AFRYKA

AFRYKA
Natalia Cieślak
Karolina Rusiecka
Nazwa kontynentu
Nazwa „Afryka” pochodzi z łaciny i oznacza „ziemia
Afrów”. Nazwa ta jako nazwa kontynentu leżącego
na południe od Morza Śródziemnego pojawiła się po
raz pierwszy w dziele De chorographia autorstwa
Pomponiusza Meli z 41 roku naszej ery. Wcześniej
określano nią rzymską prowincję na tym
kontynencie. Ten wówczas nazywano „Libia”.
Położenie
Afryka jest to kontynent
rozciągający się po obydwu
stronach równika, w
większości na półkuli
wschodniej. Od Europy
oddziela ją Morze
Śródziemne, a od Azji Kanał
Sueski i Morze Czerwone.
Zachodnie wybrzeża Afryki
oblewa Ocean Atlantycki, a
wschodnie - Ocean Indyjski.
Kontynent afrykański ma powierzchnię 30,3 mln
km², co sprawia, iż jest on drugim co do wielkości,
po Eurazji, kontynentem świata. Jego największa
rozciągłość południkowa wynosi około 8 000 km,
równoleżnikowa natomiast - około 7 500 km.
Ukształtowanie Afryki
Afryka jest kontynentem o znacznym stopniu zwartości, średnia
odległość od morza wynosi tu 679 km, maksymalnie- ok. 1830 km.
Linia brzegowa, o łącznej długości 30,5 tys. km, jest słabo rozwinięta.
Na wschodzie leży jedyny większy Półwysep Somalijski (ok. 850 tys.
km2) i jedyna większa wyspa - Madagaskar (587 tys. km2). Inne
wyspy, skupiające się w archipelagach (Wyspy Kanaryjskie, Zielonego
Przylądka, Maskareny, Komory, Seszele), są znacznie mniejsze. Łącznie
wyspy zajmują tylko 2,1% powierzchni Afryki. Największe zatoki
afrykańskie (Gwinejska na zachodzie, Wielka Syrta na północy) są
szerokie i niezbyt głęboko wcięte.
Rzeźba
Afryka jest kontynentem wyżynnym, o średniej wysokości
658 m n.p.m. Ponad 3/4 powierzchni kontynentu leży
pomiędzy 300 a 2000 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem
Afryki jest szczyt Kibo (5895 m n.p.m.) w masywie
wulkanicznym Kilimandżaro w Afryce Wschodniej
(Tanzania), najniższy punkt (depresja jeziora Assal 173 m
p.p.m.) znajduje się w zapadlisku Afar w północnowschodniej części kontynentu (Dżibuti). Głównym rysem
ukształtowania pionowego Afryki jest występowanie
wielu rozległych kotlin, oddzielonych od siebie progami
wyżynnymi. Największe z nich to kotliny: Kalahari na
południu, Konga, Czadu-Bodele i Górnego Nilu w
środkowej części kontynentu, Środkowego Nigru i
Zachodniosaharyjska na zachodzie oraz
Północnosaharyjska i Libijska na północy.
Budowa geologiczna
Prawie cały obszar kontynentu
wchodzi w obręb prekambryjskiej
platformy krystalicznej. Na
wschodzie rozcięta jest ona
systemem rowów tektonicznych,
stanowiących żywą strefę ryftową
(ryft), utworzoną w erze
kenozoicznej. Niewielki,
południowy skrawek lądu
afrykańskiego zajmuje fałdowy
hercyński orogen Gór
Przylądkowych. Północnozachodnia część kontynentu (góry
Atlas) należy do euroazjatyckiego
pasa fałdowań alpejskich.
Klimat
Afryka znajduje się w strefach
klimatów gorących, bardzo
gorących oraz lokalnie
umiarkowanych. Na
kontynencie występuje znaczne
zróżnicowanie warunków
klimatycznych. Położenie po
obu stronach równika
powoduje, iż teoretycznie
północ oraz południe mają
identyczny klimat. Jednakże
rozciągłość południkowa na
północy sprawia, że wewnątrz
Sahary tworzy się klimat
kontynentalny. Dzięki zwartej
linii brzegowej duże znaczenie
mają prądy morskie.
Roślinność
Roślinność Afryki uwarunkowana jest
przede wszystkim strefowością
klimatyczną. Obszary
śródziemnomorskie (północne
wybrzeża Afryki i góry Atlas) porastają
zimozielone lasy i zarośla typu makia,
strefę równikową wiecznie zielone lasy
tropikalne, przechodzące na wyższych
stanowiskach w równikowe lasy górskie.
Podstawową formacją strefy
podrównikowej są sawanny, znaczne
obszary zajmują też suche widne lasy.
Nad rzekami rosną lasy galeriowe. W
strefie zwrotnikowej przeważają
formacje pustynne i półpustynne. W
strefie podzwrotnikowej występuje na
północy gł. roślinność twardolistna. Na
południu pojawiają się również
formacje stepowe.
Gleby
Gleby Afryki cechują się - poza wulkanicznymi
andosolami i aluwialnymi madami - niskim
stopniem żyzności. W strefie równikowej
występują czerwonożółte tropikalne gleby
ferralitowe, w strefie podrównikowej gł.
typem gleb są czerwonobure gleby sawann i
gleby piaszczyste, strefa zwrotnikowa jest
domeną gleb pustynnych, podzwrotnikowa brunatnoczerwonych gleb
śródziemnomorskich (terra rosa).
Świat zwierząt
Świat zwierzęcy Afryki jest bardzo bogaty i
różnorodny. Lasy równikowe zamieszkują
liczne gatunki małp (m.in. goryle i
koczkodany), antylopy karłowate, okapi,
hipopotamy, liczne ptaki (np. papugi),
gady (m.in.: pytony, kobry, mamby,
krokodyle) i płazy (żaby latające). Na
granicy lasu i sawanny żyją m.in.
szympanse, na sawannach liczne
parzystokopytne: różne gatunki antylop,
bawoły, zebry, nosorożce i żyrafy, a także
największy ssak lądowy - słoń afrykański.
Z drapieżników mieszkańcami sawann są
m.in.: lwy, hieny i lamparty. Wśród
ptaków występują np.:strusie afrykańskie,
sekretarze, trzewikodzioby, turaki.
Nad brzegami rzek i jezior żyją wielotysięczne kolonie
flamingów, pelikanów i czapli. Spośród owadów najbardziej
znana jest mucha tse-tse. Świat zwierzęcy pustyń jest
znacznie uboższy. Żyją tu m.in.: gazele, hieny pręgowane,
szakale złociste. Licznie reprezentowane są gryzonie. Bogaty
jest świat gadów. Spośród gatunków typowych dla strefy
podzwrotnikowej wymienić należy: daniele, dziki, mangusty,
magoty na północy oraz zebry górskie i antylopy przylądkowe
na południu. Większość obszaru, poza północną częścią
kontynentu, należącą do krainy palearktycznej, tworzy krainę
etiopską.
Stosunki wodne
51% obszaru Afryki należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego, 18% do
zlewiska Oceanu Indyjskiego, ponad 31% stanowią obszary
bezodpływowe. Najdłuższymi rzekami są: Nil (6671 km), Kongo (4320
km), Niger (4160 km), Zambezi (2660 km). Największe dorzecze (3691
tys. km2) ma Kongo, rzeka ta niesie również najwięcej wody,
odprowadzając do oceanu 42 tys. m3 /s. Najgęstsza sieć rzeczna
cechuje Afrykę Środkową. Wiele rzek afrykańskich ma charakter
okresowy. Wielkie obszary Sahary i część kotliny Kalahari
charakteryzują się występowaniem tylko cieków epizodycznych.
Największe jeziora występują w Afryce Wschodniej i
mają genezę tektoniczną. Należą do nich Jeziora:
Wiktorii (ok. 63 tys. km2), Tanganika (33 tys. km2),
Malawi (23 tys. km2). W północnej części Afryki
Środkowej leży bezodpływowe jezioro Czad o
powierzchni wahającej się od 7 do 26 tys. km2.
Ludność
Afrykę zamieszkuje 723 mln osób
(1995), co stanowi 12,7% ludności
świata. Kontynent cechuje się
wysokim wskaźnikiem przyrostu
naturalnego (28‰). Największy
przyrost naturalny występuje w
Afryce Zachodniej (33‰),
najmniejszy (23‰) w Afryce
Południowej. Średnia gęstość
zaludnienia wynosi 24 osoby/km2
(1995), przy czym rozmieszczenie
ludności jest bardzo
nierównomierne, wiele obszarów
(np. większość Sahary, część kotliny
Kalahari) jest praktycznie nie
zaludniona (poniżej 1 osoby/km2).
Bogactwa naturalne
Afryka jest kontynentem o wielkich, jeszcze nie do
końca rozpoznanych zasobach naturalnych. Wśród
surowców energetycznych występują m.in.: bogate
złoża ropy naftowej i gazu ziemnego (Afryka Północna,
wybrzeże Zatoki Gwinejskiej). Mniejszą rolę pełnią złoża
węgla kamiennego (Afryka Południowa i Środkowa). Z
rud metali eksploatuje się gł.: żelazo, miedź, cynk i
ołów, cynę, mangan i nikiel. Afryka Południowa i
Środkowa słynie z diamentów, złóż złota i platyny.