Strategia rozwoju kraju
advertisement
WSTĘP Praca stanowi propozycję analizy, mogącej stać u podstaw programu polityki społecznego i gospodarczego rozwoju kraju w latach 2001-2020. Program opiera się na przekonaniu, ze polityka ta powinna być zorientowana na możliwie szybkie dostosowanie warunków instytucjonalnych i strukturalnych do wymagań stawianych przez współczesne otoczenie zewnętrzne. Wymagania te wynikają z globalizacji gospodarki światowej, z dominującej koncernów ponadnarodowych konkurencji światowej oraz ze zmian systemu funkcjonowania współczesnej gospodarki rynkowej. Bezpośrednim wyrazem tych dostosowań jest przygotowanie kraju do integracji z Unia Europejska. Głównym celem strategii jest zapewnienie trwałego rozwoju gospodarczego i społecznego kraju, który powinien wyrażać się w podnoszeniu ogólnej jakości życia obywateli. Uważa się, że przystąpienie do Unii Europejskiej powinno pomóc w stworzeniu możliwości przyśpieszenia rozwoju. Osiągnięcie postulatowych wskaźników wzrostu gospodarczego pozwoliłyby na istotne zbliżenie do przeciętnego poziomu Unii Europejskiej. Opracowanie, będące podejściem do całościowego ujecie problematyki strategii rozwoju, składa się z trzech rozdziałów: Rozdział pierwszy poświęcony jest podstawom prawnym strategii rozwoju, wskazuje się w nim na podmiotowy i przedmiotowy aspekt strategii. Rozdział drugi prezentuje podstawowe kierunki strategii rozwoju Polski. Cele i priorytety główne ich złożenia. Rozdział trzeci omówienie strategii rozwoju Polski w świetle danych statystycznych, zawiera również podsumowanie i wnioski. Strategia określa cztery priorytety kierunkowe dla długookresowej polityki gospodarczej. Są nimi: 1. Utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, 2. Modernizacja struktury produkcji, 3. Szybkie podniesienie poziomu edukacji, 4. Rozwiązanie problemów społecznych, przede wszystkim przez ograniczenie bezrobocia i sfery ubóstwa. Z koncepcji długookresowej wynikają zalecenia dotyczące działań wymagających natychmiastowego rozpoczęcia najlepsze w latach 20001-2005 uznano trzy kierunki: 4 1. Już w roku 2201 powinno się zacząć intensywne inwestowanie w edukację, 2. W roku 2002 proponuje się przystąpienie do dynamizacji budownictwa mieszkaniowego, 3. Na rok 2003 przewiduje się intensyfikacje nakładów na rozwój zaplecza badawczo naukowego. W strategia przedstawiona jest daleko idąca konkretyzacja zarówno tych założeń kierunkowych, jak tez warunki ich spełnienia. Określa się, więc warunki finansowania strategii, w tym jej konsekwencje dla budżetu państwa i finansów publicznych. Polecamy internetowy serwis darmowe prace mgr z politologii - strona z całkowicie darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace licencjackie, magisterskie, semestralne i zaliczeniowe. 5 1. PODSTAWY PRAWNE I MERYTORYCZNE STRATEGII ROZWOJU 1.1 PROGRAMOWANIE ROZWOJU REGIONALNEGO W POLSCE W ŚWIETLE USTAWY O ZASADACH WSPIERANIA ROZWOJU REGIONALNEGO Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego określiła cele, kierunki działań, podstawowe instytucje oraz unormowała tryb i przebieg programowania, monitorowania i wdrażania polityki regionalnej prowadzonej w warunkach znacznej decentralizacji systemu zarządzania państwem. Rozwiązania przyjęte w Ustawie mają na celu z jednej strony podejmowanie efektywnej interwencji państwa w zdefiniowanych obszarach problemowych, a z drugiej umożliwienie wsparcia przez państwo prowadzenia aktywnej polityki rozwoju przez wszystkie samorządy województw, zgodnie z zapisami Ustawy o samorządzie województwa. System programowania polityki rozwoju regionalnego określony Ustawą obejmuje zarówno dokumenty opracowywane na poziomie centralnym przez władze państwowe, jak i dokumenty przygotowywane przez samorządy województw w celu uzyskania pomocy państwa. Dokumenty przygotowywane na poziomie wojewódzkim zostały wcześniej określone w Ustawie o samorządzie województwa, jednakże Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego wyjaśniła i uszczegółowiła ich rolę w systemie polityki regionalnej państwa. Podstawową rolę w systemie programowania polityki regionalnej w Polsce odgrywają dokumenty: przygotowywane przez Rząd: * Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego, * Program Wsparcia, oraz przygotowywane przez samorządy województw: * strategia rozwoju województwa, * program wojewódzki wraz ze wnioskiem. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego (NSRR) określa cele, priorytety polityki rozwoju regionalnego państwa w perspektywie średniookresowej oraz ogólne zasady wyodrębniania obszarów, które w jej ramach mogą uzyskać wsparcie. Zawiera także podstawowe informacje na temat przewidywanych wydatków ze środków publicznych na jej realizację oraz ogólne zasady i kryteria wsparcia finansowego działań wynikających z programów wojewódzkich ze środków budżetu państwa. 6 Cel strategiczny NSRR został sformułowany następująco: Tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską.1 Powyższy cel został sformułowany z perspektywy potrzeb ogólnonarodowych. Pierwszeństwo ma utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, tworzenie nowych miejsc pracy, podnoszenie wykształcenia mieszkańców, zwiększanie produktywności gospodarki, sprzyjanie tworzeniu i absorpcji innowacji oraz rozbudowie i modernizacji infrastruktury technicznej a więc tych czynników, które decydują obecnie o sile gospodarek państw i regionów, przy jednoczesnym umożliwieniu rozwoju i zaspokojenia potrzeb życiowych przez mieszkańców wszystkich regionów Polski. Program Wsparcia jest dokumentem operacyjnym rozwoju regionalnego przyjmowanym w drodze rozporządzenia przez Radę Ministrów. Program Wsparcia określa zakres, tryb i warunki wspierania przez państwo działań i zadań wynikających z programów wojewódzkich przygotowywanych przez samorządy województw. W szczególności Program określił: cele będące uszczegółowieniem priorytetów strategii, czas trwania programu, rodzaj zadań, które mogą uzyskać wsparcie oraz ich uszczegółowienie, zobiektywizowane kryteria wyodrębnienia obszarów wsparcia, kryteria, których spełnienie upoważnia samorządy województw do uzyskania wsparcia dla rozwoju regionalnego, wykaz podmiotów uprawnionych do wykonywania zadania Programu, przewidywane w budżecie państwa wydatki na dofinansowanie zadań objętych programem wsparcia oraz szczegółowe zestawienie źródeł finansowania realizowanych zadań, szczegółowy tryb i zakres oceny oraz kontroli skuteczności i efektywności wykonania zadań, szczegółowy zakres wniosku zarządu województwa o wsparcie ze środków finansowych z budżetu państwa zadań zawartych w programie.2 1 2 Narodowa Strategia Rozwoju regionalnego. Program Wsparcia. 7 Strategia rozwoju województwa jest dokumentem przygotowywanym przez samorządy województw określającym cele i priorytety polityki rozwoju prowadzonej na terenie województwa. W systemie polityki rozwoju regionalnego państwa służy ona z jednej strony jako podstawa oceny przez zarządy województw projektu Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego, a z drugiej strony jest punktem odniesienia dla prowadzenia wszelkich działań rozwojowych na terenie województwa. Bezpośrednio służy jako punkt odniesienia dla przygotowania dokumentów operacyjnych na poziomie wojewódzkim - w kontekście zapisów Ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego w pierwszym rzędzie programów wojewódzkich i wniosków przedstawianych rządowi w celu uzyskania wsparcia na realizację wynikających z nich działań rozwojowych. Z formalnego punktu widzenia strategia rozwoju regionalnego nie jest opiniowana przez Rząd w procesie programowania realizacji polityki rozwoju regionalnego państwa, niezbędne jest natomiast dołączenie jej do wniosku zarządu województwa przy ubieganiu się o wsparcie ze strony państwa. Program wojewódzki jest dokumentem uszczegóławiającym zapisy strategii rozwoju województwa w danym obszarze działalności. Ustawa o samorządzie województwa przewiduje możliwość powstania wielu programów wojewódzkich, podczas gdy zgodnie z wymogiem Ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego samorząd województwa starający się o wsparcie zadań rozwojowych przedstawia tylko jeden program wojewódzki. Dla umożliwienia prowadzenia kompleksowych działań rozwojowych powinien on mieć charakter zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego. Operacyjność takiego programu wojewódzkiego należy rozumieć w tym sensie, że powinien on uszczegóławiać i wyjaśniać zapisy strategii rozwoju województwa dostosowując kierunki, priorytety, harmonogram i sposób wdrażania do dostępnych środków, szczegółowego ich przeznaczenia, kryteriów dostępu do nich, środków finansowych oraz aktualnej oceny, co do efektów zakładanych działań i konkretnych projektów realizacyjnych. Złożoność i zmienność życia społecznego i gospodarczego oraz struktur władz wymuszają stworzenie wspólnej platformy osiągania konsensusu w ocenie stanu istniejącego, w formułowaniu celów oraz w określaniu kierunków efektywnego działania i porozumienia na każdym poziomie zarządzania. Temu celowi służy właśnie strategia rozwoju, którą należy rozumieć jako sposób rozumowania, jako wyraz wspólnego dążenia do zaspokojenia potrzeb i aspiracji społecznych oraz dokument gwarantujący niezbędny zakres współdziałania wszystkich uczestników zaangażowanych w proces rozwoju. 8 Strategia rozwoju oznacza sposób wyznaczania celów, kierunków i sposobów działania w sytuacji szybko zachodzących zmian. Zadaniem strategii jest dostarczenie podstaw racjonalnego działania. Za główne cechy strategii uznać należy: oparcie rozwoju na trwałych wartościach i stabilnych elementach środowiska materialnego, podporządkowanie działań bieżących długookresowym celom strategicznym, całościowe podejście do problematyki przez ujęcie systemowe, aktywny udział władz i społeczeństwa w całym procesie formułowania i realizacji strategii. Strategia rozwoju, oceniana jako instrument zarządzania, jest w coraz szerszym stopniu wykorzystywana przez samorządy terytorialne, a od stycznia 1999 r. zyskała podstawy prawno-instytucjonalne. Podstawy te stworzyły: ustawy dotyczące reformy administracji publicznej określające podmiot i przedmiot strategii rozwoju, standardy wynikające z integracji z Unią Europejską oraz dokumenty rządowe w postaci narodowych strategii, a także związki z planowaniem przestrzennym. Mimo tej szerokiej platformy formalno - prawnej przepisy ustawowe nie tworzą spójnego systemu planowania strategicznego, traktując odmiennie poszczególne poziomy zarządzania i wybiórczo ustalenia strategiczne. Ramy prawne sporządzania strategii rozwoju województwa tworzą dwie ustawy, tj. ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U.Nr. 91) oraz ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym. W ustawie o samorządzie województwa w rozdziale dotyczącym zakresu działalności samorządu - strategii poświęcony jest artykuł 11: Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa, uwzględniającą w szczególności następujące cele: 1) pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, 2) pobudzanie aktywności gospodarczej, 3) podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, 4) zachowanie wartości środowiska kulturowego przyrodniczego przy uwzględnieniu przyszłych potrzeb pokoleń, 9 5) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.3 Artykuł ten określa główne cele strategiczne. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym w rozdziale 5a art. 54b. 1 ogranicza się do stwierdzenia dotyczącego kształtowania i realizacji polityki przestrzennej województwa: Sejmik województwa uchwala strategię rozwoju województwa określającą uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju województwa.4 Ustawy określają więc ścisły związek strategii i planów na poziomie krajowym i wojewódzkim. Określają one szczegółowo problematykę planów przestrzennych, w odniesieniu do strategii ograniczają się jedynie do wymienienia jej trzech głównych elementów, tj. uwarunkowań, celów oraz kierunków rozwoju. Wypełnienie ram formalnoprawnych strategii rozwoju wymaga rozpoznania przesłanek, na które składają się: determinanty wynikające z trendów, procesów i zjawisk demograficznych, technologicznych, kulturowych i strukturalnych. ogólne akceptowane idee, określające stosunek człowieka do środowiska przyrodniczego i kształtowania warunków życia, sposoby postępowania kształtującego się społeczeństwa obywatelskiego, wyrażające aspiracje ludności, reguły otwartej gospodarki rynkowej sprzyjającej rozwojowi. Ogólne determinanty strategii rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania wynikają z szybko postępujących zmian cywilizacyjnych, oznaczających przejście od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa informacyjnego. Największa siła tkwi w globalizacji, która umożliwia dynamiczny rozwój systemów informatycznych i wielki postęp technologiczny w rozwoju środków transportu zapewniającego spójność gospodarczą państw Unii Europejskiej, NAFTY itp. Antidotum na negatywne skutki globalizacji jest regionalizacja, u podstaw, której leży obrona tożsamości kulturowej i wartości tkwiące w lokalnej i narodowej tradycji. Przy opracowaniu strategii na wszystkich poziomach zarządzania należy, uwzględnić konsekwencje przeobrażeń cywilizacyjnych. W sferze społecznej należałoby zwrócić uwagę na stabilizację liczby ludności, wzrost długowieczności i związane z tym zmianę struktury wieku, trwałość bezrobocia strukturalnego i związane z tym powiększenie stref ubóstwa. Jeśli 3 4 Ustawa o samorządzie województwa. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym. 10 chodzi o sferę gospodarczą należałoby zwrócić uwagę na godzenie koncentracji z decentralizacją produkcji poprzez promowanie i rozwijanie małych i średnich przedsiębiorstw, zdolnych do absorpcji nowych technologii. Natomiast w sferze ekologicznej stworzenie obszarów respektujących wymagania środowiska przyrodniczego poprzez czystą wodę, czyste powietrze, estetyczne walory krajobrazu staja się w coraz większym stopniu wartoćią ekonomiczną i miernikiem postępu cywilizacyjnego. Strategia rozwoju bazuje na nowych założeniach ideowych, które tworzą: idea zrównoważonego rozwoju ściśle zespolona z nowym paradygmatem urbanizacji, struktury społeczeństwa obywatelskiego korespondujące z poszukiwaniem zreformowanej formuły państwa opiekuńczego, równoważenie reguł gospodarki rynkowej z dążeniem do pomnożenia dobra wspólnego. Idea trwałego i zróżnicowanego rozwoju powstała na gruncie międzynarodowym. Powszechną jej zasadą jest taki rozwój, który zapewni sprawiedliwe zaspokojenie potrzeb współczesnych społeczeństw bez naruszenia możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń.5 Idea zrównoważonego rozwoju przekłada się na nowy paradygmat urbanizacji, na który składają się: wielofunkcyjność struktur przestrzennych, którą można osiągnąć drogą deregulacji ustaleń otwierających szersze pole działania oraz dezintegracji przestarzałych struktur produkcyjnych i osadniczych, wprowadzenie zaawansowanej i wysokiej technologii, tworzenie zgrupowań naukowo przemysłowych oraz towarzysząca temu koncentracja zainwestowania, rozbudowa i modernizacja systemów komunikacyjnych i informatycznych, usprawniających przemieszczanie ludności w zakresie pracy, zamieszkania oraz przepływu wiedzy, innowacji i kapitału. Różnorodność struktur prowadząca do wielofunkcyjności, niewielka skala działań ułatwiająca procesy dostosowawcze i zmniejszające konflikty oraz podniesienie sprawności funkcjonowania systemów infrastrukturalnych powinny wzmocnić procesy samoregulacji, stanowiące istotę rozwoju jakościowego. Idea zrównoważonego rozwoju określa zasady kształtowania środowiska człowieka, które musi uwzględniać każda strategia. 5 Standardy Urbanistyczne, IGPiK, Warszawa 1998. 11 Nowa idea w sferze społecznej jest budowa społeczeństwa obywatelskiego, łączącego zachowania tradycji z dostosowaniem się do nowych warunków życia. Aktualnie rozwijają swoją działalność i powstają nowe związki i stowarzyszenia chroniące wartości dziedzictwa kulturowego, interesów grupowych, udzielania pomocy ludziom. Ich ogólną cecha jest elastyczność oraz docieranie bezpośrednio do zainteresowanych i potrzebujących. Realizacja idei społeczeństwa obywatelskiego stanowi antidotum na niedowład państwa opiekuńczego. Działania tego państwa maja charakter strategiczny, określają bowiem charakter podmiotów strategii. Jedną z linii strategicznych jest uwzględnienie zasad otwartej gospodarki rynkowej, która polega na poszanowaniu prawa własności i ograniczeniu zaangażowania państwa w gospodarkę. W praktyce to oznacza prywatyzację i restrukturyzację przedsiębiorstw państwowych z równoczesnym stworzeniem korzystnych warunków dla rozwoju małych i dużych przedsiębiorstw. Strategicznym mechanizmem równoważenia gospodarki rynkowej z dobrem wspólnym jest dążenie do konsensusu społecznego i stosowanie zasad subsydiarności. 1.2 PODMIOT I PRZEDMIOT STRATEGII Na poziomie krajowym podmiotem strategii jest rząd centralny. Domena administracji centralnej są działania zapewniające spójność wewnętrzną państwa unitarnego, bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, a także prowadzenie polityki zagranicznej i finansowej, cedując zarządzania gospodarką na poziom regionalny. Ważnym elementem działalności interwencyjnej rządu o charakterze systemowym jest polityka wspierania rozwoju regionalnego opartego o zasadę tworzenia „równych szans”. Instrumentem realizacji polityki państwa są srednio-i długookresowe programy rządowe. W ustawowy zakres kompetencji Samorządu województwa, odpowiedzialnego za rozwój społeczny i gospodarczy oraz świadczenie usług na najwyższym poziomie, wchodzi (art. 11 pkt 2), który mówi o: tworzeniu warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, utrzymaniu i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, pozyskiwaniu i łączeniu środków finansowych publicznych prywatnych celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, 12 wspieraniu i prowadzeniu działalności na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasadą zrównoważenia rozwoju, wspieraniu rozwoju nauki i współpracy między sfera nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji, wspieraniu walorów możliwości rozwojowych województwa. Na poziomie wojewódzkim dokonuje się przełożenia ustaleń władz centralnych na układ terenowy oraz tworzy się ramy działalności podmiotów gospodarczych, instytucji porządkowych oraz instytucji i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Instrumentem realizacji polityki rozwoju prowadzonej przez samorząd województwa są średnio-i długookresowe programy wojewódzkie realizujące ponadlokalne cele społeczne. Powoływanie samorządów terytorialnych na wszystkich poziomach zarządzania ze szczegółowym określeniem ich kompetencji ma charakter systemowy, obligujący wszystkie jednostki do współpracy zarówno układzie pionowym, jak i poziomym, wykorzystując komplementarność ich uprawnień. Powstanie spójnego systemu władz samorządowych określa ramy partnerskich stosunków władz centralnych, czego najbardziej dobitnym wyrazem jest projekt ustawy o wspieraniu rozwoju regionalnego. Określa on (art. 1 pkt 1): 1) instytucje wspierające rozwój regionalny, 2) tryb prowadzenia działań z zakresu wspierania rozwoju regionalnego przez państwo, 3) zasad wsparcia kontraktu regionalnego.6 Wsparcie rozwoju regionalnego przez państwo ma na celu (art.3 pkt 2): 1) rozwój poszczególnych obszarów kraju, poprawę jakości i warunków życia mieszkańców oraz poziomu zaspokojenia potrzeb wspólnot samorządowych, 2) stworzenie warunków dla podnoszenia konkurencyjności wspólnot samorządowych, 3) wyrównywanie różnic w poziomie poszczególnych obszarów kraju oraz wyrównywanie szans obywateli, państawa bez względu na miejsce zamieszkania, a także zmniejszenie zacofania obszarów słabo rozwiniętych i mających najmniej korzystne warunki rozwoju. Dokumentem określającym zakres wsparcia rozwoju regionalnego przez państwo jest kontrakt wojewódzki (rozdział 4), którego stronami są rada ministrów, reprezentowana przez ministra właściwego do spraw rozwoju reprezentowany przez marszałka województwa. 6 Ustawa o wspieraniu rozwoju regionalnego. 13 regionalnego, samorząd województwa, Podstawą merytoryczną zawarcia kontraktu przez ministra jest narodowa strategia rozwoju regionalnego, która określa w szczególności (art.10): kierunki i priorytety polityki rozwoju regionalnego państwa oraz ogólne zasady wyodrębnienia obszarów wsparcia, okres obowiązywania strategii, przewidywane wydatki ze środków publicznych, zasady i kryteria wsparcia finansowego programów wojewódzkich ze środków budżetu państwa oraz szacunkowe oczekiwania, co do minimalnego zakresu, w jakim poszczególne zadania lub programy wojewódzkie musza być współfinansowane z budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz przez podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych.7 Strategia uwzględnia w szczególności: 1. Koncepcje polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, 2. Zobowiązania międzynarodowe, 3. Plany zagospodarowania przestrzennego województw, 4. Programy dotyczące poszczególnych dziedzin lub zagadnień, opracowane i zatwierdzone w trybie określonym w ustawach szczególnych, 5. Inne zatwierdzone programy rządowe. Przy opracowaniu strategii bierze się pod uwagę strategie rozwoju województw. Podstawą formułowania wniosków przez samorządy wojewódzkie jest strategia rozwoju województwa i program wojewódzki. Ustawa o wsparciu rozwoju regionalnego reguluje trwale zakres partnerskiego współdziałania rządu i samorządów terytorialnych. Przedmiotem strategii są jednostki administracyjne, którymi według nowego podziału terytorialnego są: kraj jako państwo unitarne, 16 województw, 308 powiatów oraz 65miast na prawach powiatu, 2486 gmin, w tym 316 gmin miejskich,546 miejsko-wiejskich oraz1606 gmin wiejskich. Cechą kraju jako przedmiotu strategii jest: jego graniczne położenie w strukturach jednoczącej się Europy, 7Narodowa Strategia Rozwoju regionalnego. 14 zróżnicowane sąsiedztwo pod względem potencjału gospodarczego, poziomu rozwoju cywilizacyjnego oraz form współpracy transgranicznej, potencjał ludzki i gospodarczy plasujący Polskę wśród większych krajów europejskich, zawartość przestrzenna o trwałych zróżnicowaniach wewnętrznych: geograficznych miedzy południem a północą oraz gospodarczy miedzy zachodem a wschodem, decydujących różnych predyspozycjach rozwoju poszczególnych obszarów kraju, średni pozom rozwoju i stosunkowo szybkie tempo przeobrażeń strukturalnych poprzez tworzenie zróżnicowanych form społeczeństwa obywatelskiego oraz prywatyzacje i modernizację gospodarki. Podmioty strategii, jakimi są województwa, cechuje wyraźne i trwałe zróżnicowanie.10 z 16 województw ma położenie przygraniczne, które otwiera duże możliwości rozwoju w oparciu o porozumienia bilateralne. Potencjał mierzony: powierzchnią, liczbą ludności, poziomem urbanizacji, produktem krajowym brutto, liczba podmiotów gospodarki narodowej w systemie REGON wskazuje na krańcowe rozpiętości. Polecamy internetowy serwis darmowe prace mgr z politologii - strona z całkowicie darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace licencjackie, magisterskie, semestralne i zaliczeniowe. 15 20 180 18 293 12 294 11 672 24 203 29 826 22 902 Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 10 11 12 13 14 15 16 35 597 Mazowieckie 7 17 926 15 144 Małopolskie 6 Podkarpackie 18 219 Łódzkie 5 9 13 984 Lubuskie 4 9 412 25 115 Lubelskie 3 Opolskie 17 970 Kujawsko-pomorskie 2 8 19 948 Dolnośląskie 1 Powierzchnia w km Nazwa Lp Źródło: Polska w nowym podziale terytorialny, strona 22. 16 1729,8 3346,0 1460,4 1327,9 4894,2 2179,1 1223,9 2117,3 1091,1 5064,9 3206,6 2672,8 1020,3 2241,9 2098,0 2985,4 Liczba ludności w tys. 75,5 112,2 60,3 113,8 398,1 119,1 60,7 118,1 115,9 142,3 211,7 146,7 73,0 89,3 116,8 149,7 Gęstość zaludnienia 69,8 57,6 59,6 45,7 79,8 68,8 57,8 41,0 52,5 64,2 50,6 64,9 64,8 46,4 62,1 61,1 % ludności w miastach Tabela 1 Dane ogólne w podziale na 16 województw. 1.3 INTEGRACJA Z UNIĄ EUROPEJSKĄ Ważną drogę realizacji nadrzędnego celu, to jest likwidacji opóźnień w poziomie życia i postępie cywilizacyjnym naszego kraju upatrujemy w wejściu Polski do Unii Europejskiej. Przewiduje się pełne członkostwo Polski w Unii od stycznia 2004 roku. Dotrzymanie tego terminu wymaga: odpowiedniej modyfikacji przepisów prawnych, podniesienia standardów technicznych i ekologicznych produkcji przemysłowej i rolnej, zmian strukturalnych w gospodarce i w zarządzaniu oraz odpowiedniej rozbudowy infrastruktury transportowej, edukacyjnej i otoczenia biznesu. Strategiczne znaczenie w rozwoju krajów Unii Europejskiej odgrywa polityka regionalna. Jej celem jest zmniejszenie nierówności gospodarczych i społecznych występujących między najbiedniejszymi i najbogatszymi regionami. Realizacja tego celu ma doprowadzić do zwiększenia spójności całej Unii. Polityka regionalna opiera się na zasadzie współfinansowania i partnerstwa ze strony władz centralnych i regionalnych państw członkowskich 1997 roku przeprowadzono modyfikację polityki regionalnej, zastępując sześć dotychczasowych celów trzema celami, którymi są: 1) oddziaływanie na obszary zacofane w rozwoju społeczno-ekonomicznymi, przyjmując za kryterium ich identyfikacji wytwarzanie do 75% produktu krajowego brutto na mieszkańca w stosunku do średniorocznego poziomu PKB Unii Europejskiej, 2) wspieranie regionów przechodzących głęboką restrukturyzację gospodarczą i społeczną w sferze przemysłu, usług, rybołówstwa, obszarów wiejskich i wysoko zurbanizowanych, 3) walka z bezrobociem strukturalnym poprzez: wspieranie pozytywnych dostosowań społeczno-ekonomicznych, PAR2, czyli program pomocy dla restrukturyzacji tworzenie systemów szkolenia i edukacji obejmujących cały okres życia zawodowego, rozwijanie aktywnych polityk na rynku pracy, skierowanych przeciwko wysokiemu bezrobociu, ograniczenie sytuacji wykluczenia z rynku pracy znaczących grup społeczeństwa oraz dyskryminacji różnych grup ludności.8 8 Źródło: Galinowska S., Kowecka – Wyrzykowska E., Lutkowski K., Rowiński J., Sartorius W., Szlachta J. „Skutki integracji z Unią Europejską dla Polski”, FEE, Warszawa 1999. 17 Unijne cele rozwoju regionalnego są realizowane głównie w ramach Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności. W krajach stowarzyszonych z Unią środki na rozwój kierowane są poprzez trzy programy, tj. PHARE, czyli program pomocy dla restrukturyzacji gospodarek, ukierunkowany na budowę instytucji i na wsparcie inwestycyjne. Środki z tego programu przeznaczone były dotąd głównie na: infrastrukturę, edukacje, szkolenia i badania oraz restrukturyzację przedsiębiorstw i rozwój sektora prywatnego, a ponadto na: rolnictwo, ochronę środowiska, administrację publiczną, bezpieczeństwo nuklearne, zatrudnienie, rozwój systemu socjalnego i ochronę zdrowia. Ze środków tych finansuje się także kompleksowy rozwój wybranych województw (kolejno po 5 województw). ISPA, czyli przedakcesyjne program, którego środki kierowane są na ochronę środowiska i transport. SAPARD, czyli przedakcesyjne program wsparcia dla rolnictwa i obszarów wiejskich. Szczególnym wyrazem integracji europejskiej jest współpraca transgeniczna w ramach powoływanych wzdłuż całej granicy polskich euroregionów, np. Na zachodniej granicy utworzono eurroregion PROMENA (1995). Podstawowym wspólnym przedmiotem zainteresowania jest ochrona środowiska i gospodarka wodna u ujścia Odry. Na granicy południowej z Czechami i Słowacją euroregion TATRY(1994) oraz euroregion KARPATY (1993). Główne pola współpracy to: ochrona środowiska, turystyka, wymiana kulturalna oraz rozwój przejść granicznych. Natomiast na granicy wschodniej euroregion NIEMEN (1997) oraz BAŁTYK (1998).Obejmują one szeroką współpracę dotyczącą: wspierania rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska przyrodniczego, rozwoju infrastruktury technicznej oraz wymiany naukowej, oświatowej i kulturalnej.9 Zróżnicowana współpraca międzynarodowa wzdłuż wszystkich granic Rzeczpospolitej przynosi pierwsze efekty przede wszystkim w realizacji: przejść granicznych, zadań z zakresu środowiska przyrodniczego, rozwoju turystyki oraz lokalnej wymiany towarowej. Wszystkie te działania wpływają korzystnie na poprawę stanu zagospodarowania obszarów przygranicznych. Integracja Polski z Unią europejską nie ma alternatywy, co rzutuje bezpośrednio na strategie rozwoju jednostek terytorialnych. W strategiach tych niezbędne jest uwzględnienie 9Wysocka E., Koniński J. „Przesłanki regionalizacji. Zarys strategii rozwoju i polityki przestrzennej”, IGPiK Warszawa 19998. 18 w sposób integralny celów polityki regionalnej Unii Europejskiej oraz kierunków działania wskazanych z Funduszy Strukturalnych i programach przedakcesyjnych. Dla absorpcji środków, poza udokumentowaniem potrzeb, niezbędne jest stworzenie skutecznego mechanizmu montażu środków własnych i pomocniczych. Przygotowanie odpowiednich dokumentów musi uwzględniać również obowiązującą w Unii Europejskiej procedurę. 1.4 PROGRAMY OPERACYJNE ROZWOJU REGIONU OBECNE W POLSCE Według obecnych regulacji funduszy strukturalnych obowiązujących w latach 2000- 2006 podstawowym elementem programowania funduszy strukturalnych jest program operacyjny. Przygotowywanie programów operacyjnych horyzontalnych i sektorowych bądź też rozwoju regionalnego, jest dla krajów członkowskich Unii Europejskiej niezbędnym wymogiem dla uzyskiwania dofinansowania ze strony funduszy strukturalnych. Ramowe zasady ich przygotowania zostały określone w odpowiednich dokumentach programowych, w tym przede wszystkim w rozporządzeniu wprowadzającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych. Z punktu widzenia sytuacji w Polsce największe znaczenie dla województw w Polsce mają zapisy odnoszące się do zintegrowanych programów operacyjnych celu 1 (poprawa konkurencyjności gospodarki poprzez modernizację i strukturalne dopasowanie sektora przemysłu i usług oraz poprawa jakości życia), które będą przygotowywane jako część Narodowego Planu Rozwoju oraz Wspólnotowych Ram Wsparcia prawdopodobnie dla wszystkich 16 województw w Polsce. Jak powiedziano to już powyżej Polska zostanie prawdopodobnie w całości objęta celem 1 polityki strukturalnej UE w momencie akcesji. Wymagało to będzie przygotowywania dokumentów, w tym programów operacyjnych, według wymogów określonych w regulacjach funduszy strukturalnych. Dla uniknięcia tworzenia dwóch odrębnych systemów programowania polityki strukturalnej i regionalnej niezbędne jest harmonizacja programowania rozwoju wprowadzonego Ustawą o zasadach wspierania rozwoju regionalnego z praktyką Unii i Europejskiej. Jest to tym bardziej oczywiste, iż około 70% środków na finansowanie polityki strukturalnej w Polsce (w tym regionalnej) ma według założeń pochodzić z budżetu Unii Europejskiej. 19 Wprowadzenie przez Wspólnotę Europejską nowego instrumentu pomocy przedakcesyjnej w formie programu Phare - spójność społeczna i gospodarcza, wzorowanego w sferze wymogów programowych na rozwiązaniach Funduszy Strukturalnych, ale także konieczność przygotowania programu SAPARD w formie programu operacyjnego, jak również spodziewane rozpoczęcie programowania i realizacji projektów w ramach kontraktów zawieranych pomiędzy rządem a samorządem wojewódzkim, stanowi okazję do przetransponowania na grunt polski instrumentarium, które będzie niezbędne dla właściwego przygotowania i następnie wdrożenia programów strukturalnych już po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Każdy z programów przedakcesyjnych wprowadzonych przez Komisję Europejską w roku 2000 posiada odrębne regulacje. Oprócz części programu Phare związanej ze wsparciem procesu dostosowawczego, kierunki wsparcia z funduszy przedakcesyjnych są w zasadzie zgodne z kierunkami interwencji Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu Spójności, natomiast zasady funkcjonowania nadal odbiegają od zasad obowiązujących w ramach polityki spójności realizowanej w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Szczególnie duża różnica występuje nadal w funkcjonowaniu programu Phare. W szczególności kierunki przeznaczenia środków w ramach programu spójności społeczno-ekonomicznej programu Phare odpowiadają w dużym stopniu zakresowi działań dla Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Program SAPARD natomiast pomyślany jest jako prekursor zreformowanego Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz Instrumentu Finansowego Rybołówstwa. Zasady funduszu ISPA są prawie tożsame z zasadami Funduszu Spójności. Jedynym programem, który zakłada przygotowanie uproszczonego programu operacyjnego rozwoju regionalnego jest wyodrębniony z całości programu Phare program spójności społeczno-gospodarczej. Zasadniczym celem działań podejmowanych w ramach programu spójności Phare jest, podobnie jak w przypadku programów finansowanych z zasobów funduszy strukturalnych, zmniejszenie międzyregionalnych różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, zarówno w obrębie krajów kandydujących, jak również w porównaniu z regionami krajów członkowskich Unii Europejskiej. Program finansuje projekty w trzech podstawowych dziedzinach: infrastrukturze sprzyjającej rozwojowi gospodarczemu, sektorze produkcyjnym oraz zasobach ludzkich. Wymogi stawiane przed programami operacyjnymi rozwoju regionalnego Phare spójność społeczno-gospodarcza są znacznie niższe od wymogów określonych regulacjami 20 funduszy strukturalnych dla programów operacyjnych celu 1, co więcej są one także niższe od wymogów stawianych w Programie wsparcia przed wnioskami województw ubiegających się o wsparcie ze strony rządu realizacji zadań wynikających z programów wojewódzkich. Niemniej jednak, osiem województw, które przygotowało w ramach programu (edycje Phare 2000 oraz Phare 2001) uproszczone programy operacyjne rozwoju regionalnego ma ułatwiony start dla przygotowania w przyszłości docelowych, w pełni kompleksowych zintegrowanych programów operacyjnych rozwoju regionalnego. 1.5 OPIS SYSTEMU MONITOROWANIA I OCENY, W TYM OPIS KOMITETU MONITORUJĄCEGO Potrzeba stwarzania spójnego systemu monitorowania programu wsparcia, a więc także w tym wojewódzkich programów operacyjnych, podyktowana jest potrzebą zapewnienia efektywnego i oszczędnego wydatkowania środków publicznych zarówno polskich, jak i (w przypadku środków przedakcesyjnych i strukturalnych) wspólnotowych. Monitoring na poziomie regionalnym powinien stanowić część ogólnokrajowego, zintegrowanego systemu, dotyczącego monitorowania zarówno programów wojewódzkich, samych kontraktów, jak również programów pomocowych Unii Europejskiej. Wymóg stosowania jednolitych zasad i procedur postępowania w tym względzie będzie obowiązywał wszystkie instytucje i beneficjantów polityki rozwoju regionalnego państwa. Szczegółowe zadania, skład i zasady działania komitetu monitorującego program wsparcia na poziomie krajowym określił program wsparcia na lata 2001-2002. Natomiast w odniesieniu do komitetów monitorujących kontrakty wojewódzkie program wsparcia określił jedynie ogólne ramy ich funkcjonowania, których uszczegółowienie musi nastąpić na wskutek rokowań nad zawarciem kontraktu wojewódzkiego. Określenie ram monitorowania kontraktów w programie wsparcia jest uzasadnione faktem, że kontrakt jest swoistym elementem realizacyjnym programu wsparcia a system monitorowania w jego ramach musi być kompleksowy i spójny. Odpowiedzialność za monitorowanie realizacji kontraktu, a więc uzgodnionego wojewódzkiego programu operacyjnego rozwoju regionalnego, spoczywać będzie na komitecie monitorującym kontrakt wojewódzki. Ze względu na podział odpowiedzialności za realizację polityki rozwoju regionalnego państwa na poziomie wojewódzkim, komitetowi 21 temu, powoływanym do nadzorowania przebiegu wdrażania kontraktów wojewódzkich w tym objętych nimi programów rozwoju regionalnego realizowanych przy udziale środków zagranicznych przewodniczyć będzie wojewoda. Pomimo, faktu, że komitety mają za zadanie monitorować wdrażanie kontraktów a więc wspólnie przez Rząd i samorząd podpisany dokumenty, propozycja Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa, aby jednocześnie wojewoda i marszałek województwa sprawował te funkcję nie została zaakceptowana. Pierwszoplanowym zadaniem komitetów monitorujących kontrakty będzie nadzorowanie realizacji kontraktu a więc wspieranego przez państwo wojewódzkiego programu operacyjnego rozwoju regionalnego i projektów według ustalonego na etapie negocjacji zestawu wskaźników. Okresowo komitet dokonuje przeglądu postępu programu wojewódzkiego i w przypadku stwierdzenia odchyleń od założonych rezultatów proponuje instytucjom wdrażającym kontrakt - samorządowi województwa oraz rządowi RP reprezentowanymi na poziomie wojewódzkim przez wojewodę - zmiany w zakresie implementacji programu. Komitet wypowiada się także na temat okresowych raportów przygotowywanych przez strony kontraktu przed przekazaniem ich ministrowi właściwemu ds. rozwoju regionalnego oraz wypowiada się na temat propozycji zmian lub wypowiedzeniu kontraktów wojewódzkich. W skład wojewódzkich komitetów monitorujących kontrakty powoływanych na potrzeby realizacji kontraktów wejdą przedstawiciele: wojewody, ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego, innych ministrów - odpowiednio do stopnia zaangażowania, zarządu województwa, samorządów gospodarczych. W lokalnych, województwach, przedstawiciele które będą partnerów korzystać ze społecznych środków i funduszy przedakcesyjnych, w skład komitetu może wejść także przedstawiciel Komisji Europejskiej, jeśli środki UE objęte są kontraktem. Organizacje i firmy wdrażające programy i projekty muszą stworzyć na podstawie podpisanych z nimi kontraktów własny system monitoringu jako element systemu zarządzania programem czy projektem. Nie ma potrzeby powoływania niezależnych komitetów monitorujących. Wystarczające jest określenie, kto w zespole zarządzającym odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie monitoringu i jak wygląda system wewnętrznej sprawozdawczości. Za sposób prowadzenia monitorowania działań na poziomie beneficjantów odpowiadać będzie minister właściwy ds. rozwoju regionalnego oraz poszczególni wojewodowie. 22 System monitoringu i oceny opiera się na efektywnym systemie sprawozdawczości. Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego oraz rozporządzenie w sprawie programu wsparcia na lata 2001-2002 określa sposób organizowania sprawozdawczości dotyczącej realizacji programu wsparcia i kontraktów wojewódzkich przez ministra właściwego. W jej ramach będą przygotowywane analizy, sprawozdania i raporty pozwalające na podejmowane decyzji przez Radę Ministrów odnośnie podsumowania efektów, kontynuacji, zakończenia bądź rozwiązania programu wsparcia i kontraktu wojewódzkiego. Zagadnienie organizacji systemu efektywnej sprawozdawczości i raportowania jest jednak znacznie szersze. Obok regularnych sprawozdań relacjonujących przebieg danego programu w okresach kwartalnych i sześciomiesięcznych, a sporządzanych przez służby wojewodów, samorządów wojewódzkich oraz instytucje wdrażające, zastosowanie znajdą raporty pisane przez niezależnych ekspertów, relacjonujące wyniki ocen przeprowadzanych przed rozpoczęciem programu, w jego trakcie i po jego zakończeniu. Informacje nt. przebiegu konsultacji prowadzonych z wnioskiem oraz przewidywanego udziału we wdrażaniu kontraktu jednostek samorządu terytorialnego, administracji rządowej, partnerów społecznych i gospodarczych, organizacji pozarządowych, szkół wyższych, jednostek badawczo-rozwojowych, a także organizacji międzynarodowych. Podstawową zasadą, na której opierać się musi zarządzanie programami wojewódzkimi, podobnie jak ma to miejsce w funduszach strukturalnych, jest zasada partnerstwa. Podstawą wdrażania musi być z kolei zintegrowane działanie - z jednej strony we wdrażanie zaangażowane są różne szczeble rządu/samorządu odpowiedzialne za rozwój regionalny, z drugiej strony różne sektory, np. zasoby ludzkie, transport, środowisko itp. Partnerstwo określa, jakie instytucje na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym, są odpowiedzialne za programowanie, wdrażanie i monitoring programu, jak i za poszczególne działania finansowane przez program. Powołanie odpowiedniego partnerstwa jest niezmiernie istotnym czynnikiem zapewniającym efektywne i czytelne wykorzystanie środków przeznaczonych programy i projekty rozwojowe. W proces podejmowania decyzji dotyczących strategii, priorytetów i działań programu wojewódzkiego należy włączyć możliwe szerokie przedstawicielstwo władz regionalnych i lokalnych, instytucji państwowych i organizacje reprezentujące wszystkie grupy społeczne. Partnerzy muszą być świadomi swego wkładu w przygotowanie programu i ciężaru odpowiedzialności, jaka w związku z tym na nich spoczywa. 23 Niezwykle istotne jest by władze samorządowe jak i władze państwowe województw uzyskiwały obszerne informacje od partnerów na temat trendów w lokalnej gospodarce, by w ten sposób móc zidentyfikować potrzeby i opracować stosowne strategie i polityki. Oznacza to, że w trakcie przygotowywania wniosku i programu wojewódzkiego musi zostać wypracowany kompleksowy system zinstytucjonalizowanego partnerstwa, który umożliwi efektywne zarządzanie złożonym procesem, często biorąc pod uwagę różne interesy polityczne, by po konsultacjach i negocjacjach ostatecznie zadecydować o priorytetach i alokacjach dostępnych środków finansowych. Zgodnie z zapisami programu wsparcia we wniosku władze samorządowe są zobowiązane do przestawienia informacji na przeprowadzonych konsultacji w związku z przygotowaniem wniosku oraz proponowanych sposobów włączenia partnerów społecznych, gospodarczych oraz samorządu terytorialnego i administracji państwowej w proces realizacji kontraktu wojewódzkiego. Pomimo tego, że nie zostały sformułowane takie wymagania w programie wsparcia wydaje się, że najwygodniejszą i jednocześnie o największej sile oddziaływania, formą włączania partnerów w procesy zarządzania kontraktem wojewódzkim jest tworzenie regionalnych komitetów sterujących. Komitety takie faktycznie działają już dla potrzeb różnych programów przedakcesyjnych oraz Banku Światowego a tworzenie ich w ramach kontraktów niewątpliwie uporządkowałoby cały, obecnie chaotyczny system konsultacji prowadzonych w związku z realizacją programów rozwojowych. Można przypuścić, że wszystkie nowe programy rozwojowe uruchamiane w ramach kontraktu lub nawet nie objęte jego procedurami wykorzystywały te same komitety. Tworzone przez marszałka województwa mogą one pełnić dla zarządu województwa funkcję doradczą w sprawach przygotowania i realizacji poszczególnych programów rozwoju regionalnego, w tym programów wojewódzkich, ale także kontraktów. W jego skład wchodziliby przedstawiciele Zarządu Województwa, gmin, powiatów, środowisk gospodarczych, środowisk pracowniczych, wojewody i innych istotnych instytucji publicznych oraz organizacji społecznych. Wybrani członkowie byliby odpowiedzialni za reprezentowanie interesów regionu jako całości. Podstawowym celem powoływania sterujących komitetów regionalnych jest zapewnienie szerokiego udziału reprezentatywnych partnerów społecznych w działaniach konsultacyjnych i koordynujących wdrażanie polityki rozwoju regionalnego na poziomie województwa. Komitet Regionalny odpowiedzialny jest wydawanie opinii i rekomendowanie 24 Zarządowi województwa działań ukierunkowanych na realizację celów strategicznych województwa i zgodnych z nimi programów wojewódzkich. W szczególności do zadań Komitetu należałoby: opiniowanie i rekomendowanie do realizacji programów i projektów przygotowanych i przedstawionych przez potencjalnych beneficjantów, wydawanie opinii nt. zgodności realizowanego programu ze strategią rozwoju województwa. Tryb i sposób działania Komitetu określa zarząd województwa lub też, jeśli dotyczy to programów współfinansowanych ze źródeł przedakcesyjnych Urzędnik nadzorujący z ramienia Rządu program w porozumieniu z dawcą pomocy. Podobnie jak w przypadku wymogów stawianych programom strukturalnym Unii Europejskiej dla właściwej realizacji i odbioru społecznego programu wojewódzkiego jest zapewnienie odpowiedniej promocji i informacji na jego temat. Wniosek powinien zawierać informację nt.: sposobu konsultacji i promocji wniosku i programu (podobnie jak i innych strategii i planów rozwojowych); sposobu informowania potencjalnych beneficjantów końcowych, instytucji, partnerów gospodarczych i społecznych, instytucji promujących równość pomiędzy mężczyznami i kobietami oraz odpowiednich organizacji pozarządowych o możliwościach stwarzanych w ramach programu; sposobu informowania przez instytucje zarządzającą opinii publicznej o roli środków budżetu państwa i Wspólnoty Europejskiej w programie wojewódzkim i osiągniętych dzięki nim rezultatach. Ponadto, opinii publicznej powinny być udostępniane raporty i analizy oraz wyniki ewaluacji przeprowadzone w połowie okresu realizacji programu oraz po jego zakończeniu. Zdefiniowanie procedur dotyczących uruchomienia i obiegu przepływów finansowych, mających na celu zapewnienie ich przejrzystości oraz opis szczegółowych rozwiązań i procedur służących kontroli programu wojewódzkiego. Zasadniczo procedury te wynikają z Ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, Ustawy o finansach publicznych oraz innych przepisów szczegółowych a także zapisów rozporządzenia w sprawie programu wsparcia na lata 2001-2002. Szczegółowe procedury dotyczące uruchamiania i obiegu przepływów finansowych w ramach realizacji kontraktów wojewódzkich zostaną określone przez ministra finansów i będą umieszczone w 25 kontrakcie wojewódzkim. Procedury te będą jednolite dla wszystkich kontraktów. We wniosku należy ograniczyć się do opisu proponowanych procedur niestandardowych, specyfiki regionalnej, proponowanych modyfikacji wynikających ze specyficznych działań lub proponowanych instytucji (podmiotów uprawnionych) beneficjantów. Należy także zaznaczyć różnice wynikające z odmiennych regulacji dotyczących środków zagranicznych oraz poszczególnych źródeł krajowych. Głównym obszarem interwencji i koncentracji środków Funduszy Strukturalnych są regiony o najniższym, w skali Wspólnoty, poziomie rozwoju społeczno-gospodarczym. Kryterium ich wyróżnienia jest poziom produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca dla jednostki NUTS II10 mniejszy od 75% średniej unijnej. Działania podejmowane na tych obszarach mają na celu przyśpieszenie ich rozwoju. Celem 2 zostały objęte obszary stojące przed koniecznością głębokiej restrukturyzacji społeczno-ekonomicznej. Dotyczy to obszarów koncentracji przemysłów tradycyjnych, obszarów wiejskich o niskich dochodach ludności, zdegradowanych społecznie dzielnic miast oraz terenów zależnych od rybołówstwa (wyznaczane są one jako jednostki NUTS III lub mniejsze w oparciu o wysokość stopy bezrobocia i udział w zatrudnieniu). Celem 3 objęte są wszystkie obszary krajów członkowskich niezliczone do celu 1. Prowadzone są w jego ramach działania mające na celu wsparcie działań ukierunkowanych na adaptację i modernizację systemów edukacyjnych, szkoleniowych i zatrudnienia. 1.6 TOK OPRACOWANIA ORAZ PROPOZYCJA METODOLOGII BUDOWY STRATEGII ROZWOJ Strategia rozwoju jest opracowaniem własnym samorządu terytorialnego, który w całości odpowiada za jej sformułowanie i realizację (Rysunek 1). Udział ekspertów w 10 Skrót NUTS oznacza nazwę klasyfikacji statystycznej Unii Europejskiej wprowadzoną przez biuro statystyczne UE EUROSTAT dla umożliwienia porównywalności danych pomiędzy krajami i obszarami krajów członkowskich. Jednostki Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS), w szczególności poziomu II i III, stanowią także podstawę do wyznaczania obszarów interwencji funduszy strukturalnych. W dniu 13 czerwca 2000 r. Rada Ministrów przyjęła Rozporządzenie w sprawie wprowadzenia Nomenklatury jednostek Terytorialnych do celów Statystycznych, które do czasu wstąpienia do Unii Europejskiej określać się będzie w Polsce skrótem NTS. W świetle rozporządzenia, Polska jest podzielona na jednostki NTS w następujący sposób: NTS I - całe terytorium Polski NTS II - 16 województw NTS III - 44 podregiony NTS IV - 373 powiaty NTS V - 2489 gmin 26 opracowaniu strategii ma charakter pomocniczy. Inicjatorem podjęcia prac nad strategią powinien być główny jej podmiot, jakim jest: zarząd województwa, powiatu i gminy. Wnioskuje on o podjęcie odpowiedniej uchwały przez sejmik województwa czy radę powiatu lub gminy. W trakcie opracowania strategii niezbędne jest zapewnienie współpracy z: jednostkami administracyjnymi wyższego i niższego rzędu, sąsiednimi jednostkami, jednostkami tym w położeniu przygranicznym z jednostkami sąsiedniego państwa, organizacjami porządkowymi oraz samorządami gospodarczymi i zawodowymi. Budowa strategii rozwoju powinna uwzględniać analizę retrospektywną stanu wyjściowego regionu, w którym powinny się znaleźć dane statystyczne dotyczące regoinu w rozbiciu na podregiony, w porównaniu z innymi regionami. Zestawienia powinny zawierać dane z okresu ostatnich 8–10 lat. Najważniejsze z tych danych to np. gęstość zaludnienia, wykształcenie, procent ludności w wieku przed-po- produkcyjnym, średnie wynagrodzenie, PKB, telefony itp. Dynamika zmian w tych obszarach pozwala na wyciągnięcie wielu wniosków. Wiele z tych danych zawarte są w rocznikach statystystycznych które należy przeanalizować. W opracowaniu wstępnym powinny pojawić się mapki, pokazujące gęstości rozważanych wielkości w regionie, a także ilustrujące dynamikę zmian. W strategii rozwoju powinna znaleźć się tylko diagnoza regionu, powstała na bazie takiego opracowania. Program wdrażania to pierwszy poziom strategii, w którym powinny pojawiać się konkretne informacje o podmiotach realizujących, sposobach realizacji, horyzontach czasowych i spodziewanych wynikach. Końcową część strategii powinny stanowić zadania określane na najbliższe 2-3 lata, wraz z opisem, terminem wykonania, nazwiskiem osoby odpowiedzialnej, budżetem i źródłem środków finansowych. Po sformułowaniu strategii należy podać jasny sposób monitorowania jej realizacji. Wydaje się, że corocznie powinna być nowelizowana tak strategia rozwoju jak i stan wyjściowy regionu (zmieniony na skutek działania czynników endo- i egzogennych). Strategia powinna zawierać syntezę sprawozdań z zadań już wykonanych wraz z opisem uzyskanych z nich efektów. Pełne sprawozdania z wykonania zadań powinny być dostarczane do regionalnej komisji monitorującej przy pobieraniu każdej transy nakładów na zadanie, lecz nie rzadziej, niż co pół roku. Komisje takie powinny składać syntetyczne sprawozdania do 27 swoich odpowiedników w regionach, którego składową jest region wdrażający strategię. Byłoby to pomocne przy nowelizacji strategii regionów wyższego rzędu. W rezultacie syntetyczne sprawozdanie otrzymywałaby w końcowym etapie komisja przy Radzie Ministrów, co pozwoliłoby corocznie modyfikować Narodową Strategię Rozwoju Regionalnego. Poszczególne regiony (gminy, miasta, powiaty, województwa, państwo) powinny corocznie publikować (np. w internecie) sprawozdania z wykonania zadań strategii w roku ubiegłym oraz strategię znowelizowaną. Takie podejście do problemu strategii pozwoliłoby na ciągłe ich udoskonalanie, gdyż zespoły budujące strategie rozwoju w regionach mogłyby sięgać po wzorce działań, które sprawdziły się w innych regionach lub uniknąć błędów, które stały się udziałem innych. 28 Rysunek 1. Struktura organizacyjna prac nad strategia rozwoju Sejmik Województwa Rada Powiatu/Gminy Zarząd województwa Społeczna Rada Konsultacyjna Pełnomocnik ds. Opracowania strategii Zespół Ekspercki Zespół Redakcyjny Zespół zadaniowy ds. ekologii Zespół zadaniowy ds. społecznych Generalny Konsultant Zespół zadaniowy ds. gospodarczych Zespół zadaniowy ds. infrastruktury technicznej Źródło: E.Wysocka, J. Koziński, „Strategia rozwoju regionalnego lokalnego reformie administracyjnej państwa”, Wyd. DIFIN, Warszawa 2000, strona 109. 29 Rysunek 2. Tok opracowania strategii rozwoju Źródło: E.Wysocka, J. Koziński, „Strategia rozwoju regionalnego lokalnego reformie administracyjnej państwa”, Wyd. DIFIN, Warszawa 2000, strona 111. Uchwała Sejmiku Wojewódzkiego lub Rady Powiatu/Gminy Bilans otwarcia + ankieta Diagnoza prospektywna problemy/szanse/zagrożenia Opinia Społecznej Rady Konsultacyjnej Seminarium robocze Konsultacje z samorządem Akceptacja diagnozy stanu przez Sejmik Województwa lub Rade powiatu/Gminy Opinia Społecznej Rady Konsultacyjnej Cele i wizja rozwoju Konsultacje samorządu terytorialnego Seminarium robocze Akceptacja celów i wizji przez Sejmik Województwa lub Rade Powiatu /Gminy Uzgodnienia z administracja rządową Opinia Społecznej Rady Konsultacyjnej Program rozwoju Ostateczna redakcja strategii Zatwierdzenie strategii przez Samorząd wojewódzki lub radę powiatu/Gminy 30 Uzgodnienia z administracją terytorialną Opinia samorządu terytorialnego 2. OMÓWIENIE PODSTAWOWYCH KIERUNKÓW STRATEGII ROZWOJU POLSKII 2.1 KIERUNKI ROZWOJU 2.1.1 TRZY GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU W NAJBLIŻSZYM PIĘCIOLECIU Uderzeniem pierwszym, realizowanym już począwszy od 2001 roku, powinno być przejście do intensywnego inwestowania w edukację. Nakłady na edukację powinny być od roku 2001 zwiększone coroczne w tempie o 1,5 pkt szybszym od wzrostu PKB, tak, aby osiągnąć najpóźniej w roku 2010 udział wydatków na edukację ze wszystkich źródeł w wysokości 6,5% PKB i 7,5% w roku 2020 w porównaniu z obecnym poziomem 5,6%. Powinno to umożliwić osiągnięcie standardów edukacyjnych UE najpóźniej w latach 20102012. Wymaga to rozwiązania następujących problemów: jak najszybszego wykorzystania kształcenia szkolnego i pozaszkolnego do podnoszenia poziomu cywilizacyjnego społeczeństwa oraz dla wyrównywania startu szkolnego i szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, zwłaszcza na wsi, upowszechnienia kształcenia wyższego, zasadnicze rozszerzenie systemu stypendialnego oraz pomocy kredytowej dla studentów, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży ze wsi i małych miasteczek, co warunkuje zwiększenie naboru do szkół wyższych, szerokiego wprowadzenia do programów nauczania umiejętności korzystania z komputera i z Internetu oraz szerokiej rozbudowy nauczania języków obcych, zapewnienia większej elastyczności kształcenia w dostosowaniu do potrzeb rynku pracy, wprowadzenia nowych rozszerzenia istniejących form kształcenia i odnawianiu kwalifikacji osób dorosłych uczestniczących w życiu zawodowym, tak aby do roku, 2010 co najmniej 1/3 pracujących uczestniczyła w odnowieniu kwalifikacji, zapoczątkowania objęcia kadr nauczycielskich kompleksowym programem doskonalenia kwalifikacji w systemie kształcenia ustawicznego, zwłaszcza w dziedzinie wiedzy informatycznej, czemu powinno towarzyszyć znaczne podniesienie relatywnego poziomu płac i wynagrodzeń dla nauczycieli.11 11 Strategia rozwoju regionalnego Polski do roku 2020, Warszawa 2000 31 Wszystko to wymaga jak najwcześniejszego przystąpienia do korekty obecnie realizowanej reformy pod kątem jej dostosowania do potrzeb przyszłości. Uderzeniem drugim powinno być dokonanie przełomu w budownictwie mieszkaniowymi wykorzystanie tego jako głównego czynnika zdynamizowania gospodarki. Może to dać Polsce przewagę w tempie rozwoju nad innymi krajami Unii Europejskiej jednak wymaga to rozwiązania następujących problemów: zasadniczego zwiększenia rozmiarów subwencji dla gmin na zbrojenie terenów i budownictwo komunalne, przywrócenie rzeczywistego charakteru spółdzielczego istniejącym spółdzielniom mieszkaniowym, udzielanie preferencyjnych kredytów na pierwsze mieszkania dla ludzi młodych, zakładających rodziny, a także rodzin migrujących w poszukiwaniu pracy oraz na zakończenie realizacji już rozpoczętych budynków mieszkaniowych, wprowadzenia obowiązku lokowania w budownictwie mieszkaniowym części kapitałów, gromadzonych przez otwarte fundusze emerytalne w połączeniu gwarancja państwa dla tych inwestycji.12 Budownictwo mieszkaniowe może spełniać rolę dynamizującą rozwój całej gospodarki tylko pod warunkiem, ze będzie oparta w decydującym stopniu na pracy krajowej i na materiałach dla budownictwa wytwarzanych w kraju. W sumie za cel minimalny należy uznać zbudowanie do roku, 2020 co najmniej 3 milionów mieszkań, a w korzystniejszych warunkach dążyć do liczby 5 mil nowo zbudowanych mieszkań. Pozwoliłoby to doprowadzić liczbę mieszkań budowanych w przeliczeniu na 1000 ludności do 6 – 7 rocznie, co oznaczałoby zahamowanie regresu pod tym względem w stosunku do krajów UE. Uderzeniem trzecim powinno być zasadnicze zwiększenie nakładów na naukę i zaplecze B+R. Wzrost taki może mieć jednak uzasadnienie tylko pod warunkiem głębokiej zmiany sposobu finansowania nauki, polegające na przejściu na standardy europejskie. Wymaga to: przejścia na europejskie standardy finansowe nauki i zaplecza badawczo – rozwojowego, finansowanie programu praktycznego wykorzystania osiągnięć naukowych, wzorowanych na Europejskich Programach Ramowych z zapewnieniem rozwoju instytucji konsorcjów celowych, opartych na łączeniu środków i działań nauki, 12 Strategia rozwoju regionu do roku 2020, Warszawa 2000. 32 przemysłu i biznesu, oraz zakładania i rozwój państwowych instytutów badawczych dla dziedzin o znaczeniu strategicznym, zasilania finansowego szkół wyższych, które już prowadzą badania o znaczeniu aplikacyjnym lub mogą je rozszerzyć, tworzenie na terenie Polski instytutów naukowych, zwiększenia zakresu kształcenia młodych kadr naukowych, a zwłaszcza, co najmniej dwukrotnie, liczb osób uzyskujących stopień doktora nauk.13 Przesunięcia środków na wyżej wymienione trzy kierunki działania należałoby dokonać jak najszybciej. W praktyce jest to jednak możliwe dopiero tylko w odniesieniu do edukacji, gdzie zwiększenie środków może być dokonane już w najbliższym budżecie państwa na rok 2001.W pozostałych przypadkach natomiast wymaga to odpowiednich kroków wstępnych. Zwiększenie nakładów na te trzy kierunki powinno nastąpić w trzech terminach (lata 2001, 2002, 2003), co oznaczałoby zarazem trzy fale koncentracji niezbędnych w tym celu środków budżetowych i inwestycyjnych. Powinno to być poprzedzone okresami przygotowawczymi, a mianowicie: rok 2000 dla edukacji, rok 200 i 2001 dla budownictwa mieszkaniowego, rok 2000 – 2002 dla nauki. Jednak nie zrealizowano tych posunięć, ale już począwszy od roku 2001 można założyć przesunięcia tego terminu o jeden rok, czyli na rok 2002 z zachowaniem proponowanego trzyletniego cyklu realizacji. Tabela 2. Zadania strategiczne na okres po roku 2005. Pięciolecie 2001-2005 Zadania strategiczne Dokonanie przełomu w 3 dziedzinach dynamizujących gospodarkę: edukacji, budownictwie mieszkaniowym, nauce 2006-2010 Proeksportowe przestawienie gospodarki 2011-2015 Przyspieszenie głębokiej restrukturyzacji gospodarki oraz główna fala inwestycji infrastrukturalnych 2016-2020 Początek bardziej aktywnej przebudowy struktury agrarnej i przyspieszenia przepływu ludności ze wsi do miast Źródło: Strategia rozwoju regionalnego Polski do roku 2020, Warszawa 2000,strona 43 13 Strategia rozwoju regionalnego Polski do roku 2020, Warszawa 2000. 33 2.1.2. FORMUŁOWANIE POLITYK ROZWOJU Konkretyzacja wybranej strategii polega na przełożeniu kierunków działań zawartych w celach strategicznych na zadania przypisane odpowiednim strukturom zaradzania. Podmiotowe ujecie zadań przybrać może formę polityk działowych bądź programów przypisanych jednemu lub wielu podmiotom. Przy konkretyzacji strategii i jej realizacji mamy do czynienia z dwoma rodzajami zadań, tj. przypisanymi ustawowo poszczególnym podmiotom i zadaniom celowym, związanymi z realizacją konkretnych przedsięwzięć. Punktem wyjścia do formułowania polityk i programów jest wyraźny podział zadań miedzy administracją rządowa, samorządową, konkretne podmioty gospodarcze i obywateli, wynikający z zakresu ich obowiązków uprawnień. Zadania o charakterze publicznym realizowane przez administracje rządową mogą być podejmowane na podstawie programów rządowych. Warunkiem realizacji tych zadań jest ich akceptacja przez rząd z określeniem konkretnych nakładów finansowych, finansowych następnie ich uwzględnienie w ustaleniach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Trzeba zaznaczyć, że zadania rządowe dotyczą przede wszystkim realizacji inwestycji w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego kulturowego, infrastruktury technicznej o znaczeniu krajowym i regionalnym, inwestycji komunikacyjnych oraz obiektów związanych z obronnością kraju. Druga grupę stanowią zadania samorządów województw, które dotyczą (art. 14 ustawa o samorządzie województwa): rozwoju gospodarczego, infrastruktury społecznej, infrastruktury technicznej, zagospodarowanie przestrzenne i ochrona środowiska oraz gospodarka wodna. Trzecia grupa zadań dotyczy samorządu powiatu i ma podobny charakter zadań do samorządu województwa z dodatkiem: wspierania osób niepełnosprawnych, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami, nadzoru budowlanego.14 14 Ustawa o samorządzie wojewódzkim. 34 Czwarta grupę stanowią zadania własne i wspólne gmin, związane z ich funkcjonowaniem i rozwojem. Zadania te można podzielić na cztery kategorie spraw, obejmujące: infrastrukturę techniczną, infrastrukturę społeczną, porządek i bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeństwo sanitarne i ochrona przeciwpożarowa, ład przestrzenny i ekologiczny.15 W celu wykonywania swoich zadań gmina może stworzyć jednostki organizacyjne, w tym przedsiębiorstwa, a także zawierać umowy z innymi podmiotami. Działalność podmiotowa gminy związana jest z realizacją zadań o charakterze publicznym, czyli zaspokojeniem zbiorowych potrzeb mieszkańców. Statutowe zadania podmiotów strategii znajdują wyraz z odpowiadającej im polityce rozwoju, stanowiącej podstawę formułowania programów i realizacji polityk sektorowych. W generalizowanej formie mogą to być następujące polityki: społeczna, ekologiczna, produkcyjna, infrastruktury technicznej. Ogólną ramę polityki w odniesieniu do struktur terenowych tworzy polityka przestrzenna. Polityka społeczna nastawiona jest na opanowanie strukturalnego bezrobocia ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji kobiet przez poszukiwanie rozwiązań dla tworzenia nowych miejsc pracy, otwieranie ośrodków przekwalifikowania zawodowego. Drugim elementem polityki społecznej jest osłona ludności najuboższej, w ramach, której prowadzi się działania mające na celu utrzymanie ośrodków opieki społecznej, zapewnienie opieki zdrowotnej. Trzeci element to zmiany strukturalne w służbie zdrowia i szkolnictwie wszystkich szczebli, zmierzające do osiągnięcia samowystarczalności i efektywności poszczególnych jednostek organizacyjnych. Działania te powinny zmniejszać presję na wydatki budżetowe. Polityką ochrony środowiska należy objąć likwidację źródeł zanieczyszczeń, tworzenie obszarów chronionych, utrzymane stanu sanitarnego. Polityką ochrony środowiska 15 Ustawa o samorządzie wojewódzkim. 35 wiąże się ściśle ochrona dóbr kultury. Na rozwiązanie tego problemu mogą wpłynąć skorelowane działania prawne, finansowe oraz organizacyjne. Jeśli chodzi o politykę w zakresie infrastruktury technicznej jest ona w większym stopniu uzależniona od postępu naukowo-technicznego. Na pierwszy plan wysuwa się zaopatrzenie w odpowiedniej jakości wodę spożywcza, a następnie związana z tym budowa i utrzymanie sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków. Wśród struktur przestrzennych w polityce przestrzennej wyróżnia się: obszary o socjalnym statusie prawnym: przyrodnicze obszary prawnie chronione, zlewnie chronione, obszary ochrony uzdrowiskowej, tereny specjalne, obszary o dominujących negatywnych cechach regresu społecznego i gospodarczego, deficytu wody itp., obszary szczególnych predyspozycji do rozwoju gospodarczego dominujących funkcji, obszary o różnym tempie i rozwoju zmian w zagospodarowaniu przestrzennym. Wszystkie rodzaje polityk powinny znaleźć swoje odbicie w postaci programów realizacyjnych, które w strategii powinny być wstępnie zarysowane. Opracowanie konkretnych programów i ich realizację są domeną odpowiednich podmiotów strategii rozwoju danej jednostki. Mogą się one bardzo różnić w swoich ujęciach. Zależy to od wielu czynników, począwszy od specyfiki przedmiotu strategii, stopnia zaangażowania podmiotu w jej realizację, a także środków stojących aktualnie do dyspozycji. Kluczowego znaczenia dla prowadzenia całej strategii nabiera polityka strukturalna państwa. Najważniejszym jej zadaniem w najbliższym 20-leciu jest zdynamizowanie gospodarki w Polsce. Zasadnicze znaczenie ma w tym celu stworzenie warunków do wyraźnego zwiększenia udziału w gospodarce tych jej dziedzin, które charakteryzują się najwyższym tempem wzrostu popytu na swe wyroby i usługi. Zaliczyć do nich można pięć dziedzin są to: obsługa firm, przemysły wysokiej techniki, produkcję i usługi związane z wykorzystaniem czasu wolnego, wyroby i usługi służące ochronie zdrowia, wyroby i usługi służące ochronie środowiska. Udział tych dziedzin w całym zatrudnieniu w gospodarce powinien zwiększyć się z 19% w 1998 r. do 32-33% w roku 2020. 36 Drugim zadaniem polityki strukturalnej powinna być modernizacja makrostruktury, aby uczynić ją bardziej zbliżoną do struktur krajów Unii Europejskiej. Kluczowe znaczenie ma tu przejście od dominującej jeszcze w Polsce strukturze charakterystycznej dla tradycyjnych krajów przemysłowo-rolniczych do struktury typowej dla krajów o gospodarce rynkowej – charakteryzującej się dominacją sektora usług w całym zatrudnieniu. Szczególnego wsparcia wymagają te rodzaje usług, które umacniają konkurencyjność polski na rynkach światowych, jak np. usługi marketingowe. Trzecim zadaniem polityki strukturalnej powinno być dostosowanie struktury do wymagań cywilizacji informacyjnej. Konieczne jest w tym celu stworzenie programu dostosowawczego, który powinien obejmować, co najmniej 3 dziedziny: masowego upowszechnienia wiedzy informatycznej w społeczeństwie, wykorzystanie technik informacyjnych szerokim zasięgu aplikacji społecznogospodarczych, oraz tworzenia specjalizacji narodowej w obszarze technik informacyjnych, uwzględnieniem dziedzin oprogramowania, w których szanse Polski mogą być największe, oraz produkcji i wykorzystania sprzętu specjalistycznego. Czwartym zadaniem polityki strukturalnej powinno być unowocześnienie struktury eksportu polskiego. Zasadnicze znaczenie ma tu: szersze wejście polski na najbardziej dynamiczny obszar eksportu światowego, jakim jest rynek wyrobów i usług wysokiej techniki tak, aby ich udział w całości eksportu zwiększył się z 4% w 1998 r., do co najmniej 15-30% w roku 2020, wsparcie przez państwo procesów specjalizacji pod katem handlu zagranicznego, które obecnie występują już w 3 przemysłach: odzieżowym, meblarski i przetwórstwa owocowo-warzywnego, zwiększenie liczby podmiotów uczestniczących eksporcie, tak, aby udział przedsiębiorstw nieuczestniczących ogóle w eksporcie zmniejszył się z 65% obecnie do 40-50% w roku 2020. Piątym zadaniem polityki strukturalnej powinno być lepsze dostosowanie potencjału eksportowego polski do ekspansji na rynkach Unii Europejskiej. Kluczowe znaczenie ma tu: szybszy rozwój tych dziedzin, w których UE w największym stopniu jest zależna od importu zewnątrz wspólnoty, tworzenie i umacnianie tych powiązań pomiędzy Polską a UE, które mogą mieć charakter trwały, 37 aktywne wspieranie przedsięwzięć o charakterze specjalizacji Polski pod kątem potrzeb rynku UE, stworzenie silnych bodźców dla rozwoju kooperacji z firmami innych krajów wspólnoty, zwłaszcza z Niemcami, w tym również w eksporcie na rynki trzecie. Warunkiem postępu w tych kierunkach jest jak najszybsze przejście od dominujących dotychczas takich dostosowań strukturalnych, których istotę stanowi ochrona przemysłów upadających, do polityki dostosowań, których istotą jest promocja nowych przemysłów i dziedzin. Powinno to nastąpić nie później niż w roku 2005. 2.2 CELE I PRIORYTETY Celem nadrzędnym powinno być stworzenie warunków do zapewnienia wysokiego i trwałego rozwoju społeczno gospodarczego Polski tak, aby osiągnąć maksymalne zmniejszenie dystansu dzielącego ją od średniego poziomu krajów Unii Europejskiej pod względem poziomu PKB na jednego mieszkańca.16 Pozom PKB na jednego mieszkańca Polski w dolarach, ocenia się w punkcie wyjściowym w roku 2000 na około 37% średniego poziomu krajów Unii Europejskiej. Utrzymanie tego poziomu wymagałoby tempa wzrostu PKB na jednego mieszkańca nie mniejszego niż 3% rocznie, jednak rozwoju gospodarczego nie wolno sprowadzać tylko do wzrostu PKB. Ta ogólna reguła jest szczególnie aktualna w przypadku Polski, mamy do czynienia ze znacznym jej opóźnieniem pod względem jakości życia. Decydują o tym: opóźnienia w poziomie cywilizacyjnym, wyjątkowo wysoki udział ludności o najniższym poziomie wykształcenia, wysokie zróżnicowanie dochodowe, gorsze warunki mieszkaniowe, słabość funkcjonowania instytucji socjalnych służb publicznych, zdewastowanie środowiska na niektórych obszarach. Dlatego w dwudziestoleciu powinno się zapewnić poprawę jakości życia w szybszym tempie niż wzrost PKB, a postęp pod tym względem ma priorytetowe znaczenie. Temu celowi nadrzędnemu powinny być podporządkowane wszystkie pozostałe cele cząstkowe i odcinkowe. 16 Strategia rozwoju regionalnego Polski do roku 2020. Warszawa 2000. 38 Cele stawiane przed strategią i polityką gospodarczą muszą zmieniać się w czasie, gdyż poważnym zmianom ulegają warunki realizacyjne, charakteryzujące się dużym zróżnicowaniem w poszczególnych okresach dwudziestolecia, szczególne znaczenie będzie miało: do 2005 niedopuszczenie do wzrostu bezrobocia w latach największego przyrostu podaży pracy, w latach 2006 – 2008 spłata zobowiązań w okresie ich szczytowego nasilenia, co wymagać będzie wzrostu oszczędności krajowych i proeksportowego przestawienia gospodarki, w latach 2009 – 2015 maksymalne wykorzystanie efektów zmniejszenia się po 2008 roku obciążeń tytułu obsługi długu zagranicznego dla zwiększenia inwestycji infrastrukturalnych przyspieszenia zmian w strukturze gospodarki, w latach 2016 – 2020 wykorzystanie zmian w sytuacji demograficznej dla zmniejszenia bezrobocia oraz stworzenia warunków do zasadniczego przyspieszenia procesu przechodzeni a ludności zatrudnionej rolnictwie do działalności pozarolniczej i do miast. Powyższe rozumowanie prowadzi do wniosku, że za priorytety dwudziestolecia należy uznać cztery główne kierunki, które określa Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego są nimi: 1) rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów, 2) restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji, 3) rozwój zasobów ludzkich, 4) wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją, 5) rozwój współpracy regionów.17 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów ma prowadzić do wzmocnienia konkurencyjności województw, odpowiednio do ich endogenicznych potencjałów rozwojowych i perspektyw funkcjonowania egzogenicznych sektorów aktywności. Ten segment polityki rozwoju regionalnego dotyczyć będzie wszystkich województw. Możliwości rozwoju społeczno-gospodarczego kraju są hamowane przez istniejącą między Polską a krajami Unii Europejskiej lukę infrastrukturalną. Jest 17 Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 – 2006. 39 szczególnie widoczna w zakresie infrastruktury drogowej, ale obejmuje także infrastrukturę teleinformatyczną, kolejową, energetyczną i inne. Największe znaczenie dla włączenia się regionów w procesy rozwojowe kraju i umożliwienia im konkurowania w skali krajowej i europejskiej ma wsparcie rozbudowy i modernizacji infrastruktury, w szczególności transportowej i telekomunikacyjnej, o znaczeniu ogólnoeuropejskim i narodowym, oraz infrastruktury technicznej i społecznej ośrodków miejskich, mogących odgrywać rolę biegunów wzrostu. Inwestycje w infrastrukturę wpływają na podwyższenie jakości życia mieszkańców (np. poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego), zwiększenie stopnia dostępności do edukacji, jak i zwiększenie atrakcyjności lokalizowania się w regionie różnego typu działalności biznesowej, w tym bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W dłuższej perspektywie rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej w miastach oraz poprawa połączeń pomiędzy ośrodkami regionalnymi może skutkować zwiększeniem mobilności przestrzennej mieszkańców, co ma kluczowe znaczenie w procesie restrukturyzacji obszarów przemysłowych i wiejskich. W ramach tego priorytetu definiuje się trzy cele szczegółowe, które tworzą podstawy konkurencyjności regionów Polski: a) rozwój infrastruktury o znaczeniu ponadlokalnym, b) rozwój funkcji metropolitalnych największych aglomeracji i miast, c) rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego.18 W dążeniu do realizacji infrastruktury ponadlokalnej udostępnione będą środki na współfinansowanie działań samorządów ukierunkowanych na modernizację i rozbudowę infrastruktury technicznej o znaczeniu ponadlokalnym, komplementarnych w stosunku do działań polityki rządu w tej sferze. Interwencja państwa koncentrować się będzie na współfinansowania infrastruktury transportowej (regionalnej, ponadlokalnej) jako podstawowego elementu budowy potencjału endogenicznego rozwoju i zwiększania mobilności przestrzennej ludności, infrastruktury edukacyjnej (ponadpodstawowej i wyższej), infrastruktury naukowo-badawczej oraz projektów z zakresu infrastruktury ochrony środowiska, które przyczynią się do znaczącej poprawy sytuacji ekologicznej w województwie. 18 Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 – 2006. 40 Wsparcie państwa skierowane na rozbudowę i modernizację infrastruktury technicznej w ramach realizacji Narodowej strategii rozwoju regionalnego będzie dotyczyć: infrastruktury transportowej, przede wszystkim drogowej i kolejowej informacyjnego znaczeniu wojewódzkim, z uwzględnieniem elementów systemu krajowego, a w uzasadnionych przypadkach wsparcie może dotyczyć innej infrastruktury transportowej o znaczeniu regionalnym: lotnisk, dróg wodnych, miejskich systemów transportowych, transportu multimedialnego, infrastruktury ochrony środowiska o znaczeniu ponadlokalnym, infrastruktury służącej do prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej, infrastruktury szkolnictwa i edukacji, w tym w szczególności infrastruktury szkolnictwa wyższego o znaczeniu wojewódzkim, wojewódzkich ośrodków naukowo-badawczych, wojewódzkich instytucji rozwoju technologicznego i innowacji, innej infrastruktury o znaczeniu wojewódzkim, realizowanej w powiązaniu z horyzontalnymi programami krajowymi. 19 Wsparcie dotyczy w szczególności takich sytuacji, w których jednostki samorządu terytorialnego nie mogą rozwiązać istotnych problemów z powodów geograficznych, klimatycznych, historycznych itp. Celem nadrzędnym w rozwoju obszarów metropolitalnych jest zapewnienie ich stymulującej roli w rozwoju gospodarczym, społecznym, przestrzennym i ekologicznym. Obszary te, będąc w szczególności węzłami krajowych i regionalnych systemów infrastruktury oraz równocześnie miejskimi systemami tej infrastruktury, powinny znaleźć swoje miejsce w programach rozwoju regionalnego, tak aby zostały wykorzystane ich możliwości dla zdynamizowania rozwoju regionów i kraju. Wsparcie działań współfinansowanych przez samorządy w ramach tego celu obejmować będzie: uzbrojenie terenu w celu przyciągania inwestycji, wsparcie dla tworzenia międzynarodowych i regionalnych giełd, instytucji otoczenia biznesu, rozbudowę i modernizację bazy edukacyjnej oraz badań naukowych, w tym przede wszystkim szkolnictwa wyższego, infrastrukturę ochrony środowiska związanej z poprawą jakości życia, 19 Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 – 2006. 41 infrastrukturę transportową, w tym przede wszystkim budowę dróg, przepraw mostowych, lotnisk, systemów komunikacji zbiorowej, infrastrukturę kultury i sztuki decydującej o wizerunku miasta i regionu. Rewolucja internetowa i telekomunikacyjna, stały wzrost znaczenia mediów powodują tworzenie się na świecie nowego typu społeczeństwa, zwanym społeczeństwem informacyjnym. Dla budowania siły konkurencyjnej Polski i jej regionów niezbędna jest dalsza popularyzacja Internetu, szczególnie na obszarach wiejskich, liberalizacja rynku telekomunikacyjnego, rozwój handlu poprzez Internet, zwiększenie dostępności i podniesienie wiedzy komputerowej ogółu ludności, a przede wszystkim młodzieży. Technologie informacyjne powinny służyć rozwojowi lokalnemu i regionalnemu, ochronie środowiska i zachowaniu różnic kulturowych, a także umożliwiać dostęp do informacji o działaniach podejmowanych przez administrację publiczną. Wsparcie dla restrukturyzacji i dywersyfikacji bazy ekonomicznej regionów ma na celu zarówno zwiększanie produktywności i rentowności istniejących gałęzi gospodarki regionalnej, jak i promowanie nowych form działalności sprzyjających zmianie wizerunku ekonomicznego oraz wzbogaceniu oferty zatrudnienia w regionie. Elementem służącym restrukturyzacji i dywersyfikacji bazy ekonomicznej regionów powinny stać się zarówno ogólnokrajowe, jak i regionalne działania służące przyrostowi produkcji eksportowej Głównym podmiotem interwencji państwa w ramach tego priorytetu będzie sektor produkcyjny - przedsiębiorstwa (w tym MSP) oraz jego otoczenie (infrastruktura biznesu). Celem wsparcia powinny stać się również niektóre sektory usług (rozwój turystyki i jej otoczenia). Kierunki działań w ramach tego priorytetu polegać będą zarówno na oddziaływaniu na rozwój i powstawanie nowych firm w sektorach zdefiniowanych jako kluczowe z punktu widzenia potrzeb gospodarek regionalnych, jak i wspieraniu transferu technologii oraz absorpcji innowacji, a także wsparciu rozwoju turystyki, co może być istotnym elementem restrukturyzacji obszarów przemysłowych i rolniczych o dużych walorach środowiskowych i kulturowych. W ramach tego priorytetu wyróżnia się trzy cele szczegółowe: stymulowanie lokalizacji inwestycji w regionie oraz wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), wspieranie tworzenia i absorpcji innowacji, w tym transferu nowoczesnych technologii, rozwój turystyki, rekreacji i ochrona dziedzictwa kulturowego, 42 stymulowanie lokalizacji inwestycji w regionie oraz wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.20 Lokalizacja nowych inwestycji w danym regionie uzależniona jest od wielu czynników. Podstawowymi są m.in. poziom rozwoju infrastruktury oraz jakość kapitału ludzkiego, ale duże znaczenie ma także dobra promocja i sprawna obsługa administracyjna inwestorów oraz lokalne preferencje i udogodnienia tworzone dla pozyskania inwestycji mobilnych. Stymulowanie lokalizacji nowych przedsiębiorstw jest jednym z podstawowych elementów strategii rozwoju regionalnego, ukierunkowanej na zwiększenie wzrostu gospodarczego i wykorzystanie potencjału endogenicznego regionów. Dla przyspieszenia restrukturyzacji i podniesienia konkurencyjności regionów niezbędne jest w ramach polityki rozwoju regionalnego państwa udzielanie wsparcia przedsięwzięciom, które sprzyjają wykorzystaniu potencjału i inicjatyw województw w zakresie tworzenia i absorpcji innowacji. W szczególności wsparcie udzielane samorządom koncentrować się będzie na tworzeniu i funkcjonowaniu instytucji umożliwiających efektywne wykorzystywanie osiągnięć nauki dla potrzeb praktyki gospodarczej. Dla dywersyfikacji działalności gospodarczej istotne znaczenie ma rozwój usług, w tym w szczególności rozwój turystyki i różnych form rekreacji. W warunkach wzrostu gospodarczego, postępujących procesów zmian strukturalnych oraz wzrostu kontaktów międzynarodowych pojawiają się sprzyjające warunki dla rozwoju tego sektora usług. Praktycznie wszystkie polskie regiony dysponują dużymi niewykorzystanymi możliwościami turystycznymi, związanymi z warunkami przyrodniczymi i kulturowymi. Niezbędne są także działania modernizacyjne tam, gdzie infrastruktura turystyczna już istnieje. Rozwój turystyki (w tym agroturystyki) może być istotnym czynnikiem wzrostu zatrudnienia, szczególnie na obszarach wiejskich, natomiast ochrona dziedzictwa kulturowego przyczynia się do budowy tożsamości regionalnej, co jest podstawą spójności przekształceń społeczno-kulturowych współczesnej Europy. Cel będzie realizowany poprzez projekty rozwoju regionalnych produktów i pakietów produktów zidentyfikowanych marek turystycznych, konkurencyjnych także na rynku krajowym i międzynarodowym. Wsparcie uzyskają regionalnie zdefiniowane: projekty ukierunkowane na rozwój MSP sektora turystycznego, projekty podmiotów zamierzających rozpocząć działalność turystyczną, 20 Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 – 2006. 43 projekty przedsiębiorstw oferujących usługi turystyczne, ze szczególnym zwróceniem uwagi na podejmujących działalność w nowych miejscach i sektorach turystycznych, oferujących nowe produkty turystyczne, projekty z zakresu turystyki alternatywnej, projekty instytucji sektora publicznego, projekty z zakresu komunalnej infrastruktury turystycznej i rekreacji, projekty z zakresu zagospodarowania turystycznego obiektów historycznych i środowiskowych, projekty z zakresu promocji i informacji turystycznej.21 Poprawa jakości zasobów ludzkich oraz mobilności ludności, w tym przestrzennej, jest niezbędnym warunkiem powodzenia procesów rozwoju i restrukturyzacji w poszczególnych województwach. Poprawa jakości zasobów ludzkich zapewnia wzrost przedsiębiorczości wszystkim regionom. Natomiast zwiększenie mobilności przestrzennej ludności jest warunkiem powodzenia restrukturyzacji na obszarach wiejskich i regionach przeżywających trudności związane z regresem przemysłów tradycyjnych. Odrębnym zagadnieniem związanym z rynkiem pracy jest wspieranie aktywizacji zawodowej młodych i bezrobotnych na obszarach zagrożonych bezrobociem strukturalnym oraz trwale zagrożonych społeczną marginalizacją. Obok województw rolniczych Polski południowo-wschodniej, taka sytuacja występuje na znacznym terenie województw pasa północnego. Priorytet ten ma dwa cele szczegółowe: a) zatrudnienie i rozwój zasobów ludzkich, b) podniesienie umiejętności kadr administracji publicznej do programowania i wdrażania polityki spójności oraz rozwijanie partnerstwa.22 W ramach zatrudnienie i rozwoju zasobów ludzkich prowadzone będzie wsparcie działań samorządów w zakresie polityki zatrudnienia. Zakres ten wyznaczają priorytety Narodowej strategii wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich 2000-2006 oparte na czterech filarach: poprawa jakości zasobów ludzkich (zdolności do bycia zatrudnionym), wzrost przedsiębiorczości, poprawa zdolności przedsiębiorstw do adaptacji, promocja równości szans na rynku pracy.23 21 22 Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 – 2006. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 – 2006. 44 Działania realizowane w ramach programów wojewódzkich będą miały komplementarny charakter w stosunku do programów realizowanych lokalnie i centralnie (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Krajowy Urząd Pracy, Ministerstwo Edukacji Narodowej) i koncentrować się będą na dostosowaniu kwalifikacji kadr do potrzeb i kierunków rozwoju regionu. Obejmować będą: aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu (aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem, młodzieży), przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego (aktywizacja osób pozostających w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy), rozwój powszechnej edukacji ustawicznej oraz dostosowanie kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy, doskonalenie kadr gospodarki (zwłaszcza w sektorze MSP) w zakresie wdrażania innowacji i nowoczesnych technologii oraz pomoc dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą (rozwój przedsiębiorczości), wyrównywanie szans kobiet na rynku pracy. Wymienione działania powinny być realizowane zgodnie z zasadą partnerstwa, zwłaszcza w zakresie współpracy z partnerami społecznymi (dotyczy głównie programowania) i organizacjami pozarządowymi (dotyczy głównie realizacji działań). Zasada partnerstwa znajdzie także odzwierciedlenie w postaci wsparcia dla lokalnych porozumień na rzecz zatrudnienia. Za udzielanie wsparcia technicznego jednostkom samorządu (zwłaszcza samorządowym, wojewódzkim urzędom pracy) w zakresie polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich odpowiada Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Podniesienie kwalifikacji kadr administracji rządowej i samorządowej jest niezbędnym warunkiem uczestnictwa w polityce spójności Unii Europejskiej oraz korzystania w jej ramach z zasobów Funduszy Strukturalnych. Zakres niezbędnych dostosowań w tym obszarze jest olbrzymi i obejmuje podwyższanie umiejętności programowania, monitorowania, kontroli finansowej, stosowania procedur współfinansowania oraz zarządzania programami i projektami. W celu sprawnej absorpcji środków strukturalnych szacuje się, że na wszystkich poziomach zarządzania działaniami ukierunkowanymi na te zagadnienia musi zostać objętych w Polsce do roku 2002 kilka tysięcy osób. Zwiększenie zaangażowania osób i grup społecznych w realizację polityki rozwoju regionalnego państwa, zarówno na poziomie 23 Narodowa Strategia wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich. 45 krajowym, jak i regionalnym, jest jednym z podstawowych warunków sukcesu Narodowej strategii rozwoju regionalnego. Wsparcie udzielane będzie w formie pomocy technicznej, organizacji seminariów i wizyt studyjnych, a także zakupów wyposażenia związanego z realizowanym projektem szkoleniowym. W celu osiągnięcia dużej efektywności działań szkoleniowych ukierunkowanych na administrację publiczną część z nich będzie wdrażana w ramach komponentu na zasadach partnerstwa instytucji publicznych z krajów kandydujących i członkowskich (tzw. twinning). Znaczne obszary Polski zagrożone są zjawiskiem trwałej peryferyzacji i marginalizacji dużych grup społecznych. W szczególności dotyczy to obszarów Polski wschodniej i południowo-wschodniej o charakterze rolniczym, na których ułomna i słabo rozwinięta sieć miejska nie spełnia żadnej roli aktywizującej, popegeerowskich obszarów Polski północnej, niektórych dzielnic największych miast, głównie o charakterze robotniczym, oraz wielu miast o jedynej dotychczas funkcji miastotwórczej, którą stanowiły zakłady przemysłowe. Wspólnymi cechami tych obszarów są: utrzymujące się długotrwałe bezrobocie, niskie dochody, w których znaczny udział stanowi pomoc socjalna, niski poziom wykształcenia ludności oraz patologie społeczne. Celem priorytetu jest aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zagrożonych marginalizacją oraz włączenie ich w procesy rozwojowe kraju i Europy. W jego ramach wyróżnia się następujące cele szczegółowe: a) aktywizacja obszarów wiejskich, b) rewitalizacja bazy ekonomicznej miast, c) rewitalizacja obszarów wielkomiejskich zagrożonych marginalizacją społeczno- gospodarczą.24 Spodziewane rezultaty obejmują: wzrost poziomu przedsiębiorczości mierzony wzrostem liczby prywatnych MSP poza rolnictwem, ograniczenie zjawisk patologii społecznych na terenach wsi, w szczególności na obszarach popegeerowskich oraz restrukturyzowanych miast, podniesienie poziomu życia mieszkańców obszarów wiejskich i małych miast, 24 Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 – 2006. 46 wzrost atrakcyjności miast i obszarów wiejskich w zakresie lokalizacji przedsiębiorstw, podniesienie poziomu mobilności przestrzennej ludności. Rozwój terenów wiejskich są jednymi z priorytetowych obszarów interwencji. Działania podejmowane na poziomie regionalnym w tym obszarze są postrzegane zarówno jako wypełnianie, jak i uzupełnienie realizacji spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich. Wsparcie rozwoju regionalnego w zakresie aktywizacji terenów wiejskich będzie dotyczyło trzech celów szczegółowych: rozwój i modernizacja infrastruktury na obszarach wiejskich i w małych miastach; działania będą ukierunkowane zarówno na wsparcie rozbudowy infrastruktury technicznej (w pierwszym rzędzie sieci wodociągowej wraz z uzdatnieniem, budowie i modernizacji kanalizacji i oczyszczalni ścieków, budowie dróg lokalnych, gospodarce odpadami stałymi, dywersyfikacji źródeł energii), jak i infrastruktury społecznej (w pierwszym rzędzie modernizacji i wyposażenia szkół oraz ochrony dorobku kulturowego i tożsamości wsi). Realizacja projektów infrastrukturalnych będzie prowadzona za pomocą funduszu małych dotacji. Wynika to ze struktury zapotrzebowania gmin wiejskich oraz z bardzo niskich możliwości współfinansowania dużych projektów przez najbiedniejsze gminy wiejskie i miejskie, do których ten komponent jest adresowany, tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem, umożliwiające zagospodarowanie nadwyżek siły roboczej występującej w większości terenów rolniczych Polski, w wyniku stymulowania rozwoju MSP, aktywizacja zawodowa ludności wiejskiej, polegająca na organizowaniu szkoleń i dostarczaniu możliwości przekwalifikowania się ludności wiejskiej, w tym przede wszystkim młodzieży. W szczególnie trudnej sytuacji są miasta, które utraciły dotychczasową bazę ekonomiczną w postaci dużego zakładu przemysłowego, niekiedy zatrudniającego kilka tysięcy osób. Koncentracja tego typu zjawisk mających poważne konsekwencje dla rynku pracy i możliwości rozwojowych całych regionów występuje na terenie Polski południowowschodniej (województwo podkarpackie) oraz Polski wschodniej. Inną kategorią miast problemowych są niewielkie ośrodki, w przeważającej mierze położone na terenach województw wschodnich, o niedorozwiniętych funkcjach, niezapewniające ani własnym, ani tym bardziej mieszkańcom okolicznych terenów wiejskich dostępu do podstawowej 47 infrastruktury edukacyjnej, kulturalnej i zdrowotnej. W miastach tych brak jest odpowiednio przygotowanych instytucji otoczenia biznesu oraz infrastruktury technicznej. Polityka regionalna państwa wspierać będzie kompleksowe działania, mające na celu tworzenie i rozbudowę bazy ekonomicznej małych miast, rozbudowę i modernizację infrastruktury lokalnej, infrastruktury edukacji, ochronę zabytków kultury materialnej i dziedzictwa kulturowego. Szczególna uwaga powinna być poświęcona tym funkcjom miast, które służą obsłudze procesów restrukturyzacyjnych i rozwojowych na wsi. Problem zdegradowanych obszarów wielkomiejskich jest już dobrze rozpoznany w Europie. W Polsce natomiast jest zjawiskiem nowym. Europejska polityka regionalna wprowadziła do katalogu działań różnorodne instrumenty zorientowane na rewitalizację tego typu obszarów. Polityka rozwoju regionalnego w pierwszym rzędzie wspierać będzie kompleksowe projekty rewitalizacji miast dużych, wpływające na polepszenie atrakcyjności inwestycyjnej, tworzenie miejsc pracy, rozwój przedsiębiorczości i ochronę środowiska. Współpraca między regionami, zarówno w kontekście krajowym, jak i międzynarodowym, jest jednym z motorów spójności społeczno-gospodarczej współczesnej Europy, a także ważnym czynnikiem budowania jej tożsamości kulturowej. Promowanie przez państwo współpracy między regionami i podmiotami samorządowymi działającymi na szczeblu lokalnym powinno zapewniać szybkie rozprzestrzenianie się najlepszych pomysłów rozwojowych powstających, zgodnie z zasadą subsydiarności, na najbardziej odpowiednim poziomie zarządzania państwem. Bezpośrednia współpraca między regionami powinna przyczyniać się także do właściwej koordynacji i zapewniania źródeł finansowania dla przedsięwzięć o ponadregionalnym charakterze, zarówno transgranicznych, jak i krajowych. W ramach tego priorytetu wyróżnia się następujące cele szczegółowe: a) rozwój współpracy przygranicznej, b) rozwój współpracy międzynarodowej w zakresie planowania przestrzennego oraz współpracy między regionami i jednostkami lokalnymi.25 Inwestycyjne wsparcie rozwoju współpracy przygranicznej, poprzez rozbudowę infrastruktury, głównie transportowej i ochrony środowiska, rozwój MSP oraz zasobów ludzkich, prowadzone jest w Polsce na dużą skalę od roku 1994 (w ramach Programu Współpracy Przygranicznej PHARE-Crossborder). Dotychczas działania te koncentrowały się na granicy polsko-niemieckiej, ale w związku integracyjnych postępem procesów 25 Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 – 2006. 48 integracyjnych oraz nową sytuacją polskiej granicy wschodniej i południowo-wschodniej jako przyszłych granic zewnętrznych Unii Europejskiej muszą być one jeszcze w okresie przedakcesyjnym stopniowo rozszerzane. Zgodnie z obecnymi zasadami, po wstąpieniu Polski do UE granice wewnętrzne i zewnętrzne Unii Europejskiej zostaną objęte programem INTERREG III A, co zapewni finansowanie współpracy przygranicznej proporcjonalnie do długości granicy państwa i skali problemów rozwojowych. Realizowane będą również działania zapewniające rozwój ruchu turystycznego w strefie przygranicznej, m.in. poprzez prowadzenie wzajemnej promocji atrakcji turystycznych, informacji turystycznej w rejonach przygranicznych, likwidację barier ograniczających ruch turystyczny. W basenie Morza Bałtyckiego rozwinęła się współpraca dużej liczby państw, skutkująca wieloma przedsięwzięciami gospodarczymi i projektami ekologicznymi, w których realizacji aktywnie uczestniczą po stronie polskiej organy samorządu terytorialnego. Polityka rozwoju regionalnego państwa będzie stymulować i wspomagać samorządy województw w celu tworzenia nowych inicjatyw i projektów o randze transeuropejskiej, a także samorządy lokalne w zakresie wymiany najlepszych doświadczeń dotyczących prowadzenia i promowania rozwoju. Bezpośrednie wsparcie finansowe, jeszcze w okresie przedakcesyjnym, będą mogły uzyskać zgłaszane wspólnie z krajami i regionami UE projekty z zakresu transgranicznego planowania przestrzennego (INTERREG III B) oraz wymiany gospodarczej, społecznej i kulturalnej między regionami Polski i Europy (INTERREG III C). Istotnym efektem działań podejmowanych w ramach tego komponentu powinno być także pogłębienie wiedzy i zwiększenie efektywności podejmowanych działań przez samorządy z zakresu polityki rozwoju. Kolejność priorytetów nie jest wyrazem ich hierarchii ważności. Podobnie jak NSRRR Program wsparcia określa zakładany podział środków pomiędzy priorytetami na lata 20012002: Tabela 3. Priorytety strategii rozwoju regionalnego Polski L.P. Nazwa priorytetu 1. % Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu 50 konkurencyjności regionów 2. Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji 49 15 3. Rozwój zasobów ludzkich 12 4. Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją 18 5. Rozwój współpracy regionów 5 Źródło: P. Żubr Programy operacyjne, strona12 W przypadku poszczególnych wniosków a następnie kontraktów wojewódzkich podział ten oczywiście będzie wyglądał odmiennie - istotne jest wzięcie pod uwagę przy konstruowaniu programu operacyjnego zakładanych przez rząd proporcji podziału oraz przy wystarczającej ilości środków finansowych - kompleksowe oddziaływanie na możliwie dużą liczbę elementów struktury społeczno-gospodarczej województwa. Przy definiowaniu priorytetów należy pamiętać także o czynniku finansowym. Faktyczne możliwości współfinansowania przez państwo zgłaszanych programów wojewódzkich programów operacyjnych zostały szczegółowo określone w Programie wsparcia. W odniesieniu do nich oraz możliwości uzyskania środków z innych źródeł województwo na każdy z priorytetów powinien alokować określoną kwotę środków finansowych. Decyzja o przyznaniu takiej, a nie innej alokacji na realizację priorytetu jest, zatem kluczowa z punktu widzenia możliwości realizacji celów programu. Decyzja taka winna być podjęta w oparciu o szczegółową ocenę stopnia ważności danego priorytetu w ramach strategii rozwoju regionu, analizę kosztów związanych z realizacją działań w ramach danego priorytetu oraz oczekiwanych efektów tych działań w stosunku do wielkości zaangażowanych środków. Dodatkowo przeanalizować należy czy zdolności absorpcyjne w ramach danego priorytetu nie okażą się niewystarczające, co może spowodować realokację środków finansowych na rzecz innego priorytetu lub, co gorsza, utratę tych środków. Polecamy internetowy serwis darmowe prace mgr z politologii - strona z całkowicie darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace licencjackie, magisterskie, semestralne i zaliczeniowe. 50