Powstanie EURO
advertisement
WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA TOWARZYSTWA WIEDZY POWSZECHNEJ W WARSZAWIE WYDZIAŁ ZAMIEJSCOWY W CZŁUCHOWIE KIERUNEK: POLITOLOGIA SPECJALNOŚĆ: INTEGRACJA EUROPEJSKA DAMIAN WTULICH NUMER ALBUMU 35442/C POWSTANIE EURO - WSPÓLNEJ WALUTY EUROPEJSKIEJ Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Albina Bilińskiego Człuchów 2004 Mojej matce 4 Wstęp _____________________________________________________ 3 Rozdział I. Założenia metodologiczne.___________________________ 7 I.1. Początki integracji państw Europy Zachodniej ________________________ 7 I.2. Definicja pojęcia Euro ___________________________________________ 11 Rozdział II. Początki współpracy walutowej państw Wspólnot Europejskiej _______________________________________________18 II.1. Powstanie EWG ________________________________________________ 18 II.2. Plan Wernera __________________________________________________ 22 II.3. Europejski System Walutowy_____________________________________ 24 II.4. Raport Delorsa _________________________________________________ 33 Rozdział III. Etapy dochodzenia do unii walutowej _______________ 39 III.1. Etap pierwszy 1990 - 1993 _______________________________________ 39 III.1.1. Swoboda przepływu kapitału pomiędzy państwami Wspólnoty ________ 39 III.1.2. Swoboda świadczenia usług finansowych i osiedlania się ____________ 45 III.1.3. Podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej __________________________ 49 III.2. Etap drugi 1994 - 1998 __________________________________________ 57 III.2.1. Rozpoczęcie funkcjonowania Europejskiego Instytutu Walutowego ____ 57 III.2.2. Przyjęcie Paktu Stabilności i Wzrostu przez Rade Europejską _________ 60 III.2.3. Zakwalifikowanie krajów członkowskich UE do uczestnictwa w unii walutowej ________________________________________________________ 65 III.3. Etap trzeci 1999 - 2002 __________________________________________ 69 III.3.1. Rozpoczęcie pełnego funkcjonowania przez ESBC i EBC ____________ 69 III.3.2. Ustanowienie Kursów konwersji ________________________________ 74 III.3.3. Finalny proces wprowadzania jednej waluty europejskiej ____________ 76 Rozdział IV Makroekonomiczne efekty oraz korzyści unii gospodarczej i walutowej ____________________________________85 IV.1. Gospodarka strefy euro na tle innych gospodarek___________________ 85 IV.2. Korzyści wynikające z unii walutowej _____________________________ 88 Zakończenie _______________________________________________ 90 Bibliografia _______________________________________________ 91 Spis Tabel _________________________________________________ 93 Aneks Banknoty i monety euro _______________________________ 94 5 Wstęp Próby integracji gospodarczo walutowej starego kontynentu sięgają czasów starożytnych. Jednakże zawsze miały one charakter odgórny, czyli podboju militarnego europy i narzucenie jej jednego systemu gospodarczowalutowego. Historia pokazała, że ten rodzaj integracji okazuje się krótkotrwały, widać to na przykładzie Imperium Rzymskiego poprzez Cesarstwo Napoleońskie, a skończywszy na upadku Trzeciej Rzeszy. Dopiero integracja oddolna państw Europy doprowadziła do ukształtowania się organizacji państw pod nazwą Wspólnoty Europejskiej, w której wykształcił się jednolity system gospodarczo-walutowy. Wybór tematu pracy nie jest przypadkowy. Decydując się na napisanie pracy na temat euro, kierowano się poza osobistym zainteresowaniem, kilkoma ważnymi przesłankami. Oto najważniejsze z nich. Po pierwsze, wybór tego tematu wynika z ogromnego znaczenia euro, na gospodarkę nie tylko naszego kraju, ale także całego globu. Ma to dla nas szczególne znaczenie, ponieważ Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii. Po drugie brak jest znaczącej ilości literatury, poza nielicznymi przypadkami, dotyczącej powstania nowej waluty europy. Stąd niemniejsza praca ma na celu, przynajmniej w skromnym zakresie, wypełnić tą lukę. Zadaniem autora było ukazanie wysiłków państw Europy Zachodniej, których ostatecznym celem była nie tylko integracja gospodarcza ale także walutowa. Praca poszukuje odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Co skłoniło i jaka była geneza integracji państw Europy Zachodniej? Dlaczego powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza? Co wniosły do idei integracji walutowej plany Wernera i Delorsa? Co wniosły do procesu integracji walutowej poszczególne 3 traktaty i organizacje? Jakie były warunki uczestnictwa w obszarze euro? Jak wyglądał proces wprowadzania euro? Jakie były efekty powstania unii walutowej? W pracy starano się opisać kolejne etapy integracji gospodarczowalutowej. A więc początki tego procesu sięgające Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która była pierwszym krokiem w kierunku Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Następnie ukazujemy pierwsze wysiłki państw Zachodnich, mających na celu zbudowanie systemu walutowego, który stałby się początkowym etapem integracji walutowej. Niestety Europejski System Walutowy nie spełnił pokładanych w nim nadziei, można przyjąć nawet, że zniechęcił państwa europejskie do idei integracji walutowej. Autor opisuje także, ożywienie procesu integracji walutowej związanego z Planem Delorsa, który naświetlił drogę wiodącą do jednej waluty wszystkich państw Wspólnoty. Kolejnym wydarzeniem z tym związanym było podpisanie Traktatu z Maastricht, który określił poszczególne etapy wiodące do wspólnej waluty. W pracy przedstawiony jest także proces wprowadzanie euro do obiegu w formie bezgotówkowej jak i gotówkowej, a także korzyści związane z powstaniem jednej waluty obejmującej swoim zasięgiem większość państw Unii. Powyższa praca opisuje powstanie euro, w ujęciu chronologiczno problemowym. Praca swoim zasięgiem obejmuje ostanie półwiecze historii gospodarczo-walutowej Europy Zachodniej. Rozpoczynamy od omówienia sytuacji geopolitycznej europy, po zakończeniu drugiej wojny światowej, aby zakończyć prace na roku 2002, czyli na ostatecznym wprowadzeniu nowej waluty i wycofaniu walut narodowych poszczególnych państw Wspólnoty. Praca ma charakter opisowy. W badaniach zastosowano następujące metody badawcze: analizy komparatywnej literatury źródłowej i 4 monograficznej. Dla lepszej prezentacji wywodów posłużono się pewną liczbą tablic statystycznych. W rozdziale pierwszym autor nakreśla skutki drugiej wojny światowej w wymiarze politycznym, demograficznym oraz gospodarczym. Omówiono także pierwsze próby integracji. Starano się także z zdefiniować pojęcie ECU, przedstawić przyczyny szerszego nie przyjęcia tej waluty przez państwa Wspólnoty. Przybliżamy też czytelnikowi pojęcie Euro. W rozdziale drugim opisano powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, ze wszystkimi jej konsekwencjami. Scharakteryzowano pierwsze próby integracji walutowej związanej z planem Wernera i utworzeniem Europejskiego Systemu Walutowego. Wskazano na przełomowe znaczenie planu Delorsa dla przyszłej pełnej integracji walutowej państw Europy Zachodniej. W rozdziale trzecim, najobszerniejszym, przedstawiono etapy dochodzenia do unii walutowej. Uwidoczniono potrzebę stworzenia wspólnego rynku, jako niezbędnego warunku funkcjonowania jednej waluty w ramach Wspólnoty, a także znaczenie Traktatu z Maastricht, który określał harmonogram wprowadzania jednej waluty, oraz warunki uczestnictwa w tym przedsięwzięciu. Scharakteryzowano wszystkie najważniejsze instytucje odpowiedzialne za przygotowanie do wprowadzenia nowej waluty, jaki te, które były odpowiedzialne za jej emisje i wprowadzanie na rynek europejski. Ostatnim elementem rozdziału jest przedstawienie czytelnikowi, ostatniego etapu wprowadzania euro, czyli pełne zastąpienie poszczególnych walut narodowych państw Unii Europejskiej, przez nową walutę. Rozdział czwarty przedstawia gospodarkę państw strefy euro na tle największych potęg gospodarczych świata czyli Stanów Zjednoczonych i 5 Japonii. Przedstawiono także korzyści wynikające z powstania unii walutowej. Uzupełnieniem niemniejszej pracy stanowi aneks, który prezentuje wygląd banknotów i monet euro. Pracę zamyka bibliografia wykorzystana w pracy, która umożliwi zainteresowanym osobom samodzielne zgłębianie złożonej problematyki integracji walutowej państw Unii Europejskiej. Autor korzystał wyłącznie z opracowań wdanych w języku polskim. Obejmują one problematykę integracji gospodarczo - walutowej, a także historie integracji państw Zachodniej Europy. Wykorzystano także publikacje Narodowego Banku Polskiego między innymi miesięcznik „Bank i kredyt”, a także publikacje elektroniczne pochodzące ze strony internetowej NBP. Źródła, czyli treść traktatów europejskich takich jak Traktaty Rzymskie, Traktat z Maastricht itd. pochodzą z strony internetowej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej. Autor zdaje sobie sprawę, że powyższa praca, nie rozwiązuje wszystkich problemów związanych z powstaniem nowej waluty europejskiej. Złożoność procesu integracji walutowej wymaga dalszych, bardziej wnikliwych badań. Autor składa serdeczne podziękowania prof. dr hab. Albinowi Bilińskiemu za uwagi i propozycje, które znacznie wzbogaciły powyższą rozprawę. Polecamy serwis z darmowymi referatami - darmowe prace - strona z darmowym referatami, esejami, konspektami prac... 6 Rozdział I. Założenia metodologiczne. I.1. Początki integracji państw Europy Zachodniej Po zakończeniu działań wojennych Europa leżała w gruzach. Europa straciła co najmniej 36 mln ludzi z czego ponad 20 mln ZSRR, Polska 6 mln, Jugosławia 1,7 mln, Francja 0,4 mln, Anglia 0,4 mln oraz 6 mln. Niemców. W latach 1936 - 45 ponad 60 mln. Europejczyków (nie licząc żołnierzy i jeńców) straciło swoje domostwa1. Druga Wojna Światowa dokonała spustoszenia w gospodarce europejskiej, produkcja przemysłowa Europy spadła o ponad 30%, w porównaniu z rokiem 19382. Pozycja międzynarodowa Europy uległa degradacji. Rozpoczął się blokowy podział świata, Europa została zdominowana przez USA i ZSRR. Jak zważył Winston Churchill " Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu” 3. Około 1/3 kontynentu znalazło się pod kontrolą Sowietów co równało się narzuceniem tam komunistycznych ustrojów. Od momentu zdobycia broni atomowej przez Amerykanów i objęcia stanowiska prezydenta przez Harry Trumana rozpoczyna się Amerykańska "dyplomacja atomowa". Oba rywalizujące ze sobą bloki popierają dekolonizacje, co uderza w gospodarcze podstawy Anglii i Francji. Na upadek pozycji kontynentu nałożyło się wiele czynników, do głównych należą: kryzys demograficzny i gospodarczy; podział kontynentu na dwa rywalizujące ze sobą bloki; W. Roszkowski. Półwiecze historia polityczna świata po 1945 roku. Warszawa 2003, s. 20 K. Łastawski, Od idei do integracji europejskiej. Warszawa 2003, s. 105. 3 M. Sobańska-Bondurak, S. B. Leonard. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i uczniów. Warszawa 1998, s. 301. 1 2 7 uzależnienie Europy Zachodniej od Waszyngtonu; dominacja ZSRR w Europie Wschodniej; spadek udziału państw europejskich w gospodarce światowej. Tak trudna sytuacja Europy spowodowała zmianę, nastawienia głównych polityków państw zachodnioeuropejskich co do integracji Europy. Jedyną radą dla odzyskania utraconej pozycji międzynarodowej była integracja. Eksponowano takie zalety integracji, jak: polepszenie sytuacji gospodarczej; zwiększenie poziomu życia ludności; przeciwstawienie się ekspansji ZSRR; możliwość włączenia Niemiec do współpracy europejskiej; zmniejszenie dystansu dzielącego Europę a USA4. Na przyśpieszenie procesów integracyjnych wpłynęła amerykańska pomoc gospodarcza, a w szczególności tzw. Plan Marshalla. Kongres USA uchwalił kredyty w wysokości 6,8 mld $ oraz wyraził zgodę na dodatkową pomoc. Plan Marshalla był realizowany w ramach Europejskiego Programu Odbudowy. Ogółem w ciągu 4 czterech lat państwa Europy zachodniej otrzymały 13,2 mld $. Plan Marshalla przyczynił się do ożywienia gospodarczego Europy, produkcja przemysłowa 16 państw uczestniczących w EPO przekroczyła o 35% poziom przedwojenny, produkcja rolna o 10%, produkt narodowy o 15%5. W Europie EPO wzmógł tendencje do współpracy politycznej i ekonomicznej. Zaczęto wspominać o zjednoczeniu Europy Zachodniej. Europa rozpoczęła integracje polityczną. Krok milowy w procesie integracji miało powołanie Rady Europy 5 maja 1949 roku na konferencji Londyńskiej. Memorandum w sprawie powołania Rady Europy przygotował Duncan Sandys przewodniczący Ruchu Zjednoczenia 4 5 K. Łastawski, op. cit., s. 108. W. Roszkowski. op. cit., s. 33. 8 Europy. Radę Europy tworzyło dziesięć państw: Francja, Wielka Brytania, Irlandia, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Szwecja i Norwegia. Na siedzibę Rady Europy wybrano Strasburg. Rada była poprzedniczką dzisiejszej Unii Europejskiej6. Główna zasługą Rady Europy było zawarcie wielu porozumień i konwencji międzynarodowych w tym najważniejszej; Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności7. Rada Europejska w ocenie Roberta Schumana pełniła "role światła" oświecającego drogę zjednoczenia Europy8. Zapoczątkowanie integracji gospodarczej wiąże się z powstaniem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Za twórcę EWWiS uważa się Roberta Schumana, który na konferencji prasowej 9 maja 1950 zaproponował aby francuska i niemiecka produkcja węgla i stali znalazła się pod kontrolą ponadnarodowej Wysokiej Władzy. Sam Schuman przewidywał w swojej Deklaracji wprost, że powoływana do życia organizacja „byłaby pierwszą konkretną podstawą (...) do stworzenia federacji europejskiej, jaka jest potrzebna dla ochrony pokoju". Plan został przyjęty przez sześć krajów Europejskich takich jak: Francja, RFN, Włochy, Holandia, Belgia, Luksemburg. Później do EWWiS dołączyły następne państwa Europejskie czyli Dania, Irlandia, Wielka Brytania, Grecja, Hiszpania i Portugalia. Główne cele działalności EWWiS to: zapewnić najniższe ceny na węgiel i stal; zapewnić wszystkim nabywcom ze wspólnego rynku EWWiS jednakowe warunki dostępu do węgla i stali; popierać rozwój wymian międzynarodowej, rozwój i modernizacje produkcji; zapewnić lepsze warunki życia i pracy sile roboczej9. Euro wspólna waluta. praca zbiorowa pod red. P. Tempertona. Warszawa 2001,. s. 6. K. Łastawski, op. cit., s. 134. 8 Ibidem. s. 135. 9 Integracja Europejska, praca zbiorowa pod red. A. Marszałka. Łódź 2000, s. 121. 6 7 9 Utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali miało ogromne znaczenie dla procesów integracyjnych Europy Zachodniej. Cytując z Antonim Marszałkiem możemy wymienić trzy podstawowe zalety utworzenia EWWIS: przełamanie wiekowej nieufności pomiędzy Francją a Niemcami, a także między Niemcami a innymi narodami Europy Zachodniej; stworzenie infrastruktury ekonomicznej dla zachowania pokoju w Europie; stworzenie bazy i mechanizmu do poszerzenia i pogłębienia integracji na inne dziedziny gospodarki10. Polecamy serwis z darmowymi referatami - darmowe prace - strona z darmowym referatami, esejami, konspektami prac... 10 Ibidem. s. 116. 10 I.2. Definicja pojęcia Euro Zanim przejdziemy do definiowania pojęcia euro, należy omówić pojęcie ECU, waluta ta była poprzedniczką obecnej waluty Europy. Historia ECU sięga XIV naszej ery. ECU czyli denier d`or a l`ecu ( złota tarcza ), była to moneta wybijana w Królestwie Francji, jej wartość wynosiła 4,032 gramy dwudziestoczterokaratowego złota. Funkcjonowała ona, także w wielu innych państwa np. w Portugalii, Holandii, Westfalii, Nadrenii oraz Prusach. Wartość ECU ulegała ciągłej dewaluacji, gdy w 1653 roku zaprzestano wybijać złote ECU, zawierało one tylko trzy gramy złota. Od 1641 roku wybijano także srebrne ECU ( Ecu d`argent ), zawiera one 23,7 gram srebra. Monetę ECU zaprzestano wybijać w 1793 roku. Ostatecznie została wycofana z obiegu przez Napoleona na początku XIX wieku11. Obecnie inaczej definiujemy pojęcie ECU. ECU ( European Currency Unit ) czyli Europejska Jednostka Walutowa powstała w 1978. Przyjęcie nazwy ECU, było swoistym kompromisem, ponieważ anglojęzyczny skrót podkreślał znaczenie gospodarcze Wielkiej Brytanii, oraz Londynu jako światowego centrum finansowego. Odwołanie się do historycznej waluty francuskiej, wyeksponowało rolę Francji, która była jednym z twórców Europejskiego Systemu Walutowego. Natomiast Niemcy, jako najsilniejsze gospodarczo państwo Europy, posiadało największy udział w koszyku walutowym. ECU jest walutą różniącą się pod wieloma względami od innych walut. ECU nie jest pieniądzem w pełnym znaczeniu tego słowa. Jest to umowna jednostka rozliczeniowa12. ECU jest sztucznie stworzonym punktem odniesienia dla walut UE jest to tzw. koszyk walutowy. Wartość ECU 11 12 określana jest poprzez kursy walut narodowych państw P. Żukowski, Euro. Świat, Europa, Polska. Warszawa 2002, s. 95-97. Leksykon politologii. praca zbiorowa pod red. A. Antoszewskiego i R. Herbuta, Wrocław 2000, s. 104. 11 członkowskich, mierzone ich udziałem w koszyku walutowym13. Największy udział w nim ma marka niemiecka 32% , frank francuski 20,6%, funt szterling 12,6%14. ECU jest także głównym elementem systemu rozliczeń Wspólnoty Europejskiej. Pełni też funkcje wyznacznika gotówkowego w systemie wymiany. Jest ona ograniczonym instrumentem rezerw walutowych, ponieważ kraje WE przelały na rzecz Europejskiego Funduszu współpracy Walutowej 20% swoich rezerw złota i dolara, w zamian otrzymując ECU w celu zrównoważenia sald płatniczym w wewnętrznym obrocie płatniczym. Oficjalny kurs ECU wobec walut krajów UE jest kalkulowany przez Komisje Europejską i publikowany codziennie w "Dzienniku Oficjalnym UE"15. Przejdźmy teraz do omówienia pojęcia Euro. Euro jest to obowiązująca od 1.01.1999 wspólną jednostką walutową jedenastu krajów Wspólnoty Europejskiej. Decyzja o wprowadzeniu euro została podjęta w Maastricht w 1991 roku. Tworzenie unii gospodarczej i walutowej miało odbywać się w trzech etapach. Etap pierwszy przewidywał: wprowadzenie swobody przepływu kapitału; stworzenie wspólnego obszaru finansowego; koordynacja polityki gospodarczej krajów Wspólnoty Europejskiej; ścisłą współpracę banków centralnych; ratyfikacje traktatu z Maastricht przez wszystkie kraje. Etap drugi zakładał: P. Żukowski, op. cit., s. 41. W. Wessels, W. Weidenfeld, Europa od A do Z. Warszawa 2002, s.90. 15 ECU jako jednostka rozliczeniowa i główny element „węża walutowego” zostanie szerzej omówiona w podrozdziale dotyczącym Europejskiego Systemu Walutowego. 13 14 12 powstanie Europejskiego Banku Centralnego, który wraz z narodowymi bankami emisyjnymi stanowić będzie Europejski System Banków Centralnych; wprowadzenie swobody wymienialności walut i płatności transgranicznych; nadanie praw Komisji Europejskiej do nadzoru nad krajami Unii Europejskiej w zakresie ich dyscypliny budżetowej i długu publicznego; ustalenie kryteriów konwergencji (zbieżności). Etap trzeci: do unii walutowej wstępują państwa spełniające kryterium zbieżności; początek wprowadzania euro najpierw w formie bezgotówkowej; wprowadzenie banknotów i monet euro a zarazem wycofywanie z obiegu walut narodowych16. Pierwotnie Traktat o Wspólnocie Europejskiej mówił o ECU, jako nazwie dla nowego pieniądza17. Jednakże na Szczycie w Madrycie (grudzień 1995) postanowiono że: „Rada Europy niemniejszym decyduje, że w momencie rozpoczęcia Trzeciego Etapu europejską walutę nazwie się euro... Nazwa własna euro będzie używana zamiast generycznego terminu ecu, którego używa się w traktacie w odniesieniu do Europejskiej Jednostki Monetarnej. Rozporządzenie Rady wchodzące w życie 1 stycznia 1999 roku stanowić będzie prawne ramy stosowania euro. Od tego momentu euro będzie „walutą samą w sobie”, a oficjalny koszyk 16 17 L. Oręziak, Euro nowy pieniądz. Warszawa 1999, s. 76. W. Wessels, W. Weidenfeld, op. cit.,s. 63. 13 ecu przestanie istnieć. Rezultatem tej regulacji będzie to, że waluty krajowe i euro stanowić będą różne wyrażenie tego, co ekonomicznie jest tą samą walutą.”18 Pomysłodawcą nazwy Euro był niemiecki minister finansów Theo Waigel. Symbol ( € ) nowej waluty przedstawiła Komisja Europejska w grudniu 1996 roku. Jak widać symbol waluty zawiera dwie równoległe kreski, które mają symbolizować stabilność, a także: „W ten sposób plastycznie ukazano historię dochodzenia do Euro: greckie korzenie cywilizacji europejskiej, próby zintegrowania naszego kontynentu oraz wyzwanie, jakie stanowi wspólna waluta Europy wobec dolara amerykańskiego, w którego znaku są dwie pionowe linie. Poziome linie w symbolu Euro wyrażają marzenie o Europie - obszarze stabilnej wewnętrznie i zewnętrznie waluty.”19 Symbol literowy europejskiego pieniądza, czyli trzy wielkie litery EUR, został przydzielony przez Organizacje Standardów Międzynarodowych - ISO. Odbiega on znacznie od przejętych zasad skrótowego przedstawiania kodów walut. Z zasady dwie pierwsze litery kodu oznaczają nazwę państwa skąd pochodzi waluta, natomiast ostatnia litera oznacz nazwę waluty. Decyzja o zmianie nazwy wspólnej waluty europejskiej z ECU na Euro podyktowana była także tym, że nowa nazwa spełniała trzy podstawowe wymagania: była krótka i w każdym państwie Europy, łatwa do wymówienia ( nazwa ECU była wymawiana z francuskim akcentem i z tego powodu było często niezrozumiałe dla Anglosasów lub Niemców ); 18 19 Euro wspólna waluta. praca zbiorowa pod red. P. Tempertona. Warszawa 2001, s. 19. P. Żukowski, op. cit., s. 39. 14 posiada odniesienie do całej Europy; wolna była od złych kojarzeń z przeszłością;20 Euro jest podzielone na 100 centów. Banknoty występują w siedmiu nominałach: 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500. Nominały wyrażone są jedynie cyframi. Szata graficzna banknotów została opracowana przez austriackiego artystę Roberta Kalinę. Na każdym banknocie figuruje jeden z trzech elementów architektonicznych: brama, most lub okno, które reprezentują określone epoki w architekturze między innymi takie jak: klasycyzm, styl romański, gotyk, renesans, barok, rokoko, architektura żelaza i stali XIX wieku i współczesna architektura XI wieku21. Na banknotach umieszczona jest flaga Unii Europejskiej z dwunastoma gwiazdami, oznaczenia Europejskiego Banku w pięciu językach i podpis prezesa Europejskiego Banku Centralnego. Wyraz euro napisany jest w języku łacińskim i greckim. Monety mają osiem nominałów: 1, 2, 5, 10, 20, 50 centów oraz 1 i 2 euro. Awers monet jest identyczny we wszystkich krajach Unii, w tle znajduje się dwanaście gwiazd. Monety o nominałach 1, 2 oraz 5 centów ukazaną położenie Europy na kuli ziemskiej. Bilony o wartości 10, 20, 50 centów pokazują Unie Europejską, jako związek narodów, natomiast o nominale 1 i 2 euro; Europę bez granic. Na rewersie jest krąg dwunastu gwiazd, w który kraj członkowski może wpisać, swój symbol narodowy22. Trafnie znaczenie integracji walutowej i nowej waluty Euro przedstawia Marek Belka w przedmowie do wydania polskiego, pracy Euro wspólna waluta, twierdzi że: „ Europejska Unia Walutowa (...) jest bez wątpienia najważniejszym i najambitniejszym w świecie przedsięwzięciem gospodarczym ostatnich lat. Przyjęcie przez 11 krajów Unii 20 Ibidem. s. 40. K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, Euro nowa waluta, Warszawa 1999, s. 24. 22 Ibidem. s. 36. 21 15 Europejskiej wspólnej waluty oznacza próbę trwałego połączenia gospodarek większości państw Europy Zachodniej w jedną, nierozerwalną, nierozerwalną całość. 1 stycznia 1999 roku powstał, a ściśle biorąc, rozpoczęto tworzenie drugiego co do wielkości organizmu gospodarczego na świecie. Euroland pod pewnymi względami, na przykład potencjału eksportowego, wyprzedza Stany Zjednoczone. (...) Wspólna waluta wymusza reformy ( m.in. systemów emerytalnych ), zwiększ konkurencje, a w efekcie uczyni - jak się spodziewają twórcy unii walutowej gospodarkę europejską zdolną do stawienia czoła amerykańskim i azjatyckim rywalom.”23 Natomiast proces integracji gospodarczej w ramach Europejskiego Systemu Walutowego doprowadził do: „ ( ... ) znacznego uporządkowania gospodarek krajowych uczestniczących ( w integracji gospodarczo walutowej - D.W), zmusiła je do ograniczenia deficytów finansów publicznych i ograniczenia stopy inflacji. Natychmiast spowodowała powstanie głębokiego i płynnego rynku finansowego, dzięki czemu obniżył się koszt zdobycia kapitału. Ułatwiło to ekspansje przedsiębiorstwom Starego Kontynentu, także poza granice Europy”24 Odmienne stanowisko w sprawie integracji walutowej, zajmuje pracownik Westdeutsche Landesbank M. Stańczuk, stwierdzając, że: „ Wspólna polityka pieniężna prowadzona z Frankfurtu ( siedziba Europejskiego Banku Centralnego ( ESBC) - D.W ) nie może być korzystna, użyteczna bądź optymalna dla wszystkich 23 24 Euro wspólna waluta. praca zbiorowa pod red. P. Tempertona. Warszawa 2001,. s. IX. Ibidem. 16 krajów w równym stopniu, jeżeli kraje te różnią się między sobą w sposób tak znaczący”25. Dalej wypowiada się za osiągnięciem wyższego poziomu integracji gospodarczej i politycznej jako warunku wewnętrznej i zewnętrznej stabilności wspólnej waluty europejskiej. Uważamy, że stanowisko profesora Belki bardziej odpowiada prawdzie. Wspólna waluta to nie tylko integracja gospodarczo-walutowa, to idea, która łączy państwa Europy Zachodniej, a w niedługiej przyszłości państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Oznacza odrzucenie partykularnych interesów państw narodowych Europy, które spowodowały wybuch dwóch straszliwych wojen światowych. Zgodnie ze słowami przewodniczącego Komisji Europejskiej Romano Prodi, Euro: „ To początek nowego rozdziału w historii Europy26” Polecamy serwis z darmowymi referatami - darmowe prace - strona z darmowym referatami, esejami, konspektami prac... 25 26 M. Stańczuk, Niebezpieczne złudzenia. „ Życie Gospodarcze” 6/1994, s. 26-27. Wielka Encyklopedia Świata. T. IV. Warszawa 2003. 17 Rozdział II. Początki współpracy walutowej państw Wspólnoty Europejskiej II.1. Powstanie EWG Nie wszystkie idee integracyjne doczekały się realizacji. Tak stało się z próbą utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej i powiązaną z nią Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Ludność państw Europy Zachodniej odrzucała idee pełnego sfederalizowania Europy1. Przyczynę tego upatruje się w odrodzeniu tendencji tradycjonalistycznych w Europie2. W takich warunkach odbyło się nieformalne spotkanie ministrów spraw zagranicznych krajów EWWiS. Bezpośrednią przyczyną spotkania rezygnacja Jeana Monneta z ubiegania się o stanowisko przewodniczącego Wysokiej Rady3. Na szczycie powołano komisje ekspertów pod przewodnictwem Paula-Henri Spaaka, której zadaniem było opracowanie raportu o możliwościach dalszej integracji Europy, utworzenia wspólnego rynku, pokojowego wykorzystania energii atomowej. Na konferencji ministrów spraw zagranicznych „szóstki” w Wenecji (maj 1956), PaulHenri Spaak przedstawił swój raport, który stał się podstawą do dalszych negocjacji w sprawie integracji4. Dnia 25 marca 1957 roku podpisano w Rzymie traktat powołujący Europejską Wspólnotę Gospodarczą (European Economic Community) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej European Atomic Energy Community). Podpisy pod traktatem złożyli: Paul-Henri Spaak Christian Pineau W. Nicoll, T. C. Salomon, Zrozumieć Unie Europejską, Warszawa 2002, s. 27. Ibidem. s. 26. 3 F. Machlup, Integracja gospodarcza, narodziny i rozwój idei, Warszawa 1986, s. 307. 4 K. Łastawski, op. cit., s. 162. 1 2 18 Joseph Luns Joseph Bech Konrad Adenauer Antonio Segni Podstawowy cel jaki został określony w Traktacie Rzymskim to „utworzenie wspólnego rynku oraz stopniowe ujednolicanie polityki gospodarczej Państw będących Członkami Wspólnoty, harmonijnego rozwoju wszelkiej działalności gospodarczej na terenie całej Wspólnoty, ciągłej i zrównoważonej ekspansji, wzmożonej stabilizacji, szybszego podwyższenia poziomu życia i ściślejszych stosunków między państwami, które jednoczy”5. Działalność Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej miała skupić się na: w polityce handlowej z państwami trzecimi ustalić wspólną taryfę celną; eliminowanie opłat celnych i ograniczeń ilościowych w handlu między państwami członkowskimi; wspólnej polityce rolnej; zniesieniu ograniczeń w wolnym przepływie kapitałów, osób, usług; ujednolicaniu ustawodawstwa państw EWG zagwarantowaniu wolnej konkurencji na wspólnym rynku; zachowaniu równowagi w bilansach płatniczych członków EWG; powstaniu Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Funduszu Społecznego6. Traktat Rzymski nie przewidywał utworzenia unii walutowej, chociaż mówił że: 5 6 http://www1.ukie.gov.pl/uk.nsf/B-DP-US/XVI.zip. s. 8. K. Łastawski, op. cit., s. 164. 19 Utrzymanie przez państwa EWG równowagi bilansu płatniczego i wzmacnianie zaufania do własnej waluty; liberalizacje obrotów kapitałowych; w art. 104 stwierdzono, iż kraje członkowskie „traktują swą politykę w dziedzinie kursu waluty jako zagadnienie interesujące wszystkich członków Wspólnoty”7. Tak ogólnikowe określenie współpracy walutowej państw członkowskich, wynikał z faktu iż skutecznie funkcjonował międzynarodowy system z Bretton Woods8, który działał poprawnie. Obawiano się także formułowania norm i zaleceń, które były by nie przydatne w przyszłości. Europejska Wspólnota Gospodarcza miała stworzyć dogodne warunki do realizacji unii celnej i walutowej. Powstanie unii celnej 1968 zrodziło konieczność integracji walutowej. W literaturze wymienia się trzy podstawowe przesłanki integracji walutowej: historycznej logiki procesów integracyjnych; kryzysu międzynarodowego systemu walutowego; eliminacji ryzyka kursowego i kosztów związanych z wymianą walut9. W tamtym okresie ścierały się dwie koncepcje tworzenia unii walutowej: tzw. „monetarystów” i „ekonomistów”. „Monetaryści” uważali, że unia walutowa powinna być siłą napędową integracji gospodarczej, a redukcja marż i wahań kursów walut, skłoni kraje EWG do koordynacji polityk K. Zabielski, Finanse międzynarodowe, Warszawa 1994, s. 100. Bretton Woods był to międzynarodowy system walutowy stworzony na konferencji (1-22 VII 1944) walutowo-finansowej ONZ w Bretton Woods (USA). Powołano wówczas Międzynarodowy Fundusz Walutowy. System ustanawiał kursy walut państw uczestniczących w systemie, odnośnikiem stał się dolar amerykański. Zmianę parytetu można było dokonać tylko w wypadku zachwiania bilansu płatniczego danego kraju w porozumieniu z Międzynarodowym Funduszem Walutowym. Wahania kursu mogły wynosić +/- 1%. Ostateczne załamanie systemu Bretton Woods nastąpiło II 1973 po dewaluacji dolara i wprowadzeniu kursu płynnego (Def. za, Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2001, s. 473. 9 Integracja Europejska, praca zbiorowa pod red. A. Marszałka. Łódź 2000, s. 342. 7 8 20 gospodarczych. „Ekonomiści” uważali, że integracja walutowa powinna być końcowym etapem integracji gospodarczej10. Gdy nastąpiłoby zbliżenie rozwoju gospodarczego państw EWG, należałoby wprowadzić stałe i nieodwracalne kursy walut11. Za „monetarystami” stała Francja, wiązało się to ze słabą pozycją franka znacznie osłabionego kryzysami z roku 1968 i 1969. Realizacja unii walutowej zgodnej z ideami „monetarystów”, mogłoby stać się lekiem na francuskie kryzysy walutowe. Z koncepcją integracji walutowej „monetarystów”, nie zgadzała się Republika Federalna Niemiec, która poparła „ekonomistów”. Gospodarka RFN przeżywała wtedy rozkwit. Marka miała dobrą pozycje, a budżet notował nadwyżkę. Na koncepcjach „ekonomistów” opierał się plan Schillera (ministra finansów Republiki Federalnej Niemiec). Teorie „monetarystów” odzwierciedlał plan Barre`a. Plan Schillera i Barre`a nie doczekały się realizacji. Mimo wszystko obie strony doszły do porozumienia i zdecydowano, że należy równolegle wprowadzać unie gospodarczą i walutową. Odpowiedzią na to stał się plan Wernera. 10 M. Ciepielewska, B. Mucha-Leszko, Integracja Europejska droga do unii ekonomicznej i monetarnej, Lublin 1994, s. 23. 11 Integracja Europejska, praca zbiorowa pod Red. A. Marszałka. Łódź 2000, s. 343. 21 II.2. Plan Wernera Za właściwy początek procesu tworzenia unii walutowej uważa się spotkanie na szczycie w Hadze (1969), na którym przywódcy Wspólnoty wyznaczają zespół, na czele, którego stanął premier Luksemburga Pierre Werner, który ma za zadanie prowadzenie dalszych studiów dotyczących tworzenia unii gospodarczej i walutowej. Plan Wernera został zaprezentowany 8 października 1970 roku. Przewidywał on utworzenie unii gospodarczo-walutowej w ciągu dziesięciu lat. Plan Wernera mówił o unii walutowej, liberalizacji obrotu kapitału, pełnej wymienialności walut i o utworzeniu wspólnego systemu banków centralnych. Dodatkowo przewidziane było przekazanie części uprawnień decyzyjnych dotyczących polityki gospodarczej państw członkowskich instytucjom ponadnarodowym12. Plan został przyjęty, a w marcu 1971 Rada Wspólnot podjęła decyzje o rozpoczęciu realizacji pierwszego, trzyletniego etapu budowy unii walutowej13. Najbardziej kontrowersyjną w opinii ekonomistów, metodą integracji walutowej było utworzenie „węża walutowego”14. Wąż walutowy był systemem, który miał służyć stabilizacji walut państw EWG, fluktuacje kursów walut będących w „wężu walutowym” ograniczono do +/- 2,25%15. Do „węża walutowego” należały początkowo waluty sześciu państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, następnie dołączył do „węża” funt brytyjski, irlandzki oraz korona duńska i norweska16. W roku 1974 realizacja planu Wernera została zawieszona. Wpływ na to miała ciężka sytuacja gospodarcza krajów Wspólnot Europejskich. Do załamania się planu Wernera w największym stopniu przyczyniła się wojna Jom Kipur z 1973 roku, wraz z nią nastąpiła K. Łastawski, op. cit., s. 213. Ibidem 14 Integracja Europejska, praca zbiorowa pod red. A. Marszałka. Łódź 2000, s. 348. 15 A. Komar, Finanse a Wspólnoty Europejskie, Warszawa 1983, s. 126-127. 16 K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, op. cit., s. 15. 12 13 22 czterokrotna podwyżka ropy naftowej przez Organizacje Państw Eksporterów Ropy Naftowej (OPEC), wywołała ona kryzys energetyczny i walutowy. Z „węża walutowego” wycofał się frank francuski, funt brytyjski i lira włoskiego. W „wężu” pozostały waluty: Republiki Federalnej Niemiec, Belgii, Holandii, Luksemburga, Danii, Szwecji i Norwegii. W tych warunkach nie można już było traktować „węża” jako instrumentu integracji walutowej, stał się on strefą waluty RFN17. Ekonomiści sceptycznie oceniają efekt integracji walutowej zaproponowanej w planie Wernera. Literatura ekonomiczna krytykuje założenia metodologiczne i praktykę działań integracyjnych. Za największy błąd uważane jest to, że budowę unii walutowej rozpoczęto bez stworzenia odpowiednich podstaw prawnych, czyli nie został wynegocjowany i ratyfikowany międzynarodowy traktat, który stałby się podstawą unii walutowej18. Jednakże bez doświadczeń zebranych podczas realizacji planu Wernera nie mógłby powstać i funkcjonować Europejski System Walutowy19. Integracja Europejska, praca zbiorowa pod red. A. Marszałka. Łódź 2000, s. 348. L. Oręziak, Euro nowy pieniądz, Warszawa 2003, s. 19. 19 Ibidem, s. 347. 17 18 23 II.3. Europejski System Walutowy Ożywienie idei integracji walutowej wiąże się z osobą Roya Jenkinsa, który był przewodniczącym Komisji Wspólnot Europejskich. W październiku 1977 roku na Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Florencji, Roy Jenkins wygłosił siedmio punktowy referat, w którym nawoływał do rozpoczęcia integracji walutowej20. Jednakże pomysłodawcami Europejskiego Systemu Walutowego byli Valěry Giscard ďEstaing i Helmut Schmidt. Ci dwaj panowie znali się z czasów, kiedy obaj pełnili stanowiska ministrów finansów, kierowali się jednak różnymi motywami. Giscard ďEstaing uważał, że Francja była narażona na naruszenie własnych rezerw walutowych, aby utrzymać wartość franka, ażeby zapobiec takiej ewentualności należy podzielić odpowiedzialność w tym zakresie na Niemcy i inne kraje. Natomiast Schmidt był zaniepokojony rewaluacją marki w stosunku do dolara i szukał rozwiązania, które powiązałoby markę niemiecką z innymi walutami państw EWG 21. Na szczycie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, który odbył się w lipcu 1978 w Bremie, RFN i Francja przedstawiły projekt ściślejszej integracji walutowej, proponując w miejsce „węża walutowego” Europejski System Walutowy22. Podstawy traktatowe Europejskiego Systemu walutowego to: rozporządzenie Rady z 18 grudnia 1978 roku dotyczące „zmiany wartości jednostki rozliczeniowej stosowanej przez Europejski Fundusz Współpracy Walutowej” i „Europejskiego Systemu Walutowego”; porozumienie narodowych banków centralnych Wspólnot Europejskich z dnia 13 marca 1979 roku, mówiące o W. Nicoll, T. C. Salomon, Zrozumieć Unie Europejską, Warszawa 2002, s. 27. Ibidem. 22 M. Ciepielewska, B. Mucha-Leszko, op. cit., s. 24. 20 21 24 „sposobie funkcjonowania Europejskiego Systemu Walutowego”23. System zaczął funkcjonować 13 marca 1979 roku z wsteczną mocą od 1 stycznia 1979. W składał Europejskiego Systemu Walutowego (European Monetary System) wchodziły trzy elementy: europejskiej jednostki walutowej ECU (European Currency Unit), ( w literaturze spotykana także nazwa europejska jednostka rozliczeniowa); systemu kredytowego Wspólnoty24; Europejskiego Mechanizmu Kursowego ERM (Exchange Rate Mechanism)25. Za najważniejszy element Europejskiego Systemu Walutowego uważa się wspólną jednostkę walutową ECU, która stała się tak zwanym „koszykiem walutowym”. Przez oficjalne dokumenty Wspólnotowe nazywana jest osią systemu26. Ekonomiści widzieli dwie drogi rozwoju ECU. Cześć uważała, że ECU przejmie funkcje dolara amerykańskiego w operacjach walutowo-finansowych krajów Wspólnoty Europejskiej. Tym samym wspólna jednostka rozliczeniowa stałaby się walutą międzynarodową. Pozostali sądzili, że ECU zastąpi waluty narodowe. Doświadczenie funkcjonowania ECU, przemawia za słusznością pierwszej koncepcji. Europejska jednostka walutowa stała się walutą międzynarodową27. Z początku ECU składała się z dziewięciu walut, następnie dołączyły do ECU waluty Grecji, Portugalii i Hiszpanii. Tak więc ECU składała się z 12 walut. Nie dołączyły do niej waluty Austrii, W. Becker, E. Gaddum, Podręcznik Integracji Europejskiej, Warszawa 2000, s. 93. Ze względu na niewielki zakres wykorzystywania kredytów przez państwa Wspólnoty Europejskiej, mechanizm kredytowania nie będzie omawiany w pracy. 25 Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, praca zbiorowa pod red. E. KaweckaWynkowska. E. Synowiec, Warszawa 2001, s. 413. 26 Integracja Europejska, praca zbiorowa pod red. A. Marszałka. Łódź 2000, s. 352. 27 Ibidem. 23 24 25 Finlandii i Szwecji, ponieważ na mocy traktatu z Maastricht z 1 stycznia 1994 roku skład ECU został zamknięty28. Jak wspomniano ECU stanowi „koszyk walutowy” walut narodowych państw wspólnoty. Na ilość jednostek poszczególnych walut wchodzących w skład ECU mają wpływ następujące czynniki: potencjał gospodarczy kraju członkowskiego, mierzony udziałem kraju członkowskiego w globalnym PKB Wspólnoty Europejskiej; proporcjonalny udział w handlu wewnątrz Wspólnotowym; udział państwa w wymianie handlowej z krajami członkowskimi OECD; uczestnictwo w systemie krótkoterminowej pomocy walutowej29. Ilość jednostek poszczególnych walut w ECU ulegał kontroli i korekcie co pięć lat. Zmiana mogła być dokonana prędzej, w momencie gdy waga waluty zmieni się o 25%, musi się to jednak stać za aprobatą wszystkich krajów członkowskich. Oczywiście przyjęcie nowej waluty do koszyka wymaga zmiany struktury 1 ECU. Zmianę struktury ECU przeprowadzano czterokrotnie, wywołano to był następującymi czynnikami: dnia 17 września 1984 roku wprowadzono do koszyka drachmę grecką; dnia 21 września wprowadzono do koszyka ECU escudo portugalskie i pesetę hiszpańską; kryzysem walutowym Europejskiego Mechanizmu Kursowego ERM, zmianę dokonano 14 maja 1993 roku; 28 29 L. Oręziak, Euro nowy pieniądz, Warszawa 2003, s. 21. Integracja Europejska, praca zbiorowa pod red. A. Marszałka. Łódź 2000, s. 352. 26 kolejną zmianę z dnia 6 marca 1995 roku przeprowadzono dla polepszenia struktury walutowej ECU a także z powodu dewaluacji escudo portugalskiego i pesety hiszpańskiej. Waluty uczestniczące w ECU odnoszą się do siebie nawzajem, tworzą sieć dwustronnych kursów, które mogą wskazywać różnice między sobą w ramach przedziału +/- 2,25, w odniesieni do niektórych walut, przejściowo +/- 6%. Mechanizmem kursowym zostały objęte: przy zastosowani przedziału +/- 2,25 - frank francuski, marka RFN, gulden holenderski, frank luksemburski, frank belgijski, korona duńska oraz funt irlandzki; przy zastosowaniu przedziału +/- 6% - lir włoski, peseta hiszpańska (od czerwca 1989 roku), funt brytyjski (od października 1990 roku), eskudo portugalskie (od kwietnia 1992 roku)30. Jednakże od sierpnia 1993 roku przedział odchyleń zwiększono do +/15%31. W wypadku, gdy wahania kursów przybliżą się do górnej lub dolnej granicy, banki centralne poszczególnych państw członkowskich zobowiązane są do wsparcia własnej waluty przez skup lub sprzedaż na rynku dewizowym. Jeżeli, mimo interwencji, utrzymanie kursu w dozwolonym przedziale okaże się niemożliwe, staje się konieczna zmiana kursów centralnych pomiędzy ECU, a walutami państw członkowskich, oznacza to zmianę kursów podstawowych32. Zmiana kursów podstawowych przygotowywana jest przez Komitet Walutowy, musi ona być jednak zatwierdzona jednogłośnie przez ministrów finansów państw członkowskich. Zmiana kursu podstawowego oznacza, że kurs waluty danego państwa, nie odpowiada jego rzeczywistej wartości. Ze względów L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska, Warszawa 1997, s. 221. 31 W. Wessels, W. Weidenfeld, op. cit., s. 91. 32 Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 251. 30 27 politycznych dewaluacja waluty danego kraju członkowskiego, szkodzi prestiżowi rządu i państwa. ECU funkcjonowało w dwóch różnych sferach: oficjalnej; prywatnej33. Tabela nr 1. Skład ECU i waga poszczególnych walut34 Waluty Ilość walut w ECU Waga waluty w ECU w % 21 IX 1989 8 III 1996 Marka RFN 0,624200 30,09 32,97 Frank francuski 1,332000 19,00 20,53 Funt brytyjski 0,087840 13,00 10,49 Lir włoski 151,800000 10,16 7,59 Gulden holenderski 0,219800 9,40 10,37 3,431000 7,89 8,81 Peseta hiszpańska 6,885000 5,31 4,32 Korona duńska 0,197600 2,45 2,70 Funt irlandzki 0,008552 1,10 1,05 Escudo portugalskie 1,393000 0,80 0,71 Drachma grecka 1,440000 0,80 0,47 Frank belgijski i luksemburski 33 34 Ibidem. L. Ciamaga, Unia Europejska, Warszawa 1998. s. 219. 28 Zasady funkcjonowania ECU w sferze oficjalnej zostały określone przez Rade Ministrów EWG z grudnia 1978 roku o ustanowieniu ESW. Dotyczą one przede wszystkim mechanizmu kursowego, czyli: kurs każdej waluty narodowej określony jest w ECU; ECU służy do konstrukcji wskaźników odchyleń w toku interwencji na rynkach dewizowych35; ECU pełni ograniczaną funkcje rezerw walutowych. Państwa, których waluty znajdują się w ECU, są zobowiązane przekazać 20% swoich rezerw złota i 20% rezerw dolara, na rzecz Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej. Jak już wspomniano oficjalny kurs ECU w stosunku do walut krajów członkowskich, a także wobec innych walut międzynarodowych, jest obliczany przez Komisje Europejską. Kursy walut są publikowane codziennie w „Dzienniku Oficjalnym UE”, mają one zastosowanie do rozliczeń w ramach Europejskiego Systemu Walutowego, a także do celów ewidencyjno rozrachunkowych36. Prawdziwy sukces ECU odniosło na rynku prywatnym. stało się możliwe dlatego, że transakcje w instytucjach EWG dokonywały się w ECU . Ze zrozumiałych powodów rynek ten skoncentrowany jest w Europie, choć obserwowany jest wzrost użycia ECU poza granicami UE37. Nawa Jednostka Walutowa znalazła zastosowanie w: transakcjach banków handlowych; operacjach międzybankowych; transakcjach kapitałowych38. Do transakcji banków handlowych możemy zaliczyć: Integracja Europejska, praca zbiorowa pod red. A. Marszałka. Łódź 2000, s. 352. L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 252. 37 ECU jako waluta wymienialna w Polsce została wprowadzona 7 marca 1995 na podstawie rozporządzenia Prezesa Narodowego Banku Polskiego. 38 K. Łastawski, op. cit., s. 231. 35 36 29 transakcje depozytowe, które obejmowały depozyty i rachunki w ECU. Do grudnia 1995 roku depozyty obejmowały sumę 9,9 mld USD39; transakcje dewizowe; rachunki oszczędnościowe; certyfikaty depozytowe; europejskie czeki podróżne; transakcje kredytowe Transakcje międzybankowe dominują na rynku ECU, zawdzięcza się to setkom banków. Do transakcji międzybankowych zaliczamy: operacje dokonywane w ramach CEDEL i EUROCLEAR; międzybankowe depozyty i kredyty; rozliczenia clearingowych dokonywanych w ramach porozumienia z lutego 1986 roku zawartego między ECU Banking Associatyion a Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych40; Natomiast do transakcji kapitałowych zaliczmy: krajowe obligacje związane z ECU; obligacje denominowane w ECU. dane związane z rynkiem obligacji w ECU (mln) przedstawia tabela nr 241. Tabela nr 2. Rynek obligacji w ECU. 1991 1992 1993 1994 1995 19 266 11 603 5 020 5 010 5 046 - instytucje 4 785 4 330 3 205 1 885 1 015 - władze publiczne 7 900 2 475 250 1 300 3 075 Eurorynek Unia Europejska w tym: L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 254. Ibidem, s. 355. 41 L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 256. 39 40 30 - przedsiębiorstwa 6 581 4 798 1 565 1 825 956 Podmioty 7 897 7 567 1 850 1 475 470 27 163 19 170 6 870 6 485 5 516 7 185 9 114 14 973 17 152 10 028 - Francja 3 134 2 151 2 508 3 160 2 228 - Włochy 2 400 3 000 6 900 9 250 3 244 0 2 000 2 000 2 500 2 00 34 348 28 284 21 843 23 637 15 544 spoza UE Razem Rynek wewnętrzny w tym: - Wielka Brytania Razem ECU od początku swego istnienia miał stać się przyszłym pieniądzem UE. Jak wspomniano ECU zawdzięczał swoją popularność aktywnemu zaangażowaniu sektora bankowego w jego promocje, a także presji uczestników rynku finansowego poszukującego panaceum na niestabilność walutową. Tak więc nowa waluta stała się instrumentem zmniejszającym ryzyko kursowe. W latach osiemdziesiątych, niemal każda transakcja na międzynarodowym rynku finansowym odbywała się w ECU. Nowa waluta nie mogła jednak osiągnąć pełnego sukcesu. Spowodowane to było brakiem banku centralnego, który czuwałby nad obiegiem nowej waluty. ECU wykazywała także tendencje do deprawacji w stosunku do silnych walut państw członkowskich w szczególności marki Niemieckiej42. W okresie funkcjonowanie ESW, kurs marki wykazywał tendencje wzrostową (patrz tabela nr 1). Rolę marki Niemieckiej w ECU trafnie określa wypowiedz Johna Majora ( byłego ministra finansów Wielkiej Brytanii), twierdził on: „że mechanizm kształtowania kursów w coraz większym stopniu funkcjonował analogicznie, jak nowoczesny standart złota z marką niemiecką jako kotwicą”43 Zjednoczenie Niemiec 42 43 L. Orędziak, Euro nowy pieniądz. Warszawa 2003, s. 22. A. Komar, op. cit., s. 72. 31 doprowadziło do wystąpienia największego kryzysu ESW w całej swojej historii. Zjednoczenie zmusiło Bundesbank do wprowadzenie wysokich stóp procentowych, co spowodowane było wysokimi wydatkami budżetowymi na odbudowe wschodnich landów i wzrostem inflacji. Restrykcyjna polityka Bundesbanku odbiła się na początku na pozycji brytyjskiego funta i włoskiego lira, zmuszając Rządy tych państw do wycofania w czarną środę 16 września 1992 roku, swoich walut z mechanizmu stabilizacji walut44. Reszta państw zmuszona była do podwyższenia stóp procentowych, aby zapobiec odpływowi kapitału do RFN. Aby przeciwdziałać dalszemu rozwojowi kryzysu ministrowie finansów i prezesi banków centralnych, państw należących do Europejskiego Systemu Walutowego, rozszerzyli w sierpniu 1993 roku margines wahań kursów do +/- 15%. Kryzys w ESW zintensyfikował współprace walutową między jego członkami 45. Zrozumiano, że bezcelowe jest promowanie ECU jako waluty konkurencyjnej wobec walut narodowych, która w wyniku konkurencji doprowadziłaby do wyparcia walut narodowych i zastąpienia ich ECU. Okazało się, że aby stworzyć wspólną walutę Unii Europejskiej, państwa członkowskie muszą zrezygnować z części suwerennych uprawnień narodowych, a także powinny dokonać gruntownych procesów dostosowawczych w swoich gospodarkach. 44 W. Wessels, W. Weidenfeld, op. cit., s. 93. Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, praca zbiorowa pod red. E. KaweckaWynkowska. E. Synowiec, Warszawa 2001, s. 416. 45 32 II.4. Raport Delorsa Ogólne ramy przyszłej unii gospodarczo-walutowej zostały nakreślone przez tak zwany Komitet Delorsa46, który składał się z niezależnych ekspertów oraz gubernatorów banków centralnych krajów Wspólnoty. Komitet Delorsa został powołany prze Rade Europejską47 obradującą w Hanowerze 28-28 czerwca 1988 roku. Powierzono mu zadanie opracowania raportu o możliwościach integracji gospodarczowalutowej48. Raport Delorsa został opublikowany w kwietniu 1989 roku49. Zakładał on potrzebę powołania unii gospodarczej i walutowej, określał jej warunki, przedstawiał także etapy jej wprowadzania. Unia gospodarcza i walutowa, tworzyły by integralne części, a więc powinny być wprowadzane równocześnie. Obszar walutowy, który tworzyłaby unia walutowa miał zapewniać: pełną liberalizacje transakcji kapitałowych i całkowitą integracje rynku finansowego; nieodwracalną i pełną wymienialność walut; wyeliminowanie wahań kursów walutowych i usztywnienie tych kursów50. Z powołaniem unii walutowej wiąże się wprowadzenie jednolitej polityki pieniężnej, ponieważ koordynacja wielu narodowych polityk pieniężnych byłaby niewystarczająca aby szybko reagować na sytuacje na rynku walutowym. Dlatego też odpowiedzialność za prowadzenie polityki Delors był przewodniczący Komisji wspólnot Europejskich. Rada jest organem Unii Europejskiej. O rodzaju podejmowanych przez nią decyzji decyduje jej skład. Rada zbiera się raz w tygodniu, zazwyczaj składa się z ministrów państw członkowskich, którzy reprezentują daną dziedzinę, np. ministrów gospodarki i finansów. Jeśli Rada zbiera się w składzie szefów państw i rządów, nazywa się ją Radą Europejską. 48 L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 264. 49 K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, op. cit., s. 17. 50 K. Zabielski, op. cit., s. 125. 46 47 33 walutowej Wspólnoty, spoczywałaby na nowej instytucji, jaką byłby Europejski Bank Centralny. Oczywiście państwa, które weszłyby do unii walutowej, musiałyby przelać na EBC swoje suwerenne uprawnienia związane z kształtowaniem polityki pieniężnej np. prawo do zmiany stóp procentowych. Europejski Bank Centralny miałby wyłączne prawo do emisji pieniądza, znajdującego się w obiegu Unijnym. Raport Delorsa uznał, że zastąpienie walut narodowych (po wcześniejszym stałym usztywnieniu ich kursów), jedną wspólną walutą, było by pożądane ze względów politycznych, ekonomicznych i psychologicznych51. Niezbędnym warunkiem wprowadzenia unii walutowej, jest stworzenie unii gospodarczej. Powołanie unii gospodarczej wiąże się z czteroma warunkami które należy spełnić. Są to następujące warunki: polityka konkurencji, musi być realizowana na szczeblu unijnym, aby zapobiec zakłóceniom w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego; musi powstać jednolity rynek, na którym usługi, siła robocza, towary i kapitały mogłyby się swobodnie przemieszczać po całej Wspólnocie; prowadzenie wspólnej polityki, która umożliwiłaby zmiany strukturalne w gospodarkach państw członkowskich i zapobiegłaby pogłębianiu się różnic w rozwoju regionalnym państw Wspólnoty; zharmonizowanie polityki makroekonomicznej, a także określić reguły zobowiązujące kraje unii do unikania nadmiernego deficytu budżetowego, aby móc skutecznie realizować politykę antyinflacyjną. Polityka konkurencji, musi być realizowana w taki sposób, aby dostęp do rynków Wspólnoty nie był ograniczony, a także tym aby 51 L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 264.. 34 funkcjonowanie rynku nie zostało zakłócone przez zachowanie publicznych i prywatnych podmiotów gospodarczych. Polityka wspierania przemian strukturalnych w rejonach słabiej rozwiniętych, wynika z tego, że kraje należące do unii walutowej, utracą możliwość korygowania nierównowagi gospodarczej, poprzez zmianę kursu waluty, czyli możliwość dewaluacji waluty, aby poprawić konkurencyjność towarów danego kraju na rynkach międzynarodowych. Wprowadzenie jednej waluty, powoduje to, że transakcje handlowe między państwami unii, traktowane są jak transakcje wewnętrzne. Różnice w rozwoju państw unii znajdujące swe odbicie w saldzie bilansu płatniczego. W ramach unii walutowej mogłoby więc wystąpić załamanie gospodarcze państw o ujemnym bilansie płatniczym. Istnieje więc możliwość, że państwa słabsze gospodarczo, zażądałyby pomocy gospodarczej aby zapobiec pogarszaniu się ich stanu gospodarczego. Dlatego też potrzebna jest polityka przemian strukturalnych w rejonach słabiej rozwiniętych poprzez tworzenie nowych miejsc pracy i walkę z bezrobociem52. Raport Delorsa uznał, że należy zharmonizować narodowe polityki makroekonomiczne, aby nie została podważona skuteczność jednolitej polityki pieniężnej, w dziedzinie utrzymania stabilności cen. Bez koordynacji makroekonomicznej, nie istniałaby możliwość określenia odpowiedniego powiązania polityki pieniężnej z budżetową. Raport Delorsa określa bardzo dokładnie reguły dotyczące wielkości i sposobu finansowania deficytów koniecznością narodowych zabezpieczenia się budżetów, przed związane rozluźnieniem jest to dyscypliny budżetowej prze władze państw Wspólnoty. Zbyt duży deficyt budżetowy w jednym kraju unii, prowadziłby do wzrostu stopy procentowej na całym obszarze Unii. Przyjęto także zasadę, że deficyt budżetowy nie może być pokrywany za pomocą kredytu z banku centralnego, w praktyce 52 L. Orędziak, Euro nowy pieniądz. Warszawa 2003, s. 29. 35 oznaczającym dodrukowanie pieniędzy. Saldo budżetowe w stosunku do produktu społecznego brutto poszczególnych państw europejskich przedstawia tabela nr 353. Tabela nr 3. Saldo budżetowe wybranych państw europejskich. Państwa 1989 1990 Belgia -6,1 -5,8 Dania -0,6 -1,3 Francja -1,4 -,13 Grecja -18,2 -18,0 Hiszpania -2,8 -3,1 Holandia -3,9 -4,1 Irlandia -2,4 -1,6 Luksemburg 3,4 3,6 Portugalia -5,1 -7,0 RFN 0,2 -4,0 Wielka Brytania 1,3 0,5 Włochy -10,2 -10,0 EWG -2,4 -3,6 Łatwo zauważyć brak skokowego kształtowania się deficytu budżetowego poszczególnych państw, co wskazuje na prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów stabilizacji budżetów, zaproponowanych przez Komisje Delorsa. Raport Delorsa wnioskował, by powstanie unii gospodarczej i walutowej odbywało się w trzech etapach54. Etap pierwszy obejmował lata od lipca 1990 roku do końca 1993 roku. Zakładał on zakończenie budowy wspólnego rynku wewnętrznego, a także rynku finansowego, zniesienie ograniczeń w przepływie kapitałów, koordynacje polityk gospodarczych. W pierwszym etapie waluty 53 54 A. Komar, op. cit., s. 86. M. Ciepielewska, B. Mucha-Leszko, op. cit., s. 29. 36 wszystkich krajów musiałyby być objęte jednakowymi zasadami, stabilizacji kursów ESW. Ważnym zaleceniem było zharmonizowanie działania banków centralnych krajów członkowskich. uznano wynegocjowanie i ratyfikowanie poprawek Za konieczne do traktatu rzymskiego55. Nie chciano więc powtórzyć błędów związanych z realizacją Planu Wernera, którego bazą nie stał się wynegocjowany i ratyfikowany traktat międzynarodowy. Etap drugi rozpocząłby się dopiero po wejściu u życie traktatu zawierającego poprawki. Etap drugi miał być etapem przejściowym i przygotowawczym do etapu trzeciego. Zakładał on kontynuacje działań na rzecz zbliżenia wyników gospodarczych państw Wspólnoty. Etap trzeci oznaczałby fazę finalną tworzenia unii gospodarczej i walutowej56. Zakładano wprowadzenie nieodwracalnie usztywnionych kursów między walutami państw członkowskich i przekazaniem na szczebel Wspólnoty suwerennych kompetencji narodowych w sferze polityki monetarnej57. Oznaczało to także powołanie banku centralnego Wspólnoty, z wyłącznymi kompetencjami w sferze emisji nowego pieniądza. Rada Europejska podczas szczytu w Madrycie w czerwcu 1989 roku podjęła decyzje, że etap pierwszy rozpocznie się 1 lipca 1990 roku. Nie określono jednak daty zakończenia etapu pierwszego ani nie określono terminów związanych z rozpoczęciem etapu drugiego i trzeciego. Wpłynęła na to postawa Wielkiej Brytanii, która opowiedziała się negatywnie w sprawie automatycznego przejścia do drugiego etapu. W roku 1991 odbywała się Międzyrządowa Konferencja w sprawie unii gospodarczej i walutowej, której główną podstawą stał się Raport Delorsa, towarzyszyła im Międzyrządowa konferencje w sprawie unii L. Orędziak, Euro nowy pieniądz. Warszawa 2003, s. 30. K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, op. cit., s. 17. 57 K. Zabielski, op. cit., s. 125. 55 56 37 politycznej. Konferencje te były ze sobą ściśle związane, ponieważ powstanie unii gospodarczej i walutowej, wymaga decyzji politycznej, zmusza także do powstania nowych instytucji unijnych, o szerokich uprawnieniach, a także do zwiększenia kompetencji istniejących już instytucji. Finałem tych negocjacji stało się zatwierdzenie przez Rade Europejską, która obradowała z 9 na 10 grudnia 1991 w Maastricht, traktatu o Unii Europejskiej. Podpisanie traktatu nastąpiło 7 lutego w Maastricht. Wejście w życie traktatu o Unii Europejskiej nastąpiło 1 listopada 1993 roku. Polecamy serwis z darmowymi referatami - darmowe prace - strona z darmowym referatami, esejami, konspektami prac... 38 Rozdział III. Etapy dochodzenia do unii walutowej III.1. Etap pierwszy 1990 - 1993 Integracja walutowa jest ściśle powiązana z potrzebą ścisłej integracji rynków finansowych krajów Wspólnoty. Podstawą funkcjonowania jednolitego rynku wewnętrznego jest wprowadzenie swobody przepływu kapitałów, usług, towarów i osób. Swobody te tworzą podstawę funkcjonowania jednolitego rynku finansowego, który obejmuje: rynek bankowy rynek ubezpieczeniowy rynek papierów wartościowych. Tworzą one razem jeden Europejski Obszar Finansowy, na którym może swobodnie funkcjonować jedna waluta. III.1.1. Swoboda przepływu kapitału pomiędzy państwami Wspólnoty Warunkiem zapewnienie powstania swobody jednolitego przepływu rynku kapitałów finansowego pomiędzy jest krajami członkowskimi. Ograniczenia w ruchu kapitałów utrudniają dostęp do zagranicznych „produktów rynkowych”, izolują instytucje finansowe od konkurencji zagranicznej, co powoduje zwiększenie kosztów finansowania przedsiębiorstw i innych podmiotów rynku. Liberalizacja przepływu kapitałów była procesem skomplikowanym i długotrwałym. Pierwsze postanowienia w zakresie przepływu kapitałów stanowi traktat rzymski. Artykuł trzeci traktatu mówi o zniesieniu „...między Państwami Członkowskimi przeszkód w swobodnym 39 przepływie osób, usług i kapitału”1. Postanowienia dotyczące obrotu kapitałowego określa art. 67 traktatu. Mówi on że: „...Państwa Członkowskie znoszą stopniowo, w zakresie niezbędnym do sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku, ograniczenia w przepływie kapitału, należącego do osób mających miejsce zamieszkania w Państwach Członkowskich, jak również traktowanie dyskryminujące ze względu na narodowość lub miejsce zamieszkania stron, lub na miejsce lokaty kapitału.”2. Jednakże w odróżnieniu od handlu usługami i towarami, traktat rzymski nie określał harmonogramu znoszenia ograniczeń w cyrkulacji kapitałów. Prawo realizacji procesu liberalizacji przepływu kapitałów przyznano Radzie, mówi o tym art. 69: „Rada, stanowiąc jednomyślnie w dwóch pierwszych etapach, a większością kwalifikowaną w okresie późniejszym, na wniosek Komisji, która zasięga w tym celu opinii Komitetu Walutowego przewidzianego w artykule 105, uchwala dyrektywy niezbędne do stopniowego wprowadzenia w życie postanowień artykułu 67.”3. Jednocześnie pozostawiono państwom członkowskim prawo do jednostronnego zastosowania środków ochronnych w wypadku zaburzeń na rynku kapitałowym, stanowi o tym art. 73, stanowi on, że: „W przypadku, gdyby, przepływ kapitału powodował zakłócenia w sprawnym działaniu rynku kapitałowego jednego z Państw Członkowskich, Komisja po konsultacji z Komitetem Walutowym zezwala na podjęcie przez to Państwo środków ochronnych w dziedzinie przepływu kapitału, których warunki i tryb sama określa.”4 Wiązało się to z tym, że kraje członkowskie niechętnie rezygnowały z swoich kompetencji w kwestii regulacji obrotu kapitałów, ponieważ wykorzystywała swoje uprawnienia w tej kwestii do stabilizacji kursów walutowych, ograniczania procesu inflacji, walki z bezrobociem 1 http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/I.zip. s. 9. Ibidem. s. 31. 3 Ibidem. s. 32 4 Ibidem. 2 40 itd. Spowodowało to, że do połowy lat sześćdziesiątych Komisja wydała jedynie dwie wytyczne5. Rada Ministrów EWG w roku 1960 i 1962 wydała dyrektywy, które zakazywały stosowania jakichkolwiek ograniczeń w dokonywaniu płatności zagranicznych z tytułu wymiany towarowej i usługowej między państwami członkowskimi oraz płatności z tytułu płac i ubezpieczeń, inwestycji bezpośrednich oraz zakupu zagranicznych papierów wartościowych, kredytów handlowych krótko i średnioterminowych, będących przedmiotem obrotu na giełdach państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Obowiązkiem pełnej liberalizacji nie zostały objęte pozostałe transakcje takie jak, przepływ kapitału krótkoterminowe czyli obrót papierami wartościowymi, otwieranie i prowadzenie rachunków bieżących i terminowych przez banki na rzecz nierezydentów, krótkoterminowe kredyty, oraz emisji papierów wartościowych przez przedsiębiorstwa krajowe na rynkach zagranicznych i przez firmy zagraniczne na rynku krajowym. W następnych latach proces liberalizacji przepływu kapitałów został prawie całkowicie zahamowany. Oczywiście sytuacja przedstawiała się różnie w poszczególnych krajach Wspólnoty. Cześć z nich wprowadzała dodatkowe ograniczenia w przepływie kapitału, natomiast inne liberalizowały cyrkulacje w obrocie kapitałowym. Najbardziej liberalne w tym zakresie były kraje Beneluksu oraz RFN, którym udawało się łączyć liberalizacje przepływu kapitałów z utrzymaniem stabilnych kursów swoich walut. Krajem, który także zliberalizował przepływ kapitałów, była Wielka Brytania. Spowodowane było to, że Wielka Brytania przywiązywała mniejszą uwagę do stabilizowania funta. Państwami, które wprowadzały dodatkowe ograniczenia w przepływie kapitałów, były kraje o słabych walutach takie jak Francja i Włochy. Dążyły one do zahamowania odpływu oszczędności 5 A. Komar, op. cit., s. 121. 41 za granice, aby dzięki nim finansować deficyt budżetowy. Stosowanie ograniczeń dewizowych, pozwalało im na zachowanie kursów waluty państwowej na odpowiednim poziomie, co eliminowało konieczność podwyższania stopy procentowej. Problem liberalizacji obrotu kapitałów został ponownie podjęty przez Komisje w 1983 roku. Rok później Komisja przeanalizowała stosowane ograniczenia w zakresie przepływu kapitałów przez państwa członkowskie i nakazała ich zniesienie6. Proces liberalizacji cyrkulacji kapitałów został przyśpieszony po opublikowaniu przez Komisje Wspólnot w 1985 „Białej Księgi”. „Biała Księga” określała szczegółowe przedsięwzięcia, które należy dokonać aby zakończyć budowę jednolitego rynku wewnętrznego. Duże znaczenie dla przyśpieszenia procesu liberalizacji przepływu kapitałów miało uchwalenie 28 lutego 1986 w Hadze Jednolitego Aktu Europejskiego. Akt znosił bariery celne i granice wewnętrzne, wprowadzał równe prawa w całej wspólnocie, znosił granice wewnętrzne. Zapowiadał także powołanie jednolitego rynku do końca 1992 roku7. Dyrektywa Rady z 17 listopada 1986 roku, która weszła w życie 1 marca 1987 roku, zobowiązywała państwa Wspólnoty do bezwarunkowego zniesienia ograniczeń w stosunku do zniesienia ograniczeń wobec: nabywania zagranicznych papierów wartościowych; emisji giełdowych papierów wartościowych przez przedsiębiorstwa z jednego kraju na rynku drugiego kraju Wspólnoty; długoterminowych kredytów handlowych. Liberalizacja warunkowa obejmowała: średnio i długoterminowe kredyty; 6 7 Ibidem. s. 122. K. Łastawski, op. cit., s. 247. 42 emisje papierów wartościowych nie będących notowane na giełdzie żadnego kraju członkowskiego. Dyrektywa Rady nie wprowadzała obowiązku znoszenia ograniczeń, które dotyczyły: eksportu i importu złota; lokat krótkoterminowych; posiadania rachunków bankowych za granicą; krótkoterminowych kredytów finansowych. Dyrektywa Rady z 24 czerwca 1988 roku zapewniała pełną swobodę przepływu kapitałów. Dyrektywa znosiła wszystkie ograniczenia, które nie zostały zniesione poprzednią dyrektywą Rady z 17 listopada 1986 roku. Omawiana dyrektywa nakazywała ośmiu z dwunastu państw do rezygnacji z dniem 1 lipca 1990 roku z jakichkolwiek restrykcji wobec transakcji finansowych dokonywanych między nimi. Wobec Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Irlandii termin ten został wydłużony do końca 1992 roku. Dyrektywa Rady z 21 grudnia 1992 przedłużała Grecji termin zniesień restrykcji do 30 czerwca 1994, nakazywała też Belgii i Luksemburgowi zniesienie podwójnego rynku dewizowego8. Państwa członkowskie zachowały jednak możliwość przywrócenia ograniczeń w przepływie kapitałów, w momencie gdy przepływ krótkoterminowego kapitału (najczęściej spekulacyjnego) znacznej wielkości, doprowadziłby do zakłóceń w realizacji ich polityki pieniężnej, jednakże musiało to być zaakceptowane przez Komisje, a restrykcje nie mogły trwać dłużej niż sześć miesięcy. Rada dopuściła możliwość udzielenia średnioterminowej pożyczki państwom zagrożonym lub przeżywającym trudności finansowe. Należ przyznać, że harmonogram nakreślony przez Rade został wypełniony przez państwa Wspólnoty bardzo skrupulatnie np. Francja 8 Podwójny rynek dewizowy jest to stosowanie odrębnych kursów transakcji bieżących i kapitałowych. 43 wypełniła znacznie wcześniej dyrektywę Rady, wprowadzając ją w życie na początku 1990 roku. Zakończenie procesu liberalizacji przepływu kapitału wiąże się ze zniesieniem 16 maja 1994 roku przez Grecje ostatnich restrykcji w obrocie kapitałów. W tym momencie nie było już żadnych ograniczeń w cyrkulacji kapitałów we wszystkich państwach Wspólnoty Europejskiej. 44 III.1.2. Swoboda świadczenia usług finansowych i osiedlania się Swoboda świadczenia usług (freedom to provide services) oraz swoboda osiedlania się (freedom of establishment), pomiędzy państwami Wspólnoty stanowi drugi filar zaraz za swobodą obrotu kapitału, powstania jednolitego rynku. Zasady swobody świadczenia usług finansowych określają art. 52-56. Mówią one o prawie podejmowania działalności gospodarczej, przez obywateli jednego państwa Wspólnoty, na terytorium drugiego państwa członkowskiego. Tak więc obywatele jednego państwa mają prawo do zakładania i prowadzenia przedsiębiorstw, agencji, filii oraz oddziałów na terytorium drugiego państwa. Warto przytoczyć traktatu rzymskiego, który stanowi: „Ograniczenia Art.52 swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego są stopniowo znoszone w ramach poniższych postanowień w okresie przejściowym. Ten stopniowy proces znoszenia ograniczeń obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów Członkowskiego, lub filii przez obywateli danego Państwa na terytorium innego Państwa ustanowionych Członkowskiego. Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 58 akapit drugi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli.”9. Znoszenie ograniczeń w zakresie swobody osiedlania się miały być znoszone etapowo przez kraje Wspólnoty, cały proces miał trwać dwanaście lat od chwili wejścia traktatu w życie czyli do 31 grudnia 1969 roku. Po zakończeniu tego procesu każdy 9 http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/I.zip. s. 28. 45 obywatel Wspólnoty, miałby prawo do prowadzenia działalności gospodarczej w różnych państwach Wspólnoty, posiadając wszystkie prawa przysługujące obywatelom tych państw. Definicje swobody świadczenia usług podaje Art.60 traktatu, tak ją określając: „Usługami w rozumieniu niniejszego Traktatu są świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób.” Traktat mówił że usługi obejmują zwłaszcza: działalność o charakterze przemysłowym; działalność o charakterze handlowym; działalność rzemieślniczą; wykonywanie wolnych zawodów.10 Ograniczenia związane ze świadczeniem usług miały być „znoszone w okresie przejściowym w odniesieniu do obywateli Państw Członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w Państwie Wspólnoty innym niż Państwo odbiorcy świadczenia.”11. Rada w 1962 roku akceptowała ogólny program znoszenia ograniczeń świadczenia usług i swobody osiedlania się. Natomiast 28 czerwca 1972 roku Rada przyjęła dyrektywę 73/183/EEC, która określała środki konieczne do zastosowania aby prawo do swobodnego osiedlania i świadczenia usług, było efektywnie wykorzystywane przez przedsiębiorstwa i osoby krajów Wspólnoty. Kraje członkowskie musiały wyeliminować ograniczenia takie które: powodują administracyjną dyskryminacje podmiotów pochodzących z innych państw Wspólnoty; 10 http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/I.zip. s. 30. Ibidem. 11 46 posiadają bariery ograniczające te swobody w stosunku do osób z innych krajów Wspólnoty12 Dyrektywa wymieniała kraje stosujące ograniczenia i nakazywała zniesienie ich. Można tu podać przykład Danii, Francji i Belgii. Belgia musiała znieść przepis, który wymagał 120 mln franków kapitału założycielskiego nowego Banku, a od krajowego podmiotu tylko 2 mln. Dania musiała znieść długotrwałe procedury związane z założeniem banku nie pochodzącego z ich państwa. Natomiast Francja zobowiązana została do zmiany przepisów, które zabraniały obywatelom obcych państw zajmowania stanowisk kierowniczych w instytucjach finansowych13. Państwa które wymieniała dyrektywa musiały zmienić dyskryminujące przepisy w ciągu 18 miesięcy. Olbrzymie znaczenie w zwalczaniu ograniczeń związane ze swobodą osiedlania się i świadczenia usług miało orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości wydane 21 czerwca14 i 3 grudnia15 1974 roku. Dotyczyły one przypadków dyskryminacji osób pochodzących z innego państw wspólnoty. Orzeczenie Trybunału16 mówiło, że swobody w zakresie osiedlania się i świadczenia usług zagwarantowane w traktacie rzymskim, wchodzą automatycznie w życie po zakończeniu okresu przejściowego czyli od 1 lipca 1970 roku. Ograniczenie tych swobód dopuszczono jedynie w wyjątkowych przypadkach związanych z interesem ogólnym (general interest), jednakże w sposób niedyskryminacyjny17. Orzeczenie Trybunału było potrzebne ponieważ państwa Wspólnoty nawet po zakończeniu okresu L. Oręziak, Rynek .... Warszawa 1999. s. 41. Ibidem. 14 Tak zwana sprawa Reynersa (Holendra), któremu zabroniono prowadzenia praktyki prawniczej w Belgii choć zdał wszystkie wymagane egzaminy. 15 Sprawa Van Binsbergena. Orzeczenie Trybunału ustalało czy prawo holenderskie zabraniające osobom nie zamieszkujących na terenie Holandii, występowanie jako przedstawiciel w sądzie apelacyjnym, nie jest sprzeczne z artykułem 69 Traktatu Rzymskiego. 16 Orzeczenia Trybunału mają wyższą moc prawną niż orzeczenia trybunałów krajowych. 17 L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 238. 12 13 47 przejściowego nie zmieniły swoich przepisów prawnych, które stały w sprzeczności z Traktatem Rzymskim w zakresie wprowadzenie swobody świadczenia usług finansowych i swobody osiedlania się. Swoboda przepływu kapitałów, świadczenia usług i osiedlania były niezbędnymi warunkami do spełnienia aby powstał jednolity obszar gospodarczy Wspólnoty. Natomiast powstanie jednolitego obszaru gospodarczego było niezbędnym warunkiem do wprowadzenie jednej waluty Europejskiej. 48 III.1.3. Podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej18 Traktat o Unii Europejskiej, był krokiem milowym w drodze do powstania jednej waluty całej Wspólnoty. Jednym z celów Unii było „ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, obejmującej docelowo jedną walutę, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu”19. Postanowienia Traktatu w sprawie integracji gospodarczej i walutowej, wywodziły się z Raportu Komisji Delorsa. Postanowienia Traktatu dotyczą tego co w Raporcie Delorsa zostało nazwane drugim i trzecim etapem tworzenia unii walutowej. Traktat określał podstawowe cechy Unii, procedury podejmowania decyzji, ustanawiał bank centralny unii, kryteria do spełnienia aby kraje unii mogły wejść do unii gospodarczej i walutowej a przede wszystkim harmonogram jej tworzenia. Traktat w sprawach walutowych postanawiał o usztywnieniu kursów między walutami państw członkowskich w sposób nieodwracalny (art. Artykuł 109l)20, a po określonym czasie wprowadzałby „ECU jako jednej waluty w tych Państwach Członkowskich”21. Decyzje o polityce pieniężnej, podejmowane będą na stopni centralnym, za cel podstawowy uznano utrzymanie stabilności cen. Z uwagi na to, że w unii gospodarczej i walutowej musi być realizowana wspólna polityka pieniężna, Traktat precyzował zasady polityki budżetowej realizowanej przez państwa unii. Z tego powodu zakazywał „udzielanie przez EBC lub krajowe banki centralne pożyczek na pokrycie deficytu lub jakichkolwiek innych kredytów instytucjom lub organom Wspólnoty, rządom centralnym, władzom regionalnym, lokalnym lub innym władzom publicznym, innym instytucjom lub przedsiębiorstwom 18 Tekst Traktatu pochodzi z http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip. s. 5. 20 Ibidem. s. 28. 21 Ibidem. 19 49 publicznym Państw Członkowskich, jak również nabywanie bezpośrednio od nich przez EBC lub krajowe banki centralne ich papierów dłużnych”22. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do unikania nadmiernego deficytu budżetowego i do informowania Komisje o aktualnej i przewidywanej wielkości. Zadaniem Komisji był nadzór nad budżetami krajów członkowskich a także porównanie ich rzeczywistej wielkości z wielkościami referencyjnymi, które zostały określone w protokóle dodatkowym. Protokół dodatkowy określał je na poziomie: 3% dla stosunku planowanego lub rzeczywistego deficytu publicznego do produktu krajowego brutto wyrażonego w cenach rynkowych; 60% dla stosunku zadłużenia publicznego do produktu krajowego brutto wyrażonego w cenach rynkowych23. W przypadku gdy Komisja uzna, że deficyt budżetowy jest większy niż te które określał Traktat, sporządza raport, który jest przeznaczony dla Rady UE. Rada większością głosów decyduje, czy dany kraj ma nadmierny deficyt czy nie. Jeżeli Rada uzna, że dane państwo ma nadmierny deficyt, wydaje odpowiednie zalecenia, aby państwo obniżyło deficyt w określonym terminie. Jeżeli do tego terminu państwo nie dostosuje się do zaleceń Rady, Rada może podać te zalecenia do publicznej wiadomości. Jeżeli w dalszym ciągu dany kraj nie podporządkuje się zaleceniom Rady, może ona podjąć następujące decyzje: zażądać od danego Państwa Członkowskiego, aby opublikowało dodatkowe informacje, które określi Rada, przed emisją obligacji i papierów wartościowych, 22 23 Ibidem. s.99. L. Oręziak, Euro.... Warszawa 2003, s. 31. 50 wezwać Europejski Bank Inwestycyjny do ponownego rozważenia polityki udzielania pożyczek wobec danego Państwa Członkowskiego, zażądać złożenia we Wspólnocie przez dane Państwo Członkowskie nieoprocentowanego depozytu o stosowanej wysokości aż do czasu, gdy, w ocenie Rady, nadmierny deficyt zostanie skorygowany, nałożyć grzywnę w stosownej wysokości Przyczyną sformułowania tak precyzyjnych postanowień w zakresie budżetów narodowych wiązała się z potrzebą realizacji polityki antyinflacyjnej na szczeblu unijnym, co stałoby się niemożliwe w wypadku nadmiernych deficytów budżetowych w państwach unii. Także funkcjonowanie jednej waluty unijnej, przy nadmiernych deficytach, byłoby jeśli nie niemożliwe to co najmniej poważnie zagrożone. Traktat z Maastricht przewidywał powołanie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (European System of Central Banks) oraz Europejskiego Banku Centralnego (European Central Bank)24. Europejski System Banków Centralnych posiadałby wyłączne prawo do emisji pieniądza na terytorium unii, które byłyby legalnym środkiem płatniczym. Początkiem drugiego etapu zgodnie z postanowieniami traktatu miało byc powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego ( European Monetary Institute ), który byłby zalążkiem Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Przejście do trzeciego etapu tworzenia unii walutowej było uzależnione od tego jak szybko państwa Wspólnoty dostosują się do wymogów związanych z ich sytuacją ekonomiczną. Kraje Unii zobowiązane są do składania Radzie Unii poprzez Komisje Europejską i Europejski Instytut Walutowy raportów dotyczących ich aktualnej sytuacji 24 Zostaną one szczegółowo omówione w dalszej części pracy. 51 gospodarczej25. Ocena tego czy dany kraj spełnia warunki przejścia do trzeciego etapu, dokonana zostanie na podstawie kryteriów zawartych w Traktacie. Kryteria te zawarte są w art. 109j Traktatu o Unii, są to następujące punkty: osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen; stabilna sytuacja finansów publicznych; będzie to wynikało z sytuacji budżetowej, która nie wykazuje nadmiernego deficytu budżetowego; poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem kursów walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do waluty innego Państwa Członkowskiego; trwały charakter konwergencji osiągniętej przez Państwo Członkowskie i jego udziału w mechanizmie kursów walut europejskiego systemu walutowego, co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych26. Kryteria te zostały dodatkowo omówione w dodatkowym protokole dołączonym do Traktatu. Protokół stanowi że: średnia stopa inflacji, odnotowana w danym państwie w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona 25 26 jest za pomocą wskaźnika cen artykułów A. Komar, op. cit., s. 113. http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip. s. 26. 52 konsumpcyjnych na porównywalnych podstawach, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych27; o stanie finansów publicznych danego państwa poświadcza fakt, nie wydania przez Rade decyzji dotyczącej eliminowania nadmiernego deficytu budżetowego podczas analizy przeprowadzonej przy uwzględnieniu wartości referencyjnych (omówione one zostały na str. 41)28; Państwo Członkowskie stosowało normalne granice wahań, przewidziane w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, bez poważnych napięć przynajmniej przez dwa lata przed badaniem. W szczególności, Państwo Członkowskie nie zdewaluowało dwustronnego centralnego kursu swojej waluty wobec żadnej innej waluty Państwa Członkowskiego z własnej inicjatywy przez ten sam okres; w ciągu jednego roku przed badaniem Państwo Członkowskie posiadało średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie przekraczającą więcej niż o dwa punkty procentowe stopy procentowej trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych29. Protokół dodatkowy określający kryteria konwergencji, mówi że Rada, może podjąć decyzje zmieniającą kryteria ilościowe oraz czas ich obowiązywania. Jak wcześniej wspomnieliśmy Rada otrzymuje raporty Komisji i EMI mówiące o sytuacji gospodarczej i stopniu spełnienia kryteriów kwalifikujących poszczególne państwa Wspólnoty do udziału w 27 Ibidem. s. 118. L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 274.. 29 http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip. s. 119. 28 53 unii gospodarczo-walutowej. Rada Europejska na podstawie tych raportów decyduje kwalifikowano większością głosów, jednakże nie później niż do 31 grudnia 1996 roku o tym: czy większość Państw Członkowskich spełnia warunki niezbędne do przyjęcia jednej waluty; czy właściwe jest wejście przez Wspólnotę w trzeci etap. Jeśli tak to ustala datę rozpoczęcia trzeciego etapu. Należy zaznaczyć, że jeżeli Rada do końca 1997 roku nie podejmie decyzji o dacie rozpoczęcia trzeciego etapu, etap trzeci rozpocznie się automatycznie 1 stycznia 1999. W tym wypadku Rada w składzie przywódców państw i rządów określi do 1 lipca 1998 roku, liczbę państw, które spełniają warunki konieczne do przyjęcia jednej waluty. Te kraje, które nie zostały na początku zakwalifikowane do przyjęcia jednej waluty, zostają objęte derogacją od ogólnych zasad unii gospodarczo-walutowej, z zastrzeżeniem, że będą miały ograniczone prawo głosu w sprawach związanych z jej funkcjonowaniem. Przynajmniej co dwa lata Rada Europy otrzymuje raport stwierdzający czy państwa objęte derogacją, spełniają już kryteria niezbędne do udziału w unii walutowej. W momencie rozpoczęcia trzeciego etapu Rada Europejska na mocy jednomyślnej decyzji Państw członkowskich nie objętych derogacją uchwala kursy między walutami tych krajów, które zostają nieodwracalnie usztywnione, oraz kurs po którym ECU zastąpi waluty narodowe stając się samodzielną walutą30. Już od początku trzeciego etapu wartość ECU jest określona nieodwołalnie, oznacza to że ilość walut znajdujących się w ECU nie może być zmieniona31. Tak więc ECU przestanie być tylko koszykiem walutowym, stanie się samodzielnym pieniądzem. Protokół dodatkowy do Traktatu mówi o nieodwracalności przejścia Wspólnoty do trzeciego etapu, tak więc 30 31 Ibidem. s. 27. http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip. s. 25. 54 wszystkie kraje członkowskie powinny respektować wolę Wspólnoty dotyczącą przejścia do finalnego etapu integracji walutowej a w związku z tym żadne państwo nie będzie przeszkadzało w realizacji trzeciego etapu. W protokołach dodatkowych do Traktatu przyjęto także specjalne postanowienia w odniesieniu do Danii, Portugalii, Francji i Wielkiej Brytanii. Jeśli chodzi o Danie to uwzględniono zapis konstytucji, który uzależniał przejście tego kraju do trzeciego etapu integracji od przeprowadzenia referendum w tej sprawie. Jeżeli wynik byłby negatywny zastosowano by specjalną procedurę wobec Danii. Gdy Danii zrezygnuje z włączenia do UGW, zastosowany będzie wobec niej wyjątek od ogólnych zasad obowiązujących w unii. Późniejsze przystąpienie Danie do UGW wymagać będzie złożenia specjalnego wniosku. Portugalii przyznano możliwość udzielania nie oprocentowanych pożyczek z Banco de Portugal dla autonomicznych regionów Azorów i Madery, z zastrzeżeniem podjęcia wszelkich starań aby jak najszybciej zlikwidować te kredyty32. Francja zachowała prawo emisji pieniądz w swoich terytoriach zamorskich na warunkach określonych przez własne prawo, oraz prawo do określania parytetu franka. Bardziej skomplikowana była sytuacja Wielkiej Brytanii. Protokół dodatkowy mówił o pełnej swobodzie W. Brytanii w decydowaniu czy ma przystąpić do trzeciego etapu czy też nie. Jeżeli rząd i parlament orzeknie o chęci przystąpienia do unii, to musi powiadomić o tym fakcie Rade Unii Europejskiej do 1 stycznia 1998 roku. W przypadku, gdy kraj ten nie zechce uczestniczyć w trzecim etapie integracji walutowej to zachowa prawo do prowadzenia własnej polityki pieniężnej zgodnie z jej prawem krajowym. Jednakże w tym wypadku Wielka Brytania, nie będzie miała prawa podejmowania decyzji dotyczących funkcjonowania ESBC jaki unii walutowej. Gdyby jednak chciała przyłączyć się do unii walutowej będzie zmuszona spełnić wszystkie kryteria określone w Traktacie. 32 A. Komar, op. cit., s. 113. 55 Odrębne potraktowanie Wielkiej Brytanii wiąże się z niechęcią tego państwa do pozbywania się swoich uprawnień w polityce walutowej na rzecz ponadnarodowego Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Rząd Brytyjski uważał także, że tak mocne ograniczenia w zakresie wielkości i finansowania budżetów narodowych określone w Traktacie za niepotrzebne. W Brytanii obawiano się także tego, że ESBC posiada zbyt dużą władze i nie podlega demokratycznej kontroli33. Dołączenie dodatkowych protokołów odnoszących się do wyżej wymienionych państw, do Traktatu z Maastricht umożliwiło jego ratyfikacje przez te państwa. 33 L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 276. 56 III.2. Etap drugi 1994 - 1998 III.2.1. Rozpoczęcie funkcjonowania Europejskiego Instytutu Walutowego Początkiem drugiego etapu integracji gospodarczo-walutowej było powołanie do życia Europejskiego Instytutu Walutowego. Zastąpił on Komitet Gubernatorów Banków Centralnych, na którego forum była prowadzona dotychczasowa współpraca w ramach ESW. Europejski Instytut Walutowy jest autonomiczną jednostką, jego członkowie nie podlegają władzom krajowym i Wspólnotowym. Rada Europejskiego Instytutu walutowego obraduje co najmniej dziesięć razy w roku. Decyzje przez nią podejmowane są poufne. W jej posiedzeniach może brać udział przewodniczący Rady Wspólnoty i członek Komisji, jednakże obaj są pozbawieni prawa głosu. Natomiast przewodniczący rady EIW może brać udział w posiedzeniach Rady Wspólnoty, jednak tylko na tych gdzie jest omawiana problematyka wchodzącą w zakres działań EIW. Budżet EIW uchwala Rada kwalifikowaną większością głosów. EIW miał stanowić zalążek do ESBC34. Jego cele i uprawnienia określił Traktat z Maastricht. Zadania EIW zostały określone w Traktacie to: umacnianie współpracy między krajowymi koordynacji polityk pieniężnych bankami centralnymi; umacnianie Państw Członkowskich, dążąc do zapewnienia stabilności cen; nadzorowanie funkcjonowania europejskiego systemu walutowego; 34 Ibidem. s. 273. 57 udzielania konsultacji w kwestiach, które podlegają kompetencji krajowych banków centralnych i wpływają na stabilność instytucji i rynków finansowych; przejmuje funkcje wykonywane dotąd przez Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, który zostaje rozwiązany; ułatwia korzystanie z ECU i nadzoruje jego rozwój, w tym sprawne funkcjonowanie systemu kompensacyjnego w ECU35. EIW miał prowadzić działania przygotowujące Wspólnotę do trzeciego etapu, te działania to: przygotowuje dokumenty i procedury niezbędne do prowadzenia jednolitej polityki pieniężnej w trakcie trzeciego etapu; zachęca do harmonizacji, jeśli istnieje potrzeba, reguł i praktyk rządzących gromadzeniem, tworzeniem i upowszechnianiem statystyk w dziedzinie podlegającej jego kompetencji; opracowuje reguły operacji, które będą przeprowadzane przez krajowe banki centralne w ramach ESBC; wspiera skuteczność płatności transgranicznych nadzoruje techniczne przygotowanie banknotów ECU36. Jak widać uprawnienia EIW są bardzo ogólnikowe, przyczyna tkwi w tym, że EIW był instytucją przejściową. Mógł on co prawda wydawać zalecenia pod adresem państw członkowskich Unii Europejskiej, jednakże nie miały one mocy wiążącej dla rządów tych państw. Jedynie decyzje związane z trzecim etapem integracji gospodarczo-walutowej, mogą mięć w pewnych wypadkach charakter wiążący37. Powodem nie przyznania w Traktacie większych uprawnień tej instytucji, był fakt że dopiero po rozpoczęciu 35 http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip. s. 24. Ibidem. s. 24. 37 A. Komar, Finanse a Wspólnoty Europejskie. Warszawa 1983, s. 170. 36 58 trzeciego etapu, banki centralne państw Wspólnoty miały przekazać swoje kompetencje instytucji, która zastąpi EIW, czyli ESBC. 59 III.2.2. Przyjęcie Paktu Stabilności i Wzrostu przez Rade Europejską Państwa Wspólnoty, które były zwolennikami unii walutowej, dążyły do tego, aby nowa waluta opierała się na silnych podstawach. Największym zwolennikiem silnej waluty były Niemcy, które obawiały się aby integracja walutowa z państwami o słabszej walucie np. Włochami nie osłabiła nowej waluty. Niemcy uważały, że przyjęte w Traktacie postanowienia w zakresie dyscyplinowania krajów w zakresie ich polityki budżetowej są niewystarczające. Chodziło w szczególności o to że sankcje przewidziane w art. 104 ust. 11 dotyczące nadmiernego deficytu budżetowego mają charakter dyskrecjonalny. Co oznacza, że Rada może, ale w cale nie musi nałożyć sankcje. Także proces podejmowania decyzji o rozpoczęciu poszczególnych kroków procedury musi być przegłosowany kwalifikowaną większością głosów, może prowadzić to do nadużyć. Tabela nr 4. Podział głosów w Radzie38. 38 Kraj Liczba głosów Niemcy 10 Francja 10 Włochy 10 Wielka Brytania 10 Hiszpania 8 Belgia 5 Grecja 5 Holandia 5 Portugalia 5 Austria 4 Szwecja 4 Dania 3 Irlandia 3 Finlandia 3 Luksemburg 2 Euro wspólna waluta. praca zbiorowa pod red. P. Tempertona. Warszawa 2001,. s. 111. 60 Razem głosów 87 Kwalifikowana większość 62 Tak więc Traktat nie przewidywał automatycznego przechodzenia z jednego do drugiego kroku proceduralnego39. Z tych powodów Minister Finansów Niemiec w listopadzie 1995 roku, wysunął propozycje tzw. Paktu Stabilności. Za namową Francji dodano słowo „wzrost”. Francji zależało na tym aby zwalczając nadmierny deficyt budżetowy, dbać także o wzrost gospodarczy40. Rada Europejska zaakceptował Pakt Stabilności i Wzrostu na szczycie w Dublinie w grudniu 1996. Pakt został formalne zatwierdzony podczas posiedzenia Rady w Amsterdamie w czerwcu 1997. Ma on zastosowanie wobec wszystkich państw Unii, jedynie jego represyjna część nie dotyczy państw objętych derogacja. Pakt składa się z trzech elementów41. Pierwszym elementem jest uchwała Rady Europejskiej podjęta 16 czerwca 1997. W tej uchwale kraje Wspólnoty zobowiązały się do osiągnięcia w perspektywie średnioterminowej równowagi bądź nadwyżki budżetowej. Apelowano także o ścisłe przestrzeganie Paktu Stabilności i Wzrostu. Drugim Elementem było rozporządzenie Rady 1466/97 w którym postulowano wzmocnić nadzór nad sytuacją budżetową i gospodarczą. Rozporządzenie te miało charakter prewencyjny. Zobowiązywało ono państwa strefy euro do sporządzania kilkuletnich programów stabilizacyjnych, zaś państwa poza strefy do sporządzania programów zbieżności. Programy te powinny zawierać informacje dotyczące: L. Oręziak, Polityka budżetowa na obszarze euro. „Bank i Kredyt” 2002, nr 6. L. Oręziak, Finanse.... Warszawa 2004, s. 59. 41 Ibidem. s. 61. 39 40 61 celów średniookresowych w odniesieniu do realacji deficytu budżetowego do PKB oraz długu publicznego do PKB, tak ukształtowanych, by możliwe było pokazanie harmonogramu zbliżania się przez ten kraj do równowagi bądź nadwyżki w budżecie; przyjętych założeń makroekonomicznych, w tym w szczególności realnego wzrostu PKB, stopy inflacji, stopy bezrobocia, wysokości wydatków budżetowych na inwestycje; powinna być także pokazana symulacja, w jaki sposób na saldo budżetu oraz wysokość długu może wpłynąć na ewentualne dokonanie zmian w tych założeniach; określenia działań i środków już podjętych i tych, których podjęcie jest planowane, w dziedzinie polityki budżetowej oraz innych polityk, z myślą o realizacji celów wskazanych w programie42. Nad realizacją i stopniem realności i realizacji tych programów czuwa Komisja Europejska. Trzecim elementem jest Rozporządzenie Rady 1467/9743 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu. Ma ono charakter represyjny. Określa one postępowanie w przypadku nadmiernego deficytu budżetowego. Określone zostały surowe kary wobec kraju, który ma nadmierny deficyt budżetowy i nie redukuje go w dostatecznym terminie. Jeżeli dany kraj przekroczy dozwolony deficyt może zostać zmuszony do złożenia nieoprocentowanego depozytu44. Zawiera on część stałą o wysokości 0,2% PKB i część zmienną, maksymalna wielkość depozytu wynosi 0,5% PKB (zob. Tabela nr 5). Op. cit. L. Oręziak, Finanse.... Warszawa 2004, s. 61. www./europa.eu.int/eur-lex/pl/dd/docs/1997/31997R1467-PL.doc 44 Ibidem. s. 3. 42 43 62 Tabela nr 5. Kary pieniężne przewidziane w Pakcie o Stabilności i Wzroście.45 Deficyt Kara 3% 0,2% 4% 0,3% 5% 0,4% 6% 0,5% Jeśli w przeciągu dwóch lat sytuacja budżetowa nie ulegnie poprawie depozyt ulega przepadkowi na rzecz państw, które nie posiadają nadmiernego deficytu budżetowego. Decyzje o przepadku depozytu podejmuje Rada Unii odpowiednią większością głosów. Tabela nr 6. Mechanizm działania Paktu Stabilności i Wzrostu. Część prewencyjna Paktu 1. Kraje kilkuletnie członkowskie programy Część represyjna Paktu przedstawiają 1. Komisja i Rada stosują procedurę dotyczącą stabilizacyjne programy zbieżności. lub nadmiernego deficytu budżetowego. 2. Komisja monitoruje sytuacje budżetową 2. Programy powinny być nastawione na państw członkowskich i przekłada Radzie osiągnięcie równowagi budżetowej nadwyżki. lub stosowne zalecenia. 3. Rada kieruje swoje zalecenia do kraju 3. Komisja dokonuje oceny programów i mającego nadmierny deficyt. nadzoruje ich wykonanie. 4. Zastosowanie się do zaleceń Rady zamyka 4. W przypadku stwierdzenia znacznej różnicy procedurę. między celem programu a rzeczywistą sytuacją 5. Nie skorygowanie w wyznaczonym terminie Rada UE kieruje do danego kraju „wczesne nadmiernego ostrzeżenie”, by zapobiec deficytu może spowodować powstaniu zastosowanie sankcji. nadmiernego deficytu budżetowego. 45 Euro wspólna waluta. praca zbiorowa pod red. P. Tempertona. Warszawa 2001,. s. 110. 63 Depozyt zostaje zwrócony w momencie skorygowania nadmiernego deficyt. Rada może odstąpić od nakładania kar finansowych na państwo o zbyt dużym deficycie budżetowym, w momencie pogorszenia koniunktury w tym kraju, wyrażonej realnym spadkiem PKB o co najmniej 2% (art. 2 ust. 2.). Mechanizm działania Paktu Stabilności i Wzrostu dokładnie obrazuje tabela nr 646. Pewną ironią jest fakt, że w podejmowaniu decyzji przez Rade określonych Paktem Stabilności i Rozwoju, biorą udział państwa, które nie są w strefie euro, czyli Dania, Wielka Brytania i Szwecja. Stosowanie Paktu Stabilności i Wzrostu, jak pokazała historia, powodowało wiele problemów dla krajów członkowskich. Ocena Paktu Stabilności i Rozwoju jest niejednoznaczna. Część ekspertów zarzuca, że wprowadza zbyt wysokie kary na państwo o zbyt dużym deficycie budżetowym. Wyegzekwowanie przez Komisje kary nałożonej na dane państwo musiałoby prowadzić do zwiększenia podatków lub redukcji wydatków budżetowych przez te państwo. Jednakże gdy rozwiązania te nie przyniosłyby skutku, jedynym wyjściem byłoby zwiększenie deficytu budżetowego. Druga cześć ekspertów chwali Pakt za swoje właściwości dyscyplinujący wpływ na politykę budżetową państw Unii. Europejski Bank Centralny uważa, że Pakt charakteryzuję się niezbędną elastycznością w dyscyplinowaniu polityk budżetowych, przestrzega jednak przed zbyt łagodnym stosowaniem procedur dyscyplinujących47. 46 47 L. Oręziak, Finanse.... Warszawa 2004, s. 65. Ibidem. s. 65. 64 III.2.3. Zakwalifikowanie krajów członkowskich UE do uczestnictwa w unii walutowej Jak wcześniej wspomnieliśmy, kraje chcące przystąpić do uczestnictwa w obszarze euro zostały zobowiązane do spełnienia następujących kryteriów zbieżności: osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen; stabilna sytuacja finansów publicznych; będzie to wynikało z sytuacji budżetowej, która nie wykazuje nadmiernego deficytu budżetowego; poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem kursów walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do waluty innego Państwa Członkowskiego; trwały charakter konwergencji osiągniętej przez Państwo Członkowskie i jego udziału w mechanizmie kursów walut europejskiego systemu walutowego, co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych48. W dniu 25 marca 1998 roku Komisja Europejska opublikowała raport w, którym zawarto stwierdzenie, że 11 krajów Unii Europejskiej spełniło wymagane kryteria zbieżności. Podobne stanowisko zajął Europejski Instytut Walutowy, choć zalecał większą w ocenie krajów Wspólnoty49. Dzięki temu Rada Europejska z 2 na 3 maja 1998 roku zdecydowała że Francja, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Irlandia, Belgia, 48 49 http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip. s. 26. L. Oręziak, Euro.... Warszawa 2003, s. 40. 65 Holandia, Luksemburg, Austria i Finlandia spełniają warunki konieczne do wprowadzenia jednej waluty. Jak widać do strefy euro nie została zakwalifikowana Szwecja, Grecja, Dania i Wielka Brytania. Szwecja nie przystąpiła do trzeciego etapu budowy unii gospodarczo-walutowej, ponieważ korona szwedzka nie weszła do mechanizmu kursowego ESW, przez co nie spełnił jednego z kryteriów kongregacji. Grecja posiadała zbyt wysoką inflacje i deficyt budżetowy, oraz nie spełniła wymagań związanych z przystąpieniem do Europejskiego Systemu Walutowego. Natomiast Dania i Wielka Brytania skorzystały z możliwości zagwarantowanych im w Traktacie z Maastricht, dającej jej prawo do samodzielnego podjęcia decyzji co do przyszłego pełnego uczestnictwa w UGW i nie zgodziły się na uczestnictwo w niej Należy przyznać, że kraje członkowskie sprostały wymagania związanych z budową jednej waluty, tylko dzięki wielkiemu wysiłkowi gospodarczemu. Osiągnęły one w dekadzie lat dziewięćdziesiątych odpowiedni wzrost gospodarczy, oraz poprawę wskaźników makroekonomicznych aby sprostać wymaganiom Traktatowym. Kraje Wspólnoty wiele dokonały na rzecz obniżenia inflacji. Niższą inflacje niż 2% osiągnęło czternaście z piętnastu państw członkowskich (patrz tabela nr 7), dzięki temu posiadały inflacja na poziomie niższym od wartości referencyjnej wynoszącej 2,7%. Także w zwalczaniu deficytu budżetowego, kraje Unii osiągnęły zadawalające sukcesy. Deficyt budżetowy całej unii w roku 1997 wynosił 2,4%, choć w 1993 wynosił aż 6,150 a w 1995 5%51. Dużą zasługę w tak szybkim obniżeniu deficytu ma Komisja Europejska, która włożyła dużo wysiłku aby motywować państwa członkowskie do walki z nadmiernym deficytem budżetowym. 50 51 Ibidem. s. 43. L. Ciamaga, L. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, op. cit., s. 281. 66 Najmniej optymistycznie wyglądała sytuacja z zadłużeniem publicznym państw członkowskich (patrz. tabela nr 7). Jak widać Belgia i Włochy nie spełniały warunków konwersacji w zakresie wysokości długu publicznego. Przyczyną przyjęcia ich do UGW było poza kryteriami natury Tabela nr 7. Zadłużenie publiczne państw Unii52. Kraj Inflacja Nadwyżka Dług Udział w Długoterminowa budżetowa lub publiczny w Europejskim stopa procentowa deficyt proc. PKB Systemie budżetowy w Walutowym pro. PKB styczeń 1997 1998 Wartość marzec styczeń 1998 1998 -2,7 -3 -60 -7,8 Belgia -1,4 -2,1 -122,2 tak -5,7 Dania -1,9 +0,7 -65,1 tak -6,2 RFN -1,4 -2,7 -61,3 tak -6,2 Grecja -5,2 -4,0 -108,7 tak -9,8 Hiszpania -1,8 -2,6 -68,8 tak -6,3 Francja -1,2 -3,0 -58,0 tak -5,5 Irlandia -1,2 +0,9 -66,3 tak -6,2 Włochy -1,8 -2,7 -121,6 tak -6,7 Luksemburg -1,4 +1,7 -6,7 tak -5,6 Holandia -1,8 -1,4 -72,1 tak -5,5 Austria -1,1 -2,5 -66,1 tak -5,6 Portugalia -1,8 -2,5 -62,0 tak -6,2 Finlandia -1,3 -0,9 -55,8 tak -5,9 Szwecja -1,9 -0,8 -76,6 nie -6,5 Wielka -1,8 -1,9 -53,4 nie -7,0 -1,6 -2,4 -72,1 referencyjna Brytania UE 52 -6,1 L. Oręziak, Euro.... Warszawa 2003, s. 42. 67 politycznej, postaw rządów tych państw, które podjęły intensywne starania, aby osiągnąć nadwyżkę w budżecie podstawowym53. Kraje członkowskie w większości spełniły także warunki konwersacji w zakresie udziału w EWS i wysokości stóp procentowych. Czynnikiem mobilizującym kraje do sprostania wymaganiom Traktatu, była perspektywa wprowadzenia nowej waluty Wspólnoty - euro. 53 Ibidem. s. 44. 68 III.3. Etap trzeci 1999 - 2002 Trzeci etap integracji walutowo-gospodarczej był finalnym procesem powstania jednej waluty Wspólnoty. Rozpoczyna się on od pełnego funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. III.3.1. Rozpoczęcie pełnego funkcjonowania przez ESBC i EBC Europejski System Banków Centralnych oraz Europejski Bank Centralny został ustanowiony na mocy Traktatu z Maastricht. Obie te instytucje zastąpiły Europejski Instytut Walutowy. W skład ESBC wchodzi EBC oraz narodowe banki centralne państw członkowskich Wspólnoty. EBC rozpoczął swą działalność 1 stycznia 1999 roku, siedzibą EBC jest Frankfurt nad Menem. Instytucje te kierowane są przez te same organy decyzyjne, czyli przez: Zarząd ( Executive Board ) składa się on z przewodniczącego, wiceprzewodniczącego i z czterech członków dodatkowych. Zarząd wybierany jest „za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na szczeblu szefów państw lub rządów, na zalecenie Rady i po konsultacji z Parlamentem Europejskim oraz Radą `EBC, spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie pieniądza i bankowości.”54. Kadencja Prezesa zarządu trwa 8 lat, wiceprezesa 4 lata, pozostałych członków zarządu 5 i 6 lat55. 54 55 http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip. s. 21. A. Komar, Finanse.... Warszawa 1983, s. 171. 69 Radę Zarządzającą (Governing Council). W jej skład wchodzi zarząd oraz szefowie narodowych banków centralnych krajów Unii. Rada podejmuje decyzje zwykłą większością głosów. Radę Generalną (General Council ). Rada Generalna stanowi forum do kontaktów pomiędzy krajami będących w strefie euro a państwami Unii, które nie weszły do strefy56. Działalność EBC finansują wszystkie kraje Unii, bez względu czy są w strefie euro, czy też poza nią. Kapitał EBC wynosi 5 mld EUR, który może ulec zwiększeniu na podstawie decyzji Rady Zarządzającej. Największy udział w kapitale Europejskiego Banku Centralnego mają Niemcy 24,5%, Francja 16,9%, Włochy 14,9% ( patrz tabela 8)57. Banki Narodowe Udział w proc. w EBC Bank Belgii - Banque Nationale de Belgique 2,8885% Bank Danii - Danmarks Nationalbank 1,6573% Bank Niemiec - Deutsche Bundesbank 24,4096% Bank Grecji - Bank of Greece 2,0585% Bank Hiszpanii - Banco de Espana 8,8300% Bank Francji - Banque de France 16,8703% Bank Irlandii - Central Bank of Ireland 0,8384% Bank Włoch - Banca d`Italia 14,9616% Bank Luksemburga - Banque Centrale du 0,1469% Luxembourg Bank Holandii - De Nederlandsche Bank 4,2796% Bank Austrii - Oesterreichische Nationalbank 2,3663% Bank Portugalii - Banco de Portugal 1,9250% Bank Finlandii - Suomen Pankki 1,3991% Bank Szwecji - Sveriges Riksbank 2,6580% Bank Anglii - Bank of England 14,7109% 56 57 L. Oręziak, Finanse.... Warszawa 2004, s. 18. http://www.nbp.pl/euro/Euro.pdf. s. 17. 70 Banki Narodowe Wspólnoty zostały zobowiązane do przekazania na rzecz EBC 50 mld EUR, swoich rezerw walutowych, w zależności od ich procentowego udziału w kapitale zakładowym EBC. Rada Zarządzająca w lipcu 1998 roku nakazała przekazanie rezerw na rzecz EBC w kwocie 39,46 mld ECU z czego 15% w złocie, a 85% w walutach obcych58. Celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen, a także wspieranie polityki gospodarczej państw UGW, jednakże wtedy gdy nie koliduje to z celem podstawowym. Traktat z Maastricht tak określa zadania stojące przed ESBC: definiowaniu i urzeczywistnianiu polityki pieniężnej Wspólnoty, przeprowadzaniu operacji walutowych zgodnie z artykułem 109 niniejszego Traktatu, utrzymywaniu i zarządzaniu oficjalnymi rezerwami walutowymi Państw Członkowskich, popieraniu sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych59. Realizuje te zadania poprzez wydawanie rozporządzeń i decyzji. Rozporządzenia obowiązują w całości i bezpośrednio wszystkie państwa Wspólnoty. Decyzja jest wiążąca tylko w odniesieniu do podmiotu do, którego została skierowana. EBC posiada także możliwość wydawania niewiążących zaleceń i opinii, które może także opublikować EBC posiada także wyłączne prawo do wydania zgody na emisje banknotów, które mogą być emitowane przez EBC jak i przez narodowe banki centralne. EBC wydaje także zgodę na emisje monet. Tak więc kształtowanie polityki monetarnej przeszło całkowicie z banków narodowych na rzecz Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Kraje 58 59 L. Oręziak, Euro.... Warszawa 2003, s. 65. http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip. s. 94. 71 członkowskie zobowiązane są do dostosowania statutów swych banków centralnych do zasad ujętych w traktacie z Maastricht. Miało to na celu zapewnienie wystarczającej niezależności ESBC, co było niezbędnym warunkiem realizacji skutecznej polityki pieniężnej60. Rada Zarządzająca określiła cel jakim jest stabilność cen, jako sytuacje w której roczny wzrost cen w strefie euro jest mniejszy niż 2%. Praktyka pokazała, że ESBC był w stanie realizować swój główny cel ( stabilizacja cen ) wyznaczony w Traktacie (zob. tabela nr 9). Tabela nr 9. Inflacja i wzrost gospodarczy w państwach UE61. Kraj Inflacja w procentach 1996-00 2000 Wzrost PKB w procentach 2001 2002 2003 1996-00 2000 2001 2002 2003 Belgia 1,6 2,7 2,4 1,6 1,5 2,7 3,7 0,8 0,7 1,4 Niemcy 1,1 1,4 1,9 1,3 0,9 1,8 3,1 0,7 0,2 0,2 Gracja 4,6 2,9 3,7 3,9 2,8 3,8 4,2 2,7 2,0 2,1 Hiszpania 2,6 3,5 2,8 3,6 2,8 3,8 4,2 2,7 2,0 2,1 Francja 1,3 1,8 1,8 1,9 1,9 2,8 4,2 2,1 1,2 1,1 Irlandia 2,6 5,3 4,0 4,7 3,8 9,8 10,0 5,7 6,3 - Włochy 2,4 2,6 2,3 2,6 2,9 1,9 3,1 1,8 0,4 0,7 Luksembur 1,7 3,8 2,4 2,1 2,0 7,2 8,9 1,2 1,1 - Holandia 1,9 2,3 5,1 3,9 2,5 3,7 3,3 1,3 0,2 0,2 Austria 1,2 2,0 2,3 1,7 1,0 2,8 3,6 0,6 1,1 1,0 Portugalia 2,4 2,8 4,4 3,7 3,4 3,9 3,7 1,6 0,4 -1,2 Finlandia 1,6 3,0 2,7 2,0 1,2 4,7 5,1 1,2 2,2 1,3 Strefa 1,6 2,1 2,3 2,3 2,0 2,6 3,5 1,5 0,8 0,8 Dania 2,0 2,7 2,3 2,4 2,0 2,7 2,9 1,4 2,1 1,5 Szwecja 1,1 1,3 2,7 2,0 2,0 3,3 4,5 1,4 1,9 2,0 Wielka 1,6 0,8 1,2 1,3 1,1 2,9 3,1 2,1 1,9 2,1 1,7 1,9 2,2 2,1 1,8 2,7 3,5 1,6 1,0 1,1 g euro Brytania UE - 15 60 61 L. Oręziak, Euro.... Warszawa 2003, s. 21. L. Oręziak, Finanse.... Warszawa 2004, s. 25. 72 Polityka pieniężna EBC była stosunkowo restrykcyjna czego powodem było pogorszenie się sytuacji budżetowej największych państw Unii takich jak Niemcy, Francja, Portugalia, Włochy. Restrykcyjna polityka, otrzymała społeczną akceptacje, ponieważ nastąpił wyraźny spadek bezrobocia w państwach strefy euro. Stopa bezrobocia w strefie euro zmniejszyła się z 10% w latach 1996-2000 do 8% w roku 200162. 62 Ibidem. s. 27. 73 III.3.2. Ustanowienie Kursów konwersji Niezbędnym warunkiem do funkcjonowania jednej waluty, było ustanowienie kursów konwersji. Ustalały one wartość euro wyrażoną w walutach narodowych. Kursy te miały być ustalone na podstawie warunków ekonomicznych nie zaś politycznych. W dniach z 2 na 3 maja 1998 Rada Europejska postanowiła, że z dniem 1 stycznia 1999 roku kursy pomiędzy walutami państw Wspólnoty zostanie usztywniony nieodwołalnie na poziomie kursów występujących w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. Szybsze podanie do wiadomości, że podstawą wymiany walut narodowych będzie centralny kurs ESW, spowodowane było chęcią uniknięcia perturbacji na międzynarodowych rynkach finansowych. Powodem oparcia się na kursach centralnych ESW zakwalifikowanych było do to, pełnego że kursy rynkowe uczestnictwa odpowiadały kursowi centralnemu ESW. w Ostatecznie walut krajów budowie UGW, kursy (patrz tabela nr 10) ustalone przez Rade Europejską 2 maja 1998 zostały zatwierdzone, po propozycjach dodatkowych Komisji Europejskiej oraz konsultacji z Europejskim Bankiem Centralnym, przez Rade 31 grudnia 1998 roku o godzinie 13.3063. 40,3399 BEF franków belgijskich 1,95583 DEM marek niemieckich 166,386 ESP peset hiszpańskich 340,750 GDR drachm greckich 6,55957 FRF franków francuskich 0,787564 IEP funtów irlandzkich 1 EUR = 1936,27 ITL lirów włoskich 40,3399 LUF funtów luksemburskich 2,20371 NLG guldenów holenderskich 13,7603 ATS szylingów austriackich zatwierdzeniem 200,482 PTE eskudo portugalskich 5,94573 FIM marek fińskich Tabela nr 10. Kurs konwersji64. Wraz 63 64 z L. Oręziak, Euro.... Warszawa 2003, s. 57. http://www.nbp.pl/euro/wprowadzenie_euro.pdf. s. 8. 74 stałych i nieodwracalnych kursów wymiany walut narodowych na euro, można było przejść do finalnego etapu integracji gospodarczo-walutowej, czyli wprowadzenia nowej waluty, wpierw w formie bezgotówkowej aby następnie przejść do jej fizycznego wprowadzenia. 75 III.3.3. Finalny proces wprowadzania jednej waluty europejskiej65 Traktat z Maastricht zakładał, że wprowadzenie euro do obiegu będzie trwało trzy i pół roku od 1 stycznia 1999 roku do 30 czerwca 2002 roku. Państwa Wspólnoty zrezygnowały z koncepcji tak zwanego „wielkiego skoku” polegającego na natychmiastowym wprowadzeniu nowej waluty. Zdawano sobie bowiem sprawę, że sama produkcja banknotów i monet pochłonie sporo czasu, do tego trzeba było przygotować do całej operacji podmioty gospodarcze, konsumentów i instytucje publiczne oraz niepubliczne. Szczegółowe zasady dotyczące procesu wprowadzania euro uregulował dodatkowe wydane przez rozporządzenia Rady, Komisji oraz Europejskiego Banku Centralnego. Stanowiły one: zasadę ciągłości umów, zgodnie z którà wprowadzenie euro nie może być podstawą do jednostronnej zmiany warunków lub wypowiedzenia umowy oraz innych instrumentów prawnych; metody przeliczania wartości euro na inne waluty; nieodwołalne kursy wymiany pomiędzy 12 walutami narodowymi a euro, tj. kursy, które złożone są z sześciu znaczących cyfr i nie mogą być skracane ani zaokrąglane. Kursy te są kursami sztywnymi, a więc nigdy nie ulęgną zmianie; zasadę podwójnego podawania cen i innych kwot pieniężnych w euro oraz w walutach narodowych; W tym rozdziale autor korzystał będzie głównie z internetowej publikacji Narodowego Banku Polskiego pochodzącej ze strony http://www.nbp.pl/euro/publikacje/wprowadzenie_euro.pdf. Związane jest to z brakiem publikacji w języku polskim, dotyczących wprowadzania euro w poszczególnych państwach Unii Europejskiej. 65 76 zasady zaopatrywania instytucji kredytowych i innych podmiotów w banknoty i monety euro w strefie euro oraz poza nią przed 1 stycznia 2002 roku66. Na posiedzeniu w Luksemburgu, Rada Europejska (grudzień 1997 rok), przyjęto harmonogram wprowadzania euro, oraz potwierdzono, że wprowadzanie do obiegu monet i banknotów w państwach strefy euro rozpocznie się od 1 stycznia 2002 roku i będzie trwało sześć miesięcy. Przyjęty harmonogram mówił o dwóch fazach wprowadzania euro: okres przejściowy (transitional period) od stycznia 1999 roku do końca 2002 roku na który składa się wprowadzenie euro do obiegu w formie bezgotówkowej, kampania informacyjna, produkcja banknotów i monet euro oraz wcześniejsze zaopatrzenie określonych podmiotów w gotówkę euro; okres finalny ( final period) od 1 stycznia 2002 roku do 30 czerwca 2002 roku. W tej fazie masowo wprowadzano euro do obiegu. W tym czasie miały funkcjonować także waluty narodowe, które miały ostatecznie zostać wycofane do 30 czerwca 2002 roku. Jednakże okres podwójnego obiegu walut narodowych i euro zakończył się znacznie szybciej, bo do 28 lutego 2002 roku67. Jak wspomnieliśmy euro zostało wprowadzone w formie bezgotówkowej 1 stycznia 1999 roku. Mechanizm był taki sam jak w przypadku ECU, w nowej walucie dokonywano transakcji międzybankowych, a także indywidualne transakcje bezgotówkowe68. Kampania informacyjna była ważnym czynnikiem przygotowującym społeczeństwo państw Unii do zmiany waluty. Główne 66 http://www.nbp.pl/euro/publikacje/wprowadzenie_euro.pdf. s. 8. Ibidem. s. 12. 68 Oręziak, Finanse.... Warszawa 2004, s. 55. 67 77 cechy i elementy kampanii informacyjnej określił Europejski Bank Centralny. Kampania informacyjna była prowadzona za pośrednictwem: Programu Partnerstwa, polegającego na współpracy EBC z dwunastoma bankami centralnymi z podmiotami sektora publicznego i prywatnego. strony internetowej www.euro.ecb.int, która miała za zadanie informować społeczeństwo o wszystkich aspektach dotyczących Euro kampanii w środkach masowego przekazu; kontaktów z prasą i społeczeństwem. Składała się ona z trzech podstawowych elementów: konferencji na temat euro; zestawów informacyjnych dla mediów; konkursów dla dzieci69; Jak wspomnieliśmy wcześniej EBC był odpowiedzialny za produkcje nowej waluty. Wydawał on pozwolenia na jej produkcje narodowym bankom centralnym ( patrz tabela nr 11)70. Jednakże później dokonano podziału kompetencji i za koordynacje produkcji monet była odpowiedzialna Komisja Europejska, a za produkcje banknotów EBC. Tabela nr 11. Miejsca produkcji banknotów i monet euro. Państwo Austria Belgia Finlandia Francja Grecja Hiszpania 69 70 Banknoty Euro Bilon Euro Oesterreiche Banknoten- und Mennica Austriacka (Wiedeń) Sicherheitsdruck Narodowy Bank Belgii Królewska Mennica Belgijska (Bruksela) (Bruksela) Setec Oy (Vantaa) Mennica Finlandii (Vantaa) Bank Francji (Chamalieres) Mennica Paryska (oddział¸ w Oberthur (Chantepie) Pessac) Bank Grecji (Ateny) Bank Grecji (Ateny) Fabrica Nacional de Moneda y Fabrica Nacional de Moneda y Timbre (Madryt) Timbre, Real Casa de la Moneda (Madryt) Ibidem. s. 13. Ibidem. s. 14. 78 Holandia Johan Enschede & Zn. (Haarlem) Centralny Bank Irlandii (Dublin) Mennica Holenderska (Utrecht) Centralny Bank Irlandii, Currency Center (Dublin) Berlin, Monachium, Stuttgart, Karlsruhe, Hamburg Portugalia Bundesdruckerei (Berlin) Giesecke & Devrient (Monachium) Giesecke & Devrient (Lipsk) Valora (Carregado) Włochy Bank Włoch (Rzym) Irlandia Niemcy Imprensa Nacional, Casa da Moeda (Lizbona) La Zecca (Rzym) Produkcja monet rozpoczęła się w maju 1998, banktotów zaś później bo dopiero w lipcu 1999. Ilość wyprodukowanych banknotów i motet do 1 stycznia 2002 roku, obrazuje tabela nr 12. Tabela nr 12. Produkcja banknotów i monet euro71. Państwo Liczba Udział w Liczba monet (w Udział w banknotów całkowitej milionach sztuk) całkowitej (w milionach produkcji produkcji monet sztuk) banknotów euro euro (w %) (w %) Austria 550 3,7 1 800 3,5 Belgia 550 3,7 1 957 3,8 Finlandia 225 1,5 1 052 2,0 Francja 2 265 15,2 8 150 15,8 Grecja 617 4,1 1 333 2,6 Hiszpania 1 924 12,9 7 085 13,7 Holandia 659 4,4 2 800 5,4 Luksemburg 46 0,3 120 0,2 Niemcy 4 783 32,1 17 000 32,9 Portugalia 537 3,6 1 296 2,5 Włochy 2 440 16,4 7 940 15,4 Ogółem 14 890 100 51 611 100 Jak widzimy do końca 1 stycznia 2002 roku wyprodukowano prawie 15 miliardów banknotów i około 52 miliardów bilonu. Nominalna wartość banknotów wynosiła około 633 miliardów EUR, natomiast bilonu 16 71 http://www.nbp.pl/euro/publikacje/wprowadzenie_euro.pdf. s. 15 79 miliardów EUR. Natomiast liczbę wyprodukowanych banknotów i monet do 1 stycznia 2002 roku, według nominału przedstawia tabela nr 1372. Tabela nr 13. Liczba wyprodukowanej waluty euro. Monety nominał liczba udział w całkowitej (w milionach sztuk) produkcji monet euro (w %) 1 cent 9 000 17,4 2 centy 7 260 14,1 5 centów 7 894 15,3 10 centów 8 272 16,0 20 centów 6 076 11,8 50 centów 5 657 11,0 Banknoty 1 EUR 4 773 9,2 2 EUR 2 681 5,2 5 EUR 3 155 21,2 10 EUR 3 221 21,6 20 EUR 3 406 22,9 50 EUR 3 283 22,0 100 EUR 1 231 8,3 200 EUR 223 1,5 500 EUR 371 2,5 Priorytetowe znaczenie dla wprowadzenia nowej waluty do obiegu, miało wcześniejsze zaopatrzenie w nią, instytucji sektora bankowego. Wcześniejsze zaopatrzenie tych instytucji umożliwiała wytyczna EBC z 10 stycznia 2001 roku. Wcześniejsze zaopatrzenie miało odbywać się w dwóch płaszczyznach: 72 Ibidem. s. 16. 80 zaopatrzenia pierwotnego w którym banki centralne państw należących do strefy euro, mogły rozpocząć od 1 września 2001 roku dystrybucje nowej waluty do instytucji kredytowych. Ogółem wydano 6,4 miliarda banknotów i 37,6 miliarda monet; zaopatrzenia wtórnego w którym instytucje kredytowe przekazywały euro klientom instytucjonalnym a także detalicznym ( przedsiębiorstwom )73. Państwa strefy euro przywidziały dla swoich obywateli, możliwość zakupu tzw. zestawów startowych składających się tylko i wyłącznie z monet. Wartość nominalna tych zestawów była różna w poszczególnych państwach Wspólnoty. Przykładowy zestaw startowy obrazuje tabela nr 14. Sprzedano ponad 1,6 miliarda zastawów startowych, składających się z 4,2 miliarda monet. Tabela nr 14. Niemiecki zestaw startowy74. Wartość Liczba Wartość nominalna monet w w euro zestawie startowym 1 cent 1 0,01 2 centy 1 0,02 5 centów 2 0,1 10 centów 3 0,3 20 centów 4 0,8 50 centów 4 2,00 1 euro 3 3,00 2 euro 2 4,00 20 10,23 = 20 DEM 73 74 Ibidem. s. 33. http://www.nbp.pl/euro/publikacje/euro.pdf. s. 38 81 Okres finalny wprowadzenia nowej waluty rozpoczął się 1 stycznia 2002 roku, kiedy to euro znalazło się w pełnym obiegu. Walutę wprowadzano za pomocą: banków i urzędów pocztowych, gdzie następowała wymiana walut narodowych na euro, a także zamiana rachunków bankowych prowadzonych w walucie narodowej na euro. W pierwszych dniach nowego roku w bankach pomimo wydłużenia czasu pracy i liczby kasjerów, tworzyły się parogodzinne kolejki. Spowodowane były one chęcią zobaczenia nowej waluty a także niechęcią obywateli unii do używania dwóch walut; bankomatów. Bankomaty stanowiły istotny element w procesie wymiany waluty, ponieważ rozprowadzają one ponad 70% banknotów w całej Unii; sektora detalicznego, zobowiązanego do wydawania reszty z zakupów, tylko w nowej walucie75. Warunkiem sprawnego wprowadzenia euro, była także systematyczna wymiana walut narodowych na nowy pieniądz. Musiano ją zakończyć przed upływem terminu obowiązywania podwójnego obiegu walutowego, w którym prawnym środkiem płatniczym były waluty narodowe oraz euro. Wymianą tą zajmowały się banki centralne, banki komercyjne oraz urzędy pocztowe ( tylko w Austrii, Belgii, Francji, Włoszech oraz Luksemburgu). Ostateczny termin wymiany walut narodowych został określony odmiennie w poszczególnych państwach strefy euro. Terminy do kiedy będzie obowiązywała waluta narodowa oraz wymiany i skupu walut narodowych strefy euro przedstawia tabela nr 15. Tabela nr 15. Wymiana, czas obowiązywania i skup walut narodowych76. 75 76 http://www.nbp.pl/euro/publikacje/wprowadzenie_euro.pdf. s. 35. http://www.nbp.pl/euro/publikacje/euro.pdf. s. 26. 82 Do kiedy będzie można wymienić waluty narodowe na euro w banku komercyjnym Do kiedy będą skupowane waluty narodowe (po utracie statusu prawnego środka płatniczego) Austria Do kiedy waluta narodowa będzie prawnie uznanym środkiem płatniczym 28.02.2002 28.02.2002 (po tej dacie zależnie od decyzji poszczególnych banków) Bezterminowo Belgia 28.02.2002 Banknoty: bezterminowo Monety: koniec 2004 Finlandia 28.02.2002 Francja 17.02.2002 Grecja 28.02.2002 28.02.2002 od 01.03.2002 do 31.12.2002 wymiana będzie możliwa wyłącznie poprzez zdeponowanie banknotów i monet na rachunku bankowym 28.02.2002 (po tej dacie zależnie od decyzji poszczególnych banków) 30.06.2002 (dla osób nie będących klientami banków do 17.02.2002) 28.02.2002 Hiszpania Holandia 28.02.2002 27.01.2002 30.06.2002 31.12.2002 Irlandia Luksemburg 09.02.2002 28.02.2002 W trakcie ustaleń 30.06.2002 Niemcy 31.12.2001 Portugalia 28.02.2002 Przynajmniej do 28.02.2002 lub 31.03.2002 zależnie od decyzji poszczególnych banków 30.06.2002 Włochy 28.02.2002 Kraj 28.02.2002 (po tej dacie zależnie od decyzji poszczególnych banków) 29.02.2012 Banknoty: 10 lat Monety: 3 lata Banknoty: 10 lat Monety: 2 lata Bezterminowo Banknoty: 31.12.2031 Monety: 31.12. 2006 Bezterminowo Banknoty: bezterminowo Monety: 31.12.2004 Bezterminowo Banknoty: 20 lat Monety: 31.12.2002 10 lat Ostatnim elementem procesu wprowadzenia euro, było systematyczne wycofywanie z rynku walut narodowych. Operacja ta rozpoczęła się jeszcze przed 1 stycznia 2002 roku, wykonywały ja głównie banki 83 komercyjne. Wartość narodowych banknotów do końca grudnia 2001 roku, spadła z 280 miliardów EUR do 207 miliardów EUR, bilonu z 17,9 EUR do 16,3. Natomiast już pod koniec lutego 2002 roku ich wartość wynosiła jedynie 38,6 miliarda EUR ( banknoty ), oraz 10 miliardów EUR ( bilon )77. Na ostatecznym wycofaniu walut narodowych, kończy się ostatni etap wprowadzania nowej waluty europejskiej - euro. Od tej chwili dwanaście państw Unii Europejskiej posługiwało się jedną walutą, zakończyła się integracja walutowa. Polecamy serwis z darmowymi referatami - darmowe prace - strona z darmowym referatami, esejami, konspektami prac... 77 http://www.nbp.pl/euro/publikacje/wprowadzenie_euro.pdf. s. 36. 84 Rozdział IV Makroekonomiczne efekty oraz korzyści unii gospodarczej i walutowej IV.1. Gospodarka strefy euro na tle innych gospodarek Aby dokładnie zrozumieć przyczyny oraz skutki wprowadzenia unii walutowej należy dokonać analizy porównawczej państw strefy euro z innym wielkimi gospodarkami, czyli przede wszystkim Stany Zjednoczone oraz Japonie. Analizę porównawczą należy zacząć od porównania liczby ludności oraz PKB, państw strefy euro a USA i Japonii. Dane te obrazuje tabela nr 17. Tabela nr 17. Liczba ludności i PKB strefy euro, USA oraz Japonii1. Ludność PKB ( mld PKB per capita (dol.) dol. ) Strefa Euro 287 6810 23,756 USA 273 8903 32,622 Japonia 126 4429 35,021 Jak widać państwa strefy euro przewyższają liczbą ludności Stany Zjednoczone i Japonie. Jednakże posiadają mniejszy PKB, spowodowane jest to słabszym wzrostem gospodarczym strefy euro w porównaniu do USA i Japonii. Średni wzrost Eurolandu w ciągu ostatnich piętnastu lat wyniósł 2,6 procent, natomiast w USA 3,0 procent. Eksperci uważają jednak, że po wprowadzeniu jednej waluty rozwój gospodarczy Wspólnoty znaczne przyspieszy ( zob. tabela nr 18 ) Tabela nr 18. Rzeczywisty i prognozowany wzrost PKB. 1 Euro wspólna waluta. praca zbiorowa pod red. P. Tempertona. Warszawa 2001,. s. 12. 85 Prognozy na Rzeczywisty wzrost przez ostatnie: następne 5 lat 5 lat 10 lat 15 lat Strefa euro 2,6 2,4 2,5 2,6 USA 2,2 3,1 2,4 3,0 Japonia 2,4 1,1 2,0 2,8 Lepiej przedstawia się sytuacja obszaru euro jeżeli chodzi o eksport. Euroland jest prawdziwą potęgą w tej dziedzinie ( zob. tabela nr 19 ) Tabela nr 19. Eksport Eurolandu2. Eksport towarów i Jednostka Obszar euro USA Japonia %PKB 19,1 10,7 11,1 %PKB 19,0 15,0 9,2 usług Udział w eksporcie światowym Należy przeanalizować udział poszczególnych sektorów gospodarki w wytwarzaniu PKB, a co z tym się wiąże stopy bezrobocia w trzech największych gospodarkach. Tabela nr 20. Porównanie gospodarek i bezrobocia Eurolandu, USA i Japonii3. Jednostka Obszar euro USA Japonia Rolnictwo,rybołówstwo,leśnictwo %PKB 2,7 1,4 1,7 Przemysł %PKB 28,8 24,7 34,7 Usługi %PKB 68,5 73,9 63,8 % 8,9 4,0 4,7 Sektor gospodarki: Stopa bezrobocia (bezrobotni jako odsetek ludności zawodowo czynnej 2 3 L. Oręziak, Trzy lata istnienia euro - doświadczenia i perspektywy. „Bank i Kredyt” 2001, nr 11-12 . Ibidem 86 Dane zawarte w powyższej tabeli ukazują marginalny udział rolnictwa w tworzeniu PKB i dominującą role usług w PKB. Taka sytuacja oznacz, że trzy wielkie potęgi gospodarcze są wysoko rozwiniętymi gospodarkami postindustrialnymi. Widzimy jednak, że obszar euro charakteryzuje się w porównaniu do USA i Japonii, dość wysoką stopą bezrobocia. Dług publiczny strefy euro (70,3% PKB), jest znacznie niższy niż Japonii (130,4%), natomiast wyższy niż w USA (57,3% PKB). Dochodzimy więc do wniosku, że integracja gospodarczo-walutowa uczyniła z państw biorących w niej udział, jedną z trzech światowych potęg gospodarczych. Potęgę nie pozbawioną słabych elementów, ale także potęgę o dużym potencjale rozwojowym. 87 IV.2. Korzyści wynikające z unii walutowej Wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej - euro, niesie ze sobą wiele korzyści, najważniejsze z nich to: stabilizacja gospodarki - Proces dochodzenia do unii gospodarczej i walutowej spowodował, że nastąpił spadek inflacji, nastąpiła zbieżność narodowych stóp procentowych oraz stabilizacja kursów walutowych. Jak wskazują doświadczenia z dwu i pól letnim funkcjonowaniem uni walutowej, EBC prowadzi nadal politykę antyinflacyjną, oraz wykazuje się dużą odpornością na naciski polityczne. Stabilizacja gospodarcza obniża znacznie ryzyko inwestycyjne, co jest szczególnie ważne dla przedsiębiorstw4. wyeliminowanie ryzyka kursowego - Powstanie jednej waluty obowiązującej w dwunastu państwach Unii Europejskiej, wyeliminowało ryzyko występujące na obszarze na, na którym funkcjonują różne waluty. Zlikwidowanie ryzyka kursowego zwiększa swobodę i dynamikę działalności gospodarczej co obniża koszty jej działalności, ponieważ nie muszą one już ponosić kosztów zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym i ubezpieczenia kontraktów5. integracja i wzrost efektywności rynków finansowych Euro przyczyniło się do pełniejszego zintegrowania rynków finansowych, co powoduje zwiększenie ich efektywności i płynności. Wspólna waluta ma ogromny wpływ na europejskie rynki akcji i obligacji. Zwiększa możliwość inwestowania bez ryzyka kursowego. Integracja gospodarczo-walutowa pozwala 4 5 http://www.nbp.pl/euro/publikacje/euro.pdf. s. 10. Z.J. Marski. Europa ma wspólną gotówkę. „Bank i Kredyt” 2002, nr 2. 88 inwestorom tarkować akcje z innego państwa strefy euro, jak akcje wyemitowane przez ich państwo. W dalszej kolejności integracja aktywizuje europejskich. Fakt tendencje połączenia do się integracji giełdy w giełd Paryżu, Amsterdamie i Brukseli w jedną giełdę, daje nam podstawę do przypuszczanie, że może powstać wspólna giełda Unii Europejskiej6; wyrównanie poziomu cen w europie - Wyrównanie cen w europie jest podstawowym warunkiem powstania jednolitego rynku wewnętrznego. Różnice cen w poszczególnych państwach Wspólnoty, zmuszają konsumentów do straty czasu i energii, które marnuje szukając tańszych produktów. W ciągu dwóch lat funkcjonowania UGW postęp w wyrównywaniu cen pomiędzy poszczególnymi państwami był niższy niż oczekiwano. Jednakże proces wyrównywania cen może nigdy się nie zakończyć z powodów obiektywnych7. Istnieją także dodatkowe korzyści jak na przykład: korzyści w ruchu turystycznym - gdzie odpadają koszty związane z wymianą waluty; łatwiejszą ekspansje podmiotów gospodarczych na rynki krajów sąsiadujących. Korzyścią prestiżową jest sam fakt przynależności do tak wielkiego organizmu gospodarczego jakim jest UGW, która obok Japonii i USA, jest największą potęgą gospodarczą. Co powoduje także to, że euro jest jedną z najważniejszych walut międzynarodowych. 6 7 Ibidem. Ibidem. 89 Zakończenie Proces integracji europejskiej stał się gwarantem pokoju i bezpieczeństwa w europie. Europa pozostała dalej ojczyzną narodów, a jednocześnie tworzy prężną i nowoczesną wspólnotę. Dorobkiem procesów integracyjnych zostały wspólne cele, normy prawne i instytucje Integracja gospodarczo-walutowa była finałem długotrwałych procesów integracyjnych Europy Zachodniej. Droga do wspólnej waluty była długa i kręta. Państwom Wspólnoty europejskiej ciężko było pogodzić się z wymogiem zrzeczenia się swoich suwerennych praw w zakresie polityki pieniężnej, na rzecz organizacji ponadnarodowej jaką jest Unia Europejska. Państwa Wspólnoty europejskiej doszły do wniosku, że odejście od integracji walutowej może pociągnąć za sobą konsekwencje nie tylko gospodarcza, ale także polityczne. Wycofanie się z unii walutowej w sensie gospodarczym wywołałoby niestabilność kursów walutowych, mogłoby to doprowadzić do wstrząsów gospodarczych w państwach unii. Państwa strefy, euro, czyli Euroland odgrywa olbrzymią role w gospodarce światowej, co oznacza, że w interesie całego świata leży jego rozwój i harmonijne funkcjonowanie. Należy mieć nadzieję, że Polska wejdzie do strefy euro, co umocni jej pozycje międzynarodową i stworzy jej większe możliwości rozwoju. 90 Bibliografia Literatura źródłowa: 1. Traktaty Rzymskie ze strony: http://www1.ukie.gov.pl/uk.nsf/B-DPUS/XVI.zip. 2. Traktat z Maastricht pochodzi z http://www.doc.ukie.gov.pl/dokumenty/XVI.zip 3. Pakt Stabilności i Wzrostu www./europa.eu.int/eurlex/pl/dd/docs/1997/31997R1467-PL.doc 4. Oręziak L., Euro. http://www.nbp.pl/euro/publikacje/euro.pdf. 5. Wprowadzenie euro z strony http://www.nbp.pl/euro/wprowadzenie_euro.pdf. Literatura czasopiśmiennicza 1. Marski Z.J. Europa ma wspólną gotówkę. „Bank i Kredyt” 2002, nr 2. 2. Oręziak L., Polityka budżetowa na obszarze euro. „Bank i Kredyt” 2002, nr 6. 3. Stańczuk M., Niebezpieczne złudzenia. „ Życie Gospodarcze” 6/1994 Opracowania 1. Becker W., Gaddum E., Podręcznik Integracji Europejskiej. Warszawa 2000 2. Ciamaga L., Latoszek L., Michałowska-Gorywoda K., Oręziak L., Teichmann E., Unia Europejska. Warszawa 1997 3. Ciamaga L., Unia Europejska. Warszawa 1998 4. Ciepielewska M., Mucha-Leszko B,. Integracja Europejska droga do unii ekonomicznej i monetarnej. Lublin 1994 5. Euro wspólna waluta, praca zbiorowa pod red. P. Tempertona, Warszawa 2001 6. Integracja Europejska, praca zbiorowa pod red. A. Marszałka, Łódź 2000 7. Jakubiszyn K., Karski B., Rybińska D., Euro nowa waluta. Warszawa 1999 8. Kawecka-Wynkowska E., Synowiec E., Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa. Warszawa 2001 9. Komar A., Finanse a Wspólnoty Europejskie. Warszawa 1983 10. Leksykon politologii, praca zbiorowa pod red. A. Antoszewskiego, R. Herbuta, Wrocław 2000 91 11. Łastawski K., Od idei do integracji europejskiej. Warszawa 2003 12. Machlup F., Integracja gospodarcza, narodziny i rozwój idei. Warszawa 1986 13. Nicoll N., Salomon T.C., Zrozumieć Unie Europejską, Warszawa 2002 14. Oręziak L., Euro nowy pieniądz. Warszawa 2003 15. Oręziak L., Euro nowy pieniądz. Warszawa 1999 16. Roszkowski W., Półwiecze historia polityczna świata po 1945 roku. Warszawa 2003 17. Sobańska-Bondurak M., Leonard S. B., Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i uczniów. Warszawa 1998 18. Wessels W., Weidenfeld W., Europa od A do Z. Warszawa 2002 19. Wielka Encyklopedia PWN. Warszawa 2001 20. Wielka Encyklopedia Świata. T. IV. Warszawa 2003 21. Zabielski K., Finanse międzynarodowe. Warszawa 1994 22. Żukowski P., Euro. Świat, Europa, Polska. Warszawa 2002 92 Spis Tabel Tabela nr 1. Skład ECU i waga poszczególnych walut .............................. 28 Tabela nr 2. Rynek obligacji w ECU. ......................................................... 30 Tabela nr 3. Saldo budżetowe wybranych państw europejskich. ............... 36 Tabela nr 5. Kary pieniężne przewidziane w Pakcie o Stabilności i Wzroście. ..................................................................................................... 63 Tabela nr 6. Mechanizm działania Paktu Stabilności i Wzrostu. ............... 63 Tabela nr 7. Zadłużenie publiczne państw Unii. ......................................... 67 Tabela nr 9. Inflacja i wzrost gospodarczy w państwach UE. .................... 72 Tabela nr 10. Kurs konwersji. ..................................................................... 74 Tabela nr 11. Miejsca produkcji banknotów i monet euro. ........................ 78 Tabela nr 12. Produkcja banknotów i monet euro. ..................................... 79 Tabela nr 13. Liczba wyprodukowanej waluty euro. .................................. 80 Tabela nr 14. Niemiecki zestaw startowy. .................................................. 81 Tabela nr 15. Wymiana, czas obowiązywania i skup walut narodowych. . 82 Tabela nr 17. Liczba ludności i PKB strefy euro, USA oraz Japonii. ........ 85 Tabela nr 18. Rzeczywisty i prognozowany wzrost PKB. ......................... 85 Tabela nr 19. Eksport Eurolandu. ............................................................... 86 Tabela nr 20. Porównanie gospodarek i bezrobocia Eurolandu, USA i Japonii. ........................................................................................................ 86 93 Aneks Banknoty i monety euro Banknot o nominale 5 Euro Wymiary (w mm): 120 × 62 Dominujący kolor: szary Wzór: elementy architektury antycznej strona przednia: strona odwrotna: Banknot o nominale 10 Euro Wymiary (w mm): 127 × 67 Dominujący kolor: czerwony Wzór: elementy architektury romańskiej strona przednia: 94 strona odwrotna: Banknot o nominale 20 Euro Wymiary (w mm): 133 × 72 Dominujący kolor: niebieski Wzór: elementy architektury gotyckiej strona przednia: strona odwrotna: Banknot o nominale 50 Euro Wymiary (w mm): 140 × 77 Dominujący kolor: pomarańczowy Wzór: elementy architektury renesansowej 95 strona przednia: strona odwrotna: Banknot o nominale 100 Euro Wymiary (w mm): 147 × 82 Dominujący kolor: zielony Wzór: elementy architektury barokowej i rokoko strona przednia: strona odwrotna: 96 Banknot o nominale 200 Euro Wymiary (w mm): 153 × 82 Dominujący kolor: żółto-brązowy Wzór: elementy architektury inżynieryjnej XIX wieku strona przednia: strona odwrotna: Banknot o nominale 500 Euro Wymiary (w mm): 160 × 82 Dominujący kolor: purpurowy Wzór: elementy architektury nowoczesnej XX wieku 97 strona przednia: strona odwrotna: Monety euro - wspólne awersy 2 euro: Średnica:25,75 mm Grubość:1,95 mm Masa:8,5 g Kształt:okrągły Kolor:część zewnętrzna - biała część wewnętrzna - żółta Stop:część zewnętrzna - miedzionikiel* część wewnętrzna - trzy warstwy: mosiądz niklowy** nikiel*** mosiądz niklowy Brzeg:napis na drobnym ząbkowaniu 1 euro: Średnica:23,25 mm Grubość:2,125 mm Masa:7,5 g Kształt:okrągły Kolor:część zewnętrzna - żółta część wewnętrzna - biała Stop:część zewnętrzna - mosiądz niklowy część wewnętrzna - trzy warstwy: miedzionikiel nikiel**** miedzionikiel Brzeg:na przemian gładki i ząbkowany 50 centów: 98 Średnica:24,25 mm Grubość:1,88 mm Masa:7,8 g Kształt:okrągły Kolor:żółty Stop:Nordic Gold***** Brzeg:grubo ząbkowany 20 centów: Średnica:22,25 mm Grubość:1,63 mm Masa:5,7 g Kształt:hiszpańskiego kwiatu Kolor:żółty Stop:Nordic Gold Brzeg:gładki 10 centów: Średnica:19,75 mm Grubość:1,51 mm Masa:4,1 g Kształt:okrągły Kolor:żółty Stop:Nordic Gold Brzeg:grubo ząbkowany 5 centów: Średnica:21,25 mm Grubość:1,36 mm Masa:3,9 g Kształt:okrągły Kolor:czerwony Stop:stal miedziowana Brzeg:gładki 2 centy: Średnica:18,75 mm Grubość:1,36 mm Masa:3,0 g Kształt:okrągły Kolor:czerwony Stop:stal miedziowana Brzeg:gładki z rowkiem 1 cent: Średnica:16,25 mm Grubość:1,36 mm Masa:2,3 g Kształt:okrągły Kolor:czerwony Stop:stal miedziowana Brzeg:gładki * - miedzionikiel - Cu75Ni25 ** - mosiądz niklowy - CuZn20Ni5 *** - nikiel - Ni12 **** - nikiel - Ni7 ***** - Nordic Gold - Cu89Al5Zn5Sn1 Monety euro - rewersy narodowe Austrii 99 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Belgii 100 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Finlandii 101 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Francji 102 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Grecji 103 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Hiszpanii 104 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Holandii 105 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Irlandii 106 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Luksemburga 107 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Niemiec 108 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Portugalii 109 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: Monety euro - rewersy narodowe Włoch 110 2 euro: 1 euro: 50 centów: 20 centów: 10 centów: 5 centów: 2 centy: 1 cent: 111