zawartość żelaza ogółem w wybranych skałach macierzystych gleb

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LII, SUPLEMENT WARSZAWA 2001: 167-175
STANISŁAW BROŻEK, MACIEJ ZWYDAK
ZAWARTOŚĆ ŻELAZA OGÓŁEM W WYBRANYCH
SKAŁACH MACIERZYSTYCH GLEB LEŚNYCH
POLSKI
T O TA L IRO N CO N TEN TS IN SELECTED
PA R EN T ROCK S OF FO R EST SOILS IN PO LA N D
Katedra Gleboznawstwa Leśnego, Akademia Rolnicza w Krakowie,
Forest Soil Science Department of the Agricultural University in Kraków
Abstract: The research referred to the contents of iron dissolved in a mixture of 70% HC104
and concentrated H N 0 3 in the more common parent rocks of forest soils in Poland. The results
show the following iron concentration ranges presented in g Fe • kg-1: acid igneous rocks
(13.2-22.7), base metamorphic rocks (27.4-34.6), flysh sandstone and clay shales (8.2-39.9),
loess and silt of water origin (6.9-19.5), glacial till (3.6-24.0), glacial sand (0.6-14.0), outwash
plain sand ( 1.7-4.0), eolian sand (0.7-3.6), fluvioglacial sand (0.2-7.0), limestones of different
origin (1.0-16.4), lowmoor peat (4.7-15.0), highmoor peat (0.1-5.1).
Słowa kluczowe: żelazo, skały macierzyste, gleby leśne.
Key words: iron, parent rocks, forest soils.
WSTĘP
Żelazo jest metalem powszechnie występującym w glebach. Jego zawartość w
profilu glebowym jest zależna w dużym stopniu od skały macierzystej, a modyfiko­
wana jest przez procesy glebotwórcze [Adamczyk 1965; Konecka-Betley 1968;
Kabata-Pendias i Pendias 1993]. Duże zróżnicowanie gleb pod względem zawartości
żelaza dobrze oddaje jego zawartość w skałach macierzystych.
Celem niniejszej pracy było przedstawienie zawartości żelaza w różnych skałach
macierzystych gleb leśnych Polski.
MATERIAŁ I METODYKA
Badaniami objęto najczęściej spotykane w Polsce skały macierzyste gleb leśnych.
Są one reprezentowane przez skały z Sudetów: granity (nr 3, 4, 5, 7, 8), kwarcyty (nr
168
S. Brożek, M. Zwydak
2, 6), porfir (nr 1), amfibolit (nr 9), karboński konglomerat skał magmowych (nr 10)
i łupki fyllitowe (nr 117). Karpaty fliszowe są reprezentowane przez: piaskowce i
łupki ilaste warstw magurskich (nr 15, 16, 19, 21), podmagurskich (nr 23), krośnień­
skich (nr 18, 22, 24), godulskich (nr 13, 17), istebniańskich (nr 12, 14, 20), ciężkowickich (nr 11) oraz łupki cieszyńskie (nr 114). Wyżyny południowej Polski są
reprezentowane przez lessy (nr 25-27, 29-30, 32-34, pyły wodnego pochodzenia (nr
28 i 31), wapień oolityczny (nr 106), detrytyczny (nr 107), litotamniowy (nr 108),
dolomit (nr 109), margle i wapienie margliste oraz kredowe (nr 110,111,113), wapień
jurajski (nr 112), gips (nr 115), opoka (nr 116), zwietrzelina terra fusca (nr 121).
Utwory pozostałych terenów to gliny lodowcowe (nr 35-54), piaski lodowcowe (nr
55-72), piaski sandrowe (nr 73-77), piaski eoliczne (nr 78-84), piaski wodnolodowcowe (nr 85-105), torfy niskie (nr 123-125), torfy wysokie (nr 126-129), a także
mułki i margle jeziorne (nr 118), ił septariowy (nr 119), gytia węglanowa z wiwianitem
(nr 120) i ruda darniowa (nr 122).
Powszechne wprowadzenie do praktyki laboratoryjnej atomowej spektrometrii
absorpcyjnej spowodowało, że coraz więcej danych analitycznych uzyskuje się we
wspólnych wyciągach, które w przypadku żelaza wypierają standardową metodę
jodometryczną w stopach z Na2C 0 3. Takim uniwersalnym ekstraktorem dla metali
ciężkich zawartych w glebach jest m.in. mieszanina 70% kwasu nadchlorowego i
stężonego kwasu azotowego [Ostrowska i in. 1991]. Dokładne roztarcie próbki przed
trawieniem z mieszaniną wymienionych kwasów pozwala oznaczyć 80-100% całko­
witej zawartości w glebie żelaza i innych metali ciężkich [Skłodowski, Sapek 1977].
Zawartość żelaza w 129 poziomach skał macierzystych oznaczono, po trawieniu
próbek w kwasie nadchlorowym i azotowym, techniką ASA [Ostrowska i in. 1991].
Wyniki tych oznaczeń na tle podstawowych właściwości fizyko-chemicznych bada­
nych skał macierzystych zestawiono w tabeli 1.
Typy badanych gleb oznaczono symbolami zgodnymi z Klasyfikacją gleb leśnych
Polski 2000 (tab. 1).
WYNIKI
Zawartość żelaza ogółem w badanych skałach macierzystych gleb jest zróżnico­
wana zarówno pomiędzy grupami skalnymi, jak i w ich obrębie (tab. 1). W całym
zbiorze prób zawartość żelaza korelowała z zawartością iłu koloidalnego (r=0,69). W
obrębie wymienionych rodzajów skał macierzystych współczynnik ten był jeszcze
wyższy. W badanej grupie skał magmowych kwaśnych najniższą zawartość 13,2 g •
kg-1 Fe stwierdzono w porfirze, a następnie w kwarcytach i gnejsach 15,6 i 18,6 g *
kg“1 Fe. Duże zróżnicowanie zawartości żelaza stwierdzono w granitach, to jest od
16,4 do 22,7 g •kg-1 Fe. Są to wartości zbliżone do ilości oznaczanych w profilu bielicy
z Gór Izerskich wytworzonej z gnejsów i granitognejsów [Kabała, Szerszeń 1998]. W
podobnych skałach macierzystych gleb Sudetów, ale metodą jodometryczną w sto­
pach uzyskano wyższe wyniki, bo od 22,2 do 33,8 g • kg-i FefKonecka-Betley 1968].
W granitach i gnejsach Tatr, metodą jodometryczną w stopach, uzyskano od 13,1 do
48,3 g • kg“1 Fe [Skiba 1977].
Zawartość żelaza ogółem w wybranych skałach macierzystych
gleb leśnych Polski
169
TABELA 1. Żelazo ogółem i podstawowe właściwości fizykochemiczne w badanych poziomach
skałach macierzystych gleb leśnych
TABLE 1. Total iron in and basic physical and chemical properties in chosen parent rocks of forest
soils
Nr
profilu
Profile
No
Y**
pH
S
Typ * % frakcji o 0 w mm
w
in
%
of
fraction
with
0
in
mm
gleby
Soil* >1,0
<0,02 H20
[cmol(+)/kg]
1,0- 0,1type
0,02
0,1
I. Skały magmowe kwaśne - acid igneous rocks
7,7
0,9
В
90
58
19
23
4,3
1
30
31
4,8
9,6
В
90
39
2
1,4
52
19
29
4,8
6,0
В
80
1,8
3
57
25
18
4,7
4,5
3,3
RD
40
4
14
8,2
16
4,3
BR
90
70
5
1,9
42
30
28
4,7
9,5
В
90
6
1,9
14
70
69
17
4,3
9,0
BR
1,0
7
12
7
4,5
8
RD
90
81
3,9
4,2
П. Skały magmowe zasadowe - base igneous rocks
9
BR
90
38
27
35
5,3
5,4
5,3
BR
90
43
19
38
4,2
10,2
10
3,6
Ш. Piaskowce fliszu karpackiego - flysh Carpathian sandstones
11
В
50
83
11
6
4,4
2,9
0,4
12
В
80
57
22
21
4,4
6,4
0,3
13
BR
70
65
14
21
4,3
9,8
3,1
RD
80
59
24
4,3
14
17
7,5
0,6
15
BR
80
36
18
46
5,7
3,9
9,7
16
В
60
50
28
22
4,4
6,6
3,3
BR
32
17
90
28
40
6,6
17,0
1,7
18
BR
60
33
41
26
4,6
6,9
3,1
19
В
80
55
23
22
4,3
6,9
2,2
В
25
20
38
20
41
4,5
5,6
2,5
21
G
5
25
27
48
6,3
12,2
1,7
22
BR
30
13
20
67
0,4
22,4
8,1
23
BR
60
6
4
90
4,6
29,6
4,7
24
BR
30
9
20
71
6,7
1,3
22,9
V. Lessy - loesses
25
P
0
30
59
11
5,3
0,8
4,9
26
С
0
1
58
41
8,2
0,7
39,1
27
P
0
15
57
28
7,4
5,1
1,4
28
P
0
55
21
24
5,5
3,9
8,0
P
0
29
8
57
35
7,9
0,2
40,5
30
P
0
7
57
36
5,3
2,6
4,0
31
P
0
16
56
28
5,4
3,2
6,6
32
BR
0
6
59
35
7,7
2,7
34,1
33
P
0
10
56
34
6,4
13,0
1,3
34
BR
0
6
46
48
5,3
5,3
1,7
T
V
[%]
Fe
[g -k g -1]
8,6
11,0
7,8
7,8
10,1
11,4
10,0
8,1
10
13
23
42
19
17
10
52
13,2
15,6
16,4
18,5
18,6
18,6
19,8
22,7
10,7
13,8
50
26
34,6
27,4
3,3
6,7
12,9
8,1
13,6
9,9
18,7
10,0
9,1
8,1
13,9
22,8
34,3
24,2
12
4
24
7
71
33
91
31
24
31
88
98
14
95
8,2
8,5
19,2
19,3
19,8
21,1
21,5
23,4
24,7
25,2
25,4
36,2
38,0
39,9
5,7
39,8
8,8
11,9
40,7
6,6
9,8
36,8
14,3
7,0
86
98
84
67
100
61
67
93
91
76
6,9
10,3
11,5
11,6
12,2
12,6
14,0
14,8
16,4
19,5
170
S. Brożek, M. Zwydak
TABELA 1 cd. - TABLE 1. continued
Nr
profilu
Profile
No
Typ * % frakcji o 0 w mm
gleby % of fraction with 0 in mm
Soil* >1,0
<0,02
0,11,0type
0,02
0,1
Y**
pH
S
w - in
ą o
[cmol(+)/kg]
V. Gliny lodowcowe - glacial tills
45
35
G
0
25
30
4,4
6,2
52
21
36
G
0
27
7,5
0,3
BR
54
30
10
16
37
4,5
7,0
38
P
10
51
20
29
7,6
0,2
BR
52
22
39
5
26 • 5,9
0,9
BR
40
10
48
15
37
4,9
6,9
41
BR
54
5
20
26
4,9
5,1
BR
5
51
28
21
5,2
42
2,0
22
61
6,9
43
G
0
17
0,8
44
BR
43
1
6
51
5,6
2,3
P
18
7,2
45
10
43
39
0,5
24
30
5,0
46
P
20
46
15,9
BR
22
29
47
5
49
4,9
3,7
BR
32
61
5,8
48
5
7
1,8
22
BR
10
39
5,5
18,4
49
39
44
17
39
50
OG
5
3,8
5,1
22
35
5,9
P
5
43
51
1,5
27
52
P
1
48
25
4,8
3,2
53
OG
10
39
24
37
5,9
2,2
54
CZ
1
8
29
63
7,4
0,8
VI. Piaski lodowcowe - ■glacial sands
2
2
4,7
0,6
RD
10
96
55
RD
20
98
1
1
4,8
0,5
56
2
RD
20
94
4
4,8
0,8
57
2
94
4
4,5
RD
0
58
1,0
12
2
4,6
RD
86
59
1
1,3
8
5
7,5
CZ
1
87
60
0,1
4
RD
95
1
4,8
0,8
61
5
2
62
RD
5
93
5
5,8
2,6
2
4,7
В
5
95
3
63
1,3
83
6
4,9
64
11
OG
10
1,1
34
16
4,4
2,0
1
BR
50
65
0
5,9
94
6
RD
5
66
1,0
4
9
67
BR
1
87
5,1
1,0
1
2
97
7,7
0,3
68
RD
20
22
3
5,3
75
69
В
0
1,3
20
2,2
4,9
BR
1
62
18
70
24
15
8,3
0,3
61
5
71
P
20
4,8
3,4
19
72
BR
20
61
VII. Piaski i żwiry sandrowe - outwash plain sands and gravels
94
5
1
5,4
В
0
73
1,0
6,0
74
RD
5
96
3
1
0,6
2
RD
1
5,2
5
97
75
0,9
4
RD
40
95
6,9
0,4
76
1
2
BR
5
85
13
77
5,9
1,0
T
V
[%]
Fe
[g-kg"b
1,3
9,0
5,7
12,3
11,5
9,1
2,4
6,4
12,8
13,4
14,2
10,9
8,2
18,5
15,4
5,4
14,0
5,6
13,8
20,8
7,5
9,3
12,7
12,5
12,4
16,0
7,5
8,4
13,6
15,7
14,7
26,8
11,9
20,3
33,8
9,2
15,5
8,8
16,0
21,6
17
97
45
98
93
57
32
76
94
85
97
41
69
91
46
59
90
64
86
96
3,6
8,6
9,4
13,2
13,8
14,4
14,8
14,9
16,1
16,2
16,2
16,6
18,5
19,0
19,6
20,9
21,7
21,8
21,9
24,0
0,1
0,2
0,1
0,1
0,1
2,0
0,9
1,8
1,6
2,2
2,1
1,4
1,8
4,5
0,6
4,8
30,8
1,5
0,7
0,7
0,9
1,1
1,4
2,1
1,7
4,4
2,9
3,3
4,1
2,4
2,8
4,8
1,9
7,0
31,1
4,9
14
29
11
9
7
95
53
41
55
67
51
58
64
94
32
69
99
31
0,6
0,9
1,4
1,4
2,1
3,2
3,5
4,5
4,6
4,7
5,1
5,1
5,1
5,8
7,4
9,9
9,9
14,0
0,6
0,3
0,2
2,7
1,6
1,6
0,9
1,1
3,1
2,6
38
33
18
87
62
1,7
2,3
2,8
3,0
4,0
Zawartość żelaza ogółem w wybranych skałach macierzystych
gleb leśnych Polski
171
TABELA 1 cd. - TABLE 1. continued
Y**
S
% frakcji о 0 w mm
pH
% of fraction with 0 in mm
w - in
<0,02 н 2о
[cmol(+)/kg]
>1,0
1,0ОД0,02
0,1
VIII. Piaski eoliczne - eolian sands
2
4,2
95
3
В
0
2,6
78
0,1
99
1
0
4,8
В
0
0,1
79
1,1
2
91
4,4
RD
0
7
0,3
80
1,3
1
0
4,5
0
99
81
В
0,1
1,1
В
0
99
0
1
4,5
82
0,1
1,1
В
0
96
2
2
4,6
83
0,3
1,3
4
84
RD
0
87
9
4,5
0,3
1,3
IX. Piaski wodnolodowcowe - sands of fluvioglacial accumulation
92
В
0
6
2
4,3
85
4,1
1,3
В
0
95
4
1
4,2
86
1,5
0,1
87
В
0
97
2
1
5,0
0,2
1,6
2
CZ
1
92
88
6
6,7
0,3
0,1
в
0
96
1
3
4,5
89
0,1
1,5
92
7
1
90
в
0
4,2
0,3
1,7
2
0
91
ОС
0
98
4,8
0,4
0,1
92
0
74
17
9
G
6,3
0,3
2,3
0
91
5
4
93
OG
1,1
4,1
1,9
94
CZ
1
100
0
0
7,9
0,1
0,9
В
0
2
95
96
2
4,9
2,0
0,1
в
0
90
6
4
96
4,7
2,0
0,2
97
BR
1
91
5
4
4,5
1,0
0,1
98
В
0
89
8
3
4,7
0,4
1,1
0
87
•8
5
99
G
6,5
0,4
2,3
0
60
100
OG
35
5
6,4
0,3
1,7
101
G
30
79
14
7
5,6
2,6
1,2
102
G
0
62
26
12
5,1
4,3
1,8
103
CZ
0
69
20
11
6,7
0,5
5,8
104
52
G
0
12
36
5,9
2,3
1,5
105
OG
0
75
15
10
4,2
3,8
0,1
X. Wapienie - limestones
R
106
90
64
11
25
8,0
38,9
0,1
107
R
95
82
5
13
7,7
0,4
39,1
108
R
90
46
16
38
8,2
0,2
39,7
109
R
92
90
5
3
7,9
0,2
11,2
110
R
50
25
35
40
7,8
0,3
44,7
111
R
90
26
24
50
7,4
0,5
46,0
112
R
62
14
80
24
0,2
7,9
42,7
113
R
80
9
39
52
7,7
0,4
42,0
Nr
profilu
Profile
No
Typ*
gleby
Soil*
type
T
V
[%]
Fe
[g-kg-1;
2,7
1,2
1,6
1,2
1,2
1,6
1,6
2
8
19
4
4
19
19
0,6
1,1
1,2
1,3
1,4
1,6
3,6
5,6
1,6
1,8
0,4
1,6
2,0
0,5
2,6
3,0
1,0
2,1
2,2
1,1
1,5
2,7
2,0
3,8
6,1
6,3
3,8
3,9
23
6
11
75
6
15
20
88
37
90
5
9
9
27
85
85
68
70
92
61
3
0,2
0,5
0,6
0,8
0,8
1,1
1,4
1,5
1,6
1,7
1,7
1,8
2,0
2,2
2,2
3,0
3,2
3,8
5,7
5,9
7,0
39,0
39,5
39,9
11,4
45,0
46,5
42,9
42,4
100
99
99
98
99
99
100
99
1,0
3,4
4,1
5,0
6,6
7,3
16,2
16,4
S. Brożek , M. Zwydak
172
TABELA 1 cd. - TABLE 1. continued
Nr
profi­
lu
Profi­
le No
Typ*
gleby
Soil*
type
Y**
% frakcji o 0 w mm
pH
S
% of fraction with 0 in mm w - in
1,0- 0,1- <0,02 H2°
>1,0
[cmol(+)/kg]
0,02
0,1
XI. Różne skały - different rocks
14
14
114
PR
90
42
49
115
R
90
BR
24
116
5
27
BR
90
23
117
40
CZ
0
20
' 38
118
BR
9
1
11
119
120
Mgy
0
n.o.
n.o
12
121
OG/TF 0
45
Grd
50
51
18
122
XII. Torf niski -- lowmoor peat
Tn
n.o
123
0
n.o
124
Tn
0
n.o.
n.o.
125
Tn
0
n.o.
n.o.
XIII. Torf wysoki - highmoor peat
Tw
0
n.o
n.o
126
Tw
0
n.o.
n.o.
127
n.o
Tw
0
n.o
128
Tw
n.o
n.o
129
0
T
V
[%]
Fe
[g-kg-1]
99
100
80
47
98
76
93
99
52
15,9
6,4
23,5
37,8
15,1
37,4
63,9
21,4
128,9
72
9
49
37
42
80
n.o
43
31
7,9
7,6
6,3
4,5
8,1
4,8
6,7
7,9
4,8
n.o
n.o.
n.o.
6,0
6,9
5,9
15,9
4,5
14,2
47,7
50,8
94,8
63,6
55,3
109,0
75
92
87
15,0
4,7
8,6
n.o
n.o.
n.o
n.o
4,2
3,4
2,3
3,7
100,5
147,0
81,2
97,6
4,3
8,0
9,6
13,0
104,8
155,0
90,8
110,6
4
5
11
12
5,1
0,3
0,1
0,5
0,3 51,6 51,9
0,3 243,9 244,2
2,0
8,0
10,0
6,9
6,0
12,9
0,5
31,1
31,6
5,9
18,9 24,8
6,2 80,5
86,7
0,4 33,3
33,7
9,4
10,0
19,4
*Symbole typów gleb wg Klasyfikacji gleb leśnych Polski 2000: R - rędziny, PR - pararędziny, С
- czamoziemy wyługowane, CZ - czarne ziemie, BR- gleby brunatne, P - gleby płowe, RD - gleby
rdzawe, ОС - gleby ochrowe, В - gleby bielicowe, G - gleby gruntowoglejowe, OG - gleby
opadowoglejowe, Tn - gleby torfowe torfowisk niskich, Tw - gleby torfowe torfowisk wysokich,
Mgy - gleby gytiowo-murszowe;
Symbols of soli types according to Forest Soils Classification in Poland 2000 (in Polish): WRB,
1998: R-Rendzic Leptosols, PR-CalcaricRegosols, С-Luvic Chernozems, CZ-M ollic Gleysols,
BR - Cambisols, P - Luvisols, RD - Haplic Arenosols, OC - Ferralic Podzols, В - Podzols, G Gleysols, OG - Stagnic Gleysols, Tn - Eutri-Fibric Histosols, Tw - Dystri-Fibric Histosols, Mgy
- Sapric Histosols.
** Y - kwasowość hydrolity czna oznaczona w wyciągu 1M (CH?COO)9Ca - total acidity ; S - suma
zasad wymiennych oznaczona w 0, IM HCl (Kappen) - sum of exchangeable bases; T - pojemność
sorpcyjna, T = Y + S - calculated cation exchange capacity; V = Sxl00:(Y+S).
Na tle zawartości żelaza w skałach magmowych kwaśnych w mniejszych bada­
niach uzyskano wyraźnie wyższe zawartości w amfibolicie (34,6 g- kg-1 Fe), karbońskim konglomeracie skał magmowych zasadowych ( 27,4 g • kg-1 Fe) i w łupkach
fyllitowych (37,8 g • kg-1 Fe).
Piaskowce i łupki ilaste fliszu karpackiego, jako skały macierzyste gleb, chara­
kteryzowały się dużą zmiennością żelaza ogółem w porównaniu ze skałami magmo­
wymi i metamorficznymi, zaobserwowano w nich bowiem niższe minima i wyższe
maksima (tab. 1). Zarysowała się ogólna prawidłowość, że wraz ze wzrostem zawar­
tości części spławialnych rośnie również ilość żelaza w zwietrzelime skalnej. Naj­
uboższe okazały się więc piaskowce warstw istebmańskich i ciężkowickich (8,2-25,1
Zawartość żelaza ogółem w wybranych skałach macierzystych
gleb leśnych Polski
173
g • kg-1 Fe ), a najbogatsze - piaskowce warstw podmagurskich i krośnieńskich
(23,4-39,9 g • kg Fe ). Jednak w obrębie wspomnianych grup skał zmienność
zawartości żelaza była znaczna i ich wartości nakładały się (tab. 1). Piaskowce
ciosowe Gór Stołowych w Sudetach analizowane tą samą metodą zawierały żelaza
najczęściej od 2,4 do 18,7 g • kg-1 Fe [Karczewska, Bartoszewska, Szerszeń 1998].
Skały macierzyste gleb wytworzone z lessów zawierały od 6,9 do 19,5 g- kg-1 Fe,
mieszczą się więc w przedziale uboższych piaskowców fliszowych i zasobniejszych
skał magmowych kwaśnych. W skałach macierzystych gleb uprawnych wytworzo­
nych z lessów uzyskano od 13,9 do 15,6 g • kg-1 Fe [Skłodowski, Sapek 1977], a
metodąjodometrycznąpo trawieniu gleby w stężonych kwasach (H N 03, H2S 0 4, HC1)
- od 1,8 do 20,4 g • kg-1 Fe [Czarnowska 1996; Czarnowska i Chojnicki 1993].
Gliny lodowcowe jako skały macierzyste badanych gleb leśnych wykazały zmien­
ną zawartość żelaza ogółem, która wahała się od 3,6 do 24,0 g • kg-1 Fe. Były to więc
ilości spotykane w skałach macierzystych gleb wytworzonych z zasobniejszych skał
magmowych kwaśnych lub ilości w zakresie spotykanym w uboższych piaskowcach
fliszowych (tab. 1). W innych badaniach, wykonanych metodą jodometryczną na
bardzo licznym materiale w glinach zwałowych lekkich uzyskano 4,8-21,0 g • kg-1
Fe, średnich - 15,1-24,3 g • kg-1 Fe i ciężkich - 16,2-33,7 g • kg-1 Fe [Czarnowska
1996] oraz w czterech profilach - od 16,9 do 21,8 g • k g '1Fe [Konecka-Betley 1968].
Zdecydowanie najliczniejszą grupą w obrębie badanych skał macierzystych gleb
były piaski z podziałem na lodowcowe, sandrowe, wodnolodowcowe i eoliczne.
Zawartości średnie żelaza w wy mienionych piaskach wynosiły odpowiednio: 4,9; 2,7;
2,3 i 1,5 g • kg-1 Fe. Zakresy zmienności w obrębie grup nakładały się (tab. 2). Są to
więc ilości żelaza zdecydowanie najniższe w grupie prezentowanych tu skał macie­
rzystych. Z innych danych można przytoczyć oznaczane metodą jodometryczną, w
piaskach lodowcowych średnio 6,1 g • kg-1 Fe, w piaskach wodnolodowcowych 4,0
g • kg-1 Fe [Czarnowska 1996] i 5,0 g • kg-1 Fe [Konecka-Betley 1968] oraz w
piaskach eolicznych średnio 2,9 g • kg Fe [Czarnowska 1996)]
Wyraźnie wyższe zawartości oznaczanego Fe w porównaniu z badanymi piaskami
stwierdzono w skałach macierzystych gleb wytworzonych z wapieni różnej genezy.
Wartości te wahały się od 1,0 g • kg-1 Fe w zwietrzelinie wapienia litotamniowego
do 16,2 g • kg-1 Fe w zwietrzelinie wapienia jurajskiego i 16,4 g • kg-1 Fe w
zwietrzelinie wapienia marglisto-kredowego (tab. 1).
Najniższa zawartość żelaza, która wystąpiła w torfach wysokich potwierdza jego
genezę związaną z mineralną częścią gleby. Podwyższoną zaś zawartość żelaza w
torfach niskich należałoby uzasadniać ich częstym zamuleniem.
Na podkreślenie zasługują ponadto pojedyncze przypadki oznaczeń Fe w skałach
macierzystych gleb wytworzonych z gipsu (nr 115), opoki (nr 116), iłu septariowego
(nr 119), gytii z wiwianitem (nr 120) i rudy darniowej (nr 122) (tab.l)
WNIOSKI
1. Badane skały macierzyste gleb leśnych cechują się bardzo zróżnicowaną zawarto­
ścią żelaza ogółem zarówno pomiędzy badanymi grupami, jak i w ich obrębie.
2. W związku z tak dużą zmiennością zawartości żelaza ogółem wyznaczanie tła
geochemicznego dla tego pierwiastka powinno również uwzględniać zmienność w
obrębie grupy skalnej.
174
S. Brożek, M. Zwydak
TABELA 2. Zawartość żelaza ogółem w badanych skałach macierzystych (ilość oznaczeń (N),
wartości minimalne (Min), maksymalne (Max) i wartość średnia)
TABLE 2. Total iron contents in studied parent rocks (number of replicates (N) minimum (Min),
maximum (Max) and mean values)
Skały macierzyste - Parent rocks
N
Skały magmowe kwaśne - Acid igneous rocks
Skały magmowe i metamorficzne zasadowe
Base igneous and metamorphic rocks
Piaskowce i łupki fliszowe - Flysh sandstones and clay shales
Lessy i pyły wodnego pochodzenia Loesses and silts of water origin
Gliny lodowcowe - Glacial tills
Piaski lodowcowe - Glacial sands
Piaski sandrowe - Outwash plain sands
Piaski eoliczne - Eolian sands
Piaski wodnolodowcowe - Fluvioglacial sands
Wapienie - Limestones
Torfy torfowisk niskich - Lowmoor peats
Torfy torfowisk wysokich - Highmoor peats
Gips tabliczkowy - Gypsum
Lupek cieszyński - Cieszyn clay shale
Opoka lekka (odwapniony margiel) Siliceous, decalcified marl
Łupek fyllitowy - Phylite metamorphic shale
Mułki i margle jeziorne - Lacustrine chalks
Ił septariowy - Septarian clay
Gytia węglanowa ze śladami wiwianitu Gyttja with vivianite
Zwietrzelina terra fusca - Terra fusca
Ruda darniowa - Bog iron ore
Min
Max
8
2
13,2
27.4
22,7
34,6
Średnia
Mean
17,9
31,0
14
10
8,2
8,9
39,9
19,5
23,6
13,0
20
18
5
7
21
8
3
4
1
1
1
3,6
0,6
1,8
0,6
0,2
1,0
4,7
0,1
-
24,0
14,0
4,0
3,6
7,0
16,4
15,0
5,1
-
16,3
4,9
2,8
1,5
2,3
7,5
9,4
1,5
6,4
15,9
23,5
1
1
1
1
_
_
-
-
37,8
15,1
37,4
63,9
1
1
_
_
-
-
21,4
128,9
LITERATURA
ADAMCZYK В. 1965: Studia nad kształtowaniem się związków pomiędzy podłożem skalnym a
glebą. Część I. Gleby rezerwatu leśnego Świnia Góra, wytworzone z utworów formacji
piaskowca pstrego (dolnego triasu). ActaAgr. Silv. ser. Silv. 5: 60-120.
BROŻEK S., ZWYDAK M. 2000: Metale ciężkie w glebach Hali Majerz Pienińskiego Parku
Narodowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 472: 115-122.
CZARNOWSKA K. 1966: Ogólna zawartość metali ciężkich w skałach macierzystych jako tło
geochemiczne gleb. Rocz. Glebozn. 47, SupL: 43-50.
CZARNOWSKA K., CHOJNICKI J. 1993: Występowanie żelaza, manganu, chromu, niklu i
kobaltu w glebach wytworzonych z najmłodszych lessów Równiny błońsko-Sochaczewskiej./tocz. Glebozn. 44,1/2: 82-91.
KABAŁA C., SZESZEŃ L. 1998. Formy żelaza i pierwiastków śladowych w silnie kwaśnych
glebach bielicowych Gór Izerskich. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 456: 456 381-385
КAB AT A-PENDI AS A., PENDIAS H. 1993: Biogeochemia
pierwiastków śladowych. PWN Warszawa: ss. 364.
Zawartość żelaza ogółem w wybranych skałach macierzystych
gleb leśnych Polski
17 5
KARCZEWSKA A., BARTOSZEWSKA K., SZERSZEŃ L. 1988: Żelazo w wbranych profilach
gleb wytworzonych z piaskowców na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Zesz. Probl.
Post. Nauk Roi. 464: 201-210.
KLASYFIKACJA GLEB LEŚNYCH POLSKI. 2000: Praca zbiorowa. Centrum Informacyjne
Lasów Państwowych. Warszawa: ss. 127.
KONECKA-BETLEY K. 1968: Zagadnienie żelaza w procesie glebotwórczym. Rocz. Glebozn.
19,1:51-95.
OSTROWSKA A., GAWLIŃSKI S., SZCZUBIAŁKA Z. 1991: Metody analizy i oceny właści­
wości gleb i roślin. Katalog. Instytut Ochrony Środowiska: ss. 334.
SKIBA S. 1977: Studia nad glebami wytworzonymi w różnych piętrach klimatyczno-roślinnych
krystalicznej części Tatr Polskich. Rocz. Glebozn. 28, 1: 205-239.
SKŁODOWSKI P., SAPEK A. 1977: Rozmieszczenie Fe, Zn, Mn, Cu, Co, Ni, Pb i Cd w profilach
czarnoziemów leśno-stepowych. Rocz. Glebozn. 28, 1 : 71-83.
D r hab. inż. Stanisław Brożek
Katedra Gleboznawstwa Leśnego AR
Al.29 Listopada 46, 31-425 Kraków
E-mail: rlbrozek@ cyf-kr.edu.pl