praca magisterska - gielda papierow wartosciowych jako rynek wtorny (61 stron)

GIEŁDA PAPIERÓ W W ARTO ŚCIO WYCH
JAKO RYNEK W T Ó RNY
SPIS TREŚCI
Wstęp......................................................................................... 3
Roz dz i ał I
Gi eł da, stru ktu ra ryn ku ................................................................ 5
1. Gi eł da papi erów wartości owych ....................................... ........ 5
2. Ryn ek pi erwotn y i wtórn y........................................................ 12
Roz dz i ał II
Podstawowe z agadn i en i a z z akresu ryn ku kapi tał owego................. 19
1. Ryn ek kapi tał owy .................................................................... 19
2. Wybran e papi ery wartości owe. Akcj e, obl i gacj e,
kon trakty termi n owe... ............................................................. 24
3. Pu bl i cz n y obrót papi erami wartości owymi ................................ 36
4. In formacj e z awarte w prasowych tabel ach gi eł dowych ,
oraz wskaź n i ki ryn ku kapi tał owego.................... ...................... 40
Roz dz i ał III
In westowan i e n a ryn ku kapi tał owym............................................. 46
1. Ryz yko i n westowan i a n a gi eł dz i e............................................. 46
1.1. Ryz yko akcj i , obl i gacj i , kon traktów termi n ow ych ............... 50
1.2. In westorz y dł u gotermi n owi i speku l an ci gi eł dowi ............... 56
2. Organ i z acj a Gi eł dy Papi erów Wartości owych
w Warsz awi e........................................................................... 60
2.1. Stru ktu ra org an i z acyj n a - cz ł on kowi e gi eł dy....................... 60
2.2. Promocj a i edu kacj a.......................................................... 62
2.3. Współ praca Mi ędz yn arodowa............................................. 64
Zakoń cz en i e................. ............................................................... 66
Poj ęci a u ż yte w pracy.................................................................. 68
Bi bl i ografi a................................................................................. 71
WSTĘP
W pol ski m systemi e ekon omi cz n ym pocz ątek l at dz i ewi ęćdz i esi ątych prz yn i ósł
poważ n e z mi an y. Ni ektóre z wprowadz on ych el emen tów gospodarki ryn kowej mi ał o
kon sekwen cj e w wi el u dz i edz i n ach gospodarki . W z wi ąz ku z tym roz wi n ął si ę bardz i ej
ryn ek kapi ta ł owy, n a którym z organ i z owan o obrót papi erami wartości owymi , prz ede
wsz ystki m akcj ami prywatyz owan ych prz edsi ębi orstw. W 1991 roku powstał a Gi eł da
Papi erów Wartości owych w Warsz awi e.
Gi eł da j est to
mi ej sce, w
którym h an dl u j e si ę papi erami wa rtości owymi ,
taki mi j ak akcj e i obl i gacj e. To mi ej sce, w którym n astępu j e kon cen tracj a popytu i
podaż y, gdz i e u stal a si ę cen ę towaru . In acz ej mówi ąc j est to i n westowan i e w papi ery
wartości owe. Róż n i si ę on o od l okowan i a n a termi n owych rach u n kach ban kowych .
Podstawowa róż n i ca wyn i ka z dość du ż ego ryz yka występu j ącego prz y i n westowan i u
w papi ery wartości owe, prz ede wsz ystki m prz y i n westowan i u w akcj e.
Dl atego prz ed podj ęci em decyz j i cz y i n westować w papi ery wartości owe, cz y l okować
środki n a rach u n kach ban ko wych trz eba si ę bardz o dobrz e z astan owi ć. Osoby, które
z decydował y si ę grać n a gi eł dz i e postępu j ą tak, aby z ai n westować środki by
prz yn i osł y i m z yski .
Ryn ek papi erów wartości owych w Pol sce dz i ał a i prz ybi era roz mi ary
odpowi adaj ące potrz ebom gospod arki pol ski ej .
Aby z roz u mi eć gi eł dę, osoby z ai n teresowan e powi n n y poz n ać i stotę ryn ku
kapi tał owego, z n acz en i e wi el u i n westycj i z wi ąz an ych
z obrotem papi erami wartości owymi taki ch j ak K omi sj a Papi erami Wartości owymi ,
domy makl erski e, fu n du sz e powi ern i cz e i i n n e.
Na każ dym z tych ryn ków h an dl u j e si ę i n n ego rodz aj u towarem, dl atego też
z ostał dokon an y podz i ał tych ryn ków. Ryn ki te są bardz o podobn e do si ebi e z e
wz gl ędu n a motywy oraz mech an i z my fu n kcj on owan i a u cz estn i ków h an dl u .
Zał oż en i em moj ej pracy j est prz ybl i ż en i e z agadn i eń ryn ku kapi tał owego
z arówn o osobom, które n i e spotkał y si ę wcz eśn i ej
z probl emem z wi ąz an ym z kapi tał em, akcj ami , obl i gacj ami , sposobem
prz eprowadz an i a tran sakcj i gi eł dowych j ak i osobom, które maj ą j u ż pewn ą wi edz ę z
z akresu ryn ku papi erów wartości owych .
W prz edstawi on ej pracy ch cę pokaz ać mech an i z m gi eł dy u moż l i wi aj ący
sprz edaż i ku pn o papi erów wartości owych z z ach owan i em bez pi ecz eń stwa i porz ądku .
Opi su j ąc Gi eł dę Papi erów Wartości owych podaj ę odn i esi en i a do systemu j ej
organ i z acj i oraz i n stytu cj i tworz ących j ą.
RO ZDZIAŁ I
GIEŁDA. ST RUKTURA RYNKU.
1. Giełda Papierów W artościowych w Warsz awie
Preku rsorem gi eł dy towarowej , a takż e kapi tał owej , był y z n an e j u ż w kraj ach
staroż ytn e go wsch odu - j armarki . W Babi l on i i i Egi pci e n a j armarkach l u dz i e
wymi en i al i si ę towarami , ku powal i i sprz edawal i swoj e produ kty. Po pewn ym cz asi e
n a n i ektórych j armarkach poj awi ł si ę n owy sposób wymi an y - z acz ęto h an dl ować
towarem, którego fi z ycz n i e n i e b ył o, z n aj dował si ę on w magaz yn ach .
Naz wa gi eł dy poch odz i od n az wy domu patrycj u sz y mi ej ski ch „Van den Beu rae” w
Bru gi i , gdz i e w XIV wi eku w podwórz u z bi eral i si ę regu l arn i e h an dl arz e pi en i ędz mi i
weksl ami w cel u dokon an i a tran sakcj i i wymi an y wi adomości , opi n i i i sądów.
W 1602 roku po raz pi erwsz y n a gi eł dz i e w Amsterdami e h an dl owan o akcj ami - był y
to akcj e Zj edn ocz on ej K ompan i i Wsch odn i oi n dyj ski ej .
Istn i ej ąca od poł owy XIX wi eku gi eł da l on dyń ska był a od pocz ątku bi eż ącego stu l eci a
- wi odącą gi eł dą świ ata.
Pol ska n az wa „gi eł da” poch odz i prawdopodobn i e od sł owa „gi l di a”, które oz n acz a
z gromadz en i e ku pców.
1
Gi eł da j est to mi ej sce, gdz i e ku pu j e si ę i sprz edaj e określ on y towar po cen ach
odpowi adaj ących sytu acj i ryn kowej . Istn i ej ą róż n e rodz aj e gi eł d: wal u towe , z boż owe,
kwi a towe i td. Gi eł da papi erów wartości owych j est specj al n ym typem gi eł dy. Jej
dz i ał an i e j est bardz o staran n i e określ on e
i podl ega ści sł ej kon trol i . Lecz tak j ak i n n e gi eł dy j est mi ej scem gdz i e kon cen tru j e
si ę popyt i podaż , są tu u stal an e cen y towarów j aki mi są papi ery wartości owe. Jest
równ i eż mi ej scem, które dl a wi el u osób: i n westorów, pol i tyków gospodarcz ych ,
prez esów spół ek n otowan ych n a gi eł dz i e staj ą si ę wyz n acz n i ki em podej mowan ych
decyz j i .
Cał y system ryn kowy moż emy prz edstawi ć w sposób n aj ogól n i ej sz y, z a pomocą
n astępu j ącego wykresu .
STRUKTURA RYNKU
RYNEK
RYNEK TOWAROWY
RYNEK K APITAŁOWY
RYNEK CZYNNIK ÓW
RYNEK NIERUCHOMOŚCI
PRODUK CJI
1
RYNEK PRACY
RYNEK K REDYTOWY
RYNEK PAPIERÓW
Opracowanie na podstawie artykułu „Giełdy świata - geneza i obecne zasady działania”
WARTOŚCIOWYCH
ź ródł o: K . Nowak „Ryn ek kapi tał owy - Gi eł da Papi erów Wartości owych ”
Wydawn i ctwo Wyż sz ej Sz koł y Ban kowej , Poz n ań 1995 rok
Pi erwsz a gi eł da papi erów wartości owych powstał a w Pol sce
w 1817 roku i dz i ał ał a n i eprz erwan i e do 1939 roku . Po roz pocz ęci u okresu
tran sformacj i u stroj owej prz ystąpi on o do reaktywacj i gi eł dy. Po u ch wal en i u u stawy :
Prawo o pu bl i cz n ym obroci e papi erami wartości owymi i fu n du sz ach powi ern i cz ych ,
powstał y podstawy prawn e gł ówn ych i n stytu cj i ryn ku kapi tał owego, w tym Gi eł dy
Papi erów Wartości owych w Wars z awi e (GPW).
2
2
J. Socha „Rynek, giełda, inwestycje „Warszawa 1998r. wydawnictwo „Olimpus”
Gi eł da Papi erów Wartości owych w Warsz awi e z ostał a z ał oż on a
22 kwi etn i a 1991 roku prz ez Skarb Pań stwa j ako spół ka akcyj n a, której u dz i ał owcami
mogą być poz a Skarbem Pań stwa domy makl erski e, ban ki , emi ten ci , towarz ystwa
fu n du sz u p owi ern i cz ego, z akł ady u bez pi ecz en i owe.
Naj waż n i ej sz ymi organ ami warsz awski ej gi eł dy są:
- Wal n e Zgromadz en i e Akcj on ari u sz y,
- Zarz ąd Gi eł dy, w którego skł ad wch odz ą prez es i 5 cz ł on ków.
Aby prowadz i ć gi eł dę potrz ebn e j est z ez wol en i e, które wydaj e Prez es Ra dy Mi n i strów
n a wn i osek K omi sj i Papi erów Wartości owych .
Regu l ami n gi eł dy w sz cz egól n ości określ a:
- dn i otwarci a i godz i n y sesj i ,
- porz ądek obrotu papi erami wartości owymi n a gi eł dz i e,
- waru n ki i tryb n otowań ,
- waru n ki i prawa prz ebywan i a n a gi eł dz i e,
- sposób u stal an i a i ogł asz an i a ku rsów,
- rodz aj e tran sakcj i z awi eran ych n a gi eł dz i e,
- sposób kl asyfi kowan i a papi erów wartości owych ,
- system i n formacyj n y gi eł dy,
- wysokość stał ej opł aty rocz n ej z a korz ystan i e z u rz ądz eń
gi eł dy,
- wysokość i sposób n al i cz an i a opł at tran sakcyj n ych ,
- system roz l i cz eń i ewi den cj i tran sakcj i gi eł dowych .
3
Wsz ystki e papi ery wartości owe dopu sz cz on e do obrotu pu bl i cz n ego
prz ech owywan e są w postaci z api su el ektron i cz n ego
w K raj owym Depoz yci e Papi erów Wartości owych .
3
"Prawoo papierów wartościowych" opracowane przez M. Jakubek, J. Mojek, Lublin 1997
In stytu cj a ta, która podobn i e j ak Gi eł da j est spół ką akcyj n ą, prowadz i kon ta
depoz ytowe dl a wsz ystki ch u cz estn i ków ryn ku oraz roz l i cz a z awarte tran sakcj e.
System ten z apewn i a u cz estn i kom peł n e bez pi ecz eń stwo obrotu i och ron ę papi erów
prz ed z n i sz cz en i em, kra dz i eż ą l u b fał sz erstwem.
K l i en t, który prz eprowadz a tran sakcj e z a pośredn i ctwem domu makl erski ego, n i e
dostarcz a papi erów wartości owych w formi e fi z ycz n ej . K aż da tran sakcj a j est
odn otowan a n a j ego rach u n ku w bi u rz e makl erski m.
4
Zawarci e tran sakcj i z a po średn i ctwem bi u ra makl erski ego obraz u j e pon i ż sz y
sch emat.
ARCH ITEKT URA RYNKU
ROZLICZENIE PIENIĘDZY
ZLECENIE K LIENTA
KLENT
BIURO
MAKLERSKIE
ZLECENIE MAK LERA
GIEŁDA
KDPW
ZAWIADOMIENIE
O TRANSAK CJI
BANK
ROZLICZENIE
ROZLICZENIOWY
TRANSAK CJI
ź ródł o: „Organ i z acj a i dz i ał an i e gi eł dy” - Gi eł da Papi erów Wartości owych Warsz awa
2000
Opracowanie na podstawie "Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A." wydawnictwo
oficjalnie Papierów wartościowych w W-wie maj 2000r.
4
Pi erwsz a sesj a n a Gi eł dz i e Papi erów Wartości owych w Warsz awi e odbył a si ę 16
kwi etn i a 1991 roku . Na pocz ątku sesj e odbywał y si ę raz
w tygodn i u , a od stycz n i a 1992 roku dwa raz y w tygodn i u . Na pocz ątku dz i ał al n ości
n a gi eł dz i e obracan o akcj ami 5 fi rm, z cz asem wprowadz on o akcj e i n n ych . K aż dy rok
prz yn osi ł waż n e d l a j ej roz woj u z mi an y. Zwi ększ ył a si ę l i cz ba spół ek gi eł dowych ,
kapi tal i z acj a coraz dł u ż sz e sesj e, z wi ększ ył a si ę równ i eż i ch cz ęstotl i wość. Obecn i e
n a gi eł dz i e n otowan e są akcj e 222 spół ek oraz ki l kan aści e sesj i obl i gacj i Skarbu
Pań stwa.
Notowa n i a papi erów wartości owych odbywaj ą si ę w dwóch systemach :
- ku rsu j edn ol i tego, gdz i e n otowan e są wsz ystki e akcj e, a takż e wi ększ ość obl i gacj i
o z mi en n ym oprocen towan i u
- n otowań ci ągł ych , gdz i e n otowan e są n aj bardz i ej pł yn n e akcj e, wi ększ ość obl i gacj i
oraz kon trakty termi n owe i warran ty.
W systemi e ku rsu j edn ol i tego, ku rs u stal an y j est j eden raz podcz as sesj i n a
podstawi e z ł oż on ych wcz eśn i ej prz ez i n westorów z l eceń ku pn a
i sprz edaż y. W systemi e tym j edn ostką tran sakcyj n ą j est j eden papi er wartości owy.
Cech ą n otowań ci ągł ych j est to, ż e tran sakcj e dl a dan ego papi eru wartości owego
mogą być z awi eran e po róż n ych cen ach . W n otowan i ach ci ągł ych n a GPW określ an a
j est mi n i mal n a l i cz ba papi erów, j aki e maj ą być prz edmi otem tran sakcj i .
W trakci e n otowań ci ągł ych , t ran sakcj e z awi eran e są po ku rsi e n aj l epsz ego z l ecen i a
ocz eku j ącego. W cz asi e n otowań ci ągł ych obowi ąz u j ą ogran i cz en i a wah ań ku rsu .
Dopu sz cz al n i e wi deł ki wah ań wyn osz ą dl a obl i gacj i 3 pu n kty procen towe, a dl a akcj i
10% wz gl ędem ku rsu otwarci a.
Na pon i ż sz ym prz ykł adz i e prz edstawi on y j est sch emat u stal en i a ku rsu dn i a akcj i n a
gi eł dz i e.
Prz ykł ad
Na ostatn i ej sesj i gi eł dowej ku rs akcj i był n a poz i omi e 20 z ł .
Na sesj i bi eż ącej stan owi on ku rs odn i esi en i a - ku rs akcj i , z godn i e
z regu l ami n em Gi eł dy Papi erów Wartoś ci owych , moż e si ę u stal i ć 10% wi deł ek, cz yl i
18 - 22 z ł .
KUPNO
LICZBA AKCJI
SPRZEDAŻ
Zgłosz ona
Skumulowan
Limit ceny
a
Skumulowan
Zgłosz ona
a
1500
1500
PK D
3500
5000
22,0
11000
3000
2000
7000
21,5
8000
2000
1000
8000
21
6000
2000
2000
10000
20
4000
2000
PK D
2000
2000
ź ródł o: J. Soch a „Zroz u mi eć gi eł dę” Ol i mpu s Warsz awa 1992 rok
W kol u mn i e „l i cz ba akcj i z gł osz on a” prz edstawi on a j est l i cz ba akcj i , które i n westorz y
z ami erz aj ą n abyć l u b z być po określ on ych l i mi tach l u b po ku rsi e dn i a. Na prz ykł ad
3500 akcj i w z al ecen i ach ku pn a z l i mi tem 22 z ł . „Li cz ba sku mu l owan a” u kaz u j e
wi el kość popytu l u b podaż y prz y dan ym poz i omi e cen . Zatem po stron i e ku pn a
wi el kość 7000 akcj i to su ma 1500; 3500; 2000 akcj i . Im n i ż sz a cen a tym wi ększ y
j est popyt,
a wi ęc wi el kość sku mu l owan a po stron i e ku pn a rosn ą wraz z e spadki em cen y.
Natomi ast po stron i e sprz edaż y sytu acj a j est odwrotn a. Podstawą do u stal en i a ku rsu
j est z n al ez i en i e taki ej cen y, prz y której maksymal n a l i cz ba akcj i z mi en i wł aści ci el a.
W tym prz ypadku cen ą tą j est 21,5 z ł .
a obrót wyn osi 7000 akcj i .
5
Akcj e spół ek pu bl i cz n ych mogą być n otowan e n a ryn ku podstawowym, równ ol egł ym
l u b wol n ym.
Ryn ek podstawowy prz ez n acz on y j est dl a spół ek du ż ych . o kapi tal e akcyj n ym
wyn osz ącym mi n i mu m 7 ml n z ł , posi adaj ących co n a j mn i ej 500 akcj on ari u sz y.
Spół ka z obowi ąz an a j est równ i eż ogł osi ć rocz n e sprawoz dan i e fi n an sowe z a ostatn i e
3 l ata obrotowe, oraz osi ągn ąć ł ącz n y z ysk w tym okresi e, wyn osz ącym co n aj mn i ej
16 ml n z ł .
Ryn ek równ ol egł y prz ez n acz on y j est dl a spół ek o mn i ej sz y m kapi tal e akcyj n ym,
mi n i mu m 3 ml n z ł . maj ących co n aj mn i ej 300 akcj on ari u sz y. Spół ki , które ch cą być
n otowan e n a tym ryn ku mu sz ą pokaz ać z ysk z a ostatn i rok obrotowy oraz ogł osi ć
sprawoz dan i e fi n an sowe z a ostatn i e dwa l ata.
5
Opracowanie na podstawie J. Socha "Zrozumieć giełdę" Olimpus W-wa 1992r.
Ryn ek wol n y powstał dl a spół ek, które n i e speł n i aj ą waru n ków ryn ku podstawowego i
równ ol egł ego. Spół ki , które ch cą wej ść n a ten ryn ek z obowi ąz an e są do ogł osz en i a
sprawoz dan i a fi n an sowego z a ostatn i rok obrotowy.
6
6
"Organizacja i działanie giełdy" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie S.A. 2000r.
2. Rynek pierwotny i wtórny.
Ryn ek fi n an sowy, w tym ryn ek papi erów wa rtości owych dz i el i si ę n a:
 ryn ek pi erwotn y
 ryn ek wtórn y
Podz i ał ten opi era si ę n a kryteri u m podmi otu oferu j ącego papi ery wartości owe i
dotycz y z arówn o ryn ku pu bl i cz n ego oraz prywatn ego.
Emi ten t papi erów wartości owych decydu j e si ę n a i ch emi sj ę w cel u z doby ci a kapi tał u
potrz ebn ego do fi n an sowan i a pl an owych prz edsi ęwz i ęć.
Na ryn ku pi erwotn ym mamy do cz yn i en i a z tz w. „świ eż ą emi sj ą”. Oz n acz a to,
ż e sprz edaż n owych emi sj i papi erów wartości owych n astępu j e bez pośredn i o od
emi ten ta, tym i n westorom którz y stwi erdz i l i , ż e i n westycj a w papi ery wartości owe
dan ego prz edsi ębi orstwa j est korz ystn ą l okatą osz cz ędn ości . Uważ a si ę, ż e
sprawn ość i cz ęstotl i wość emi sj i pi erwsz ych świ adcz y o si l e cał ego ryn ku papi erów
wartości owych .
O brót na rynku pierwotnym
Źródł o: opracowan i e n a podstawi e materi ał ów DM BIG - BG
Emi sj a papi erów wartości owych oz n acz a
dl a emi ten ta (prz edsi ębi orstwa), al bo
AKCJE
z aci ągn i ęci e poż ycz ki w drodz e emi sj i obl i gacj i , i n n ych papi erów
dł u ż n ych
INWESTOR
A al bo
z wi ększ en i e
wł asn ej baz y kapi tał owej poprz ez emi sj ę akcj i l u b u dz i ał ów. Środki
SPÓŁKA
GOTÓWKA
pi en i ęż n e z emi sj i akcj i , po odl i cz en i u kosz tów wpł ywaj ą bez pośredn i o do spół ki i
z wi ększ aj ą j ej kapi tał wł asn y.
INWESTOR B
AKCJE
Waru n ki emi sj i są ści śl e określ on e prz ez
u stawodawstwa posz cz egól n ych k raj ów. Jest
on o tym bardz i ej roz wi n i ęte, i m bardz i ej j est roz wi n i ęty
i dł u ż ej fu n kcj on u j e dan y ryn ek papi erów wartości owych .
Wśród n aj cz ęści ej stosowan ych emi sj i wyróż n i amy:
 emi sj ę wł asn ą
 emi sj ę obcą
Prz y emi sj i wł asn ej emi ten t papi erów wartości owych spr z edaj e j e we wł asn ym
i mi en i u i n a wł asn y rach u n ek. Emi sj a wł asn a j est tań sz a, gdyż n i e ma pośredn i ków,
j edn ocz eśn i e emi ten t pon osi peł n ą odpowi edz i al n ość w raz i e n i epowodz en i a emi sj i .
Emi sj a obca n astępu j e w momen ci e gdy emi ten t n i e j est z n an y n a ryn ku fi n an sowym,
oraz sytu acj a n a ryn ku powodu j e, ż e powodz en i e emi sj i n i e j est ocz ywi ste. Prz y
emi sj i obcej spół ka decydu j e si ę n a korz ystan i e
z pośredn i ków o wysoki ch kwal i fi kacj ach - ban ków, domów makl erski ch , gdyż są on i
bardz i ej z n an i , ci esz ą si ę z au fan i em o raz posi adaj ą wi ększ ą wi edz ę o ryn ku .
Na ryn ku pi erwotn ym roz róż n i amy dwa rodz aj e ofert papi erów wartości owych :
- pu bl i cz n ą
-
n i epu bl i cz n ą
Oferta pu bl i cz n a : z godn i e z Ustawą „Prawo o pu bl i cz n ym obroci e papi erów
wartości owych ”, występu j e wtedy, gdy do propo n owan i a n abyci a, n abywan i a,
prz en osz en i a praw z emi towan ych w seri i papi erów wartości owych , wykorz ystu j e si ę
środki masowego prz ekaz u . O oferci e pu bl i cz n ej mówi my równ i eż w sytu acj i gdy j est
on a ski erowan a do wi ęcej n i ż 300 osób l u b n i eoz n acz on ego adresat a. Ustawa
stan owi , ż e do pu bl i cz n ego obrotu emi ten t moż e wprowadz i ć papi ery wartości owe
tyl ko z a pośredn i ctwem domu makl erski ego.
W z al eż n ości od tego j aki j est ryn ek kapi tał owy w dan ym kraj u rol a domu
makl erski ego moż e być aktywn a l u b pasywn a.
Aktywn a - gdy j est on j edn ocz eśn i e gwaran tem emi sj i , pasywn a - n i e bi erz e
odpowi edz i al n ości z a powodz en i e emi sj i , j ego rol a ogran i cz a si ę do pośredn i ka
pomi ędz y emi ten tem a i n westorem.
Oferta n i epu bl i cz n a : ma on a mi ej sce gdy propon owan i e n abyci a papi erów
wartoś ci owych j est ski erowan e do mn i ej n i ż 300 oz n acz on ych adresatów. Akcj e
u dostępn i an e są w procesi e prywatyz acj i pracown i kom l u b propon u j e si ę n abyci e
akcj i w j edn oosobowych spół kach Skarbu Pań stwa w i l ości n i e mn i ej sz ej n i ż 10%
akcj i dl a j edn ego n abywcy.
Na ryn ku pi erwotn ym i n westorz y n abywaj ą papi ery wartości owe po stał ej
cen i e emi syj n ej . Ni e moż e on a u l ec z mi an i e aż do koń ca okresu emi syj n ego
określ on ego prz ez emi ten ta. W prz ypadku emi sj i akcj i okres ten n i e moż e
prz ekrocz yć trz ech mi esi ęcy. Moż l i wa j est sytu acj a gdy i n westorz y ch cąc n abyć akcj e
emi ten ta mu sz ą prz ystąpi ć do prz etargu .
Wprowadz en i e papi erów wartości owych do pu bl i cz n ego obrotu prz ez emi ten ta
j est z az wycz aj bardz o dl a n i ego korz ystn e. K orz yści te są wyn i ki em:
 sz eroki ego gron a n abywców skł on n ych z ai n westować w prz ysz ł ość spół ki ;
 moż l i wość ł atwi ej sz ego u z yskan i a n owych kapi tał ów;
 podn i esi en i e wi arygodn ości spół ki , która n astępu j e z ch wi l ą j ej wej ści a n a gi eł dę;
 poj awi en i e si ę n az wy fi rmy w prasi e fi n an sowej oraz bi u l etyn ach gi eł dy
Ryn ek wtórn y papi erów wartości owych j est n i eodz own ym u z u peł n i en i em ryn ku
pi erwotn ego.
Ryn ek ten n aj prości ej moż emy określ i ć j ako ryn ek tran sakcj i w których emi ten t j u ż
n i e występu j e, tran sakcj e odbywaj ą si ę mi ędz y wł aści ci el ami akcj i .
O brót na rynku wtórnym
AKCJE
INWESTOR A
INWESTOR B
GOTÓWKA
ź ródł o: opracowan i e n a podstawi e materi ał ów DM BIG - BG SA
Na ryn ku wtórn ym emi ten t papi erów wartości owych n i e powi ększ a swoj ego kapi tał u ,
al e ma on dl a n i ch du ż e z n acz en i e, pon i eważ stan owi ź ródł o i n formacj i . K u rsy akcj i ,
ksz tał tow an i e si ę akcj on ari atu stan owi ą gł ówn e ź ródł o i n formacj i dotycz ące roz woj u
spół ki - emi sj e n owych seri i akcj i , obl i gacj i , u stal en i e cen y emi sj i n owych akcj i i tp.
Ryn ek wtórn y speł n i a trz y waż n e fu n kcj e:
 wpł ywa n a mobi l i z acj ę kapi tał u - w z al eż n ości od dz i a ł an i a ryn ku , i n westor
decydu j e si ę i n westować w papi ery wartości owe l u b l oku j e swoj e pi en i ądz e w i n n y
sposób;
 n astępu j e n a n i m tran sformacj a kapi tał u - kapi tał w z al eż n ości od sytu acj i n a
ryn ku , moż e prz ybi erać róż n e formy;
 n astępu j e ocen a kapi tał u - każ dy emi ten t określ a waru n ki , j aki e wi ąż ą si ę z emi sj ą
papi erów wartości owych )cen i e emi sj i ), j eż el i n a ryn ku wtórn ym cen a akcj i
prz ewyż sz a emi sj ę, to oz n acz a, ż e z yskał i n westor n a ryn ku pi erwotn ym, a straci ł a
spół ka emi tu j ąca akcj e.
Ryn ek wtórn y dz i el i my n a trz y segmen t: prywatn y, poz agi eł dowy oraz gi eł dowy.
Podz i ał ten z ostał dokon an y z e wz gl ędu n a z asi ęg obrotu papi erami wartości owymi
oraz w z al eż n ości od rodz aj u spół ek, które występu j ą n a tym ryn ku . W obroci e
prywatn ym z n aj du j ą si ę papi ery wartości owe n i e występu j ące w obroci e pu bl i cz n ym,
maj ą on e n aj mn i ej sz y z asi ęg. Nabywan i e i sprz edaż papi erów wartości owych
dokon u j e si ę pomi ędz y i n westorami z wykl u cz en i em gi eł dy, a takż e bez
wykorz ystan i a masowego prz ekaz u . Obrót papi erów wartości owych n a ryn ku
prywatn y m moż e dotycz yć równ i eż papi erów z n aj du j ących si ę
w obroci e pu bl i cz n ym, j eż el i ten obrót n astępu j e z pomi n i ęci em domu makl erski ego.
Naj cz ęści ej tran sakcj e n a ryn ku prywatn ym dokon ywan e są pomi ędz y osobami które
si ę z n aj ą.
Na ryn ku poz agi eł dowy z n aj du j ą si ę te papi ery wartości owe, które z ostał y
dopu sz cz on e prz ez komi sj ę do obrotu pu bl i cz n ego, al e n i e są n otowan e n a gi eł dz i e.
W kraj ach , w których ryn ek kapi tał owy j est roz wi n i ęty, ryn ek poz a gi eł dowy odgrywa
waż n ą rol ę. Gi eł da n otu j e tyl ko akcj e tych spół ek, które speł n i aj ą określ on e prz ez
n i e waru n ki - wi el kość n otowan ej spół ki , l i cz ba wyemi towan ych akcj i , akcj on ari u sz e
akcj i i td. Gi eł da papi erów wartości owych j est n aj waż n i ej sz ą cz ęści ą ryn ku wtórn ego.
Notowan e są n a n i ej spół ki odpowi edn i o du ż e i doj rz ał e. W ej ści e n a ten ryn ek
wymaga od emi ten ta speł n i en i a du ż ej i l ości waru n ków stawi an ych prz ez gi eł dę.
Ryn ek gi eł dowy i poz agi eł dowy określ an e są u stawowo j ako ryn ki
regu l owan e.
Powi n n y on e speł n i ać ki l ka waru n ków, aby mi ał y sku tecz n ość dz i ał an i a.
Podstawowym w aru n ki em j est z ach owan i e prz ej rz ystości - i n westor mu si otrz ymać
i n formacj e o wsz ystki m co si ę dz i ej e n a ryn ku . Następn y waru n ek to z apewn i en i e
kon cen tracj i popytu
i podaż y, i n n ym j est bez pi ecz eń stwo obrotu - i n westor mu si być prz ekon an y, ż e
tran sakcj e bę dą z awi eran e po rz ecz ywi stym ku rsi e u stal on ym wedł u g z asad ryn ku .
Na ryn ku wtórn ym z a pośredn i ctwem bi u r makl erski ch skł adan e są z l ecen i a
ku pn a - sprz edaż y prz ez kl i en ta n a podstawi e których doch odz i do z awarci a
tran sakcj i gi eł dowych .
Zl ecen i e sk ł adan e prz ez i n westora w bi u rz e makl erski m z awi era:
 dan e kl i en ta
 rodz aj tran sakcj i (ku pn o - sprz edaż )
 n az wę papi eru wartości owego
 i l ość papi eru wartości owego
 datę waż n ości z l ecen i a
 określ en i e oferowan ej cen y
Zl ecen i e moż e być waż n e maksymal n i e do koń ca n astępn ego mi esi ąca l i cz ąc od daty
wystawi en i a z l ecen i a.
7
Opracowanie na podstawie "Rynek, giełda, inwestycje" J. Socha Olimpus W-wa 1998 "Polski rynek
kapitałowy - instrumenty, uczestnicy, inwestycje" K. Nowak, Wyższa Szkoła Bankowa Poznań 1998r.
7
Roz dz iał II Podstawowe z agadnienia z z akresu rynku kapitałowego
1. Rynek kapitałowy.
Ryn ek dz i el i si ę z asadn i cz o n a dwi e cz ęści - ryn ek real n y oraz ryn ek
fi n an sowy, n a którym ku pu j e i sprz edaj e si ę prawa, wartości
o ch arakterz e n i emateri al n ym. Prz ykł adem mogą być prawa do u dz i ał u
w z yskach , prawo do odsetek z tytu ł u depoz ytu l u b obl i gacj i , prawa poboru akcj i
n owych emi sj i i tp.
Wartość n i emateri al n a w prz eci wi eń stwi e do dóbr kon su mpc yj n ych
i środków produ kcj i , n i e maj ą ch arakteru real n ego.
Podz iał rynku finansowego
RYNEK FINANSOWY
Ryn ek pi en i ęż n y
Ryn ek kapi tał owy
Ryn ek pi erwotn y
Ryn ek wtórn y
Pi erwsz a oferta
Ryn ek regu l owan y
pu bl i cz n a
Ryn ek gi eł dowy
Ryn ek
poz agi eł dowy
ź ródł o: J. Soch a „Ryn ek, gi eł da, i n westycj e” Ol i mpu s W - wa 1998 r.
Pocz ątki bu dowy ryn ku k api tał owego w Pol sce po 1989 roku z wi ąz an e był o z prawi e
cał kowi tym braki em regu l acj i prawn ych . Obowi ąz u j ące prawodawstwo n i e był o
prz ystosowan e do potrz eb gospodarki ryn kowej , w której fu n kcj on ował by ryn ek
kapi tał owy. Jego u tworz en i e ma ści sł y z wi ąz ek z sz eroko roz u mi an ą prz emi an ą
pol ski ej gospodarki . Defi n i cj a ryn ku kapi tał owego określ a go j ako mi ej sce z bywan i a
kapi tał ów dł u gotermi n owych , prz ez j edn ostki prz emysł owe i h an dl owe, organ y
admi n i stracj i w cel u dokon an i a i n westycj i w maj ątku trwał ym. Ryn ek kap i tał owy
tworz ą j edn ostki koj arz ące sprz edawców i n abywców: gi eł da papi erów
wartości owych , ban ki spół ki u bez pi ecz en i owe, a takż e i n n i pośredn i cy fi n an sowi .
8
J. Buchacz "Zasada funkcjonowania giełdy - rynek papierów wartościowych" Tur 1994
8
Moż emy określ i ć wi ęc, ż e ryn ek kapi tał owy to ryn ek n a którym obraca si ę papi erami
wartości owymi o o kresi e wyku pu dł u ż sz ym n i ż j eden rok. Ch cąc wyodrębn i ć ryn ek
kapi tał owy z ryn ku fi n an sowego opi eramy si ę n a dwóch i n formacj ach :
 okres dyspon owan i a środkami prz ez podmi ot fi n an su j ący wł asn ą dz i ał al n ość,
 cel u , n a który podmi ot z decydu j e si ę prz ekaz ać u z yskan e środki .
Po pewn ym cz asi e podmi ot ma moż l i wość u z yskan i a środków kapi tał owych dz i ęki
emi sj i obl i gacj i , dl a których termi n wyku pu wyn osi wi ęcej n i ż j eden rok oraz prz ez
wyemi towan i e akcj i , które i stn i ej ą tak dł u go j ak dł u go i stn i ej e podmi ot który j e
wyemi t ował .
W ramach ryn ku kapi tał owego wyróż n i amy równ i eż kredyty dł u gotermi n owe.
W obrębi e ryn ku kapi tał owego wyróż n i amy dwa ryn ki :
 pi erwotn y - j est to cz ęść ryn ku kapi tał owego, n a którym emi ten t papi erów
wartości owych z bi era kapi tał ,
wtórn y - cz ęść ryn ku kap i tał owego, n a którym obrót papi erami wartości owymi
odbywa si ę mi ędz y i n westorami .
Ryn ek kapi tał owy obej mu j e:
 ryn ek papi erów wartości owych (dł u ż n ych - w tym poż ycz ki pu bl i cz n e, obl i gacj e,
u dz i ał owych - akcj e, u dz i ał y),
 ryn ek h i potetycz n y, który obej mu j e z obowi ąz an i a z abez pi ecz on e z api sem n a
h i potece (gru n ty, bu dyn ki , prz edsi ębi orstwa i tp.),
 ryn ek skryptów dł u ż n ych , dł u gotermi n owych poż ycz ek mi ędz yban kowych .
9)
Ryn ek kapi tał owy, w tym ryn ek papi erów wartości owych , w wi ększ ości kraj ów
roz wi n i ętych dz i el i si ę n a pu bl i cz n y i n i epu bl i cz n y, kryteri u m tego podz i ał u stan owi
n aj cz ęści ej rodz aj n adz oru n ad ryn ki em, j ego z akres
i ch arakter.
Na ryn ku kapi tał owym obowi ąz u j e j edn a i stotn a z asada prz estrz egan a prz ez
i n westorów: i m sz ybci ej i wi ęcej ch cesz z arobi ć, tym ryz ykown i ej mu si sz
postępować.
9
9
K. Nowak "Polski rynek kapitałowy" Poznań 1998r.
Podz iał inwestorów rynku kapitałowego
In westorz y
In westorz y prywatn i
In westorz y
i n stytu cj on al n i
Ban ki
Fu n du sz
Powi ern i cz y
Towarz ystwo
Fu n du sz
Ubez pi ecz en i owe
emerytal n y
ź ród ł o: „Zasady fu n kcj on owan i a gi eł dy” J. Bu ch acz Tu r 1994
Naj wi ększ ą rol ę n a ryn ku fi n an sowym odgrywaj ą i n westorz y i n stytu cj on al n i .
Sposób tworz en i a i fu n kcj on owan i a ryn ku kapi tał owego wyz n acz aj ą n astępu j ące
cech y:
prz ej rz ystość - odn osi si ę do prz yj ętego sp osobu z awi eran i a tran sakcj i
i i n formowan i a o z real i z owan ych tran sakcj ach ,
rz eteln ość - dotycz y to sposobu i trybu prz ekaz ywan i a i n formacj i poch odz ących od
emi ten ta do pu bl i cz n ej wi adomości ,
efektywn ość - opi era si ę n a z bu dowan ej stru ktu rz e prz emysł u gi eł d owego, który
obsł u gu j e i n westorów, emi ten tów, i n stytu cj e ryn ku papi erów wartości owych ,
płyn n ość - z al eż y on a od popytu i podaż y, du ż y popyt i j edn ocz eśn i e
wysoka podaż poz wal aj ą i n westorowi n a sz ybki e dokon an i e tran sakcj i .
W Pol sce n aj waż n i ej sz e regu l acj e u stawowe ryn ku kapi tał owego, l u b ści śl e z n i m
z wi ąz an e to :
 kodeks h an dl owy
 u stawa o prywatyz acj i
 u stawa - Prawo o pu bl i cz n ym obroci e papi erami wartości owymi
 u stawa o fu n du sz ach i n westycyj n ych
 u stawa o obl i gacj ach
 u stawa o fu n du sz ach emerytal n ych
u stawa o l i stach z astawn ych i ban kach h i potecz n ych .
10
J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus Warszawa 1998r.
10
2. Wybrane papiery wartościowe. Akcje, obligacje, kontrakty terminowe
AKCJE
Akcj a j est u dz i ał em w prz edsi ębi orstwi e, które n az ywamy spół ką akcyj n ą.
Osoba, która j est wł aści ci el em akcj i , z wan a akcj on ari u sz em j est współ wł aści ci el em
spół ki , w z al eż n ości od l i cz by posi adan ych akcj i . Akcj on ari u sz ma prawo do u dz i ał u w
z yskach spół ki tz w. prawo maj ątkowe. W spół kach akcyj n ych z ysk wypł acan y j est
proporcj on al n i e do i l ości posi adan ych akcj i i n az ywamy go d ywi den dą. Decyz j a
o wypł acen i u dywi den dy podej mowan a j est prz ez samych akcj on ari u sz y n a
dorocz n ym Wal n ym
Zgromadz en i u . Moż e z ai stn i eć sytu acj a, gdy wł aści ci el e decydu j ą si ę prz ekaz ać cał y
z ysk n a dal sz y roz wój spół ki . Oz n acz a to, ż e akcj on ari u sz e n i e otr z ymaj ą dywi den dy
a kwota ta z ostan i e prz ez n acz on a n a roz wój spół ki .
Od i l ości posi adan ych akcj i z al eż y takż e prawo gł osu n a Wal n ym Zgromadz en i u , j est
on o n aj wyż sz ym organ em wł adz y w spół ce.
Cech ą akcj i , które są n otowan e n a gi eł dz i e j est i ch n i eu stan n a wyc en a prz ez ryn ek.
Odz wi erci edl en i em tego są codz i en n e ku rsy gi eł dowe. In westorz y, którz y ku pu j ą
akcj e sądz ą, ż e są on e n i edowartości owan e, n atomi ast i n n i w tym samym cz asi e
sprz edaj ą j e, pon i eważ potrz ebu j ą gotówki al bo u waż aj ą, ż e cen a akcj i będz i e
spadać. W ten sposób, każ dego dn i a, dokon u j e si ę ryn kowa wycen a spół ek.
Motywem j aki m ki eru j e si ę wi ększ ość osób n abywaj ących akcj e, to z aku p akcj i taki ej
spół ki , która sz ybko si ę roz wi j a, aby w prz ysz ł ości odsprz edać j e po wyż sz ych
cen ach . Jest to waż n a korz yść, al e n i e j edyn a n a którą mogą l i cz yć osoby
posi adaj ące akcj e cz yl i akcj on ari u sz e.
Akcj on ari u sz z ch wi l ą z aku pu akcj i n abywa pewn e prawa i obowi ąz ki :
- prawo do u cz estn i ctwa w Wal n ym Zgromadz en i u z prawem gł osu ,
- prawo do u dz i ał u w rocz n ym z ysku ,
- prawo p oboru n owych akcj i ,
- prawo do u dz i ał u w kwoci e l i kwi dacyj n ej .
11
Akcj e, z e wz gl ędu n a ogran i cz en i a obrotu , moż emy podz i el i ć n a:
- i mi en n e
- n a okaz i ci el a.
Akcj e imien n e - w tekści e akcj i z awarte są dan e akcj on ari u sz a, spi s wł aści ci el i
prowadz on y j est prz e z spół kę w formi e K si ęgi Akcyj n ej ,
w której rej estrowan a j est każ da z mi an a wł aści ci el a akcj i . Statu s spół ki moż e
ogran i cz yć z bywal n ość akcj i i mi en n ych . Ni e mogą być on e prz edmi otem obrotu
11
J. Socha "Zrozumieć giełde" Olimpus W-wa 1992r.
gi eł dowego. Jeż el i spół ka emi tował a akcj e i mi en n e, to aby mogł y być n otowan e n a
gi eł dz i e, mu sz ą być z ami en i on e n a akcj e n a okaz i ci el a.
Akcj e n a okaz iciela - prz y tych akcj ach n i e ma probl emu
z prz en i esi en i em praw wł asn ości , tyl ko te akcj e mogą być prz edmi otem obrotu n a
gi eł dz i e.
Ze wz gl ędu n a z akres z wi ąz an y z i ch u prawn i en i ami mogą być akcj e:
- z wykł e
- u prz ywi l ej owan e
Akcj e z wykle - prawa wyn i kaj ące z posi adan i a akcj i z wykł ych to prawo do
dywi den dy, prawo do u dz i ał u w maj ątku spół ki w raz i e l i kwi dacj i , prawo do gł osu ,
j edn a akcj a równ a si ę j edn emu gł osowi .
Akcj e u prz yw ilej owan e - maj ą on e wi ększ e prawa n i ż z wykł e. Uprz ywi l ej owan i e moż e
dotycz yć wi el kości prz ysł u gu j ącej dywi den dy, l i cz by gł osów n a Wal n ym
Zgromadz en i u l u b sz cz egól n ych u prawn i eń
w raz i e l i kwi dacj i spół ki . Rodz aj u prz ywi l ej owan i a mu si być z awarty
w statu s i e spół ki , gran i ce u prz ywi l ej owan i a określ a kodeks h an dl owy.
12
Akcj e są n i epodz i el n e, j eśl i ktoś sprz edaj e akcj e, to mu si być on a prz ekaz an a
w cał ości . Jeż el i akcj e są współ wł asn ości ą ki l ku osób, to wykon u j ą on e wspól n i e
swoj e prawa.
Akcj e są z b ywal n e. Zbyci e akcj i n a okaz i ci el a pol ega n a wręcz en i u i ch osobi e
n abywaj ącej j e. Natomi ast z byci e akcj i i mi en n ych wymaga oświ adcz en i a wol i prz ez
osobę z bywaj ącą akcj e i moż e podl egać pewn ym ogran i cz en i om, j eż el i tak stan owi
statu t spół ki .
Dl a dł u gotermi n o wych i n westorów n a cał ym świ eci e akcj e okaz ał y si ę j edn ą z
n aj bardz i ej doch odowych i n westycj i . Ni e ma j edn ak akcj i , których cen y rosł yby bez
prz erwy. Cen y akcj i rosn ą i mal ej ą, dl atego n a ryn ku moż n a z aobserwować spadki i
wz rosty.
Na cen ą akcj i prz edsi ębi o rstwa wpł ywaj ą codz i en n i e i n formacj e fi n an sowe,
wi adomości o z ysku i stratach , z mi an y w z arz ądz i e, stopy procen towe, ogól n y stan
gospodarki , wydarz en i a pol i tycz n e, kryz ysy mi ędz yn arodowe a n awet pl otki .
In westu j ąc w akcj e n i e powi n n o si ę u z al eż n i ć swoi ch d ecyz j i od z mi en n ych opi n i i n a
temat ryn ku , które sz ybko staj ą si ę n i e aktu al n e. In westorz y, którz y odn osz ą
su kcesy, z awsz e an al i z u j ą kon dycj ę fi n an sową i moż l i wości roz woj owe fi rmy, której
akcj e ku pu j ą.
Opracowanie na podstawie "Organizacja i działanie giełdy" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie
maj 2000r.
12
O BLIGACJE
Obl i gacj a j est papi erem dł u ż n ym emi ten ta. Ni e prz edstawi a,
w prz eci wi eń stwi e do akcj i , cz ęści u ł amkowej kapi tał u akcyj n ego i prz ez to n i e j est
z wi ąz an a z u dz i ał em w spół ce, n abywca n i e moż e cz u ć si ę współ wł aści ci el em cz ęści
maj ątku emi ten ta. Obl i gacj a j est papi erem wartości owym w którym emi ten t
stwi erdz a, ż e j est dł u ż n i ki em wobec wł aści ci el a obl i gacj i z wan ego obl i gatori u sz em.
W n aj cz ęści ej spotykan ych , dł u g ten j est spł acan y j ako n al eż n ość pi en i ęż n a, w ści śl e
określ on ym termi n i e wraz z odsetkami . Sposób i ch n al i cz an i a j est określ on y w
ra mach emi sj i obl i gacj i . Nabywca obl i gacj i ma prawo do stał ego oprocen towan i a
pobi eran ego prz ez dywi den dą oraz prz ysł u gu j e mu pi erwsz eń stwo do z apł aty w
prz ypadku l i kwi dacj i emi ten ta.
Obl i gacj e mogą być emi towan e prz ez Skarb Pań stwa, podmi oty gospo darcz e
maj ące osobowość prawn ą (spół ki akcyj n e, spół ki
z ogran i cz on ą odpowi edz i al n ości ą), gmi n y o osobowości prawn ej , organ i z acj e
społ ecz n e, fu n dacj e prowadz ące dz i ał al n ość gospodarcz ą. Obl i gacj e skarbowe
n otowan e są n a warsz awski ej gi eł dz i e od 1992r. Nal eż ą on e do n aj bez pi ecz n i ej sz ych
papi erów wartości owych , gdyż i ch wypł acal n ość j est prz ez pań stwo. (dł u ż n i ki em j est
Skarb Pań stwa).
Zysk z tych papi erów wartości owych j est praktycz n i e pewi en , oprocen towan i e
obl i gacj i z apewn i a i ch posi adacz owi och ron ę z ai n w estowan ych środków prz ed i n fl acj ą
i dobry z ysk. Zbywan i e obl i gacj i moż e być dokon an e po cen i e u stal on ej mi ędz y
z bywcą
a n abywcą. Obl i gacj e moż n a sprz edać prz ed termi n em wyku pu , n i e tracąc n al eż n ych
odsetek, u z ysku j ąc w ten sposób potrz ebn ą gotówkę.
Zaku p obl i gacj i skarbowych daj e wi ęc taki e korz yści j ak:
- z ysk
- bez pi ecz eń stwo
- pł yn n ość
Obl i gacj e skarbowe moż emy podz i el i ć n a aktywn e i pasywn e.
Obl i gacj e aktywn e sł u ż ą do poz yskan i a środków fi n an su j ących potrz eby poż ycz kowe
bu dż etu pań stwa. Moż emy do tego z al i cz yć spł atę z obowi ąz ań krótko i
dł u gotermi n owych oraz pokryci e u j emn ego sal da fi n an sowan i a z agran i cz n ego.
Obl i gacj e pasywn e sł u ż ą do regu l acj i i stn i ej ących z obowi ąz ań Skarbu Pań stwa oraz
stan owi ą formę z aci ągn i ęci prz ez Skarb n owych z obowi ąz ań poz a ryn ki em
fi n an sowym bez dokon ywan i a oferty pu bl i cz n ej . Ni e są sprz edawan e n a ryn ku
pi erwotn ym.
13
13
J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus W-wa 1998r.
W prz ypadku obl i gacj i moż emy mówi ć o cen i e:
n omi n al n ej - od n i ej n al i cz an e są odsetki , wyn osi on a 100 z ł .
w prz ypadku obl i gacj i trz yl etn i ch oraz 1000 z ł . dl a dwu - , pi ęci oi dz i esi ęci ol etn i ch , po tej cen i e, która j est powi ększ on a o n agromadz on e odsetki ,
emi ten t wyku pu j e obl i gacj e po u pł ywi e termi n u z apadal n ości ;
emi syj n ej - j est to cen a po której ku pu j emy obl i gacj e od emi ten ta, moż e być on a
n i ż sz a l u b wyż sz a od c en y n omi n al n ej . Decyz j a emi ten ta z al eż y w tym prz ypadku od
prz ewi dywan ego z ai n teresowan i a emi sj ą
i oprocen towan i a obl i gacj i ;
ryn kowej - u stal an a j est on a n a codz i en n ych sesj ach gi eł dowych , j ako średn i a
popytu i podaż y. Ni e j est on a faktycz n ą cen ą, którą p ł aci ku pu j ący i otrz ymu j e
sprz edaj ący, pon i eważ n i e z awi era n al i cz on ych odsetek, roz l i cz en i owej ; j est to cen a
gi eł dowa powi ększ on a o odsetki ,
j est to rz ecz ywi sta kwota tran sakcj i j aką pł aci ku pu j ący i otrz ymu j e sprz edaj ący,
ch cąc j ą obl i cz yć, n al eż y do cen y ryn kowej dodać n al eż n e n a ten dz i eń odsetki ,
wysokość odsetek j est pu bl i kowan a z n al eż n ym wyprz edz en i em.
14
Wł aści ci el obl i gacj i , dl a których z bl i ż a si ę termi n wyku pu , moż e n al eż n ą kwotę
z ai n westować, w cz ęści l u b cał ości n owej seri i .
Obl i gacj e Skarb owe Pań stwa, które są n otowan e n a warsz awski ej gi eł dz i e moż emy
podz i el i ć wedł u g cz asu u pł ywaj ącego do i ch wyku pu , n a:
- dwu l etn i e
- trz yl etn i e
- pi ęci ol etn i e
- dz i esi ęci ol etn i e
Obl i gacj e moż emy równ i eż podz i el i ć z e wz gl ędu n a sposób n al i cz an i a
i wypł acan i a odsetek, są to obl i gacj e o z mi en n ym i stał ym oprocen towan i u . Do
obl i gacj i o z mi en n ym oprocen towan i u z al i cz amy obl i gacj e trz yl etn i e i
dz i esi ęci ol etn i e. Zmi en n ość oprocen towan i a oz n acz a, ż e oprocen towan i e obl i gacj i
moż e u l ec z mi an i e w z al eż n ości od ksz tał t owan i a si ę określ on ego wskaź n i ka
fi n an sowego.
Obl i gacj e trz yl etn i e emi towan e są od 1992 roku . Sprz edawan e są n a ryn ku n a
prz etargach i w si eci detal i cz n ej . Notowan e są on e n a gi eł dz i e
w systemi e n otowań j edn ol i tych i ci ągł ych . Odsetki wypł acan e są kwartal n i e i
wyl i cz an e w stosu n ku do średn i ej ren town ości 13 - tygodn i owych bon ów skarbowych .
Obl i gacj e 10 - l etn i e o z mi en n ej stopi e procen towej po raz pi erwsz y z ostał y
wyemi towan e w 1995 roku . Obl i gacj e sprz edawan e są
z dyskon tem n a prz etargach organ i z owan ych pr z ez NBP, organ i z owan e są on e w
odstępach trz ymi esi ęcz n ych . Oprocen towan i e tych obl i gacj i oparte j est n a
ren town ości 52 - tygodn i owych bon ów skarbowych , wysokość oprocen towan i a
u stal an a j est dl a rocz n ych okresów odsetkowych . Są on e n otowan e n a gi eł dz i e tyl k o
w systemi e n otowań ci ągł ych , sprz edaj e si ę j e w bl okach 10 obl i gacj i , i ch wartość
n omi n al n a wyn osi 1000 z ł . każ da.
Do obl i gacj i o stał ym oprocen towan i u z al i cz amy obl i gacj e dwu
i pi ęci ol etn i e, oferowan e są on e n a comi esi ęcz n ych prz etargach organ i z owan ych
prz ez NBP. Ich oprocen towan i e j est z góry określ on e
i n i ez mi en n e prz ez cał y cz as aż do wyku pu , wyn osi on o od 6 do 14 %
w z al eż n ości od daty wyku pu . Odsetki wypł acan e są corocz n i e. Nabywan i e tych
papi erów wi ąż e si ę z wi ększ ym ryz yki em, pon i eważ i ch oproc en towan i e j est
n i ez mi en n e, n awet w prz ypadku i stotn ego wz rostu wskaź n i ka i n fl acj i .
14
"Obligacje" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie maj 2000r.
Cz yn n ości z wi ąz an e z e z bywan i em, wyku pem oraz wypł atą oprocen towan i a obl i gacj i
wyemi towan ych n a ryn ku pu bl i cz n ym, emi ten t moż e powi erz yć ban kowi w drodz e
u mowy.
Obl i gacj e mo ż n a z być tyl ko bez waru n kowo, tz n . w momen ci e z byci a wsz ystki e
u prawn i en i a i korz yści prz ech odz ą n a n abywcę.
Ustawa o obl i gacj i dz i el i j e n a z abez pi ecz on e i n i e z abez pi ecz on e. Obl i gacj e
z abez pi ecz on e daj ą i n westorowi gwaran cj ę z wrotu wartości n omi n al n ej , wraz z su mą
n al eż n ego oprocen towan i a.
Obl i gacj e n i e z abez pi ecz on e, j ak wskaz u j e sama n az wa wi ąż ą si ę
z wyż sz ym ryz yki em i n westycyj n ym. Emi ten tem tych obl i gacj i moż e być j edyn i e
podmi ot, który sporz ądz i ł sprawoz dan i e fi n an sowe z a ostatn i e trz y l ata obrotowe, a
wartość j ego kapi tał u i fu n du sz y wł asn ych wyn osi
co n aj mn i ej pi ęci okrotn ość n omi n al n ego kapi tał u akcyj n ego.
Prz y okaz j i obl i gacj i n al eż y wspomn i eć o bon ach skarbowych , które są
krótkotermi n owymi papi erami n a okaz i ci el a emi towan e prz ez Skarb Pań stwa.
Naj cz ęści ej emi towan e są bon y o termi n ach wyku pu 13, 26 i 52 tygodn i . Nabywcami
bon ów są gł ówn i e fi rmy - kraj owe i z agran i cz n e,
a takż e ban ki . Bon y skarbowe sprz edawan e są z dyskon tem, cz yl i pon i ż ej wartości
n omi n al n ej , pon i eważ są n i eoprocen tow an e. Cen a bon ów
w trakci e prz etargu z apropon owan a prz ez n abywaj ącego,
a z aakceptowan a prz ez emi ten ta. Peł n ą kwotę n omi n al n ą otrz ymu j e si ę
w momen ci e wyku pu bon u skarbowego. Agen tem emi sj i organ i z u j ącym
i roz l i cz aj ącym sprz edaż bon ów j est Narodowy Ban k Pol ski .
15
KO NTRAKTY T ERMINO W E
K on trakt termi n owy j est u mową, w której ku pu j ący z obowi ąz u j e si ę do z aku pi en i a w
prz ysz ł ości określ on ego towaru , z wan ego i n stru men tem baz owym.
Sprz edaj ący z obowi ąz u j e si ę n atomi ast do sprz edan i a określ on ego
w kon trakci e i n stru men tu baz owego. In stru men tem baz owym mogą być akcj e,
wal u ty, i n deksy gi eł dowe a wł aści wi e dowol n e wartości ekon omi cz n e, które moż n a
wyl i cz yć w sposób n i e bu dz ący wątpl i wości .
Zawarci e tran sakcj i termi n owej oz n acz a z atem prz yj ęci e obowi ąz ku wykon an i a w
określ on ym termi n i e z obowi ąz ań z n i ej wyn i kaj ącej .
Opracowanie na podstawie "Obligacje" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie maj 2000r. J. Socha
"Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus W-wa 1998r.
15
W tran sakcj i określ a si ę: i n stru men t baz owy, l i cz bę j edn ostek i n stru men tu
baz owego, cen ę po której wykon an a z ostan i e w prz ysz ł ości
tran sakcj a, a takż e termi n wykon an i a dl atego wł aśn i e n az ywa si ę j e te rmi n owymi .
Sprz edaż l u b ku pn o kon traktu termi n owego oz n acz a z obowi ąz an i e si ę do dostawy l u b
odbi oru w prz ysz ł ości określ on ego i n stru men tu baz owego, u regu l owan i e z obowi ąz ań
n astępu j e w postaci n al i cz en i a pi en i ęż n ego. Do sprz edan i a kon traktu n i e j est
kon i ecz n e posi adan i e i n stru men tu baz owego w ch wi l i z awarci a tran sakcj i . K on i ecz n e
j est n atomi ast posi adan i e gotówki wystarcz aj ącej do wypł acen i a wstępn ego depoz ytu
z abez pi ecz aj ącego. Wn osz ą go z arówn o ku pu j ący j ak i sprz edaj ący.
Tran sakcj e termi n owe z ostał y stwor z on e w cel u ogran i cz en i a ryz yka.
Pocz ątkowo stosowan o j e n a gi eł dach towarowych prz y sprz edaż y pł odów rol n ych .
Produ cen t z boż a z abez pi ecz ał si ę prz ed ru ch ami cen z boż a sprz edaj ąc j e „n a pn i u ”
po u stal on ej z góry cen i e.
In westorz y z awi eraj ący tran sakcj e ter mi n owe maj ą pewi en pogl ąd n a to, j ak będz i e
wygl ądał a wartość tego i n deksu . K u pu j ący z akł ada, ż e będz i e rósł , sprz edaj ący j est
n atomi ast prz ekon an y, ż e będz i e spadać. Ostatecz n i e z ysk osi ąga ten , którego
prz ewi dywan i a był y sł u sz n e.
Cech ą ch arakterystycz n ą dl a ryn ku tran sakcj i termi n owych j est tz w. „efekt dź wi gn i ”,
który powodu j e, ż e i n westu j ąc w kon trakt termi n owy, prz y prawi dł owej ocen i e
prz ysz ł ego tren du n a ryn ku , ku pu j ący l u b sprz edaj ący kon trakt z ysku j e ki l kakrotn i e
wi ęcej n i ż i n westu j ąc te same pi en i ądz e w i n stru men t baz owy, n atomi ast prz y n i e
trafn ej ocen i e z wi el okrotn i on e są straty. Efekt ten pol ega n a tym, ż e z ysk l u b strata
l i cz on e są od cał kowi tej wartości kon traktu , podcz as gdy z aan gaż owan y kapi tał
stan owi j edyn i e j ego n i ewi el ki procen t. K on trak ty są w obroci e
w tz w. seri ach , obej mu j ą on e wsz ystki e kon trakty maj ące ten sam termi n wykon an i a
n p.. cz erwi ec l u b wrz esi eń .
O i n westorz e, który ku pi ł l u b sprz edał kon trakt termi n owy mówi si ę, ż e ma otwartą
poz ycj ę. Moż e on j ą u trz ymać do dn i a wykon an i a k on traktu l u b też w każ dej ch wi l i
wycofać si ę z ryn ku .
K aż dy kto otwi era rach u n ek w bi u rz e makl erski m w cel u dz i ał an i a n a ryn ku
kon traktów, u z ysku j e i n dywi du al n y Nu mer Iden tyfi kacj i kl i en ta n adawan y prz ez
K raj owy depoz yt Papi erów Wartości owych , który u moż l i wi a dokon an i e operacj i n a
ryn ku .
K u rs kon traktu podaj e si ę w pu n ktach , a cen ę u stal a si ę mn oż ąc ku rs prz ez 10 z ł .
Tran sakcj e roz l i cz an e są n a gi eł dz i e wył ącz n i e pi en i ęż n i e.
Prz ykł ad
In westor ku pu j e w dan ym dn i u po ku rsi e 2000 pkt. kon traktu wygasaj ącego w e
wrz eśn i u 2000r. Cen a kon traktu wyn osi 20.000 z ł . (2000 pkt. x 10 z ł .). Bi u ro
makl erski e u stal i ł o poz i om depoz ytu z abez pi ecz aj ącego n a 12% wartości kon traktu ,
wi ęc i n westor wpł aci 2400 z ł . (20.000 z ł . x 12%). Po pewn ym cz asi e i n westor
sprz edaj e z aku pi on y kon trakt po ku rsi e 2200 pkt. i z amyka poz ycj ę. Osi ągn i e z ysk
2000 z ł .
[ ( 2200 pkt. - 2000 pkt.) x 10 z ł . ] , co stan owi pon ad 80% depoz ytu
z abez pi ecz aj ącego, a bi u ro makl erski e z wróci mu wpł acon y depoz yt.
K on trakty termi n owe wykorz ystan e są prz ez i n westor ów do trz ech cel ów:
- speku l acyj n ych - osi ągn i ęci a z ysku n a z mi an i e cen kon traktów, ku pu j ąc kon trakty
l i cz ąc n a wz rost ku rsu , sprz edaj ąc kon trakty n a j ego spadek
- z abez pi ecz aj ących - posi adaj ąc akcj e obawi aj ąc si ę spadku cen
i sprz edaj ą kon trakty termi n owe, al bo gdy maj ą z ami ar w prz ysz ł ości ku pi ć akcj e obawi aj ąc si ę wz rostu cen , ku pu j ą kon trakty,
- arbi traż owych - osi ągn i ęci a z ysku prz y wykorz ystan i u róż n i cy mi ędz y wartości ą
teoretycz n ą a ryn kową.
K aż dy i n westor dz i ał aj ący n a tym ryn ku mu si pami ętać, ż e n i esi e on z a sobą wi ększ e
ryz yko n i ż operacj e n a akcj ach . Ryz yko j est z wi ąz an e z j u ż omawi an ym efektem
dź wi gn i , który daj e moż l i wość du ż ego z ysku , al e moż e prowadz i ć równ i eż do
powstan i a strat w prz ypadku n i eprz ewi dz i an ej z mi an y cen prz y u trz ymywan i u p oz ycj i
n a ryn ku . Moż e si ę z darz yć, ż e straty będą wi ększ e n i ż pi erwotn i e z ai n westowan a
kwota pi en i ędz y.
Jako pi erwsz e n a warsz awski ej gi eł dz i e poj awi ł y si ę w obroci e kon trakty termi n owe
n a i n deksi e WIG20. Oprócz n i ch n otowan e są j esz cz e kon trakty wal u towe: n a ku rs
dol ara oraz eu ro.
Tran sakcj e termi n owe n a ku rsy wal u t stworz on o w cel u ogran i cz en i a ryz yka
n i ekorz ystn ej z mi an y ku rsu wal u towego, która moż e prz yn i eść straty fi n an sowe
dan emu podmi otowi . Na to ryz yko, w n aj wi ększ ym stopn i u n araż on e są
prz edsi ębi or stwa dokon u j ące tran sakcj i w h an dl u z agran i cz n ym - pol scy eksporterz y
i i mporterz y
16
W Pol sce i i n n ych kraj ach , w których gi eł dy fu n kcj on u j ą od stosu n kowo krótsz ego
cz asu , n i e wsz ystki e i n stru men ty gi eł dowe i poz agi eł dowe wprowadz on e są do
obrotu . Ch cąc n adąż ać z a potrz ebami i n westorów wprowadz a si ę do obrotu n owe
i n stru men ty. Nal eż ą do n i ch warran ty, są on e kol ej n ymi po kon traktach termi n owych
i n stru men tami poch odn ymi n otowan ymi n a Gi eł dz i e Papi erów Wartości owych w
Warsz awi e.
Tru dn o j est ści śl e z defi n i ow ać warran ty. W sen si e ekon omi cz n ym warran t j est
i n stru men tem fi n an sowym, którego cen a z al eż y od cen y l u b wartości i n stru men tu
baz owego. In stru men tem moż e być papi er wartości owy, wal u ta, wskaź n i k
ekon omi cz n y l u b i n n a wartość.
Formal n i e warran t j est bez waru n kowym i n i eodwoł al n ym z obowi ąz an i em si ę j ego
emi ten ta do wypł acen i a wł aści ci el om warran tów kwoty roz l i cz en i owej .
16
Opracowanie na podstawie "Kontrakty terminowe" Giełda Papierów Wartościowych W-wa 2000r.
Zgodę n a wprowadz en i e warran tów do obrotu pu bl i cz n ego wyraż a K omi sj a Papi erów
Wartości owych i Gi eł d. Pi erwsz ymi warran tami n otowan ymi n a wars z awski ej gi eł dz i e
są eu ropej ski e warran ty ku pn a Ban ku Roz woj u Eksportu SA n a akcj e El ektri m SA
oraz n a i n deks NIF
17
Opracowanie na podstawie "Warranty na giełdzie" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie maj
2000r.
17
3. Publicz ny obrót papierami wartościowymi
Prawo o pu bl i cz n ym obroci e papi erami wartości owymi z ostał o u ch wal on e prz ez
Sej m 21 si erpn i a 1997 roku , był o on o rez u l tatem wi el omi esi ęcz n ych prac z wi ąz an ego
z e z mi an ami i stn i ej ącego aktu prawn ego u ch wal on ego n a pocz ątku okresu
tran sformacj i systemowej
w Pol sce w 1991r.
Pu bl i cz n ym obrotem papi erami wartości owymi j est n abywan i e l u b
prz en osz en i e praw z emi towan ych papi erów wartości owych , j ak równ i eż
propon owan i e n abyci a tych praw prz y wykorz ystan i u środków masowego prz ekaz u .
Oz n acz a to, ż e ogł asz an i e w prasi e, i n formacj e w radi u l u b tel ewi z j i , j ak równ i eż
ki erowan i e tych propoz ycj i do n i eoz n acz on ego adresata l u b do wi ęcej n i ż 300 osób
u waż an e j est, z godn i e z Ustawą j ako pu bl i cz n y obrót.
Obrót pu bl i cz n y odbywa si ę wył ącz n i e z a pośredn i ctwem bi u r makl erski ch . W obroci e
tym wystawi a si ę i mi en n e świ adectwa depoz ytowe, które potwi erdz aj ą, ż e papi ery
wartości owe oz n acz on e
w treści świ adectwa z ostał y z ł oż on e do depoz ytu . Wystawcą taki ego świ adectwa
moż e być prz edsi ębi orstwo makl erski e, ban k l u b i n n a i n stytu cj a u poważ n i on a do
wystawi en i a taki ego świ adectwa.
Tekst świ adectwa powi n i en z awi er ać:
- l i cz bę z ł oż on ych do depoz ytu papi erów wartości owych ,
- i mi ę i n az wi sko wł aści ci el a papi erów wartości owych ,
- seri a papi erów wartości owych ,
- data emi sj i ,
- wartość n omi n al n a papi eru wartości owego.
Osoba, która wi dn i ej e n a świ adectwi e depoz ytowym u pra wi on a j est do wykon ywan i a
wsz el ki ch praw oz n acz on ych w treści świ adectwa, n p. u cz estn i ctwo w wal n ym
z gromadz en i u akcj on ari u sz y.
Pu bl i cz n y obrót papi erami wartości owymi moż emy podz i el i ć n a:
 pi erwotn y
 wtórn y
Pu bl i cz n ym obrotem pi erwotn ym j est n abywan i e l u b p ropon owan i e prz ez emi ten ta
praw z emi towan ych papi erów wartości owych .
Pu bl i cz n ym obrotem wtórn ym j est n abyci e l u b propon owan i e prz ez osoby i n n e n i ż
emi ten t praw z emi towan ych papi erów wartości owych . Aby n abyć taki e prawa, to
papi ery wartości owe mu sz ą być dopu sz cz on e do pu bl i cz n ego obrotu . Wtórn y obrót
papi erami wartości owym i odbywa si ę n a gi eł dach papi erów wartości owych . Aby
wprowadz i ć prawa do pu bl i cz n ego obrotu trz eba u z yskać z godę K omi sj i Papi erów
Wartości owych . Ma to n a cel u och ron ę drobn ego i n westora.
Waru n ki em u z yskan i a z gody j est:
- z organ i z owan i e obrotu tak aby do of erty n abyci a i z byci a tych praw
powsz ech n y i równ y dostęp do i n formacj i o waru n kach
był
z awi eran i a u mów,
- z ach owan i e j edn akowych waru n ków n abyci a i z byci a tych praw,
- z ach owan i e regu ł obrotu oraz fu n kcj on owan i e systemu
z abez pi ecz eń .
Jeż el i wsz ystki e te waru n ki z ostan ą speł n i on e, to otrz ymu j e si ę z godę n a
wprowadz en i e papi erów do pu bl i cz n ego obrotu .
Do gł ówn ych z adań K omi sj i Papi erów Wartości owych n al eż y:
- n adz ór n ad prz estrz egan i em regu ł pu bl i cz n ego obrotu ,
- podej mowan i e i organ i z owan i e dz i ał ań , które z apewn i aj ą sprawn e
fu n kcj on owan i e
ryn ku papi erów wartości owych ,
- podej mowan i e dz i ał ań z apewn i aj ących och ron ę i n teresów,
- współ praca z Narodowym Ban ki em Pol ski m, i n stytu cj ami oraz
obrotu w cel u dobrego r oz woj u ryn ku papi erów
u cz estn i kami
wartości owych ,
- u powsz ech n i an i a wi edz y n a temat fu n kcj on owan i a ryn ku papi erów
wartości owych .
Zwi ąz ek mi ędz y K omi sj ą Papi erów Wartości owych a pu bl i cz n ym obrotem papi erów
wartości owych moż emy prz edstawi ć j ako rel acj ę pomi ęd z y podmi otami , które
posz u ku j ą kapi tał u potrz ebn ego i m do roz woj u ,
a osobami fi z ycz n ymi l u b prawn ymi , które sz u kaj ą moż l i wości j ak u l okować swoj e
n adwyż ki wol n ych środków pi en i ęż n ych aby osi ągn ąć j aki kol wi ek doch ód.
Na ryn ku papi erów wartości owych w Pol sc e prz yj ęto z asadę i n formowan i a i n westorów
o poz i omi e u dz i ał u z n acz ących akcj on ari u sz y
w kapi tał ach spół ek pu bl i cz n ych . K aż dy, kto n abył l u b z był odpowi edn i ą l i cz bę akcj i ,
z obowi ąz an y j est do z awi adomi en i a o tran sakcj i komi sj i , spół ki oraz Urz ędu Och ron y
K on ku ren cj i i K on su men tów.
Na ryn ku papi erów wartości owych obowi ąz u j e prz estrz egan i e
i z ach owan i e taj emn i cy z awodowej oraz pou fn ej . Taj emn i cą z awodową obj ęte są
taki e i n formacj e z wi ąz an e z pu bl i cz n ym obrotem, których u j awn i en i e mogł oby
n aru sz yć i n teres u cz estn i ków obrotu . Zal i cz amy do n i ch n p.: z api sy n a rach u n ku
papi erów wartości owych , z ł oż on e z l ecen i e ku pn a l u b sprz edaż y papi erów, z awartość
prospektu emi syj n ego prz ed j ego pu bl i kacj ą i tp. Ustawa określ a krąg osób
z obowi ąz an ych do z ach owan i a taj emn i cy z awod owej .
Prz ez i n formacj ę pou fn ą roz u mi emy i n formacj ę dotycz ącą emi ten ta l u b papi eru
wartości owego, która n i e z ostał a prz ekaz an a do pu bl i cz n ej wi adomości , a która po
u j awn i en i u mogł aby w i stotn y sposób wpł yn ąć n a cen ę papi eru wartości owego. Do
i n formacj i taki ch z al i cz amy n p.: podpi san i e z n acz ącego dl a emi ten ta kon traktu ,
n abyci e l u b u trata aktywów o z n acz ącej wartości , i stotn a z mi an a wyn i ku fi n an sowego
spół ki i td.
18
Opracowanie na podstawie J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus W-wa 1998 i M. Jakubek, J.
Mojek "Prawo papierów wartościowych" Lublin 1997r.
18
4.
Informacje z awarte w prasowych tabelach giełdowych oraz podstawowe
wskaź niki rynku kapita łowego i analiz y ekonomicz no - finansowej.
Po każ dej sesj i u kaz u j ą si ę w prasi e n astępu j ące i n formacj e:
aktu al n y ku rs, z mi an a ku rsu w stosu n ku do poprz edn i ej sesj i , ku rs mi n i mal n y i
maksymal n y w ci ągu ostatn i ch 52 tygodn i , wol u m obrotu cz yl i l i c z ba akcj i , która
z mi en i ł a dan ego dn i a wł aści ci el a, wartość obrotu cz yl i podwoj on y i l ocz yn wol u men a
obrotu i aktu al n ego ku rsu akcj i .
Podstawowymi skrótami stosowan ymi w tabel ach n otowań są:
n k - n adwyż ka ku pn a; oz n acz a to, ż e z l ecen i e ku pn a z l i mi tem cen y r ówn ym ku rsowi
dn i a mogą być real i z owan e w cz ęści l u b wcal e,
n s - n adwyż ka sprz edaż y; z l ecen i e sprz edaż y z l i mi tem cen y równ ym ku rsowi dn i a
mogą być z real i z owan e w cz ęści l u b wcal e,
rk - redu kcj a ku pn a ; oz n acz a to, ż e z u wagi n a ryn ek n i ez równ oważ on y
z prz ewagą ku pu j ących z l ecen i a ku pn a z l i mi tem równ ym l u b wyż sz ym ku rsowi dn i a
(równ i eż z l ecen i a PK C) są redu kowan e o tz w. stopę redu kcj i ,
rs - redu kcj a sprz edaż y , z u wagi n a ryn ek n i ez równ oważ on y z prz ewagą
sprz edaj ących z l ecen i a sprz edaż y z l i mi tem równ ym l u b n i ż sz ym ku rsowi dn i a
(równ i eż z l ecen i a PK C) są redu kowan e o stopę redu kcyj n ą;
z d - z dywiden dą , oz n acz a to, ż e spół ka ogł osi ł a wysokość dywi den dy z a ostatn i
okres obrach u n kowy; akcj e sprz edawan e z prawem do dywi den dy z a ten okres,
bd - bez dywiden dy ; pi erwsz e n otowan i e akcj i , którym n abywan i e prz ysł u gu j e j u ż
ostatn i e prawo poboru ,
z - z awiesz en ie n otowań ,
ok - oferta ku pn a ; oz n acz a to, ż e popyt prz ewyż sz a podaż pon ad pi ęci okrotn i e i n i e
doch odz i do z awarci a tran sakcj i ,
os - oferta sprz edaż y , oz n acz a to, ż e podaż prz ewyż sz a popyt pon ad pi ęci okrotn i e i
n i e doch odz i do z awarci a tran sakcj i ;
ks - ku rs sz acu n kowy ,
pw - po wymian ie
Prz ykładowa tabela notowań giełdowych
Kurs w z ł
min
max
Spółk
a
Kurs w z ł
bież ąc poprz ed
y
24.0
31.5
AGROS
30.20n
k
Zmian
a
ni
31.20
O brót
Wskaź niki
Tys.z Sz t.
L/z
ł
- 3,2%
1894
C/w.
w.r
k
136
16.5
2.14
258
0
62%
1.20
3.85
BIG
51.0
100.0 BPH
1.75
1.85
- 5,4%
4068
898
5.1
0.86
286
94.00
100.00
6,0%
1781
947
4.8
1.82
976
0
c/z - cen a / z ysk
c/w.k. - cen a / wartość ryn kowa
w.r. - wartość ry n kowa
ź ródł o: opracowan i e n a podstawi e materi ał ów DM BIG - BG
Istn i ej e gru pa wskaź n i ków, które są tak skon stru owan e, ż e prz edstawi aj ą n a
bi eż ąco i n formacj e l okowan i a środków w spół kę n aj bardz i ej atrakcyj n ą.
Jedn ym z el emen tów tych wskaź n i ków j est :
-
cen a akcj i do z ysku n a j edn ą akcj ę,
-
cen a j edn ej akcj i do wartości ksi ęgowej ,
-
stopa dywi den dy
19
Cen a akcj i do z ysku n a j edn ą akcj ę
P/E (cen a /z ysk)
P/E = cen a 1 akcj i / z ysk prz ypadaj ący n a 1 akcj ę
Prz ykł ad
Spół ka x, która wyemi tował a 2 ml n a kcj i wypracował a w ci ągu roku 3 ml n z ł .
z ysku n etto. K u rs j edn ej akcj i wyn osi 9 z ł .
z ysk / 1 akcj a = 3.000.000 : 2.000.000 = 1,5 z ł .
P/E = 9 z ł . : 1,5 z ł . = 6
Omówi ć to moż n a w n astępu j ący sposób: z a 1 z ł . z ysku spół ki i n westor pł aci 6 z ł .
Stwi erdz i ć moż n a by był o, ż e i m wyż sz y wskaź n i k P/E tym bardz i ej atrakcyj n a
i n westycj a. Ni estety taki e stwi erdz en i e j est z byt poch opn e. Wi em, ż e wskaź n i k P/E
u wz gl ędn i a dan e h i storycz n e a n i e perspektywy stoj ące prz ed spół ką. Stosu j ąc
wskaź n i k P/E n al eż y si ę ogran i cz yć do porówn ań w obrębi e j edn ej bran ż y.
19
"Podstawowe zagadnienia z zakresu rynku kapitałowego" materiały DM BIG - BGSA Gdańsk 1996r.
Cen a j edn ej akcj i do wartości ksi ęgowej .
P/BV (cen a /wartość ksi ęgowa)
P/BV = cen a 1 akcj i / wartość ksi ęgowa prz ypadaj ąca n a 1 akcj ę
Prz ykł ad
Wartość ksi ęgowa spół ki Y, która wyemi tował a 2 ml n akcj i wyn os i 30 ml n ,
ku rs j edn ej akcj i wyn osi 36 z ł .
wartość ksi ęgowa / 1 akcj a = 30.000.000 z ł . : 2.000.000 = 15 z ł .
P/BV = 36 z ł . : 15 z ł . = 2,4
Wskaź n i k ten mówi n am i l e i n westor pł aci z a 1 z ł . maj ątku spół ki .
W powyż sz ym prz ykł adz i e 1 z ł . maj ątku spół ki kosz tu j e 2,4 z ł .
Wysoka wartość tego wskaź n i ka (pon ad 2 ) świ adcz y o docen i an i u prz ez ryn ek
skł adn i ków wartości prz edsi ębi orstwa (z n an a marka, j akość z arz ądz an i a). Wartość
wskaź n i ka pon i ż ej 1 oz n acz a, ż e wycen a ryn kowa l eż y pon i ż ej wartości ksi ęgowej .
Ch arakteryz u j e to spół kę o gorsz ym wyn i ku fi n an sowym.
Stopa dywi den dy .
Yi el d (stopa dywi den dy) = (dywi den dy : cen a akcj i ) x 100 %
Prz ykł ad
Spół ka x wypł aca 1 z ł . dywi den dy n a 1 akcj ę z wykł ą, ku rs akcj i wyn osi 20 z ł .
Yi el d = (1 z ł . : 20 z ł .) x 100% = 5%
Wskaź n i k ten określ a rel acj ę wysokości dywi den dy do ku rsu akcj i .
Im wyż sz y wskaź n i k, tym bardz i ej atrakcyj n a i n westycj a w dan y papi er wartości owy.
Wyróż n i ć równ i eż moż emy podstawowe wskaź n i ki an al i z y ekon omi cz n o - fi n an sowej , w
których skł ad wch odz ą:
- wskaź n i ki ren town ości ,
- wskaź n i ki kapi tał u wł asn ego.
Do wskaź n i ków ren town ości z al i cz amy:
- ren town ość sprz edaż y n etto,
- ren town ość kapi tał u wł asn ego.
Ren town ość sprz edaż y n etto .
(z ysk n etto / prz ych ody z e sprz edaż y ) x 100%
Wskaź n i k ten określ a i l e z ysku wypracowu j e spół ka z j edn ej z ł otówki prz ych odów z e
sprz edaż y. Wartość tego wskaź n i ka n al eż y porówn ywać
z i n n ymi prz edsi ębi orstwami w bran ż y oraz z mi an ę w posz cz egól n ych l atach w samej
spół ce.
Ren town ość kapi tał u wł asn ego .
( z ysk n etto / kapi tał wł asn y ) x 100%
Jest to n aj waż n i ej sz y wskaź n i k określ aj ący z yskown ość kapi tał u , który z ostał
powi erz on y spół ce. Mówi on i l e z ysku prz yn osi 1 z ł . z ai n westowan a w spół kę.
Do wskaź n i ka pł yn n ości fi n an sowej z al i cz amy:
- wskaź n i k pł yn n ości ,
- wskaź n i k pł yn n ości sz ybk i ej .
Wskaź n i k pł yn n ości .
maj ątek obrotowy /z obowi ąz an i a krótkotermi n owe
Wskaź n i k ten określ a pł yn n ość cz yl i z dol n ość spół ki do spł aty z obowi ąz ań . Prz yj mu j e
si ę, ż e optymal n a j ego wartość to 2. Zbyt n i ski wskaź n i k moż e oz n acz ać kł opoty
spół ki z e spł atą z obowi ąz ań , z byt wysoki oz n acz a n adpł yn n ość cz yl i n i e
wykorz ystywan i e prz ez spół kę środków obrotowych .
Wskaź n i k pł yn n ości sz ybki ej .
(maj ątek obrotowy - z apasy ) z obowi ąz an i a krótkotermi n owe
Wskaź n i k ten określ a z dol n ość spół ki do spł aty z obowi ąz ań w krótk i m okresi e. Jego
wartość powi n n a obracać si ę wokół j edn ości
20
Opracowanie na podstawie "Podstawowe zagadnienia z zakresu rynku kapitałowego" DM BIG - BG
S.A. Gdańsk 1996r.
20
Roz dz iał III Inwestowanie na rynku kapitałowym
1. Ryz yko inwestowania na giełdz ie .
Gi eł da Papi erów Wartości owych w Warsz awi e dz i ał a bl i sko 20 l at. Jest to
bardz o krótki okres w po równ an i u n p. z e sł yn n ą gi eł dą l on dyń ską, która l i cz y sobi e
197 l at, n owoj orską dz i ał aj ącą 200 l at, a prz edwoj en n a gi eł da warsz awska
fu n kcj on ował a prz ez 122 l ata od 1817 roku , aż do wybu ch u II woj n y świ atowej .
Bl i sko 20 l at to n a tyl e j edn ak dł u gi okres, by wi ększ ość z n as mi ał a okaz j ę z etkn ąć
si ę z n i ą, j eśl i n i e sami , to prz ez z n aj omych , cz y cz ł on ków rodz i n y, którz y są bądź
z apal on ymi gracz ami , bądź ostroż n ymi i n westorami . Wbrew temu , co sądz i wi ększ ość
l u dz i , gi eł da to mi ej sce n i e tyl ko dl a h az ardz i stów, którz y są gotowi postawi ć
wsz ystko n a j edn ą kartę, al e takż e dl a tych ostroż n ych , którz y bardz o ostroż n i e i
roz waż n i e l oku j ą swoj e kapi tał y.
Jak j u ż wspomn i ał am gi eł da daj e moż l i wości u l okowan i a swoi ch kapi tał ów, ch ron i j e
prz ed i n fl acj ą i pomn oż en i a n i e g orz ej n i ż ban k l u b fi rma u bez pi ecz en i owa. Źródł em
z ysku osób i n westu j ących n a gi eł dz i e n i e są odsetki , j ak w prz ypadku ban ku , z góry
u stal on e. Zyski pł yn ą
z i n westycj i w papi ery wartości owe, z aś bardz i ej z aawan sowan i gracz e z arabi aj ą
takż e dz i ęki bardz i ej skompl i kowan ym i n stru men tom fi n an sowym j aki mi są kon trakty
termi n owe.
Pi erwsz ym kroki em, j aki n al eż y wykon ać aby i n westować n a gi eł dz i e j est wi z yta w
bi u rz e makl erski m. In westorz y, ku rz y ch cą n abyć l u b sprz edać akcj e, z gł asz aj ą
z l ecen i a w bi u rz e makl erski m, z atru dn i aj ą on i makl erów z aj mu j ących si ę real i z acj ą
tran sakcj i z l econ ych prz ez i n westorów gi eł dowych .
Ogól n i e rz ecz bi orąc, i n westorów gi eł dowych moż emy podz i el i ć n a trz y
kategori e: bardz o ostroż n ych - i n westu j ących prz ede wsz ystki m
w obl i gac j e - papi ery wartości owe o n aj mn i ej sz ym ryz yku , ostroż n ych prz ez n acz aj ących du ż ą cz ęść fu n du sz y n a dł u gofal owe i n westowan i e
w akcj e, ryz ykan tów - graj ących z tygodn i a n a tydz i eń , obracaj ących akcj ami o
n aj wi ększ ych wah an i ach ku rsów.
In westowan i e w papi e ry wartości owe ł ącz y si ę z cz terema n aj waż n i ej sz ymi typami
ryz yka.
1. Ryz yko ryn ku .
Wi ąż e si ę on o z wah an i ami ku rsów (sz cz egól n i e akcj i ). Zmi an y cen bywaj ą
gwał town e i sz ybki e. In westor, który potrz ebu j e sz ybko gotówki , z mu sz on y (n p. z
prz ycz yn l osowych ) do sprz edaż y akcj i w określ on ym momen ci e moż e trafi ć n a
n i ekorz ystn ą dl a si ebi e cen ę.
2. Ryz yko i n fl acj i .
Doch ód z i n westycj i w papi ery wartości owe moż e n i e n adąż yć z a z mi an ami si ł y
n abywcz ej pi en i ądz a. Oprocen towan i e obl i gacj i j est z az wycz aj bez pośred n i o l u b
pośredn i o z wi ąz an y z aktu al n ym poz i omem i n fl acj i . Natomi ast w prz ypadku akcj i ,
wz rost i n fl acj i wcal e n i e powodu j e, ż e i n westorz y będą ch ci el i oferować wyż sz e cen y.
3. Ryz yko ban kru ctwa emi ten ta.
W prz ypadku ban kru ctwa spół ki j ej akcj on ari u sz e m ogą straci ć wsz ystko. Posi adacz e
papi erów wartości owych ban kru tu j ących emi ten ta mogą starać si ę o odz yskan i e
swoi ch n al eż n ości z i stn i ej ącego j esz cz e maj ątku spół ki . W taki ej sytu acj i w l epsz ym
poł oż en i u są posi adacz e obl i gacj i , których rosz cz en i a maj ą pi e rwsz eń stwo prz ed
rosz cz en i ami posi adacz y akcj i .
4.. Ryz yko domu makl erski ego.
Zakł adaj ąc rach u n ek i n westycyj n y w bi u rz e makl erski m n al eż y brać pod u wagę
moż l i wości z ł ej obsł u gi kl i en tów - kon i ecz n ość stan i a w dł u gi ch kol ej kach prz y
skł adan i u z l eceń , powo l n y system roz l i cz eń i wypł acan i a pi en i ędz y, n i emoż n ość
gran i a z sesj i n a sesj ę. Prz ed z ał oż en i em rach u n ku i n westycyj n ego warto si ę
prz yj rz eć obsł u dz e dotych cz asowych kl i en tów, a n awet ewen tu al n i e spytać i ch o
doświ adcz en i e.
Istn i ej e takż e moż l i wość, ż e bi u ro makl erski e straci l i cen cj ę, co z mu sz a j ego
kl i en tów do prz en i esi en i a rach u n ku do i n n ego. Jest też teoretycz n a moż l i wość
ban kru ctwa bi u ra.
Ocz ywi ści e te dwa ostatn i e prz ypadki z darz aj ą si ę tyl ko i n cyden tal n i e.
23)
Zn al ez i en i e odpowi edn i ch , spr awdz on ych ź ródeł i n formacj i stan owi z n acz n ą
cz ęść su kcesu i n westycyj n ego. Ni ektóre z n i ch dostarcz an e są prz ez emi ten ta,
n i ektóre prz ez ryn ek, a cz ęść n i ej edn okrotn i e n aj waż n i ej sz a, j est wyn i ki em
prz etworz en i a i n formacj i ogól n i e dostępn ych i wyci ągan i e z n i ch wł aści wych
wn i osków.
K aż dy kto wprowadz a papi ery wartości owe do pu bl i cz n ego obrotu , j est z obowi ąz an y
doł ącz yć do wn i osku prospekt emi syj n y. Prospekt ten to bardz o i stotn e ź ródł o
i n formacj i o emi ten ci e, który skł ada
si ę z :
- wstępu
- dan e o emi sj i i em i ten ci e
- o osobach z arz ądz aj ących
- o dz i ał al n ości emi ten ta
- i n formacj e o perspektywach roz woj u
- i n formacj e fi n an sowe, dodatkowe i z ał ącz n i ki .
Waż n ym ź ródł em i n formacj i są raporty rocz n e, pół rocz n e i kwartal n e dostarcz an e
prz ez emi ten ta.
Wi el e dan ych z a wi eraj ą równ i eż materi ał y i n formacyj n e prz ygotowan e prz ez Gi eł dę
Papi erów Wartości owych cz y Cen tral n ą Tabel ę Ofert.
W tabel i moż n a z n al eź ć dan e dotycz ące ksz tał towan i a si ę ku rsów posz cz egól n ych
akcj i - i ch n aj wyż sz e i n aj n i ż sz e n otowan i a w ci ągu ostatn i ch 52 tygodn i .
In formacj e o ryn ku kapi tał owym j ak równ i eż wskaź n i ki i an al i z y dostarcz a prasa
fach owa i bi u l etyn y i n formacyj n e. Domy makl erski e pu bl i ku j ą du ż ą i l ość materi ał ów
i n formacyj n ych , cz ęść z n i ch j est ogól n i e dostępn a n i eodpł atn i e, cz ęść stan owi
mat eri ał y opracowan e dl a określ on ych i n westorów speł n i aj ących kryteri a.
21
J. Socha "Rynek, giełda, inwestycje" Olimpus W-wa 1998r.
21
1.1. Ryz yko akcji, obligacji i kontraktów terminowych .
AKCJE
Byci e akcj on ari u sz em to n i e tyl ko prawa i korz yści fi n an sowe, to takż e ryz yko
n i eroz erwal n i e z wi ąz an e z posi ada n i em akcj i . Ryz yko wi ąż e si ę prz ede wsz ystki m z
wyborem spół ki (spół ek) i ogól n ą sytu acj ą n a ryn ku akcj i .
Ryz yko i n fl acj i ma mn i ej sz e z n acz en i e.
Spół ka, która dobrz e prosperu j e prz yn osi ocz ywi ste korz yści dl a akcj on ari u sz y:
wz rost wartości posi adan ych akcj i , a n i eki edy i u dz i ał
w z ysku cz yl i dywi den da. Jedn ak w wol n oryn kowej gospodarce. opartej n a dz i ał an i u
w waru n kach kon ku ren cj i , moż l i we są takż e z u peł n i e i n n e scen ari u sz e - tru dn ości z e
sprz edaż ą produ któw, brak z ysków, a n awet u padł ość spół ki . Maj ąc świ adomość
sz an s n i eogran i cz on ego wz rostu wartości akcj i dobrz e prosperu j ącej spół ki , n i e
moż n a z apomn i eć
o moż l i wości z mn i ej sz an i a si ę i ch wartości ryn kowej , a w skraj n ych prz ypadkach
spadku do z era cen akcj i spół ek u padaj ących .
Ryz yko z wi ąz an e z i n westowan i em w akcj e kon kretn ej spół ki opi san e j est w
prospekci e emi syj n ym, z ostał j u ż wspomn i an y w poprz edn i m roz dz i al e.
Ryz yko tam opi san e u wz gl ędn i a specyfi kę bran ż y, w której dz i ał a dan a spół ka i
obej mu j e cz yn n i ki , które mogą z agroz i ć j ej roz woj owi . Naj cz ęści e j poj awi aj ą si ę tam
i n formacj e dotycz ące:
- kon ku ren cj i ,
- u waru n kowań makroekon omi cz n ych ,
- potrz eb i n westycyj n ych ,
- u waru n kowań prawn ych ,
- prowadz on ych sporów sądowych ,
- ź ródeł z aopatrz en i a oraz u z al eż n i en i a od ź ródeł z aopatrz en i a i od
odbi orców,
- waru n ków eksportowych .
El emen ty te mogą mi eć n i ekorz ystn y wpł yw n a prz ysz ł e cen y akcj i
i wysokość ewen tu al n ych dywi den d.
Prz y wyborz e spół ki bardz o i stotn ą wi adomości ą j est bi eż ący wyn i k fi n an sowy.
Bi eż ąca sytu acj a spół ki wi docz n a j est w z mi an ach poz i om ów prz ych odów w z ysku w
posz cz egól n ych okresach sprawoz dawcz ych . Warto takż e z wróci ć u wagę, cz y w
produ kcj i dan ej spół ki występu j ą wah an i a sez on owe, które maj ą prz eważ n i e wpł yw
n a bi eż ące wyn i ki fi n an sowe. Na podstawi e bi eż ących wyn i ków fi n an sowych a takż e
pl an roz woj u posz cz egól n ych spół ek, moż n a osz acować prz ysz ł e z yski spół ek, które w
decydu j ący sposób określ aj ą poz i om ku rsów akcj i .
W prz ypadku akcj i n al eż y brać pod u wagę takż e ryz yko ogran i cz on ej pł yn n ości
ryn ku . Na ryn ku występu j ą oferty, red u kcj e
i n adwyż ki ku pn a l u b sprz edaż y. Oferta (ku pn a l u b sprz edaż y) oz n acz a, ż e n a dan ej
sesj i ż adn e z l ecen i e n i e będz i e z real i z owan e. Redu kcj a (ku pn a l u b sprz edaż y)
oz n acz a, ż e n a dan ej sesj i wsz ystki e z l ecen i a akceptu j ące cen y dn i a po tej stron i e
ryn ku , której dotycz ą redu kcj e z ostał y z real i z owan e tyl ko cz ęści owo (z l ecen i a n a
sprz edaż prz y redu kcj i i sprz edaż y, a z l ecen i a ku pn a prz y redu kcj i ku pn a).
W prz ypadku n adwyż ek z l ecen i a z l i mi tem równ ym u stal on emu ku rsowi dn i a
real i z owan e są cz ęści owo (an al ogi cz n i e: prz y n adwyż ce z e sprz edaż y - z l ecen i a n a
sprz edaż , prz y n adwyż ce ku pn a - z l ecen i a n a ku pn o).
Występowan i e taki ch sytu acj i wskaz u j e, ż e w swych kal ku l acj ach i n westorz y mu sz ą
u wz gl ędn i ć okresowe tru dn ości z e spi en i ęż en i em l okaty.
22
O BLIGACJE
In westowan i e w obl i gacj e j est mn i ej ryz ykown e n i ż i n westowan i e w akcj e.
Obl i gacj e mogą emi tować: Skarb Pań stwa, ban ki , podmi oty gospodarcz e posi adaj ące
osobowość prawn ą, które obok dz i ał al n ości statu towej prowadz ą dz i ał al n ość
gospodarcz ą oraz fu n dacj e p rowadz ące dz i ał al n ość gospodarcz ą. Bez pi ecz eń stwo
i n westowan i a w obl i gacj e wi ąż e si ę prz ede wsz ystki m z wypł acal n ości ą emi ten ta.
Dl atego prz y z aku pi e obl i gacj i n al eż y z wróci ć u wagę n a sytu acj ę ekon omi cz n ą
podmi otu emi tu j ącego i ewen tu al n i e gwaran ta emi sj i . Nal eż y też prz estu di ować
sposób skon stru owan i a oprocen towan i a i j ego rel acj e do aktu al n ego i
prz ewi dywan ego stopn i a i n fl acj i .
Podstawowe ryz yko j aki e ł ącz y si ę z z aku pem obl i gacj i j est ryz yko prz ysz ł ych
stóp procen towych . Cen y papi erów o stał ym oprocen towan i u (doch odz i e) poz ostaj ą
bowi em w odwrotn ej proporcj on al n ej z al eż n ości do z mi an stóp procen towych n a
ryn ku . Oz n acz a to, ż e w okresi e, gdy stopy procen towe n a ryn ku mal ej ą, gdyż
wz rasta wtedy cen a obl i gacj i
o stał ym doch odz i e cz yl i stał ym oproc en towan i u .
K ol ej n ym ryz yki em j est wcz eśn i ej sz y wyku p obl i gacj i emi ten ta. K l au z u l a
u moż l i wi aj ąca emi ten towi wcz eśn i ej sz y wyku p obl i gacj i daj e mu prawo do
prz edtermi n owej spł aty swoi ch z obowi ąz ań w stosu n ku do obl i gatori u sz y. Jest to
n i ekorz ystn e d l a i n westorów w sytu acj i , gdy ryn kowe stopy procen towe spadn ą
pon i ż ej oprocen towan i a n omi n al n ego dan ej akcj i .
Istotn ym ryz yki em w prz ypadku obl i gacj i j est ryz yko z wi ąz an e
z i n fl acj ą. Wz rost i n fl acj i powodu j e n aj cz ęści ej spadek real n ej si ł y n abywcz ej
doch odów, j aki e otrz ymu j emy z tytu ł u posi adan ych obl i gacj i . In n ym ryz yki em
z wi ąz an ym z obl i gacj ami o stał ym oraz z mi en n ym oprocen towan i u , j est ryz yko
rei n westycj i . Doch odz i do n i ego w sytu acj i , w której otrz yman e odsetki z obl i gacj i
i n westor mu si z ai n westować prz y n i ż sz ych ryn kowych stopach procen towych .
W prz ypadku i n westowan i a w obl i gacj e w obcej wal u ci e bądź emi towan e prz ez
z agran i cz n e podmi oty poj awi a si ę n astępn e ryz yko, z wi ąz an e
z wah an i ami ku rsów wal u towych - ryz yko wal u towe.
22
23
23
Opracowanie na podstawie "Akcje" Giełda Papierów Wartościowych w W-wie 2000r.
K. Nowak "Polski rynek kapitałowy" Wyższa Szkoła Bankowa Poznań 1998r.
In westu j ąc w n otowan e obecn i e n a gi eł dz i e obl i gacj e Skarbu Pań stwa i n westor
ma gwaran cj ę wyku pi en i a i ch prz ez emi ten ta
w prz ewi dywan ym termi n i e. Ich oprocen towan i e j est stał e l u b z wi ąz an e
bez pośredn i o i pośredn i o z poz i omem i n fl acj i . Praktyka dotych cz asowych n otowań
p oz wal a wyci ągn ąć pewn e wn i oski .
Wah an i a cen owe n a ryn ku obl i gacj i są stosu n kowo n i ewi el ki e. Naj bardz i ej ryz ykown e
j est skł adan i e z l eceń PK C (po każ dej cen i e) n a wi ększ e i l ości obl i gacj i . Wi el okrotn i e
doprowadz i ł o to do j edn oraz owych z mi an ku rsu w maksymal n i e dopu sz cz an ym
z akresi e (o 5 pu n któw procen towych ), podcz as gdy n a n astępn ej sesj i ku rs wracał do
poprz edn i ego poz i omu .
Ni eu mi ej ętn a tech n i ka dokon ywan i a tran sakcj i (sz cz egól n i e ku pn a) prz yn i osł a
n i efortu n n ym i n westorom n i epotrz ebn e straty.
KO NTRAKTY
T ERMINO W E
Obrót kon traktami wi ąż e si ę z du ż ym ryz yki em, dl atego też wsz el ki e decyz j e
i n westycyj n e powi n n y być robi on e z roz wagą, środki n a n i e prz ez n acz on e n i e
powi n n y n i gdy prz ewyż sz ać kwoty j aką i n westor moż e straci ć bez n egatywn ych
kon sekwen c j i dl a j ego poz ycj i materi al n ej . Prz ed prz ystąpi en i em do z awi eran i a
tran sakcj i i n westor mu si z apoz n ać si ę z cz yn n i kami ryz yka z ami esz cz on ymi w
doku men ci e „Waru n ki emi sj i
i obrotu ”.
W prz ypadku kon traktów termi n owych występu j e z j awi sko dź wi gn i fi n an sowej ,
u moż l i wi aj ącej osi ągan i e z wi el okrotn i on ych w stosu n ku do ryn ku z ysków, al e i
pon osz en i e z wi el okrotn i on ych strat. Zarówn o straty j ak i z yski mogą prz ekrocz yć
pi erwotn ą wi el kość i n westycj i . Rez u l tatem j est fakt, ż e z aj ęci e poz ycj i n a ryn ku
termi n ow ym wymaga ci ągł ego j ej mon i torowan i a z e wz gl ędu n a dyn ami cz n y
ch arakter ryn ku .
In westor j est z awsz e n araż on y n a ryz yko ryn kowe. Występu j e on o n a każ dym
ryn ku i z wi ąz an e j est z ryz yki em z mi an cen kon traktu .
W prz ypadku roz l i cz en i a kon traktów term i n owych prz epł yw gotówki pomi ędz y
rach u n kami i n westorów n astępu j ą codz i en n i e, a i ch wi el kość odpowi ada z mi an i e
wartości kon traktu .
Gdy z mi an a ku rsu j est n i ekorz ystn a dl a i n westora wartość środków pi en i ęż n ych n a
rach u n ku u l ega z mn i ej sz en i u i n astępu j e ku mu l acj a strat. In westor moż e być n awet
wez wan y do n atych mi astowego u z u peł n i en i a środków pi en i ęż n ych n a rach u n ku , gdy
spadn ą on e pon i ż ej u stal on ego poz i omu . W raz i e n i espeł n i en i a ż ądan i a j ego poz ycj a
będz i e au tomatycz n i e z amykan a.
W pi erwsz ym okresi e obrotu ko n traktami termi n owymi i stn i ej e prawdopodobi eń stwo
n i ski ej aktywn ości i z aan gaż owan i a u cz estn i ków ryn ku . Mogą wi ęc wystąpi ć sytu acj e,
gdy z awarci e wi ększ ych tran sakcj i będz i e poci ągał o z a sobą i stotn ą z mi an ę ku rsu .
1.2. Inwestorz y długoterminowi i spekula nci (gracz e) giełdowi.
In westorów n a pol ski m ryn ku kapi tał owym moż emy podz i el i ć wedł u g
tradycyj n ej formu ł y n a kraj owych i z agran i cz n ych . K raj owi i n westorz y to:
- i n westorz y i n dywi du al n i ,
- pol scy i n westorz y i n stytu cj on al n i tacy j ak ban ki , towarz y stwa
u bez pi ecz en i owe, fu n du sz e powi ern i cz e i i n westycyj n e.
In westorz y kraj owi - i n dywi du al n i odegral i i stotn ą rol ę w tworz en i u pol ski ego ryn ku
kapi tał owego. Do n i ch bowi em był y ski erowan e pi erwsz e oferty z aku pu papi erów
skarbowych i akcj i prywatyz o wan ych prz edsi ębi orstw. Pewn e dz i ał an i a ski erowan e do
tej gru py mi ał y ch arakter promocyj n y:
- sprz edaż obl i gacj i z mi en n ych II emi sj i ,
- moż l i wość odpi sów podatkowych z wi ąz an ych z z aku pem obl i gacj i
skarbowych o
określ on ej wartości ,
- n i ska wycen a n i ektór ych prywatyz owan ych prz edsi ębi orstw,
- n i ska cen a Powsz ech n ych Świ adcz eń Udz i ał owych .
Wymi en i on e wyż ej dz i ał an i a osi ągn ęł y pewi en efekt z apoz n aj ąc cz ęść społ ecz eń stwa
z fu n kcj on owan i em ryn ku kapi tał owego i „oswaj aj ąc”
z j ego i n stru men tami .
24
W z al eż n ości od h oryz on tu cz asowego, j aki i n westor prz yj mu j e dl a swoj ej i n westycj i ,
a wi ęc i ryz yka, j aki e w z wi ąz ku z tym j est w stan i e podj ąć, z n aj du j e si ę w gru pi e
i n westorów dł u gotermi n owych l u b gracz y (speku l an tów) gi eł dowych . In westorz y
dł u gotermi n owi są mn i ej skł on n i do podej mowan i a ryz yka, a z atem poświ ęcaj ą
wi ęcej cz asu n a z real i z owan i e swoj ego cel u i n westycyj n ego. W ocen i e i n westycj i
24
M. Dusza "Rynek kapitałowy w Polsce" Zarządzanie i Finanse W-wa 1999r.
posł u gu j ą si ę tz w. an al i z ą fu n damen tal n ą, cz yl i systematycz n i e badaj ą wyn i ki
ekon omi cz n e spół ek, którymi si ę i n teresu j ą. Jed n ak ocen i aj ą n i e tyl ko aktu al n ą
sytu acj ę fi n an sową spół ki , al e takż e dotych cz asowe osi ągn i ęci a i z perspektywy j ej
roz woj u , kwal i fi kacj e z arz ądu i strategi e z arz ądz an i a spół ką, poz ycj ę spół ki n a ryn ku
i tp. W trakci e swych badań an al i z u j ę prospekt emi syj n y, raporty rocz n e, kol ej n e
bi l an se
i opracowan i a z awodowych an al i tyków. Dl a tej gru py i n westorów waż n a j est takż e
moż l i wość regu l arn ego otrz ymywan i a dywi den dy i i ch wysokość. Moż e z darz yć si ę
sytu acj a, ż e spół ka pomi mo wypracowan ego z ysku n i e będz i e wypł aca ł a dywi den dy,
pon i eważ wal n e z gromadz en i e u z n ał o, ż e doch ód wypracowan y prz ez spół kę l epi ej
będz i e prz ez n acz yć n p.: n a z aku p n owych masz yn l u b tech n ol ogi i . Taki e roz wi ąz an i e
j est tyl ko poz orn i e n i ekorz ystn e dl a akcj on ari u sz y. Oz n acz a, to wprawdz i e u tratę
sz ybki ego z arobku , prowadz i j edn ak do roz woj u spół ki i wz rostowi wartości ryn kowej
akcj i - sz cz egól n i e waż n e w prz ypadku i n westorów dł u gotermi n owych .
Gracz e (speku l an ci ) gi eł dowi n i e z wracaj ą tak du ż ej u wagi n a j akość ku powan ych
akcj i . Wykorz ystu j ą aktu al n e tren dy ryn kowe, pan u j ące n a gi eł dz i e n astroj e, moż l i we
masowe redu kcj e drobn ych i n westorów, bi eż ące wydarz en i a pol i tycz n e i
ekon omi cz n e, cz yl i wsz ystko to co ma wpł yw n a krótko okresowe wah an i a ku rsów.
Tacy i n westorz y posł u gu j ą si ę prz ede wsz ystki m tz w. an al i z ą tech n i cz n ą, cz yl i
obserwacj ą ku rsów
w okresi e poprz edn i m, wych wytywan i em pewn ych prawi dł owości oraz
progn oz owan i em n a tej podstawi e roz woj u n aj bl i ż sz ej prz ysz ł ości .
Podstawą dz i ał an i a speku l an tów j est wybran i e optymal n ego momen tu n a ku pn o a
potem n a sprz edaż dan ych akcj i . Z i ch pu n ktu wi dz en i a n aj l epsz a n i e j est wi ęc
spół ka o dobrej sytu acj i fi n an sowej i korz ystn ym poten cj al e roz woj owym, al e taka,
której ku rsy maj ą n aj wi ększ e ampl i tu dy wah ań . Cz ęsto prz edmi otem i ch i n westycj i
są w z wi ąz ku z tym spó ł ki sł absz e, o mał o stabi l n ych cen ach . Taka strategi a
i n westowan i a poz wal a i m l i cz yć n a z ysk wyn i kaj ący z róż n i cy cen n a posz cz egól n ych
sesj ach , al e j edn ocz eśn i e z wi ększ a ryz yko pon i esi en i a straty. Ze wz gl ędu n a
specyfi kę postępowan i a, i n westorz y w róż n ym stopn i u n araż en i są n a posz cz egól n e
typy ryz yka.
Ryz yko i n fl acj i , j eśl i ryn ek sł abo si ę roz wi j a, a wskaź n i k i n fl acj i j est wyż sz y n i ż
osi ągan e z i n westycj i z yski , dotyka z arówn o i n westorów dł u gotermi n owych , j ak i
speku l an tów.
Na ryz yko ban kru ctwa emi ten ta b ardz i ej n araż en i są i n westorz y dł u gotermi n owi ,
gdyż z kon kretn ym emi ten tem wi ąż ą l os swoj ej i n westycj i prz ez dł u ż sz y cz as.
Ni espodz i ewan y krach był by w i ch prz ypadku katastrofą. Takż e w sytu acj i , gdy
u padek j est powol n y, al e i n westor ma bardz o du ż y paki et akcj i (a sz cz egól n i e
wi ększ ości owy), wycofan i e si ę z taki ej i n westycj i j est bardz o kosz town e.
Na ryz yko ogran i cz on ej pł yn n ości , pol egaj ące n a tru dn ości z sz ybką sprz edaż ą
wal orów, bardz i ej n araż en i są speku l an ci . Natomi ast z awi rowan i a ku rsowe n i e
stan owi ą probl emu dl a i n westorów dł u gotermi n owych , którz y z wykl e prz ecz esu j ą
spadek cen .
Na ryn ek kapi tał owy trafi aj ą akcj e n aj prz eróż n i ej sz ych fi rm, róż n i ą si ę on e od si ebi e
n i e tyl ko rodz aj em dz i ał al n ości , al e też n p.. wi el kości ą obrotów i z ysków, wartości ą
ksi ęg ową, cz y kapi tał em. In westorom, n a pi erwsz y rz u t oka, tru dn o z ori en tować si ę z
j aki m prz edsi ębi orstwem maj ą do cz yn i en i a, dl atego podz i el on o spół ki gi eł dowe n a
trz y ryn ki :
 podstawowy - prz ez n acz on y dl a spół ek n aj wi ększ ych ,
 równ ol egł y - dl a średn i ch
 wol n y - dl a spół ek mn i ej sz ych l u b o krótsz ej h i stori i .
Dl a wygody i n westorów powstał y takż e i n deksy gi eł dowe - wskaź n i ki , n a podstawi e
których moż n a ocen i ć sytu acj ę pan u j ącą n a ryn ku , bez an al i z owan i a z mi an ku rsów
posz cz egól n ych akcj i . Na każ dej gi eł dz i e z darz aj ą si ę okresy l epsz e i gorsz e. Gdy
cen y akcj i rosn ą z sesj i n a sesj ę, trwa hossa, z aś ki edy spadaj ą mamy do cz yn i en i a
z bessą.
25
25
Opracowane na podstawie "Nie tylko dla zuchwałych" Giełda Papierów Wartościowych W-wa 2000r.
2. O rganiz acja Giełdy Papierów Wartościowych w Warsz awie.
2.1. Struktura organiz acyjna - cz łonkowie giełdy
I
II
III
Wal n e Zg romadz en i e Akcj on ari u sz y
Rada Gi eł dy
Zarz ąd Gi eł dy
1. Zespół kon trol i wewn ętrz n ej
2. Doradcy Zarz ądu
3. Zespół Pl an owan i a Strategi cz n ego
4. Sekretarz Gen eral n y
5. Bi u ro Gi eł dy
- Sekretari at Gi eł dy
- Sekretari at Zarz ądu
- K an cel ari a
- Arch i wu m
6. Dz i ał Fi n an sowo - K si ęgowy
7. Dz i ał Notowań
a) Zespół Nadz oru Sesj i Gi eł dowych
b) Zespół Papi erów Wartości owych
c) Zespół Cz ł on ków Gi eł dy
8. Dz i ał In formatyki
a) Zespół Admi n i stracj i Systemu
b) Zespół Systemów Gi eł dowych
c) Zespół Tech n i k Dystrybu cj i
d) Zespół Systemów Mi krokompu terowych
e) Zespół Ekspl oatacj i
f) Zespół Obsł u gi Tech n i cz n ej
g) Zespół Admi n i stracj i Si eci
h ) Gł ówn y Specj al i sta ds. Bez pi ecz eń stwa In formatycz n ego
Współ cz yn n i ka
9. Dz i ał i n formacj i i promocj i
a) Zespół Statystyki i An al i z y
b) Zespół Współ pracy z Zagran i cą
c) Zespół Dystrybu cj i i Roz l i cz eń
d) Zespół Wydawn i cz y
e) Zespół Edu kacj i i Promocj i
10. Dyrektor Gen eral n y
a) Zespół Z atru dn i en i a i Pł ac
b) Dz i ał Admi n i stracyj n o - Tech n i cz n y
c) Zespół Admi n i stracj i i Tran sportu
d) Zespół Zaopatrz en i a i Ekspl oatacj i
11. Dz i ał Prawn y
a) Zespół papi erów wartości owych i Cz ł on ków Gi eł dy
b) Zespół Organ i z acj i i Ryn ku Gi eł dowego
12. Bi u ro Emi ten tów
a) Zespół Dopu sz cz eń
b) Zespół Współ pracy z Emi ten tem
2.2. Promocja i Edukacja .
Promocj a i edu kacj a stan owi ą j eden z pri orytetów w dz i ał al n oś ci gi eł dy
warsz awski ej . W roku 2000 podj ęto wi el e n owych dz i ał ań maj ących n a cel u
popu l aryz acj ę wi edz y o gi eł dz i e i z wi ększ en i e z ai n teresowan i a gi eł dą z arówn o wśród
i n westorów i n dywi du al n ych , j ak
i i n stytu cj on al n ych . Gi eł da j est i n i cj atorem i współ organ i z atorom Foru m K api tał owo Fi n an sowego „Twoj e pi en i ądz e”, które w 2000 roku
w Warsz awi e odbył o si ę po raz sz ósty. W targach , które stan owi ą poł ącz en i e wystawy
z debatami pu bl i cz n ymi i semi n ari u m, wz i ęł o u dz i ał 151 wystawców. Odwi edz i ł o j e
pon ad 10 tys. osób. Gi eł da wz i ęł a równ i eż u dz i ał w podobn ych i mprez ach w Gdań sku
i Poz n an i u .
Aby prz ybl i ż yć i n dywi du al n ym i n westorom z asady i n westowan i a
w papi ery wartości owe gi eł da sfi n an sował a wydan i e wkł adki edu kacyj n ej do j edn ego
z n aj wi ększ ych dz i en n i ków kra j owych w n akł adz i e 495 tys. egz empl arz y. W ośmi u
gaz etach regi on al n ych z ostał a takż e prz eprowadz on a kampan i a rekl amowa, której
cel em był a z mi an a postrz egan i a gi eł dy j ako mi ej sca wymagaj ącego skompl i kowan ej
wi edz y
i z n acz n ych środków fi n an sowych . W ramach promowan i a i n westycj i gi eł dowych
wśród i n westorów i n dywi du al n ych gi eł da spon soru j e kon ku rsy prowadz on e n a an ten i e
stacj i tel ewi z yj n ej oraz w j edn ym
z kan ał ów radi a pu bl i cz n ego.
In n ą formą edu kacj i był o wydan i e pu bl i kacj i n a temat gi eł dy
i u dost ępn i en i a i ch i n westorom mi ędz y i n n ymi z a pośredn i ctwem cz ł on ków gi eł dy. W
ramach tej dz i ał al n ości , oprócz seri i u l otek edu kacyj n ych , gi eł da wydał a brosz u ry o
i n stru men tach poch odn ych , i n deksach gi eł dowych , a takż e brosz u rę dl a mł odz i eż y.
Wśród dz i ał ań adresowan ych do mł odz i eż y z n al az ł y si ę wykł ady dl a gru p
sz kol n ych oraz kon ku rsy - w tym i n tern etowy kon ku rs dotycz ący i n deksu gi eł dowego.
W 2000 roku w gru pach sz kol n ych odwi edz i ł o gi eł dę pon ad 10 tys. u cz n i ów. W
ramach współ pracy z u cz en i ami gi eł da organ i z u j e praktyki stu den cki e dl a stu den tów
sz kół ekon omi cz n ych .
Wraz z u ru ch omi en i em ryn ku i n stru men tów poch odn ych gi eł da podj ęł a
i n ten sywn ą kampan i ę edu kacyj n ą n a ten temat. We współ pracy
z domami makl erski mi organ i z owan e był y l i cz n e prez en ta cj e dl a poten cj al n ych
i n westorów. Prez en tacj e n owych produ któw prowadz i ł a równ i eż regu l arn i e we
wł asn ej si edz i bi e. Wraz z K raj owym Depoz ytem Papi erów Wartości owych . Gi eł da
współ pracował a z gaz etą Paki et prz y prowadz on ej prz ez n i ą grz e i n tern etowej . Gra
u moż l i wi ał a prz ećwi cz en i e wł asn ych strategi i i n westowan i a w oparci u o rz ecz ywi ste
dan e gi eł dowe bez n araż an i a si ę n a pon i esi en i e strat. Od l i pca 1998 roku Gi eł da
współ spon soru j e wydan i e poświ ęcon ego i n stru men tom poch odn ym, kwartal n i ka
Ryn ek Termi n owy, n a bi eż ąco komen tu j ącego roz wój ryn ku i n stru men tów
poch odn ych , peł n i ącego tym samym waż n ą fu n kcj ę edu kacyj n ą.
Gi eł da spon sorował a równ i eż taki e i n i cj atywy edu kacyj n e j ak kon feren cj e i
semi n ari a organ i z owan e prz ez koł a n au kowego oraz organ i z acj e stu den ck i e (ELSA i
AIESEC).
2.3. Współpraca Międz ynarodowa .
Gi eł da warsz awska j est cz ł on ki em Mi ędz yn arodowej Federacj i Gi eł d Papi erów
Wartości owych (FIBV) od 1994 roku . W 1997 roku z ostał a u z n an a prz ez amerykań ską
K omi sj ę Papi erów Wartości owych
i Gi eł d (j ako j edyn a w Eu ropi e Cen tral n ej ) desygn owan ą dl a i n westorów
amerykań ski ch . W 1998r. z ostał a równ i eż prz yj ęta j ako cz ł on ek afi l i owan y do
Mi ędz yn arodowej Organ i z acj i K omi sj i Papi erów Wartości owych (IOSCO). W ramach
odbytych organ i z acj i j ej cz ł on kowi e wymi en i aj ą doświ adcz en i a oraz określ aj ą
stan dardy w z akresi e regu l acj i , n adz oru i prz ej rz ystości ryn ku . W ramach
Eu ropej ski ej Federacj i Gi eł d Papi erów Wartości owych (FESE) gi eł da warsz awska brał a
u dz i ał
w spotkan i ach kon su l tacyj n ych ryn ków roz wi j aj ących si ę.
W z wi ąz ku z u tworz en i em ryn ku i n stru men tów poch odn ych gi eł da warsz awska
prz ystąpi ł a równ i eż do Sz waj carski ego Stowarz ysz en i a Fu tu res i Opcj i (SFOA).
Proj ekt wprowadz en i a n owego systemu gi eł dowego oz n acz a ści sł ą współ pracę z
gi eł dą fran cu ską SBF - Bou rse de Pari s. Podpi san i e u mowy z SBF u moż l i wi ł o n i e tyl ko
dostęp do n aj n owsz ej tech n ol ogi i , al e równ i eż korz ystan i e z doświ adcz eń j edn ego z
n aj wi ększ ych ryn ków gi eł dowych
w Eu ropi e, co ma sz cz egól n e z n acz en i e w okresi e, gdy krystal i z u j ą si ę kon cepcj e i
wi z j e ryn ku kapi tał owego w z j edn ocz on ej Eu ropi e.
Dz i ęki gości n n ości gi eł d w Portu gal i i - w Li z bon i e i Porto odbył o si ę
semi n ari u m wyj az dowe dl a dyrektorów pol ski ch domów makl erski ch , w których
wz i ęł o u dz i ał 30 prz edstawi ci el i domów makl erski ch , oraz pracown i cy gi eł dy
warsz awski ej . Wi z yta poz wol i ł a z apoz n ać si ę
z prz ygotowan i ami gi eł dy w Li z bon i e do z ai n stal owan i a n owego systemu gi eł dowego i
bardz o sku tecz n ym programem promocj i i n stru men tów poch odn ych real i z owan ych
prz ez gi eł dę w Porto.
26
Opracowanie na podstawie materiałów DM BIG - BG S.A. "Raport roczny z 2000r." Giełda Papierów
Wartościowych W-wa 2000r.
26
ZAKO ŃCZENIE
Warsz awska Gi eł da Papi erów Wartości owych roz pocz ęł a swoj ą dz i ał al n ość 19
kwi etn i a 1991 roku , wł aśn i e obch odz i ł a dz i esi ątą rocz n i cę swoj ego i stn i en i a. Z roku
n a rok roz wi j a si ę coraz dyn ami cz n i ej i staj e si ę średn i ej wi el kości gi eł dą
eu ropej ska. In westowan i e n a Gi eł dz i e stał o si ę bardz o
popu l arn e, coraz wi ęcej osób
z etkn ęł o si ę z n i ą bez pośredn i o l u b pośredn i o.
Pomyśl n e perspektywy stoj ące prz ed cał ą gospodarką, z mi an y j aki e
w n i ej n astępu j ą powdu j ą, ż e prz ez Gi eł dą otwi eraj ą si ę równ i eż sz an se dal sz ego
roz woj u .
Gra n a Gi eł dz i e j est ryz ykown a, to kon ku rs w którym l i cz ą si ę u mi ej ętn ości i wi edz a.
Wi edz a j est potrz ebn a, al e n i e wystarcz aj ąca, potrz ebn a j est j esz cz e odwaga. Trz eba
j edn ak pami ętać, ż e n awet n aj l epsi cz ęsto prz egrywaj ą si edem n a dz i esi ęć raz y.
Graj ąc ryz ykown i e, stawi aj ąc wsz ystko n a j edn a kartę, moż n a w krótki m cz asi e
z arobi ć fortu n ę, al e w tym samym cz asi e moż n a takż e wsz ystko straci ć. Na Gi eł dz i e
n i e ma pewn ości , cen y papi erów wartości owych n i e z awsz e z mi en i aj ą si ę racj on al n i e,
cz asami ryn ek
w ogól e n i e z wraca u wagi n a wartość.
Cz ęsto moż n a spotkać si ę z e stwi erdz en i em, ż e gra n a gi eł dz i e j est woj n ą i do
z wyci ęz cy n al eż y z dobycz .
Praktyka wyksz tał ci ł a trz y podstawowe wskaz ówki dl a pocz ątku j ących
i n westorów. Po pi er wsz e n al eż y systematycz n i e z bi erać i n formacj e o spół kach i
sytu acj i n a ryn ku gi eł dowym oraz dobrz e poz n ać
i z roz u mi eć z asady dz i ał an i a ryn ku papi erów wartości owych . Po dru gi e n i e n al eż y
i n westować w papi ery wartości owe wsz ystki ch posi adan ych środków. Jedn ą z z asad
roz sądn ego i n westora j est n i e l okowan i e pi en i ędz y prz ez n acz on ych n a cel e ż yci owe,
by n i e był z mu sz on y do i ch sprz edaż y w n aj mn i ej korz ystn ej ch wi l i . Po trz eci e ryz yko
moż n a z n acz n i e z mn i ej sz yć ku pu j ąc akcj e ki l ku spół ek z róż n ych bran ż , cz yl i bu d u j ąc
tz w. portfel i n westycyj n y. Roz wi ąz an i e taki e ch ron i i n westorów prz ed stratami
z wi ąz an ymi z e z ł ą kon i u n ktu rą w j edn ej dz i edz i n i e gospodarki . Lepsz e z róż n i cowan i e
portfel a i n westycyj n ego z apewn i aj ą takż e obl i gacj e, sz cz egól n i e obl i gacj e skarbowe.
Na ryn ku kapi tał owym trafi aj ą si ę akcj e n aj prz eróż n i ej sz ych fi rm - ban ków,
prz edsi ębi orstw bu dowl an ych , produ kcyj n ych i h an dl owych . Aby i n westorz y mogl i
si ę sz ybko z ori en tować z j aki m prz edsi ębi orstwem maj a do cz yn i en i a spół ki
gi eł dowe podz i el on o n a trz y ryn ki - podstawowy, równ ol egł y i wol n y.
Dl a wygody i n westorów powstał y takż e i n deksy gi eł dowe - wskaź n i ki n a podstawi e,
których moż n a ocen i ć sytu acj ę n a ryn ku .
Co roku trz eba dokon ywać an al i z y swoj ego programu i n westycyj n ego, ż eby u pewn i ć
si ę, ż e j est on a z godn a z n asz ymi dł u gofal owymi cel ami .
PO JĘCIA UŻYT E W PRACY
Akcja - papi er wartości owy, doku men t stwi erdz aj ący prawo u cz estn i ctwa w spół ce
akcyj n ej .
Akcja imienna - akcj a wystawi on a n a n az wi sko akcj on ari u sz a, które j est
równ ocz eśn i e wpi san e do ksi ęgi akcy j n ej .
Akcja uprz ywilejowana - akcj a pi erwsz eń stwa, daj e korz ystn i ej sz e u prawn i en i a n i ż
akcj a z wykł a, moż e prz yz n ać prawo do wi ększ ej dywi den dy, prawo do wi ększ ej l i cz by
gł osów, prz ywi l ej pi erwsz eń stwa spł aty prz y l i kwi dacj i spół ki .
Akcjonariusz - posi adacz akcj i , współ wł aści ci el prz edsi ębi orstwa akcyj n ego
Cz as trwania obligacji - ch arakterystyka portfel a obl i gacj i , oz n acz aj ąca prz eci ętn y
termi n waż n ości obl i gacj i wch odz ącej w skł ad portfel a.
Cz łonek giełdy - n a gi eł dz i e warsz awski ej : podmi ot prowadz ący dom m akl erski ,
dopu sz cz on y do dz i ał an i a n a gi eł dz i e.
Dyskontowanie - tech n i ka sprowadz an i a su m pi en i ęż n ych poch odz ących z róż n ych
okresów do j edn ego okresu w cel u u moż l i wi en i a i ch porówn an i a.
Dywidenda - wi el kość z ysku do podz i ał u prz ypadaj ąca n a j edn ą akcj ę.
Efektywny rynek - taki ryn ek papi erów wartości owych , w prz ypadku którego cał a
dostępn a i n formacj a odz wi erci edl an a j est n atych mi ast
w cen ach akcj i .
Fundusz powiernicz y - i n stytu cj a, której z adan i em j est z arz ądz an i e fu n du sz ami
powi erz on ymi prz ez i n dywi du al n ych i n westorów,
w sz cz egól n ości l okowan i e w papi ery wartości owe.
Giełda Papierów W artościowych - gi eł da, n a której dokon u j e si ę obrotu prz ede
wsz ystki m podstawowymi papi erami wartości owymi , taki mi j ak akcj e i obl i gacj e.
H edging - strategi a w z akresi e i n we stowan i a w papi ery wartości owe, maj ąca n a cel u
redu kcj ę ryz yka, pol egaj ąca n a odpowi edn i m z estawi en i u papi erów wartości owych i
dotycz ących i ch poch odn ych papi erów wartości owych .
Indeks - to l i cz ba, która z awi era i n formacj e o dyn ami ce ryn ku , obl i cz an a n a
podstawi e dz i en n ych n otowań wybran ej gru py prz edsi ębi orstw.
Kurs akcji - cen a gi eł dowa akcj i
Makler - osoba z aj mu j ąca si ę z awodowo pośredn i ctwem w tran sakcj ach ku pn a sprz edaż y papi erów wartości owych , i n stru men tów fi n an sowych , towarów i u sł u g
h an dl owych w z a mi an z a prowi z j ę.
O bligacja - papi er wartości owy prz yn osz ący posi adacz owi stał y, z góry określ on y
doch ód.
O brót poz a giełdowy - system, w którym obrót papi erami wartości owymi n a
wtórn ym ryn ku odbywa si ę bez pośredn i ctwa gi eł dy.
O cz ekiwana stopa z ysku - prz ewi dywan a stopa z ysku papi eru wartości owego w
prz ysz ł ości .
O dsetki od obligacji - odsetki pł acon e prz ez emi ten ta posi adacz owi
w okresi e do termi n u wyku pu .
O pcja - poch odn y papi er wartości owy stwi erdz aj ący n abyci e prawa do z aku pu l u b
sprz edaż y w prz ysz ł ośc i i n n ego papi eru wartości owego.
Papier wartościowy - i n stru men t fi n an sowy potwi erdz aj ący j edn ą
z trz ech sytu acj i :
1. n abyci e prawa do współ wł asn ości fi rmy
2. u dz i el en i e kredytu rz ądowi , fi rmi e l u b i n stytu cj i
3. u z yskan i e prawa do otrz yman i a w prz ysz ł ości pewn ej wartości
w postaci i n stru men tu fi n an sowego.
Premia - cen a opcj i
Rynek - ogół sprz edawców i n abywców, których decyz j e ku pn a
i sprz edaż y ksz tał tu j ą popyt i podaż oraz wpł ywaj ą n a poz i om cen .
Stopa z ysku - procen towy stosu n ek z ysku do wartości z aa n gaż owan ego kapi tał u
stał ego i z mi en n ego.
Trend - ten den cj a z mi an ku rsów papi erów wartości owych n a gi eł dz i e.
Wartość bież ąca - obecn a wartość su my pi en i ęż n ej u z yskan ej
w prz ysz ł ości
Wartość księgowa akcji - wartość aktywów n etto fi rmy prz ypadaj ąca n a j edn ą
akcj ę.
Wartość nominalna akcji - wartość określ an a n a doku men ci e potwi erdz aj ącym
n abyci e akcj i .
Wartość nominalna obligacji - wartość określ an a n a doku men ci e potwi erdz aj ącym
n abyci e obl i gacj i , wartość, którą po u pł ywi e określ on ego termi n u emi ten t
z obowi ą z u j e si ę wypł aci ć z tytu ł u oprocen towan i a.
Zysk netto - z ysk z e sprz edaż y po opodatkowan i u i spł aci e odsetek
w rel acj i do sprz edaż y n etto.
BIBLIO GRAFIA
1.
J. Bu ch acz „Zasady fu n kcj on owan i a gi eł dy - ryn ek papi erów
wartości owych ” - wydawn i ctwo Tu r 1994 rok.
2.
J. Cybu l ski „Papi ery wartości owe w obroci e kraj owym i
z agran i cz n ym” Gdań ska gru pa promocyj n a, Gdań sk 1992 rok.
3.
M. Du sz a „Ryn ek kapi tał owy w Pol sce” Zarz ądz an i e i Fi n an se
Warsz awa 1999 rok
4.
M. Jaku bek, J. Moj ek „Prawo papi erów wartości owych ” Lu bl i n 1997 rok
5.
E. Mi recka „Gi eł dy świ atowe - gen ez a i obecn e z asady dz i ał an i a”
Prz egl ąd Organ i z acj i n r 10 1996 rok
6.
K . Nowak „Pol ski ryn ek kapi tał owy - i n stru men ty, u cz estn i cy,
i n westycj e” wyd. Wyż sz a Sz koł a Ban kowa, Poz n ań 1998 rok.
7.
J. Soch a „Ryn ek, gi eł da, i n westycj e” wyd. Ol i mpu s Warsz awa 1998 rok.
8.
J. Soch a „Zroz u mi eć gi eł dę” wyd. Ol i mpu s Warsz awa 1992 rok.
9.
„Akcj e” wydawca Gi eł da Papi erów Wartości owych SA w
Warsz a wi e maj 2000 rok.
10. „Gi eł da od A do Z” wydawca Gi eł da Papi erów Wartości owych SA w Warsz awi e maj
2000 rok.
11. „Gi eł da Papi erów Wartości owych ” w Warsz awi e wydawca Gi eł da
Papi erów
Wartości owych w Warsz awi e SA maj 2000 rok.
12. „K on trakty termi n owe” wydawca Gi eł da Papi erów Wartości owych w Warsz awi e SA
maj 2000 rok.
13. „Ni e tyl ko dl a z u ch wał ych ” wydawca Gi eł da Papi erów
Wartości owych w Warsz awi e SA maj 2000 rok.
14. „Obl i gacj e” wydawca Gi eł da Papi erów Wartości owych w
Warsz awi e SA, maj 2000 rok.
15. „Organ i z acj a i dz i ał an i e gi eł dy” wydawca Gi eł da Papi erów
Wartości owych w Warsz awi e SA, maj 2000 rok.
16. „Podstawowe z agadn i en i a z z akresu ryn ku kapi tał owego”
materi ał y DM BIG - BG SA War sz awa 1999 rok.
17. „Raport rocz n y z 2000 roku ” materi ał y DM BIG - BG SA,
Warsz awa, 2001 rok.
18. „Ryz yko i n westowan i a n a gi eł dz i e” Gi eł da Papi erów
Wartości owych w Warsz awi e SA, Warsz awa 1999 rok.
19. „Warran ty n a gi eł dz i e” Gi eł da Papi erów Wartości owych w
Warsz awi e SA, 2000 rok.