Czynniki kształtujące odrębność kulturową UK
advertisement
Rozdział 1. Czynniki kształtujące odrębność kulturową w Wielkiej Brytanii. 1.1 Warunki geograficzne i przyrodnicze Wielka Brytania jest położona na wyspach z których największą jest wyspa o tej samej nazwie o powierzchni 230 tys.km 2. Szetlandy, Hybrydy, Anglesey, Orkady, Wight oraz około 5500 tys. mniejszych wysp przybrzeżnych wraz z Irlandią wschodnio-pólnocną dopełniają to terytorium do 244 101 km21. Wyspy Brytyjskie oddzielone są od Kontynentu europejskiego dwiema cieśninami, Kaletańska i La Manche, które w najwęższym miejscu mają 32 km a w najszerszym 180 km. Wyspy od zachodu oblewane są przez Ocean Atlantycki, od wschodu przez Morze Północne, między wyspami Irlandią i Wielką Brytanią znajduje się Morze Irlandzkie, połączone z Oceanem Atlantyckim cieśninami: Kanałem Północnym i Kanałem Świętego Jerzego. Ukształtowanie powierzchni i budowa geologiczna tego kraju są bardzo zróżnicowane. większą część powierzchni kraju stanowią stare góry i wyżyny. Najbardziej górzystym regionem Wielkiej Brytanii jest Szkocja, jej północnozachodnią część zajmują silnie rozczłonkowane dolinami rzecznymi Góry Kaledońskie, środkową , granitowe masywy Grampianów z najwyższym szczytem Wielkiej Brytanii Ben Nevis o wyskości 1343 m. Masywy te 1 Ajdacki G., (2003): Wielki Atlas Świata, Warszawa: Demart, 1 oddzielone są od Gór Kaledońskich rowem tektonicznym Glen More oraz głęboko wciętymi w ląd zatokami. Na południu Szkocji znajduje się Wyżyna Południowoszkocka. Anglia, największa pod względem powierzchni część Wielkiej Brytanii, jest regionem wyżynno-górskim w części północno-zachodniej i nizinnym na wschodzie i południu. Położone na północy Anglii pasmo wzgórz Cheviot stanowi historyczną granicę Szkocji i Anglii. Na południowym-zachodzie od wzgórz Cheviot wznosi się masyw Gór Kumbryjskich a na południe Góry Pennińskie. Na południe od Gór Pennińskich rozciąga się płaska nizina Midlands, na wschód nizina Fennland. Na południwoym-wschodzie Anglii znajduje się Basen Londyński, który od północnego-zachodu otoczony jest wzgórzami Chiltern i East Anglian, od południa North Downs. Na południe od Basenu Londyńskiego leży płaska antyklina Weald, ograniczona od południa ciągiem wzgórz South Downs, na zachód równina Salisbury i najdalej na południowy-zachód wysunięta część Anglii, wyżynny Półwysep Kornwalijski z kopulastymi, wzniesieniami. Położona w zachodniej części Wielkiej Brytanii Walia jest regionem górzystym. Większą część jej powierzchni stanowią stare masywy Gór Kambryjskich o szerokich i płaskich grzbietach na południu oraz o grzbietach ostrych, , na północy. Znaczną część Irlandii Północnej zajmują góry, będące przedłużeniem masywów kaledońskich Szkocji. Wybrzeże Wielkiej Brytanii jest silnie rozczłonkowane, a długość linii brzegowej przekracza 7500 km. Charakterystyczne głęboko wcięte zatoki z 2 których największe to Kanał Bristolski, Cardigan, Zatoka Liverpoolska, Firth of Clyde, Firth of Forth i Moray Firth. Zróżnicowanie budowy geologicznej wpływa na różnorodność typów wybrzeży. Przeważają strome wybrzeża klifowe, najwyższe na zachodzie Półwyspu Kornwalijskiego, gdzie wysokość brzegu morza przekracza 200 m. W Szkocji i północno.-zachodniej Anglii oprócz klifów występują wybrzeża fiordowe, w Walii i na Półwyspie Kornwalijskim wybrzeża riasowe, a we wschodniej i południowej Wyspiarskie Anglii wybrzeża położenie, a wyrównane, zwłaszcza sąsiedztwo akumulacyjne. ciepłego Prądu Północnoatlantyckiego opływającego Wyspy Brytyjskie od północy i zachodu powodują, że Wielka Brytania ma klimat umiarkowany ciepły, wybitnie morski, mimo położenia w stosunkowo wysokich szerokościach geograficznych bo między 49°58' a 60°45'N. Średnie temperatury roczne są niewielkie, od 8°C na zachodzie kraju do 12°C na wschodzie. Średnia temperatura w styczniu wynosi –3°C na północnym-zachodzie, 3°C na północnym-wschodzie i 7°C na południowym-zachodzie, w lipcu od 17°C w Basenie Londyńskim do 12–13°C na północy Szkocji. Opady są obfite i występują w ciągu całego roku, głównie w postaci deszczu; średnia roczna suma opadów od powyżej 3000 mm w górach Szkocji do 1000 mm w zachodniej Anglii i 700 mm we wschodniej Anglii. Sieć rzeczna Wielkiej Brytanii jest bardzo gęsta. Rzeki są krótkie, o wyrównanych stanach wód w ciągu roku. Główną rzeką kraju jest Tamiza o długości 338 km, powierzchnia dorzecza 11,4 tys. km2, płynąca przez Basen Londyński i uchodząca do Morza Północnego szerokim bo od 7 do 8 km estuarium. Do Morza Północnego uchodzą również Trent i Ouse oraz Tees, Tyne, Tweed i inne mniejsze rzeki. Do Morza Irlandzkiego prowadzi rzeka 3 Mersey zaś do Kanału Bristolskiego, Severn, a do zatoki Firth of Clyde wpływa główna rzeka Szkocji, Clyde. Rzeki są wyzyskiwane głównie do zaopatrzenia ludności i zakładów przemysłowych w wodę oraz jako szlaki żeglugowe, a szerokie estuaria rzek, do budowy portów. Wielka Brytania jest krajem bogatym w jeziora, zwłaszcza polodowcowe, najliczniej występujące w górach Szkocji, Górach Kumbryjskich, północnej. części Gór Kambryjskich oraz w Irlandii Północnej. Największym jeziorem jest Lough Neagh, tektoniczno-polodowcowym, o powierzchni 396 km2. W Irlandii Północnej, poza tym Loch Lomond, Loch Ness i Monar. Miejsce naturalnych zbiorowisk roślinnych na większości terytorium Wielkiej Brytanii zajęły użytki rolne, głównie łąki i pastwiska. Lasy zajmują 9,9% powierzchni kraju i jest to jeden z najniższych wskaźników w Europie. W dużym stopniu są to zbiorowiska wtórne, będące wynikiem zalesiania. Charakterystycznymi dla Wielkiej Brytanii zbiorowiskami roślinnymi są torfowiska oraz wrzosowiska, które rozwinęły się na stokach gór Szkocji, Walii, Irlandii Północnej i północnej Anglii. Szczyty gór na północy kraju zajmują murawy z udziałem gatunków arktyczno-alpejskich. Krajobraz terenów rolniczych Wielkiej Brytanii, zwłaszcza Anglii, urozmaicają liczne śródpolne zadrzewienia. Łączna powierzchnia obszarów podlegających ochronie częściowej czyli parki krajobrazowe i całkowitej jak rezerwaty przyrody i wynosi 47 tys. km2, co stanowi około 19% parki narodowe powierzchni kraju. Większość z 10 istniejących parków narodowych utworzono w 1951 roku. Największe z parków narodowych to Lake District o powierzchni ponad 2200 4 km2 w Górach Kumbryjskich z największym skupieniem górskich jezior polodowcowych w kraju, Snowdonia obejmująca północną część Gór Kumbryjskich oraz Pembrokeshire Coast w południowej Walii i Peak District w południowej części Gór Pennińskich. Najwięcej parków krajobrazowych założono w słabo zaludnionych górskich regionach Szkocji.2 1.2 Ludność Wielka Brytania jest krajem wielonarodowościowym, zamieszkanym przez 4 główne grupy narodowościowe, zachowujące wiele odrębności etnicznych i kulturowych. Anglicy stanowią około 76% ogółu ludności, Szkoci 9%, Irlandczycy 4% i Walijczycy około 5%. W Szkocji, Walii i Irlandii Północnej, oprócz języka angielskiego, są używane języki celtyckie. Liczba osób posługujących się językiem szkockim, walijskim i irlandzkim systematycznie maleje. Na Wyspach Normandzkich językami urzędowymi są angielski i francuski. Około 6% mieszkańców Wielkiej Brytanii to imigranci z krajów europy, w szczególności Żydzi, Włosi i Polacy. Napływ emigrantów spoza Europy; zwłaszcza w latach 50’tych. i 60’tych, głównie z Azji, rozpoczął tworzenie się znaczącej mniejszości nardodowej jaką są Indusi i Pakistańczycy, których w samym Londynie jest około 1 mln.3 Inne duże grupy etniczne to Arabowie i Cypryjczycy. Napływ ten był związany z rozpadem imperium brytyjskiego. Utrata kolonii zahamowała dużą do II wojny światowej emigrację 2 3 Wojnowski J., (1998): Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe SA Weatherwell G., (2005): Londons Sati, The Times, 85, 12 5 z Wielkiej Brytanii. W latach 1815–1930 wyemigrowało 24 mln osób. Od początku lat 90’tych zwiększa się liczba imigrantów z Hongkongu i RPA. Większość Brytyjczyków to chrześcijanie. W roku 1990 anglikanie stanowili 20,2% ogółu wierzących, prezbiterianie 14,2%, katolicy, którzy najliczniejsi są w Szkocji i Irlandii Północnej 21,4%, ponadto metodyści 5,3% i baptyści 2,6%. Wsród ludności napływowej dominują muzułmanie 10,9% ogółu wierzących, sikhowie 4,3% i hindusi 1,5%. Około 16% ludności nie określa przynależności wyznaniowej. Tempo wzrostu liczby ludności jest wolne i w znacznym stopniu związane z napływem imigrantów bo przybywa ich ponad 200 tys. rocznie.4 Przyrost naturalny od lat 70’tych utrzymuje się na bardzo niskim poziomie bo poniżej 2‰ rocznie. Od 1987 powyżej 2‰. Postępujący proces starzenia się społeczeństwa spowodowany jest niskim przyrostem naturalnym i wydłużającym się czasem życia, mężczyźni 73 lata, kobiety 78 lat. Odsetek ludności młodej jest najwyższy wśród imigrantów, zwłaszcza Azjatów, u których utrzymują się tradycje rodzin wielodzietnych. W strukturze płci występuje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami, 104 kobiet na 100 mężczyzn. Wielka Brytania należy do najgęściej zaludnionych krajów Europy; średnia gęstość zaludnienia to 244,6 mieszkańców na km2.5 Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne; ponad połowa ludności skupia się na obszarze środkowej i południowej Anglii, gdzie gęstość zaludnienia przekracza 400 mieszkańców na km2, a w Basenie Londyńskim aż ponad 1000 mieszkańców na km2. Gęsto zaludnione są również Nizina Środkowoszkocka oraz południowa Walia, najsłabiej zaś wyludniające się regiony górskie i wyspy Szkocji czyli Hebrydy, Szetlandy i Orkady bo poniżej 20 mieszkańców na km2. 4 5 Knighty J., (2004): Immigrants against British, The Times, 68405, 3 Ajdacki G., (2003): Wielki Atlas Świata, Warszawa: Demart 6 Trwający od XIX w. proces urbanizacji powoduje stały wzrost ludności miejskiej. W końcu XIX w. w miastach mieszkało ponad 50% ludności, w 1971 77%, w 1990 około 92% co daje jeden z najwyższych wskaźników w świecie. Koncentracja różnorodnego przemysłu w okręgach górniczych i miastach portowych przyczyniła się do powstania rozległych stref zurbanizowanych. Największe zespoły miejskie tworzą Wielki Londyn 7,187 mln mieszkańców 6, West Midlands 2,6 mln, główny ośrodek Birmingham, Manchester 2,6 mln i West Yorkshire 2 mln, główny ośrodek to Leeds oraz Glasgow, Liverpool, Newcastle upon Tyne i Sheffield, liczące powyżej 1 mln mieszkańców. Postępujący proces dekoncentracji dużych miast powoduje wyludnianie się ich w historycznych granicach administracyjnych i rozrost terytorialny stref podmiejskich, charakteryzujących się niską, jednorodzinną zabudową. Aglomeracja Londynu wraz ze strefą podmiejską zajmuje 1580 km2 i skupia ponad 12 mln mieszkańców. Nowe miasta, powstałe głównie w latach 60’tych w tym między innymi Basildon, Harlow, Garden City, Corby i Telford w Anglii, East Kilbride i Irvine w Szkocji, pełnią funkcje mieszkaniowo-usługowe, są również ośrodkami nowoczesnego przemysłu, głównie elektronicznego. Struktura zatrudnienia ludności ulega stałym, powolnym zmianom. Maleje zatrudnienie w przemyśle, a zwłaszcza ciężkim i budownictwie oraz w rolnictwie i rybołówstwie, wzrasta natomiast w usługach, szczególnie w finansach, handlu i ubezpieczeniach. Rosnące bezrobocie, które w 1990 wynosiło 7% zawodowo czynnych, a w 1994, 9,3% zostało obniżone w wyniku rządów Partii Pracy od 1997. W tej chwili wynosi ono 3,3%7.8 Ajdacki G., (2003): Wielki Atlas Świata, Warszawa: Demart Ajdacki G., (2003): Wielki Atlas Świata, Warszawa: Demart 8 Wojnowski J., (1998): Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe SA 6 7 7 1.3 Historia Historia Wielkiej Brytanii jest niezwykle bujna ze względu na jej długość w czasie. Zaczyna sie już w starożytności a mianowicie w VIII wieku p.n.e. kiedy większą część wyspy zasiedlili celtyccy Brytowie. Jedynie w północnej części wyspy utrzymała się pierwotna ludność, zwana Piktami. Obszar zamieszkany przez Brytów stał się w I wieku rzymską prowincją o nazwie Brytania. W V i VI wieku nastąpił napływ germańskich Anglów, Sasów oraz Jutów, którzy wyparli Brytów do Walii i Kornwalii. Na zajętych terenach przybysze utworzyli sześć królestw anglosaskich.9 W drugiej połowie IX wieku zaczęły się najazdy Normanów, głównie z Danii, próbujących podbić Brytanię. Przez pół wieku istniało nawet tu ich państwo o nazwie Danelaw. W X wieku władcom Wesseksu udało się zjednoczenie królestw anglosaskich w jedno Królestwo Anglii, które w 1066 roku podbił książę Normandii, Wilhelm I Zdobywca. Przez kolejne pięć wieków królowie angielscy mieli posiadłości na kontynencie, co było przyczyną licznych konfliktów politycznych i wojen. Utracili je w wyniku wojny stuletniej w latach 1337-1453. W kilku etapach, od końca XI do początku XIV wieku Anglia podbiła Walię i Irlandię. Szkocja utrzymała niezależność jako osobne królestwo. Zerwanie Anglii z Kościołem Rzymskokatolickim w 1534 roku, a przede wszystkim rewolucje w latach 1640-1660 i 1688-1689 przesądziły o wzroście roli parlamentu i ograniczeniu uprawnień monarchy.10 9 Davies N., (2003): Wyspy, Kraków: Znak Tilly C., (1997): Rewolucje europejskie 1492-1992 , Warszawa: Krąg-Wolumen 10 8 Po zawarciu unii realnej Anglii ze Szkocją w 1807 roku utworzono Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii, które w 1801 roku zawarło również unię realną z Irlandią. Rewolucja przemysłowa w drugiej połowie XVIII wieku przyczyniła się do szybkiego rozwoju gospodarczego i demograficznego Wielkiej Brytanii. Umożliwił on budowę imperium kolonialnego, które największą potęgę osiągnęło w drugiej połowie XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Dało to Wielkiej Brytanii pozycję mocarstwa światowego, którą utrzymała do czasów II wojny światowej. Niezłomna wola walki Brytyjczyków podczas tej wojny była jednym z głównych czynników decydujących o jej przebiegu. W 1949 roku Wielka Brytania była współzałożycielem NATO. W okresie powojennym następował stopniowy rozkład imperium kolonialnego. Wielka Brytania stara się utrzymać wpływy w byłych posiadłościach poprzez wspólpracę na forum Wspólnoty Narodów. Od połowy lat 60’tych XX wieku narastały trudności gospodarcze, społeczne i narodowościowe, z których najważniejsze to konflikt w Irlandii Pólnocnej oraz żądania autonomii Szkocji i Walii. Liberalne reformy rządzącej od 1979 roku konserwatystki Margaret Thatcher i jej następców umożliwiły wyjście z kryzysu. W 1997 roku rządy w Wielkiej Brytanii przejęła Partia Pracy, która do dziś sprawuje władzę po kolejnych wygranych wyborach w maju 2005 roku.11 11 Johnson P., (2002): Historia Anglików, Gdańsk: Marabut 9 1.4 Gospodarka Gospodarka brytyjska postrzegana jest jako jedna z najsilniejszych w Europie a także jako lider w procesie liberalizacji rynków Unii Europejskiej. Odzwierciedleniem dobrej sytuacji ekonomicznej są oficjalne wskaźniki ekonomiczne jak stopa bezrobocia kształtująca się od wielu lat na poziomie znacznie niższym niż przeciętna stopa bezrobocia w Unii Europejskiej, wskaźnik inflacji jest jeden z najniższych w Unii, zdrowy stan systemu finansów publicznych oraz zaawansowana deregulacja i prywatyzacji kluczowych sektorów gospodarki. Ponadto Wielka Brytania korzystnie wypada na tle innych krajów europejskich w dziedzinie obciążeń podatkowych. Podstawowymi filarami gospodarki brytyjskiej są sektor wytwórczy i usług. Sektory te rozwijają się w zróżnicowanym tempie. Coraz wyraźniej zaznaczają się spadkowe tendencje w sektorze wytwórczym, które są jednak z nadwyżką rekompensowane przez wzrost w sektorze usług w tym szczególnie usług finansowych. Szybki wzrost tego sektora zaowocował wzrostem w brytyjskim eksporcie usług. Po Stanach Zjednoczonych, Wielka Brytania jest drugim największym eksporterem usług na świecie. Wielka Brytania jest także atrakcyjnym miejscem lokowania inwestycji zagranicznych. Szczególnie duże zainteresowanie utrzymuje się za strony firm amerykańskich i japońskich. Ponad 40% inwestycji zagranicznych w tym kraju pochodzi właśnie ze Stanów Zjednoczonych co stawia Wielką Brytanię na pierwszym miejscu w Europie pod względem udziału inwestycji amerykańskich. Wśród głównych czynników zachęcających do inwestowania w Wielkiej Brytanii należy wymienić: wysoki stopień liberalizacji rynku, 10 względnie niskie koszty pracy, zaawansowanie technologiczne, wysokie kwalifikacje siły roboczej, sprzyjający system prawny a także fakt że, język angielski jest obecnie międzynarodowym językiem biznesu i handlu. Jednocześnie, Wielka Brytania zajmuje drugą po Stanach Zjednoczonych pozycję wśród największych inwestorów światowych jeśli chodzi o inwestycje za granicą. Wielka Brytania jest więc zarówno jednym z największych odbiorców inwestycji zagranicznych jak i jednym z największych ich eksporterów. Powyższy fakt oraz obecny stan gospodarki brytyjskiej, a w tym szczególnie poziom wzrostu gospodarczego, bezrobocia i stopy procentowej upodabniają gospodarkę tego kraju w większym stopniu do gospodarki amerykańskiej niż pozostałych krajów Unii Europejskiej12. 1.5 Kultura Wyspy Brytjskie mają długą i świetną hisorie sztuki. Brytjski wkład w literature światową jest zdumiewająco bogaty w różnorodność gatunków jak i treść. Przez wiele wieków w Brytanii i na innych wyspach sztuka była dziedziną zajętą przez szlachte, która patronowała jej od wczesnych czasów nowożytnych do epoki wiktoriańskiej. Sztuka brytjska pomiędzy XVI a XVII wiekiem skupiona była na literaturze. Nurt renesansu opanował wyspy z opóznieniem, w szczególności jeżeli chodzi o architekture i malarstwo, które na kontynencie przeżywały swoje odrodzenie już w XV wieku. Jako, że społeczeństwo składało się w większości z protestantów Brytania nie doświadczyła pełnego rozkwitu 12 Whitehead G., (2002): Made simple economics, Poznań: Zysk i Spółka 11 baroku, który nastąpił po renesansie w rzymskokatolickich krajach takich jak Włochy czy Hiszpania w XVII i XVIII wieku. Angielski styl pod koniec XVIII wieku nawiązywał do klasycyzmu greckiego i rzymskiego. W XIX wieku rozpoczęła się epoka romantyzmu, która sprawiła, że sztuka stała się bardziej ekspresyjna. Egzotyczne miejsca, piękno natury i fascynacja średniowieczem były głównymi motywami prac romantycznych malarzy, rzeźbiarzy oraz pisarzy. W epoce wiktoriańskiej Brytania stała się pierwszym państwem o wysoce rozwiniętej urbanistyce, industrializacji, a także znaczącej klasie średniej, która mogła poświęcała swój wolny czas rozwojowi kulturalnemu. Właśnie te aspekty uwarunkowały ewolucje szkolnictwa, malarstwa, pisarstwa i muzyki. Powstał bliski związek między odbioracmi a artystami, którzy opisywali, malowali i wystawiali sceny oraz sytuacje bliskie właśnie klasie średniej. Czas i pieniądze poświęcone sztuce nabierały jeszcze większego znaczenia w wieku XX, a w szczególności po zakończeniu Drugiej Wojny Światowej w 1945 roku. Muzyka popularna i filmy miały najszersze grono odiorców, aczkolwiek muzyka klasyczna i literatura nadal cieszyły się dużym zainteresowaniem. W epoce powojennej wiele poważnych musicali twórców takich jak Cornelius Cardew, Peter Maxwell Davies i Harrison Birtwistle było bardzo kontrowersyjnych. Rzeźbiarstwo nowoczesne Sir Jacob Epstein’a jest również przykładem sztuki, która napotkała się z mieszanymi uczuciami odbiorców. 12 Do najważniejszych autorów literatury angielskiej musimy zaliczyć Williama Shakespear’a z dziełami takimi jak Makbet, Hamlet, Sen Nocy Letniej czy Otello; John Donne’a znany z poezji miłosnej i pieśni religijnych. Warto także wspomnieć o John Milton’ie autorze Raju Utraconego i Raju Odzyskanego. Do bardziej znanych pisarzy zaliczyć możemy także twórce Robinsona Crusoe, Daniela Defoe i Charles Dickens’a z dziełem Oliver Twist. Duże znaczenie dla rozwoju literatury miał Jonathan Swift autor Podróży Guliwera oraz Henry Fielding autor Tom Jones’a. Poeatami wartymi uwagi są William Blake, William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge, Lord Byron, John Keats a także Sir Walter Scott. W świecie nauki zasłużyli się Karol Darwin, Alexander Fleming, Michael Faraday i James Watt. 13 Rozdział 2 Specyfika funkcjonowania instytucji publicznych w Wielkiej Brytanii 2.1 Parlament Wielka Brytania jest monarchią konstytucyjną opartą na demokracji parlamentarnej. Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym czyli konstytucji spisanej. Zamiast tego, o ustroju państwa stanowi konstytucja w sensie materialnym, to znaczy ogół norm i zasad dotyczących wykonywania władzy. Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się z czterech źródeł: prawo stanowione prawo precedensowe konwenanse konstytucyjne dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze. Dzisiejsze instytucje i zasady ustrojowe powstawały w Wielkiej Brytanii poprzez adoptowanie dawnych instytucji do nowych warunków i aktualnych potrzeb. Zmiany następowały powoli i w sposób płynny. Podstawowe zasady i instytucje ustrojowe wykształciły się w ciągu XVII i XVIII stulecia. Podział kompetencji między królem a parlamentem skrystalizował się w wieku XVII, natomiast w wieku XVIII doszło do 14 wykształcenia się rządu, oraz do ufundowania podstawowych zasad parlamentarnych. Rewolucja przemysłowa przyniosła następnie demokratyzację tak ukształtowanego systemu. Monarcha Dziedzicznym władcą Wielkiej Brytanii jest monarcha. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z uznaną maksymą król panuje, a rząd rządzi. Władza królewska została w całości przeniesiona na parlament, gabinet i sądy. Pozostałe uprawnienia, tak zwane prerogatywy królewskie, mają formalnie dosyć szeroki zakres; król jest zwierzchnikiem i naczelnym wodzem sił zbrojnych, ma prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju, może zwoływać i rozwiązywać parlament, ma prawo sankcji ustaw, oraz prawo łaski, ponadto mianuje wszystkich wyższych urzędników, a w tym członków rządu. W praktyce, wszystkie decyzje królewskie wymagają ministerialnej kontrasygnaty, co oznacza, że król nie podejmuje decyzji, a tylko je uprawomocnia choć z drugiej strony, król nie ponosi również za żadną decyzję odpowiedzialności, zgodnie z maksymą: Król nie może czynić źle. Parlament Parlament brytyjski składa się z trzech członów: z Izby Gmin, która jest izbą niższą, Izby Lordów stanowiącej izbe wyższą oraz z monarchy. Izba Gmin liczy obecnie 659 członków wybieranych w wyborach powszechnych według ordynacji większościowej w jednomandatowych okręgach wyborczych, których jest 529 wAnglii, 72 w Szkocji, 40 w Walii i 18 w Irlandii Północnej. 15 Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a bierne w wieku 21 lat. Okres pełnomocnictw ale nie kadencji może trwać maksymalnie pięć lat. Izba Lordów składa się z dziedzicznych i dożywotnich lordów, z lordów duchownych oraz z lordów prawa. W 2003 roku prawo zasiadania w Izbie miało 691 członków z tego 547 lordów dożywotnich, 26 lordów duchownych, 27 lordów prawa i 91 lordów dziedzicznych. W gestii parlamentu leży: Władza ustawodawcza. Teoretycznie, wszystkie trzy człony parlamentu muszą zgodzić się na wprowadzenie nowego prawa; przy czym udział króla w pracach parlamentu dawno już wyszedł z użycia, natomiast Izba Lordów posiada jedynie prawo veta zawieszającego, które w dodatku nie ma zastosowania przy uchwalaniu budżetu. Nadzór nad pracą rządu. Izba Gmin oraz Izba Lordów nadzorują prace rządu poprzez system debat, interpelacji oraz powoływanie specjalnych komisji. Dzięki tym procedurom, gabinet jest zmuszony do udzielania społeczeństwu wyjaśnień na temat prowadzonej polityki. Kontrola finansów państwa. Ustalanie podatków oraz stanowienie budżetu należy do obowiązków Izby Gmin. Obrona praw jednostki. Każdy obywatel, który czuje, że został potraktowany niesprawiedliwie może zwrócić się o pomoc do swojego przedstawiciela w Izbie Gmin, który o ile uzna to za wskazane, powinien zbadać sprawę i pomóc w rozwiązaniu problemu. 16 Wdrażanie dyrektyw Unii Europejskiej. W obydwu Izbach działają specjalne komisje których zadaniem jest dokładne badanie unijnych dyrektyw przed wprowadzeniem ich jako praw. Parlament wprowadza również niezbędne zmiany w przepisach prawnych dostosowując je do wymogów prawa europejskiego. Dyskusja nad aktualnymi problemami. Obydwie izby Parlamentu debatują nad kwestiami o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa brytyjskiego oraz nad ważnymi wydarzeniami międzynarodowymi. Tematyka tego rodzaju debat nie jest niczym ograniczona. Do 1911 roku obydwie izby parlamentu były równoprawne. Obecnie Izba Lordów pełni przede wszystkim funkcję doradczą, zgłaszając poprawki do ustaw opracowywanych w Izbie Gmin. Ponadto, Izba Lordów pełni funkcję sądu apelacyjnego najwyższej instancji. Władza ta jest wykonywana przez dziewięciu powoływanych w tym celu lordów sądowych. W końcu ubiegłego stulecia powołano do życia oddzielne parlamenty/zgromadzenia narodowe Szkocji z129 deputowanymi, Walii z 60 deputowanymi oraz Irlandii Północnej z 108 deputowanymi. 17 Rząd i Gabinet Charakterystyczną cechą ustroju jest rozróżnienie pomiędzy rządem a gabinetem. Rządem nazywa się ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę, a ich liczba sięga stu osób. Gabinet to znacznie węższy, właściwy organ rządowy, który zbiera się na wspólnych posiedzeniach. Po ogłoszeniu wyników wyborów do Izby Gmin monarcha powierza liderowi zwycięskiej partii stanowisko premiera czyli prime minister - pierwszy minister i powierza mu sformowanie rządu. Premier musi być członkiem Izby Lordów lub Izby Gmin. Lider najsilniejszej w parlamencie partii opozycyjnej obejmuje stanowisko Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości. Otrzymuje przy tym służbową pensję w wysokości połowy pensji premiera. Partia opozycyjna powołuje własny rząd z pełną obsadą ministerialną, tak zwany gabinet cieni, dzięki czemu w jest każdej chwili gotowa by przejąć władzę. Ponadto, członkowie gabinetu cieni mają rywalizować w trakcie debat parlamentarnych ze swoimi rządowymi odpowiednikami. Skład oraz strukturę gabinetu oraz liczbę ministerstw i zakres ich obowiązków ustala premier. Ilość członków gabinetu nie jest limitowana prawnie. Odpowiednia ustawa z 1975 roku reguluje jedynie liczbę opłacanych z budżetu państwa Sekretarzy Stanu i może być ich maksymalnie dwudziestu jeden. Od czasów Roberta Walpole'a obowiązuje zasada, wedle której wszyscy członkowie gabinetu powinni być członkami parlamentu. Większość stanowisk obejmują zazwyczaj członkowie Izby Gmin, ale kilka z nich przysługuje zawsze przedstawicielom Izby Lordów. 18 Rząd dzieli się na senior ministers czyli ministrowie właściwi lub ministrowie Korony, kierujących pracą poszczególnych resortów, oraz podporządkowanych im junior ministers inaczej ministrowie młodsi, zadaniem których jest przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin. Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbami. Sądownictwo Struktura sądownictwa w Wielkiej Brytanii jest względnie prosta. Najniższy szczebel stanowią sądy pokoju, w których orzekają bezpłatnie niezawodowi sędziowie pokoju. Kadra sędziów zawodowych jest bardzo nieliczna, a większość spraw sądowych załatwiana jest w sądach pokoju. Wyższą instancję stanowią sądy hrabstw zwane county courts. Sądem Najwyższym jest Supreme Court w Londynie, a trybunałem apelacyjnym jest Sąd Izby Lordów. W sądownictwie brytyjskim nie funkcjonuje instytucja sądów administracyjnych, a ich funkcję pełnią sądy hrabstw i sądy pokoju. 19 2.2 Partie Polityczne Wielka Brytania posiada system dwupartyjny co oznacza, że tylko dwie partie mają faktyczne poparcie w wyborach. Partią, która obecnie sprawuje władze w Zjednoczonym Królestwie jest Labour Party, czyli Partia Pracy pod przywódctwem Tony Blair’a, która od 1997 roku nieustannie wygrywa z elektoratem Conservative Party czyli Partii Konserwatywnej. Partia Pracy zwana jest potocznie laburzystami i jest brytyjską socjaldemokratyczna partia polityczna powstała w lutym 1900 roku ze zjednoczenia Niezależnej Partii Pracy, Towarzystwa Fabiańskiego i Federacji Socjaldemokratycznej. Do 1906 roku istniałą pod nazwą Komitet Przedstawicielstwa Robotniczego (Labour Representation Comitee). Partia Pracy jest członkiem Partii Europejskich Socjalistów oraz Międzynarodówki Socjalistycznej. Labour Party od początku działała w ścisłym związku ze związkami zawodowymi. Jej statut przewiduje członkostwo indywidualne i zbiorowe. Członkostwo indywidualne posiada około 300 000 osób, a na zasadzie członkostwa zbiorowego do partii należy mniej więcej 5,3 mln osób. Do Partii Pracy należy większość ze związków zawodowych zrzeszonych w Kongresie Związków Zawodowych, a także wiele innych stowarzyszeń i ugrupowań. 20 W okresie międzywojennym Partia Pracy zaczęła zajmować pozycję Partii Liberalnej jako jednej z dwóch głównych partii. Już w wyborach w 1922 roku partia zajęła drugie miejsce, a w 1924, a następnie w latach 1929-1935 tworzyła rząd pod przewodnictwem James Ramsay McDonald’a, który początkowo był mniejszościowym z poparciem liberałów, a następnie koalicyjnym z udziałem liberałów i potem konserwatystów. W 1945 roku laburzyści po raz pierwszy sformowali jednopartyjny rząd większościowy pod przewodnictwem Clement Attlee, który wprowadził radykalne reformy gospodarcze nacjonalizując wiele gałęzi przemysłu, reorganizując system podatkowy, ubezpieczeń społecznych i służbę zdrowia. W latach 60’tych ówczesny przywódca Partii Pracy, Hugh Gaitskell, zreformował partię rezygnując z radykalnych haseł socjalistycznych (rethinking socialism) i ograniczając rolę związków zawodowych. Laburzyści tworzyli jeszcze rząd w latach 1964-1970 i 1974-1976 z premierem Harold Wilson’em oraz w latach 1976-1979 pod przewodnictwem James Callaghan’a, po czym pozostawali w opozycji przez 18 lat. Partia nie potrafiła podczas tego okresu sformułować odpowiednio atrakcyjnego programu alternatywnego wobec thatcheryzmu. Na przełomie lat 70’tych i 80’tych nastąpił okres lewicowego radykalizmu, a przywództwo Neil Kinnock’a przywróciło tożsamość ideologiczną partii na tory centrolewicowe. 21 Partia Pracy powróciła do władzy dopiero w 1997 roku pod przewodnictwem Tony Blair’a, który dokonał zdecydowanej modernizacji partii w kierunku. Laburzyści w pełni zaakceptowali zasady wolnorynkowe, zmniejszyli uzależnienie od związków zawodowych, zapowiadali reformy ustrojowe jak autonomia dla Szkocji i Walii zrealizowana w 1997 roku oraz zlikwidowanie dziedziczności w Izbie Lordów w 1999 roku. 2.3 Organizacje Społeczne Wielka Brytania posiada silny i zróżnicowany sektor organizacji pozarządowych; szacunkowe wydatki na sektor niedochodowy wynosiły w 1995 roku około 5 % Produktu Krajowego Brutto. Szerzej mówiąc organizacje te dzielą się na grupy, zajmujące się badaniami, opieką społeczną i kampaniami, jednakże ich działania często się pokrywają. Podczas gdy organizacje zaajmujące się badaniem i opieką społeczną otrzymywały przez wiele lat finansowe wsparcie od firm, dopiero od bardzo niedawna pojawiły się przypadki współpracy z wielkimi wielonarodowymi organizacjami, urządzającymi kampanie takimi jak GreenPeace czy New Economic Foundation. 22 Obecnie z Wielkiej Brytanii istnieje 180 tysięcy zarejestrowanych organizacji społecznych. Organizacje te określa się jako charities co dosłownie oznacza organizacje charytatywne. Rejestracją wszelkich organizacji non-profit na terenie Anglii i Walii zajmuje się rządowa komisja o nazwie Charity Commission, w Szkocji jest to Office of the Scottish Charity Regulator zaś w Irlandii Północnej, Northern Ireland Charity Commission. Aby zarejestrować jakąkolwiek Charity należy wypełnić wniosek, który można uzyskać w siedzibie instytucji, poprzez internet bądź pocztą. Nie ma ograniczeń związanych z rejestracją. Nawet jedna osoba może stanowić organizacje społeczną. Niektóre z organizacji społecznych w ogóle nie wymagają rejestracji. Do takich należą wszelkie, które nie posiadają własnej siedziby, nie mają większego obrotu gotówkowego od 1000 funtów szterling rocznie bądź zrzeszają się regularnie w obrębie świętego miejsca zarejestrowanego w Act 1855. Takie organizacje określa się jako exempt charities. Każda organizacja składa coroczne zeznania ze swoich obrotów instytucji, której podlega. Wszelkie darowizny od zrzeszonych firm, wydatki bądź inwestycje zrzeszenia muszą być skrupulatnie księgowane przez przewodniczącego lub przewodniczących, którzy sprawują kontrolę nad prawną działalnością organizacji. 23 2.4 Media Prasa Jedną z głównych cech prasy pisanej w Zjednoczonym Królestwie jest imponująca liczba liczących się, ogólnokrajowych dzienników. Jest 14 tytułów codziennych oraz 15 niedzielnych. Około 60% ludzi w Wielkiej Brytanii czyta prase codzienną a aż 70% prase sięga po prase niedzielną. Nakład ogólny wszystkich dzienników ogólnokrajowych to 14 mln sztuk zaś prasa niedzielna to aż 15 mln. Ilości te i tak są znacznie mniejsze aniżeli te z lat 50’tych gdyż pomimo teraźniejszego rozwoju prasy, liczba czytelników z roku na rok spada. Tendencja ta wywołuje takie efekty jak rozmaite obniżki cen gazet a nawet ich bezpłatne rozdawanie. Wszystkie zgromadzone tytuły dzienników tworzą razem ogromny, codzienny nakład z czego cztery wiodące tytuły zajmują od 2-4mln egzemplarzy dziennie. Są nimi: The Sun (3,5mln), „News of the World” ( 4mln), “Daily Mirror” (3,2 mln) oraz „ Sunday People” ( 3mln ). Niektóre gazety zanotowały ogromne spadki czytelności jak chociażby „Daily Express”, który niegdyś był najpopularniejszym tytułem w Wielkiej Brytanii. Ogólna sprzedaż wszystkich dzienników w Zjednoczonym Królestwie, biorąc pod uwage egzemplarze o pełnej cenie, waha się między 10 a 11 milionami każdej doby. Prasę na wyspach dzieli się następująco: quality, middle i popular czyli jakościową, średnią i popularną. Połowa spośród sprzedawanych tytułów ogólnokrajowych to gazety o formacie tabloid czyli tabelek, które występują w gatunkach middle i popular. 24 Całą prase brytyjską posiada siedem korporacji z których cztery największe to: News International, Trinity Mirror, Northern and Shell oraz Daily Mail and General Trust. Zważając na wyspiarskie położenie i zróżnicowane zagęszczenie ludności zapewne nie obyłoby się w tym kraju bez prasy regionalnej i lokalnej. Istnieje około 90 tytułow regionalnych wydawanych zarówno rano jak i wieczorem. Jest również 6 niedzielnych gazet. Podczas ostatnich 25 lat nakłady pism porannych i wieczornych systematycznie spadały zaś niedzielnych proporcjonalnie wzrastały. Sprzedaż regionalnych gazet różnie się następująco: od 612 tys. Nakładu „Sunday Post” w Szkocji do mniej niż 29 tys. „Express” i „Echo in Exeter” w Anglii. Najbardziej poczytnym, wieczornym tytułem jest „Express and Star” z Wolverhampton w Anglii z codziennym nakładem 180 tys. Egzemplarzy. Jeśli chodzi o poranną prase regionalną to przoduje „Herald” z Galsgow o nakładzie 96 tys. Około 80% społeczeństwa w Zjednoczonym Królestwie czyta prase regionalną i lokalną. Jest około 1300 tytułów gazet lokalnych. Są to przeważnie tygodniki, a ich nakłady są zazwyczaj małe ze względu na koszty wydania, które nie zawsze się zwracają. „The West Briton” drukuje 50 tys. egzemplarzy tygodniowo i jest to największy nakład spośród płatnych tygodników lokalnych. Dla porównania dodam, że tytuły bezpłatne, których jest około 25, kolportażuje ponad 100 tys sztuk każde. 25 Jak w przypadku dzienników ogólnokrajowych, tygodniki są również w rękach wielkich koncernów. Najbardziej znaczącą z tych, które drukują płatne tytuły jest The Kent Messenger Weekly Newspaper Group z Anglii, z łączną sprzedażą 135 tys. sztuk tygodniowo. Pięć pozostałych, zauważalnych grup posiada bezpłatne tygodniki, które rozprowadzają po około 1 mln gazet każda. Wymienić tu trzeba korporacje o nazwie Trinity Mirror Southern o ogromnym nakładzie 1,7 mln egzemplarzy. W ogóle, około 32,5 mln kopii lokalnych gazet jest rozprowadzanych tygodniowo w całej Wielkiej Brytanii. Media audiowizualne Głównym nadawcą w Wielkiej Brytanii jest British Broadcasting Corporation czyli BBC, posiadające 2 programy telewizji ogólnokrajowej z oddziałami regionalnymi, 5 ogólnokrajowych stacji radiowych, telewizje kablową, cyfrowe kanały telewizyjne oraz ponad 40 lokalnych stacji radiowych. Dodatkowo, korporacja ta posiada udziały w rozmaitych przedsięwzięciach medialnych na całym świecie oraz najczęsciej odwiedzaną strone internetową w Europie. BBC dociera do 90% populacji z czego programy BBC1 i BBC2 pochłaniają 37% ogółu widzów, zaś BBC Radio zajmuje aż 53% słuchaczy. Głównym konkurentem dla kanałów telewizyjnych BBC jest Channel 3 znany jako Independent Television czyli telewizja niezależna ( ITV). Piętnaście regionalnie rozsianych oddziałów nadaje zarówno regionalnie jak i ogólnokrajowo. Dwanaście spośród nich posiadają dwie firmy: Carlton i Granada. Channel 3 dociera do 100% społeczeństwa a jego udział w oglądalności w roku 2004 wyniósł 29%. 26 Channel 4 to kolejny z naziemnych nadawców jednak różni sie tym od powyższych, iż jest on wyłącznie nadawcą. Prawie 100% jego sygnału to programy zakupione od niezałeżnych producentów telewizyjnych, których jest aż 1500 w całym Zjednocoznym Królestwie. Nawet BBC i ITV od początku lat 90’tych zmuszone były kupować aż 25% swoich programów od owych producentów. Jedna piąta najbardziej popularnych programów telewizyjnych to właśnie te dostarczane od wytwórni niezależnych. Piątym, najmłodszym nadawcą naziemnym jest Channel 5 istniejący od kwietnia 1997 roku. Dociera on do 80% społeczeństwa i w całościowej oglądalności zyskuje niewiele ponad 5,7% widzów. Podsumowując, conajmniej 90% populacji ogląda programy ogólnodostępne. Nawet w domach z telewizją kablową i antenami satelitarnymi ponad dwie trzecie oglądalności to właśnie wyżej wymienione kanały. Telewizja satelitarna w Wielkiej Brytanii kontrolowana jest przez BSkyB, którego właścicielem jest Rupert Murdoch ( News International ). Oferuje on ponad 200 kanałów. Na początku roku 2003, 15 mln domów odbierało sygnał satelitarny co przeważało o 30% rok 2002 jednak publiczność dla poszczególnych kanałów ciągle pozostaje mała. Główny kanał Sky TV posiada zaledwie 5% ogólu oglądalności. 27 Telewizja kablowa dociera do coraz większej liczby mieszkańców Zjednoczonego Królestwa bo aż do 40 mln jednak tylko jedna czwarta z tego decyduje się na jej założenie a co za tym idzie na abonament. Rynek zdominowany jest przez dwóch dostawców: Telewest oraz NTL. Sumując, telewizje kablową i satelitarną to mają one łączną oglądalność między 15-16% publiki. Indywidualnie nawet najabrdziej popularne programy kablowe nie mogą sie równać z naziemnymi. 28 W Wielkiej Brytanii istnieje 9 ogólnokrajowych stacji radiowych z czego 5 należy do BBC. Posiada ono również regionalne rozgłośnie w Szkocji, Walii i Północnej Irlandii oraz kilka innych w głównych miastach w okół Londynu. Zostało przyznanych około 250 licencji dla programów lokalnych. Poprzez ogormną ekspansje radia w Zjednoczonym Królestwie, przeciętny słuchacz może wybierać sposród 15 stacji zaś w stolicy aż 24. Radio jest napopularniejszym, dziennym środkiem przekazu i obejmuje aż 92% populacji. Ogólnokrajowe BBC zajmuje aż 40% słuchaczy jednak jeśli chodzi o lokalne stacje to przeważają rozgłośnie komercyjne nawet z 3 razy większą ilością odbiorców. Tylko kilka stacji jest w posiadaniu pojedyńczych osób, reszta jest w rękach 15 grup gdzie 8 największych posiada aż 70 licencji radiowych spośród wspomnianych 250. Radio w Wielkiej Brytanii jest upominane przez Rząd by muzyka nie stawała się jedynym sygnałem toteż zalecane jest by była ona najwyżej połową czasu antenowego danych stacji. Pomimo tego i tak brakuje różnorodności w eterze dlatego powstają nielegalne, pirackie rozgłośnie o dużej, niezmierzonej słuchalności. blog o pisaniu prac z prawa darmowe prace mgr prace z pedagogiki prace mgr z politologii prace z informatyki prace z prawa 29 prace z hotelarstwa Internet Wszystkie główne media w Wielkiej Brytanii mają swoje witryny internetowe. Zaczęło sie to od powstania witryny „Electornic Telegraph” a następnie „ The Guardian” i „Observer” w roku 1994. Około 85% lokalnych gazet ma strony internetowe. W latach 1999-2000 nastąpił ogromny boom w transakcjach online, i właśnie wtedy powstała większość poważnych witryn. Transakcje te często liczono w setkach milionów funtów pod koniec roku podatkowego. BBC Online jest najczęściej odwiedzaną witryną internetową w Europie. Ludzie głównie sięgają do działu News gdzie można znaleźć najaktualniejsze wiadomości ze świata. Liczba odsłon tej strony w 2004 roku wynosiła 280 mln. Ponad połowa dorosłych Brytyjczyków używa na codzień internetu. Agencje prasowe Londyn jest światowym łącznikiem informacyjnym i właśnie dlatego wiele agencji prasowych mieści się w tym mieście. Jest ono globalną kwaterą Reutera i bazą dla wielu innych, znanych agencji. prace z pedagogiki prace z zzl prace z socjologii blog o pisaniu prac magisterskich 30