PĘDY NADZIEMNE JEST TO NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCY TYP
advertisement
BUDOWA MORFOLOGICZNA I ANATOMICZNA PĘDU TYPOWY PĘD JEST NADZIEMNĄ CZĘŚCIĄ ROŚLINY ZŁOŻONĄ Z ŁODYGI (OSI) i OSADZONYCH NA NIEJ LIŚCI. MIEJSCA, Z KTÓRYCH WYRASTAJĄ LIŚCIE SĄ ZGRUBIAŁE I NAZYWAJĄ SIĘ WĘZŁAMI. DZIELĄ ONE ŁODYGĘ NA ODCINKI – MIĘDZYWĘŹLA. W FAZIE DOJRZAŁOŚCI FIZJOLOGICZNEJ PĘD WYTWARZA KWIATY I OWOCE (rys. 4.54). Rys. . 4.54. PĘD ROŚLINY DWULIŚCIENNEJ – SCHEMAT. PĘDY NADZIEMNE JEST TO NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCY TYP PĘDÓW. WIĘKSZOŚĆ ROŚLIN MA ŁODYGI WZNIESIONE – ZIELNE LUB ZDREWNIAŁE, UTRZYMUJĄCE SIĘ W POZYCJI PIONOWEJ DZIĘKI TKANKOM MECHANICZNYM. NIEKTÓRE MAJĄ JEDNAK ŁODYGI WIOTKIE, PŁOŻĄCE SIĘ (ROZŁOGI) LUB PNĄCE. ROZŁOGI SĄ PĘDAMI O LIŚCIACH ZIELONYCH, NORMALNIE ROZWINIĘTYCH (np. ogórek) LUB MAJĄ JEDYNIE LIŚCIE SZCZĄTKOWE, ŁUSKOWATE (np. truskawki, poziomki). PĘDY PODZIEMNE Z POWODU NIETYPOWEGO ŚRODOWISKA, PĘDY PODZIEMNE MAJĄ SPECYFICZNĄ BUDOWĘ. SĄ POZBAWIONE CHLOROPLASTÓW, A ZAMIAST NORMALNYCH LIŚCI WYTWARZAJĄ MAŁE, BEZZIELENIOWE ŁUSKI. PODZIEMNE ŁODYGI SĄ ZWYKLE ZGRUBIAŁE I PEŁNIĄ ROLĘ MAGAZYNÓW POKARMOWYCH. WYSTĘPUJĄ U WIELOLETNICH ROŚLIN ZIELNYCH (BYLIN) JAKO ORGANY ZIMUJĄCE. PĘDY PODZIEMNE PRZYBIERAJĄ POSTAĆ KŁĄCZY, BULW I CEBUL. ROZGAŁĘZIENIA BOCZNE PĘDU POWSTAJĄ Z PĄKÓW PACHWINOWYCH, TWORZĄCYCH ODGAŁĘZIENIA BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU, KTÓRE MOGĄ TWORZYĆ ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO RZĘDU, TE ZAŚ ODGAŁĘZIENIA TRZECIEGO RZĘDU itd. U KRZEWÓW ROZWIJAJĄ SIĘ GŁÓWNIE PĄKI W DOLNEJ CZĘŚCI PĘDU GŁÓWNEGO. U DRZEW ROZGAŁĘZIA SIĘ GÓRNA CZĘŚĆ PĘDU, CO PROWADZI DO WYKSZTAŁCENIA POJEDYŃCZEGO PNIA, ZAKOŃCZONEGO ROZGAŁĘ- ZIONĄ KORONĄ. PĄKI MOGĄ RÓWNIEŻ TWORZYĆ SIĘ W RÓŻNYCH MIEJSCACH ŁODYGI, A TAKŻE NA LIŚCIACH I KORZE- NIACH W WYNIKU ODÓŻNICOWANIA PEWNYCH PARTII TKANEK STAŁYCH I ZAŁOŻENIA SIĘ W DANYM MIEJSCU WTÓRNEGO MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO. TAKIE PĄKI I ROZWIJAJĄCE SIĘ Z NICH PĘDY NAZYWAMY PRZYBYSZOWYMI. PĘDY PRZYBYSZOWE POWSTAJĄ NAJCZĘŚCIEJ PO USZKODZENIU, ZRANIENIU LUB ŚCIĘCIU CZĘŚCI ROŚLINY. NA PRZYKŁAD, PO ŚCIĘCIU PNIA DRZEWA PĄKI PRZYBYSZOWE MOGĄ TWORZYĆ SIĘ U JEGO PODSTAWY LUB NA KORZENIACH I WYRASTAĆ W PĘDY ODROŚLOWE LUB ODROSTY KORZENIOWE. ZDOLNOŚĆ TWORZENIA PĘDÓW PRZYBYSZOWYCH NA FRAGMENTACH LIŚCI LUB KORZENI JEST WYKORZYSTYWANA W OGRODNICTWIE DO ROZMNAŻANIA WEGETATYWNEGO ROŚLIN ZA POMOCĄ SADZONEK. RODZAJE ROZGAŁĘZIEŃ PĘDÓW WYRÓŻNIA SIĘ ROZGAŁĘZIENIA MONOPODIALNE (JEDNOOSIOWE) PĘDU (rys. 4.57 B), WYSTĘPUJĄCE U DERENIA, DĘBU, BUKA, KLONU, JESIONU ORAZ U DRZEW SZPILKOWYCH ORAZ ODGAŁĘZIENIA SYMPODIALNE (WIELOOSIOWE (rys. 4.57 C). ROZGAŁĘZIENIA SYMPODIALNE WYSTĘPUJĄ U LIPY, BRZOZY, GRABU, WIĄZU ORAZ U DRZEW OWO- COWYCH. CZĘSTO SPOTYKA SIĘ JE RÓWNIEŻ U KŁĄCZY, CZYLI ROSNĄCYCH POZIOMO PODZIEMNYCH PĘDÓW, U KTÓRYCH PĄK SZCZYTOWY WYRASTA W GÓRĘ I WYTWARZA PĘD NADZIEMNY, OBUMIERAJĄCY POD KONIEC SEZONU WEGETACYJNEGO, A JAKO PRZEDŁUŻENIE KŁĄCZA ROZWIJA SIĘ JEDEN Z JEGO PĄKÓW BOCZNYCH (rys. 4.104). ODMIANĄ ROZGAŁĘZIENIA SYMPODIALNEGO JEST ROZGAŁĘZIENIE POZORNIE WIDLASTE, CZYLI PSEUDODYCHOTOMICZNE (rys. 4.57 D). TAKIE ROZGAŁĘZIENIA PĘDÓW WYSTĘPUJĄ U JEMIOŁY, BZU LILAKA, MAGNOLII I SZAKŁAKA. DŁUGOPĘDY I KRÓTKOPĘDY U WIELU DRZEW CZĘŚĆ OSI DRUGIEGO I WYŻ- SZYCH RZĘDÓW WYRASTA JAKO DŁUGOPĘDY MAJĄCE DŁUGIE MIĘDZYWĘŹLA, WZROST INNYCH JEST NATOMIAST ZAHAMOWANY, WSKUTEK CZEGO STAJĄ SIĘ KRÓTKOPĘDAMI Z BARDZO KRÓTKIMI MIĘDZYWĘŹLAMI I GĘSTO OSADZONYMI LIŚĆMI. U SOSNY, MODRZEWIA, BUKA I DRZEW OWOCOWYCH LIŚCIE SĄ WYKSZTAŁCANE NIEMAL WYŁĄCZNIE NA KRÓTKOPĘDACH. U WIELU DRZEW, np. U JABŁONI, GRUSZY, ŚLIWY I CZEREŚNI, KRÓTKOPĘDY SĄ JEDYNYM MIEJSCEM TWORZENIA KWIATÓW (rys. 4.58). KRÓTKOPĘDY MOGĄ BYĆ PRZEKSZTAŁCANE W OSTRE CIERNIE, np. U TARNINY I DZIKIEJ GRUSZY. KRÓTKOPĘDY MOGĄ NIEKIEDY WYSTĘPOWAĆ JAKO JEDYNA POSTAĆ PĘDU. NA PRZYKŁAD U BURAKA, RZODKWI, MARCHWI I SAŁATY W PIERWSZYM ROKU WEGETACJI TYCH DWULETNICH ROŚLIN, LIŚCIE TWORZĄ GĘSTĄ ROZETĘ TUŻ NAD KORZENIEM, Z BARDZO KRÓTKĄ, PRAWIE NIEWIDOCZNĄ ŁODYGĄ, TWORZĄ ONE KRÓTKOPĘD. DOPIERO W DRUGIM ROKU WEGETACJI WYTWARZAJĄ DŁUGIE PĘDY KWIATOWE. PEWNE ROŚLINY SĄ TRWALE ROZETKOWE, JAK np.. DZIEWIĘĆSIŁ I POZIOMKA, INNE NATOMIAST TWORZĄ PĘDY ROZETKOWE TYLKO W PIERWSZYM OKRESIE ROZWOJU, POTEM ZAŚ PĘD GŁÓWNY ROŚNIE INTENSYWNIE, WYTWARZAJĄC KWIATY. DO TEGO TYPU NALEŻĄ ROŚLINY DWULETNIE, JAK MARCHEW, BURAK, KAPUS- TA, KTÓRE W PIERWSZYM ROKU, W CZASIE WEGETATYWNEJ FAZY ROZWOJU TWORZĄ TYLKO PĘD ROZETKOWY, ZAŚ W DRUGIM ROKU WYTWARZAJĄ WYSOKI PĘD KWIA- TONOŚNY. PĘDY ROŚLIN PNĄCYCH SĄ WIOTKIE I UTRZYMUJĄ SIĘ NA PODPORACH; BYWAJĄ WIJĄCE SIĘ LUB CZEPNE. WIJĄCE SIĘ PĘDY (OWIJAJĄCE SIĘ WOKÓŁ PODPÓR) MAJĄ np. FASOLA, CHMIEL, POWÓJ I KANIANKA. INNE PNĄCZA WYKSZTAŁCAJĄ SPECJALNE ELEMENTY CZEPNE POCHODZENIA PĘDOWEGO, np. WĄSY PRZESTĘPU LUB PRZYLGI DZIKIEGO WINA (rys. 3.78) ZMODYFIKOWANE ŁODYGI I PĘDY NADZIEMNE WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN DWULETNICH GROMADZĄCYCH W NICH ZAPASY POKARMU. NA PRZYKŁAD KALAREPA WYKSZTAŁCA ZGRUBIAŁĄ ŁODYGĘ, U KAPUSTY NATO- MIAST FORMUJE SIĘ PĘD SPICHRZOWY W POSTACI tzw. GŁÓWKI UTWORZONEJ PRZEZ SKRÓCONĄ ŁODYGĘ (GŁĄB) I WYRASTAJĄCE Z NIEJ, OTULAJĄCE CAŁOŚĆ LIŚCIE. KŁĄCZA SĄ POZIOMO ROSNĄCYMI POD ZIEMIĄ ŁODYGAMI ZAOPATRZONYMI W KORZENIE PRZYBYSZO- WE WYRASTAJĄCE Z WĘZŁÓW. DAJĄ ONE POCZĄTEK RÓWNIEŻ LICZNYM PĘDOM NADZIEMNYM. KŁĄCZA MOGĄ BYĆ ZGRUBIAŁE I SKRÓCONE, JAK U ZAWILCA, LUB CIENKIE I DŁUGIE, W POSTACI PODZIEMNYCH ROZŁOGÓW, JAK U PERZU (rys. 3.79). BULWY SĄ SWOISTYMI KRÓTKOPĘDAMI POWSTAJĄ- CYMI NA KOŃCACH ROZGAŁĘZIEŃ PODZIEMNYCH ROZŁOGÓW ZWANYCH STOLONAMI (rys. 3.80). PEŁNIĄ ONE DWOJAKIE FUNKCJE: SĄ MAGAZYNAMI SUBSTAN- CJI ODŻYWCZYCH ORAZ SŁUŻĄ DO ROZMNAŻANIA WEGETATYWNEGO. NA BULWACH ZIEMNIAKA ZNAJDUJĄ SIĘ tzw. OCZKA, CZYLI MIEJSCA OSADZENIA PĄCZ- KÓW DAJĄCYCH POCZĄTEK PĘDOM NADZIEMNYM CEBULE SĄ SILNIE SKRÓCONYMI PĘDAMI, ZŁOŻONYMI Z PODZIEMNEJ ŁODYGI, OTOCZONEJ WIELOMA WARSTWAMI ŁUSKOWATYCH, POCHWIASTYCH LIŚCI. WEWNĘTRZNE – SPICHRZOWE LIŚCIE SĄ ŻYWE I MIĘSISTE. Z ZEWNĄTRZ CEBULA OKRYTA JEST OCHRONNĄ WARSTWĄ OBUMARŁYCH, CIENKICH I SUCHYCH LIŚCI. CEBULE WYSTĘPUJĄ U NIEKTÓRYCH ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH, np. U CEBULI JADALNEJ (rys. 3.81), CZOSNKU, LILII, TULIPANA I INNYCH. KLASYFIKACJA ROŚLIN NA PODSTAWIE BUDOWY I TRWAŁOŚCI ŁODYG BUDOWA I ZWIĄZANA Z NIĄ OKREŚLONA TRWAŁOŚĆ ŁODYGI JEST PODSTAWĄ DO WYRÓŻNIENIA GRUPYROŚLIN ZIELNYCH I GRUPY ROŚLIN O ŁODYGACH ZDREWNIAŁYCH ROŚLINY JEDNOROCZNE PRZECHODZĄ CAŁY CYKL ROZWOJOWY – OD WYKIEŁKOWANIA DO WYDANIA NASION W CIĄGU JEDNEGO SEZONU WEGETACYJNEGO, PO CZYM GINĄ. ZIMUJĄ JEDYNIE W POSTACI NASION. ROŚLINY ZIELNE TYPOWYM PRZEDSTAWICIELEM ROŚLIN ZIELNYCH SĄ TRAWY. U JEDNOLIŚCIENNYCH SĄ TO ROŚLINY O ŁODYGACH ZIELONYCH, NIEZDREWNIAŁYCH I O NAGICH, NIEOSŁONIĘTYCH ŁUSKAMI PĄCZKACH. NADZIEMNE PĘDY ROŚLIN ZIELNYCH ROKROCZNIE ZAMIERAJĄ NA ZIMĘ, ALE SAME ROŚLINY ŻYĆ MOGĄ DŁUGO. WYRÓŻNIA SIĘ WŚRÓD NICH ROŚLINY JEDNO- ROCZNE, DWULETNIE I WIELOLETNIE. ŁODYGI ZIELNE OBUMIERAJĄ POD KONIEC SEZONU WEGETACYJNEGO. SĄ WYKSZTAŁCANE PRZEZ ROŚ- LINY JEDNOROCZNE,DWULETNIE ORAZ WIELOLETNIE, KTÓRE TRACĄ NA ZIMĘ CZĘŚCI NADZIEMNE, A ZIMUJĄ JEDYNIE W POSTACI PODZIEMNYCH LUB PRZYZIEM- NYCH KŁĄCZY, BULW, CEBUL, PRZYZIEMNYCH PĘDÓW ROZETKOWYCH itp.. RODZAJE ŁODYG ŁODYGI ZIELNE SĄ SŁABO ZDREWNIAŁE I W NIEWIELKIM STOPNIU ZRÓŻNICOWANE. OKRYWA JE SKÓRKA, A PĄKI SĄ NAGIE. U JEDNOLIŚCIENNYCH (np. u traw), NASADA LIŚCIA JEST POCHWĄ, KTÓRA OTACZA ŁODYGĘ NA ODCINKU CAŁEGO MIĘDZYWĘŹ- LA. DOPIERO W OKOLICY NASTĘPNEGO WĘZŁA, POD NASADĄ NASTĘPNEGO LIŚCIA, POCHWA PRZECHODZI W ODSTAJĄCĄ OD ŁODYGI BLASZKĘ LIŚCIOWĄ. W WYNIKU TEGO CAŁA ŁODYGA, ZWANA U TRAW ŹDŹBŁEM, OKRYTA JEST KOLEJNYMI POCHWAMI LIŚCIOWYMI (rys. 4.59 A). ŁODYGI ZIELNE SĄ SŁABO ZDREWNIAŁE I W NIEWIELKIM STOPNIU ZRÓŻNICOWANE. OKRYWA JE SKÓRKA, A PĄKI SĄ NAGIE. U JEDNOLIŚCIENNYCH (np. u traw), NASADA LIŚCIA JEST POCHWĄ, KTÓRA OTACZA ŁODYGĘ NA ODCINKU CAŁEGO MIĘDZYWĘŹ-LA. DOPIERO W OKOLICY NASTĘPNEGO WĘZŁA, POD NASADĄ NASTĘPNEGO LIŚCIA, POCHWA PRZECHODZI W ODSTAJĄCĄ OD ŁODYGI BLASZKĘ LIŚCIOWĄ. W WY-NIKU TEGO CAŁA ŁODYGA, ZWANA U TRAW ŹDŹBŁEM, OKRYTA JEST KOLEJNYMI POCHWAMI LIŚCIOWYMI (rys. 4.59 A). ROŚLINY DWULETNIE W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA WYTWARZAJĄ PĘDY ASYMILUJĄCE ORAZ ORGANY SPICHRZOWE GROMADZĄCE PRODUKTY ASYMILACJI. W NASTĘPNYM ROKU WYDAJĄ PĘDY KWIATOWE. PO DOJRZENIU NASION ROŚLINY DWULETNIE GINĄ, PODOBNIE JAK JEDNOROCZNE. ROŚLINY ZIELNE WIELOLETNIE, CZYLI BYLINY, ŻYJĄ DŁUGO DZIĘKI SPICHRZOWYM PODZIEMNYM PĘDOM LUB KORZENIOM. OWOCUJĄ ROKROCZNIE. DO TEJ GRUPY NALEŻY NAJWIĘCEJ GATUNKÓW ROŚLIN ZIELNYCH – m.in. WIĘKSZOŚĆ TRAW, ROŚLINY CEBULOWE, CZĘŚĆ ROŚLIN MOTYLKOWATYCH I WIELE INNYCH. ROŚLINY O ŁODYGACH ZDREWNIAŁYCH ŁODYGI TYCH ROŚLIN MAJĄ SILNIE ROZBUDOWANĄ TKANKĘ NACZYNIOWĄ (DREWNO); Z ZEWNĄTRZ POKRYTE SĄ KORKIEM. ICH ZIMUJĄCE PĄCZKI SĄ OKRYTE OCHRONNYMI ŁUSKAMI. ROŚLINY O ŁODY- GACH ZDREWNIAŁYCH WYRÓŻNIAJĄ SIĘ DŁUGOWIECZNOŚCIĄ I ODPORNOŚCIĄ NA NIEKORZYSTNE WARUNKI ŚRODOWISKA. NALEŻĄ DO NICH KRZEWINKI, KRZEWY I DRZEWA. KRZEWINKI SĄ TO MAŁE (DO 1 m WYSOKOŚCI) WIELOLETNIE ROŚLINY O ŁODYGACH ZDREWNIAŁYCH CAŁKOWICIE (np. WRZOS) LUB CZĘŚCIOWO, TYLKO W DOLNYCH PARTIACH (np. BORÓWKA CZARNA). KRZEWY OSIĄGAJĄ WYSOKOŚĆ KILKU METRÓW. ODZNACZAJĄ SIĘ BRAKIEM LUB SŁABYM ROZWOJEM PĘDU GŁÓWNEGO ORAZ GĘSTYMI, ODCHODZĄCYMI TUŻ NAD ZIEMIĄ ODGAŁĘZIENIAMI ŁODYG. U KRZEWÓW ŁODYGA GŁÓWNA JEST BARDZO KRÓTKA LUB W OGÓLE JEJ NIE MA, A ROZGAŁĘZIENIA POWSTAJĄ TUŻ U PODSTAWY PĘDU. PODOBNE DO KRZEWÓW SĄ KRZEWINKI, RÓŻNIĄCE SIĘ OD NICH TYLKO MAŁYMI ROZMIARAMI, JAK np. U WRZOSU, BORÓWKI I ŻURAWINY. LODYGI ZDREWNIAŁE WYKSZTAŁCAJĄ ROŚLINY DRZEWIASTE: DRZEWA, KRZEWY I KRZEWINKI. SĄ TO FORMY WIELOLETNIE OTRWAŁYCH ŁODYGACH – W NASZYM KLIMACIE ICH PĘDY TRACĄNA ZIMĘ TYLKO LIŚCIE. DRZEWA MAJĄ GRUBY, ZDREWNIAŁY PIEŃ POKRYTY KORKIEM. U DRZEW NAGOZALĄŻKOWYCH I DWULIŚCIENNYCH PIEŃ JEST ZAKOŃCZONY KORONĄ ZŁOŻONĄ Z ROZGAŁĘZIEŃ RÓŻNEGO RZĘDU, Z KTÓRYCH OSTATNIE WYKSZTAŁCAJĄ SIĘ NAJCZĘŚCIEJ JAKO KRÓTKOPĘDY. DRZEWA SĄ DŁUGOWIECZNYMI ROŚLINAMI (ŻYJĄ NIEKIEDY PONAD TYSIĄC LAT), OSIĄGAJĄCYMI CZASEM OGROMNE ROZMIARY. PĘD GŁÓWNY DRZEW PRZYBIERA POSTAĆ MASYWNEGO PNIA, ROZGAŁĘZIONEGO WYSOKO NAD ZIEMIĄ. ODGAŁĘZIENIA PNIA – KONARY I GAŁĘ- ZIE TWORZĄ KORONĘ DRZEWA. JESIENIĄ, PO UTRACIE LIŚCI, GAŁĄZKA DRZEWA LIŚCIASTEGO JEST ZAKOŃCZONA NA SZCZYCIE PĄKIEM ZIMOWYM OKRYTYM ŁUSKAMI (rys. 4.59 B). NA WIOSNĘ ŁUSKI ODPADAJĄ, POZOSTA- WIAJĄC DOKOŁA GAŁĄZKI ŚLADY W POSTACI BLIZN ŁUSKOWYCH. KOLEJNE, ROCZNE PRZYROSTY GAŁĄZKI SĄ WIDOCZNE JAKO ODLEGŁOŚCI MIĘDZY OKÓŁKAMI BLIZN ŁUSKOWYCH. W WĘZŁACH GAŁĄZKI POZOSTAJĄ ŚLADY PO LIŚCIACH W POSTACI BLIZN, PONAD KTÓRYMI ZNAJDUJĄ SIĘ ZIMOWE PĄKI LIŚCIOWE. Z PĄKÓW TYCH ROZWIJAJĄ SIĘ NA WIOSNĘ KRÓTKOPĘDY Z GĘSTO OSADZONYMI LIŚĆMI (rys. 4.58). DRZEWA JEDNOLIŚCIENNYCH MAJĄ INNĄ BUDOWĘ. NA PRZYKŁAD PALMY NIE TWORZĄ ROZGAŁĘZIEŃ I MAJĄ TYLKO JEDNĄ OŚ W POSTACI PNIA ZAKOŃCZONEGO PĄKIEM WIERZCHOŁKOWYM Z BARDZO SZEROKIM STOŻKIEM WZROSTU. MIĘDZYWĘŹLA SĄ BARDZO SKRÓCONE, WSKUTEK CZEGO NA SZCZYCIE PNIA POWSTAJE PIUROPUSZ GĘSTO OSADZONYCH LIŚCI. POD NIM ZNAJDUJE SIĘ STREFA POKRYTA NASADAMI LIŚCIOWYMI, KTÓRE SĄ POZOSTAŁOŚCIĄ PO OPADŁYCH LIŚCIACH. PONIŻEJ TEJ STREFY PIEŃ JEST POKRYTY KORKIEM. MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY PĘDU ŁODYGI SĄ ZAKOŃCZONE NA SZCZYCIE MERYSTEMAMI WIERZCHOŁKAMI PĘDU. MERYSTEMY TE MAJĄ ZWYKLE KSZTAŁT KOPULASTO ZAOKRĄGLONY, CZĘSTO STOŻKOWATY – STĄD NAZWA STEŻEK WZROSTU. WYRÓŻNICOWUJĄ SIĘ Z N ICH TKANKI ŁODYGI ORAZ ZAWIĄZKI ODGAŁĘZIEŃ BOCZNYCH W POSTACI PĄKÓW PACHWINOWYCH, A W GENERATYWNEJ FAZIE ROZWOJU – RÓWNIEŻ KWIATY. TKANKI MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO SĄ CHRONIONE PRZEZ OKRYWĘ Z ŁUSEK. WZROST PĘDU OKRYTONASIENNYCH NA DŁUGOŚĆ ODBYWA SIĘ WIERZCHOŁKOWO LUB WSTAWOWO. WZROST WIERZCHOŁKOWY WYSTĘPUJE U ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH, NATOMIAST JEDNOLIŚCIENNE ROSNĄ ZWYKLE WSTAWOWO. WIERZCHOŁKOWY WZROST PĘDU ODBYWA SIĘ, PODOBNIE JAK WZROST KORZENIA, DZIĘKI TKANCE TWÓRCZEJ WIERZCHOŁKA WZROSTU – MERYSTEMOWI WIERZCHOŁKOWEMU. ZNAJDUJE SIĘ ON W PĄCZKU, KTÓRY JEST ZAWIĄZKIEM PĘDU. WZROST PĘDU POWODOWANY JEST PODZIAŁAMI KOMÓREK MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO I STOPNIOWYM WYDŁUŻANIEM SIĘ DOLNYCH MIĘDZYWĘŹLI PĄCZKA. RÓWNOCZEŚNIE ROZWIJAJĄ SIĘ I ODSUWAJĄ OD SIEBIE DOLNE LIŚCIE; ICH MIEJSCE ZAJMUJĄ NOWO POWSTAJĄCE ZAWIĄZKI WZROST WSTAWOWY JEST ZNACZNIE SZYBSZY NIŻ WZROST WIERZCHOŁKOWY WSKUTEK ZWIELOKRO- TNIENIA STREFY TWÓRCZEJ, CO np. MOŻNA OBSERWOWAĆ PO SKOSZENIU TRAWY. WZROST PĘDÓW, ZARÓWNO WIERZCHOŁKOWY, JAK I WSTAWOWY, JEST NIEOG- RANICZONY, tzn. TRWA PRZEZ CAŁE ŻYCIE ROŚLINY. JEGO TEMPO ZMNIEJSZA SIĘ JEDNAK W MIARĘ JEJ STARZENIA SIĘ. WZROSTEM WSTAWOWYM (interkalarnym) WYRÓŻNIAJĄ SIĘ ŁODYGI ZBÓŻ I TRAW. PRZEBIEGA ON INACZEJ NIŻ WIERZCHOŁKOWY WZROST ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH. TKANKA TWÓRCZA PĘDU WYSTĘ- PUJE U DOŁU KAŻDEGO MIĘDZYWĘŹLA ŁODYGI (JAKO tzw. MERYSTEM WSTAWOWY – INTERKALARNY). DOLNE CZĘŚCI MIĘDZYWĘŹLI SĄ ZATEM STREFAMI WZROSTU. WZROST ŁODYGI POLEGA NA JEDNOCZESNYM WYDŁUŻANIU SIĘ OD DOŁU KU GÓRZE WSZYSTKICH JEJ MIĘDZYWĘŹLI. U ROŚLIN NASIENNYCH PĄKI BOCZNE WYSTĘPUJĄ W KĄTACH LIŚCI (PACHWINACH LIŚCIOWYCH), tj. POMIĘDZY NASADĄ LIŚCIA A ŁODYGĄ (rys. 4.54). TEGO RODZAJU PĄKI BOCZNE NAZYWAMY KĄTOWYMI LUB PACHWINOWYMI. PĄKI BOCZNE SĄ ZAWIĄZKAMI OD- GAŁĘZIEŃ BOCZNYCH PĘDU. PĄKI W STANIE SPOCZYNKU NAZYWAMY SPOCZYNKOWYMI LUB ŚPIĄCYMI. Rys. 4.55. PĄK LIŚCIOWY. PĄKI, W KTÓRYCH ZAWARTE SĄ ZAWIĄZKI LIŚCI NAZYWAMY LIŚCIOWYMI. JEŚLI ZAWIERAJĄ ZAWIĄZKI KWIATÓW SĄ NAZYWANE GENERATYWNYMI. W PRZYPADKU, GDY ZAWIERAJĄ ZAWIĄZKI LIŚCI I KWIATÓW SĄ NAZYWANE MIESZANYMI. PĄKI OKRYTE ZAWINIĘTYMI WOKÓŁ NICH ZAWIĄZKAMI LIŚCI NAZYWAMY NAGIMI. LIŚCIE OKRYWAJĄCE PĄKI SPOCZYNKOWE PRZE- KSZTAŁCAJĄ SIĘ CZASEM W SZTYWNE, SKÓRZASTE ŁUSKI PĄKOWE WYSTĘPUJĄCE np. U DRZEW ZRZUCAJĄCYCH LIŚCIE JESIENIĄ. ZAWIĄZKI NOWYCH LIŚCI ZIMUJĄ W SPECJALNYCH PĄKACH SPOCZYNKOWYCH. OPRÓCZ PĄCZKA SZCZYTOWEGO NA ŁODYDZE WYSTĘPUJĄ TEŻ, TAK SAMO ZBUDOWANE, PĄCZKI BOCZNE (rys. 3.76). WYRASTAJĄ ONE Z WĘZŁÓW W KĄTACH LIŚCI, CZYLI W tzw. PACHWINACH LIŚCIOWYCH POWODUJĄC POWSTAWANIE ROZGAŁĘZIEŃ ŁODYGI I ROZRASTANIE SIĘ PĘDÓW BOCZNYCH. PĄKI MOGĄ RÓWNIEŻ TWORZYĆ SIĘ W RÓŻNYCH MIEJSCACH ŁODYGI, A TAKŻE NA LIŚCIACH I KORZE- NIACH W WYNIKU ODRÓŻNICOWANIA PEWNYCH PARTII TKANEK STAŁYCH I ZAŁOŻENIA SIĘ W DANYM MIEJSCU WTÓRNEGO MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO. TAKIE PĄKI I ROZWIJAJĄCE SIĘ Z NICH PĘDY NAZYWAMY PRZYBYSZOWYMI. U ROŚLIN ZIELNYCH PĄCZKI SZCZYTOWE I BOCZNE POWSTAJĄ I ROZWIJAJĄ SIĘ PRZEZ CAŁY SEZON WEGETACYJNY. U ROŚLIN WIELOLETNICH O TRWAŁYCH ŁODYGACH, tj. U DRZEW I KRZEWÓW, PĄCZKI TWORZĄ SIĘ JESIENIĄ, A ROZWIJAJĄ WIOSNĄ NASTĘPNEGO ROKU. PRZED UTRATĄ WODY I DZIAŁANIEM MROZU W OKRESIE ZIMY, PĄCZKI DRZEW I KRZEWÓW CHRONIONE SĄ PRZEZ ZDREWNIAŁE LUB SKORKOWACIAŁE ŁUSKI. U WIELU ROŚLIN ŁUSKI SĄ ZLEPIONE I USZCZELNIONE ŻYWICĄ. U PEWNYCH DRZEW, np. U KASZTANOWCA, MŁODE LIŚCIE W PĄCZKACH SĄ POKRYTE GĘSTYMI WŁOSKAMI UTRZYMUJĄCYMI IZOLACYJNĄ WARSTEWKĘ POWIETRZA. PĘDY PRZYBYSZOWE POWSTAJĄ NAJCZĘŚCIEJ PO USZKODZENIU, ZRANIENIU LUB ŚCIĘCIU CZĘŚCI ROŚLINY. NA PRZYKŁAD PO ŚCIĘCIU PNIA DRZEWA PĄKI PRZYBYSZOWE MOGĄ TWORZYĆ SIĘ U JEGO PODSTAWY LUB NA KORZENIACH I WYRASTAĆ W PĘDY ODROŚLOWE LUB ODROSTY KORZENIOWE. ZDOLNOŚĆ TWORZENIA PĄKÓW PRZYBYSZOWYCH NA FRAGMENTACH LIŚCI LUB KORZENI JEST WYKORZYSTYWANA W OGRODNICTWIE DO ROZMNAŻANIA WEGETATYWNEGO ROŚLIN ZA POMOCĄ SADZONEK. BUDOWA MORFOLOGICZNA i ANATOMICZNA ŁODYGI W ŁODYGACH ZIELNYCH PRZYROST WTÓRNY JEST BARDZO NIEZNACZNY LUB NIE WYSTĘPUJE W OGÓLE, TAK ŻE ICH ROZWÓJ OGANICZA SIĘ W ZASADZIE DO BUDOWY PIERWOTNEJ. Rys. . 4.54. PĘD ROŚLINY DWULIŚCIENNEJ – SCHEMAT. PRZEKRÓJ POPRZECZNY ŁODYGI LNU Z KILKOMA WARSTWAMI TKANEK RDZEŃ, MIĘKISZ, PARENCHYMA PROTOKSYLEM KSYLEM FLOEM SKLERENCHYMA KORA SKÓRKA Rys. 4.55. PĄK LIŚCIOWY. PĄK WIERZCHOŁKOWY LIŚĆ BLASZKA LIŚCIOWA OGONRK LIŚCIOWY (szypułka) WĘZEŁ PĘD PĄK KĄTOWY NIĘDZYWĘŹLE WĘZEŁ ŁODYGA KORZEŃ BOCZNY SYSTEM KORZENIO-