mgr inż. Ludwik Olek INFORMATYKA i Technologia Informacyjna Lekcja 7 i 8 Przegląd oprogramowania Przegląd oprogramowania 1. Potrafisz dokonać klasyfikacji oprogramowania ze względu na jego funkcje. 2. Znasz podstawowe prawne zasady użytkowania oprogramowania. Zestaw programów systemowych tworzący spójną całość podporządkowaną wspólnej koncepcji nosi nazwę systemu operacyjnego Każdy system operacyjny jest dostarczany jest zwykle z dodatkowymi aplikacjami takimi jak proste gry, proste edytory tekstu i proste programy graficzne oraz podstawowe programy narzędziowe. System operacyjny • najważniejszy program, który pośredniczy pomiędzy uruchamianymi programami i sprzętem. • Umożliwia uruchomienie innych programów i nadzoruje ich działanie. • Jest odpowiedzialny za zapis i odczyt danych na dysku twardym, drukowanie lub (i) wyświetlanie informacji na ekranie. Oprogramowanie Systemowe (systemy operacyjne, translatory, programy usługowe, narzędziowe, diagnostyczne itp...) Użytkowe (własne użytkownika, biblioteczne, edytory, arkusz kalkulacyjne, obsługi baz danych, graficzne, itp...) II.3 Przegląd oprogramowania • • • • systemy operacyjne: Windows, Linux edytory tekstu: Word, AmiPro arkusze kalkulacyjne: Excel, Lotus 1-2-3 programy graficzne: CorelDraw, Photoshop, Picture Publisher • bazy danych: Access, dBase, FoxPro • języki programowania: Pascal, C, HTML Przegląd oprogramowania • programy komunikacyjne: NetMeeting, Internet Explorer • programy edukacyjne: encyklopedie, gry • programy specjalistyczne: programy bankowe • programy antywirusowe: Mks_Vir • firewall’e: ZoneAlarm Wśród systemów operacyjnych wyróżniamy: a) MS Windows (jest on najpopularniejszym SO), występuje w różnych wersjach: 95, 98, NT, 2000, Milenium, XP, 2003 oraz Vista. b) Unix – dynamicznie rozwijający się system lat 70 – tych i 80 – tych, rzadko dziś stosowany, został wyparty przez Linuxa c) Linux w wielu dystybucjach (RedHat, Slackware, Debian, PLD, Xandros, Fedora Core, Mandrake, Gentoo, Aurox, SuSe), d) MacOS również pojawiający się w wielu wersjach (Kodiak Mac OS Public Beta, Cyan/Cheetah – Mac SO 10.0, Puma – Mac OS 10.1, Jaguar – Mac OS 10.2, Panther – Mac OS 10.3, Tiger – Mac OS 10.4) Sieciowy system operacyjny • system operacyjny wzbogacony o usługi ułatwiające ich podłączenie komputerów w sieć i zapewniające większą stabilność podczas pracy w sieci. • Wśród wersji systemu operacyjnego MS Windows do sieciowych można zaliczyć: NT, 2000, XP. • To oczywiście nie znaczy, że instalując MS Windows 98 na grupie komputerów, nie można ich podłączyć w sieć. Program użytkowy • program służący do wykonywania określonych zadań, które nie są związane z poprawą bądź analizą działania innych programów, systemu operacyjnego lub sprzętu komputerowego. a) programy do przeglądania stron internetowych • (przeglądarki internetowe), np. Internet Explorer (stanowiący standardowe wyposażenie systemu MS Windows), Opera, Neoplanet, Netscape, Mozilla, Sylaba, b) programy do odbierania i otrzymywania poczty internetowej • (programy pocztowe), np. Outlook Express (stanowiący standardowe wyposażenie systemu MS Windows), MS Outlook, The Bat, Eudora, Netscape, c) programy do tworzenia i obróbki tekstu • (edytory tekstu), czyli programy zajmujące się formatowaniem, edycją i składaniem tekstu, np. Notatnik i WordPad (stanowiące standardowe wyposażenie systemu MS Windows), MS Word, OpenOffice Writer i OpenOffice Math, StarOffice Writer, EasyWord, d) arkusze kalkulacyjne, • czyli programy zajmujące się obliczeniami, tworzeniem wykresów na podstawie danych, analizą obliczeniową, itp. np. MS Excel, OpenOffice Calc, EasySpreadsheet, e) programy zajmujące się przetrzymywaniem, przetwarzaniem, segregowaniem aktualizacją danych, • które zazwyczaj są związane ze sobą tematycznie (programy do tworzenia baz danych), czyli, np. MS Access, OpenOffice Base, StarOffice Base, f) programy do tworzenia prezentacji multimedialnych • np. MSPowerPoint, OpenOffice Impress, StarOffice Impress, EasyPresentation, g) programy do tworzenia stron internetowych • np. MSFrontpage, Pajączek, Zajączek, h) programy do tworzenia i obróbki projektów i rysunków technicznych, • np. AutoCAD, BricsCad, EduCAD, Corel DESIGNER, i) programy do tworzenia i obróbki grafiki, • np. Paint (stanowiący standardowe wyposażenie systemu MS Windows), OpenOffice Draw, StarOffice Draw, Corel Draw, j) programy do oglądania grafiki • (przeglądarki graficzne), np. ACDSee, FotoOffice 3 Professional, IrfanView i inne k) odtwarzacze dźwięków, • np. Windows Media Player (stanowiący standardowe wyposażenie systemu MS Windows), Winamp, Media Monkey, l) odtwarzacze filmów • np. Windows Media Player (stanowiący standardowe wyposażenie systemu MS Windows), CimenaPlayer, CrystalPlayer, ALLPlayer m) programy finansowo księgowe • np. Symfonia, Płatnik, n) gry komputerowe. Programy narzędziowe • programy wykonujące zadania związane z zarządzaniem, optymalizacją lub analizą działania systemu operacyjnego, programu, elementów sprzętu, określonego urządzenia peryferyjnego dla danego komputera lub nawet grupy komputerów (sieci). • Porządkują one system, usuwają zbędne pliki i poprawiają wydajność komputera. • Programy te nierzadko są wbudowane w system operacyjny. • W celu poznania innych niż w/w programów użytkowych, lub dowiedzenia się czegoś więcej na temat powyższych programów warto odwiedzić stronę: www.dobreprogramy.com Zadanie domowe Wymień i opisz najważniejsze programy narzędziowe: a) programy służące robieniu porządku na dysku b) programy służące tworzeniu lub (i) zmiany rozmiarów partycji dyskowych, a także dzieleniu i łączeniu partycji c) managery plików d) edytor rejestru e) programy antywirusowe, f) programy przyspieszające pracę z plikami, folderami i programami: g) sterowniki h) programy służące odzyskiwaniu danych, usuniętych z dysku i) programy służące identyfikacji sprzętu komputerowego oraz systemu operacyjnego. Licencja na oprogramowanie • ustawa o prawie autorskim - Dziennik Ustaw nr 24 z 4.02.1994 • programy komputerowe powinny być wykorzystywane na podstawie licencji • programy freeware • programy shareware • wersje demonstracyjne Wszystkie powyższe typy licencji są rozprowadzane na podstawie tak zwanego zamkniętego oprogramowania, czyli oprogramowania, które jest rozprowadzane bez możliwości wglądu w kod źródłowy. Rodzaje licencji komputerowych: • Freeware – jest licencją, która umożliwia nieodpłatne rozprowadzanie oprogramowania. • W tej licencji zazwyczaj można wyróżnić dwa podtypy: darmowa dla wszystkich lub darmowa tylko do użytku domowego (co oznacza, że firmy i instytucje muszą płacić). • Programy typu freeware można rozpowszechniać, (nagrywać znajomym na płytę lub umieszczać na stronie WWW) lecz przy rozprowadzaniu nie można czerpać korzyści majątkowych. Shareware • programy posiadające tego typu licencję są udostępniane bezpłatnie, ale tylko na jakiś okres próbny, w celu aby użytkownik mógł go przetestować i w ten sposób sprawdzić, czy jest on wart zakupu. • Kiedy skończy się możliwość testowania użytkownik powinien zdecydować, czy program zakupić, czy też z niego zrezygnować. W programach typu shareware są różnego typu ograniczenia; • a) trial – program rozprowadzany na podstawie takiej licencji ma ograniczenia czasowe, to znaczy, że będzie działał przez określoną ilość dni (od 7 do 90) od momentu zainstalowania, • b) demo – program posiadający tego typu licencję ma ograniczenia funkcyjne, to znaczy, że zablokowana jest część funkcji; zazwyczaj w taki sposób są rozprowadzane gry, które charakteryzują się tym, że można wypróbować jeden lub dwa poziomy • c) limit uruchomień – program charakteryzujący się tego typu własnością ma ograniczenia uruchomieniowe (od 5 do 100), • d) nagware – program ten jest wyposażony w nachalne komunikaty przypominające o tym, że należy go zarejestrować • e) Adware – w programach tego typu znajdują się reklamy i to właśnie dzięki nim wydawcy czerpią zyski. • f) Cardware – programy tego typu są bezpłatne, lecz użytkownik chcąc legalnie korzystać z programu, musi przysłać autorowi kartkę pocztową. Oprogramowanie otwarte. • Do tego typu oprogramowania należy oprogramowanie rozpowszechniane na podstawie licencji Public Domain. Oprogramowanie tego typu nie ma twórcy, a przyczyną może być zrzeczenie się praw autorskich przez autora, brak spadkobierców lub też upływ określonego czasu od daty śmierci autora (wówczas wygasają prawa autorskie). • Obok otwartego oprogramowania jest również oprogramowanie wolne (ang. Free software). Programy tego typu charakteryzują się licencją, w umowie której wszyscy użytkownicy mają bezproblemowy dostęp do programu i jego kodu źródłowego. W ramach wolnego oprogramowania powstała Powszechna Licencja Publiczna GNU. Sprawdź, czy potrafisz? • Zapoznaj się z treścią umowy licencyjnej jednego z programów do którego masz dostęp – zapisz wnioski w zeszycie. • Wyszukaj w Internecie program typu shareware i zapoznaj się z warunkami jego legalnego użytkowania – sporządź notatkę w zeszycie.