Warsztaty Geograficzne „Wyspy Jońskie 2014”

Warsztaty Geograficzne „Wyspy Jońskie 2014”
Środowisko geograficzne i współczesne przemiany krajobrazu
25.04 – 4.05 2014 (10 dni)
PROGRAM
Archipelag Wysp Jońskich tworzy kilkadziesiąt wysp o łącznej powierzchni przekraczającej
2500 km2, położonych u zachodnich i południowych wybrzeży Grecji kontynentalnej. Współcześnie
zamieszkane jest jedynie 16 z nich, wśród których największe i najgęściej zaludnione to: Kefalonia,
Korfu, Zakinthos, Lefkada, Kithira, Itaka, Paksi, Kalamos i Meganisi. Stanowią one wynurzone
fragmenty położonych najdalej na zachód i południowy zachód pasm łańcucha Hellenidów, a w ich
budowie geologicznej dominują mezozoiczne i paleogeńskie skały węglanowe, flisz i lokalnie młodsze
osady fluwialne. Wzdłuż archipelagu przebiega zachodnia granica płyty egejskiej, dlatego należy on
do najaktywniejszych sejsmicznie części Grecji. Położone tam miejscowości wielokrotnie były
doszczętnie niszczone przez silne trzęsienia ziemi – ostatni taki kataklizm wystąpił w 1953 r.
Na Wyspach Jońskich notuje się wyższe opady atmosferyczne niż na wyspach Morza Egejskiego
i na wielu obszarach Grecji kontynentalnej, co sprawia, że krajobrazy, a zwłaszcza szata roślinna
archipelagu, znacząco różnią się od tych występujących w innych częściach kraju. Budowa
geologiczna (znaczący udział skał węglanowych) i tektonika przyczyniły się do rozwoju na tym
obszarze form rzeźby krasowej, m.in. licznych jaskiń.
Położenie Wysp Jońskich sprawiło, że od wieków przebiegały tamtędy ważne szlaki morskie.
Jest o nich mowa już w Mitologii, choćby w opisach tułaczki Odyseusza, którego ojczyzną była jońska
Itaka. Średniowieczna i nowożytna historia archipelagu była jednak odmienna od historii reszty kraju.
Wyspy Jońskie praktycznie nigdy nie weszły w skład Imperium Otomańskiego, długo pozostawały
natomiast pod wpływami weneckimi, częścią współczesnej Grecji stały się dopiero w 1864 r., ale do
dziś pod względem kulturowym znacząco różnią się od sąsiednich wybrzeży kontynentalnych.
Wyspy Jońskie przyciągają liczne rzesze turystów, co stanowi szansę rozwoju regionu,
a równocześnie stwarza zagrożenie dla unikatowych walorów środowiska, także na obszarach
chronionych (np. w górach Kefalonii i na wybrzeżach Zakinthos).
Dzień 1 (25.04) piątek – 20 km
Przelot do Aten
Wieczorem spacer po centrum Aten (Plaka, Akropol)

Dawny i współczesny rozwój miast a ekstremalne procesy rzeźbotwórcze (sejsmiczne, fluwialne,
stokowe).
Kolacja i nocleg w Atenach
Dzień 2 (26.04) sobota – 395 km
Ateny – Korynt – Tyryns – Nafplio – Tripolis – Langadia – Olimpia – Killini – Zakinthos
Przejazd wzdłuż zatoki Sarońskiej nad Kanał Koryncki, a następnie do położonego w północnowschodniej części Peloponezu nad zatoką Argolidzką Nafplio – średniowiecznego miasta, pierwszej
stolicy odrodzonego państwa greckiego (1829-1834).


Kanał Koryncki jako szlak komunikacyjny – idea i możliwości budowy a współczesne znaczenie
w transporcie morskim, turystyce i rozwoju regionu.
Wpływ neotektoniki na rzeźbę (na przykładzie wybrzeży Zatoki Korynckiej).
TYRYNS – ośrodek cywilizacji mykeńskiej – zachowane obiekty odkryte przez H. Schliemanna
pochodzą z XIV w p.n.e.
Przejazd przez górzyste centrum Peloponezu do miejscowości Langadia (1000 m n.p.m.), lokalnego
centrum tradycji i kultury, a następnie do Olimpii.

Rzeźba i procesy rzeźbotwórcze w obszarach aktywnych sejsmicznie a możliwości rozwoju
regionów, zachowania kultury i tradycji.
OLIMPIA – jeden z najważniejszych ośrodków starożytnej Grecji i główny ośrodek kultu Zeusa,
miejsce pierwszych igrzysk olimpijskich (776 p.n.e.) odbywających się od tego czasu co 4 lata.
Listy zwycięzców olimpiad zachowane są do 217 roku n.e.
Przejazd do portu Killini położonego w północno-zachodniej części Peloponezu. Prom na Zakinthos.
Kolacja i nocleg w miejscowości Zakinthos
Dzień 3 (27.04) niedziela – 120 km
Zakinthos – półwysep Geraki – Laganas – Keri – Zatoka Vromi – Zatoka Navagio – Agios
Nikolaos – Przylądek Skinari – Zakinthos
ZAKINTHOS (406 km2, 41500 mieszkańców). Centralna część wyspy jest w większości nizinna,
natomiast zachodnia, zbudowana w przewadze z wapieni – górzysta (do 758 m n.p.m.). Zachodnie
wybrzeża są strome, często klifowe, współcześnie degradowane w czasie sztormów. Niedostępne
wybrzeża i brak naturalnych portów utrudniły rozwój zachodniej części wyspy. Pożary lasów
sosnowych porastających pierwotnie tę część Zakinthos sprzyjały degradacji gleb w obrębie silnie
nachylonych stoków. Wtórna roślinność, głównie frygana, dominująca w wyższych partiach gór,
również świadczy o warunkach niesprzyjających rozwojowi rolnictwa. Koncentruje się ono we
wschodniej części wyspy. Rosną tam głównie bardzo wydajne drzewa oliwne, a wielowiekowa
tradycja pozyskania oliwy sprawia, że należy ona do najlepszych na świecie. Zatoki z rozległymi
piaszczystymi plażami na wschodzie i południu wyspy, dzięki dobrej dostępności, stały się pod koniec
lat siedemdziesiątych XX w. głównym motorem rozwoju turystyki. Plaże te są również największym
w basenie Morza Śródziemnego obszarem lęgowym żółwi morskich Caretta caretta. Konflikt
pomiędzy organizatorami turystyki oraz właścicielami hoteli a instytucjami i organizacjami
zajmującymi się ochroną przyrody, mimo utworzenia w tym obszarze Morskiego Parku Narodowego,
prowadzi do licznych zatargów, których konsekwencje są niestety negatywne dla morskiego
środowiska przyrodniczego. Przebiegający w pobliżu zachodnich wybrzeży wyspy jeden z głównych
handlowych szlaków morskich pomiędzy portami Morza Adriatyckiego a portami zachodniej części
Morza Śródziemnego i Kanałem Sueskim nie poprawia tej sytuacji.


Ochrona fauny Morza Śródziemnego a rozwój turystyki masowej, infrastruktury stałej
i okresowej oraz transportu morskiego.
Polityka globalna, narodowa i lokalna a ochrona żółwi morskich na wyspie Zakinthos; wizje
i praktyka (na przykładzie Morskiego Parku Narodowego Laganas).
Zachodnie wybrzeże wyspy (Keri – Zatoka Vromi – Zatoka Navagio)

Wybrzeża klifowe – walor krajobrazowy czy ograniczenie rozwoju regionu.
AGIOS NIKOLAOS – pięknie położony port po NE stronie wyspy, baza wypraw do Błękitnych Grot.
Kolacja i nocleg w miejscowości Zakinthos
Dzień 4 (28.04) poniedziałek – 115 km
Zakinthos – Poros (Kefalonia) – Sami (jaskinie Drogarati i Melissani), Park Narodowy Góry
Enos – Argostoli – Sami
Rano prom na Kefalonię
KEFALONIA (737 km2, 40 000 mieszkańców) – największa z wysp Jońskich, była zasiedlona już
w II tysiącleciu p.n.e. Ze względu na duże deniwelacje (do 1648m) i zróżnicowaną budowę
geologiczną charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu. Trudna dostępność obszarów górskich
wpłynęła na ocalenie przed zniszczeniem licznych endemitów, w tym jodły kefalońskiej (Abies
cephalonica). Węglanowe podłoże sprzyja rozwojowi form krasowych, zarówno powierzchniowych,
jak i podziemnych. Duże deniwelacje utrudniają również rozwój infrastruktury komunikacyjnej,
co skutkuje do dziś osiedlaniem się ludności głównie na wybrzeżu. Sprzyja temu dobrze rozwinięta
linia brzegowa z licznymi zatokami, ułatwiającymi lokowanie portów morskich. Liczne, często
piaszczyste plaże, i międzynarodowe lotnisko stanowią podstawę rozwoju turystyki,
zapoczątkowanego na skalę przemysłową dopiero w latach 80. XX wieku.



Dostępność komunikacyjna a ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych w parkach
narodowych.
Szata roślinna Wysp Jońskich – świat endemitów a skutki wielowiekowej ingerencji człowieka
(na przykładzie Parku Narodowego Enos – Kefalonia).
Piętrowość klimatyczno-glebowo-roślinna w strefie śródziemnomorskiej.
Kolacja i nocleg w miejscowości Sami (Kefalonia)
Dzień 5 (29.04) wtorek – 110 km
Sami – Agia Evfimia – Neochori – Fiskardo – Assos – plaża Myrthos – Sami – Vathi (Itaka)
Północna część Kefalonii z niezniszczonym przez trzęsienie ziemi naturalnym portem Fiskardo,
najbardziej znaną na Wyspach Jońskich plażą (Myrtos) i romantycznym portem rybackim (Assos).

Typy wybrzeży, abrazja morska a rozwój turystyki wypoczynkowej.
Po południu prom na Itakę
Kolacja i nocleg w miejscowości Vathi (Itaka)
Dzień 6 (30.04) środa – 75 km
Vathi – Anogi – Frikies – Kioni – Vathi – Nidri (Lefkada)
ITAKA (118 km2, 3 200 mieszkańców) – legendarna ojczyzna Odyseusza – ma od 6 km do 600 m
szerokości, około 23 km długości i ponad 100 km długości linii brzegowej. Tak duże rozwinięcie linii
brzegowej wiąże się z występowaniem na wyspie kilkudziesięciu zatok, wykorzystywanych najczęściej
jako naturalne porty lub miejsca odpoczynku (plaże), do których często nie ma od strony lądu. Jest to
związane najczęściej ze stromymi stokami występującymi nawet w bezpośrednim sąsiedztwie morza.
Mimo małej powierzchni, deniwelacje w obrębie wyspy są znaczne (806 m). Utrudnia to znacznie
budowę ciągów komunikacyjnych, na wyspie nie ma też lotniska. Rozwojowi ekonomicznemu Itaki
nie sprzyja również jej położenie w strefie silnych trzęsień ziemi. Niedogodności te są przyczyną
ograniczenia rozwoju turystyki masowej, jednak turystyka indywidualna, głównie Włochów i Greków,
rozwija się dobrze, przede wszystkim dzięki żeglarzom, co sprawia, że wyspa ma zdecydowanie inny
charakter niż pozostałe wyspy archipelagu.

Typy wybrzeży a dawny i współczesny rozwój portów morskich (na przykładzie Itaki).
Po południu prom do Nidri (Lefkada)
Kolacja i nocleg w miejscowości Nidri (Lefkada)
Dzień 7 (1.05) czwartek – 250 km
Nidri (Lefkada) – Vasiliki – przylądek Lefkatas – Lefkada – Preveza – Igoumenitsa – Kerkira
(Korfu)
LEFKADA (336 km2, 20 000 mieszkańców) – oddzielona jest od stałego lądu kanałem przekopanym
w VII w. p.n.e. Zbudowana głównie z wapieni (lefkos oznacza biały). Z uwagi na w większości klifowe
lub lagunowe wybrzeża na wyspie nie rozwinęła się turystyka masowa. Brak historycznych budowli
(zostały zniszczone przez trzęsienia ziemi) także nie sprzyjał jej rozwojowi. Mimo drogowego
połączenia z kontynentem, na wyspie duże znaczenie ma tradycyjny styl życia. Lokalna ludność
utrzymuje się głównie ze słabo rozwiniętego rolnictwa (winorośl, drzewa cytrusowe, oliwki)
lub rybołówstwa. Wyspa znana jest z dobrych warunków do uprawiania windsurfingu (głównie plaże
w okolicach miejscowości Vasiliki) i przyciąga licznych amatorów tego sportu z różnych stron świata.
Mieszkańcy znajdują również zatrudnienie przy produkcji soli, w salinach położonych w pobliżu
stolicy wyspy – Lefkady. Wyższe partie wyspy (do 1158 m n.p.m.) porośnięte są twardolistnymi
zaroślami frygany ograniczającymi erozję na stromo nachylonych stokach.


Rzeźba terenu a możliwość zagospodarowania wysp Morza Śródziemnego (na przykładzie
Lefkady).
Mechanizm i skutki katastrofalnych trzęsień ziemi na Wyspach Jońskich. Postawa człowieka
wobec zagrożenia sejsmicznego.
Po południu przejazd wzdłuż wybrzeża Morza Jońskiego przez Prewezę do Igoumenitsy
Prom na Korfu
Kolacja i nocleg w miejscowości Kerkira (Korfu)
Dzień 8 (2.05) piątek – 180 km
Kerkira – Agios Matheos – Laguna Korissia – Paleokastritsa – Karousades – Kassiopi –
Kerkira
KERKIRA (KORFU) (580 km2, 113 000 mieszkańców) to wyspa położona najdalej na północ
z Wysp Jońskich. Od Albanii dzieli ją cieśnina o szerokości mniejszej niż 3 km. Wyższe wzniesienia
(do 914 m n.p.m.) znajdują się tylko na północy wyspy, co umożliwiło wielowiekowy rozwój
rolnictwa, a także ułatwiło budowę infrastruktury komunikacyjnej. Liczne plaże z łatwym dostępem
od strony lądu przyczyniły się do rozwoju turystyki masowej już w latach sześćdziesiątych XX wieku.
Obecnie na wyspie wypoczywa w sezonie nawet ponad 1 mln turystów. Większe niż w innych
częściach wysp greckich opady sprzyjają rozwojowi roślinności, w tym gajów oliwnych. Wszystko to
sprawia, że według Lawrence Durrella wyspa ta charakteryzuje się „przepysznymi krajobrazami”.
Na Kerkirze najlepiej widać zarówno historyczne wpływy weneckie, jak i brytyjskie. Brytyjczycy
władali wyspą do 1864 roku, a i dziś, dzięki licznym bezpośrednim połączeniom lotniczym, stanowią
znaczną część zagranicznych rezydentów i turystów.

Historyczne, polityczne
(na przykładzie Korfu).
i
społeczno-ekonomiczne
czynniki
rozwoju
Wysp
Jońskich
Kolacja i nocleg w miejscowości Kerkira
Dzień 9 (3.05) sobota – 390km
Kerkira – Igoumenitsa – Ioannina (jaskinia Perama) – Kalambaka (Meteory) – Trikala –
Lamia – Termopile – Kamena Vourla
Prom do Igoumenitsy
Przejazd przez Epir do Ioanniny. Jest to górzysta kraina, dzięki wysokim opadom szczycąca się także
rozległymi obszarami leśnymi. W pobliżu miasta Ioannina znajduje się jaskinia Perama z przepiękną
szatą naciekową (wyróżniono 19 typów stalagmitów). Podążając na wschód przekroczymy góry
Pindos (2637 m n.p.m., przełęcz na wysokości 1705 m n.p.m.) wysokością ustępujące w Grecji tylko
Olimpowi. Charakteryzują się głębokimi wąwozami, piętrowością szaty roślinnej, bogatą fauną
(spotyka się tu nawet niedźwiedzie).
W pobliżu miejscowości Kalambaka znajduje się zespół monastyrów z XIV w. wzniesionych na
szczytach ostańców zbudowanych z piaskowców i zlepieńców, których wysokość przekracza 500 m
n.p.m. Tradycyjnie transport ludzi i materiałów niezbędnych do życia odbywał się na linach. Obecnie
do kilku udostępnionych do zwiedzania monastyrów doprowadzono schody. Z uwagi na erozję
ostańców, spośród ponad 20 klasztorów funkcjonuje do dzisiaj tylko 6. W celu ich ochrony
w 1988 roku zespół monastyrów wpisano na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Przejazd przez Nizinę Tesalską nad Morze Egejskie do miejscowości uzdrowiskowej Kamena Vourla
położonej w pobliżu słynnych Termopil.





Krajobrazy krasowe i ich wykorzystanie (na przykładzie Epiru).
Dawne i współczesne szlaki komunikacyjne na obszarach górskich (na przykładzie gór Pindos).
Funkcjonowanie koryt rzecznych w warunkach okresowego niedoboru opadów – uwarunkowania
naturalne i antropogeniczne.
Meteory – formy ostańcowe: geneza, wykorzystanie i znaczenie społeczno-kulturowe.
Systemy irygacyjne a możliwość rozwoju rolnictwa w Grecji kontynentalnej (na przykładzie Niziny
Tesalskiej).
Kolacja i nocleg w miejscowości Kamena Vourla
Dzień 10 (4.05) niedziela – 185km
Kamena Vourla – Ateny
Kamena Vourla to jedno z licznych uzdrowisk występujących na wybrzeżu Morza Egejskiego, które
wykorzystywane są głównie przez kuracjuszy z Grecji.

Geologiczne uwarunkowania rozwoju uzdrowisk
(na przykładzie uzdrowisk Kamena Vourla i Termopile).
Przejazd nadbrzeżną autostradą do Aten
Przelot do Warszawy
na
wybrzeżach
Morza
Egejskiego