Andrzej Żurowski Szekspirowskie role Modrzejewskiej/Modjeskiej

Andrzej Żurowski
Szekspirowskie role
Modrzejewskiej/Modjeskiej
Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska 6, 109-117
2008
Słupskie Prace Filologiczne · Seria F ilologia Polska 6 · 2008
Andrzej Żurowski
A kadem ia P om orska
Słupsk
SZEKSPIROWSKIE ROLE
MODRZEJEW SKIEJ/MOD JESKIEJ*
Zestawienie prezentuje role w układzie chronologicznym. Każda pozycja zawie­
ra następujące elementy: postać sceniczna, tytuł sztuki, miejsce i data prapremiery
oraz ważniejsze wznowienia kreacji, anglojęzyczna prapremiera, polska prapremiera
(jeżeli rola uprzednio grana była po angielsku), ostatni występ w języku polskim
oraz ostatni w języku angielskim, liczba lat utrzymywania roli w repertuarze, ewen­
tualne uwagi dodatkowe.
Skróty:
pol. - ostatni występ w języku polskim, jeżeli później rola była jeszcze grana po
angielsku
(pol.) - pierwszy występ w języku polskim, jeżeli prapremiera roli odbyła się po
angielsku
ang. - ostatni występ w języku angielskim, jeżeli później rola była jeszcze grana
po polsku
(ang.) - pierwszy występ w języku angielskim, jeżeli prapremiera roli odbyła się po
polsku
Ponieważ Modrzejewska grała w Anglii wyłącznie, a w Ameryce niemal wy­
łącznie po angielsku, przy tamtejszych występach - jeżeli przynajmniej fragment ro­
li nie był grany po polsku - język nie jest oznaczony. Język ostatniego występu
w danej roli nie jest oznaczony, ponieważ jednoznacznie określa to miasto, w któ­
rym spektakl grano.
PO RCJA Kupiec wenecki Kraków 13 XII 1866
Poznań 25 VII 1867
Warszawa, Teatr Letni 10 VI 1874, (Teatr Wielki 2 XI 1874)
ostatni występ pol.: Warszawa, Teatr Wielki 15 X 1875
Szekspirowska gwiazda
dwóch kontynentów. Helena Modrzejewska/Madame Modjeska, n a d k tó r ą au to r o b ec n ie
* N in ie jsz y te k s t p rz e w id y w a n y je s t ja k o an ek s w m o n o g ra fii
p ra cu je. W y d a w n ic tw o sło w o /o b ra z te ry to ria p la n u je p u b lik a c ję n a ro k 2 0 0 9 - w stu lecie
śm ierci artystki.
109
Pittsburgh, Grand Opera House (ang.) 30 IX 1889
New York, Fifth Avenue Theatre 5 II 1894
ostatni występ: Orange, N.Y., Music Hall 3 V 1902
36 lat - w obydwu językach
HERO Wiele hałasu o nic Kraków 24 I 1867
jedyny występ - po polsku
OFELIA Hamlet Kraków 30 XI 1867
Poznań 18 VI 1868
Warszawa, Teatr Wielki 24 III 1871
Lwów 28 V 1871
Warszawa, Teatr Wielki 19 II 1874 (Maurice Neville gra Hamleta po ang.)
San Francisco, California Theatre (ang., IV5 po polsku) 25 VIII 1877
New York, Metropolitan Opera House 21 V 1888
Pittsburgh, Grand Opera House 1 (?) X 1889
Warszawa, Teatr Letni 22 II 1891
ostatnie występy pol.: Warszawa, Teatr Letni 13 III 1891
Lublin (IV5) 30 III 1891
ostatni występ: Chicago, Grand Opera House 13 XI 1897
30 lat - w obydwu językach
ANNA Ryszard I I I Kraków 28 III 1868
ostatni (trzeci) występ: Poznań 25 VI 1868
3 miesiące - po polsku
JULIA Romeo i Julia Poznań 11 VII 1868
Warszawa, Teatr Wielki 12 I 1870
Kraków 24 V 1870
Lwów 10 VII 1870
Warszawa, Teatr Wielki 6 V 1871
San Francisco, California Theatre (ang.) 29 VIII 1877
New York, Fifth Avenue Theatre (sc. balkonowa) 7 I 1878
Lwów 28 XI 1879
Warszawa, Teatr Wielki 9 XII 1879
Liverpool (Anglia), Royal Alexandra Theatre 4 IX 1880
Londyn, Court Theatre 25 III 1881
Birmingham (Anglia), Theatre Royal 10 X 1881
ostatni występ pol.: Warszawa, Teatr Wielki 15 II 1882
Boston, Globe Theatre 16 X 1882
New York, Booth’s Theatre 30 IV 1883
Cincinnati, Music Hall 23 IV 1884
ostatni występ: Washington, National Theatre 21 IV 1888
20 lat - w obydwu językach
110
KORDELIA Król Lear Kraków 9 I 1869
ostatni (drugi) występ: Kraków 10 I 1869
2 dni - po polsku
DESDEMONA Otello Kraków 27 II 1869
Warszawa, Teatr Wielki 7 XI 1873
Warszawa, Teatr Wielki 17 II 1874 (M. Neville gra Otella po angielsku;
pierwsze Modrzejewskiej zetknięcie się na scenie z angielszczyzną)
ostatni występ pol.: Warszawa, Teatr Wielki 17 XII 1875
Cincinnati, Music Hall (ang.) 25 IV 1884
ostatni występ: Cincinnati, Music Hall 26 IV 1884
15 lat - w obydwu językach
BEATRYCZE Wiele hałasu o nic Warszawa, Teatr Wielki 1 V 1876
Lwów 28 VI 1876
Chicago, Opera House (ang.) 11 XI 1887
Toronto (Kanada) 17 I 1888
New York, Broadway Theatre 19 X 1889
Poznań 25 X 1890
Lwów 29 XI 1890
Praga, Narodni Divadlo (gra po pol. z zespołem grającym po czesku, 2 x)
17 IV 1891
Kraków 26 V 1891
New York, Union Square Theatre 15 I 1892
ostatni występ ang.: New York, Garden Theatre 5 XI 1892
Lwów 3 XI 1894
Kraków 31 I 1903
Poznań 19 II 1903
ostatni występ: Kraków 16 IV 1903
27 lat - w obydwu językach
KLEOPATRA Antoniusz i Kleopatra Warszawa, Teatr Wielki 14 I 1880
ostatni występ pol.: Warszawa, Teatr Wielki 21 I 1880
San Francisco, Baldwin’s Theatre (ang.) 20 20 IX 1898
ostatni występ: Chicago, Grand Opera House 22 X 1898
18 lat - w obydwu językach
ROZALINDA Jak wam się podoba Boston, Globe Theatre 19 X 1882
New York, Star Theatre 27 II 1884
Kraków (pol.) 13 XII 1884
Leicester (Anglia), Royal Opera House 8 IV 1885
San Francisco, Baldwin’s Theatre 27 VII 1886
New York, Fourteenth Street Theatre 31 I 1888
111
Los Angeles, Grand Opera House 25 (?) II 1889
New York, Union Square Theatre 11 I 1892
Lwów 15 XI 1894
ostatni występ pol. : Kraków 8 XII 1894
New York, Fifth Avenue Theatre 19 III 1898
ostatni występ: San Francisco, Baldwin’s Theatre 15 IX 1898
16 lat - w obydwu językach
VIOLA Wieczór Trzech Króli Washington, National Theatre 9 XII 1882
New York, Star Theatr 23 II 1884
Toronto (Kanada) 29 (?) V 1884
Kraków (pol.) 21 XII 1884
Warszawa, Teatr Wielki 1 II 1885
Boston, Globe Theatre 6 III 1886
New York, Union Square Theatre 4 XI 1886
Chicago, Opera House 9 XI 1887
ostatni występ ang.: Omaha 27 VIII 1889
Kraków 14 VI 1895
ostatni występ: Lwów 14 VII 1895
13 lat - w obydwu językach
IMOGENA Cymbelin Chicago, Opera House 3 IX 1883
New York, Fourteenth Street Theatre 4 II 1888
San Francisco, Baldwin’s Theatre 28 I 1889
ostatni występ: New York, Garden Theatre 5 XI 1892
9 lat - po angielsku
JULIA Dwaj panowie z Werony Boston, Globe Theatre 11 III 1886
Toronto (Kanada) 10 IV 1886
ostatni występ: 5 IV 1886
1 miesiąc - po angielsku
IZABELLA Miarka za miarkę Danver, Tabor Grand Opera House 7 X 1887
New York, Union Square Theatre 14 I 1892
New York, Garrick’s Theatre 7 X 1895
New York, Fifth Avenue Theatre 18 II 1898
ostatnie występy ang.: Boston (między 1 a 12) III 1898
New York, Fifth Avenue Theatre (jedna scena; z Vincentio?) 26 III 1898
Lwów 13 XI 1902
ostatni występ: Lwów 15 XI 1902
15 lat - w obydwu językach
LADY MAKBET M akbet Pittsburgh 5 IX 1889
New York, Broadway Theatre 18 XI 1889
112
Lwów (pol.) 19 XI 1890
Warszawa, Teatr Letni 25 II 1891
Lublin (I5, I7, II2, V1) 23 III 1891
Łódź, Teatr Thalia 25 III 1891
Praga, Narodni Divadlo (gra po pol. z zespołem grającym po czesku, 2x) 21
IV 1891
Kraków 23 V 1891
Milkwaukee 7 I 1893
Lwów 9 XI 1894
Kraków 13 XII 1894
Poznań 19 I 1895
Kraków 11 VI 1895
Lwów 2 VII 1895
New York, Fifth Avenue Theatre 14 II 1898
San Francisco, Baldwin’s Theatre 17 IX 1898
Lwów 4 XII 1902
Kraków 10 I 1903
Poznań 21 II 1903
ostatni występ pol.: Kraków 19 IV 1903
New York, Metropolita Opera Mouse (I5 ?, II2 ?, V1) 2 V 1905
ostatni występ: Los Angeles II/III 1907
18 lat - w obydwu językach
KATARZYNA Henryk V III New York, Garden Theatre 10 X 1892
ostatni występ: Orange, N. Y., Music Hall 30 IX 1901
9 lat - po angielsku
KONSTANCJA Król Jan Syracuse 17 X 1900
ostatni występ: między XII 1900 (miejscowość nieustalona) a, co bardziej
prawdopodobne, pocz. V 1901 w Milwaukee
2-6 miesięcy - po angielsku
HERM IONA Opowieść zimowa Los Angeles, Mason Opera House 6 III 1905
prawdopodobnie jedyny występ, po angielsku, zarazem... ostatnia premiera
w życiu.
*
*
*
Kreowała 18 bohaterek szekspirowskich. W tym:
w obydwu językach - 10: Porcja, Ofelia, Julia (Romeo i Julia), Desdemona, Be­
atrycze, Kleopatra, Rozalinda, Wiola, Izabela, Lady Makbet,
jedynie po polsku - 3: Hero, Anna, Kordelia,
113
jedynie po angielsku - 5: Imogena, Julia (Dwaj panowie z Werony), Katarzyna,
Konstancja, Hermiona.
Zaledwie raz wystąpiła jako: Hero, Hermiona.
Najdłużej grała Porcję - przez 36 lat.
Bohaterki szekspirowskie grała w Polsce (1866-1903), Stanach Zjednoczonych
(1877-1905), Wielkiej Brytanii (Anglia, Szkocja, Irlandia, 1880-1885), Kanadzie
(1884-1888) i w Czechach (1891).
Jako szekspirystka występowała od 13 XII 1866 do 12 I 1909 - przez ponad 42
lata.
Bibliografia
a. „K łosy” 1873, t. X V II, n r 437.
A kto rka i hrabina. „D aily A lta C alifornia” 1876, 15 X (tłum . A ntoni D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t..., s. 207)
A rnold W .T. „M anchester G w ardian” 1881, 19 X I (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski,
A k to rk a ..., s. 471)
B. [W ładysław B ogusław ski]. „K urier W arszaw ski” 1873, n r 243
„B irm ingham D aily M ail” 1881, 11 X (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 539);
1885, 15 IV (tłum . A. D ębnicki. W: J. S zczublew ski, Ż y w o t..., s. 434); 1885, 16 IV
(tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 540); 1885, 14 X (tłum . A. D ębnicki. W:
E. O rna, H eleny..., s. 534)
„B irm ingham D aily P o st” 1881, 10 X (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 533)
B ogusław ski W ładysław , S iły i środki n a szej sceny, opr. H enryka Secom ska. W arszaw a 1961
B raun K azim ierz, H elena. R ze cz o M odrzejew skiej. T oronto 1993
C hom iński M ichał, N otaty, zbiory Insty tu tu Sztuki P A N w W arszaw ie, rkps (73)
C olem an M arion M oore, F a ir R o sa lin d: The A m erica n C areer o f H elen a M odjeska. C heshire-C onnecticut 1969
C ook D utton. „T he W orld” 1880, X II (tłum . T. Terlecki, P a n i H e l e n a s. 252-253)
„C zas” 1867, n r 22, 278, 280; 1868, n r 75; 1869, n r 8 , 49; 1870, n r 120, dodatek; 1871,
n r 149; 1872, n r 289
„D aily E vening B u lletin ” . San F rancisco, 1877, 31 VIII
„T he D ram atic N o te s” 1880, X II (tłum . T. Terlecki, P a n i H e le n a . . . , s. 253)
„D ziennik P o zn ań sk i” 1867, n r 171; 1868, n r 159
„D ziennik W arszaw ski” 1871, n r 95; 1872, 5 X I
E streicher K arol, Teatra w P o lsce, t. II. K rak ó w 1876
F.H .L. [L ew estam ], H a m let - benefis p a n i H elen y M odrzejew skiej. „K łosy” 1871, t. XII,
n r 300, 301
F.H .L. [L ew estam ], H am let, tragedia Szekspira, p re lek c ja p u b liczn a w ygłoszona 2 7 lutego
1871. „K łosy” 1871, t. X II, s. 201-203
F.H .L. [Fryderyk H enryk L ew estam ]. „K łosy” 1870, t. X
F.H .L. [Lew estam ]. „K łosy” 1871, t. X II, n r 307
„G azeta N aro d ow a” 1871, n r 181, 197
„G azeta P olska” 1879, n r 276; 1880, n r 10; 1881, n r 158
„G azeta W arszaw ska” 1876, n r 102, 103; 1879, 30 VII
114
„G lasg o w E vening C itizen” 1885, 12 V (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . ,
s. 436); 13 V (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 536)
G ot Jerzy, M o d rzejew ska w św ietle sw o jej korespondencji. W: K o respondencja H e len y M o ­
drzejew skiej..., t. I
G ot Jerzy, Szczublew ski Józef, H elen a M odrzejew ska. A lm a n a ch y p o św ięco n e najw yb itn iej­
szym artystom sceny p o lsk iej, red. S. D ąbrow ski, t. I, [tłum . z angielskiego A. D ębnicki].
W arszaw a 1958
G rzym ała-S iedlecki A dam , Ś w ia t aktorski m oich czasów. W arszaw a 1957
H ah n W iktor, S hakespeare w Polsce. B ibliografia. W rocław 1958
H a m let [w przekładzie K rystyna O strow skiego z odręcznym i n otatkam i reżyserskim i Jana
C hęcińskiego. E gzem plarz praprem iery w arszaw skiej], B iblioteka Insty tu tu Sztuki PA N
w W arszaw ie, sygn. II 37361
H elena M o d rzejew ska na scenie kra ko w skiej 1865-1869, w stęp i objaśnienia Jerzy Got. K ra­
ków 1956
H elsztyński Stanisław , S zeksp ir w P olsce. W: W iliam Szekspir, D zieła dram atyczne, t. VI.
W arszaw a 1964
H .St. [H enryk Struve]. „K łosy” 1876, n r 567
„The Illustrated L o n d o n N ew s” 1880, 12 VI
„Illustrated Sporting and D ram atic N ew s” 1881, 2 IV (tłum . A. D ębnicki. W: J. S zczublew ­
ski, Ż y w o t . , s. 334)
J. „K urier C odzienny” 1876, n r 97
(J.T.) „G azeta N aro d o w a” 1872, n r 161; 1879, n r 277
J.T. „G azeta N aro d o w a” 1872, n r 170
K aszew ski K azim ierz, P rze g lą d teatralny. „K łosy” 1880, n r 760
K aszew ski K azim ierz. „T ygodnik Ilustrow any” 1876, n r 19
K enig Józef. „G azeta W arszaw ska” 1871, n r 86 , 87, 88 , 91, 92, 93
K om orow ski Jarosław , P o lska O felia. W: O d Shakespeare ’a d o S zekspira, red. Jan C iechow icz, Z b ig n iew M ajchrow ski. G dańsk 1993
K oresp o nden cja H e le n y M o d rzejew skiej i K arola C hłapow skiego, w ybór i opr. Jerzy G ot, Jó­
z e f Szczublew ski, [tłum. H an na Szym ańska (z francuskiego), A n to n i D ębnicki (z ang iel­
skiego)], t. I, II. W arszaw a 1965
K orespo n den cja K a ro la E streich era z M a rią i F elicjanem F a leń skim i (1867-1903), z auto­
g rafu w ydała i k om entarzem o patrzyła Jadw iga R udnicka. W rocław 1957
K osiński D ariusz, Sztu ka aktorska w p o lskim p iśm ien n ictw ie teatralnym X I X wieku. K raków
2003
K otarbiński Józef, A kto rzy i aktorki. W arszaw a 1924
K otarbiński Jó z e f K ., T eatr [p rzeg ląd sezonu 1873/74]. W : J a n a Ja w o rskieg o K a len d a rz Ilu ­
strow an y na ro k 1875, któ ry j e s t rokiem zw yczajnym m ającym 365 dni. W arszaw a 1874
[K oźm ian Stanisław ]. „C zas” 1867, n r 43, 44
K oźm ian Stanisław , Teatr. W ybór p ism , red. Jerzy G ot, t. I, II. K raków 1959
„K urier C odzienny” 1872, n r 243
„K urier W arszaw ski” 1871, n r 71, 101; 1882, n r 36, 56; 1883, 1 II
„L iverp ool D aily P o st” 1885, 25, 26, 27 V (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 542,
536, 533), 27 V (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 438), 28 V (tłum.
A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . , s. 540).
„L iverpool M ercury” 1880, 2 IX (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 533)
L o g an O live, M o d jeska w L on d yn ie, „P hiladelphia T im es” . W: M o d je s k a ’s Scrapbook...,
X (tłum . A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 321-323)
L ubow ski E dw ard. „B lu szcz” 1871, n r 14; 1873, n r 47
115
L ubow ski E dw ard. „K łosy” 1877, 27 IX
L ubow ski E dw ard. Trochę o Szekspirze z p o w o d u W iele h ałasu o nic. „B luszcz” 1876, n r 19
L ubow ski E dw ard, W ystępy p . M odrzejew skiej. „T ygodnik Ilustrow any” 1880, I półr., s. 78,
92-93, 99-100
„M anchester E vening N ew s” 1881, 8 , 10 X I (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H eleny...,
s. 440-441)
„M anchester E vening P o st” 1881, 11 X I (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e le n y ..., s. 534)
M ieczkow ski Jan, zdjęcie: M o d rzejew ska ja k o O felia w W arszaw ie (1871), zbiory M uzeum
T eatralnego w W arszaw ie
M o d jesk a’s Scrapbook, zbiory N e w Y ork P ublic L ibrary
M odrzejew ska H elena, A ktor, prelekcja -stud ium . W: A lb u m H ele n y M o d rzejew skiej, Z akład
H istorii T eatru In sty tu tu Sztuki PA N , rkps 102 (Z tegoż A lb u m u szkic A k to r opubl. Jó zef
Szczublew ski, N iezn a n y rękopis..., s. 132-137)
M odrzejew ska H elena, L is t d o H e n ry W. L o n g fello w a (18 V I [?] 1880), opubl. Franciszek
Lyra. „K w artalnik N eofilo lo g iczn y ” 1972, z. 1
M odrzejew ska H elena, [L isty] D o dyrektora N àrodniho D ivadla. „P am iętnik T eatralny”
1972, z. 2
M odrzejew ska H elena, W spom nienia i w rażenia, p rzygotow ał do dru k u A leksander B olesław
Cyps. K rak ów 1929
M odrzejew ska H elena, W spom nienia i w rażenia, tłum . M arian Prom iński. K rak ó w 1957
N em o [Edw ard L u b o w sk i]. „B iblioteka W arszaw ska” 1870, t. I, s, 289-293
„T he N e w Y ork H ero ld ” 1882, 16 X II (tłum . A. D ębnicki. W: J. G ot, J. S zczublew ski, H e le ­
na M o d r z e je w s k a ., s. 32)
[N iew iarow ski A leksander]. „D ziennik W arszaw ski” 1871, n r 95
O rna E lizabeth, H e le n y M o d rzejew skiej w A n g lii w ystęp y p ro w in cjo n a ln e, tłum . A ntoni D ęb ­
nicki. „P am iętnik T eatralny” 1959, z. 4
„P all M all G azette” 1879, n r ?, w ycinek w: M o d jeska ’s Scrapbook... (tłum . A n to n i D ębnicki.
W: J. S zczu ble w sk i,A k t o r k a . , s. 452-453)
Payne T heodore, L ife on the M o d jeska R an ch in the G ay N ineties, L os A ngeles 1962
P ini-S uchodolska Jadw iga, D w a am erykańskie a rtyku ły H elen y M odrzejew skiej. „P am iętnik
T eatralny” 1956, z. 2
„Przegląd T ygodniow y” 1873, n r 46
R yszkow ski W ładysław , G ościnne w ystęp y M odrzejew skiej. W: W spom nienia aktorów , opr.
Stanisław D ąbrow ski i R yszard G órski, t. II. W arszaw a 1963
R zew uski W alery, zdjęcie: M o d rzejew ska ja k o O felia w K rakow ie (1867), zbiory M uzeum
T eatralnego w W arszaw ie
S. [A lfred Szczepański]. „K alina” 1867, n r 58
Sala G eorge A ugustus. „Illustrated L o nd on N ew s” 1880, 18 X II; 1881, 26 III (tłum . A. D ęb ­
nicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 327-328; 333-334)
„S cotsm an” 1881, 30 X I, 12 X II (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 536, 539-541)
S ienkiew icz H enryk, K oresp o n d en cja L itw o sa z S an F rancisco. W : L isty z p o d ró ży d o A m e ­
ryki, t. II. W arszaw a 1950 (pierw odruk: „G azeta P olska” 1877, 12 X )
S ienkiew icz H enryk, L is t L itw osa, San F rancisco, 9 w rześnia 1877. W: L isty z p o d ró ży do
A m eryki, t. I I . (pierw odruk: „K urier C odzienny” 1877, 10 i 11 X )
S ienkiew icz H enryk, W ystąpienie P a n i H elen y M o d rzejew skiej na scenie a n g ielskiej w San
F rancisco, C al., d n ia 20 sierpnia 1877 r. W: L isty z p o d ró ży d o A m eryki, t. I I . (pierw o­
druk: „G azeta P olsk a” 1877, 17, 18 IX )
Sivert T adeusz, Teatry w arszaw skie w latach 1865-1890. W: D zieje teatru p o lskieg o , red.
T. Sivert, t. III: T eatr p o lsk i o d 1863 roku d o schyłku X I X wieku. W arszaw a 1982
116
Skinner C ornelia O tis, F a m ily Circle. B oston-C am bridge 1948
Skinner C ornelia O tis, M adam e M o d jeska, tłum . A ntoni D ębnicki [rozdział z książki idem:
F a m ily C ir c l e . ] . „P am iętnik T eatralny” 1959, z. 4
S kinner C ornelia O tis, F o o tlig ts a n d Spotlights. R eco llectio n a s o f m y L ife on the Stage. In d ia­
nap olis 1923
Solski L udw ik, W spomnienia, na p o d sta w ie rozm ów sp isa ł A lfre d W oycicki, t. I, II. K raków
1955
„T he Stage” 1881, 9 X II (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H elen y..., s. 541); 1885, maj (tłum .
A. D ębnicki. W: J. Szczublew ski, Ż y w o t . , s. 435)
Stępień H alina, H elen a M o d rzejew ska i A leksa n d e r G ierym ski. „P am iętnik T eatralny” 1971,
z. 2
Szczublew ski Józef, A ktorka. „P am iętnik T eatralny” 1959, z. 4
Szczublew ski Józef, H elen a M odrzejew ska. W arszaw a 1959
Szczublew ski Józef, N iezn a n y rękopis H e le n y M odrzejew skiej. „P am iętnik T eatralny” 1959,
z. 4
Szczublew ski Józef, O M odrzejew skiej. N ajnow sze badania. „P am iętnik T eatralny” 1964,
z. 4
Szczublew ski Józef, W ielki i sm utn y teatr w arszaw ski (1868-1880). W arszaw a 1963
Szczublew ski Józef, Ż y w o t M o d rzejew skiej, [tłum . A ntoni D ębnicki (z angielskiego), H anna
Szam ańska (z francuskiego)] w yd. II. W arszaw a 1977
Szujski Józef. „P rzegląd P o lsk i” 1866/67, t. III, s. 199-208
Szym anow ski W acław . „T ygodnik Ilustrow any” 1871, I półr., n r 170
Szym anow ski W acław . „T ygodnik Ilustrow any” 1873, t. 12, s. 247
Św ietlicka H alina, B o o th i M odjeska. D zieje je d n e g o tournée. „P am iętnik T eatralny” 1959,
z. 4
T erlecki T ym on, P a n i H elena. O pow ieść biograficzna o M odrzejew skiej. L ondyn 1962
T erry E llen, H isto ria m ojego życia, tłum . M aria Skibniew ska. W arszaw a 1989
„T he T heatre” 1881, V, VI, VII
T ow se J. R anken, [W spom nienia o M odrzejew skiej], tłum . A. D ębnicki. „P am iętnik T eatral­
n y” 1959, z. 4
T urski Stefan, G dy M elp o m en a rzem iennym dyszlem objeżdżała P o lskę (Z p o żó łk ły c h ka rtek
pam iętn ika ). W: W spom nienia a k to r ó w .
V V, B en efis p . M odrzejew skiej. „G azeta P olsk a” 1876, n r 97
„W iek” 1879, n r 172, 279; 1881, n r 158
„W ieniec” 1872, 20 VIII
W inter W illiam . „T ribune” 1877, 24 X II
W ysocka S tanisław a, Ze w spom nień o teatrze krakow skim . W: W spom nienia a k to r ó w .
W yspiański Stanisław , The T ragicall H istorie o f H am let, P rince o f D enm arke b y William
Shakespeare. W edług tekstu p o lskieg o Jó zefa P aszkow skiego, św ieżo p rzeczyta n a i p r z e ­
m yślana p r z e z . K raków 1905
„Y orkshire P o st” 1880, 9 IX ; 13 IX ; 1881, 17 X II (tłum . A. D ębnicki. W: E. O rna, H e l e n y . ,
s. 536, 534)
Ż elazow ski R om an, P ięćd ziesią t la t teatru p o lsk ie g o (M oje pam iętniki). L w ó w 1921
Ż urow ski A ndrzej, D em o n ? błazen? cynik?, czyli Ż yw o t scen iczn y R yszarda II I W iliama
S zekspira w teatrze polskim . G dańsk 2000
Ż urow ski A ndrzej, S zeksp ir w cieniu g w ia zd . G dańsk 2001
117