PĘDY NADZIEMNE JEST TO NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCY TYP

advertisement
BUDOWA MORFOLOGICZNA I ANATOMICZNA PĘDU
TYPOWY PĘD JEST NADZIEMNĄ CZĘŚCIĄ ROŚLINY
ZŁOŻONĄ Z ŁODYGI (OSI) i OSADZONYCH NA NIEJ
LIŚCI. MIEJSCA, Z KTÓRYCH WYRASTAJĄ LIŚCIE SĄ
ZGRUBIAŁE I NAZYWAJĄ SIĘ WĘZŁAMI. DZIELĄ ONE
ŁODYGĘ NA ODCINKI – MIĘDZYWĘŹLA. W FAZIE
DOJRZAŁOŚCI FIZJOLOGICZNEJ PĘD WYTWARZA
KWIATY I OWOCE (rys. 4.54).
Rys.
. 4.54. PĘD ROŚLINY DWULIŚCIENNEJ –
SCHEMAT.
PĘDY NADZIEMNE
JEST TO NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCY TYP PĘDÓW.
WIĘKSZOŚĆ ROŚLIN MA ŁODYGI WZNIESIONE – ZIELNE
LUB ZDREWNIAŁE, UTRZYMUJĄCE SIĘ W POZYCJI PIONOWEJ DZIĘKI TKANKOM MECHANICZNYM. NIEKTÓRE
MAJĄ JEDNAK ŁODYGI WIOTKIE, PŁOŻĄCE SIĘ (ROZŁOGI) LUB PNĄCE. ROZŁOGI SĄ PĘDAMI O LIŚCIACH
ZIELONYCH, NORMALNIE ROZWINIĘTYCH (np. ogórek)
LUB MAJĄ JEDYNIE LIŚCIE SZCZĄTKOWE, ŁUSKOWATE
(np. truskawki, poziomki).
PĘDY PODZIEMNE
Z POWODU NIETYPOWEGO ŚRODOWISKA, PĘDY
PODZIEMNE MAJĄ SPECYFICZNĄ BUDOWĘ. SĄ POZBAWIONE CHLOROPLASTÓW, A ZAMIAST NORMALNYCH
LIŚCI WYTWARZAJĄ MAŁE, BEZZIELENIOWE ŁUSKI.
PODZIEMNE ŁODYGI SĄ ZWYKLE ZGRUBIAŁE I PEŁNIĄ
ROLĘ MAGAZYNÓW POKARMOWYCH. WYSTĘPUJĄ U
WIELOLETNICH ROŚLIN ZIELNYCH (BYLIN) JAKO
ORGANY ZIMUJĄCE. PĘDY PODZIEMNE PRZYBIERAJĄ
POSTAĆ KŁĄCZY, BULW I CEBUL.
ROZGAŁĘZIENIA BOCZNE PĘDU POWSTAJĄ Z PĄKÓW
PACHWINOWYCH, TWORZĄCYCH ODGAŁĘZIENIA
BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU, KTÓRE MOGĄ TWORZYĆ ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO RZĘDU, TE ZAŚ
ODGAŁĘZIENIA TRZECIEGO RZĘDU itd. U KRZEWÓW
ROZWIJAJĄ SIĘ GŁÓWNIE PĄKI W DOLNEJ CZĘŚCI
PĘDU GŁÓWNEGO. U DRZEW ROZGAŁĘZIA SIĘ GÓRNA
CZĘŚĆ PĘDU, CO PROWADZI DO WYKSZTAŁCENIA
POJEDYŃCZEGO PNIA, ZAKOŃCZONEGO ROZGAŁĘ-
ZIONĄ KORONĄ.
PĄKI MOGĄ RÓWNIEŻ TWORZYĆ SIĘ W RÓŻNYCH
MIEJSCACH ŁODYGI, A TAKŻE NA LIŚCIACH I KORZE-
NIACH W WYNIKU ODÓŻNICOWANIA PEWNYCH PARTII
TKANEK STAŁYCH I ZAŁOŻENIA SIĘ W DANYM MIEJSCU
WTÓRNEGO MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO. TAKIE
PĄKI I ROZWIJAJĄCE SIĘ Z NICH PĘDY NAZYWAMY
PRZYBYSZOWYMI.
PĘDY PRZYBYSZOWE POWSTAJĄ NAJCZĘŚCIEJ PO
USZKODZENIU, ZRANIENIU LUB ŚCIĘCIU CZĘŚCI
ROŚLINY. NA PRZYKŁAD, PO ŚCIĘCIU PNIA DRZEWA
PĄKI PRZYBYSZOWE MOGĄ TWORZYĆ SIĘ U JEGO
PODSTAWY LUB NA KORZENIACH I WYRASTAĆ W PĘDY
ODROŚLOWE LUB ODROSTY KORZENIOWE. ZDOLNOŚĆ
TWORZENIA PĘDÓW PRZYBYSZOWYCH NA FRAGMENTACH LIŚCI LUB KORZENI JEST WYKORZYSTYWANA W
OGRODNICTWIE DO ROZMNAŻANIA WEGETATYWNEGO
ROŚLIN ZA POMOCĄ SADZONEK.
RODZAJE ROZGAŁĘZIEŃ PĘDÓW
WYRÓŻNIA SIĘ ROZGAŁĘZIENIA MONOPODIALNE
(JEDNOOSIOWE) PĘDU (rys. 4.57 B), WYSTĘPUJĄCE U
DERENIA, DĘBU, BUKA, KLONU, JESIONU ORAZ U
DRZEW SZPILKOWYCH ORAZ ODGAŁĘZIENIA SYMPODIALNE (WIELOOSIOWE (rys. 4.57 C).
ROZGAŁĘZIENIA SYMPODIALNE WYSTĘPUJĄ U
LIPY, BRZOZY, GRABU, WIĄZU ORAZ U DRZEW OWO-
COWYCH. CZĘSTO SPOTYKA SIĘ JE RÓWNIEŻ U
KŁĄCZY, CZYLI ROSNĄCYCH POZIOMO PODZIEMNYCH
PĘDÓW, U KTÓRYCH PĄK SZCZYTOWY WYRASTA W
GÓRĘ I WYTWARZA PĘD NADZIEMNY, OBUMIERAJĄCY
POD KONIEC SEZONU WEGETACYJNEGO, A JAKO
PRZEDŁUŻENIE KŁĄCZA ROZWIJA SIĘ JEDEN Z JEGO
PĄKÓW BOCZNYCH (rys. 4.104).
ODMIANĄ ROZGAŁĘZIENIA SYMPODIALNEGO JEST
ROZGAŁĘZIENIE POZORNIE WIDLASTE, CZYLI PSEUDODYCHOTOMICZNE (rys. 4.57 D). TAKIE ROZGAŁĘZIENIA PĘDÓW WYSTĘPUJĄ U JEMIOŁY, BZU LILAKA,
MAGNOLII I SZAKŁAKA.
DŁUGOPĘDY I KRÓTKOPĘDY
U WIELU DRZEW CZĘŚĆ OSI DRUGIEGO I WYŻ-
SZYCH RZĘDÓW WYRASTA JAKO DŁUGOPĘDY MAJĄCE
DŁUGIE MIĘDZYWĘŹLA, WZROST INNYCH JEST NATOMIAST ZAHAMOWANY, WSKUTEK CZEGO STAJĄ SIĘ
KRÓTKOPĘDAMI Z BARDZO KRÓTKIMI MIĘDZYWĘŹLAMI I GĘSTO OSADZONYMI LIŚĆMI.
U SOSNY, MODRZEWIA, BUKA I DRZEW OWOCOWYCH
LIŚCIE SĄ WYKSZTAŁCANE NIEMAL WYŁĄCZNIE NA
KRÓTKOPĘDACH. U WIELU DRZEW, np. U JABŁONI,
GRUSZY, ŚLIWY I CZEREŚNI, KRÓTKOPĘDY SĄ
JEDYNYM MIEJSCEM TWORZENIA KWIATÓW (rys. 4.58).
KRÓTKOPĘDY MOGĄ BYĆ PRZEKSZTAŁCANE W
OSTRE CIERNIE, np. U TARNINY I DZIKIEJ GRUSZY.
KRÓTKOPĘDY MOGĄ NIEKIEDY WYSTĘPOWAĆ JAKO
JEDYNA POSTAĆ PĘDU. NA PRZYKŁAD U BURAKA,
RZODKWI, MARCHWI I SAŁATY W PIERWSZYM ROKU
WEGETACJI TYCH DWULETNICH ROŚLIN, LIŚCIE TWORZĄ GĘSTĄ ROZETĘ TUŻ NAD KORZENIEM, Z BARDZO
KRÓTKĄ, PRAWIE NIEWIDOCZNĄ ŁODYGĄ, TWORZĄ
ONE KRÓTKOPĘD. DOPIERO W DRUGIM ROKU
WEGETACJI WYTWARZAJĄ DŁUGIE PĘDY KWIATOWE.
PEWNE ROŚLINY SĄ TRWALE ROZETKOWE, JAK np..
DZIEWIĘĆSIŁ I POZIOMKA, INNE NATOMIAST TWORZĄ
PĘDY ROZETKOWE TYLKO W PIERWSZYM OKRESIE
ROZWOJU, POTEM ZAŚ PĘD GŁÓWNY ROŚNIE INTENSYWNIE, WYTWARZAJĄC KWIATY. DO TEGO TYPU NALEŻĄ
ROŚLINY DWULETNIE, JAK MARCHEW, BURAK, KAPUS-
TA, KTÓRE W PIERWSZYM ROKU, W CZASIE WEGETATYWNEJ FAZY ROZWOJU TWORZĄ TYLKO PĘD ROZETKOWY,
ZAŚ W DRUGIM ROKU WYTWARZAJĄ WYSOKI PĘD KWIA-
TONOŚNY.
PĘDY ROŚLIN PNĄCYCH SĄ WIOTKIE I UTRZYMUJĄ
SIĘ NA PODPORACH; BYWAJĄ WIJĄCE SIĘ LUB
CZEPNE. WIJĄCE SIĘ PĘDY (OWIJAJĄCE SIĘ WOKÓŁ
PODPÓR) MAJĄ np. FASOLA, CHMIEL, POWÓJ I
KANIANKA. INNE PNĄCZA WYKSZTAŁCAJĄ SPECJALNE
ELEMENTY CZEPNE POCHODZENIA PĘDOWEGO, np.
WĄSY PRZESTĘPU LUB PRZYLGI DZIKIEGO WINA (rys.
3.78)
ZMODYFIKOWANE ŁODYGI I PĘDY NADZIEMNE
WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN DWULETNICH GROMADZĄCYCH
W NICH ZAPASY POKARMU. NA PRZYKŁAD KALAREPA
WYKSZTAŁCA ZGRUBIAŁĄ ŁODYGĘ, U KAPUSTY NATO-
MIAST FORMUJE SIĘ PĘD SPICHRZOWY W POSTACI tzw.
GŁÓWKI UTWORZONEJ PRZEZ SKRÓCONĄ ŁODYGĘ
(GŁĄB) I WYRASTAJĄCE Z NIEJ, OTULAJĄCE CAŁOŚĆ
LIŚCIE.
KŁĄCZA SĄ POZIOMO ROSNĄCYMI POD ZIEMIĄ
ŁODYGAMI ZAOPATRZONYMI W KORZENIE PRZYBYSZO-
WE WYRASTAJĄCE Z WĘZŁÓW. DAJĄ ONE POCZĄTEK
RÓWNIEŻ LICZNYM PĘDOM NADZIEMNYM. KŁĄCZA
MOGĄ BYĆ ZGRUBIAŁE I SKRÓCONE, JAK U ZAWILCA,
LUB CIENKIE I DŁUGIE, W POSTACI PODZIEMNYCH
ROZŁOGÓW, JAK U PERZU (rys. 3.79).
BULWY SĄ SWOISTYMI KRÓTKOPĘDAMI POWSTAJĄ-
CYMI NA KOŃCACH ROZGAŁĘZIEŃ PODZIEMNYCH
ROZŁOGÓW ZWANYCH STOLONAMI (rys. 3.80). PEŁNIĄ
ONE DWOJAKIE FUNKCJE: SĄ MAGAZYNAMI SUBSTAN-
CJI ODŻYWCZYCH ORAZ SŁUŻĄ DO ROZMNAŻANIA
WEGETATYWNEGO. NA BULWACH ZIEMNIAKA ZNAJDUJĄ SIĘ tzw. OCZKA, CZYLI MIEJSCA OSADZENIA PĄCZ-
KÓW DAJĄCYCH POCZĄTEK PĘDOM NADZIEMNYM
CEBULE SĄ SILNIE SKRÓCONYMI PĘDAMI, ZŁOŻONYMI Z PODZIEMNEJ ŁODYGI, OTOCZONEJ WIELOMA
WARSTWAMI ŁUSKOWATYCH, POCHWIASTYCH LIŚCI.
WEWNĘTRZNE – SPICHRZOWE LIŚCIE SĄ ŻYWE I MIĘSISTE. Z ZEWNĄTRZ CEBULA OKRYTA JEST OCHRONNĄ
WARSTWĄ OBUMARŁYCH, CIENKICH I SUCHYCH LIŚCI.
CEBULE WYSTĘPUJĄ U NIEKTÓRYCH ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH, np. U CEBULI JADALNEJ (rys. 3.81),
CZOSNKU, LILII, TULIPANA I INNYCH.
KLASYFIKACJA ROŚLIN NA PODSTAWIE BUDOWY I
TRWAŁOŚCI ŁODYG
BUDOWA I ZWIĄZANA Z NIĄ OKREŚLONA TRWAŁOŚĆ
ŁODYGI JEST PODSTAWĄ DO WYRÓŻNIENIA GRUPYROŚLIN ZIELNYCH I GRUPY ROŚLIN O ŁODYGACH
ZDREWNIAŁYCH
ROŚLINY JEDNOROCZNE PRZECHODZĄ CAŁY CYKL
ROZWOJOWY – OD WYKIEŁKOWANIA DO WYDANIA
NASION W CIĄGU JEDNEGO SEZONU WEGETACYJNEGO,
PO CZYM GINĄ. ZIMUJĄ JEDYNIE W POSTACI NASION.
ROŚLINY ZIELNE
TYPOWYM PRZEDSTAWICIELEM ROŚLIN ZIELNYCH
SĄ TRAWY. U JEDNOLIŚCIENNYCH SĄ TO ROŚLINY O
ŁODYGACH ZIELONYCH, NIEZDREWNIAŁYCH I O
NAGICH, NIEOSŁONIĘTYCH ŁUSKAMI PĄCZKACH.
NADZIEMNE PĘDY ROŚLIN ZIELNYCH ROKROCZNIE
ZAMIERAJĄ NA ZIMĘ, ALE SAME ROŚLINY ŻYĆ MOGĄ
DŁUGO. WYRÓŻNIA SIĘ WŚRÓD NICH ROŚLINY JEDNO-
ROCZNE, DWULETNIE I WIELOLETNIE.
ŁODYGI ZIELNE OBUMIERAJĄ POD KONIEC SEZONU
WEGETACYJNEGO. SĄ WYKSZTAŁCANE PRZEZ ROŚ-
LINY JEDNOROCZNE,DWULETNIE ORAZ WIELOLETNIE,
KTÓRE TRACĄ NA ZIMĘ CZĘŚCI NADZIEMNE, A ZIMUJĄ
JEDYNIE W POSTACI PODZIEMNYCH LUB PRZYZIEM-
NYCH KŁĄCZY, BULW, CEBUL, PRZYZIEMNYCH PĘDÓW
ROZETKOWYCH itp..
RODZAJE ŁODYG
ŁODYGI ZIELNE SĄ SŁABO ZDREWNIAŁE I W
NIEWIELKIM STOPNIU ZRÓŻNICOWANE. OKRYWA JE
SKÓRKA, A PĄKI SĄ NAGIE. U JEDNOLIŚCIENNYCH
(np. u traw), NASADA LIŚCIA JEST POCHWĄ, KTÓRA
OTACZA ŁODYGĘ NA ODCINKU CAŁEGO MIĘDZYWĘŹ-
LA. DOPIERO W OKOLICY NASTĘPNEGO WĘZŁA, POD
NASADĄ NASTĘPNEGO LIŚCIA, POCHWA PRZECHODZI
W ODSTAJĄCĄ OD ŁODYGI BLASZKĘ LIŚCIOWĄ. W
WYNIKU TEGO CAŁA ŁODYGA, ZWANA U TRAW
ŹDŹBŁEM, OKRYTA JEST KOLEJNYMI POCHWAMI
LIŚCIOWYMI (rys. 4.59 A).
ŁODYGI ZIELNE SĄ SŁABO ZDREWNIAŁE I W NIEWIELKIM STOPNIU ZRÓŻNICOWANE. OKRYWA JE SKÓRKA,
A PĄKI SĄ NAGIE. U JEDNOLIŚCIENNYCH (np. u traw),
NASADA LIŚCIA JEST POCHWĄ, KTÓRA OTACZA ŁODYGĘ NA ODCINKU CAŁEGO MIĘDZYWĘŹ-LA. DOPIERO W
OKOLICY NASTĘPNEGO WĘZŁA, POD NASADĄ NASTĘPNEGO LIŚCIA, POCHWA PRZECHODZI W ODSTAJĄCĄ OD ŁODYGI BLASZKĘ LIŚCIOWĄ. W WY-NIKU TEGO
CAŁA ŁODYGA, ZWANA U TRAW ŹDŹBŁEM, OKRYTA
JEST KOLEJNYMI POCHWAMI LIŚCIOWYMI (rys. 4.59 A).
ROŚLINY DWULETNIE W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA
WYTWARZAJĄ PĘDY ASYMILUJĄCE ORAZ ORGANY
SPICHRZOWE GROMADZĄCE PRODUKTY ASYMILACJI.
W NASTĘPNYM ROKU WYDAJĄ PĘDY KWIATOWE. PO
DOJRZENIU NASION ROŚLINY DWULETNIE GINĄ,
PODOBNIE JAK JEDNOROCZNE.
ROŚLINY ZIELNE WIELOLETNIE, CZYLI BYLINY, ŻYJĄ
DŁUGO DZIĘKI SPICHRZOWYM PODZIEMNYM PĘDOM LUB
KORZENIOM. OWOCUJĄ ROKROCZNIE. DO TEJ GRUPY
NALEŻY NAJWIĘCEJ GATUNKÓW ROŚLIN ZIELNYCH –
m.in. WIĘKSZOŚĆ TRAW, ROŚLINY CEBULOWE, CZĘŚĆ
ROŚLIN MOTYLKOWATYCH I WIELE INNYCH.
ROŚLINY O ŁODYGACH ZDREWNIAŁYCH
ŁODYGI TYCH ROŚLIN MAJĄ SILNIE ROZBUDOWANĄ
TKANKĘ NACZYNIOWĄ (DREWNO); Z ZEWNĄTRZ
POKRYTE SĄ KORKIEM. ICH ZIMUJĄCE PĄCZKI SĄ
OKRYTE OCHRONNYMI ŁUSKAMI. ROŚLINY O ŁODY-
GACH ZDREWNIAŁYCH WYRÓŻNIAJĄ SIĘ DŁUGOWIECZNOŚCIĄ I ODPORNOŚCIĄ NA NIEKORZYSTNE WARUNKI
ŚRODOWISKA. NALEŻĄ DO NICH KRZEWINKI, KRZEWY I
DRZEWA.
KRZEWINKI SĄ TO MAŁE (DO 1 m WYSOKOŚCI)
WIELOLETNIE ROŚLINY O ŁODYGACH ZDREWNIAŁYCH
CAŁKOWICIE (np. WRZOS) LUB CZĘŚCIOWO, TYLKO W
DOLNYCH PARTIACH (np. BORÓWKA CZARNA).
KRZEWY OSIĄGAJĄ WYSOKOŚĆ KILKU METRÓW.
ODZNACZAJĄ SIĘ BRAKIEM LUB SŁABYM ROZWOJEM
PĘDU GŁÓWNEGO ORAZ GĘSTYMI, ODCHODZĄCYMI
TUŻ NAD ZIEMIĄ ODGAŁĘZIENIAMI ŁODYG.
U KRZEWÓW ŁODYGA GŁÓWNA JEST BARDZO
KRÓTKA LUB W OGÓLE JEJ NIE MA, A ROZGAŁĘZIENIA
POWSTAJĄ TUŻ U PODSTAWY PĘDU.
PODOBNE DO KRZEWÓW SĄ KRZEWINKI, RÓŻNIĄCE
SIĘ OD NICH TYLKO MAŁYMI ROZMIARAMI, JAK np. U
WRZOSU, BORÓWKI I ŻURAWINY.
LODYGI ZDREWNIAŁE WYKSZTAŁCAJĄ ROŚLINY
DRZEWIASTE: DRZEWA, KRZEWY I KRZEWINKI. SĄ TO
FORMY WIELOLETNIE OTRWAŁYCH ŁODYGACH – W
NASZYM KLIMACIE ICH PĘDY TRACĄNA ZIMĘ TYLKO
LIŚCIE. DRZEWA MAJĄ GRUBY, ZDREWNIAŁY PIEŃ
POKRYTY KORKIEM. U DRZEW NAGOZALĄŻKOWYCH I
DWULIŚCIENNYCH PIEŃ JEST ZAKOŃCZONY KORONĄ
ZŁOŻONĄ Z ROZGAŁĘZIEŃ RÓŻNEGO RZĘDU, Z KTÓRYCH OSTATNIE WYKSZTAŁCAJĄ SIĘ NAJCZĘŚCIEJ
JAKO KRÓTKOPĘDY.
DRZEWA SĄ DŁUGOWIECZNYMI ROŚLINAMI (ŻYJĄ
NIEKIEDY PONAD TYSIĄC LAT), OSIĄGAJĄCYMI CZASEM
OGROMNE ROZMIARY. PĘD GŁÓWNY DRZEW PRZYBIERA
POSTAĆ MASYWNEGO PNIA, ROZGAŁĘZIONEGO WYSOKO NAD ZIEMIĄ. ODGAŁĘZIENIA PNIA – KONARY I GAŁĘ-
ZIE TWORZĄ KORONĘ DRZEWA.
JESIENIĄ, PO UTRACIE LIŚCI, GAŁĄZKA DRZEWA LIŚCIASTEGO
JEST ZAKOŃCZONA NA SZCZYCIE PĄKIEM ZIMOWYM OKRYTYM
ŁUSKAMI (rys. 4.59 B). NA WIOSNĘ ŁUSKI ODPADAJĄ, POZOSTA-
WIAJĄC DOKOŁA GAŁĄZKI ŚLADY W POSTACI BLIZN ŁUSKOWYCH. KOLEJNE, ROCZNE PRZYROSTY GAŁĄZKI SĄ WIDOCZNE
JAKO ODLEGŁOŚCI MIĘDZY OKÓŁKAMI BLIZN ŁUSKOWYCH. W
WĘZŁACH GAŁĄZKI POZOSTAJĄ ŚLADY PO LIŚCIACH W POSTACI
BLIZN, PONAD KTÓRYMI ZNAJDUJĄ SIĘ ZIMOWE PĄKI LIŚCIOWE.
Z PĄKÓW TYCH ROZWIJAJĄ SIĘ NA WIOSNĘ KRÓTKOPĘDY Z
GĘSTO OSADZONYMI LIŚĆMI (rys. 4.58).
DRZEWA JEDNOLIŚCIENNYCH MAJĄ INNĄ BUDOWĘ. NA PRZYKŁAD PALMY NIE TWORZĄ ROZGAŁĘZIEŃ I MAJĄ TYLKO JEDNĄ OŚ
W POSTACI PNIA ZAKOŃCZONEGO PĄKIEM WIERZCHOŁKOWYM
Z BARDZO SZEROKIM STOŻKIEM WZROSTU. MIĘDZYWĘŹLA SĄ
BARDZO SKRÓCONE, WSKUTEK CZEGO NA SZCZYCIE PNIA POWSTAJE PIUROPUSZ GĘSTO OSADZONYCH LIŚCI. POD NIM ZNAJDUJE SIĘ STREFA POKRYTA NASADAMI LIŚCIOWYMI, KTÓRE SĄ
POZOSTAŁOŚCIĄ PO OPADŁYCH LIŚCIACH. PONIŻEJ TEJ STREFY
PIEŃ JEST POKRYTY KORKIEM.
MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY PĘDU
ŁODYGI SĄ ZAKOŃCZONE NA SZCZYCIE MERYSTEMAMI WIERZCHOŁKAMI PĘDU. MERYSTEMY TE MAJĄ ZWYKLE KSZTAŁT
KOPULASTO ZAOKRĄGLONY, CZĘSTO STOŻKOWATY – STĄD
NAZWA STEŻEK WZROSTU. WYRÓŻNICOWUJĄ SIĘ Z N ICH
TKANKI ŁODYGI ORAZ ZAWIĄZKI ODGAŁĘZIEŃ BOCZNYCH W
POSTACI PĄKÓW PACHWINOWYCH, A W GENERATYWNEJ FAZIE
ROZWOJU – RÓWNIEŻ KWIATY. TKANKI MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO SĄ CHRONIONE PRZEZ OKRYWĘ Z ŁUSEK.
WZROST PĘDU OKRYTONASIENNYCH NA DŁUGOŚĆ
ODBYWA SIĘ WIERZCHOŁKOWO LUB WSTAWOWO.
WZROST WIERZCHOŁKOWY WYSTĘPUJE U ROŚLIN
DWULIŚCIENNYCH, NATOMIAST JEDNOLIŚCIENNE
ROSNĄ ZWYKLE WSTAWOWO.
WIERZCHOŁKOWY WZROST PĘDU ODBYWA SIĘ,
PODOBNIE JAK WZROST KORZENIA, DZIĘKI TKANCE
TWÓRCZEJ WIERZCHOŁKA WZROSTU – MERYSTEMOWI
WIERZCHOŁKOWEMU. ZNAJDUJE SIĘ ON W PĄCZKU,
KTÓRY JEST ZAWIĄZKIEM PĘDU.
WZROST PĘDU POWODOWANY JEST PODZIAŁAMI KOMÓREK MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO I STOPNIOWYM WYDŁUŻANIEM SIĘ DOLNYCH MIĘDZYWĘŹLI
PĄCZKA. RÓWNOCZEŚNIE ROZWIJAJĄ SIĘ I ODSUWAJĄ
OD SIEBIE DOLNE LIŚCIE; ICH MIEJSCE ZAJMUJĄ NOWO
POWSTAJĄCE ZAWIĄZKI
WZROST WSTAWOWY JEST ZNACZNIE SZYBSZY NIŻ
WZROST WIERZCHOŁKOWY WSKUTEK ZWIELOKRO-
TNIENIA STREFY TWÓRCZEJ, CO np. MOŻNA OBSERWOWAĆ PO SKOSZENIU TRAWY. WZROST PĘDÓW, ZARÓWNO WIERZCHOŁKOWY, JAK I WSTAWOWY, JEST NIEOG-
RANICZONY, tzn. TRWA PRZEZ CAŁE ŻYCIE ROŚLINY.
JEGO TEMPO ZMNIEJSZA SIĘ JEDNAK W MIARĘ JEJ
STARZENIA SIĘ.
WZROSTEM WSTAWOWYM (interkalarnym) WYRÓŻNIAJĄ SIĘ ŁODYGI ZBÓŻ I TRAW. PRZEBIEGA ON
INACZEJ NIŻ WIERZCHOŁKOWY WZROST ROŚLIN
DWULIŚCIENNYCH. TKANKA TWÓRCZA PĘDU WYSTĘ-
PUJE U DOŁU KAŻDEGO MIĘDZYWĘŹLA ŁODYGI (JAKO
tzw. MERYSTEM WSTAWOWY – INTERKALARNY).
DOLNE CZĘŚCI MIĘDZYWĘŹLI SĄ ZATEM STREFAMI
WZROSTU. WZROST ŁODYGI POLEGA NA JEDNOCZESNYM WYDŁUŻANIU SIĘ OD DOŁU KU GÓRZE WSZYSTKICH JEJ MIĘDZYWĘŹLI.
U ROŚLIN NASIENNYCH PĄKI BOCZNE WYSTĘPUJĄ W KĄTACH LIŚCI (PACHWINACH LIŚCIOWYCH), tj.
POMIĘDZY NASADĄ LIŚCIA A ŁODYGĄ (rys. 4.54). TEGO
RODZAJU PĄKI BOCZNE NAZYWAMY KĄTOWYMI LUB
PACHWINOWYMI. PĄKI BOCZNE SĄ ZAWIĄZKAMI OD-
GAŁĘZIEŃ BOCZNYCH PĘDU. PĄKI W STANIE SPOCZYNKU NAZYWAMY SPOCZYNKOWYMI LUB ŚPIĄCYMI.
Rys. 4.55. PĄK LIŚCIOWY.
PĄKI, W KTÓRYCH ZAWARTE SĄ ZAWIĄZKI LIŚCI
NAZYWAMY LIŚCIOWYMI. JEŚLI ZAWIERAJĄ ZAWIĄZKI
KWIATÓW SĄ NAZYWANE GENERATYWNYMI. W
PRZYPADKU, GDY ZAWIERAJĄ ZAWIĄZKI LIŚCI I
KWIATÓW SĄ NAZYWANE MIESZANYMI.
PĄKI OKRYTE ZAWINIĘTYMI WOKÓŁ NICH ZAWIĄZKAMI LIŚCI NAZYWAMY NAGIMI.
LIŚCIE OKRYWAJĄCE PĄKI SPOCZYNKOWE PRZE-
KSZTAŁCAJĄ SIĘ CZASEM W SZTYWNE, SKÓRZASTE
ŁUSKI PĄKOWE WYSTĘPUJĄCE np. U DRZEW ZRZUCAJĄCYCH LIŚCIE JESIENIĄ. ZAWIĄZKI NOWYCH LIŚCI
ZIMUJĄ W SPECJALNYCH PĄKACH SPOCZYNKOWYCH.
OPRÓCZ PĄCZKA SZCZYTOWEGO NA ŁODYDZE
WYSTĘPUJĄ TEŻ, TAK SAMO ZBUDOWANE, PĄCZKI
BOCZNE (rys. 3.76).
WYRASTAJĄ ONE Z WĘZŁÓW W KĄTACH LIŚCI,
CZYLI W tzw. PACHWINACH LIŚCIOWYCH POWODUJĄC
POWSTAWANIE ROZGAŁĘZIEŃ ŁODYGI I ROZRASTANIE
SIĘ PĘDÓW BOCZNYCH.
PĄKI MOGĄ RÓWNIEŻ TWORZYĆ SIĘ W RÓŻNYCH
MIEJSCACH ŁODYGI, A TAKŻE NA LIŚCIACH I KORZE-
NIACH W WYNIKU ODRÓŻNICOWANIA PEWNYCH PARTII
TKANEK STAŁYCH I ZAŁOŻENIA SIĘ W DANYM MIEJSCU
WTÓRNEGO MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO. TAKIE
PĄKI I ROZWIJAJĄCE SIĘ Z NICH PĘDY NAZYWAMY
PRZYBYSZOWYMI.
U ROŚLIN ZIELNYCH PĄCZKI SZCZYTOWE I BOCZNE
POWSTAJĄ I ROZWIJAJĄ SIĘ PRZEZ CAŁY SEZON
WEGETACYJNY. U ROŚLIN WIELOLETNICH O TRWAŁYCH
ŁODYGACH, tj. U DRZEW I KRZEWÓW, PĄCZKI TWORZĄ
SIĘ JESIENIĄ, A ROZWIJAJĄ WIOSNĄ NASTĘPNEGO
ROKU.
PRZED UTRATĄ WODY I DZIAŁANIEM MROZU W
OKRESIE ZIMY, PĄCZKI DRZEW I KRZEWÓW CHRONIONE
SĄ PRZEZ ZDREWNIAŁE LUB SKORKOWACIAŁE ŁUSKI.
U WIELU ROŚLIN ŁUSKI SĄ ZLEPIONE I USZCZELNIONE
ŻYWICĄ. U PEWNYCH DRZEW, np. U KASZTANOWCA,
MŁODE LIŚCIE W PĄCZKACH SĄ POKRYTE GĘSTYMI
WŁOSKAMI UTRZYMUJĄCYMI IZOLACYJNĄ WARSTEWKĘ POWIETRZA.
PĘDY PRZYBYSZOWE POWSTAJĄ NAJCZĘŚCIEJ PO
USZKODZENIU, ZRANIENIU LUB ŚCIĘCIU CZĘŚCI
ROŚLINY. NA PRZYKŁAD PO ŚCIĘCIU PNIA DRZEWA
PĄKI PRZYBYSZOWE MOGĄ TWORZYĆ SIĘ U JEGO
PODSTAWY LUB NA KORZENIACH I WYRASTAĆ W PĘDY
ODROŚLOWE LUB ODROSTY KORZENIOWE. ZDOLNOŚĆ
TWORZENIA PĄKÓW PRZYBYSZOWYCH NA FRAGMENTACH LIŚCI LUB KORZENI JEST WYKORZYSTYWANA W
OGRODNICTWIE DO ROZMNAŻANIA WEGETATYWNEGO
ROŚLIN ZA POMOCĄ SADZONEK.
BUDOWA MORFOLOGICZNA i ANATOMICZNA ŁODYGI
W ŁODYGACH ZIELNYCH PRZYROST WTÓRNY JEST BARDZO NIEZNACZNY
LUB NIE WYSTĘPUJE W OGÓLE, TAK ŻE ICH ROZWÓJ OGANICZA SIĘ W
ZASADZIE DO BUDOWY PIERWOTNEJ.
Rys.
. 4.54. PĘD ROŚLINY DWULIŚCIENNEJ –
SCHEMAT.
PRZEKRÓJ POPRZECZNY ŁODYGI LNU Z KILKOMA WARSTWAMI TKANEK
RDZEŃ, MIĘKISZ, PARENCHYMA
PROTOKSYLEM
KSYLEM
FLOEM
SKLERENCHYMA
KORA
SKÓRKA
Rys. 4.55. PĄK LIŚCIOWY.
PĄK WIERZCHOŁKOWY
LIŚĆ
BLASZKA LIŚCIOWA
OGONRK LIŚCIOWY
(szypułka)
WĘZEŁ
PĘD
PĄK KĄTOWY
NIĘDZYWĘŹLE
WĘZEŁ
ŁODYGA
KORZEŃ BOCZNY
SYSTEM KORZENIO-
Download