GROMADA VI-7 SIARCZANY I SIARCZYNY Podstawowym

GROMADA VI-7
SIARCZANY I SIARCZYNY
Podstawowym elementem struktury jest anion [SO4]2-. Powstają w niskich temperaturach w
środowisku utleniającym; są produktami utworów hipergenicznych, zwłaszcza ewaporacji
wód morskich i jeziornych. Wiele siarczanów metali cięŜkich powstaje w strefie utlenienia
kruszców.
KLASA 2. SIARCZANY BEZWODNE
Siarczany pojedyncze krystalizują w układzie rombowym, w klasie bipiramidy rombowej
mmm.
Anhydryt CaSO4
- pokrój tabliczkowy, słupowy,
- skupienia ziarniste, zbite, pręcikowe lub włókniste; często skupienia w halicie
(trzewiowiec),
- tw. 3.5; łupliwość doskonała (010) i (100),
- bezbarwny, biały, szary, niebieski, czerwonawy, czasem niemal czarny; połysk
szklisty lub perłowy –rozpuszcza się w HCl i H2SO4, pod wpływem wody przechodzi
w gips,
- niektóre okazy wykazują czerwoną luminescencję,
- jest rozpowszechnionym składnikiem skał solnych i innych skał osadowych, takŜe
powstaje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur,
- współwystępuje z gipsem, halitem, polihalitem i inymi siarczanami z K-Mg złóŜ soli.
- występowanie w Polsce: skały anhydrytowe i anhydrytowo-gipsowe w niecce
północnosudeckiej, skały cechsztyńskie NiŜu Polskiego (Kłodawa, Inowrocław),
osady mioceńskie przedkarpacia (Wieliczka, Bochnia, Barycz).
Celestyn SrSO4
- kryształy tabliczkowe i słupkowe, szczotki krystaliczne,
- skupienia ziarniste, włókniste, zbite,
- tw. 3.0-3.5; łupliwość doskonała (001),
- bezbarwny, biały, często niebieskawy, czasem Ŝółty, czerwony; połysk szklisty,
perłowy,
- niektóre okazy wykazują luminescencję,
- jest minerałem utworów osadowych, rzadziej spotykany w hydrotermalnych,
- parageneza: siarka, kalcyt, aragonit,
- występuje w pogipsowych osadach węglanowych, w marglach kredowych i K-Mg
złoŜach soli (Tarnobrzeg, Czarkowice, Swoszowice, Kazimierz n/Wisłą).
Baryt BaSO4
- pokrój kryształów i skupień ziarnistych – tabliczkowy,
- tw. 3.0-3.5; łupliwość doskonała (001),
- minerał cięŜki – cwł. 4,48 g/cm3,
- bezbarwny, biały lub zabarwiony na szaro, Ŝółto, niebiesko, czerwono, brązowo;
połysk szklisty lub perłowy,
- czasem wykazuje luminescencję,
- pochodzenie hydrotermalne (raczej niskie temperatury), rzadziej w utworach
osadowych czy wietrzeniowych,
- paragenza: minerały kruszcowe, zwłaszcza galena, kalcyt, fluoryt, kwarc,
- występowanie w Polsce: Boguszów k/Wałbrzycha, Stanisławów k/Jawora, Góry
Świętokrzyskie.
Anglezyt PbSO4
- kryształy słupowe, tabliczkowe, bipiramidalne; pseudomorfozy po galenie,
- skupienia ziarniste, naskorupienia na galenie,
- tw. 3.0; łupliwość niewyraźna,
- biały, szary; silny połysk- diamentowy, jedwabisty,
- jest minerałem utworów hydrotermalnych, powstaje w strefie utlenienia kruszców Pb,
- współwystępuje z galeną, cerusytem, tlenowodorotlenkami Fe.
Glauberyt CaNa2[SO4]2
- układ jednoskośny,
- tabliczki lub słupki; skupienia ziarniste,
- tw. 2-3; przełam muszlowy,
- bezbarwny, szary; połysk szklisty lub woskowy,
- jest składnikiem ewaporatów morskich,
- współwystępuje z halitem, sylwinem, karnalitem i innymi solami K-Mg złóŜ soli
(Kłodawa).
Langbeinit K2Mg2[SO4]3 i Glaseryt K3Na[SO4]2 – często występują w skupieniach drobnoziarnistych, średnia
twardość 3-4, bezbarwne, białawe, Ŝółtawe, czerwone, o szklistym połysku. Często tworzą wykwity w
ewaporatach morskich i jeziornych. Występują w K-Mg złoŜach soli.
KLASA 3. SIARCZANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION
Oprócz anionu (SO4)2- zawierają takŜe anion (OH)- lub Cl-, O2-, F-[CO3]2_.
Najczęściej występują w strefie utlenienia, takŜe w obszarach działalności ekshalacji
wulkanicznej, a takŜe roztworów hydrotermalnych , najczęściej niskich temperatur. Wiele z
nich powstaje jako ewaporaty jeziorne.
Ałunit Kal3[(OH)6(SO4)2]
- kryształy romboedryczne – kostki, tabliczki,
- skupienia ziarniste, zbite lub włókniste,
- tw. 3.5-4.0; łupliwość dobra (001),
- biały , często szaro, Ŝółtawo, czerwonawo lub brunatnie zabarwiony; połysk szklisty
lub perłowy, ziemisty,
- jest produktem działalności powulkanicznej; powstaje wskutek oddziaływania wód
siarczanowych na skały magmowe – ałunityzacja skaleni potasowych. Znany jest
takŜe z utworów hydrotermalnych i osadowych – takŜe ewaporatów morskich.
Jarosyty to nazwa na roztwory stałe między następującymi ogniwami:
Jarosyt KFe3[(OH)6(SO4)2] – natrojarosyt NaFe3[(OH)6(SO4)2] - hydroniojarosyt
(H3O)[(OH)6(SO4)2]
- kryształy romboedryczne, tabliczkowe
- sk. ziarniste, włókniste, łuskowe, naskorupienia, naloty,
- tw. 3.0-4.0; niewyraźna łupliwość,
- barwa Ŝółta, brązowa, ochrowoŜółta lub brunatnoczarna; połysk szklisty lub ziemisty,
- w dotyku – tłusty; nie rozpuszcza się w wodzie (jak podobny do niego copiapit), rozpuszcza
się w HCl,
- jest produktem przeobraŜeń pirytu lub markasytu,
- występuje w łupkach menilitowych, gnejsach, w wyrobiskach kopalń kruszców i
węgla,
- współwystępuje z ałunitem i uwodnionymi siarczanami Ŝelaza.
2
Brochantyt Cu4[(OH)6SO4]
- kryształy słupowe,
- częściej skupienia igiełkowe, włókniste lub ziarniste,
- tw. 3.5-4.0; przełam muszlowy,
- barwa szmaragdowa, zielona (jasno-lub ciemnozielona); połysk szklisty lub perłowy,
- powstaje w strefie utlenienia kruszców Cu, zwłaszcza w klimacie suchym,
- parageneza: azuryt, malachit, kupryt, tenoryt, atacamit, chryzokola.
KLASA 4. SIARCZANY UWODNIONE
Są to minerały strefy utlenienia oraz produkty ewaporatów. Ilość drobin wody od 0,5 H2O do
18 H2O.
Proste siarczany uwodnione:
Gips CaSO4 • 2H2O
- klasa słupa jednoskośnego 2/m,
- pokrój kryształów najczęściej tabliczkowy, słupowy (znanych jest około 70 postaci),
najczęściej ściany (010), (110), (111); często zbliźniaczony (100), (010) – „jaskółcze
ogony”,
- skupienia bezbarwne, przezroczyste i grubotabliczkowe – selenit, skupienia włókniste
–„szpak gipsowy”, tworzy takŜe skupienia rozetkowe, drobnowłókniste, z wrostkami
ziaren piasku – „róŜe pustyni” oraz skupienia drobnoziarniste, zbite- alabaster,
- tw. 1.5-2.0; łupliwość doskonała(010),
- bezbarwny; domieszki zabarwiają go na biało, szaro, Ŝółtawo, brązowo lub
niebieskawo,
- rozpuszcza się w gorącym HCl,
- jest minerałem wtórnym, krystalizuje z wody morskiej (T niŜsza niŜ dla krystalizacji
anhydrytu), powstaje równieŜ jako produkt hydratacji anhydrytu; jest składnikiem skał
anhydrytowo-gipsowych i pospolitym składnikiem skał solnych,
- jest produktem wietrzenia siarczków; znany jest takŜe z utworów hydrotermalnych,
- parageneza: siarka, halit, aragonit, anhydryt, celestyn,
Kizeryt MgSO4•H2O
- najczęściej występuje w skupieniach ziarnistych, takŜe zbitych,
- tw. 3.5,
- biały, Ŝółtawy, brunatny, czerwony; połysk szklisty lub perłowy,
- łatwo rozpuszcza się w wodzie, absorbuje wilgoć i przechodzi w epsomit,
- jest składnikiem ewaporatów morskich,
- występuje w K-Mg złoŜach soli.
Rozenit FeSO4•4H2O
- najczęściej tworzy wykwity na wietrzejących siarczkach Fe; tworzy takŜe skupienia
zbite i –ziemiste,
- bezbarwny, białawy; połysk szklisty (dla skupień ziemistych – matowy).
Chalkantyt CuSO4•5H2O
- układ trójskośny,
- kryształy o pokroju grubotabliczkowym, krótkosłupowym,
- często tworzy naloty, naskorupienia, nacieki,
- tw. 2.5,
- barwa niebieska; połysk szklisty,
- łatwo rozpuszcza siew wodzie,
- powstaje w strefie utlenienia kruszców miedzi.
3
Melanteryt FeSO4•7H2O
- kryształy krótkosłupowe, tabliczkowe,
- często skupienia naciekowe, naskorupienia, skupienia proszkowe,
- tw. 2.0,
- barwa zielona, Ŝółtozielona; połysk szklisty,
- na powietrzu traci wodę i rozsypuje się na proszek,
- występuje w strefie utlenienia kruszców Ŝelaza i wśród skał zawierających piryt lub
markasyt,
- parageneza: piryt, markasyt, epsomit, halotrichit, copiapit.
Epsomit MgSO4•7H2O
- najczęściej wykształcony w postaci skupień włóknistych, naskorupień, stalaktytów, nacieków, skupień ziemistych lub proszkowych,
- tw. 2.0-2.5,
- bezbarwny, czasem zabarwiony na Ŝółtawo, zielonawo, czerwonawo; połysk
jedwabisty,
- na powietrzu traci wodę i matowieje; smak gorzki, rozpuszcza się w wodzie,
- rozpowszechniony w strefie przeobraŜeń minerałów i skał, z których uruchomiona
została siarka; pospolity na hałdach i w wyrobiskach górniczych, znany z K-M złóŜ soli,
- paragenza: melanteryt, halotrichit, kizeryt.
Mirabilit Na2SO4•10H2O
- znany pod nazwą sól glauberska,
- krótkie słupki lub igiełki; często skupienia zbite, naskorupienia,
- tw. 1.5-2.0,
- bezbarwny lub biały; połysk szklisty,
- na powietrzu ulega odwodnieniu i rozsypuje się na proszek; łatwo rozpuszcza się w
kwasach,
- smak kwaśnosłodki,
- występuje wśród osadów słonych jezior i w złoŜach soli oceanicznej,
- parageneza: gips, halit, thenardyt (Na2SO4).
Pikromeryt K2Mg[SO4]2•6Η2Ο, Syngenit K2Ca[SO4]2•H2O – posiadają wiele wspólnych cech:
- kryształy słupowe lub wydłuŜone tabliczki, skupienia ziarniste,
- tw. 2.5,
- bezbarwne lub zabarwione na odcienie róŜowawe; połysk szklisty,
- występują w K-Mg złoŜach soli,
- parageneza: polihalit, kainit, langbeinit.
ZłoŜone siarczany uwodnione:
Polihalit K2MgCa2[SO4]4 •2H2O
- kryształy tabliczkowe – dość rzadko,
- częściej skupienia włókniste, sferolity, skupienia ziarniste lub zbite,
- tw. 3.5,
- bezbarwny, róŜowy, czarny, Ŝółtawy, szarawy; połysk szklisty lub Ŝywiczny,
- rozpuszcza się w wodzie,
- minerał solnych ewaporatów morskich,
- tworzy skały polihalitowe,
- parageneza: halit, sylwin, gips, anhydryt.
Halotrichit FeAl2[SO4]4•22H2O
- kryształy igiełkowe lub włókniste,
- skupienia zbite lub spilśnione (azbesty),
4
- tw. 1.5,
- bezbarwny, białawy, Ŝółtawy, zielonawy; połysk szklisty lub jedwabisty,
- łatwo rozpuszcza się w wodzie, pod wpływem powietrza łatwo się kruszy,
- powstaje w strefie wietrzenia skał ilastych zawierających piryt lub markasyt; znany ze złóŜ
węgla,
- często współwystępuje z copiapitem.
KLASA 5. SIARCZANY UWODNIONE ZAWIERAJĄCE INNY ANION
Kainit KMg[ClSO4] •3H2O
- kryształy tabliczkowe,
- skupienia ziarniste,
- tw. 2.5-3.0; łupliwość dokładna,
- bezbarwny, szarawy, Ŝółty, czerwonawy, fioletowy; połysk szklisty,
- smak gorzkosłony, łatwo rozpuszcza się w wodzie,
- jest składnikiem ewaporatów solnych,
- parageneza: sylwin, halit, karnalit i inne siarczany K-Mg.
Copiapit (Fe2+, Mg)Fe3+4[OH(SO4)3]2•20H2O
- rzadko wykształca kryształy,
- częściej tworzy luźne skupienia lub naskorupienia, skupienia zbite,
- tw. 2.5-3.0,
- barwa Ŝółta do pomarańczowej lub zielonawej; połysk perłowy,
- rozpuszcza się w wodzie,
- współwystępuje z melanterytem, halotrichitem, pirytem i markasytem jako produkt przeobraŜenia tych
siarczków.
GROMADA VI-8
CHROMIANY I DWUCHROMIANY
W tej grupie minerałów chrom występuje w anionie [CrO4]2- jako kation Cr6+. Utlenienie
chromu do jego najwyŜszego stopnia ma miejsce w środowisku o silnym potencjale
utleniającym. W strefie utlenienia kruszców Pb, Pb-Ag, Pb-Cu lub Pb-Zb krystalizują
chromiany metali cięŜkich. W przyrodzie występują głównie chromiany ołowiu.
Krokoit PbCrO4
- układ jednoskośny; klasa 2/m,
- często wykształca kryształy o pokroju słupowym,
- skupienia pręcikowe, ziarniste, powłoki na kruszcach,
- tw. 2.5-3.0,
- minerał bardzo cięŜki – cwł. 6,0 g/cm3,
- charakterystyczna pomarańczowoczerwona barwa i rysa; silny diamentowy połysk,
- powstaje w strefie utlenienia galeny,
- współwystępuje z cerusytem, piromorfitem, kwarcem.
GROMADA VI-9
MOLIBDENIANY
Molibdeniany powstają w warunkach bardzo wysokiego potencjału utleniającego – z
molibdenitu MoS2 tworzy się wpierw tlenek molibdenu. W tej grupie minerałów występuje
anion [MoO4]2-, w którym pierwiastek molibden jest utleniony do Mo6+. W przyrodzie znane
są molibdeniany Pb, Ca i Fe3+. Najpowszechniej występuje wulfenit.
Wulfenit PbMoO4
- układ tetragonalny,
5
-
kryształy tabliczkowe, bliźniaki,
skupienia siatkowe, ziarniste lub zbite,
tw. 3.0; łupliwość niewyraźna, przełam muszlowy,
minerał bardzo cięŜki - cwł. 6,8-7,0 g/cm3,
barwa Ŝółta, miodowa, lekko czerwonawa; rysa biała; połysk diamentowy, tłusty,
występuje w strefie utlenienia galeny,
parageneza: galena, kalcyt, dolomit.
GROMADA VI-10
WOLFRAMIANY
Podobnie jak chromiany i molibdeniany to takŜe nieliczna grupa minerałów. W ich strukturze
występuje anion [WO4]2-, a wolfram ma takŜe wartościowość (6+). Wolframiany powstają w
utworach pneumatolitowych, hydrotermalich oraz w strefie metamorfizmu kontaktowego.
Najpowszechniej występującymi w przyrodzie minerałami tej grupy są scheelit i wolframity.
Ferberyt FeWO4
- układ jednoskośny,
- kryształy tabliczkowe, słupowe,
- skupienia ziarniste i zbite,
- tw. 5.5; łupliwość doskonała,
- barwa czarna, szaroczarna; rysa ciemnobrązowa do czarnej; połysk półmetaliczny,
matowy,
- minerał bardzo cięŜki – cwł. 6,8-7,5 g/cm3,
- utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów,
- parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe.
Hübneryt MnWO4
- układ jednoskośny,
- kryształy płytkowe,
- skupienia płytkowe, półkuliste,
- tw. 5,0; łupliwość doskonała,
- barwa brunatnoczerwona lub brunatnoczarna; rysa brązowa, zielonkawoszara; połysk
półmetaliczny, matowy,
- minerał bardzo cięŜki – cwł. 6,4-7,1 g/cm3,
- utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów,
- parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe,
Wolframit (Fe,Mn)WO4 - jest środkowym członem szeregu izomorficznego ferberyt
hübneryt
- układ jednoskośny
- kryształy tabliczkowe, słupowe,
- skupienia zbite i ziarniste,
- tw. 5-5.5; doskonała łupliwość,
- barwa czarna, ciemnobrązowa; rysa czarna, czarnobrązowa; połysk półmetaliczny,
matowy,
- minerał bardzo cięŜki – cwł. 7,1-7,5 g/cm3,
- utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów,
- parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe.
6
Scheelit CaWO4
- układ tetragonalny,
- kryształy bipiramidalne, piramidalne, tabliczkowe,
- skupienia ziarniste, zbite, naskorupienia,
- tw. 4.5-5.0; łupliwość niewyraźna,
- barwa biała, Ŝółta, brązowa, czasem zielonkawa, czerwonawa; połysk diamentowy,
tłusty,
- silna luminescencja,
- występuje w pegmatytach, utworach metamorfizmu kontaktowego i hydrotermalnych,
- parageneza: wolframit, molibdenit, fluoryt, kwarc.
GROMADA VI-11
FOSFORANY
W grupie tej anion fosforanowy [PO4]3-, gdzie P5+. Fosforany to jedna z najliczniejszych grup
minerałów. Większość fosforanów to minerały utworów pegmatytowych, hydrotermalnych
i osadowych. W wielu fosforanach występują dodatkowe aniony (OH)-, Cl-,(CO3)2_, (SO4)2-,
(SiO4)4_, (AsO4)3_.
KLASA 2. FOSFORANY BEZWODNE
Minerały te związane są z krystalizacją pegmatytów litowych i berylowych oraz z ich strefami
utlenienia.
Monacyt CePO4
- układ jednoskośny,
- kryształy tabliczkowe, słupowe,
- tw. 4.0-5.0; łupliwość wyraźna,
- barwa brązowa, Ŝółta, czerwona, pomarańczowa,; rysa szarobiała; połysk diamentowy,
- jest dość cięŜki – cwł. 5g/cm3,
- zawiera domieszki lantanowców oraz Th – wtedy jest minerałem radioaktywnym,
- występuje w pegmatytach, granitach i gnejsach,
- parageneza: ilmenit, rutyl, cyrkon, ksenotym,
- jest odporny na działanie czynników klimatycznych, przechodzi do osadów mechanicznych – piaski
monacytowe.
Ksenotym YPO4
- układ teragonalny,
- kryształy słupowe, bipiramidalne, tabliczkowe,
- skupienia gruboziarniste i promieniste,
- tw. 4.0-5.0; łupliwość doskonała,
- barwa Ŝółtobrązowa, zielonkawa, szara, czerwona, rysa Ŝółtawobrązowa; połysk tłusty, szklisty,
- jest dość cięŜkim minerałem – cwł bliski 5g/cm3,
- zawiera liczne domieszki lantanowców, a takŜe Zr oraz uranu i thoru, co sprawia, Ŝe ma własności
radioaktywne,
- występuje w utworach pegmatytowych i osadowych - jest odporny na działanie czynników klimatycznych,
przechodzi do osadów mechanicznych,
- parageneza: monacyt, apatyt, fergusonit, cyrkon, gadolinit, uraninit .
KLASA 3. FOSFORANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION
Fluoroapatyt Ca5[F (PO4)3]
- układ heksagonalny,
- często wykształca kryształy o pokroju słupowym lub grubotabliczkowym,
- tworzy takŜe skupienia ziarniste, zbite, skorupowe, ziemiste i oolitowe,
- tw. 5.0; łupliwość niewyraźna,
7
-
barwa: w zasadzie bezbarwny, lecz złoŜone przyczyny nadają mu zabarwienie białe,
Ŝółtawozielone, zielone, niebieskawe, fioletowe, czerwone; połysk szklisty lub tłusty,
często zawiera domieszki lantanowców (nadaje się im lokalne nazwy),
bardzo często wykazuje luminescencję,
występuje w utworach pegmatytowych, pneumatolitowych, hydrotermalnych i
osadowych,
tworzą skały magmowe – neapit, apaneit -płw. Kola,
odporne na działanie czynników klimatycznych przechodzą do utworów osadowych,
parageneza: fluoryt, kasyteryt, topaz,
jest waŜnym składnikiem fosforytów.
Apatyty to grupa fosforanów obejmująca fluoroapatyt a takŜe apatyt hydroksylowy
Ca5[OH (PO4)3], apatyt chlorowy Ca5[Cl (PO4)3] i apatyt węglanowy
Ca5[F (PO4,CO3,OH)3].
Apatyty węglanowe i hydroksylowe budują organizmy zwierząt, nagromadzając się w
osadach ilastych, mułkowych i piaszczystych.
Bardzo drobnoziarnista mieszanina apatytu węglanowego, hydroksylowego i fluorowego
tworzy kolofan, który jest głównym składnikiem apatytów.
- tw.3,0-4,0,
- barwa szara, brunatna, Ŝółtawa; połysk matowy.
Pseudomalmachit Cu5[(OH)2PO4]2
- kryształy słupkowe – rzadko,
- częściej skupienia naciekowe, groniaste, stalaktyty, naskorupienia,
- tw. 4.5-5.0,
- barwa ciemnoszmaragdowa, ciemnozielona; rysa zielona; połysk szklisty, tłusty,
- powstaje w strefie utlenienia kruszców miedzi,
- współwystępuje z azurytem, malachitem, innymi wtórnymi minerałami miedzi
(cornvallit, olivenit, austinit), a takŜe kalcytem, chalcedonem.
Piromorfit Pb5[Cl(PO4)3]
- układ heksagonalny,
- kryształy słupowe, czasem tabliczkowe,
- skupienia ziarniste, sferolitowe, groniaste,
- tw. 3,5-4,0; brak łupliwości; przełam muszlowy,
- barwa zielona, Ŝółta, brązowa, Ŝółtawoczerwona; silny diamentowy połysk,
- występuje w strefie utlenienia kruszców ołowiu,
- często tworzy pseudomorfozy po galenie i cerusycie,
- tworzy ciągły szereg izomorficzny z arsenianem ołowiu – mimetezytem.
KLASA 4. FOSFORANY UWODNIONE
Minerały tej klasy powstają w warunkach hydrotermalnych oraz w strefie utlenienia.
Waryscyt Al[PO4] •2H2O
- kryształy pseudoregularne, ośmiościenne – rzadko,
- częściej tworzy skupienia ziarniste, naskorupienia, skupienia nerkowate, groniaste,
sferolitowe,
- tw. 3.5; łupliwość wyraźna,
- biały, zielony, niebieskawozielony; rysa biała; połysk szklisty,
- tworzy się w warunkach hipergenicznych lub hydrotermalnych niskich temperatur,
- współwystępuje z wavellitem, crandalitem, limonitem,
- znany z Gór Świętokrzyskich.
8
Wiwianit Fe2+3[PO4] •8H2O
- kryształy słupowe, tabliczkowe,
- skupienia włókniste, promieniste, ziemiste,
- tw. 2; łupliwość doskonała,
- barwa biała szybko przechodząca w indygo lub niebieskoczarną; połysk szklisty lub
perłowy,
- powstaje z przeobraŜenia kruszców Ŝelaza,
- znany z torfów, rud darniowych,
- parageneza: syderyt, limonit.
KLASA 5. FOSFORANY UWODNIONE ZAWIERAJĄCE INNY ANION
Turkus CuAl6[(OH)2PO4]4 •4H2O i
Chalkosyderyt CuFe6[(OH)2PO4]4•4H2O
Tworzą ciągły szereg izomorficzny.
kryształy – bardzo rzadkie, słupowe,
najczęściej występuje w postaci skupień drobnokrystalicznych, zbitych, naskorupień i
nacieków,
tw. 5.0-6.0,
barwa od niebieskiej do zielonej; rysa biała lub zielonawa; połysk tłusty,
powstają w strefie wietrzenia,
parageneza: goethyt, chalcedon, kaolinit.
Wavellit Al3[(OH)3(PO4)2] •5H2O
- kryształy słupowe lub igiełkowe,
- skupienia promieniste, włókniste,
- tw. 3.5-4.0; łupliwość dokładna,
- biały, Ŝółty, zielonkawy, niebieskawy, brązowy; rysa biała; połysk szklisty, perłowy
lub jedwabisty,
- krystalizuje z roztworów hydrotermalnych niskich temperatur; powstaje takŜe w
strefie hipergenicznej,
- parageneza: hematyt.
GROMADA VI-12
ARSENINY I ARSENIANY
W strukturze arseninów występuje anion [AsO3]- i te minerały są rzadsze od arsenianów, w
których występuje anion tetraedryczny [AsO4]3-.
Występują w strefach kontaktowo-metasomatowych, ekshalacji wulkanicznych i w strefie
utlenienia kruszców.
KLASA3. ARSENIANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION
Olivenit Cu[OH AsO4]
- kryształy słupowe, igiełkowe i tabliczkowe,
- skupienia nerkowate, włókniste, ziemiste,
- tw. 3.0,
- barwa oliwkowozielone, brunatne, szarawe; połysk szklisty lub diamentowy,
- powstaje w strefie utlenienia kruszców Cu.
Mimetezyt Pb5[Cl (AsO4)3]
- kryształy słupowe, tabliczkowe,
- skupienia ziarniste, ziemiste i włókniste,
- tw. 3.5-4.0,
9
- barwa biała, Ŝółta, pomarańczowa, brązowa, zielona, szara; połysk diamentowy i tłusty,
- parageneza: galena, piromorfit.
KLASA 4
ARSENIANY UWODNIONE
Erytryn Co3[AsO4]2 •8H2O
- kryształy słupowe, igiełkowe,
- tworzy skupienia włóknisto-promieniste, wykwity – „kwiat kobaltowy”, skupienia
ziemiste i proszkowe,
- tw. 1.5-2.0,
- barwa róŜowoczerwona, fiołkowa; połysk diamentowy, perłowy,
- powstaje w strefie utlenienia kruszców Co.
Annabergit Ni3[AsO4]2 •8H2O
- kryształy włoskowe,
- wykwity – „kwiat niklowy” - oraz naskorupienia, skupienia ziemiste i proszkowe,
- tw. 2.5-3.0,
- barwa i rysa zielona; połysk szklisty,
- powstaje w strefie utlenienia kruszców Ni.
GROMADA VI-14
WANADANY
Wanadynit Pb5[Cl(VO4)3]
- kryształy słupowe z bipiramidą,
- skupienia włókniste, ziarniste,
- tw. 3.0; brak łupliwości, przełam muszlowy,
- barwa Ŝółta, czerwona, brunatna; połysk diamentowy,
- występuje w strefie utlenienia kruszców Pb,
- parageneza: piromorfit, mimetezyt, wulfenit, cerusyt.
10
NajwaŜniejsze cechy omawianych minerałów:
Nazwa
Wzór
Anhydryt
CaSO4
Sposób
Twardość Łupliwość
występowania
sk.ziarniste,
3,5
doskonała
tabliczki,
słupki
Celestyn
SrSO4
słupki
3,0-3,5
Baryt
BaSO4
kryształy
i skupienia
płytkowe
3,0-3,5
Gips
CaSO2•2H2O
tabliczki i sk.
tabliczkowe
1,5-2,0
Melanteryt
FeSO4•7H2O
sk. ziarniste,
proszkowe
2,0
Polihalit
K2MgCa2[SO4]4 •2H2O
sk. ziarniste
3,5
Wolframity
(Fe,Mn)WO4
sk.ziarniste
5,0-5,5
Scheelit
CaWO4
sk.ziarniste
4,5-5,0
Fluoroapatyt
Fluoroapatyt
Ca5[F (PO4)3]
kr. słupkowe
5,0
sk. ziarniste
4,5-5,0
Turkus i
CuAl6[(OH)2PO4]4•4H2O sk. ziarniste
3,5-4,0
chalkosyderyt
CuFe6[(OH)2PO4]4•4H2O
Pseudomalachit Cu5[(OH)2PO4]2
Barwa/zabarwienie
Parageneza Szczególna
cecha
bezbarwny/nieb.czerw.
gips, halit,
polihalit i
innie
siarczany
K-Mg
doskonała bezbarwny/niebieski
siarka,
kalcyt,
aragonit
doskonała bezbarwny/Ŝółty/róŜowy galena,
minerał
kalcyt,
cięŜki
fluoryt,
kwarc
doskonała bezbarwny/Ŝółty
siarka,
aragonit,
anhydryt,
celestyn
Ŝółty/zielony
piryt,
na
markasyt,
powietrzu
epsomit,
rozsypuje
cocpiapit, się na
halotruchit proszek
czerwonawy
halit,
sylwin,
inne
siarczany
K-Mg
doskonała brązowoczarny
molibdenit czarnoscheelit,
brązowa
rysa
topaz,
turmaliny,
beryl, miki
litowe
niewyraźna bezb. /czerwony, Ŝółty
wolframit, wł.
molibdenit, luminesc.
fluoryt,
kwarc
fluoryt,
wł.
niewyraźna bezb./Ŝółty, zielony
niebieski, czerwony
kasyteryt.
luminesc.
topaz
szmaragdowy
olivenit,
cornwallit,
malachit
inne
wtórne min
Cu; kalcyt
niebieska do zielonej
geothyt,
chalcedon
11
Zapamiętaj paragenezy:
I.Minerały występujące w strefie utlenienia kruszców Fe:
Tlenki i tlenowodorotlenkiŜelaza, syderyt, rozenit, melanteryt, jarosyty, halotrichit i copiapit
II.Minerały wystepujące w strefie utlenienia kruszców Zn-Pb:
Smitsonit, hydrocynkit, (hemimorfit), cerusyt, fosgenit, anglezyt, wanadynit, wulfenit,
krokoit, piromorfit i mimetezyt.
III.Minerały- ewaporaty wód morskich i jeziornych:
Halit, sylwin, karnalit, bischofit, boraks rodzimy, kolemanit, anhydryt, langbeinit, glaseryt,
glauberyt, kizeryt, epsomit, pikromeryt, polohalit, syngenit i kainit.
IV. W strefie utlenienia kruszców
Co – erytryn
Ni – annabergit,
Cu – atacamit, azuryt, malachit, pseudomalachit, turkus, chalkosyderyt i chalkantyt, olivenit,
austinit.
GROMADA VI-15
MINERAŁY URANYLU.
W warunkach podwyŜszonego potencjału utleniającego uran przechodzi od walencyjności
U4+, jaką posiada np. w uraninicie UO2, do walencyjności U6+. Tworzy się wtedy jon
uranylowy [OU2]2+. Ten złoŜony kation krystalizuje w wodorotlenkach, węglanach,
siarczanach, fosforanach, arsenianach, wanadanach, moliobdenianach i innych oraz w
krzemianach. Kation [UO2]2+ występuje z grupą hydroksylową i anionem [CO3]2-, [SO4]2-.
Becquerelit 6[UO2][OH]2•Ca(OH)2•4H2O
- kryształy heksagonalne,
- tw. 2,0-3,0,
- minerał cięŜki cwł. około 6g/cm3,
- barwa Ŝółta w róŜnych odcieniach, rysa Ŝółta; połysk tłusty,
- jest minerałem promieniotwórczym,
- występuje w strefie utlenienia uraninitu.
Curit 3PbO•8UO3•4H2O
- kryształy igiełkowe, słupkowe, skupienia igiełkowe, zbite, ziemiste,
- tw. 4.0-5.0,
- barwa i rysa pomiarańczowoczerwona; połysk szklisty,
- strefa utlenienia uraninitu.
Gummit
- to mieszanina wodorotlenków uranylu,
- skupienia zbite i naskorupienia,
- tw. 2.5-5.0,
- barwa Ŝółta, pomarańczowa, czerwona, brunatna; połysk woskowy, tłusty, matowy i
tłusty.
Autunit Ca[UO2][PO4]2•10(12-18)H2O
Torbenit Cu[UO2][PO4]2•10(12-18)H2O
- tworzą kryształy tabliczkowe,
12
skupienia łuskowe,
tw. 2.0-2.5,
barwa intensywnie Ŝółta – autunit – i intensywnie zielona – torbenit; połysk szklisty,
silnie promieniotwórcze,
występują w strefie utlenienia utworów hydrotermalnych i pegmatytów.
Uranofan (H3O)2Ca[UO2][SiO4]2•3H2O
- słupki lub igiełki,
- skupienia promieniste, włókniste i zbite,
- tw. 2.0-3.0,
- barwa cytrynowa lub słomkowoŜółta; połysk szklisty,
- występuje w strefie hipergenicznej.
Opracowała: dr hab. Maria Czaja
13