Rola wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka
advertisement
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W PŁOCKU INSTYTUT PEDAGOGIKI SPECJALNOŚĆ: PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO – WYCHOWAWCZA Z PLASTYKĄ Agnieszka Nowakowska ROLA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO W ROZWOJU DZIECKA Praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr Agnieszki Głowali Płock 2004 2 Spis treści Wstęp……………………………………………………………………….3 I. Problemy badań w świetle literatury……………………………………5 1. Rozwój dziecka w kontekście teoretycznym…………………………...6 1.1. Pojęcie i etapy rozwoju dziecka……………………………………6 1.2. Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym……….9 1.3. Czynniki warunkujące rozwój dziecka w wieku przedszkolnym...17 2. Podstawowe założenia wychowania przedszkolnego………………...22 2.1. Pojęcie wychowania przedszkolnego……………………………..22 2.2. Cele i funkcje wychowania przedszkolnego……………………...22 2.3. Metody i formy pracy w przedszkolu…………………………….26 2.4. Osobowość nauczyciela przedszkola……………………………..29 3. Praca wychowawcza w przedszkolu a rozwój dziecka. Analiza programu wychowania przedszkolnego……………………...…..31 3.1. Rozwijanie sprawności fizycznej dziecka w przedszkolu………...31 3.2. Przygotowanie dziecka do podjęcia nauki czytania i pisania……..32 3.3. Kształtowanie postaw społeczno - moralnych dziecka…………...37 3.4. Wychowanie kulturalno - estetyczne w przedszkolu……………..41 II. Metodologiczne podstawy pracy……………………………………..45 1. Przedmiot i cel badań……………………………………………….46 2. Problemy i hipotezy badawcze……………………………………...47 3. Metody, techniki i narzędzia badawcze…………………………….50 4. Charakterystyka terenu i przebieg badań…………………………...53 III. Analiza wyników badań……………………………………………..55 <= Wnioski z badań……………………………………………………….77 <= Bibliografia……………………………………………………………80 <= Aneks………………………………………………………………….82 3 Wstęp Tradycja wychowania przedszkolnego w naszym kraju jest długa, sięga przełomu XVIII/XIX wieku. Już wówczas instytucje te w różnych formach organizacyjnych wspomagały rodziców i dzieci. Przedszkole odgrywa ogromną rolę w przygotowaniu dziecka do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej przede wszystkim, dlatego, że pomaga osiągnąć dojrzałość szkolną dzieci, przygotować dzieci do wymogów życia szkolnego i do pracy wyrównawczej. Dojrzałość szkolna obejmuje osiągnięcie dojrzałości fizycznej, emocjonalno – społecznej i umysłowej (czytanie, pisanie, liczenie). Dojrzałość szkolna jest wynikiem prawidłowego kierowania rozwojem dziecka w wieku przedszkolnym. Osiągana jest zarówno poprzez wychowanie umysłowe jak i społeczno – moralne. Przedszkole nie tylko przygotowuje do roli ucznia, lecz także do innych ról, które dziecku przyjdzie pełnić w przyszłości. Uczeń rozpoczynający naukę w klasie I musi podołać wielu zadaniom: przyzwyczaić się do pracy w systemie lekcyjnym, zwiększyć tempo pracy na zajęciach, opanować umiejętność wykonywania zadań w określonym czasie, przyzwyczaić się do otrzymywania ocen za swoją pracę oraz odrabiania prac domowych. Dlatego, aby dziecko w miarę łagodnie przeszło z przedszkola do szkoły, przedszkole musi u dziecka rozwinąć: samodzielność, poczucie obowiązku, nawyk doprowadzenia rozpoczętej pracy do końca, właściwy stosunek do pracy w szkole. Niniejsza praca składa się z 3 głównych rozdziałów, podzielonych na kilka podrozdziałów. Pierwszy rozdział prezentuje czynniki warunkujące rozwój dziecka w wieku przedszkolnym; cele, funkcje, metody, formy wychowania przedszkolnego oraz rozwijanie sprawności fizycznej, przygotowanie dziecka do podjęcia nauki czytania i pisania, 4 kształtowanie postaw społeczno – moralnych i wychowanie kulturowo – estetyczne w przedszkolu. Drugi rozdział prezentuje metodologiczne podstawy badań, a więc cel badań, problemy i hipotezy badawcze, metody, techniki i narzędzia badawcze wykorzystane w prowadzonych badaniach oraz charakterystykę terenu i przebieg badań. Natomiast analiza i wnioski z badań prowadzonych przeze mnie nad rolą wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka są w rozdziale trzecim. Praca zawiera bibliografię i aneks. Przedszkole pełni rolę usługową w stosunku do rodziców, dzieci, a także społeczeństwa wychowując przyszłych jego członków. Pobyt dziecka w placówce przedszkolnej stwarza mu szansę zdobycia ważnych umiejętności (intelektualnych, społecznych), ułatwia mu tym samym adaptację w szkole. prace z pedagogiki 5 1. Rozwój dziecka w kontekście teoretycznym 1.1. Pojęcie i etapy rozwoju dziecka Rozwój jest to seria zmian, przez które przechodzi istota żywa, aby osiągnąć pełnię rozkwitu. To nie tylko wzrost, ale również pojawienie się nowych form funkcjonowania, które wcześniej nie wystąpiły. Rozwój dziecka „polega na ciągu zmian zachodzących w jego organizmie”.¹ Rozwój jest to „wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian danego obiektu, wykazujące stwierdzalne zróżnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.”² Rozwój dziecka od narodzin do dojrzałości dokonuje się zgodnie z kolejnymi etapami, które pozostają w ścisłym ze sobą powiązaniu. Trzylatek Dziecko około 3-ego roku życia zaczyna używać zaimków, takich jak „ja” czy „mnie”. Stara się z uporem umacniać swoje „ja” w celu zdobycia większej autonomii. Manifestuje, buntuje się i dzięki podejmowanym wysiłkom, a często nieposłuszeństwu utwierdza swoją osobowość. Łatwo traci poczucie bezpieczeństwa, co wyraża płaczem i szuka potwierdzenia miłości i skupienia na nim uwagi. Jest zazdrosny. Mechanizm myślenia 3-latka ma charakter globalny, co oznacza, że dziecko postrzega elementy otoczenia jako całości mało jeszcze zróżnicowane. Niezdolne jest jeszcze do procesów analizy i syntezy, myśli ____________________ ¹ A. Landy, M. Kwiatowska, Z. Topińska, Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1970, Nasza Księgarnia, s. 148. ² B. Petrozolin – Skowrońska (Red.), Nowa encyklopedia powszechna PWN, tom 5, Warszawa 1998, PWN S.A, s. 616. 6 chętnie za pomocą zespołów, kojarzy i łączy ze sobą sprzeczności. Nie potrafi początkowo ani opisywać, ani opowiadać, zaczyna sobie coś wymyślać, fantazjuje. Nie potrafi nawet wyjaśnić tego, co widzi zgodnie z zasadami przyczynowości, przypisuje motywacje ludzkie zjawiskom naturalnym. Dziecko w tym wieku myśli przede wszystkim za pomocą swoich oczu, uszu, rąk, można powiedzieć całym swoim ciałem. Zabawa krótka, najchętniej indywidualna, lub z opiekunem jest naturalnym rodzajem aktywności w tym wieku. Trzylatek nawiązuje pierwsze przyjaźnie. W coraz silniejszym stopniu myśli za pomocą słów. Czterolatek Nabiera zwinności, staje się wrażliwy na muzyczne rytmy, lubi tańczyć, odczuwa też chęć podobania się, pragnie skupić na sobie uwagę. Dziecko w tym wieku lubi przeciwstawiać się wszelkim poleceniom, które do tej pory wykonywało grzecznie i dokładnie. Bezcelowe jest wtedy stosowanie jakichkolwiek kar. Bardzo potrzebne jest w tym wieku określenie jasnych granic, stanowczość i konsekwencja. Czterolatek musi mieć możliwość sprawdzania się różnymi sposobami, również poprzez upór i bunt oraz naśladowanie dorosłych dąży do wzbogacenia własnego „ja”. Zabawy funkcjonalne wzbogacają się o pomysłowe i złożone działania dziecka starszego. Zaspokajają one potrzeby tworzenia i wyrażania siebie. Dzieci rozwijają formy współpracy i zabawy. Większość dzieci w tym wieku przejawia wręcz fanatyczny stosunek do prawdy. Intencje innej osoby są tu mniej ważne niż prawda. W wieku czterech lat dzieci zaczynają rozumieć, że oszustwo jest czymś złym. Pięciolatek Około piątego roku życia u wielu dzieci powraca czas zachwycającej równowagi. Stają się pogodzone ze sobą, są spokojne, 7 przyjacielskie, można na nich polegać. Zabawa wzbogaca się też o dodatkową formę aktywności - jest nią praca. Charakteryzuje się ona tym, że dziecko nie przerywa wykonywanego zadania, jeśli mu coś do skończenia brakuje, uzupełnia. Jest wytrwałe w swojej intencji i dopiero z chwilą ukończenia pracy oddala się od niej. Oznacza to, że dziecko łączy zabawę z doświadczeniem, poszukiwaniem, ze sztuką, z pracą, które dopiero później ulegają zróżnicowaniu. Między czwartym a szóstym rokiem życia świadomość moralna dziecka przestaje być wiązana z możliwością otrzymania nagrody czy kary, a zaczyna obejmować ogólniejsze, abstrakcyjne standardy przekształcające się w dalszych latach do ocen moralnych czy słuszności. W miarę rozwoju zdolności postrzegania i umiejętności poznawczych, dzieci coraz sprawniej uczą się dostrzegać sygnały wskazujące na trudną sytuację emocjonalną innych ludzi i potrafią odpowiednio zareagować. Sześciolatek Okres pomiędzy piątym i szóstym rokiem życia znowu może cechować się nadmiernymi emocjami czasami rozdzielają je skrajności. Dziecko ponownie chce być w centrum uwagi, chce być najbardziej kochane, najlepiej oceniane, mieć wszystkiego najwięcej. Zachowanie wtedy zaczyna przypominać zachowanie 2,5 latka. Dzieci w tym wieku bywają często krnąbrne, niegrzeczne. Gotowe są dyskutować o każdym poleceniu godzinami. Jednocześnie pragną zdobywać stale nowe doświadczenia, pragną często zbyt wiele na raz. Bardzo pomocne są wówczas motywacje zawierające podziw i uznanie dla osiągnięć dziecka. Pod koniec szóstego roku powraca etap uspokojenia, pewności siebie i zadowolenia. 8 1.2. Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym Wiek przedszkolny to szczególny okres w rozwoju dziecka. Często traktuje się go jako fazę przejściową między zupełną bezradnością niemowlęcia, a uniezależnianiem się dziecka od dorosłych i otoczenia. Między trzecim i czwartym rokiem życia, podobnie jak między piątym i szóstym tempo i rytm zmian rozwojowych są umiarkowane, wyraźne natomiast nasilenie procesów rozwojowych obserwuje się u dziecka między czwartym i piątym rokiem. Ze względu na okresy przyspieszonego i zwolnionego procesu dojrzewania poszczególnych organów i ich funkcji wyodrębnia się dwie różniące się między sobą grupy wiekowe: młodszą (dzieci 3-4 - letnie) i starszą (dzieci 5-6 - letnie). „Każde dziecko jest indywidualnością, każde ma prawo do odrębnego tempa i rytmu rozwoju.”¹ Rozwój somatyczny Na wysokość i ciężar ciała dziecka w wieku przedszkolnym wpływają przesłanki genetyczne i uwarunkowania środowiskowe. Występują nieznaczne różnice pomiędzy wzrostem i ciężarem ciała w zależności od płci. Ponadto dzieci rosną szybciej niż przybierają na wadze. Przeciętny roczny przyrost długości ciała wynosi od 5 do 7 cm., waga wzrasta przeciętnie od 2 do 3 kilogramów w ciągu roku. Charakterystyczne zmiany proporcji ciała zachodzą wraz z wiekiem dziecka. Zmieniają się poszczególne części ciała: wydłużenie kończyn, większy obwód klatki piersiowej aniżeli obwód czaszki, zwiększenie powierzchni twarzy w stosunku do czaszki. Budowa ciała dziecka jest nieproporcjonalna: kończyny są krótkie, głowa i tułów stosunkowo długie. ____________________ ¹ R. Kurniewicz – Witczakowa, D. Chrzanowska, L. Dzieniczewska – Klepacka, S. Witkowska, Dziecko w wieku przedszkolnym, Warszawa 1974, Państwowy Zakład Wydawnictw Literackich, s. 65. 9 Asynchroniczność jest widoczna przy porównywaniu różnych części ciała dziecka. Wzrastanie poszczególnych części jego ciała przebiega jednak w sposób ciągły i równomierny. W miarę harmonijny, somatyczny proces rozwoju dziecka dąży do wyrównania określonych dysproporcji. Między piątym a szóstym rokiem życia następuje największy przyrost mięśni. Mięśnie dziecka zawierają więcej wody, a mniej białka i substancji stałych. W okresie przedszkolnym łatwo mogą powstać wszelkiego rodzaju wady postawy. W piątym roku życia ulegają kostnieniu nadgarstki. Dla dziecka w wieku sześciu lat charakterystyczne jest wyraźne wzmocnienie kośćca, wzrost muskulatury, elastyczność mięśni i wyrzynanie się stałych zębów. U dzieci 3-4 - letnich układ kostno - mięśniowy jest jeszcze słaby. Rozwój kości polega na powiększaniu się ich wymiarów, struktury i mineralizacji. Kościec dziecka jest bardzo podatny na deformacje, chociaż cechuje go gibkość i odporność na złamanie. Jego rozwój i kostnienie przebiega w różnym tempie w poszczególnych częściach ciała. Stopniowe wzrastanie kośćca, wyraźne u dzieci pięcioletnich i sześcioletnich, związane jest z kształtowaniem się krzywizn kręgosłupa. Bardziej proporcjonalna budowa ciała tych dzieci pozwala na podejmowanie przez nie coraz wszechstronniejszej aktywności ruchowej i zwiększonego wysiłku fizycznego. Im dziecko starsze, tym mniej podatne na zmęczenie. Zmiany strukturalne układu kostnego i stawowego wpływają na doskonalenie funkcji ochronnej narządów wewnętrznych przed wstrząsami i urazami. Budowa ciała zależy od struktury somatycznej, natomiast postawa ciała ma ogromne znaczenie dla rozwoju i zdrowia dziecka. Obie te właściwości są prezentacją stanu układu kostno – stawowo mięśniowego oraz obrazują przestrzenne ułożenie ciała. Wraz z wiekiem dziecka, począwszy od trzeciego roku życia, następuje powolne zmniejszanie obfitej tkanki tłuszczowej na rzecz narastania i wzmacniania muskulatury ciała. Do piątego roku życia mięśnie rosną proporcjonalnie do 10 wysokości ciała. Potem ich wzrost jest bardzo szybki. Dzieci tęższe od swoich rówieśników są często niezgrabne i niezręczne, co sprawia, że czują się skrępowane i niechętnie podejmują wszelką aktywność ruchową. Rozwój mózgu i układu nerwowego ma wpływ na wszystkie sfery rozwoju dziecka. Tempo przyrostu masy mózgu jest największa w pierwszych dwóch latach życia dziecka, później powolnieje. Wraz z rozwojem i wzrostem tkanki mózgowej następują znaczące zmiany w rozwoju procesów poznawczych dziecka. To one pozwalają dziecku na orientację w otaczającej je rzeczywistości. Czynnościom dziecka w okresie przedszkolnym towarzyszy znaczny ładunek emocjonalny. W miarę upływu czasu emocje powoli podporządkowują się intelektowi. Zmiany rozwojowe w zakresie czynników wywołujących emocje polegają na stopniowym wzroście znaczenia bodźców słownych i uwewnętrznieniu się przyczyn emocji. Różnicowanie i wzrost trwałości reakcji emocjonalnych warunkuje dojrzewanie układu nerwowego. Funkcję swoistego połączenia między organizmem dziecka a otoczeniem pełni układ oddechowy. Między trzecim a szóstym rokiem życia występuje mała pojemność płuc, serce bije szybciej (90-110 uderzeń na minutę), a tętno jest nieregularne. Gdy zwiększa się masa ciała wzrasta pojemność płuc i oddech staje się powolniejszy i głębszy. Dla dziecka przedszkolnego charakterystyczna jest mała odporność na choroby. W tym wieku jest więc bardzo ważne przestrzeganie wszelkich obowiązujących szczepień ochronnych i hartowanie. Dzieci w wieku przedszkolnym cechuje duża pobudliwość nerwowa. Na początku okresu przedszkolnego dzieci są jeszcze egocentryczne, subiektywistyczne w myśleniu, uczuciach i postępowaniu. W kontaktach z innymi uwzględniają przede wszystkim własny punkt widzenia, osobiste dążenia i pragnienia. 11 Rozwój motoryczny „Rozwój motoryki w wieku przedszkolnym przejawia się głównie we wzroście koordynacji ruchów i zwiększeniu ich szybkości oraz coraz większej precyzji wykonywanych czynności.”¹ Dzięki ruchom manipulacyjnym dziecko poznaje świat, stosunki przestrzenne i prawa przyrody. Rozwijające się narządy dziecka domagają się ruchu. Ruch z kolei doskonali je i rozwija. Dziecko poprzez spostrzeżenia, obserwacje i naśladownictwo gromadzi doświadczenia, a następnie stopniowo pozbywa się początkowych błędów. Nabywa odpowiednie czucie i pamięć mięśniową, jego ruchy stają się coraz bardziej celowe, dokładne, skoordynowane, a także płynne i zautomatyzowane. Poprawia się precyzja, płynność i rytm ruchu. Pogłębia się dynamika rozwoju większości zdolności motorycznych typu: chwyty, biegi, rzuty, skoki, wspinanie się, pływanie i inne. Poszczególne czynności dziecka charakteryzuje właściwy rytm i harmonia. Dziecku w okresie przedszkolnym potrzeba ciągłych i dynamicznych zmian zarówno obiektów zainteresowania, jak i rodzaju podejmowanych czynności ruchowych. Spontaniczne bieganie na placu zabaw męczy przedszkolaka dążący do perfekcji motoryczności zaczynają o wiele mniej niż celowy, monotonny ruch określonej czynności. W kształtowaniu się dominować wzorce społeczne oraz ich powiązanie z wywołaną u dziecka refleksją i zainteresowaniem osiąganym sukcesem. Towarzyszy temu radość z poznania i wykonania nowych ruchów, a zarazem kolejny sukces motoryczny. W okresie przedszkolnym stopniowo wzrasta u dziecka płynność i harmonia jego ruchów oraz poczucie rytmu. Kształtowanie zdolności motorycznych oraz umiejętności ruchowych o charakterze elementarnym i sportowo – rekreacyjnym jest ____________________ ¹ J. Strelau, A. Jurkowski, Z. Putkiewicz, Podstawy psychologii dla nauczycieli, Warszawa 1978, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 223. 12 jednym z celów kierowanej aktywności ruchowej dzieci w wieku przedszkolnym. Klasyfikacja zdolności motorycznych obejmuje zdolności kondycyjne uwarunkowane procesami energetycznymi (siła, szybkość, wytrzymałość) oraz zdolności koordynacyjne, np. zdolność orientacji, koordynacji ruchowej, szybkość reakcji, równowaga, zdolność różnicowania i łączenia ruchów oraz poczucie rytmu. Wiek przedszkolny to bardzo ważny okres w życiu dziecka. Jest to, bowiem czas niezmiernie istotny dla kształtowania się osobowości człowieka, okres nabywania ważnych doświadczeń. W tym wieku najistotniejszym przemianom podlega relacja z otoczeniem w zakresie uczenia się. Wiek przedszkolny jest okresem przejściowym, w którym dziecko na przestrzeni lat od 3 do 6 – 7 przechodzi od uczenia się według własnego programu do uczenia się według programów zewnętrznych. Opanowywanie nowych wiadomości i nabywanie coraz to bardziej złożonych umiejętności będzie przebiegało optymalnie jedynie, gdy dziecko będzie kierowane przez dorosłego – nauczyciela, który będzie dążył do tego, by jego program stymulacji rozwoju dziecka i kierowania jego przebiegiem stawał się owym „wewnętrznym” programem samego dziecka. Opanowanie mowy oddziałuje na doskonalenie się działań dziecka. Mowa umożliwia nie tylko odtwarzanie własnych czynności dokonanych uprzednio, przede wszystkim umożliwia przewidywanie tego, co i jak dziecko będzie wykonywało. W wieku przedszkolnym kształtują się i rozwijają u dziecka uogólnienia. Jest to pierwszy szczebel tzw. myślenia oderwanego od konkretnej sytuacji i czasu, co umożliwia dziecku znacznie wyższy poziom obcowania z ludźmi i wzajemnego przekazu informacji. Dziecko zaczyna myśleć kategoriami ogólnych wyobrażeń. Przechodzi więc z myślenia egocentrycznego (ujmowanie świata z własnego punktu widzenia i nie liczenie się z realnymi właściwościami tego świata) do myślenia 13 intuicyjnego, wyobrażeniowego (liczy się z obiektywnymi cechami przedmiotów i zjawisk). Występowanie w myśleniu wyobrażeń pozwala na wyodrębnienie się kolejnego etapu – myślenia słownego. Jednak dziecko w większości sytuacji nie jest jeszcze zdolne do analizy i syntezy w myśleniu, do kierowania się zasadą przyczynowości. Jego pojęcia są nieokreślone i globalne. Myślenie dziecięce cechuje: niski poziom krytycyzmu, występujące niekiedy trudności w oddzieleniu fikcji od rzeczywistości, twórcza, ale i czasem nadmiernie rozbudzona wyobraźnia, brak umiejętności różnicowania informacji przy ogromnej chłonności poznawczej na wszelkie bodźce i wpływy, duży stopień elastyczności myślenia. Na spostrzeganie dziecka zniekształcająco mogą oddziaływać emocje. Dziecko, bowiem bardzo intensywnie przeżywa swoje doznania. Z drugiej strony wpływa to dodatnio na koncentrację na wykonywanym zadaniu, wzmacnia chęć poradzenia sobie z przeszkodami stojącymi na drodze do realizacji zadania. W okresie przedszkolnym zmianie ulega także stosunek dziecka do samego siebie i innych ludzi. Następuje poszerzenie kontaktów społecznych dziecka, najpierw na ludzi dorosłych, a potem rówieśników. W ostatniej fazie wieku przedszkolnego w sposób szczególny jest gwałtownie rozbudowywane doświadczenie dziecka dzięki wchodzeniu w inne niż rodzina grupy społeczne. W tym okresie dochodzi do stopniowego zmniejszania się roli rodziny w zaspokajaniu podstawowych potrzeb dziecka i wzrastania roli innych osób i grup, głównie rówieśników, co rozszerza zainteresowania dziecka poza najbliższe otoczenie. Proces ten przyspieszają masmedia. Rozwija się u dzieci zdolność do kierowania własnymi ruchami i działaniem oraz wolą. Ruchy stają się coraz bardziej skoordynowane, dowolne, celowe. Przejawy woli są bardziej widoczne u dzieci w 5-7 roku życia, wtedy gdy podejmują jakąś działalność, zaczynają sobie stawiać 14 z góry określone cele, i potrafią je realizować. Pod koniec wieku przedszkolnego wzrasta samodzielność u dzieci, zdolność do osiągania efektów w działaniu, odpowiedzialność i obowiązkowość. Zabawy zimą czy latem na wolnej przestrzeni dają dziecku okazję do naturalnych ćwiczeń i usprawniają jego czynności motoryczne. Sprawność motoryczna pociąga za sobą potrzebę samodzielności i niezależności, pozwala dziecku zająć w grupie korzystną pozycję, ułatwia mu współdziałanie z innymi. Duże znaczenie dla rozwoju motorycznego mają zorganizowane ćwiczenia i zabawy ruchowe oraz rytmiczne, w których ruchy dziecka mają charakter określony i celowy. Ćwiczenia i zabawy rozwijają również spostrzegawczość dziecka, szybkość reakcji, poczucie pewności siebie, zdyscyplinowanie, opanowanie, zaradność i odwagę. Radość z udanych nowych ruchów oraz potrzeby poznawcze dziecka sprzyjają opanowaniu przez nie coraz trudniejszych czynności. W okresie przedszkolnym od czwartego roku życia zaczyna się wyraźniej ujawniać motoryczny dymorfizm płciowy. W próbach sportowych sprawności fizycznej mierzących siłę, szybkość i wytrzymałość chłopcy uzyskują lepsze rezultaty, natomiast w próbach sprawności manualnej, w testach ogólnej koordynacji przewagę wykazują dziewczynki. Rozwój ruchowy „Rozwój ruchowy polega na wzrastającej wraz z wiekiem umiejętności do przyjmowania i zmiany określonych pozycji ciała, zwanych postawami oraz do przemieszczania się w przestrzeni, a także przemieszczania jednych części ciała w stosunku do innych.”¹ ____________________ ¹ M. Przetacznik – Gierowska, G. Makiełło – Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s. 92. 15 Charakterystyczną właściwością okresu przedszkolnego jest wzrost ogólnej ruchliwości dziecka tzw. głód ruchu. Dzieci są stale w ruchu, skaczą, biegają, przysiadają, podnoszą, wspinają się, tańczą, przenoszą różne rzeczy, ciągle się czymś zajmują. Siła mięśniowa w wieku przedszkolnym jest stosunkowo mała, jest mniej więcej równa u chłopców i dziewczynek. Jednostajność pozycji, zwłaszcza stojącej, bardzo męczy dziecko. W okresie przedszkolnym u dziecka lepiej funkcjonują duże grupy mięśni niż drobne. Dzieci rysując lub malując wykonują początkowo zamaszyste ruchy całym przedramieniem, dopiero stopniowo opanowują ruchy dłoni i palców. Wielokrotne powtarzanie różnych czynności przez dzieci prowadzi do zautomatyzowania pewnych ruchów. Pod wpływem automatyzacji zmniejsza się napięcie mięśniowe u dziecka i jego ruchy stają się bardziej sprawne, szybsze, oszczędniejsze i dokładniejsze, co prowadzi do zanikania ruchów zbytecznych i tzw. przyruchów. Dziecko może wykonać pewne czynności bez patrzenia, kierując się wrażeniem dotykowym i kinestetycznym. „ Jednym z czynników rozwoju ruchowego dziecka jest postępujący proces lateralizacji - przewagi stronnej jego ruchowych czynności.”¹ Na sprawność ruchową dziecka wpływa manipulowanie, własna działalność, zabawa, twórczość plastyczna, prace użyteczne. Rozwój ruchowy odgrywa ważną rolę w życiu społecznym dziecka, w jego przygotowaniu do przyszłej pracy i nauki. Dla rozwoju ruchowego w wieku przedszkolnym charakterystyczne jest bogactwo rodzajów czynności i działań coraz lepiej i precyzyjniej opanowanych. Sześciolatki potrafią łączyć kilka czynności ruchowych w jedną całość. W starszym wieku przedszkolnym ruchy stają się płynne, ____________________ ¹ A. Landy, M. Kwiatowska, Z. Topińska, op. cit., s. 156. 16 zręczne i estetyczne. Dzieci same stawiają sobie zadania do wykonania, a wyręczając dorosłych w rozmaitych czynnościach pokazują, co już potrafią. 1.3. Czynniki warunkujące rozwój dziecka w wieku przedszkolnym „ Przebieg rozwoju jednostkowego, ontogenetycznego, zależny jest od wzajemnie warunkujących czynników, jakimi są skłonności dziedziczne i wpływy środowiska.”¹ Skłonności dziedziczne urzeczywistniają się wyłącznie pod wpływem środowiska. Dziecko nie dziedziczy cech w stanie gotowym, tylko geny przedstawiają zasób potencjonalnych cech i możliwości. Przez brak odpowiednich wpływów otoczenia niektóre z cech mogą nie zostać zrealizowane. Dobór zaś właściwych bodźców i eliminowanie wpływów niepożądanych umożliwia prawidłowy rozwój dziecka biologiczny jak i psychiczny. Czynniki dziedziczne odgrywają dużą rolę w przejawianiu u dzieci cech filogenetycznych, związanych z jego biologicznym dojrzewaniem. Koniecznym czynnikiem dla prawidłowego rozwoju biologicznego jest środowisko kulturowo-społeczne, które ma podstawowe znaczenie dla rozwoju psychicznego dziecka. Oddziaływanie czynników zewnętrznych, środowiskowych na rozwój dziecka jest ściśle powiązane z wpływem bodźców wewnętrznych, do których należy własna aktywność każdej żywej istoty, umożliwiająca utrzymywanie stałej łączności z otoczeniem i oddziaływanie na to otoczenie. Aktywność, czynnik wewnętrzny i biologiczny, sprawia, że żywy organizm mając skłonność do czynnego i wybiórczego zaspokajania swoich potrzeb w zetknięciu ze środowiskiem nie reaguje w sposób mechaniczny na bodźce zewnętrzne. ___________________ ¹ Tamże, s. 148. 17 Na rozwój dziecka oddziałują takie bodźce z otoczenia, które zdolne są wywoływać jego reakcję, zmiany w czynnościach somatycznych czy psychicznych naruszają przebieg tych czynności. Organizm wtedy próbuje przystosować się do środowiska, lub przywrócić zakłóconą równowagę bądź stara się ją przekształcić. Dziecko pod wpływem bodźców środowiska zmienia się i rozwija. Budowa całego organizmu czy też poszczególnych komórek i narządów rozwija się dzięki określonym czynnikom oraz w miarę tego, jak spełniane przez te rodzaje, funkcje stają się bardziej złożone. „Reakcje nabyte, wyuczone, do jakich szczególnie zdolny jest człowiek, mają ogromną ważność nad wrodzonymi, występującymi np. w zachowaniu zwierząt.”¹ Umożliwiają lepsze przystosowanie i opanowanie otaczającej rzeczywistości, gromadzenie doświadczeń i uczenie się. Do ilościowych zmian rozwoju zaliczamy:² - rozrost, - wzrastanie rozmiarów i masy ciała dziecka, - dojrzewanie (zmiany jakościowe), polegające na przekształcaniu się budowy i czynności organizmu. „ Dojrzewanie, zależne głównie od czynników dziedzicznych, bywa przeciwstawiane uczeniu się, nabywaniu nowych umiejętności pod wpływem otoczenia oraz naśladownictwa i ćwiczenia.”³ Ćwiczenie ma duże znaczenie dla umiejętności nabytych w toku rozwoju ontogenetycznego. Wraz z dojrzewaniem kory mózgowej dziecka i jej czynności wzrasta skuteczność ćwiczeń. Kierując rozwojem dziecka powinniśmy określić jego podatność i gotowość do uczenia się i ćwiczenia ____________________ ¹ Tamże, s. 150. ² Tamże, s. 151. ³ Tamże, s. 151. 18 w zakresie różnych funkcji motorycznych i psychicznych. Zbyt wczesne ćwiczenie tego, co później bez wysiłku może osiągnąć dziecko, nie jest celowe i może mu przynieść szkodę. Zaś zaniedbywanie ćwiczeń w odpowiednim czasie może spowodować utratę szansy dobrego opanowania pewnych czynników. Na rozwój psychiczny dziecka, moim zdaniem, wywierają wpływ trzy czynniki:¹ - wrodzone zadatki organiczne, czyli wrodzone wyposażenie anatomicznofizjologiczne; - własna aktywność dziecka i działalność jednostki; - środowisko; - wychowanie. Brak jednego z tych czynników ujemnie wpływa na rozwój dziecka. „Dwa pierwsze czynniki wewnętrznych, dwa mają charakter pozostałe oddziaływań stanowią biologicznych, czynniki zewnętrze, społeczne.”² „Wpływ czynników genetycznych na rozwój psychiczny dziecka i na kształtowanie się jego osobowości jest zawsze pośredni.”³ „Ekologiczne warunki rozwoju człowieka można podzielić na dwie podstawowe grupy. Jedną z nich tworzą rozmaite składniki środowiska naturalnego, zwane również czynnikami biograficznymi,”4 ( ukształtowanie terenu - klimat, temperatura, wilgotność, nasłonecznienie; fauna i flora otoczenia, zasoby mineralne i wodne wraz z mikroelementami _ znajdującymi się w glebie i wodzie). „Druga grupa to uwarunkowania ___________________ ¹ M. Przetacznik – Gierowska, G. Makiełło – Jarża, op. cit., s.54. ² Tamże, s. 54. ³ Tamże, s. 56. 4 Tamże, s. 60. 19 ekonomiczne i społeczno - kulturowe rozwoju jednostki,”¹ (warunki materialne, wyznaczone przez poziom ekonomiczny całego społeczeństwa oraz wysokość zarobków rodziny w stosunku do liczby osób na utrzymaniu, składniki środowiska lokalnego, gęstość zaludnienia, typowy rodzaj osiedli, stan higieny, warunki mieszkaniowe i komunikacyjne, zróżnicowanie zawodowe mieszkańców, poziom organizacyjny szkolnictwa w danym regionie i w miejscu zamieszkania dziecka itp.). Środowisko społeczne może oddziaływać na rozwój dziecka: a) korzystnie - pobudzająco lub słabo, jednostronnie; b) niekorzystnie - hamująco i ograniczająco. „Do najważniejszych wyznaczników rozwoju dziecka zaliczamy aktywność własną, bez której udziału rozwój psychiczny nie mógłby w ogóle dokonywać się i przebiegać, oraz wychowanie, kierujące kształtowanie się świadomości i osobowości dziecka.”² Aktywność jest charakterystycznym stanem i podstawową cechą każdego żywego organizmu. Działania i czynności są przejawem aktywności. Aktywność dziecka posiada tę szczególną cechę, że będąc wyznacznikiem jego rozwoju psychicznego, podlega sama kształtowaniu i doskonaleniu wraz z wiekiem. „Proces wychowania jest historycznie zmienny, tzn. jego treść i forma ulegają przekształceniom w toku dziejów, zależą od poziomu gospodarki i kultury, od ustroju społeczno politycznego i od wielu innych czynników.”³ Wychowanie jest sprawą społeczną, stanowi świadomie zorganizowany przez całe społeczeństwo proces, którego efektami i wynikami są zainteresowane rozmaite komórki życia społecznego. __________________ ¹ Tamże, s. 60. ² Tamże, s. 61. ³ Tamże, s. 63. 20 Oba czynniki rozwoju: wychowanie i aktywność własna są wzajemnie sprzężone. Żyjąc wśród ludzi dziecko przystosowuje się do otoczenia i uczy się radzić sobie w życiu. Ważną rolę w rozwoju dziecka odgrywa wychowanie i uczenie. Podstawowe znaczenie dla małych dzieci ma wychowanie rodzinne. Wychowują oni i uczą dziecko okolicznościowo wielu rzeczy w codziennych sytuacjach. 21 2. Podstawowe założenia wychowania przedszkolnego 2.1. Pojecie wychowania przedszkolnego Wychowanie przedszkolne jest szczególnie ważnym etapem w rozwoju dziecka. W tym, bowiem okresie nabywa dziecko podstawowe umiejętności, mające istotny wpływ na dalszy jego rozwój. Stąd też jakość pracy pedagogicznej z dzieckiem w wieku przedszkolnym jest ważnym elementem sprawnego funkcjonowania całego naszego systemu edukacji. Wychowanie przedszkolne obejmuje wspomaganie rozwoju i wczesną edukację dzieci od trzeciego roku życia do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Wychowanie przedszkolne „odnosi się do ogółu instytucji stanowiących szczebel wychowania przedszkolnego, w którym się ten proces dokonuje”.¹ Coraz częściej pojęcie wychowania przedszkolnego obejmuje wychowanie dzieci w całym okresie życia, poprzedzającym ich naukę w szkole. Wychowanie przedszkolne ma duże możliwości zapewnienia wielostronnego rozwoju fizycznego i psychicznego dzieci, przyspieszenia rozwoju zdolności poznawczych, mowy, myślenia i działania. Jest to ważny etap dla dalszych losów edukacyjnych i życiowych wychowanków. 2.2. Cele i funkcje wychowania przedszkolnego Podstawowym „celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze ____________________ ¹ M. Kwiatowska (Red.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1985, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s. 14. 22 środowiskiem społeczno - kulturowym i przyrodniczym”.¹ Do szczególnych celów wychowania przedszkolnego, moim zdaniem, możemy zaliczyć: - objęcie opieką wszystkich dzieci i zapewnienie im optymalnych warunków do prawidłowego rozwoju; - stwarzanie warunków do zabawy; - stymulowanie rozwoju wychowanka; - stwarzanie miłej atmosfery; - zaspokajanie potrzeb biologicznych i higienicznych; - kształtowanie i rozwijanie aktywności wobec siebie i innych ludzi i otaczającego świata; - czuwanie nad zdrowiem dziecka; - kształtowanie postaw zdrowotnych; - czuwanie nad prawidłowym rozwojem dziecka; - wprowadzenie dziecka w świat wartości, kultury i tradycji narodowej; - kształtowanie postaw charakteru; - pobudzanie wrażliwości estetycznej dziecka; - rozwijanie procesów poznawczych; - poszerzanie zasobów wiedzy; - włączenie dzieci do aktywnego uczestnictwa w wydarzeniach szkolnych; - współdziałanie z rodzicami w celu ujednolicenia oddziaływań wychowawczych; - kształtowanie umiejętności do polubownego rozwiązywania spraw konfliktowych i dochodzenia do kompromisu; - kształtowanie podstawowych powinności moralnych, np. uczciwości, życzliwości, sprawiedliwości; ____________________ ¹ A. Łada – Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, ABC… Program wychowania przedszkolnego XXI wieku, Warszawa 2000, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s. 155. 23 - doskonalenie nawyków higieniczno - kulturalnych i sprawności samoobsługowych; - wyrabianie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach; - rozwijanie gotowości do pisania i czytania; - dążenie do tego, aby dzieci w przedszkolu czuły się kochane i szczęśliwe. B. Jaworska¹ wymienia funkcje edukacji wczesnoszkolnej, które moim zdaniem, spełnia także wychowanie przedszkolne. Są to następujące funkcje: - opiekuńcza; - diagnostyczno – prognostyczna; - kompensacyjno – usprawniająca; - poznawcza; - kształcąca; - wychowawcza. Funkcja opiekuńcza – polega miedzy innymi na tym, że nauczyciel musi zapewnić bezpieczeństwo (fizyczne, psychiczne) dzieciom i zaspokajać ich codzienne potrzeby. „Oznacza to ogólną troskę o zdrowie, o rekreację, zapewnienie warunków higienicznych, ochronę systemu nerwowego…”² Funkcja diagnostyczno – prognostyczna – „polega głównie na możliwie wszechstronnym poznaniu dziecka. Diagnoza ma stanowić podstawę prognozowania dla każdego dziecka optymalnych dróg rozwoju.”³ Nauczyciel przy pomocy arkuszy obserwacyjnych, testów dydaktycznych i psychologicznych powinien prowadzić ukierunkowaną obserwację każdego dziecka. Zadania szczegółowe w zakresie tej funkcji ____________________ ¹ B. Jaworska, Teoretyczne podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Płock 1999, Wydawnictwo Naukowe Novum, s. 54. ² Tamże, s. 55. ³ Tamże, s. 55. 24 „dotyczą: poznania psychiki dzieci, wypełniania indywidualnych arkuszy spostrzeżeń, przy korzystaniu także z informacji zdobytych o danym dziecku od rodziców, lekarza, psychologa, gromadzenia odnośnej dokumentacji indywidualnej; wnikliwego analizowania uzyskanych danych, traktowanych przy tym, co bardzo ważne, całościowo i widzianych dynamicznie, wyciąganie na tej podstawie wniosków umożliwiających sporządzanie indywidualnych planów rozwojowych.”¹ Funkcja kompensacyjno – usprawniająca – Polega głównie na eliminowaniu, łagodzeniu lub rekompensacie ewentualnych odchyleń od normy, np. wady wzroku, słuchu, wymowy itp. Celem jej jest korekta stanu zastanego. Funkcja poznawcza – polega na tym, aby dziecko poznało nowe obszary, naszą kulturę, taniec, żeby jego wiedza rozszerzała się i pogłębiała we wszystkich kierunkach edukacyjnych (polonistycznych, matematycznych itp.). Funkcja kształcąca – „związana jest ściśle z poznawczą i polega głównie na rozwijaniu ogólnych operacji myślowych uczniów, sposobów racjonalnego uczenia się.”² Dużą rolę odgrywa wyrabianie i rozwijanie zdolności koncentracji i podzielności uwagi, pamięci logicznej i rozwijanie umiejętności i nawyków zarówno intelektualnych, jak i manualnych. Funkcja wychowawcza – „jest związana z realizacją wszystkich zadań (funkcji).”3 ____________________ ¹ Tamże, s. 55 – 56. ² Tamże, s. 56 – 57. 3 Tamże, s. 57. 25 2.3. Metody i formy pracy w przedszkolu Metody powinny być dostosowane do wieku dziecka i jego możliwości rozwojowych, potrzeb środowiskowych z uwzględnieniem istniejących warunków lokalnych. Metody wychowania w przedszkolu „wskazują na czynności, które należy tak dobierać, aby osiągnąć zamierzone cele”.¹ „W przedszkolu przeważają metody czynne, oparte na działalności dziecka, którym towarzyszą metody percepcyjne i słowne.”² Do metod czynnych M. Kwiatowska zalicza:³ 1. Metodę samodzielnych doświadczeń - polegają na ułatwieniu dziecku nawiązywania samodzielnych kontaktów z otoczeniem społecznym, kulturą, przyrodą i ze sztuką. Metoda ta stwarza warunki do spontanicznej zabawy i innych form dowolnej działalności dziecka. 2. Metodę kierowania własną działalnością dziecka - polega na inspirowaniu dziecka, na zachęcaniu go do określonej działalności. 3. Metodę zadań stawianych dziecku - nauczyciel podsuwa dziecku problemy do rozwiązania np. obserwacja rośliny, wykonanie pracy plastycznej, zagadka, łamigłówka. 4. Metodę ćwiczeń – pobudzającą dzieci do powtarzania różnych czynności. Ćwiczenia rozwijają sprawność ruchową, utrwalają umiejętności praktyczne, wiadomości, a także mogą się przyczynić do kształtowania postaw. Metody percepcyjne są to metody oparte na obserwacji. Do metod percepcyjnych zaliczamy:4 ____________________ ¹ M. Kwiatowska (Red.), op. cit., s. 61. ² Tamże, s. 62. ³ Tamże, s. 62. 4 Tamże, s. 63. 26 1. Metodę obserwacji i pokazu - polega na obserwacji przedmiotu, czynności, na których nauczyciel chce skupić uwagę dzieci, np. obserwacja psa, pokaz mycia rąk itp. 2. Metodę przykładu - chodzi tu o osobisty przykład nauczyciela i innych dorosłych jako wzorców postępowania. Ważną rolę odgrywa postawa nauczyciela, sposób zachowania, ubierania się. 3. Metodę uprzystępniania sztuki - opiera się na percepcji dzieł sztuki plastycznej, teatralnej, utworów muzycznych, polegającą na ułatwieniu dzieciom ich rozumienia i przeżycia. Metody słowne to metody oparte na słowie. Do metod słownych M. Kwiatowska zalicza:¹ 1. Rozmowy, opowiadanie, zagadki - rozwijają procesy poznawcze dzieci, poszerzają zasób wiadomości, rozwijają je intelektualnie. 2. Objaśnienia i instrukcje - stosowane są przy stawianiu dziecku różnych zadań, towarzyszą nabywaniu różnych umiejętności i sprawności ruchowych, przyzwyczajeń higienicznych. 3. Sposoby społecznego porozumienia - odwoływanie się do różnych umów, może występować wyrażenie w postaci aprobaty lub dezaprobaty, upominania, przekonywania, tłumaczenia, nakazywania i zakazywania. 4. Metody żywego słowa – metody te pobudzają uczucia i procesy poznawcze, działają na wyobraźnię i motywację dziecka, a służą przede wszystkim przekazywaniu wartości literatury pięknej. Wymienione metody dotyczą kształcenia dzieci i nabywania przez nie gotowości do nauki czytania, pisania i matematyki. W metody wychowania przedszkolnego wpleciony jest czynnik zabawowy i emocjonalny. Przez formy organizacyjne w przedszkolu - „rozumie się ____________________ ¹ Tamże, s. 64. 27 rozplanowanie w czasie i w przestrzeni wzajemne czynności nauczyciela i dzieci. W systemie wychowania przedszkolnego formy te odnoszą się do całości sytuacji związanych z trybem dzieci i podstawowymi rodzajami ich działalności.”¹ Do podstawowych form życia w przedszkolu należą:² 1. Zajęcia i zabawy dowolne - dziecko podejmuje je z własnej inicjatywy w czasie przeznaczonym na to w ciągu dnia. Dowolna działalność może odbywać się indywidualnie lub zespołowo. Zespoły tworzą się samorzutnie. W czasie zabaw dowolnych dzieci mogą np. rysować, oglądać ilustracje, sprzątać itp. 2. Zajęcia obowiązkowe. Do zajęć obowiązkowych zaliczamy: - czynności samoobsługowe; - prace użyteczne dzieci; - codzienne zajęcia prowadzone przez nauczyciela; - spacery; - wycieczki; - uroczystości przedszkolne. 3. Sytuacje okolicznościowe - są to sytuacje nie zaplanowane przez nauczyciela. Sytuacji okolicznościowych nie można planować, lecz trzeba przewidywać, że mogą się zdarzyć w każdej chwili wymagając bądź kontaktów indywidualnych, bądź z całą grupą lub kilkorgiem dzieci. Nauczyciel powinien zawsze mieć je na uwadze. Wszystkie formy pracy w przedszkolu mają ważne znaczenie, obejmują treści wielostronne. Jedne z tych form (zabawy i zajęcia dowolne) przede wszystkim stymulują ____________________ ¹ Tamże, s. 65. ² Tamże, s. 67. 28 spontaniczną działalność dzieci, inne zaś (zajęcia i różne czynności obowiązkowe) wprowadzają je w świat obowiązków i pracy. 2.4. Osobowość nauczyciela przedszkola Czynności nauczania i wychowania zależne są od cech osobowości nauczyciela. Osobowość to ogół dyspozycji, które dana jednostka posiada. Osobowość – jest to „zbiór względnie stałych dla danej jednostki właściwości (cech) psychicznych, warunkujących stałość jej zachowania się i postaw.”¹ Zachowania konstruktywne (pobudzające) nauczyciela przedszkola stanowią dla dzieci zachętę do działań i nagrody. Taką postawą jest np. polecenie połączone z zachętą do wytrwałości, odwoływanie się do wartości. To pozytywne nastawienie wobec dzieci podtrzymuje przekonanie o możliwościach wykonania zadania, zwiększa aspiracje i dążenia, wywołuje wzajemny szacunek, a życzliwy klimat sprzyja efektom. Dobry nauczyciel powinien interesować się dziećmi jako przedmiotem jego oddziaływania. Zainteresowanie to wyraża się m.in. w chętnym przebywaniu z dziećmi, w dążeniu do nawiązywania z nimi różnorodnych kontaktów i znajdowaniu zadowolenia wówczas, gdy kontakty te zaistnieją. Charakterystyczne jest tu zaangażowanie emocjonalne. Niewątpliwie nauczyciel musi lubić dzieci i pracę z nimi. Traktować swoich podopiecznych jako rozwijające się jednostki (stające się ludźmi). Postawa nauczyciela oddziałuje na dziecko z dużą sugestywnością i wywiera istotny wpływ na proces jego rozwoju. Zdolność sugestywna jest ____________________ ¹ B. Petrozolin – Skowrońska (Red.), op. cit., tom 4, s. 697. 29 najważniejszą i dominującą cechą osobowości dobrego nauczyciela. Cechą nauczyciela szczególnie wysoko cenioną jest sprawiedliwość wyrażająca się w równorzędnym traktowaniu wszystkich dzieci. Zdolność sugestywna jest najważniejszą i dominującą cechą osobowości dobrego nauczyciela. Podstawowymi właściwościami dobrego nauczyciela jest wczuwanie się w psychikę dziecka, optymizm, tkliwość, pamięć przeżyć i wzruszeń. Nauczyciel musi być przyjaźnie nastawiony do dzieci i być przez nie akceptowanym. Wesoły, uśmiechnięty nauczyciel stwarza wokół siebie radosny nastrój oraz poczucie bezpieczeństwa. Życzliwy i serdeczny stosunek do dzieci pozwala na odwzajemnienie uczuć i przywiązanie. Otwartość oraz łatwość nawiązywania kontaktów ma ogromne znaczenie dla głębszego poznania dzieci i zrozumienia ich problemów. Do cech osobowości, które powinien posiadać nauczyciel przedszkola, moim zdaniem, możemy jeszcze zaliczyć: opiekuńczość, troskliwość, wyrozumiałość, szacunek do dzieci, miłość do dzieci, zainteresowanie osobą dziecka, umiejętność kształtowania charakteru dziecka, uczciwość, tolerancyjność, cierpliwość, wytrwałość, obowiązkowość i sumienność, bezinteresowność, zrównoważenie, skromność, pomysłowość, koleżeńskość, umiejętność efektywnego wykorzystania wiedzy, wrażliwość na krzywdę, zaangażowanie społeczne, lojalność, niezawodność, stanowczość, spostrzegawczość, wiarę w siebie. Nauczyciel najważniejsze. powinien traktować dobro dziecka jako dobro 30 3. Praca wychowawcza w przedszkolu a rozwój dziecka Analiza programu wychowania przedszkolnego 3.1. Rozwijanie sprawności fizycznej dziecka w przedszkolu Sprawność fizyczna wiąże się ze stanem całego organizmu człowieka, a nie tylko z jego aparatem ruchu. Można ją określić jako aktualną możliwość wykonania wszelkich działań motorycznych, decydujących o zaradności człowieka w życiu. Sprawność ruchowa dziecka wzrasta wraz z wiekiem. Wykonuje ono coraz bardziej skomplikowane czynności. Ruchy stają się zręczniejsze i dokładniejsze. Dzięki coraz lepiej działającemu układowi nerwowemu następuje coraz bardziej sprawniejsze współdziałanie mięśni, co przyczynia się do większej oszczędności wysiłku, jaki wkłada dziecko w określoną czynność. Wzrasta liczba nie tylko konkretnych umiejętności ruchowych, jak chwytanie, rzuty, wspinanie się, biegi, ale także doskonali się sposób ich wykonywania: większa koordynacja i zharmonizowanie ruchów wykonywanych przez dziecko. W wieku przedszkolnym „należy uczyć poprawności wykonywanych ruchów i działań, wzbogacać zainteresowania zabawami ruchowymi przez odpowiedni sprzęt, wyposażenie terenu i odpowiednią organizację zajęć.”¹ Zabawy ruchowe najmłodszych mają charakter naśladowczy. Zabawy te jest dobrze łączyć z ćwiczeniami usprawniającymi ciało: przysiadami, skłonami tułowia, podskokami. Dzieci starsze wykonują ruchy bardziej skomplikowane, łączące bieg i rzut, bieg i skok, chód z odbijaniem piłki itp. Sprawności i umiejętności ruchowe dziecka ____________________ ¹ R. Kurniewicz – Witczakowa, D. Chrzanowska, L. Dzieniczewska – Klepacka, S. Witkowska, op. cit., s. 54. 31 przekształcają się w czynności umysłowe, ułatwiające dziecku kontakty społeczne, przyczyniają się do lepszego współżycia z grupą rówieśniczą, mają duży wpływ na rozwój orientacji w czasie i przestrzeni, szybkość reakcji, na rozwój zmysłów i wyostrzają słuch, wzrok, dotyk i poczucie rytmu. „Nieobojętną sprawą w rozwoju sprawności ruchowej jest koordynacja ruchów ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców.”¹ Ruchy swobodne umożliwiają dziecku kreślenie linii ciągłych, co umożliwia osiągnięcie trudnej sztuki pisania w klasie pierwszej. Zabawy z piłką, chwytanie jej prawą czy lewą ręką, oburącz, kozłowanie, toczenie piłki ułatwiają koordynację ruchów całego ciała z ruchami górnych kończyn, szczególności ruchami chwytnymi dłoni i palców. W zabawach ruchowych dziecko powinno mieć dużo swobody, co wyzwala jego inicjatywę, pomysłowość i samodzielność, pobudza wyobraźnię i ambicję. Udział w zabawach pozwala dziecku ocenić swoje możliwości, porównywać z innymi, a wyniki pozytywne budzą wiarę we własne siły. Dobór ćwiczeń powinien być zróżnicowany i odpowiednio dostosowany do możliwości dziecka. Ćwiczenia trudniejsze powinny być przeplatane łatwiejszymi, wymagającymi mniejszego wysiłku. 3.2. Przygotowanie dziecka do podjęcia nauki czytania i pisania „Podstawowym warunkiem nabywania umiejętności czytania i pisania jest dobra orientacja przestrzenna.”² Drugim zaś ważnym elementem, który odgrywa ważną rolę jest sprawność posługiwania się rękoma. Usprawnianie rąk ma na celu doprowadzenie do tego, aby dziecko ____________________ ¹ D. Siemek, Przedszkolak będzie uczniem, Warszawa 1975, Nasza Księgarnia, s. 84. ² M. Kwiatowska (Red.), op. cit., s. 388. 32 potrafiło dobierać potrzebne ruchy, dostosowując je do zadania manualnego oraz do narzędzi, materiału, z którym ma do czynienia. Następnym procesem jest koordynacja ruchów rąk i umiejętności podporządkowania tych ruchów wzrokowi. W pierwszej kolejności należy zacząć od koordynowania dużych partii mięśni a następnie należy przechodzić do coraz bardziej precyzyjnych ruchów. Kolejnym zadaniem, które prowadzi do opanowania czytania i pisania jest doskonalenie percepcji wzrokowej, czyli analizy i syntezy wzrokowej. Analizę i syntezę wzrokową rozwijamy:¹ 1. W sytuacjach, których dostarcza zabawa, zajęcia i prace samoobsługowe. 2. W zabawach konstrukcyjnych. 3. W łamigłówkach polegających na tworzeniu całości z elementów, których liczba stopniowo wzrasta a kształty komplikują się. 4. W obserwacji, porównywaniu różnych ilustracji, historyjek obrazowych itp. Ważnym zadaniem, które prowadzi do opanowania czytania i pisania jest doskonalenie percepcji słuchowej. Dokonuje się ona poprzez:² 1. Uczestnictwo dzieci w różnych naturalnych zabawach. 2. Prowadzenie zabaw mających na celu spostrzeganie i różnicowanie różnych zjawisk akustycznych. 3. Zabawy i ćwiczenia oparte na materiale słownym. 4. Ćwiczenia słuchu fonematycznego, czyli wyodrębnianie dźwięków w słyszanych słowach, analiza i synteza dźwiękowa. Następnym ważnym elementem do opanowania umiejętności czytania i pisania jest mowa. __________________ ¹ Tamże, s. 390. ² Tamże, s. 391. 33 „W przygotowaniu do nauki czytania i pisania jednym z najistotniejszych zadań jest dopomożenie dziecku w wytwarzaniu statycznych i ruchowych wyobrażeń kształtów graficznych.”¹ To ułatwi dziecku początkowy proces prawidłowego odczytywania i odtwarzania liter i wzorów. W przygotowaniu do czytania szczególnie ważne jest doskonalenie:² a) poprawności wymowy i umiejętności wypowiadania się (dbałość o bogactwo słownika, strukturę gramatyczną wypowiedzi, właściwe posługiwanie się melodią, akcentem i rytmem mowy); b) zdolności myślenia i zapamiętywania; c) umiejętności skupiania uwagi, patrzenia, słuchania i rozumienia; d) wrażliwości słuchu fizycznego, muzycznego i językowego; e) spostrzegawczości wzrokowej; f) umiejętności porównywania, różnicowania, kojarzenia, porządkowania i zapamiętywania bodźców słuchowych i wzrokowych (obrazów, kształtów), a także kojarzenia z nimi różnych umownych znaczeń (np. umowa: 2 uderzenia w kołatkę- siat prosty; 3 uderzenia- siat skrzyżny…). „O przygotowaniu do pisania decyduje poziom sprawności ruchowej, manualnej, koordynacji wzrokowej, orientacji przestrzennej, lateralizacji, spostrzegawczości, analizy i syntezy wzrokowej i wielu innych czynników.”³ Dużą rolę, moim zdaniem, odgrywa: - pamięć wzrokowa; - pamięć ruchowa; - wszelka czynność manualna; - rozumienie symbolu; ____________________ ¹ Tamże, s. 392. ² A. Łada – Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, op. cit., s. 107. ³ Tamże, s. 101. 34 - sprawność wszystkich procesów poznawczych; - działania plastyczne; - działania techniczne i konstrukcyjne; - odwzorowywanie; - intencje twórcze dziecka. Pisanie liter polega na dokładnym odwzorowywaniu linii o określonym kształcie i prowadzeniu jej w wyznaczonym kierunku. Dlatego odwzorowywanie ma szczególnie ważne znaczenie przy podjęciu nauki pisania. Przygotowanie dziecka do podjęcia nauki pisania w wieku przedszkolnym powinno być realizowane przez dwa działania aktywizujące:¹ - rozwijanie psychomotoryki dziecka, związanej z jego orientacją w kierunkach przestrzeni otaczającej oraz z uwzględnieniem sprawności rąk; - rozwijanie operacji umysłowych w zakresie ujmowania kształtu graficznego i jego miejsca w przestrzeni oraz w zakresie posługiwania się symbolem graficznym. Rezultaty zależą od zaangażowania stopnia emocjonalnego dzieci i ich nastawienia motywacyjnego. Powinny być stosowane takie metody i formy, które powodują uczenie się przez przeżywanie. Przygotowując dziecko do podjęcia nauki pisania powinny być stosowane wcześniej omówione metody, tj.: - metody czynne; - metody oglądowe; - metody słowne. ____________________ ¹ M. Dmochowska, Zanim dziecko zacznie pisać, Warszawa 1979, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s. 240. 35 Podstawą przygotowania do nauki pisania w przedszkolu jest systematyczność stosowania poszczególnych sposobów, rytmiczna częstotliwość zabaw, zajęć i ćwiczeń organizowanych w tym celu i codzienny dowolny kontakt dzieci z zabawami, pomocami i przyborami, które pobudzają ich zaciekawienie, chęć działania, czynienia prób ruchowych, plastyczno – konstrukcyjnych, graficznych w sprzyjających ku temu warunkach, a także dowolne próby odtwarzania wzorów. Wiele umiejętności motorycznych i manualnych opanowują dzieci przez naśladowanie postępowania i zachowania dorosłych. Odtwarzanie wzorów ma istotne znaczenie dla rozwoju intelektualnego i motoryki dziecka. Metoda odwzorowywania, moim zdaniem, ma duże znaczenie w procesie rozwoju i przygotowania dziecka do przyszłej nauki, gdyż doskonali: - dokładne spostrzeganie; - skoncentrowanie uwagi na wyizolowanym przedmiocie; - sukcesywne porównywanie odtwarzanych części ze wzoru. „Szczególnie ważną rolę w procesie przygotowania do nauki pisania odgrywa nabywanie przez dzieci zręczności, czyli sprawności w posługiwaniu się rękami oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej i słuchowo – ruchowej, umiejętności podporządkowania ruchów kontroli wzroku lub słychu.”¹ Zabawy ruchowe służą ćwiczeniu sprawności rąk, np. rzucanie i chwytanie piłek różnej wielkości, obręczy itp. Wszystkie czynności samoobsługowe, prace porządkowe, a zwłaszcza zajęcia plastyczne: rysowanie, malowanie, wycinanie, lepienie itp. dostarczają dziecku naturalnych ćwiczeń. Planując proces przygotowania do nauki pisania należy zabawy ruchowe – usprawniające i gruntujące orientację w kierunkach prowadzić ____________________ ¹ M. Kwiatowska (Red.), op. cit., s. 389. 36 równolegle z zabawami ruchowo – graficznymi, z zajęciami i pracami o charakterze plastyczno – konstrukcyjnym oraz zabawami z zastosowaniem symboli graficznych. Gry i zabawy uczą dziecko różnicować siłę i kierunek ruchów ramienia, przedramienia, nadgarstka, palców i stopniowo prowadzą do coraz bardziej świadomego udziału wzroku dziecka w ocenie odległości do celu i zależnej od niego regulacji siły mięśni. Pojawienie się oceny wzrokowej przed wykonaniem ruchu jest zwiastunem planowania i przewidywania u dzieci. W przedszkolu powinny być stosowane metody zabawowo – naśladowcze i zadaniowe, gdyż rozwijają one koordynację ruchu, wzroku i słuchu u dzieci. Specjalną rolę w przygotowaniu dziecka do pisania, moim zdaniem, odgrywają następujące działania dziecka: 1. Twórczość plastyczna, a zwłaszcza rysunek. 2. Ćwiczenia, które pozwalają dziecku zauważyć kształt ruchu, odtwarzać go i utrwalać w rysunkach. 3. Zajęcia i zabawy, w których wykorzystujemy materiały do odwzorowania, angażujemy wyobraźnię i pamięć dziecka (np. dajemy dzieciom polecenie, aby sobie przypomniały jak skacze żaba i narysowały). 3.3. Kształtowanie postaw społeczno – moralnych dziecka Prawidłowe i efektywne oddziaływanie na kształtowanie postaw społeczno – moralnych dziecka wymaga dużej wiedzy teoretycznej. „Kształtowanie wartościowych moralnie, prospołecznych postaw wymaga takiego modelowania dziecięcej działalności, które pozwalałoby zbliżyć się 37 w stopniu maksymalnym do celów wychowania społeczno – moralnego.”¹ Do zadań w zakresie wychowania społeczno – moralnego należy kształtowanie aktywnej postawy dziecka jako członka rodziny i zbiorowości, a także przygotowanie do roli obywatela przez:² - budzenie wrażliwości i świadomości moralnej, rozwijanie cech charakteru, takich jak: życzliwość, uczciwość, pracowitość, obowiązkowość, wytrwałość; - wzmacnianie więzi uczuciowej z rodziną; - wyrabianie samodzielności, umiejętności współdziałania i działania na rzecz innych; - wdrażanie do przestrzegania dyscypliny i uświadamianie potrzeby podporządkowania się wymogom życia zbiorowego; - kształtowanie właściwego stosunku do pracy ludzkiej i jej wytworów; - wzmacnianie więzi ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym; - rozwijanie uczuć patriotycznych i internacjonalistycznych. Wychowanie społeczno – moralne jest integralnie związane z całokształtem działalności wychowania w przedszkolu. „Każda sytuacja może posiadać określoną wartość wychowawczą ze względu na rozwój społeczno – moralny dziecka, przy czym wpływ owej sytuacji może mieć charakter dodatni bądź ujemny.”³ Zakres wiedzy, który pomaga w kształtowaniu społeczno – moralnej postawy dziecka, zależy od jego wieku. Ilość wiadomości posiadanych przez dziecko powinna systematycznie wzrastać wraz z wiekiem. Życie uczuciowe i rozwinięta wyobraźnia pozwalają lepiej zrozumieć przeżycia innego człowieka, jego potrzeby i zachowania. ____________________ ¹ Tamże, s. 245. ² M. Dmochowska, op. cit., s. 109. ³ M. Kwiatowska (Red.), op. cit., s. 244. 38 Słuchanie utworów literatury dziecięcej, piosenek, oglądanie obrazów i rzeźb dostarcza dziecku wzorów właściwego postępowania, czyni bardziej wrażliwym na krzywdę innych, zachęca do naśladowania pozytywnego zachowania, wyrabia krytycyzm w stosunku do zachowań negatywnych. „Człowiek jest istotą społeczną. Do pełnego swojego rozwoju potrzebuje innych ludzi. Dziecko przebywające w grupie poznaje reguły, zasady i zwyczaje w niej obowiązujące, uczy się ich przestrzegania.”¹ Pierwsze postawy moralne kształtują się w wieku przedszkolnym. Dzieci przez obserwację innych ludzi i gromadzenie własnych doświadczeń w trakcie kontaktów społecznych zdobywają informacje o tym, co dobre, a co złe. Kształtowanie stosunku do ludzi, rozwijanie poszanowania dla ich pracy jest możliwe wtedy, gdy dziecko zetknie się z działalnością człowieka. Będzie mogło zrozumieć sens ludzkiego wysiłku. Dlatego w przedszkolu organizowane są wycieczki do zakładów, na pocztę, na budowę i do warsztatów, dzieci nabywają zrozumienia i uznania dla każdej dobrze wykonywanej pracy. „Odwiedzają także miejsca pamięci narodowej po to, aby odczuwały i zrozumiały znaczenie tych ludzi, wydarzeń, pracy i trudu, które poprzedzały obecne, współczesne życie i osiągnięcia.”² Postawa społeczna rodziców wpływa na dziecko we wszystkich możliwych okolicznościach życia. Rodzina wpaja dziecku zasady moralne, którymi będzie kierowało się w dalszym życiu. W kształtowaniu postaw społeczno – moralnych dziecka dużą rolę odgrywa stosunek do osób odwiedzających dom, szczerość i życzliwość w stosunku do gości jest dla dziecka nauką gościnności i troski o innych. ____________________ ¹ A. Łada – Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, op. cit., s. 17. ² M. Dmochowska, M. Dunin – Wąsowicz, Wychowanie w rodzinie i w przedszkolu, Warszawa 1978, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s. 151. 39 Aby dziecko nauczyło się tzw. dobrych manier, życzliwości do ludzi i przygotowało się do kulturalnego współżycia z ludźmi, trzeba traktować je kulturalnie, z szacunkiem, na zasadzie wzajemności. Dziecko uczy się współżycia z innymi ludźmi od najmłodszych lat. Według mnie, ogromny wpływ na kształtowanie umiejętności współżycia i współdziałania ma: - postawa nauczyciela; - stosunek nauczyciela do dzieci; - zaangażowanie w pracę wychowawczą; - umiejętność rozwiązywania konfliktów; - nawiązywanie ciepłego, serdecznego stosunku z każdym dzieckiem; - zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa i zaspokajanie potrzeb; - ułatwianie nawiązywania właściwych kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi. W wychowaniu społeczno – moralnym dziecko, moim zdaniem, powinno przyswoić takie formy zachowania, jak: - ustępowanie miejsca starszym; - opiekuńczy stosunek do słabszych, chorych czy ludzi starych; - troskliwy stosunek do zwierząt i roślin w otoczeniu. Zachowanie określonych form bycia wtedy ma sens, gdy wypływa z przekonania i potrzeby dziecka, ze świadomości, że tak właśnie powinno się postępować. „Celem w procesie kształtowania postaw moralnych jest uwewnętrznienie nakazów, zakazów, norm postępowania, wartości – dobro, prawda, uczciwość, prawość i odpowiedzialność powinny stać się zasadami i wartościami przestrzeganymi nie ze względu na dorosłych, ale dla nich samych.”¹ ____________________ ¹ A. Łada – Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, op. cit., s. 22. 40 Dziecko łatwiej i chętniej postępuje w sposób zgodny z wymaganiami dorosłych, gdy je rozumie i aprobuje, niż wtedy, gdy mu się je narzuca bez uzasadnienia. „Dziecku, które dostrzega sytuacje zagrażające zdrowiu i bezpieczeństwu, uczy się przewidywania skutków swoich niewłaściwych zachowań, łatwiej jest przestrzegać obowiązujących norm i zasad.”¹ 3.4. Wychowanie kulturalno – estetyczne w przedszkolu „Wychowanie estetyczne to nie tylko droga do tych najgłębszych warstw dziecięcej uczuciowości, wiodąca do wyżyn odbioru sztuki. Jest to także składnik tego, co określamy mianem kultury życia codziennego.”² Do zadań w zakresie wychowania estetycznego należy wzbogacenie przeżyć i wyobraźni, kształtowanie postawy twórczej w kontaktach z otoczeniem, a w szczególności:3 - wyrabianie wrażliwości na wartości estetyczne w przyrodzie, technice i sztuce, na piękno postępowania i czynów człowieka; - kształtowanie umiejętności dostrzegania i porównywania zjawisk wizualnych, dźwiękowych, dotykowych i innych; - rozwijanie różnorodnych form twórczości dziecięcej z uwzględnieniem prób łączenia różnych rodzajów ekspresji; - kształtowanie czynnej postawy w zakresie estetyki i kultury życia codziennego. Wczesne kształtowanie nawyków to rzecz niezmiernie ważna. „Kształtowanie przyzwyczajeń, nawyków, uczenie dziecka różnych rzeczy ___________________ ¹ Tamże, s. 17. ² A. Landy, M. Kwiatowska, Z. Topińska, op. cit., s. 413. 3 M. Dmochowska, M. Dunin – Wąsowicz, op. cit., s. 110. 41 potrzebnych do utrzymania osobistej czystości, współdziałania w tworzeniu wokół siebie ładu i porządku, przestrzegania zasad bezpieczeństwa – wszystko to przystosowuje dziecko do otoczenia.”¹ Istotną sprawą w wychowaniu estetycznym jest rozwijanie u dzieci dbałości o własny wygląd. Czyste ręce, uczesane włosy, zapięte guziki i zawiązane sznurowadła to istotne warunki estetycznego wyglądu dzieci. Przyroda działa na dzieci urokiem barw, kształtów i dźwięków, przyciąga ich uwagę i budzi szczery zachwyt. W kontakcie z przyrodą, sztuką i wytworami techniki przedszkole powinno udostępnić dzieciom zjawiska i zmiany natury estetycznej w otoczeniu, powstałe także w wyniku działalności pracy człowieka, np.: oświetlona droga, zaorane pole. Powinno także zwracać uwagę dzieci na takie zmiany w krajobrazie, które dają wyraźne efekty estetyczne, np.: oszronione drzewa, pąki na gałęziach. Spostrzeżenia i przeżycia budzone poprzez takie widoki pogłębiają wrażliwość estetyczną dzieci i znajdują zawsze żywe odbicie w ich późniejszych pracach plastycznych. Dzieci powinny mieć umożliwiony kontakt poznania świata zgodnie z ich potrzebami, dążeniami i zainteresowaniami. Powinniśmy dzieci uczyć dopatrywania się piękna we wszystkich aspektach życia. Każde dziecko jest indywidualnością i może odbierać świat na swój własny sposób. Przedszkole powinno przyzwyczajać dzieci do estetyki (utrzymanie sali, miejsca zabaw w ładzie i porządku). Dziecięce uczucia, wrażliwość, żywy emocjonalny odbiór wszystkimi zmysłami (wzrokiem, słuchem, dotykiem) budzi przyroda, życie ludzi i ich praca, technika dostępna w najbliższym otoczeniu dziecka. ___________________ ¹ A. Landy, M. Kwiatowska, Z. Topińska, op. cit., s. 362. 42 „Twórczość plastyczna jest jedną z ważnych form działalności dziecka w wieku przedszkolnym. Poprzez rysunek i inne prace plastyczne poznajemy naszego wychowanka: jego emocje, rozwój intelektualny, zainteresowania.”¹ W pracach plastyczno – konstrukcyjnych nie powinno się narzucać dzieciom tematu, dzieci powinny mieć możliwość wykonania dowolnych pomysłów, co rozwija ich wyobraźnię i coraz bogatszą wizję świata. Zabawy piaskiem, kamykami, jesiennymi liśćmi, wodą i śniegiem prowadzą do poznania i różnicowania przez dzieci właściwej powierzchni, konsystencji, koloru, wielkości, i kształtu. Nauczyciel powinien odpowiednio zorganizować dzieciom warsztat pracy i zapewnić całkowitą swobodę w interpretacji ich dzieł. Umuzykalnianie wprowadza dzieci w świat dźwięków i odgłosów, w krąg melodii i towarzyszącego jej ruchu rytmicznego, przy śpiewie nauczyciela lub akompaniamencie instrumentu. „Wiele jest dzieci wrażliwych na muzykę, lubią jej słuchać (tylko niedługo), a jeszcze bardziej śpiewać, tańczyć, brać udział w różnych zabawach z muzyką i śpiewem.”² Muzyka wzbudza często śmiech, radość, pod wpływem muzyki dzieci przytupują, klaszczą, wykonują rytmiczne ruchy, niekiedy zaś na odwrót, uspakajają się, poważnieją. Dzieci 3-4 letnie interesują się szczególnie barwą dźwięku, słuchają z upodobaniem niektórych instrumentów i głosów. Dzieci o wiele chętniej słuchają utworów rytmicznych o żywym tempie, wyraźnych akcentach niż wolnych, spokojnych. Dzieci 4 letnie słuchają i śpiewają kilkuzwrotkowe, zrozumiałe dla nich piosenki, rozpoznają daną piosenkę na podstawie melodii nuconej przez nauczyciela i powtarzają za nim. Z czterolatkami __________________ ¹ A. Łada – Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, op. cit., s. 134. ² A. Landy, M. Kwiatowska, Z. Topińska, op. cit., s. 412. 43 można prowadzić zabawy ruchowo – muzyczne łącząc śpiewanie łatwych i krótkich piosenek z równoczesnym wyrażaniem ich najprostszymi ruchami. Dzieci w zabawach mają możliwość zapoznania się z różnymi instrumentami (kołatkami, grzechotkami, bębenkami, trójkątami itp.) W grupie najstarszej dzieci słuchają utworów muzycznych bezpośrednio z nagrań, z uwzględnieniem pieśni i tańców ludowych. Uczą się słowami określać charakter muzyki, rozróżniać brzmienie niektórych instrumentów, np.: fortepianu, skrzypiec, trąbki. Odgadują znane już melodie na podstawie wyklaskiwanego rytmu. Uczą się form tanecznych, wśród których na pierwszym miejscu znajdują się polskie tańce ludowe, np.: kujawiak, krakowiak. „Tradycje, zwyczaje i sztuka ludowa jest częścią historii i kultury narodowej. Poznawanie folkloru w różnych jego przejawach jest jednym z elementów, który ma wpływ na budzenie świadomości narodowej.”¹ Poszerzają się także możliwości zabaw w formie opowieści ruchowych, oparte na treści piosenki czy wiersza przy akompaniamencie instrumentu. Dzieci mają tu możliwość wyrazić własnymi pomysłami i wyobraźnią sposób przeżywania i rozumienia treści. Wychowanie estetyczne przyczynia się w wielkiej mierze do osiągnięcia przez dzieci dojrzałości do szkoły, ułatwiając im i umilając życie w nowych warunkach. Wychowanie estetyczne kształtuje ich postawy, stosunek do świata i otoczenia. ____________________ ¹ A. Łada – Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, op. cit., s. 132. Polecamy serwis darmowe prace mgr z pedagogiki - strona z darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. 44 1. Przedmiot i cel badań „Badanie naukowe nie jest niczym innym jak celowym poznawaniem obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kulturowej.”¹ Przystępując do badań należy określić ich przedmiot i cel. Przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się. Przedmiot badań wynika z tematu i treści zadań, jakie mamy wybrać. W swojej pracy zajęłam się ważnym z mojego punktu widzenia zagadnieniem dotyczącym roli wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka, jest to jednocześnie przedmiot moich badań. Zdaniem W. Zaczyńskiego cel badań to „określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu. Podany w koncepcji cel musi się legitymować konkretnością, jasnością i realnością. Realność celu polega z kolei na wytyczaniu takich zamierzeń, które leżą w granicach możliwości danego badacza.”² T. Pilch twierdzi, że „celem badań jest określenie skutków, siły, znaczenia, jakości działania wybranej zmiennej, zdarzenia wprowadzonej eksperymentalnie przez badacza w celu wywołania zmian całości lub czynnika będącego trwałym elementem badanej struktury, którego istotę i oddziaływanie chcemy poznać.”³ Badania przeze mnie prowadzone miały na celu określić, jaką rolę odgrywa wychowanie przedszkolne w rozwoju dziecka. Badania te ____________________ ¹ W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, s. 12. ² Tamże, s. 46. ³ T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, s. 36. 45 pozwoliły mi także pogłębić moją wiedzę na ten temat. Z celu wynikają problemy badawcze, o których będę mówić w następnym rozdziale. 2. Problemy i hipotezy badawcze Podstawowym warunkiem podejmowania wszystkich badań naukowych jest uświadomienie przez badacza problemów, które określają cel i zakres przedsięwzięć badawczych. Zdaniem T. Pilcha problem badawczy to „pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska.”¹ M. Łobocki twierdzi, że „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.”² Z. Skorny definiuje problem badawczy jako „zadanie wymagające poznania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym, przy udziale aktywności badawczej przedmiotu.”³ Problemy badawcze zdaniem W. Zaczyńskiego4 powinny charakteryzować się określonymi cechami, jak: • jasność – to znaczy tak sformułowane, aby możliwe było ich jednoznaczne rozumienie; • wyraźność – to znaczy mające oznaczone granice, pozwalające zróżnicować jeden problem z innymi bądź to już sformułowanymi, bądź też możliwymi do sformułowania w obrębie podanego tematu; • realność – to znaczy dostępne, możliwe do rozwiązania przy posiadanym ____________________ ¹ Tamże, s. 43. ² M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1984, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 56. ³ Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii pedagogiki, Warszawa 1984, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, s. 65. 4 W. Zaczyński, op. cit., s. 47. 46 arsenale metod i środków badania naukowego. W podjętych przeze mnie badaniach postawiłam następujące problemy badawcze: 1. Czy wychowanie przedszkolne rozwija umiejętność porozumiewania się z innymi dziećmi? 2. Czy wychowanie przedszkolne umożliwia dzieciom zdobycie wiedzy o najbliższym otoczeniu? 3. Czy wychowanie przygotowuje dziecko do spędzania czasu wolnego? 4. Czy przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie? 5. Czy wychowanie przedszkolne uczy dziecko funkcjonowania w rodzinie? 6. Czy przedszkole rozwija umiejętności twórcze dziecka w zakresie rozwoju plastycznego? 7. Czy przedszkole rozwija umiejętności muzyczne dziecka? Skuteczne przeprowadzenie badań naukowych wymaga, oprócz sformułowania problemów badawczych, także wysunięcia hipotez. Zdaniem T. Kotarbińskiego „hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą, którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego na podstawie danych wyjściowych.”¹ Hipoteza według W. Zaczyńskiego „jest to zakładanie stosunków powszechnych oraz koniecznych – tam, gdzie dane zmysłowe dostarczają bezpośrednie podstawy jedynie do zarejestrowania tego, że pewne zjawiska następowały po sobie w dotychczasowym doświadczeniu. Hipotezą jest przyjmowanie jakichś prawidłowości głębszych, bardziej istotnych w celu ____________________ ¹ T. Pilch, op. cit., s. 46. 47 wyjaśnienia prawidłowości ujawnionych w doświadczeniu.”¹ Hipotezy robocze według M. Łobockiego „są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań.”² „Hipotezy robocze wysuwamy wszędzie tam, gdzie pomagają one w skutecznej organizacji badań naukowych, czyli w trafnym, rzetelnym przeprowadzeniu badań. Są one pewnego rodzaju drogowskazem dla badacza, gdyż wytyczają kierunek przedsięwziętych przez niego badań.”³ Na podstawie analizy przedmiotu nasunęły mi się następujące hipotezy: 1. Wychowanie przedszkolne rozwija umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi. 2. Wychowanie przedszkolne umożliwia dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu. 3. Przedszkole przygotowuje dziecko do spędzania czasu wolnego. 4. Przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie. 5. Wychowanie przedszkolne uczy dziecko funkcjonowania w rodzinie. 6. Przedszkole rozwija umiejętności twórcze dziecka w zakresie rozwoju plastycznego. 7. Przedszkole sprzyja rozwojowi umiejętności muzycznych dziecka. Mając sformułowane hipotezy badawcze, mogę dokonać wyboru właściwych metod i technik badawczych. ___________________ ¹ W. Zaczyński, op. cit., s. 50. ² M. Łobocki, op. cit., s. 78. ³ Tamże, s. 127. Polecamy serwis darmowe prace mgr z pedagogiki - strona z darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. 48 3. Metody, techniki i narzędzia badawcze Osiągnięcie wyczerpujących wytyczonych odpowiedzi na celów, uzyskanie sformułowane uprzednio możliwie pytania warunkuje odpowiedni dobór metod i narzędzi badawczych. W ujęciu T. Pilcha metoda badań to „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.”¹ Według M. Łobockiego metody badawcze to „system reguł dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, to jest szereg operacji poznawczych i praktycznych w kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy.”² Pojęcie metoda to „systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności.”³ Biorąc pod uwagę przedmiot i cel moich badań za najbardziej odpowiednią metodę w swojej pracy uznałam metodę sondażu diagnostycznego. Jest ona „sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w które ____________________ ¹ T. Pilch, op. cit., s. 71. ² M. Łobocki, op. cit., s. 115. ³ W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1995, Wydawnictwo „Żak”, s. 168. 49 badane zjawisko występuje.”1 Zdaniem M. Łobockiego metoda sondażu „polega na pisemnym przekazaniu odpowiedzi przez respondentów na stawiane im pytania.”² W badaniach sondażowych, zdaniem T. Pilcha najczęściej występujące techniki badawcze to:³ - ankieta; - wywiad; - analiza dokumentów; - techniki statyczne. Kolejnym etapem przygotowania badań jest określenie i wybór odpowiedniej do wybranej metody techniki badawczej. W ujęciu A. Kamińskiego techniki badań są to „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.”4 W badaniach pedagogicznych, według T. Piącha, stosowane są następujące techniki:5 - obserwacja; - wywiad; - ankieta; - badanie dokumentów; - analiza treści; - techniki projekcyjne. ___________________ ¹ T. Pilch, op. cit., s. 80. ² M. Łobocki, op. cit., s. 258. ³ T. Pilch, op. cit., s. 81. 4 Tamże, s. 71. 5 Tamże, s. 86. 50 Aby znaleźć odpowiedzi na przedstawione wcześniej problemy badawcze za najbardziej odpowiednią technikę uznałam ankietę. Ankieta jest „techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.”¹ W ujęciu W. Zaczyńskiego ankieta jest „metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób, za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem.”² Każda technika badawcza ma swoje narzędzie badawcze, będące niezbędnym czynnikiem umożliwiającym przeprowadzenie badań. Zdaniem T. Pilcha „narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.”³ W. Okoń definiuje narzędzie badawcze jako „materiały lub urządzenia służące do przeprowadzenia badań i opracowania ich wyników.”4 Narzędziem, którym posłużyłam się podczas prowadzenia swoich badań, był kwestionariusz ankiety. Ze względu na kategorie pytań wyróżniamy dwa rodzaje kwestionariuszy:5 - kwestionariusz pytań otwartych - nazywamy taką jego odmianę, w której odpowiadający nie jest krępowany podanymi w kwestionariuszu możliwościami; - kwestionariusz pytań zamkniętych (skategoryzowanych) - to nie tylko te, na które odpowiada się przez „Tak”, „Nie” lub „Nie wiem”. Są one wprawdzie często stosowane, ale ich wartość poznawcza jest ograniczona. ____________________ ¹ Tamże, s. 96. ² W. Zaczyński, op. cit., s. 153. ³ T. Pilch, op. cit., s. 71. 4 W. Okoń, op. cit., s. 251. 5 W. Zaczyński, op. cit., s. 158. 51 Aby znaleźć odpowiedzi na postawione wcześniej problemy badawcze w pracy tej zastosowałam dwa kwestionariusze ankiety: 1. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli przedszkola (patrz aneks 1). 2. Kwestionariusz ankiety dla rodziców (patrz aneks 2). 4. Charakterystyka terenu i przebieg badań Przeprowadzenie badań nie byłoby możliwe bez wyboru odpowiedniego miejsca i osób, które chcemy zbadać. Właściwy wybór terenu i osób badanych zależy w dużej mierze od rodzaju problemów jakie chcemy zbadać i hipotez, jakie pragniemy zweryfikować. Moje badania polegały głównie na ustaleniu, jaką rolę odgrywa wychowanie przedszkolne w rozwoju dziecka. Opisana przeze mnie w poprzednim rozdziale wybrana metoda, technika i narzędzie badawcze wykorzystałam w badaniach, które prowadziłam w trzech placówkach: - Przedszkole Nr 4 w Sierpcu; - Przedszkole Nr 1 w Sierpcu; - Szkoła Podstawowa w Grąbcu. Przedszkole Nr 4 mieści się przy ulicy Kwiatowej 4 w Sierpcu. Obecnie przedszkole liczy 99 dzieci oraz 6 nauczycieli. W budynku znajduje się pracownia plastyczna, gabinet dyrektora, gabinet pielęgniarski, sekretariat i stołówka. Na terenie budynku znajdują się sale, w których uczą się i bawią dzieci od 3 do 6 lat. Na uwagę zasługuje korytarz z kącikiem zieleni i fontanną oraz tablice, w których wystawiane są prace plastyczne i zdjęcia z różnych uroczystości przedszkolnych. Przedszkole Nr 1 mieści się przy ulicy Wojska Polskiego 1 w Sierpcu. Obecnie przedszkole liczy 114 dzieci oraz 8 nauczycieli. W budynku znajduje się gabinet dyrektora, sekretariat, gabinet 52 pielęgniarski, stołówka i „poczekalnia”. Na terenie budynku znajdują się sale do których, uczęszczają dzieci od 3 do 6 lat. Na uwagę zasługuje poczekalnia z kącikiem zieleni i tablice, w których wystawiane są prace plastyczne dzieci oraz ogłoszenia. Szkoła Podstawowa imienia Tadeusza Kościuszki mieści się niedaleko Sierpca w miejscowości Grąbiec. W budynku znajdują się sale lekcyjne, w których uczą się dzieci z klas I – VI oraz jedna sala dla dzieci sześcioletnich. Oddział przedszkolny w szkole obecnie liczy 8 dzieci i 1 nauczyciela przedszkola. Na terenie szkoły znajduje się gabinet dyrektora, sekretariat, gabinet pielęgniarski i biblioteka. Na uwagę zasługuje korytarz ozdobiony licznymi dyplomami wychowanków tej placówki. W ramach prowadzonych przeze mnie badań pedagogicznych we wszystkich wyżej wymienionych przedszkolach i oddziale przedszkolnym w szkole przeprowadziłam wśród nauczycieli przedszkola i rodziców ankietę. Używając ankiety jako jednej z technik gromadzenia informacji zapytałam 15 nauczycieli i 40 rodziców o rolę wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka. Badania prowadzone przeze mnie oparłam na jednej metodzie badawczej – sondażu diagnostycznym. Zastosowałam w badaniach dwa kwestionariusze ankiety: 1. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli przedszkola (patrz aneks 1). 2. Kwestionariusz ankiety dla rodziców (patrz aneks 2). Pozwoliły mi one zgłębić problem moich badań dotyczący roli wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka. blog zawierający prace z pedagogiki 53 Wyniki ankiety dla nauczycieli Kwestionariusz przeprowadziłam ankiety wśród 15 dla nauczycieli nauczycieli w dwóch przedszkola przedszkolach mieszczących się na terenie miasta Sierpc i w jednym oddziale przedszkolnym w Szkole Podstawowej w Grąbcu. Przygotowane przeze mnie pytania w kwestionariuszu dotyczyły roli wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka. Nauczyciele dostarczyli mi, jako osobie prowadzącej badania wielu informacji i cennych wskazówek na ten temat. Pierwsze pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli dotyczyło czynności, jakie ich zdaniem rozwijają umiejętności twórcze dziecka w przedszkolu. Jeden nauczyciel stwierdził, że jeszcze modelowanie rozwija umiejętności twórcze dziecka w przedszkolu. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 1). blog zawierający prace z pedagogiki Schemat 1 Czynności, jakie zdaniem nauczycieli rozwijają umiejętności twórcze dziecka w przedszkolu 54 modelowanie 1 wycinanie 13 wyklejannie 11 wydzieranie 11 lepienie 13 rysowanie 13 malowanie 15 0 5 10 15 20 liczba głosów Otrzymane odpowiedzi pokazały, że 100% ankietowanych nauczycieli zaznaczyło malowanie, jako czynność rozwijającą umiejętności twórcze dziecka w przedszkolu a 27% uznało, że wyklejanie i wydzieranie nie rozwija umiejętności twórczych dziecka. Kolejne pytanie dotyczyło umiejętności, jakie zdaniem nauczycieli rozwija wychowanie plastyczne. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 2). Schemat 2 Umiejętności, które zdaniem nauczycieli rozwija wychowanie plastyczne 55 wrażliwość na barwę 12 wrażliwość na kształt 8 estetyka 14 sprawność manualna 15 0 5 10 15 20 liczba głosów 100% ankietowanych nauczycieli uznało, że wychowanie plastyczne rozwija najbardziej sprawność manualną u dzieci a 93% ankietowanych uznało, że rozwija najbardziej estetykę. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że przedszkole rozwija umiejętności twórcze dziecka w zakresie rozwoju plastycznego. Trzecie pytanie zadane ankietowanym dotyczyło form wychowania muzycznego, które ich zdaniem wpływają na rozwój muzyczny dziecka. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 3). Schemat 3 Formy wychowania muzycznego, które zdaniem nauczycieli wpływają na rozwój muzyczny dziecka 56 taniec 14 wystukiwanie rytmu piosenek 11 wyklaskiwanie rytmu piosenek 13 nucenie piosenek 9 śpiewanie piosenek 15 słuchanie piosenek 14 gra na instrumentach 13 0 2 4 6 8 10 12 14 16 liczba głosów Za najbardziej odpowiednią formę wychowania muzycznego, która wpływa na rozwój muzyczny dziecka, 100% ankietowanych nauczycieli uznało śpiewanie piosenek, a zaś 93% uznało, że taniec i słuchanie piosenek. Czwarte pytanie zawarte w kwestionariuszu dotyczyło form wychowania muzycznego, jakie nauczyciele stosują najczęściej w pracy przedszkola. Jeden nauczyciel stwierdził, że często stosuje również ćwiczenia przy muzyce i rozpoznawanie dźwięków. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 4). Schemat 4 Formy wychowania muzycznego stosowane najczęściej przez nauczycieli w pracy przedszkola 57 rozpoznawanie dźwięków 1 ćwiczenia przy muzyce 1 taniec 11 wystukiwanie rytmu piosenek 10 wyklaskiwanie rytmu piosenek 12 nucenie piosenek 7 spiewanie piosenek 15 słuchanie piosenek 13 gra na instrumentach 11 0 5 10 15 20 liczba głosów Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, czy przedszkole rozwija zainteresowania muzyczne dzieci, odpowiedziało, że tak. Rozwija je poprzez udział dzieci w zajęciach rytmicznych, rytmiczno – ruchowych, grach i zabawach z elementem tańca i muzyki oraz słuchanie audycji muzycznych. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 80% badanych nauczycieli, zapytanych czy przedszkole współpracuje z rodzicami w zakresie odkrywania i rozwijania talentu muzycznego dzieci, odpowiedziało, że tak. Poniżej na wykresie kołowym rozsuniętym przedstawiłam wyniki otrzymane w odpowiedzi, udzielone przez nauczycieli na powyższe pytanie (patrz schemat 5). Schemat 5 58 Współpraca przedszkola z rodzicami w zakresie odkrywania i rozwijania talentu muzycznego dzieci jest zjawiskiem występującym często Nie 20% Tak Nie Tak 80% Siódme pytanie zadane ankietowanym dotyczyło umiejętności, które zdaniem nauczycieli rozwija wychowanie muzyczne w przedszkolu. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na słupkowym (patrz schemat 6). Schemat 6 Umiejętności, które zdaniem nauczycieli rozwija wychowanie muzyczne w przedszkolu wykresie 59 sprawność ruchowa 14 poczucie rytmu 15 emisja głosu 12 0 5 10 15 20 liczba głosów Otrzymane odpowiedzi pokazały, że 100% ankietowanych nauczycieli stwierdziło, że wychowanie muzyczne w przedszkolu rozwija najbardziej poczucie rytmu u dzieci, a 93% ankietowanych uznało, że rozwija sprawność ruchową. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że przedszkole sprzyja rozwojowi umiejętności muzycznych dziecka. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, czy przedszkole rozwija umiejętności twórcze dziecka, odpowiedziało, że tak. Rozwija te umiejętności poprzez różnego rodzaju zajęcia mobilizujące do samodzielnego działania, dramę, udział w konkursach plastycznych, organizowanie teatrzyków i stosowane metod aktywizujących. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych czy przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie, odpowiedziało, 60 twierdząco. Umożliwia, dlatego że większą część dnia dziecko spędza wśród rówieśników. Uczy się podporządkowywać regułom i zasadom panującym w grupie. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, w jaki sposób przedszkole uczy dzieci współżyć w grupie rówieśniczej, odpowiedziało, że poprzez różnego rodzaju zabawy, a zwraca uwagę przede wszystkim na stosowanie form grzecznościowych. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie. Jedenaste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych czy wychowanie przedszkolne rozwija umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi, odpowiedziało, że tak. Rozwija poprzez kontakty z rówieśnikami w zabawach, grach i ćwiczeniach oraz w organizowanych uroczystościach. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że wychowanie przedszkolne rozwija umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi. Dwunaste pytanie zawarte w kwestionariuszu dotyczyło cech charakteru dziecka, które zdaniem nauczycieli kształtuje przedszkole w zakresie wychowania w rodzinie. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 7). Schemat 7 Cechy charakteru dziecka, które zdaniem nauczycieli kształtuje przedszkole w zakresie wychowania w rodzinie 61 życzliwość 12 wyrozumiałość 8 opiekuńczość 12 troskliwość 10 szacunek 15 0 5 10 15 20 liczba głosów Otrzymane odpowiedzi pokazały, że 100% ankietowanych nauczycieli stwierdziło, że przedszkole w zakresie wychowania w rodzinie kształtuje najbardziej taką cechę charakteru u dzieci, jak szacunek, a 80% ankietowanych uznało, że kształtuje takie cechy charakteru, jak życzliwość i opiekuńczość. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, czy przedszkole uczy dziecko funkcjonowania w rodzinie, odpowiedziało, że tak. Uczy poprzez organizowanie różnych form kontaktowania – „Dzień Babci i Dziadka”, „Dzień Matki i Ojca”, „Dzień Dziecka”. Przedszkole uczy dziecko odpowiedzialnego podejmowania obowiązków i zadań oraz szacunku dla starszych, rodziców i rodzeństwa. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że wychowanie przedszkolne uczy dziecko funkcjonowania w rodzinie. 62 Czternaste pytanie zawarte w kwestionariuszu dotyczyło formy wychowania, która zdaniem nauczycieli jest bardziej odpowiednia dla dziecka. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 8). Schemat 8 Forma wychowania, zdaniem nauczycieli bardziej odpowiednia dla dziecka wychowanie dziecka w domu 11 wychowanie dziecka w przedszkolu 14 0 5 10 15 liczba głosów Większość ankietowanych nauczycieli, odpowiedziało, że bardziej odpowiednią formą wychowania dla dziecka jest wychowanie dziecka w przedszkolu. Jednak obie te formy są bardzo ważne dla rozwoju dziecka. Piętnaste pytania zawarte w ankiecie pokazało, że 90% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, jaką rolę odgrywa wychowanie dziecka w przedszkolu, odpowiedziało, że bardzo dużą, gdyż stosowane metody wychowania wpływają na poszerzenie kontaktów 63 dziecka z otaczającą rzeczywistością jako źródłem przeżyć i doświadczeń, przedszkole zapewnia warunki do zabawy i własnej działalności twórczej dziecka. Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli dotyczyło czynności, które ich zdaniem umożliwiają dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 9). Schemat 9 Czynności, które zdaniem nauczycieli umożliwiają dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu spotkania z zaproszonymi gośćmi 13 zajęcia obowiązkowe 11 spacery 14 uroczystości 12 wycieczki 15 0 5 10 15 20 liczba głosów Otrzymane odpowiedzi pokazały, że 100% ankietowanych nauczycieli zaznaczyło wycieczki, jako czynność umożliwiającą dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że wychowanie przedszkolne umożliwia dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu. 64 Ostatnie pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, czy przedszkole uczy dzieci spędzania wolnego czasu, odpowiedziało, że tak. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że przedszkole przygotowuje dziecko do spędzania czasu wolnego. Wyniki uzyskane w ankiecie dla nauczycieli, pozwoliły mi ustalić, że: 1. Przedszkole rozwija: - zainteresowania muzyczne dzieci; - umiejętności twórcze dzieci; - umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi; - umiejętności życia w grupie. 2. Najczęstszą formą wychowania muzycznego stosowaną przez nauczycieli przedszkola jest śpiewanie piosenek. 3. Przedszkole uczy dzieci: - współżycia w grupie rówieśniczej; - funkcjonowania w rodzinie; - zdobywania wiedzy o najbliższym otoczeniu; - spędzania czasu wolnego. 4. Wychowanie plastyczne w przedszkolu rozwija sprawność manualną u dzieci, a wychowanie muzyczne rozwija poczucie rytmu. 5. Przedszkole współpracuje z rodzicami w zakresie odkrywania i rozwijania talentu muzycznego dzieci. Wyniki ankiety dla rodziców Kwestionariusz ankiety dla rodziców przeprowadziłam wśród 40 rodziców dzieci uczęszczających do dwóch przedszkoli mieszczących się na terenie miasta Sierpca i oddziału przedszkolnego w Szkole Podstawowej 65 w Grąbcu. Przygotowane przeze mnie pytania w kwestionariuszu dotyczyły roli wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka. Rodzice dostarczyli mi wielu cennych informacji dotyczących mojej pracy. Pierwsze pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla rodziców dotyczyło umiejętności, jakie ich zdaniem rozwija wychowanie plastyczne w przedszkolu. Podsumowania odpowiedzi rodziców dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 10). Schemat 10 Umiejętności, które zdaniem rodziców rozwija wychowanie plastyczne w przedszkolu wrażliwość na barwę 36 wrażliwość na kształt 31 estetyka 34 sprawność manualna 39 0 10 20 30 40 50 liczba głosów 97% ankietowanych rodziców uznało, że wychowanie plastyczne rozwija najbardziej sprawność manualną u dzieci, a 90% uznało, że rozwija wrażliwość na barwę. 66 Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dotyczyło umiejętności, jakie zdaniem rodziców rozwija wychowanie muzyczne w przedszkolu. Podsumowania odpowiedzi rodziców dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 11). Schemat 11 Umiejętności, które zdaniem rodziców rozwija wychowanie muzyczne w przedszkolu sprawność ruchowa 36 poczucie rytmu 40 emisja głosu 32 0 10 20 30 40 50 liczba głosów Odpowiedzi pokazały, że 100% ankietowanych rodziców uznało, że wychowanie muzyczne rozwija najbardziej poczucie rytmu u dzieci, a 90% ankietowanych uznało, że rozwija sprawność ruchową. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych rodziców, zapytanych o to, czy przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie, odpowiedziało, że 67 tak. Umożliwia poprzez kontakt z rówieśnikami, wspólne posiłki, zabawy i zajęcia. Czwarte pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety pokazało, że 100% ankietowanych rodziców, zapytanych o to, czy ich dziecko chętnie nawiązuje kontakty z rówieśnikami, odpowiedziało, że tak. Piąte pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych rodziców, zapytanych o to, czy wychowanie przedszkolne rozwija umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi, odpowiedziało, że tak. Poprzez przebywanie z rówieśnikami dziecko staje się bardziej otwarte i ma lepszy kontakt z innymi dziećmi. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych rodziców, zapytanych o to, czy przedszkole umożliwia dziecku zdobywanie wiedzy o świecie, odpowiedziało, że tak. Umożliwia poprzez ciekawie prowadzone zajęcia, dostęp do komputera i książek. Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dotyczyło form, które zdaniem rodziców umożliwiają dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu. Podsumowania odpowiedzi rodziców dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 12). Schemat 12 Formy, które zdaniem rodziców umożliwiają dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu 68 spacery 37 spotkania z zaproszonymi gośćmi 34 zajęcia obowiązkowe 34 uroczystości 31 wycieczki 39 0 20 40 60 liczba głosów Większość ankietowanych rodziców uznało, że najbardziej wycieczki umożliwiają dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu, 92,5% ankietowanych uznało, że spacery. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie dotyczyło formy wychowania, która zdaniem rodziców jest bardziej odpowiednia dla dzieci. Podsumowania odpowiedzi rodziców dokonałam na wykresie słupkowym (patrz schemat 13). Schemat 13 Forma wychowania, która zdaniem rodziców jest bardziej odpowiednia dla dziecka 69 wychowanie dziecka w domu 32 wychowanie dziecka w przedszkolu 37 28 30 32 34 36 38 liczba głosów Większość odpowiednią ankietowanych formą rodziców, wychowania dla odpowiedziało, dziecka jest że bardziej wychowanie w przedszkolu. Wychowanie przedszkolne jest szansą dla dziecka na lepsze efekty w późniejszej nauce szkolnej. Dziewiąte pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość ankietowanych rodziców, zapytanych o to, pod jakim względem zmieniło się ich dziecko, gdy zaczęło uczęszczać do przedszkola, odpowiedziało, że stało się bardziej samodzielne, odpowiedzialne, śmiałe i otwarte na kontakty z innymi dziećmi. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość badanych rodziców, zapytanych o to, czy po powrocie z przedszkola ich dziecko opowiada miniony dzień, odpowiedziało, że tak. Poniżej na wykresie kołowym rozsuniętym przedstawiłam wynik otrzymanych po obliczeniu odpowiedzi, jakich udzielili rodzice na to pytanie (patrz schemat 14). Schemat 14 70 Czy dziecko po powrocie z przedszkola opowiada miniony dzień? Nie 3% Tak Nie Tak 97% Jedenaste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość badanych rodziców, zapytanych o to, czy ich dziecko chętnie uczęszcza do przedszkola, odpowiedziało, że tak. Poniżej na wykresie kołowym rozsuniętym przedstawiłam wynik otrzymanych po obliczeniu odpowiedzi, jakich udzielili rodzice na to pytanie (patrz schemat 15). Schemat 15 Czy dziecko chętnie uczęszcza do przedszkola? 71 Nie 8% Tak Nie Tak 92% Dwunaste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość ankietowanych rodziców, zapytanych o to, co sądzą o czynnym udziale ich dziecka w uroczystościach organizowanych w przedszkolu odpowiedzieli, że jest to bardzo ważne dla dziecka. Dzięki udziałom w różnych uroczystościach dziecko staje się dowartościowane i ma możliwość pokazania zdobytych wiadomości i umiejętności. Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość badanych rodziców, zapytanych o to, czy ich dziecko skarży się po powrocie z przedszkola, odpowiedziało, że nie. Poniżej na wykresie kołowym rozsuniętym przedstawiłam wynik otrzymanych po obliczeniu odpowiedzi, jakich udzielili rodzice na to pytanie (patrz schemat 16). Schemat 16 Czy dziecko skarży się po powrocie z przedszkola? 72 Tak 3% Nie Tak Nie 97% Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość ankietowanych rodziców, zapytanych o to, co ich dziecko lubi najbardziej w przedszkolu odpowiadali, że zajęcia plastyczne i różnego rodzaju zabawy. Ostatnie pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość ankietowanych rodziców, zapytanych o to, co ich dziecko najchętniej robi w przedszkolu odpowiadali, że rysuje, śpiewa i bawi się. Wyniki uzyskane w ankiecie dla rodziców, pozwoliły mi ustalić, że: 1. Przedszkole umożliwia dziecku: - rozwijać umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi; - opanować umiejętności życia w grupie; - zdobywać wiedzę o najbliższym otoczeniu i świecie. 2. Wychowanie plastyczne w przedszkolu rozwija sprawność manualną u dzieci, a wychowanie muzyczne rozwija poczucie rytmu. 3. Dzieci wykazują chęć uczęszczania do przedszkola i chętnie opowiadają miniony dzień. 4. Dzieci uczęszczające do przedszkola stają się bardziej odpowiedzialne, samodzielne, śmiałe i otwarte na kontakty z innymi dziećmi. 73 Polecamy serwis darmowe prace mgr z pedagogiki - strona z darmowym i fragmentami prac dyplomowych - prace magisterskie, licencjackie, semestralne, zaliczeniowe. 74 Wnioski z badań Na podstawie badań ankietowanych mogłam skonstruować obraz badanej rzeczywistości. Na tej drodze ustaliłam odpowiedzi na postawione problemy badawcze i sformułowane hipotezy. Założyłam, że: 1. Wychowanie przedszkolne rozwija umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi. 2. Wychowanie przedszkolne umożliwia dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu. 3. Przedszkole przygotowuje dziecko do spędzania czasu wolnego. 4. Przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie. 5. Wychowanie przedszkolne uczy dziecko funkcjonowania w rodzinie. 6. Przedszkole rozwija umiejętności twórcze dziecka w zakresie rozwoju plastycznego. 7. Przedszkole sprzyja rozwojowi umiejętności muzycznych dziecka. Na podstawie wyników uzyskanych w moich badaniach, wnioskuję, że postawiona przeze mnie pierwsza hipoteza okazała się prawdziwa: wychowanie przedszkolne rozwija umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi. Akceptacja, tolerancja, życzliwość, opiekuńczość i empatia ułatwiają dziecku kontakty z innymi dziećmi. Przedszkole uczy dzieci komunikacji, słuchania, poprawnej wymowy, jej zasad i wypowiedzi na dany temat. Zabawy ułatwiają przyswajanie form etycznych, uczą współdziałać w grupie i porozumiewać się. Kolejna hipoteza założona przeze mnie, która mówiła o tym, że wychowanie przedszkolne umożliwia dzieciom zdobycie wiedzy o najbliższym otoczeniu, okazała się hipotezą prawdziwą. Poznawanie przyrody dostarcza dziecku wiele możliwości przeżywania nowych doznań 75 i wzbogacania porządkowanie, wiedzy. Poprzez porównywanie, obserwację, badanie i szukanie, zbieranie, eksperymentowanie ze zjawiskami i elementami przyrody dziecko ma szansę w pełni poznać otaczający świat. Dziecko w zabawie kształci swoje zmysły, doskonali swoją sprawność motoryczną i wzbogaca wiadomości o świecie. Biorąc pod uwagę wyniki badań mogę stwierdzić, że hipoteza trzecia mówiąca o tym, że przedszkole przygotowuje dziecko do spędzania czasu wolnego, potwierdziła się. Dzieci spędzając czas wolny w domu mogą wykorzystać poznane w przedszkolu techniki plastyczne, np. malowanie, rysowanie, wyklejanie, wycinanie itp. oraz gry i różnego rodzaju zabawy. Zajęcia muzyczne prowadzone w przedszkolu uczą dzieci śpiewu, tańca, co dzieci mogą wykorzystać w wolnych chwilach. W przeprowadzonych badaniach ankietowani nauczyciele i rodzice zgodzili się, że przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie. Wspólne wykonywanie określonych czynności i poleceń sprzyja opanowaniu przez dzieci umiejętności życia w grupie. Zabawy, gry, ćwiczenia itp. uczą dzieci współpracy z rówieśnikami. Piąta hipoteza, która mówiła o tym, że wychowanie przedszkolne uczy dziecko funkcjonowania w rodzinie okazała się hipotezą prawdziwą. Czynności samoobsługowe i prace użyteczne dzieci sprzyjają funkcjonowaniu w rodzinie. Dziecko w zabawie wchodzi w różne zadania, sytuacje i pełni różne funkcje. Poprzez zabawy dziecko uczy się szacunku, troskliwości, opiekuńczości, wyrozumiałości, i życzliwości do innych. Na podstawie wyników uzyskanych w moich badaniach, wnioskuję, że postawiona przeze mnie szósta hipoteza okazała się prawdziwa: przedszkole rozwija umiejętności twórcze dziecka w zakresie rozwoju plastycznego. Twórczość plastyczna jest jedną z ważniejszych form działalności dziecka w wieku przedszkolnym. Wykorzystanie różnych 76 technik plastycznych i łączenie ich z innymi, wzbogaca pomysłowość i wyobraźnię dziecka. Poprzez rysowanie, malowanie, lepienie, wydzieranie, wyklejanie i wycinanie dziecko kształci wrażliwość na barwę, kształt, uczy się estetyki, i rozwija sprawność manualną. Ostatnia ze stawianych hipotez badawczych, która wskazywała, że przedszkole sprzyja rozwojowi umiejętności muzycznych dziecka, okazała się hipotezą prawdziwą. Muzyka jest ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój dziecka. Poprzez słuchanie i śpiewanie piosenek, grze na instrumentach muzycznych i tańcu dziecko uczy się spostrzegać elementy muzyczne, takie jak: melodia, rytm, tempo, nastrój itp., co jest podstawą do dalszego kształcenia muzycznego. Gra na instrumentach muzycznych jest bardzo atrakcyjną formą zabawy dla dzieci. Bezpośredni kontakt z instrumentami wyzwala aktywność, rozwija wyobraźnię muzyczną i inwencję twórczą. Poprzez grę dziecko kształci poczucie rytmu, emisję głosu, uczy się różnicowania wysokości dźwięku i rozwija sprawność ruchową. Wszystkie formy umuzykalniania można wykorzystać do rozwijania dyspozycji twórczych dziecka, do kształtowania jego ekspresji i twórczej postawy. 77 Bibliografia 1. Dmochowska M., Dunin – Wąsowicz M., Wychowanie w rodzinie i w przedszkolu, Warszawa 1978, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. 2. Dmochowska M., Zanim dziecko zacznie pisać, Warszawa 1979, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. 3. Jaworski B., Teoretyczne podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Płock 1999, Wydawnictwo Naukowe Novum. 4. Kurniewicz – Witczakowa R., Chrzanowska D., Dzieniszewska – Klepacka L., Witkowska S., Dziecko w wieku przedszkolnym, Warszawa 1974, Państwowy Zakład Wydawnictw Literackich. 5. Kwiatowska M.(Red.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1985, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. 6. Landy A., Kwiatowska M., Topińska Z., Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1970, Nasza Księgarnia. 7. Łada – Grodzicka A., Bełczewska E., Herde M., Kwiatkowska E., Wasilewska J., ABC…Program wychowania przedszkolnego XXI wieku, Warszawa 2000, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. 8. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1984, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 9. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1995, Wydawnictwo „Żak”. 10. Petrozolin – Skowrońska B.(Red.), Nowa encyklopedia powszechna PWN, tom 4,5, Warszawa 1998, PWN S.A. 11. Pilch T., Zasady badań Wydawnictwo Akademickie „Żak”. pedagogicznych, Warszawa 2001, 78 12. Przetacznik – Gierowska M., Makiełło – Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. 13. Siemek D., Przedszkolak będzie uczniem, Warszawa 1975, Nasza Księgarnia. 14. Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii pedagogiki, Warszawa 1984, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. 15. Strelau J., Jurkowski A., Putkiewicz Z., Podstawy psychologii dla nauczycieli, Warszawa 1978, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 16. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych. 79 80 Aneks 1 Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli przedszkola Szanowna Pani! Jestem studentką Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku na specjalności pedagogika opiekuńczo – wychowawcza z plastyką. Obecnie przygotowuję materiał do pracy licencjackiej na temat „Rola wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka.” Ankieta jest anonimowa i wyniki badań służą wyłącznie celom badawczym. Proszę zaznaczyć wybraną odpowiedź lub podać własną. Dziękuję! 1. Które z niżej wymienionych czynności rozwijają umiejętności twórcze dziecka w przedszkolu? ○ malowanie; ○ rysowanie; ○ lepienie; ○ wydzieranie; ○ wyklejanie; ○ wycinanie; ○ inne………………………………………………………………………... 2. Czy według Pani, wychowanie plastyczne rozwija? ○ wrażliwość na barwę; ○ wrażliwość na kształt; ○ estetykę; ○ sprawność manualną; ○ inne……………………………………………………………………… 3. Które z niżej podanych form wychowania muzycznego w przedszkolu mają wpływ na rozwój muzyczny dziecka? ○ gra na instrumentach muzycznych; ○ słuchanie piosenek; ○ śpiewanie piosenek; ○ nucenie piosenek; ○ wyklaskiwanie rytmu piosenek; ○ wystukiwanie rytmu piosenek; 81 ○ taniec; ○ inne……………………………………………………………………… 4. Które z niżej podanych form wychowania muzycznego w przedszkolu występują w pracy przedszkola najczęściej? ○ gra na instrumentach muzycznych; ○ słuchanie piosenek; ○ śpiewanie piosenek; ○ nucenie piosenek; ○ wyklaskiwanie rytmu piosenek; ○ wystukiwanie rytmu piosenek; ○ taniec; ○ inne……………………………………………………………………… 5. Czy przedszkole rozwija zainteresowania muzyczne dzieci? tak □ nie □ Jeśli tak, to w jaki sposób? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 6. Czy przedszkole współpracuje z rodzicami w zakresie odkrywania i rozwijania talentu muzycznego dzieci? tak □ nie □ Jeśli tak, to w jaki sposób? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 7. Czy według Pani, wychowanie muzyczne w przedszkolu rozwija? ○ sprawność ruchową; ○ poczucie rytmu; ○ emisję głosu; ○ inne……………………………………………………………………… 8. Czy przedszkole rozwija umiejętności twórcze dziecka? tak □ nie □ 82 Jeśli tak, to w jaki sposób? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 9. Czy Pani zdaniem, przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie? tak □ nie □ Dlaczego?........................................................................................................ ......................................................................................................................... 10. W jaki sposób przedszkole uczy dzieci współżyć w grupie rówieśniczej? Na jakie elementy zwraca uwagę przede wszystkim? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 11. Czy Pani zdaniem, wychowanie przedszkolne rozwija umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi? tak □ nie □ Dlaczego?........................................................................................................ ......................................................................................................................... 12. Które z niżej wymienionych cech charakteru dziecka kształtuje przedszkole w zakresie wychowania w rodzinie? ○ szacunek; ○ troskliwość; ○ opiekuńczość; ○ wyrozumiałość; ○ życzliwość; ○ inne……………………………………………………………………… 83 13. Czy przedszkole uczy dziecko funkcjonowania w rodzinie? tak □ nie □ Jeśli tak, to w jaki sposób? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 14. Która forma wychowania dziecka jest, Pani zdaniem, bardziej odpowiednia dla dziecka? ○ wychowanie dziecka w przedszkolu; ○ wychowanie dziecka w domu; ○ inne……………………………………………………………………… Dlaczego?........................................................................................................ ........................................................................................................................ 15. Jaką rolę odgrywa wychowanie dziecka w przedszkolu? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 16. Które z niżej wymienionych czynności umożliwiają dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu? ○ wycieczki; ○ uroczystości; ○ spacery; ○ zajęcia obowiązkowe; ○ spotkania z zaproszonymi gośćmi; ○ inne……………………………………………………………………… 17. Czy przedszkole uczy dzieci spędzania wolnego czasu? tak □ nie □ 84 Aneks 2 Kwestionariusz ankiety dla rodziców Szanowni Państwo! Jestem studentką Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku na specjalności pedagogika opiekuńczo – wychowawcza z plastyką. Obecnie przygotowuję materiał do pracy licencjackiej na temat „Rola wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka.” Ankieta jest anonimowa i wyniki badań służą wyłącznie celom badawczym. Proszę zaznaczyć wybraną odpowiedź lub podać własną. Dziękuję! 1. Czy Pani/Pana zdaniem, wychowanie plastyczne w przedszkolu rozwija? ○ wrażliwość na barwę; ○ wrażliwość na kształt; ○ estetykę; ○ sprawność manualną; ○ inne……………………………………………………………………… 2. Czy Pani/Pana zdaniem, wychowanie muzyczne w przedszkolu rozwija? ○ sprawność ruchową; ○ poczucie rytmu; ○ emisję głosu; ○ inne……………………………………………………………………… 3.Czy Pani/Pana zdaniem, przedszkole umożliwia opanowanie przez dziecko umiejętności życia w grupie? tak □ nie □ Dlaczego?........................................................................................................ ......................................................................................................................... 4. Czy Pani/Pana dziecko chętnie nawiązuje kontakty z rówieśnikami? tak □ nie □ 85 5. Czy wychowanie przedszkolne rozwija umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi? tak □ nie □ Dlaczego?........................................................................................................ ......................................................................................................................... 6. Czy według Pani/Pana, przedszkole umożliwia dziecku zdobywanie wiedzy o świecie? tak □ nie □ Dlaczego?........................................................................................................ ......................................................................................................................... 7. Które z niżej wymienionych form umożliwiają Pani/Pana zdaniem, dzieciom zdobywanie wiedzy o najbliższym otoczeniu? ○ wycieczki; ○ uroczystości; ○ spacery; ○ zajęcia obowiązkowe; ○ spotkania z zaproszonymi gośćmi; ○ inne………………………………………………………………………... 8. Która forma wychowania dziecka jest Pani/Pana zdaniem, bardziej odpowiednia dla dziecka? ○ wychowanie dziecka w przedszkolu; ○ wychowanie dziecka w domu; ○ inne……………………………………………………………………… Dlaczego?........................................................................................................ ........................................................................................................................ 9. Pod jakim względem zmieniło się Pani/Pana dziecko, gdy zaczęło uczęszczać do przedszkola? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 86 ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 10. Czy po powrocie z przedszkola dziecko opowiada miniony dzień? tak □ nie □ 11.Czy Pani/Pana dziecko chętnie uczęszcza do przedszkola? tak □ nie □ 12.Co sądzi Pani/Pan o czynnym udziale dziecka w uroczystościach organizowanych w przedszkolu? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 13. Czy Pani/Pana dziecko skarży się po powrocie z przedszkola? tak □ nie □ Jeśli tak, to na co?............................................................................................ ……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………. 14. Co Pani/Pana dziecko lubi najbardziej w przedszkolu? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 15. Co Pani/Pana dziecko najchętniej robi w przedszkolu? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… 87