Informacja Uwaga na kleszcze
advertisement
Uwaga na KLESZCZE Kleszcze, pajęczaki z rzędu roztoczy, żyją powszechnie na terenie całego kraju w miejscach wilgotnych i obfitujących w roślinność. Można spotkać je w lasach i na ich obrzeżach, w zagajnikach, na obszarach porośniętych wysoką trawą, zaroślami lub paprociami, na łąkach, pastwiskach, nad brzegami rzek i jezior. Pojawiają się także w parkach i na działkach. Aktywność kleszczy rozpoczyna się zwykle wczesną wiosną i trwa aż do późnej jesieni. Jest większa im wyższa jest temperatura i wilgotność otoczenia. Żyją w ściółce i w poszukiwaniu swych żywicieli (zwierząt, ludzi) wspinają się na trawy i krzewy. Wiszą na źdźbłach trawy i na spodzie liści, z tego powodu są niewidoczne. Dlatego „zbieramy” kleszcze przechodząc przez trawy lub krzewy. Znanych jest ponad 800 gatunków kleszczy na całym świecie. W Polsce żyje ponad 20 gatunków. Większość rodzimych gatunków kleszczy zamieszkuje nory bądź gniazda zwierząt i nie stanowi realnego zagrożenia dla ludzi. Największe znaczenie dla człowieka i domowych zwierząt mają dwa gatunki kleszczy: kleszcz pospolity (Ixodes ricinus), kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus) Kleszcz psi (Rhipicephalus sanguineus) Spotykane są głównie na obszarze Europy Centralnej, Wschodniej i Północnej Azji. Na terenie Polski kleszcze nie tylko występują coraz częściej, ale również opanowują coraz to nowe tereny. Jeszcze kilka lat temu uważano, że terenami endemicznymi (takimi, gdzie stale występuje dana choroba zakaźna) są Mazury, Podlasie i Opolszczyzna. Obecnie coraz częściej uważa się, że cały nasz kraj stał się terenem endemicznym. Kleszcze zapadają w sen zimowy schowane pod liśćmi ściółki leśnej, gdzie temperatura może wynosić 0°C lub mniej, oraz gdzie wilgotność względna jest na poziomie 90%. W miastach, gdzie sezonowa aktywność jest zaburzona, kleszcza można spotkać nawet w grudniu, gdy temperatury dobowe przekroczą 5-7°C. Kleszcze mają dwa szczyty aktywności dobowej poranny od ok. 800 – 900 do 1100 – 1200 oraz popołudniowy od godziny 1600 – 1700 do zmroku. Jaja oraz wygłodniałe larwy giną w temperaturach niższych niż -7°C. Powszechnie występujący kleszcz pospolity jest pasożytem bytującym na ponad 100 różnych gatunkach ssaków, gadów i ptaków. USUWANIE KLESZCZY Ukąszenia kleszczy są bezbolesne, ponieważ ślina kleszcza zawiera wiele substancji biochemicznych w tym środki miejscowo znieczulające. Dlatego należy dokładnie obejrzeć całe ciało zwracając uwagę na małe punkciki ponieważ larwa kleszcza przenosząca zakażenie KZM mierzy zaledwie 0,6 mm do 1 mm. Jeżeli dostrzeżesz wczepionego kleszcza, usuń go jak najszybciej np.: za pomocą pęsety z cienkimi końcami. Chwyć mocno kleszcza, tak blisko skóry, jak tylko możliwe. Pewnym ruchem oderwij go od skóry (nie obracaj!). Jeśli pozostaną części kleszcza wbite w skórę, należy je usunąć tak szybko, jak tylko możliwe. Paraliżowanie kleszcza olejem, kremem, masłem lub jego wykręcanie może spowodować wstrzyknięcie przez kleszcza jeszcze większej ilości materiału zakaźnego do ciała (kleszcz wtedy "wymiotuje"). Nie należy używać wazeliny, płonących zapałek, końcówek papierosów, pilników do paznokci lub innych przedmiotów. Miejsce ukłucia zdezynfekować. CHOROBY PRZENOSZONE PRZEZ KLESZCZE Kleszcze żywią się krwią zwierząt i ludzi. W czasie wysysania krwi przenoszą groźne dla zdrowia wirusy i bakterie, wywołujące niebezpieczne choroby zakaźne – wirusowe zapalenie mózgu (KZM) i boreliozę. Do chorób odkleszczowych zaliczyć można również babezjozę, gorączkę Q, tularemię, anaplazmozę, riketsjozy. BORELIOZA Borelioza to wieloukładowa choroba zakaźna wywoływana przez bakterie należące do krętków: Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii, Borrelia afzelii, Borrelia japonica, przenoszona na człowieka i niektóre zwierzęta przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Głównym rezerwuarem zarazków są drobne gryzonie, a także wolno żyjące jelenie, sarny, wilki, jeże oraz niektóre gatunki ptaków. Bakterie są przenoszone głównie ze śliną różnych gatunków kleszczy z rodzaju Ixodes (w Europie I. ricinus). Zakażony kleszcz żerując przekazuje krętki swemu żywicielowi, jak również pobierając krew zakażonego zwierzęcia sam ulega zakażeniu. Wrotami zakażenia jest skóra nakłuta przez zakażonego kleszcza. Nie stwierdzono bezpośredniego zakażenia człowieka od człowieka i od kręgowców. W przebiegu zakażenia wyróżnia się dwa (dawniej trzy) stadia. W pierwszym charakterystycznym objawem jest rumień wędrujący (erythema migrant), który powstaje na skórze w miejscu ukłucia przez kleszcza. Po 7-10 dniach od kontaktu z kleszczem pojawia się w tym miejscu zmiana skórna, która z czasem powiększa się tworząc czerwoną lub sino czerwoną plamę. Zmianie skórnej towarzyszą często objawy grypopodobne: zmęczenie, bóle mięśni, gorączka, ból głowy, sztywność karku, itp. Drugi etap związany jest najczęściej z zakażeniem układu nerwowego (neuroborelioza), układu kostno-stawowego lub układu krążenia. Z przebiegiem przewlekłej boreliozy wiążą się m.in. następujące objawy: niedowład, porażenie nerwu twarzowego i zapalenie nerwów obwodowych, bóle i obrzmienia stawów, bóle w klatce piersiowej i w żebrach, bloki serca lub inne arytmie, owrzodzenia skóry, ból, świąd i przeczulica. Rozpoznanie Diagnoza jest prosta we wczesnych przypadkach, gdy ugryzienie kleszcza zostało zauważone i jeśli pojawił się charakterystyczny rumień. Niestety, diagnostyka przypadków, w których rumień się nie pojawił, a kleszcz pozostał niezauważony jest trudna. Niestety, większość pacjentów z potwierdzoną przewlekłą boreliozą nie zauważyło lub nie pamięta ugryzienia kleszcza. Często używany test ELISA w diagnostyce boreliozy jest dodatni tylko u 10-30% chorych. Najpewniejszym sposobem potwierdzenia boreliozy jest badanie Western-blotem w klasach IgG i IgM. Leczenie Brak jest ustalonych, sprawdzonych schematów leczenia. Z związku z częstymi niepowodzeniami w leczeniu istnieje tendencja do zwiększenia dawek i wydłużania czasu podawania antybiotyków. Zwykle stosuje się penicyliny, cefalosporyny lub tetracykliny. KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU (KZM) Światowa Organizacja Zdrowia definiuje Kleszczowe Zapalenie Mózgu, jako "ciężką, ostrą chorobą zakaźną ośrodkowego układu nerwowego, która może prowadzić do zgonu lub trwałych następstw neurologicznych u 35-58% pacjentów. Śmiertelność w zakażeniach objawowych sięga od 0,5 do 20%." Czynnikiem etiologicznym jest wirus RNA z rodziny flawowirusów (Flaviviridae), który dostaje się do organizmu człowieka bezpośrednio podczas ukąszenia przez zakażonego kleszcza lub na skutek spożycia niepasteryzowanych produktów mlecznych pochodzących od zakażonych zwierząt. W Europie występują dwa podtypy tego wirusa: zachodni, wywołujący środkowoeuropejskie zapalenie mózgu, oraz wschodni - bardziej wirulentny i częściej powodujący śmiertelny przebieg choroby, wywołujący rosyjskie wiosenno-letnie zapalenie mózgu. Choroba przenoszona jest przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Wirus KZM atakuje mózg lub rdzeń kręgowy wywołując zapalenie mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych lub rdzenia kręgowego. Choroba przebiega w dwóch etapach. Pierwszy to faza wiremii, gdy wirus dostaje się i namnaża we krwi. Przebiega z gorączką i objawami podobnymi do grypy lub przeziębienia. U około 2/3 zakażonych objawy ulegają samoistnemu wycofaniu. U pozostałych, po trwającym od 1 do 20 dni okresie utajenia, następuje druga faza choroby, gdy wirus przedostaje się z krwi do mózgu i dochodzi do zakażenia tkanki mózgowej. Ponownie wzrasta temperatura (na ogół powyżej 39°C i pojawiają się typowe objawy: narastające bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, stan majaczeniowy (dramatyczne, postępujące zaburzenia psychiczne z zaburzeniami świadomości), porażenia nerwów czaszkowych, zaburzenia koordynacji, porażenia kończyn górnych i dolnych. Może wystąpić porażenie mięśni oddechowych. Konieczna jest wtedy intensywna terapia z zastosowaniem respiratora. Leczenie szpitalne trwa zazwyczaj kilka tygodni. Wielu chorych cierpi na długotrwałe lub trwałe powikłania neurologiczne, takie jak porażenia nerwów lub niedowłady kończyn oraz zmiany psychiczne i emocjonalne, które znacznie pogarszają jakość dalszego życia. Około 1-2% przypadków środkowoeuropejskiego zapalenia mózgu kończy się zgonem. Rozpoznanie i leczenie W związku z tym, że obraz kliniczny oraz wyniki podstawowych badań laboratoryjnych są niespecyficzne, rozpoznanie należy potwierdzić za pomocą badań wirusologicznych. Najczęściej jednak wykorzystuje się badania serologiczne, w tym techniki immunofluorescencyjne (ELISA), pozwalające na wykrycie swoistych przeciwciał w klasie IgG i IgM. Możliwe jest także stosowanie metody PCR do wykrywania specyficznych sekwencji RNA wirusa w płynie mózgowo-rdzeniowym lub surowicy krwi. Najpewniejszym dowodem zakażenia jest izolacja wirusa z płynu mózgowo-rdzeniowego lub krwi, wykonywana głównie w badaniach naukowych. Nie ma przyczynowego leczenia kleszczowego zapalenia mózgu. Stosuje się leczenie objawowe: przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwobrzękowe. Istotna jest właściwa rehabilitacja chorych oraz psychoterapia. INNE CHOROBY ODKLESZCZOWE BABEZJOZA – rzadka choroba wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia. Choroba występuje głównie w Afryce, południowej Europie i w niektórych częściach Nowej Anglii. Objawy choroby występują po ok. 6-tygodniowym okresie utajenia, dają obraz infekcji grypopodobnej. Chorobie towarzyszy bardzo wysoka gorączka, krwiomocz i żółtaczka. Z czasem postępuje anemia, dochodzi do uszkodzenia nerek i wątroby. Rozpoznać można chorobę poprzez badanie krwi. W Polsce jest stosunkowo rzadko rozpoznawana. TULAREMIA - ostra odzwierzęca choroba zakaźna, cechującą się obrzękiem węzłów chłonnych, często o przebiegu posocznicowym. Najbardziej wrażliwe na zakażenie są gryzonie i zajęcokształtne. Czynnikiem etiologicznym jest mała, polimorficzna pałeczka Francisella tularensis. Źródłem zakażenia dla człowieka są zwierzęta hodowlane, psy i koty, ptaki, gady i ryby, kleszcze, komary i pluskwy. Do zakażenia może dojść przez uszkodzoną, jak i nieuszkodzoną skórę (mieszki włosowe i przewody wyprowadzające gruczołów łojowych), układ oddechowy, przewód pokarmowy oraz spojówkę. Samo ugryzienie przez kleszcza nie wystarcza do zakażenia, dopiero wtarcie w miejsce ukłucia jego tkanek lub kału zawierającego zarazek powoduje zakażenie. Po okresie wylęgania choroby wynoszącym średnio 3-5 dni występują nagłe bóle głowy, dreszcze, wymioty, gorączka do 40°C, osłabienie i utrata łaknienia. W wyniku zakażenia przez skórę rozwija się postać wrzodziejąco-węzłowa lub węzłowa; przy zakażeniu worka spojówkowego rozwija się postać oczno-węzłowa; przy zakażeniu przez jamę ustną postać anginowa. Śmiertelność waha się w granicach 5-15% i dotyczy zakażenia typem A zarazka. W nieleczonej postaci płucnej lub w posocznicy śmiertelność wynosi 30-60%. RIKETSJOZY - choroby zakaźne wywołane przez różne gatunki zwierząt, należących do rzędu Rickettsials. Rezerwuarami riketsji są człowiek i zwierzęta (głównie gryzonie), wektorami są stawonogi (kleszcze, roztocza, wszy, pchły). Głównymi objawami tych chorób są: wysoka gorączka i występujące często zmiany na skórze (zmiana pierwotna w miejscu ukłucia, wysypka plamista, grudkowa, plamisto-grudkowa). Przykładami riketsjoz są: dur plamisty, gorączka Q, gorączka plamista Gór Skalistych, gorączka śródziemnomorska. GRUPY RYZYKA I PROFILAKTYKA Nadchodzące miesiące to sezon wzmożonej aktywności kleszczy, a co za tym idzie sezon zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu, boreliozę i inne choroby przenoszone przez te stawonogi. Narażeni są wszyscy, którzy na stałe lub czasowo przebywają na terenach występowania kleszczy. Przede wszystkim są to: dzieci i młodzież przebywające na wakacjach, obozach i koloniach, zielonych szkołach, turyści piesi i rowerowi, grzybiarze, działkowicze, rolnicy, leśnicy, pracownicy straży pożarnej i granicznej oraz wojska, pracownicy odpowiedzialni za budowę i utrzymanie dróg, sieci energetycznych, telekomunikacyjnych, rurociągów, terenów zielonych, geodeci, pracownicy służb weterynaryjnych, myśliwi, biolodzy. Należy jednak pamiętać również o tym, że kleszcze występują także w miejskich parkach i działkach. Sposobem uniknięcia przykrych skutków chorób przenoszonych przez kleszcze jest stosowanie zasad zmniejszających prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia. Należy więc: nosić odpowiednią odzież w lesie zakrywającą jak najwięcej części ciała; stosować środki odstraszające kleszcze; gotować mleko pochodzące od krów, kóz i owiec; unikać pobytu w rejonach zakażonych kleszczy; po wizycie w lesie dokładnie obejrzeć całe ciało. Jeżeli zauważono ukąszenie, należy natychmiast delikatnie usunąć kleszcza, w przypadku kłopotów z usunięciem kleszcza, należy zgłosić się do lekarza.
