Plik - Akademia Pomorska w Słupsku

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 7 • 2010
NOWE STANOWISKA LILIUM MARTAGON L.
NA POMORZU ŚRODKOWYM
A NEW LOCALITIES OF LILIUM MARTAGON L.
ON THE MIDDLE POMERANIA
Mariola Truchan, Zbigniew Sobisz
Akademia Pomorska
Zakład Botaniki i Genetyki
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska
ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk
truchan @apsl.edu.pl
ABSTRACT
The occurrence of Lilium martagon in former manor parks and Protestant cemeteries was studied. The new stand of L. martagon was found in 7 manor parks:
Charbrowo, Czerwięcino, Czarna Dąbrówka, Janowice, Lubiechowo, Sierakowo
Sławieńskie, Zieleniewo and in 9 Protestant cemeteries situated in villages: Bukowo
Morskie, Chocimino, Gołańcz Pomorska, Iwięcino, Łącko, Świeszyno, Zaleskie,
Udorpie, Wieliń. The size of its populations varied from 12 to 143 individuals.
Słowa kluczowe: Lilium martagon, parki dworskie, cmentarze ewangelickie, Pomorze Środkowe
Key words: Lilium martagon, former manor parks, Protestant cemeteries, Middle
Pomerania
WSTĘP
Lilium martagon L. jest gatunkiem europejsko-zachodniosyberyjskim o szerokim
zasięgu występowania, który obejmuje prawie całą Europę (z wyjątkiem Wielkiej
Brytanii, Skandynawii, Holandii i północnej Rosji), a w Azji sięga jeziora Bajkał
(Meusel i in. 1965).
W Polsce L. martagon notowana była licznie w Karpatach, na pogórzu i w Małopolsce (Raciborski 1919). Obecnie występuje dość powszechnie, oprócz ziemi lubuskiej i Pomorza, gdzie jej stanowiska spotykane są rzadko (Zając, Zając 2001). Na
Pomorzu Zachodnim L. martagon naleŜy do gatunków naraŜonych na wyginięcie
(śukowski, Jackowiak 1995). Na Pomorzu Gdańskim zmniejszenie areału oraz spa117
dek liczebności populacji lokalnych lilii złotogłów powodują, Ŝe jest ona bliska zagroŜenia wyginięciem (Markowski, Buliński 2004).
Lilia złotogłów jest przedstawicielem rodziny liliowatych (Liliaceae). Dorasta
do 1,5-1,8 m wysokości, ma cebulę złoŜoną z licznych złocistych łusek, ustawionych dachówkowato. Liście są podłuŜnie jajowate, siedzące, z 7-11 równoległymi
nerwami, ustawione skrętolegle, a w środkowej części łodygi w okółkach. Kwiaty
w liczbie 3-12 (rzadko więcej) o silnym zapachu, zwieszone na łukowato przygiętych szypułkach, zebrane są w groniasty kwiatostan na szczycie łodygi. Działki
okwiatu mięsiste, brudnoróŜowopurpurowe z ciemniejszymi plamkami, długości
3-4 cm, silnie odgięte ku górze. Pręcików sześć, z purpurowoczerwonymi lub Ŝółtymi pylnikami. Torebka duŜa, pękająca trzema szparami. Nasiona płaskie, szeroko
oskrzydlone (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2006).
Na siedliskach naturalnych lilia złotogłów występuje w mezo- i eutroficznych lasach liściastych naleŜących do rzędu Fagetalia sylvaticae Pawł. in Pawł., Sokoł. et
Wall. 1928 (Matuszkiewicz 2001). Wchodzi takŜe w skład zbiorowisk zaroślowych
o róŜnej przynaleŜności syntaksonomicznej. Rośnie w miejscach półcienistych, na
glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych świeŜych, zasobnych w substancje mineralno-próchniczne (Zarzycki 1984), o zróŜnicowanym składzie granulometrycznym – od piasków luźnych, piasków gliniastych mocnych po glinę cięŜką (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2006).
Od 1946 roku lilia złotogłów znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową (Szafer
1952, Rozporządzenie... 2004).
Na terenie objętym badaniami L. martagon jest spotykana w dawnych załoŜeniach dworsko-parkowych oraz na cmentarzach protestanckich (Sobisz, Truchan
2006, Truchan, Sobisz 2009). Występowanie tego gatunku na Pomorzu odnotowane
zostało przez wielu autorów (Misiewicz i in. 1993, Filinger 1995, Piotrowska i in.
1997, Głuchowska i in. 1998, Sobisz, Truchan 2006). Stanowiska miały charakter
antropogeniczny.
Praca przedstawia nowe stanowiska Lilium martagon na obszarze Pomorza
Środkowego, znajdujące się w dawnych parkach dworskich i na cmentarzach protestanckich.
MATERIAŁ I METODY
Badania terenowe przeprowadzono w latach 2008-2010 na terenie Pomorza
Środkowego, którego granice wytyczają umownie rzeki Łeba na wschodzie i Parsęta
na zachodzie. Według Kondrackiego (2004) to wschodnia część Pomorza Zachodniego. Poszukiwania prowadzono w wielu starych załoŜeniach dworsko-parkowych
i na cmentarzach protestanckich. Przy kaŜdym odnotowanym stanowisku podano
numer kwadratu wg systemu ATPOL, zgodnie z załoŜeniami metodycznymi Atlasu
rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce (Zając 1978), oraz nazwę gminy, na
terenie której jest ono połoŜone. Lokalizację stanowisk L. martagon przedstawiono
na rycinie 1.
118
Ryc. 1. Lokalizacja stanowisk Lilium martagon na Pomorzu Środkowym
Fig. 1. Location of sites Lilium martagon on the Middle Pomerania
WYNIKI
Parki podworskie
Charbrowo CA53 – przy mauzoleum (kaplicy
rodowej) rodziny von Somnitz. Pod okapem
Acer pseudoplatanus i Ulmus minor rosło
30 okazów
Czerwięcino BB12 – przy rządcówce pomiędzy
Matteucia struthiopteris rosło 56 okazów
Czarna Dąbrówka CA83 – przy Ŝywopłocie
z Caragana arborescens i szpalerze Larix
decidua (9 drzew) – 25 okazów
Janowice CA54 – nieopodal Liriodendron tulipifera rosło 51 okazów
Lubiechowo BB12 – przy stawie parkowym
zanotowano 44 okazy (ryc. 2)
Sierakowo Sławieńskie BA96 – wzdłuŜ alei
utworzonej z Carpinus betulus od zachodniej strony dworu stwierdzono 30 okazów
Zieleniewo BB00 – między stawem a aleją
składającą się z Tilia cordata, prowadzącą
do zabudowań folwarcznych rosło 129 okazów
Ryc. 2. Lilium martagon w parku
dworskim w Lubiechowie (fot. Mariola Truchan)
Fig. 2. Lilium martagon in the former manor park in Lubiechowo
119
Cmentarze protestanckie
Bukowo Morskie BA85 – cmentarz przykościelny. Przy obelisku poświęconym
poległym podczas I wojny światowej oraz wzdłuŜ kamiennego muru zanotowano
143 okazy
Chocimino BB17 – cmentarz rodowy von der Osten-Fabeck. Pod okapem czterech
Quercus robur (dwuprzewodnikowy – 520 cm i pojedyncze drzewa o obwodach
445, 360 i 310 cm) i Fagus sylvatica o obwodzie 400 cm zanotowano 23 okazy
Gołańcz Pomorska AB19 – przy szpalerze Crataegus monogyna odnotowano 67
okazów
Iwięcino BA95 – cmentarz przykościelny. Przy bramce cmentarnej dla wsi Wierciszewo rośnie 20 okazów
Łącko BA67 – cmentarz przykościelny. Przy kamiennym murze z Polypodium vulgare stwierdzono 12 okazów, wszystkie z pąkami kwiatowymi
Świeszyno BB04 – na terenie dawnego cmentarza protestanckiego, będącego obecnie częścią cmentarza komunalnego, zanotowano 30 okazów
Zaleskie BA68 – cmentarz rodowy von Belov. Pod okapem Taxus baccata (forma
drzewiasta dwuprzewodnikowa) rośnie 16 okazów
Udorpie CB03 – cmentarz przy granicy administracyjnej Bytowa. Stwierdzono 60
okazów
Wieliń BB08 – cmentarz rodowy von Clavé-Bouhauben. Obok płatu Reynoutria sachalinensis rośnie 37 okazów.
Ogółem znaleziono 16 nowych stanowisk Lilium martagon, z czego 7 znajduje
się w parkach dworskich, a 9 na cmentarzach protestanckich. Wszystkie odnotowane
stanowiska z lilią złotogłów mają charakter antropogeniczny.
LITERATURA
Filinger D. 1995. Rośliny i grzyby chronione w Słowińskim Parku Narodowym – występowanie, zasoby i zagroŜenia. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 14(2): 3-57.
Głuchowska B., Izydorek I., Sobisz Z. 1998. Interesujące i rzadsze gatunki synantropijne we
florze naczyniowej Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi” na Pomorzu Zachodnim. W:
Materiały II Przeglądu Działalności Kół Naukowych Przyrodników. Z. Sobisz, E. Wołk
(red.). Słupsk: 71-75.
Kondracki J. 2004. Geografia Polski: mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN, Warszawa.
Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. UG, Gdańsk, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN,
Warszawa.
Meusel H., Jäger E., Weinert E. 1965. Vergleichende Chorologie der zentraleuropäischen
Flora. 1. Karten. Gustav Fischer Verlag, Jena.
Misiewicz J., Grodzka I., Mrozowska J. 1993. Chronione rośliny na terenie Słupska. Słupskie
Prace Mat.-Przyr., 9b: 3-14.
Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2006. Flora Polski. Rośliny chronione. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
120
Piotrowska H., śukowski W., Jackowiak B. 1997. Rośliny naczyniowe Słowińskiego Parku
Narodowego. Prace Zakładu Taksonomii Roślin w Poznaniu, 6. Bogucki Wydawnictwo
Naukowe, Poznań.
Raciborski M. 1919. Lilium martagon L. W: Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem
ościennych. M. Raciborski, W. Szafer (red.). Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1:
106-129.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. DzU nr 168, poz. 1764.
Sobisz Z., Truchan M. 2006. Lilium martagon L. in the ex-manor parks and Protestant
cemeteries in the central part of Polish Pomerania. Biodiversity: Research and Conversation 3-4: 308-310.
Szafer W. 1952. Ochrona gatunkowa roślin w Polsce. Zakład Ochrony Przyrody, Kraków.
Truchan M., Sobisz Z. 2009. Characteristics of Lilium martagon L. population in Łasin
Koszaliński (Western Pomerania). Rocz. AR Pozn., 388, Bot.-Stec., 13: 85-95.
Zając A. 1978. ZałoŜenia metodyczne Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce.
Wiad. Bot., 22, 3.
Zając A., Zając M. 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Pracownia
Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zarzycki K. 1984. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Inst. Bot.
PAN, Kraków: 5-84.
śukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagroŜonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Pomorza
Zachodniego i Wielkopolski. W. śukowski, B. Jackowiak (red.). Bogucki Wydawnictwo
Naukowe, Poznań: 9-92.
121
122