halina weker, zofia rudzka-kańtoch, małgorzata strucińska

R O C ZN . PZH , 2000, 51, N R 4, 385-392
H ALINA WEKER, ZOFIA RUDZKA-KAŃTOCH, M AŁG O RZA TA STRUCIŃSKA,
A G N IE SZ K A MARON, EWA G O ZD A LIK M AŁG O RZATA MARCINKOWSKA, WITOLD
K LE M A R C ZYK
Ż Y W IE N IE D Z IE C I W W IE K U P R Z E D S Z K O L N Y M .
O G Ó L N A C H A R A K T E R Y S T Y K A S P O S O B U Ż Y W IE N IA
N U TR ITIO N O F CH ILDREN A T PRESC H O O L AGE.
G EN ER A L CO NSIDERATIONS AND ASSESSMENT O F CH ILD R EN N U TR ITIO N
Instytut Matki i Dziecka, Zakład Żywienia
01-211 Warszawa, ul. Kasprzaka 17a
Kierownik: dr H. Weker
Celem pracy jest ocena sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym, w tym
rodzaju i częstości spożywanych posiłków oraz wybranych produktów spożyw­
czych, z uwzględnieniem zmian spożycia w zależności od wieku dzieci.
WSTĘP
S p o só b żyw ienia dzieci w w ieku przedszkolnym je s t zróżn ico w an y [1 -4 , 7, 13].
W ed łu g R o c zn ik a S tatystycznego G U S z 1998 ro k u [6] o k o ło 51% dzieci w w ieku 3 -6
lat uczęszcza d o przed szk o li lub placów ek w ychow ania p rze d szk o ln eg o , gdzie k o rzysta
zwyczajow o z je d n e g o lub kilku posiłków , p o zo stałe 2 -3 spożyw a w d o m u . S p o só b
żyw ienia dzieci nie uczęszczających d o p rzed szk o la zw iązany je s t w yłącznie z żyw ieniem
dom ow ym . O p ra c o w a n e w la tach 1994-1996 za lecen ia żyw ieniow e d la dzieci w w ieku
p rzed szk o ln y m dotyczące spożycia energii i podstaw ow ych sk ład n ik ó w p o k arm o w y ch
o ra z racji p okarm ow ych o ce n io n o w aspekcie praktycznym [8, 11]. W arty k u le p rz e d ­
staw io n o pierw szą część w yników b a d a ń ankietow ych z la t 1999 - 2000 nt. żyw ienia
dzieci w w ieku p rzedszkolnym dotyczących ro d zaju i częstości spożyw anych posiłków
o raz u d ziału w ybranych p ro d u k tó w spożywczych w ich diecie.
M A TERIAŁ I M ETODY
Badania sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym z różnych regionów Polski przepro­
wadzono w okresie czerwiec 1999 - styczeń 2000. Badaniami objęto 822 dzieci. Sposób żywienia
dzieci oceniono na podstawie autorskiego kwestionariusza - ankiety żywieniowej - obejmującego
14 pytań (zwrotność ankiet - 15%). Pytania dotyczyły charakterystyki badanych dzieci (wiek,
płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie matki) oraz sposobu żywienia - rodzaju i częstości
spożywania posiłków oraz wybranych produktów spożywczych - mleko, produkty mleczne,
pieczywo z pełnego przemiału zbóż, ryby, tłuszcze. Produkty te odgrywają istotną rolę w proce­
sach wzrastania, jako nośniki ważnych składników pokarmowych [8, 11, 14].
Instruktaż wypełniania ankiety został przeprowadzony z matką każdego dziecka przez prze­
szkolony personel przedszkolny. W badaniu ankietowym uczes'niczyty 822 matki dzieci. Dzieci
386
H. W eker i in.
Nr 4
uczęszczały do przedszkoli, gdzie otrzymywały 2-3 posiłki, pozostałe 1-3 posiłki spożywały
w domu.
D ane ankietowe posłużyły do oceny sposobu żywienia dzieci w następujących przedziałach
wiekowych:
- grupa 1 - dzieci w wieku 3 lat (n=81),
- grupa 2 - dzieci w wieku 4 lat (n=149),
- grupa 3 - w wieku 5 lat (n=189),
- grupa 4 - w wieku 6 lat (n=292),
- grupa 5 - w wieku 7 lat ( n = l l l ) .
Uzyskane dane opracowano za pomocą programu Epi Info 5.01.
WYNIKI I ICH OM Ó W IENIE
B a d an iam i o b ję to 822 dzieci w w ieku od 3 do 7 ro k u życia w łącznie, za m ieszk ałe w
różnych reg io n a ch P olski. Ś re d n ia w ieku dzieci w ynosiła 5 3/12 lat. W g ru p ie b ad an y ch
dzieci 5 1 % (420/822) stanow iły dziew czynki, a 49% (402/822) - chłopcy. D zieci z a m ie ­
szkiw ały głów nie w m iastach (84% ), a tylko niew ielki o d se te k n a wsi (1 6 % ). P o chodziły
o n e z ro d zin , gdzie m atki posiad ały w w iększości w ykształcenie śred n ie (5 5 % ), 33% wyższe, a 12% - zaw odow e / podstaw ow e.
S p o só b żyw ienia dzieci w pierw szym ro k u ich życia był zróżnicow any. Z d ec y d o w an a
w iększość m a te k po czątk o w o p o d ję ła k arm ien ie n a tu ra ln e (8 6 % ), a tylko 14% , tj. 113
m a te k zd ecydow ało o sztucznym żyw ieniu dziecka o d u ro d ze n ia. W I k w artale k a rm io ­
nych n a tu ra ln ie było 668 dzieci, w I p ó łroczu - 458 dzieci, w II p ó łro czu - 349 dzieci,
tj. ok. 4 3 % b a d a n e j grupy. Z b liż o n e wyniki dotyczące k arm ien ia n a tu ra ln e g o dzieci
w P olsce uzyskano w b ad a n ia c h ew aluacyjnych w d ra ża n eg o w latach 90-tych p ro g ra m u
u p o w sze ch n ian ia k a rm ie n ia n a tu ra ln e g o [5].
W o k resie p ro w ad zen ia b a d a ń u dzieci przedszkolnych rodzaj i częstość spożyw anych
posiłków w ciągu d n ia były p o d o b n e w e wszystkich gru p ach w iekow ych (T a b ela I).
Tabela
I.
Liczba dzieci spożywających różne posiłki w ciągu dnia z uwzględnieniem
podziału na wiek
Number and age of children consuming different meals during the day
Z d e c y d o w an a w iększość dzieci spożyw ała w ięcej niż cztery posiłki w ciągu dnia.
C ztery posiłki i w ięcej spożyw ało p o n a d 94% b adanych dzieci. T rzy posiłki spożyw ało
w g ru p ie 1 tylko 6 % dzieci, w g ru p ie 2 p o d o b n ie - 6% , w g ru p ie 3 - 8% , w g ru p ie 4 5% i w g ru p ie 5 - 2 % dzieci.
Nr 4
Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym
387
P o d o b n ie stru k tu ra spożycia dodatkow ych p ro d u k tó w p o za p o siłk am i w fo rm ie tzw.
p o ja d a n ia była zbliżona w e w szystkich gru p ach w iekow ych dzieci (T a b e la II).
Tabela
II.
Struktura spożycia produktów przez badane dzieci w formie pojadania
The structure of products consumed as snacks between the main meals
P o za głów nym i posiłkam i dzieci zjadały ow oce, słodycze, k an a p k i o raz in n e p ro d u k ty .
D otyczyło to 747/822 b ad an y ch dzieci, w tym 86% dzieci w w ieku 3 lat, 91% - w w ieku
4 lat, 92% - w w ieku 5 lat, 92% - w w ieku 6 lat o raz 89% dzieci w w ieku 7 lat.
N a rycinie 1 p rze d staw io n o o d se te k dzieci w p o d ziale n a g ru p y w iekow e sp o ży ­
w ających ró żn e p ro d u k ty w fo rm ie p o jad an ia.
O d se te k dzieci spożyw ających ow oce m iędzy posiłkam i w ynosił 8 5 -9 0 % , chipsy i
frytki - 2 6 -4 0 % i zw iększał się z w iekiem . Słodycze - cu k ierk i, lizaki, gum y do żucia
spożyw ało 6 3 -7 8 % dzieci; czek o lad ę, cukierki czekoladow e, b ato n y 3 4 -4 6 % ; k an a p k i
- 2 1 -3 0 % dzieci. N iezależn ie od grupy w iekow ej ten sp o só b u z u p e łn ia n ia w artości
en erg ety czn ej całod zien n ej diety dotyczył p o d o b n eg o p ro c e n tu b ad an y ch dzieci.
W o k resie przedszkolnym , pom iędzy 3 a 6 rokiem życia, n a stę p u je zw o ln ien ie te m ­
p a w zrastan ia w sto su n k u d o okresu niem ow lęcego. W 6 -7 ro k u życia o b se rw u je się
tzw. szkolny skok w zrostow y [10]. W całym o k resie przed szk o ln y m n ad a l w ażnym i
sk ład n ik am i diety p o zo staje m lek o i p ro d u k ty m leczne. S tan o w ią o n e w dalszym ciągu
je d n o z głów nych ź ró d e ł b iałk a, w ap n ia o raz w itam iny B2 w d iecie dzieci [9, 11].
S pożycie m le k a p rzez b a d a n e dzieci było zadow alające. M lek o p iło 712 dzieci, tj.
87% b a d a n e j grupy, z czego 63% m leko o zaw artości tłuszczu 2 % , 34% - o zaw arto ści
tłuszczu 3,2 % , a 3 % - inne, tj. m leko o dtłuszczone, sojow e, kozie, p re p a ra ty m lek o zastęp cze.
W m łodszych gru p ach niższy był o d se tek dzieci spożyw ających p ro d u k ty z a stę p u ją c e
m lek o k row ie - tj. p re p a ra ty m lekozastępcze, m leko kozie, m lek o sojow e, co tłum aczyć
m o żn a alerg ią p o k arm o w ą i/lub profilaktyką przeciw alergiczn ą (w g ru p ie dzieci w w ie­
ku 3 lat - 6 % , w g ru p ie dzieci w w ieku 4 lat - 6% , w g ru p ie dzieci w w ieku 5 la t 3 % , w g ru p ie dzieci w w ieku 6 lat - 3% , w g ru p ie dzieci 7 lat - 1% ). Ś re d n ie d zien n e
spożycie m leka w ynosiło 386 ml ± 192 ml przez dziecko w ciągu d n ia. W T ab e li III
p o d a n o liczby dzieci pijących m leko w ciągu d n ia w przeliczen iu n a szklanki w ed łu g
d ek larac ji m atek.
N ajw iększa liczba dzieci piła m leko w ilości 1 szklanki d zien n ie (45% dzieci). 18%
dzieci spożyw ało m niej niż 1 szklankę m leka d ziennie. N iezależn ie od teg o o k o ło 3/4
b ad an y ch dzieci piło co d z ie n n ie p o rcję ferm en to w an y ch n ap o jó w m lecznych - jo g u rtu
lub k efiru - w ilości śre d n io 160 g ± 50 g. Z n a m ie n n ie częściej był to jo g u rt ow ocow y
lub inny o słodkim sm aku.
388
H. W eker i in.
Nr 4
Ryc. 1. Odsetek dzieci spożywających różne produkty / posiłki w formie pojadania
Percentage of children in examined age groups consuming different products as snacks
Płyny, k tó re dzieci piły n ajch ętn iej, to soki ow ocow e spożyw ane w p rze cię tn ej ilości
437 m l ± 480 ml p rze z 97% b ad a n ej grupy. O k o ło 3/4 dzieci piło soki typu p rz e c ie ­
row ego. W o d ę p iło 42% dzieci w ilości śre d n io 370 ml. Spożycie h e rb a ty w ynosiło
śre d n io 366 ml (83% dzieci). Z u p y spożyw ało ok. 90% dzieci w ilości śre d n io 274 ml.
K aw a zbożow a, b aw a rk a nie cieszyły się u znaniem b ad a n ej grupy.
W an alizie spożycia różnych p ro d u k tó w p rzez b a d a n e dzieci zw ró co n o uw agę n a
u d ział tych p ro d u k tó w spożywczych, k tó re są p o le c a n e w m o d e lu rac jo n aln e g o żyw ienia
dzieci, tj. pieczyw a z p ełn eg o p rzem iału zbóż (ciem n eg o ), ryb (T a b e la IV ), a ta k że na
ro d zaj tłuszczu sto so w an eg o w żyw ieniu dzieci [11, 12].
Pieczyw o z p ełn eg o p rze m iału zbóż (ciem n e) - źró d ło b iałk a ro ślin n eg o , w itam in
z g ru p y B, b ło n n ik a - dzieci spożywały rzadko - 50% nigdy lub rzadziej niż raz
Nr 4
Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym
Tabela
I I I . Liczba dzieci pijących mleko
Number of children drinking milk
Tabela
I V.
389
Odsetek dzieci spożywających ryby, ciemne pieczywo
Percentage of children reporting eating fish and whole grain bread
w ty g o d n iu , 42% przynajm niej raz w tygodniu, 8% co d z ie n n ie lub p raw ie co d zien n ie.
R yb n ie ja d ło 23% bad an y ch dzieci, p o zo stałe dzieci spożywały ryby przy n ajm n iej 1 raz
w tygodniu.
T łuszcz stosow any w żyw ieniu w iększości dzieci to m asło, o leje, m argaryny m ięk k ie
(T a b e la V ). Z d ec y d o w an a w iększość m a te k stosow ała m asło do sm a ro w a n ia pieczyw a
(616/813). D o sm ażen ia używ ano p rze d e w szystkim olejów roślinnych o b a rd z o z ró ż n i­
cow anym aso rty m en cie (w tym słonecznikow y, kukurydziany). M arg ary n y tw ard e do
sm aro w an ia pieczyw a używ ało 20 m atek, d o sm ażen ia - 163. S m alec używ any był do
sm ażen ia p rzez 87 m atek.
N a p o d staw ie przep ro w ad zo n y ch b a d a ń m ożna stw ierdzić, że ro d zaj i częstość
podstaw ow ych posiłków spożyw anych p rzez dzieci były k o rzy stn e z p u n k tu w id zen ia
fizjologii żyw ienia. P raw ie w szystkie dzieci spożywały śn ia d an ie, o b iad i kolację. T ak i
ro zk ład posiłków w ciągu d n ia św iadczy o tradycyjnym sp o so b ie żyw ienia dzieci. Posiłki
m ałe, typu d ru g ie śn ia d an ie, czy podw ieczorek dzieci jad ły n ie re g u la rn ie . S zczególną
uw agę zw raca znaczny u d ział p o ja d a n ia w diecie dzieci, co p o śre d n io m oże św iadczyć
390
Tabela
H. W eker i in.
V.
Nr 4
Liczba matek stosujących różne tłuszcze w żywieniu dzieci
N umber of mothers using different kinds of fats in children’s nutrition
o niew łaściw ym ro zk ład zie energetycznym racji pok arm o w ej o raz u d ziale p ro d u k tó w
niek o rzy stn y ch p o d w zględem w artości odżyw czej. D o b ó r p ro d u k tó w stosow anych
w p o ja d a n iu w ym aga k orekty, zw łaszcza elim inacji lub o g ran ic ze n ia p ro d u k tó w , k tó re
są źró d łe m niew łaściw ych tłuszczów (chipsy, b atony, ciastk a) i n a d m ia ru sach aro zy
w d ie cie (słodycze). C zęść dzieci nie spożyw ała ryb i pieczyw a z p ełn eg o p rze m iału
zb ó ż (ciem n eg o ).
Z p rze p ro w ad z o n y ch b a d a ń w ynika je d n a k , że m atk i, w p rzew ażającej liczbie z w yk­
ształcen iem śre d n im i wyższym, przyw iązyw ały w agę d o sp o so b u żyw ienia sw oich dzieci.
W ięk szo ść z nich p o d ję ła k a rm ie n ie n a tu ra ln e - najb ard ziej korzystny sp o só b żyw ienia
dzieci w o k re sie niem ow lęcym , a 43% k o n tynuow ało k a rm ie n ie p ie rsią w II p ó łro czu
życia dzieci. P otw ierdziły to ta k że o bserw acje o d n o śn ie sp o so b u żyw ienia dzieci w w ie­
ku p rzed szk olnym , w tym ud ziału posiłków podstaw ow ych w d iecie dzieci o raz w y b ra­
nych p ro d u k tó w w ażnych z p u n k tu w idzenia praw idłow ego żyw ienia w racji p o k a rm o ­
w ej dzieci - m leka, m lecznych n apojów ferm en to w an y ch , soków ow ocow ych, w tym
przecierow ych.
WNIOSKI
1. W e w szystkich g ru p ac h w iekow ych b adanych dzieci sp o só b żyw ienia był p o d o b n y .
2. Z n a m ie n n a w iększość b ad an y ch dzieci spożyw ała p o d staw o w e posiłki (śn iad a n ie ,
o b ia d , k o lacja) zg o d n ie z zalecen iam i żyw ieniow ym i.
3. Z w ra ca ł uw agę znaczny u d ział p o ja d an ia , k tó re stan o w iło in te g ra ln ą część diety
u 91% b ad a n y ch dzieci.
4. Z p rze p ro w ad z o n y ch b a d a ń w ynika p o trz e b a zw ró cen ia w iększej uw agi n a o g ra ­
n ic za n ie p ro d u k tó w niekorzystnych p o d w zględem w artości odżyw czej w d iecie dzieci.
Nr 4
Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym
391
H . W e k e r , Z. R u d z k a - K a ń t o c h , M. S t r u c i ń s k a , A. M a r o n , E. G o z d a l i k ,
M. M a r c i n k o w s k a , W. K l e m a r c z y k
N U TR ITIO N O F CH ILDREN AT PRESC H O O L AGE.
G E N E R A L CO NSIDERATIONS AND ASSESSMENT O F C H ILD R EN N U TRITIO N.
Summary
Results of the study perform ed between June 1999 and January 2000 on dietary assessment
of 822 pre-school children (age 3-7) showed that majority of children regularly consumed the
main meals: breakfast, dinner and supper. The habit of snacks eating between the meals was
observed in 91% of children.
The presence and structure basic products in analysed children diets (milk, ferm ented milk
products, fats, fish, whole grain bread, juices) was different. About 87% reported drinking of
milk, 75% - yoghurt or other fermented milk products, 97% - fruit juices including nectar,
water - 42%. The main fat used to spreading on bread was butter. Fish products recommended
as a source of n-3 polyunsaturated fatty acids were still not eaten by 23% of children. Whole
grain bread was consumed daily only in 8% children.
The study also showed that the diets included products being the source of unfavourable
fatty acids (chips, sweet bars, cookies, hard margarine) and excess of saccharose (sweets,
lollipops, chewing gum).
The results of the study showed the permanent need of the dissemination of dietary
recommendations for children at pre-school age.
PIŚMIENNICTWO
1. Daniewski М., Wrońska J., Filipek A., Cierpikowska M .: Próba oceny sposobu żywienia dzieci
w przedszkolach województwa tarnobrzeskiego w aspekcie ilości i jakości tłuszczów wydzie­
lonych. Żyw. Człow. Metab. 1998, 25, 165-175.
2. Gronowska-Senger A., Drywień М., Hamułka J.: Analiza stanu żywienia dzieci w wieku
przedszkolnym i szkolnym w oparciu o istniejące piśmiennictwo z lat 1980-1995. Roczn.
PZH 1998, 49, 377-383.
3. Hennig J., Zięba K., Zachwieja Z., Schlegel-Zawadzka M .: Ocena żywienia dzieci hospitalizo­
wanych na terenie Krakowa - analiza wartości odżywczej diety podstawowej. Żyw. Człow.
Metab. 1990, 17, 199-207.
4. Mandrowska-Xinxo A.: Ocena sposobu żywienia dzieci w przedszkolach. Wydawnictwo PZH
1993.
5. Mikiel-Kostyra K : Postępy programu upowszechniania karmienia piersią. Med. Wieku Rozw.
1997, 1, 627-634.
6. Rocznik Statystyczny GUS 1998, Warszawa.
7. Szeniawska-Polus E.\ Warunki i sposób żywienia wychowanków domów dziecka. Roczn. PZH
1999, 50, 107-113.
8. Szotowa W. i wsp. : Dzienne zalecenia żywieniowe dla dzieci i młodzieży. Ped. Pol. 1995,
LXX Supl., 2-4, tab. I-X .
9. Szponar L„ Kierzkowska E.\ Żywienie dzieci w przedszkolach. Ped. Pol. 1985, 60, 519-526.
10. Szilagyi-Pągowska /.: Rozwój somatyczny i jego zaburzenia. W: Pediatria Praktyczna, Boż­
kowa K. [red.]. PZWL, Warszawa 1999.
11. Weker H., Rudzka-Kańtoch Z : Żywienie dzieci w przedszkolu. M anagement w przedszkolu.
Wydawnictwo „RAABE” 1997.
12. Weker H.\ Żywienie dzieci w przedszkolu - część praktyczna. M anagement w przedszkolu.
Wydawnictwo „RAABE” 1999.
392
H. W eker i in.
Nr 4
13. Weker
Rudzka-Kańtoch Z., Maron A. : Wybrane aspekty sposobu żywienia dzieci w wieku
przedszkolnym. Materiały z Kongresu 2000 Polskiej Gospodarki Żywnościowej i Nauki
o Żywieniu Człowieka, 17-18.
14. Wharton B. A., Clark B.: Feeding the young child from weaning to puberty. Clinical Nutrition
o f the Young Child, 2, Nestec Ltd., Vevey/Raven Press, Ltd., New York 1993.
Otrzymano: 2000.07.24