Lekcja 4 Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego (2 h)

Blok I: PODSTAWY TECHNIKI
Lekcja 4: Rysunek techniczny (2 godz.)
1. Podstawowe zasady wykonywania
rysunku technicznego.
2. Zasady rzutowania.
3. Widoki i przekroje.
4. Uproszczenia rysunkowe.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe zasady
wykonywania rysunku
technicznego
1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego
Rysunek to graficzne odtworzenie, np. na papierze, widoku
przedmiotu istniejącego lub projektowanego
z uwzględnieniem jego położenia, kształtu i wymiarów.
W zależności od przeznaczenia lub techniki wykonania rozróżnia
się trzy zasadnicze rodzaje rysunku: artystyczny, ilustracyjny
i techniczny.
Rysunek techniczny w sposób zwięzły i przejrzysty wyraża
kształty i wymiary przedmiotów istniejących lub projektowanych
do celów produkcyjnych w przemyśle. Rysunek techniczny,
wykonany zarówno jako szkic – odręcznie - jak i za pomocą
przyborów kreślarskich, musi odpowiadać pewnym przepisom,
które umożliwiają jednoznaczne zrozumienie jego treści.
Rysunek techniczny jest rysunkiem znormalizowanym.
Obecnie
niemal
wszystkie
elementy
rysunku
podlegają
ogólnopaństwowym przepisom nazywanym Polskimi Normami PN.
Opracowuje je Polski Komitet Normalizacyjny PKN.
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Formaty arkuszy rysunkowych – formaty podstawowe
(PN-80/EN-01612)
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Format
podstawowy
Wymiar formatu
(kopii rysunku po
obcięciu)
A0
841 x 1189
A1
594 x 841
A2
420 x 594
A3
297 x 420
A4
210 x 297
A5
148 x 210
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Elementy graficzne arkusza rysunkowego
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
W normie PN-ISO 10209-1:1994 ustalono i zdefiniowano
terminy stosowane w dokumentacji technicznej wyrobów:
– KŁAD jest to przedstawienie rysunkowe pokazujące tylko
zarysy przedmiotu leżące w jednej lub kilku płaszczyznach
przekroju.
– PRZEKRÓJ jest to kład przedstawiający dodatkowo zarysy
leżące poza płaszczyzną przekroju.
– WIDOK jest to rzut prostokątny przedstawiający widoczną
część przedmiotu, a także w miarę potrzeby jego zarysy
niewidoczne.
– RZUT PIONOWY jest to widok w płaszczyźnie pionowej.
– WIDOK Z GÓRY jest to widok, kład lub przekrój
w płaszczyźnie poziomej, widziany z góry.
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
- RYSUNEK TECHNICZNY; RYSUNEK jest to informacja
Techniczna podana na nośniku informacji, przedstawiona
graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami i zwykle
w podziałce.
– SZKIC jest to rysunek, wykonany na ogół odręcznie
i niekoniecznie w podziałce.
– RYSUNEK WYKONAWCZY jest to rysunek, na ogół
opracowany na podstawie danych projektowych, zawierający
wszystkie informacje potrzebna do wykonania elementu.
– RYSUNEK ZŁOŻENIOWY jest to rysunek przedstawiający
wzajemne usytuowanie i/lub kształt zespołu na wyższym
poziomie strukturalnym zestawianych części.
– RYSUNEK ELEMENTU jest to rysunek przedstawiający
pojedynczy element składowy, zawierający wszystkie
informacje wymagane do określenia tego elementu.
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Pismo stosowane do opisywania rysunków
Pismo powinno spełniać trzy wymagania ogólne:
1) czytelność, którą gwarantuje właściwy odstęp między znakami,
2) przydatność do powszechnie stosowanych metod powielania,
3) przydatność do kreślenia sterowanego numerycznie.
Elementami ułatwiającymi kształtowanie liter, cyfr i innych
znaków graficznych pisma jest wyobrażalna siatka oraz tak zwana
linia środkowa.
Siatka zbudowana z kwadratów o boku d służy do kształtowania
pisma prostego (pionowego), a siatka zbudowana z rombów
-do pisma pochyłego.
Linia środkowa jest linią urojoną, położoną w środku każdego
elementu liniowego znaków graficznych (liter, cyfr).
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Wyobrażalna siatka: a, c) dla pisma prostego,
b) dla pisma pochyłego
T. Lewandowski: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2007
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Napisy i tablice na rysunkach.
Napisy dotyczące bezpośrednio rzutów przedmiotów lub ich
fragmentów należy umieszczać w jednym wierszu, nad cienką
linią odniesienia lub w dwóch wierszach - nad i pod tą linią.
Linia odniesienia powinna być zakończona:
strzałką - jeżeli wskazuje krawędź lub zarysy widoczne lub
niewidoczne,
kropką - jeżeli jest prowadzona od pola powierzchni.
Linii odniesienia nie zakańcza się niczym szczególnym - jeżeli
jest
odprowadzona
od
linii
wymiarowej,
linii
okręgu
określającego szczegół przedmiotu lub od punktu przecięcia się
jakiejkolwiek linii.
Dopuszcza się rysowanie linii odniesienia z jednym załamaniem
oraz rysowanie od jednego napisu kilka linii odniesienia.
Teksty wymagań i charakterystyk technicznych powinny być
umieszczone bezpośrednio nad tabliczką rysunkową.
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Tablice danych technicznych
należy umieszczać z prawej
strony rysunku lub
określonego rzutu albo pod
nim.
Na rysunkach przedmiotów
objętych normami
ustalającymi tablice i miejsca
ich umieszczenia (np. koła
zębate, sprężyny) tablice
należy umieszczać zgodnie
z tymi normami.
Kolor w rysunku technicznym.
Tradycyjny rysunek
techniczny używał wyłącznie
koloru czarnego lub
ciemnoszarego (ołówkowego).
Współczesne systemy
komputerowego wspomagania
projektowania w połączeniu
z nowoczesnymi drukarkami
i ploterami pozwalają używać
koloru.
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Linie rysunkowe
W rysunku technicznym maszynowym stosuje się następujące
rodzaje linii:
• ciągłą,
• kreskową,
• cienką z długą kreską i z kropką,
• z długą kreską i dwiema kropkami.
Grubość oraz ukształtowanie tych linii w zależności od rodzaju,
wielkości i podziałki rysunku. Zaleca się linie o grubości 0,5 i
0,7 mm.
W zależności od przeznaczenia stosuje się linie w dwóch
odmianach grubości - cienkie i grube. Proporcje wymiarowe
między tymi liniami powinny wynosić 1:2. Oznacza to, że linia
gruba powinna być dwa razy grubsza niż cienka.
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
1. Obramowanie arkusza linia ciągła gruba.
2. Zewnętrzny zarys
tabliczki rysunkowej linia ciągła gruba.
3. Widoczne krawędzie
przedmiotu - linia ciągła
gruba.
4. Linie wymiarowe
i pomocnicze linie
wymiarowe - linia ciągła
cienka,
5. Kreskowanie przekroju linia ciągła cienka,
6. Osie symetrii - linia
punktowa cienka,
7. Linia ograniczająca
przekrój cząstkowy linia falista cienka.
korozji
1. Rodzaje
rysunku technicznego
wykonywania
1. Podstawowe zasady
Podziałka rysunkowa
Podziałka rysunkowa jest to stosunek wymiarów przedmiotu na
rysunku do jego wymiarów rzeczywistych.
W rysunku technicznym maszyn rolniczych najczęściej są
stosowane podziałki: naturalna, tzn. zachowująca wymiary zgodne
z wymiarami rzeczywistymi, zmniejszająca, np. 1:2,1:5, oraz
zwiększająca, np. 2:1.
Zasady rzutowania
korozji
Rodzaje
1. Zasady
rzutowania
2.
Rzeczywisty przedmiot można przedstawić na rysunku w formie
rzutu prostokątnego j lub aksonometrycznego.
W celu jednoznacznego przedstawienia kształtu części
w rysunku wykonawczym dokonuje się myślowego rzutu
prostokątnego, który najczęściej sporządza się w trzech
rozwiniętych, wzajemnie prostopadłych płaszczyznach.
Do tego podstawowego układu rzutów zalicza się rzut z przodu
(rzut główny), rzut z góry i rzut z lewej strony.
2. Zasady rzutowania
Rzutowanie prostokątne
18
Podstawowe zasady rzutowania
2. Zasady rzutowania
• przedmiot umieszczamy w obrębie rzutni tak, aby większość
jego krawędzi i płaszczyzn była równoległa lub prostopadła
do rzutni,
• rzutowanie wykonujemy na trzy prostopadłe do siebie
płaszczyzny rzutowania: rzutnię pionową, rzutnię poziomą
i rzutnię boczną,
• rzutujemy każdy punkt pod kątem prostym na trzy rzutnie,
w wyniku otrzymujemy rzuty przedmiotu:
- RZUT PIONOWY- to widok z przodu
- RZUT POZIOMY - to widok z góry
- RZUT BOCZNY - to widok z boku, z lewej strony,
• sprowadzamy układ przestrzenny do płaszczyzny rysunku przez
rozłożenie rzutni,
• wykonujemy geometryczną konstrukcję rzutów.
2. Zasady rzutowania
z
Przedmiot
x
y
20
z
Rzutnia pionowa
2. Zasady rzutowania
Rzutnia boczna
x
y
Rzutnia pozioma
21
2. Zasady rzutowania
z
Rzut pionowy
Rzut boczny
x
y
Rzut poziomy
22
Rozłożenie rzutni
23
2. Zasady rzutowania
24
2. Zasady rzutowania
25
2. Zasady rzutowania
26
2. Zasady rzutowania
27
2. Zasady rzutowania
28
2. Zasady rzutowania
29
2. Zasady rzutowania
30
2. Zasady rzutowania
31
2. Zasady rzutowania
32
2. Zasady rzutowania
33
2. Zasady rzutowania
34
2. Zasady rzutowania
35
2. Zasady rzutowania
Rzutnia boczna
2. Zasady rzutowania
Rzutnia pionowa
Rzutnia pozioma
36
Porównanie układu rzutni
2. Zasady rzutowania
przed rozłożeniem
po rozłożeniu
z
x
y
37
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
38
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
39
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
40
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
41
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
42
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
43
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
44
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
45
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
46
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
47
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
48
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
49
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
50
2. Zasady rzutowania
Powrót do
położenia
początkowego
51
2. Zasady rzutowania
Rzutowanie
aksonometryczne
52
W celu lepszego wyobrażenia sobie części maszyny w całości
wykonuje się rzutowanie aksonometryczne.
2. Zasady rzutowania
Przedmiot jest przedstawiany we wszystkich trzech wymiarach
(długość, szerokość, wysokość), co stwarza optyczne wrażenie,
że patrzymy na rzeczywisty przedmiot w przestrzeni.
2. Zasady rzutowania
Rysunek poglądowy kadłuba
silnika wykonany w rzucie
aksonometrycznym:
1 - blok cylindrowy,
2 - głowica,
3 - uszczelka pod głowicę,
4 - misa olejowa
3. Widoki i przekroje
Widoki i przekroje
3. Widoki i przekroje
Rzutami przedmiotów mogą być zarówno widoki, przedstawiające
ich zewnętrzne kształty, jak i przekroje, które pokazują budowę
wewnętrzną przedmiotów wydrążonych.
Kład pokazuje tylko zarys przedmiotu leżący w jednej lub kilku
płaszczyznach przekroju, natomiast przekrój jest kładem
przedstawiającym dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną
przekroju.
Przekrój przedmiotu przecinany jedną płaszczyzną nazywa się
przekrojem prostym, a wieloma płaszczyznami - przekrojem
złożonym.
Przedmioty symetryczne przedstawia się najczęściej w postaci
półwidoku lub półprzekroju, a drobne szczegóły budowy części w widokach i przekrojach cząstkowych.
3. Widoki i przekroje
Przekroje: a, c) otrzymywanie przekroju, b, d) przekrój w rzucie
prostokątnym
e - element (krawędź) leżący za płaszczyzną przekroju
3. Widoki i przekroje
Kłady miejscowe
3. Widoki i przekroje
Kłady przesunięte
oznaczone
Kłady przesunięte nieoznaczone
3. Widoki i przekroje
Umowną płaszczyznę przecinającą przedmiot zaznacza się dwoma
odcinakami linii grubej tak, aby nie przecinały zewnętrznego
zarysu przedmiotu, oraz oznacza dwiema jednakowymi wielkimi
literami przy strzałkach, które wskazują kierunek rzutowania.
Przekroje złożone mogą być zaznaczone linią łamaną o kątach
rozwartych
(przekroje
łamane)
lub
prostych
(przekroje
stopniowe). Rzut przekroju złożonego rysuje się w jednej
płaszczyźnie, bez linii załamania płaszczyzn przekroju. Pola
przekroju kreskuje się ciągłymi liniami cienkimi, nachylonymi pod
kątem 45° do linii zarysu przekroju, jego osi lub do poziomu.
Przekroje elementów zagiętych można kreskować pod kątem 30°,
a bardzo wąskie w stosunku do długości, o szerokości na rysunku
≤ 2 mm - tylko przy końcach i w pobliżu występujących otworów.
Przekroje jeszcze węższe można zaczerniać.
Na rysunkach złożeniowych kreskowania powierzchni przekroju
stykających się części powinny różnić się kierunkiem lub
podziałką, bądź powinny być przesunięte o pół podziałki.
3. Widoki i przekroje
Położenie rzutów pomocniczych może być zgodne z kierunkiem
strzałki, przesunięte lub przesunięte i obrócone.
Na rysunku złożeniowym części widoczne tylko w widoku ogranicza
się linią falistą lub zygzakową, w przekroju - przez urywanie
kreskowania wzdłuż linii prostych, a przedstawione i w widoku
i w przekroju - linią falistą (zygzakową) na obu obszarach.
Te same zasady wykorzystuje się przy przerywaniu i urywaniu
przedmiotów długich.
Widoki cząstkowe umożliwiają pokazanie wybranych szczegółów
budowy przedmiotu. Wykonuje się je na odrębnych rzutach
w rzutowaniu metodą i można je ograniczyć linią falistą od strony
nie narysowanej części przedmiotu.
Podobne zastosowanie mają przekroje cząstkowe, które rysuje się
jako przekroje miejscowe (tzw. wyrwania) na widokach
przedmiotów i ogranicza się linią falistą lub zygzakową.
3. Widoki i przekroje
Widoki i przekroje cząstkowe drobnego szczegółu można
narysować w większej podziałce. Szczegół ten zakreśla się
kółkiem, owalem lub cienką linią i oznacza wielką literą, którą
powtarza się nad powiększeniem i podaje podziałkę.
Przedmioty pełne o kształtach obrotowych, np. kołki, nity,
sworznie, wały, a także żebra i ramiona kół, których oś leży w
płaszczyźnie przekroju, rysuje się w widoku.
Tak samo rysuje się części maszyn pełne lub wydrążone, np.
śruby, nakrętki, kliny, wpusty.
3. Widoki i przekroje
Aby możliwe było wykonanie części, potrzebne są jej wymiary
zapisywane w postaci liczb (niekiedy z dodatkiem znaku, np.
0 - średnica), umieszczonych nad liniami wymiarowymi - przy
czytaniu rysunku z dołu lub z prawej strony.
Liczby wymiarowe zapisuje się w pobliżu środka linii wymiarowej;
nie powinny być przecięte lub oddzielone żadnymi innymi liniami
oraz umieszczone dokładnie jedna nad drugą.
Wymiary liniowe podaje się w milimetrach bez jednostki (mm),
a wymiary kątowe - w stopniach, minutach i sekundach
z oznaczeniem jednostki, np. 8° 25' 15".
Linie wymiarowe są zwykle równoległe do kierunku wymiaru
i zakończone grotami strzałek o kącie ostrza 15-90°, ukośnymi
kreskami lub kropkami.
Wymiary należy umieszczać tak, aby były łatwo czytelne.
W razie potrzeby wpisania liczb wymiarowych na przekroju
kreskowanie przerywa się.
3. Widoki i przekroje
Pomocnicze linie wymiarowe są liniami ciągłymi cienkimi, będącymi
przedłużeniem linii rysunkowych, lub liniami stycznymi do nich
(np. do okręgu). Linie te mogą się przecinać, a gdy przecinają
napis można je przerywać. Linie pomocnicze wymiarowe rysuje się
prostopadle do linii wymiarowych i przeciąga poza te linie o 2-3
mm.
Podaje się tylko te wymiary, które są niezbędne do odtworzenia
części. Dany wymiar podaje się tylko jeden raz i nie podaje się
wymiarów oczywistych, np. kąta 0° między liniami równoległymi
bądź kąta 90° między liniami prostopadłymi oraz wymiarów,
które wynikają z wymiarów już umieszczonych.
Przy wymiarowaniu kątów linię wymiarową rysuje się łukiem,
a liczbę wymiarową pisze się prostopadle do dwusiecznej kąta,
ale sposób wymiarowania kąta należy uzależnić również od
przewidywanego sposobu obróbki powierzchni wyrobu, np. dla
stożka lub klina można podać odpowiednio zbieżność lub
pochylenie.
3. Widoki i przekroje
Na rysunku technicznym za wymiarem nominalnym podaje się
odchyłki wymiarów, które poprzedza się znakiem + lub - (jest to
wymiar tolerowany).
Przy dobieraniu wartości odchyłek korzysta się z norm, które
uwzględniają m.in. wymagania techniczne i warunki ekonomiczne
dokładności wykonania przedmiotu.
Normy są sporządzone dla dwóch grup wymiarów: wałów
i otworów, które umownie reprezentują odpowiednio wymiary
zewnętrzne i wewnętrzne.
Do wymiarów zewnętrznych zalicza się długość, szerokość lub
wysokość przedmiotu, średnicę wału i grubość ścianki przedmiotu
wydrążonego, a do wymiarów wewnętrznych - średnicę otworu i
szerokość rowka pod wpust.
Wśród sposobów tolerowania normalnego (z norm) wyróżnia się
tolerowanie symbolowe (np. Ø35H7), tolerowanie liczbowe
(np. Ø35+0,025) i tolerowanie mieszane, np. Ø35H7(+0,025)
3. Widoki i przekroje
Kształt części jest również niedokładny, dlatego na rysunku
podaje się tolerancję kształtu, która wskazuje na dopuszczalną
różnicę między rzeczywistym kształtem przedmiotu, jaki może
być otrzymany po obróbce, a jego teoretycznym kształtem
geometrycznym (np. okrągłości).
Aby zmniejszyć odchyłki związane z montażem części, na rysunku
podaje
się
tolerancję
położenia
(np.
równoległości,
prostopadłości).
Dopuszczalne nierówności na powierzchni części (małe wzniesienia
i wgłębienia na niewielkiej odległości), zwane chropowatością
powierzchni, podaje się na rysunku za pomocą symboli oraz
parametru chropowatości Ra, który oznacza średnią arytmetyczną
odchylenia profilu od linii średniej.
3. Widoki i przekroje
Symbole graficzne do oznaczenia struktury powierzchni oraz
przykłady oznaczeń dopuszczalnej chropowatości powierzchni:
a) powierzchnia rozważana, w zbiorczych oznaczeniach
chropowatości, w dowolnym procesie obróbkowym,
b) przez obróbkę skrawaniem,
c) przez proces inny niż skrawanie (np. dogniatanie),
d) nad poziomą linią wpisać określoną obróbkę (np. chromować),
e) dorysowany okrąg oznacza tę samą obróbkę na wszystkich
powierzchniach przedmiotu,
f), g) przykłady oznaczeń z wartościami liczbowymi
w mikrometrach parametrów Ra
3. Widoki i przekroje
Rysunek wykonawczy korpusu
T. Lewandowski: Rysunek techniczny dla mechaników. WSIiP, Warszawa 2007
4. Uproszczenia rysunkowe.
Uproszczenia rysunkowe.
4. Uproszczenia rysunkowe.
Uproszczenia rysunkowe zmniejszają pracochłonność i ostatecznie
wpływają na koszt przygotowanej dokumentacji technicznej.
Uproszczenia odnoszą się głównie do części znormalizowanych,
które i tak dobiera się z odpowiednich norm lub katalogów i nie
zachodzi potrzeba ich dokładnego rysowania i wymiarowania.
Ponadto rysowanie niektórych kształtów zmniejszałoby czytelność
rysunku, np. rysowanie zarysu gwintu lub zębów koła zębatego.
Uproszczenia rysunkowe są znormalizowane, a stopień
uproszczenia przyjmuje się w zależności od podziałki i charakteru
rysunku.
Uproszczenia I stopnia (przedstawienie uproszczone) stosuje się
głównie na rysunkach wykonawczych części maszynowych.
Uproszczenia II stopnia (przedstawienie umowne) - na rysunkach
złożeniowych.
Uproszczenia schematyczne (umowne uproszczenie III stopnia)
służą do rysowania różnego rodzaju schematów.
4. Uproszczenia rysunkowe.
Uproszczenia rysowania gwintów
a – gwint zewnętrzny,
b – gwint wewnętrzny
4. Uproszczenia rysunkowe.
Uproszczenia
rysunkowe
niektórych
części
złącznych
4. Uproszczenia rysunkowe.
Przykłady uproszczonego
i umownego
przedstawiania połączeń
śrubowych i kołkowych
Znaki umowne spoin
4. Uproszczenia rysunkowe.
4. Uproszczenia rysunkowe.
Przykłady uproszczonego
i umownego przedstawienia
łożysk tocznych
4. Uproszczenia rysunkowe.
Przykłady symboli
graficznych i oznaczenia
stosowane w schematach
kinematycznych