homo agens
advertisement
HOMO AGENS Instytucjonalizm w naukach społecznych Piotr Chmielewski ISBN: 978-83-7561-181-6 format 165/235, oprawa miękka liczba stron: 480 cena: 59,00 zł Instytucjonalizm nie stanowi jeszcze głównego nurtu w naukach społecznych, ale jego ranga ostatnio bardzo szybko rośnie. Dwa lata temu obie Nagrody Nobla w ekonomii przypadły w udziale teoretykom instytucjonalizmu. Można spotkać opinie, że neoinstytucjonalizm już znajduje się w głównym nurcie nauk społecznych. Niniejsza publikacja jest par excellence teoretyczna, z domieszką historii myśli instytucjonalnej. W swoich poszukiwaniach Autor czerpie inspirację z bardzo wielu źródeł, przede wszystkim z twórczości Elinor Ostrom, laureatki Nobla w dziedzinie ekonomii w 2009 roku. Autor niniejszej publikacji podejmuje ważną problematykę, problematykę za taką też coraz częściej uważaną. Wynika to z tego, że nasze czasy przynoszą zapotrzebowanie na wiedzę, która pozwala łączyć idee i ludzi, a instytucje są mostem, który obiecuje zapewnić takie przejście. Autor i jego bohater – homo agens – to konstruktorzy tego mostu. Wiedza, jaką posiadamy na temat homo agens, jest rzetelna, ale niepełna i zawsze taką pozostanie. Czy obietnica, jaką się nam oferuje, jest nadzieją, że most jest na skalę nowych wyzwań? – z recenzji prof. Witolda Morawskiego O autorze Dr Piotr Chmielewski – socjolog, przez wiele lat pracownik naukowy w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie kierownik Zakładu Socjologii w Katedrze Nauk Społecznych Akademii Leona Koźmińskiego oraz zastępca dyrektora Kolegium Zarządzania i Finansów. Autor i (współ)redaktor książek: Kultura i ewolucja, Ludzie i instytucje, Kultura – Osobowość – Polityka, The Politics of Crisis Management in Transitional Poland from 1990–1999. Zainteresowania badawcze: klasyczne i współczesne teorie w naukach społecznych, badania społeczności lokalnych, kryzysy i zarządzanie sytuacjami kryzysowymi na różnych poziomach organizacji życia społecznego. www.poltext.pl HOMO AGENS SPIS TREŚCI WSTĘP .............................................................................................................. Przypisy ......................................................................................... ROZDZIAŁ 1. Kształtowanie się orientacji instytucjonalnej w naukach społecznych: ekonomia wskazuje drogę ................ 1. Od filozofii społecznej i nauki o społeczeństwie do różnych dyscyplin nauk społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ekonomia marginalistyczna i neoklasyczna, czyli rola nurtu głównego ekonomii w powstaniu instytucjonalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Instytucjonalizm amerykańskiej ekonomii politycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 28 41 42 52 60 65 ROZDZIAŁ 2. Instytucjonalizm amerykańskiej ekonomii politycznej Thorsteina Bunde’a Veblena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 1. Krytyka ekonomii klasycznej i marginalistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Homo oeconomicus a Veblena wizja jednostki ludzkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Instytucje społeczne i ich rola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Instytucje i ludzie w procesach zmian ewolucyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 87 94 99 109 ROZDZIAŁ 3. John Rogers Commons i dalsze losy ekonomicznego instytucjonalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 1. Wizja i rola ekonomii politycznej J. Commonsa www.poltext.pl ...................................... 118 8 HOMO AGENS. INSTYTUCJONALIZM W NAUKACH SPOŁECZNYCH HOMO AGENS 2. Instytucjonalizm ekonomiczny Commonsa – podstawowe kategorie teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 3. Instytucjonalizm ekonomiczny – dalsze losy i ogólna charakterystyka . . . . . . . . 137 Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 ROZDZIAŁ 4. Socjologia – młodsza siostra ekonomii i jej instytucjonalne rozważania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 1. Socjologowie projektują i tworzą naukę o instytucjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Podstawowe tendencje w budowie teorii w naukach społecznych . . . . . . . . . . . . . 3. Tendencje i procesy integracyjne w naukach społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 170 174 183 ROZDZIAŁ 5. Ludzie, instytucje i społeczny porządek: podstawowe założenia i koncepcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 1. Człowiek, instytucje, społeczeństwo – podstawowe relacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Instytucje – mechanizm transformacji działań jednostek ludzkich w ustrukturalizowane społeczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Zmienny instytucjonalny porządek społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Bezcelowa ewolucyjna zmienność adaptacyjna społeczeństw ludzkich . . . . . . . . Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 208 212 217 224 ROZDZIAŁ 6. Nowy instytucjonalizm – pochodzenie, zróżnicowanie, istota . 247 1. Pochodzenie współczesnego instytucjonalizmu i jego problemy . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Nowa Ekonomia Instytucjonalna (NEI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Teoria racjonalnego wyboru (TRW) – katalizator NI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Istota i specyfika NI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ROZDZIAŁ 7. Model homo agens-institutionalist – istotny element NI 248 252 268 283 295 299 ........... 316 1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Dlaczego model interdyscyplinarny? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Człowiek i ludzki język . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Język, instytucje i ludzkie działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 317 325 330 www.poltext.pl HOMO AGENS SPIS TREŚCI 5. Język – twór niedoskonały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 6. Model człowieka dokonującego wyborów – intencjonalnie działający podmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Rozdział 8. Umiarkowany metodologiczny indywidualizm: ludzie – instytucje – struktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Podstawowe rozróżnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Teoretyczne, empiryczne i praktyczne implikacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Poszerzający się margines dla podejścia indywidualistycznego w socjologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Umiarkowany metodologiczny indywidualizm, czyli powiązanie działań jednostek ze społeczną rolą instytucji . . . . . . . . . . . . . . . . Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ANEKS .............................................................................................................. ZAŁĄCZNIK 1. Homo oeconomicus – model (ekonomia klasyczna i neoklasyczna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 2. Homo oeconomicus – model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 3. Wspólnota epistemiczna (P. Haas, B. Holzer, J. Marx, L. Fleck, M. Polanyi, K. Popper) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 4. Zmodyfikowany homo oeconomicus (człowiek w stosunkach wymiany) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 5. Homo psychologicus – behawioryzm (J.B. Watson, B.F. Skinner, E.C. Tolman, E. Thorndike) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 6. Trzy podstawowe, modelowe rozwiązania problemu alokacji zasobów (A. Aldridge, B. Malinowski, K. Polanyi, M. Sahlins, A. Smith, R. Thurnwald, K. Wittfogel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 7. Nowa analiza instytucjonalna (Vincent Ostrom, modyfikacja – Piotr Chmielewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 8. Trzy filary instytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 9. Filary instytucjonalne i nosiciele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 10. Ogólna klasyfikacja dóbr (Vincent i Elinor Ostrom) . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 11. Przykłady dylematów społecznych i sposoby ich rozwiązywania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.poltext.pl 380 384 394 403 407 413 425 427 429 431 433 434 435 437 438 439 440 441 9 10 HOMO AGENS. INSTYTUCJONALIZM W NAUKACH SPOŁECZNYCH HOMO AGENS Załącznik 12. Podstawowe elementy i stosunki ugruntowanych empirycznie modeli teorii zbiorowego działania (Elinor Ostrom) . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 13. Formy kapitału społecznego, zaufanie i ich związki z działaniami zbiorowymi (Elinor Ostrom) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 14. Instytucjonalne filary i różne poziomy: przykłady szkół . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 15. Wpływ komunikacji, żywości i wyrazistości elementów sytuacji na stosunki między informacją, powiązaniami działań-wyników i wewnętrznymi mentalnymi modelami (Elinor Ostrom) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 16. Homo agens-institutionalist (Piotr Chmielewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ZAŁĄCZNIK 17. Formy i modele koordynacji życia społecznego (W. Powell, G. Thompson, G. Frances, J. Levačić, R. Mitchell) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BIBLIOGRAFIA ................................................................................................. www.poltext.pl 443 444 445 446 447 448 451 HOMO AGENS ROZDZIAŁ 1 KSZTAŁTOWANIE SIĘ ORIENTACJI INSTYTUCJONALNEJ W NAUKACH SPOŁECZNYCH: EKONOMIA WSKAZUJE DROGĘ = SXQNWX ZLG]HQLD LQVW\WXFMRQDOL]PX NWyU\ SRZVWDâ ZUD] ] 9HEOHQHP W\PFRRVWDWHF]QLHZ\]QDF]DNLHUXQHNJRVSRGDUNLQLHMHVWV\VWHPFHQDOH V\VWHPZDUWRğFLNXOWXU\ZNWyUHM]DNRU]HQLRQDMHVWJRVSRGDUND(NRQR PLF]QHNLHURZDQLHPRīHE\ýMHG\QLHWDNGREUHMDNGREU\MHVWVDPV\VWHP ZDUWRğFLNXOWXURZ\FK $OODQ**UXFK\7KH,QVWLWXWLRQDO6FKRRO 3RQLHZDīHNRQRPLF]Q\V\VWHPMHVWSURFHVHPQLH]GHWHUPLQRZDQ\PRSHQ HQGHGSURFHVVZDUWRğFLXF]HVWQLNyZG]LDâDOQRğFLHNRQRPLF]QHMRG JU\ZDMĆJâyZQĆUROċZSU]HELHJXJRVSRGDUF]HMHZROXFML=DPLDVWQDNâDGDQLD ZâDVQ\FKZDUWRğFLQDQDURGRZĆJRVSRGDUNċLQVW\WXFMRQDOLğFLDQDOL]XMĆZVSR VyERELHNW\ZQ\V\VWHPZDUWRğFLMHGQRVWHNLJUXSNWyUHWRZDUWRğFLZSâ\ ZDMĆQDG]LDâDQLDHNRQRPLF]QH,QVW\WXFMRQDOLğFLSRVWU]HJDMĆHNRQRPLċMDNR LQWHUG\VF\SOLQDUQĆNXOWXURZĆQDXNċNWyUDGRNRQXMH]DSRī\F]HĕQLHW\ONR RGLQQ\FKQDXNVSRâHF]Q\FKDOHWDNīHRGLQQ\FKW\SyZHNRQRPLL(NRQRPLD RGZRâXMHVLċGRLFK]DVâXJLSU]\F]\QNyZZV]HUV]\FKNXOWXURZ\FKUDPDFK HZROXXMĆFHJRQLH]GHWHUPLQRZDQHJRSURFHVX $OODQ**UXFK\,QVWLWXWLRQDO(FRQRPLFV $QDOL]XMĆFV]HURNRUR]XPLDQHSRGHMğFLHLQVW\WXFMRQDOQHZ\FKRG]LP\RG RJyOQHJR]DâRīHQLDīHRGG]LHODQLHRGVLHELHZQDXNDFKVSRâHF]Q\FKRUD] SUDNW\FHī\FLDVSRâHF]QHJRSU]HV]âRğFLWHUDĩQLHMV]RğFLLSU]\V]âRğFLQLH VLH]HVREĆ]Z\NOHZ\VRNLHSR]QDZF]HNRV]W\WUDQVDNF\MQHZ\QLNDMĆFH ]]DSR]QDQLDGRURENXG\VF\SOLQ\F]\NRQNUHWQHJRSRGHMğFLDWHRUHW\F] QHJRZMHMUDPDFK:\QLNDWRFKRýE\]DNWXDOQRğFLZLHOXZDīQ\FKVWZLHU G]HĕQDXNVSRâHF]Q\FKRUD]FRRF]\ZLVWH]HVSHF\ÀNLW\FKQDXN.ODV\F\ QLHW\ONR www.poltext.pl 42 HOMO AGENS. INSTYTUCJONALIZM W NAUKACH SPOŁECZNYCH HOMO AGENS VWDQRZLĆZ]RURZĆUHSUH]HQWDFMċFQyWMDNLHPRīHPLHýG]LHâRQDXNRZH -HGQRF]HğQLHVWXGLRZDQLHNODV\NyZSR]ZDODXQLNQĆýÅZ\QDMGR ZDQLDNRâDµ3U]HVWU]HJDWRDGHSWyZSU]HGQLHSRWU]HEQĆVNâRQQRğFLĆ NWyUHM XOHJDMĆF XVLâXMHP\ RGNU\ZDý QLH]EDGDQH G]LHG]LQ\ IRUPXâRZDý ]DNWXDOL]RZDQHGLDJQR]\ZVSyâF]HVQRğFLF]\SURMHNWRZDýQRZHWHRULHMDNLFK MHV]F]HQLNWQLHZ\P\ğOLâ%DUO|VLXVV &RZLċFHM]QDMRPRğýGRURENXDQWHQDWyZZGDQHMG]LHG]LQLHXâDWZLD GRVWU]HīHQLH]DOHWQRZRğFLSRGHMğFLDLFKQDVWċSFyZ8ZDīDP\īHSRZVWDâ\ ZSURFHVDFKLQVW\WXFMRQDOL]DFMLG\VF\SOLQQDXNVSRâHF]Q\FKVSRVyEP\ğOH QLDREDGDQHMSU]H]QLHU]HF]\ZLVWRğFLZNDWHJRULDFKLQVW\WXFMLVSRâHF] Q\FKLG]LDâDĕOXG]NLFK]DZLHUDZVRELHZLHOHFHFKNWyUH]DFKRZDâ\GR G]LğVZyMZDORUDNWXDOQRğFL7ZLHUG]LP\LīSU]\REHFQHMIDVF\QDFMLZV]HONĆ QRZRğFLĆF]ċVWREH]Z]JOċGXQDMHMMDNRğýNWyUHMWRZDU]\V]\QLHV]F]H JyOQH]DLQWHUHVRZDQLHZDīQ\PLDOHX]QDZDQ\PL]DÅSU]HVWDU]DâHµWHN VWDPLDGHSFLQDXNVSRâHF]Q\FKQLHSRZLQQLXOHJDýDPQH]MLF]\VXJHVWLL $OIUHGD:KLWHKHDGDDE\]DSRPQLHOLRVZ\FKSU]RGNDFK2GQRVLVLċWR V]F]HJyOQLHGRV\WXDFMLZNWyUHMZVSyâF]HğQLEDGDF]HSRGHMPXMĆZ\VLâHN NRQVWUXNF\MQ\LSURSRQXMĆUDP\WHRUHW\F]QHVâXīĆFHZ\MDğQLDQLX]MDZLVN VSRâHF]Q\FKLFK]PLHQQRğFLLURVQĆFHM]âRīRQRğFL%XGRZDýQDOHī\QDVR OLGQ\FKIXQGDPHQWDFK 2ZHÅNODV\F]QHµSRGHMğFLD]ZLĆ]DQH]NRQFHSWXDOL]DFMĆLEDGDQLHP LQVW\WXFMLWUDNWXMHP\MDNRZVWċSGRXFKZ\FHQLDVSHF\ÀNLWHRUHW\]RZDQLD ROXG]LDFKLLQVW\WXFMDFKZUDPDFK1,3U]HGVWDZLDMĆF]DU\V\KLVWRULLLQVW\ WXFMRQDOL]PXDQLHMHJRKLVWRULċFKFHP\SRND]DýQDZ\EUDQ\FKSU]\NâD GDFKSRMDZLDMĆFHVLċZREUċELHQDXNVSRâHF]Q\FKWHQGHQFMHğFLğOH]ZLĆ]DQH ]LFKNV]WDâWRZDQLHPVLċLZ\QLNDMĆFH]QLFKUyīQLFHZSRGHMğFLXGRLQVW\WX FMLLOXG]LZREUċELHSRV]F]HJyOQ\FKG\VF\SOLQ:\âDQLDMĆF\PVLċQRZ\P IRUPRPSRU]ĆGNXVSRâHF]QHJRWRZDU]\V]\â\JâċERNLH]PLDQ\ZHZV]\VW NLFKZ\PLDUDFKī\FLDOXG]LDVSHFMDOL]DFMDLG\IHUHQFMDFMDQLHRPLQċâ\ WDNīHQDXNVSRâHF]Q\FK:VND]XMĆFQDSHZQHFHFK\LQVW\WXFMRQDOL]DFML W\FKQDXNLZ\âDQLDQLDVLċSRV]F]HJyOQ\FKG\VF\SOLQFKFHP\VFKDUDNWH U\]RZDýVSRVyEP\ğOHQLDREDGDQHMSU]H]QLHU]HF]\ZLVWRğFLZNDWHJR ULDFKLQVW\WXFMLVSRâHF]Q\FKLG]LDâDĕOXG]NLFK7DNLHSRGHMğFLH]DZLHUD ZVRELHZLHOHFHFKNWyUH]DFKRZDâ\GRG]LğVZyMZDORUDNWXDOQRğFL 1. OD FILOZOFII SPOŁECZNEJ I NAUKI O SPOŁECZEŃSTWIE DO RÓŻNYCH DYSCYPLIN NAUK SPOŁECZNYCH :\GDMHVLċīHWU]HED]JRG]LýVLċ]HVWZLHUG]HQLDPLEDGDF]\NWyU]\]DLQ VSLURZDQL UR]ZDīDQLDPL NODV\NyZ XZDīDMĆ īH QDXNL VSRâHF]QH PLDâ\ NLHG\ğGRVNRQDâHV]DQVHUR]ZRMX²GRGDMP\UR]ZRMXÅ]UyZQRZDīRQHJRµ ²DOHQLHVWHW\QLHFRSyĩQLHM]DSU]HSDğFLâ\WċRND]Mċ6]DQVHWHSRMDZLâ\VLċ www.poltext.pl KSZTAŁTOWANIE SIĘ ORIENTACJI INSTYTUCJONALNEJ W NAUKACH... HOMO AGENS Z,,SRâRZLH;9,,,ZLHNXNLHG\NODV\F\ÀOR]RÀLPRUDOQRğFLLHNRQRPLL EXGRZDOLIXQGDPHQW\QDXNLRVSRâHF]HĕVWZLHRGZRâXMĆFVLċGRMHMWU]HFK SRGVWDZRZ\FKHOHPHQWyZZ\ERUXLQVW\WXFMLLPRGHOL7HRVWDWQLH XMPRZDâ\ GZD SLHUZV]H ZH Z]DMHPQ\FK ]ZLĆ]NDFK L RGG]LDâ\ZDQLDFK /LQGHQEHUJ V 5R]XPRZDQLH WHJR W\SX ² QDMOHSV]\P MHJR SU]\NâDGHPVĆSUDFH$GDPD6PLWKD²GRğýV]\ENRVWUDFLâRQD]QDF]HQLX ZHIHNFLHSURFHVyZQDXNRZHJRSRG]LDâXSUDF\LVSHFMDOL]DFML(NRQRPLD VNXSLâDVZRMĆ]DVDGQLF]ĆXZDJċQDNZHVWLDFKOXG]NLHJRZ\ERUXWZRU]ĆF PRGHOF]âRZLHNDHNRQRPLLD]NROHLLQQHG\VF\SOLQ\QDXNVSRâHF]Q\FK DQWURSRORJLDQDXNLSROLW\F]QHF]\VRFMRORJLDSU]HGPLRWHPVZRLFKGR FLHNDĕLEDGDĕXF]\QLâ\LQVW\WXFMHSURSRQXMĆFNXOWXURZRF]\VSRâHF]QLH ÅSU]HVâRG]RQ\µPRGHOF]âRZLHND1,ZQDXNDFKVSRâHF]Q\FKZSHZQ\FK VZ\FKZHUVMDFK]GDMHVLċZUDFDýGRSRF]ĆWNyZQDXNVSRâHF]Q\FKUHNRQ VWUXRZDýWRFR]RVWDâRQD]E\WSRğSLHV]QLH]DSRPQLDQH:DUWRSDPLċWDý īHZIRUPDW\ZQ\PRNUHVLHKLVWRULLQDXNVSRâHF]Q\FK²PyZLP\RZLHNX ;9,,L;9,,,²WHRULHÅRMFyZ]DâRī\FLHOLµRNUHğODâ\GZLHSRGVWDZRZHFHFK\ NWyU\PLE\â\+ROPHVV SURVWDSU]HVâDQNDSV\FKRORJLF]QDL]âRīRQDVWUDWHJLDLQVW\WXFMRQDOQD3V\ FKRORJLF]QĆ SU]HVâDQNĆ WHRULL MHVW ZĆWâRğý IUDJLOLW\ UR]XPX 6WUDWHJLD LQVW\WXFMRQDOQDR]QDF]DLQWHJUDFMċJRVSRGDUNLU\QNRZHMLUR]ZDīQHMGH OLEHUDWLYH SROLW\NL Z MHGQ\FK UDPDFK SUDZQ\FK NWyUD WR VWUDWHJLD MHVW UHDOL]RZDQDQDGURG]HDGPLQLVWUDF\MQHM3U]HVâDQNDLVWUDWHJLDVĆSRZLĆ ]DQHZZLHOHZDīQ\FKVSRVREyZ5yīQHQRUPDW\ZQHDVSLUDFMHOLEHUDOQHM GHPRNUDFML²ZâĆF]DMĆFZROQRğýMHGQRVWNLUyZQRğýRE\ZDWHOLLWROHUDQFMċ UyīQRURGQRğFL²QDMOHSLHMRPDZLDýZUHODFMLGRW\FKZâDğQLHSV\FKRORJLF] Q\FKLLQVW\WXFMRQDOQ\FKF]\QQLNyZ/LEHUDOQ\LQG\ZLGXDOL]PMHVW EâċGQLH UR]XPLDQ\ MDNR Z\VâDZLDQLH HJRL]PX OXE JUXERVNyUQ\ EUDN ğZLDGRPRğFL VSRâHF]QHM 3U]HFLZQLH LVWRWD OLEHUDOQHJR LQG\ZLGXDOL]PXMHVWQDMOHSLHMZ\UDīDQDSU]\SRPRF\SRGZyMQH JR LPSHUDW\ZX DE\ EUDý PRUDOQĆ RGSRZLHG]LDOQRğý ]D VLHELH LWUDNWRZDýLQQ\FKUDF]HMMDNRMHGQRVWNLQLīMDNRF]âRQNyZJUXS\ SRGNU3&K 6WĆGWDNZDīQDURODLQVW\WXFMLZī\FLXVSRâHF]Q\P:(XURSLHSRMDZLD VLċZW\PRNUHVLHQRZ\W\SSRU]ĆGNXVSRâHF]QHJR5R]SRF]\QDMĆFHVZyM ī\ZRWQDXNLVSRâHF]QHZ\RGUċEQLDMĆFHVLċ]ÀOR]RÀLVSRâHF]QHML]ZLĆ]DQH ]GRPLQXMĆF\PLQXUWDPLLQWHOHNWXDOQRLGHRORJLF]Q\PLVWDQRZLâ\SR]QDZ F]ĆUHDNFMċQDJZDâWRZQHZ\GDU]HQLD]DFKRG]ĆFHZLFKRWRF]HQLXNWyUH ]DNâyFDâ\LVWQLHMĆF\RGGDZQDIHXGDOQ\SRU]ĆGHNVSRâHF]Q\]MHJRV\VWHPHP UHJXâQRUPZDUWRğFLRUD]QLH]Z\NOH]UyīQLFRZDQĆZUċF]ELHJXQRZĆ ZL]MĆLVWRWOXG]NLFKJG\LG]LHRJRGQRğýRVRELVWĆLMHMPDWHULDOQHLGXFKRZH Z\]QDF]QLNL3HZQLOXG]LHLSHZQHJUXS\VSRâHF]QHQSIHXGDOQDDU\VWR NUDFMDV]F]\FLâ\VLċLFLHV]\â\QLH]DVâXīRQĆ²]GDQLHPWZyUFyZQDXNVSR âHF]Q\FK²FKZDâĆ www.poltext.pl 43 44 HOMO AGENS. INSTYTUCJONALIZM W NAUKACH SPOŁECZNYCH HOMO AGENS 6WĆG]PLDQRPVSRâHF]Q\PWRZDU]\V]\â\QDUDVWDMĆFHQDSLċFLDLNRQÁLNW\ NWyUH]QDMGRZDâ\Z\UD]ZUHÁHNVMLLQWHOHNWXDOQHM7DRVWDWQLDVWDZDâD VLċFRUD]EDUG]LHMXV\VWHPDW\]RZDQDZ\VSHFMDOL]RZDQDL]RUJDQL]RZDQD )DNWWHQSRWZLHUG]D]QDQĆWH]ċLīÀOR]RÀDLQDXNLVSRâHF]QHVĆFyUDPL NU\]\VyZ2FKRFNLVWDQRZLĆVZRLVWĆRGSRZLHGĩOXG]NLFKXP\VâyZ QD GUDPDW\F]QH Z\]ZDQLD 7R\QEHH VĆ UHDNFMĆ SR]QDZF]Ć QD EXU]OLZH]PLDQ\ZUyīQ\FKREV]DUDFKī\FLDVSRâHF]QHJRNWyUH]GDQLHP LFKXF]HVWQLNyZZ\PDJDMĆZ\MDğQLHQLD.V]WDâWXMĆFHVLċQDXNLVSRâHF]QH E\â\NRQFHSWXDOQĆRGSRZLHG]LĆQDWċQRZĆ]âRīRQĆLZDUXQNRZDQĆZLHOR PDUyīQ\PLKLVWRU\F]Q\PLF]\QQLNDPLV\WXDFMċ-HMQDMZDīQLHMV]ĆFHFKĆ E\âRSRZVWDQLH]HVSRâXLQVW\WXFMLXPRīOLZLDMĆF\FKQRZ\VSRVyEDORNDFML ]DVREyZF]\OLU\QNX ]GXPLHZDMĆFHJRXNâDGXZNWyU\PVSRâHF]HĕVWZR]DSHZQLâRFLĆJâRğýVZHJR LVWQLHQLDSR]ZDODMĆFNDīGHPXURELýWRFRXZDīD]DZâDğFLZHSRGZDUXQ NLHPīHEċG]LHVWRVRZDâVLċGRRERZLĆ]XMĆFHM]DVDG\8NâDGWHQQD]\ZDP\ V\VWHPHPU\QNRZ\PDRERZLĆ]XMĆFDZQLP]DVDGDE\âDSR]RUQLHSURVWD NDīG\SRZLQLHQURELýWRFRSU]\QLHVLHPXQDMZLċNV]ĆNRU]\ğýSLHQLċīQĆ :V\VWHPLHU\QNRZ\PFKċý]\VNXDQLHVLâDWUDG\FMLF]\EDWZâDG]\QD NâDGDâDQDNDīGHJRF]\NDīGĆ]DGDQLD7HUD]NDīG\PyJâNLHURZDýVLċ WDPJG]LHZ\F]XZDâQDMZLċNV]ĆNRU]\ğýDJUDPLċG]\SRV]F]HJyOQ\PLRVR EDPLSURZDG]LâDGRUHDOL]DFMLQLH]EċGQ\FKVSRâHF]QLH]DGDĕ%RV\VWHP U\QNRZ\QLHMHVWMHG\QLHVSRVREHPZ\PLDQ\GyEUMHVWPHFKDQL]PHPXWU]\ PDQLDFDâHJRVSRâHF]HĕVWZD+HLOEURQHUV :\GDMHVLċLīWDNRGF]\W\ZDOL]PLDQ\LSU]HNV]WDâFHQLDZVSyâWZRU]ĆFH QRZRF]HVQH]QDMGXMĆFHVLċQDSURJXUHZROXFMLSU]HP\VâRZHMVSRâHF]HĕVWZD PLQ$GDP)HUJXVRQ'DYLG+XPH$GDP6PLWKLZLHOXLQQ\FKSU]HGVWD ZLFLHOLW]ZÀOR]RÀLPRUDOQHMNWyU]\]URELOLZ\MĆWNRZRGXīRGODVIRUPX âRZDQLD]DVDGQLF]\FKSUREOHPyZWHRULLVSRâHF]HĕVWZDDÅVWRVXQNRZR ZLHOXDXWRUyZGDZDâRZ\UD]SU]HNRQDQLXLīZG]LHMDFKSUHVRFMRORJLL P\ğOLFLHOHV]NRFNLHJR2ğZLHFHQLDPDMĆ]DVâXJL]JRâDZ\MĆWNRZHµ6]DFNL V'RGDMP\īHVWZLHUG]HQLHWRRGQRVLVLċWDNīHGRHNRQRPLL SLHUZV]HMG\VF\SOLQ\Z\RGUċEQLDMĆFHMVLċ]ÀOR]RÀLPRUDOQHMLNV]WDâWXMĆFHM VLċQDXNLVSRâHF]QHM 3URFHV\ÅIRUPDWXMĆFHµQRZRF]HVQHVSRâHF]HĕVWZDZ\ZLHUDâ\ZSâ\Z WDNīHQDLQVW\WXFMRQDOL]DFMċWHRUHW\F]QHMUHÁHNVMLRVSRâHF]HĕVWZLH0RīQD Zachęcamy do lektury! SRZLHG]LHýLīHNRQRPLDRUD]LQQHG\VF\SOLQ\QDXNVSRâHF]Q\FKQDXNLSR OLW\F]QHVRFMRORJLDSV\FKRORJLDDQWURSRORJLDLWGSLOQLHLPLWRZDâ\U]HF]\ ZLVWRğýVSRâHF]QRHNRQRPLF]QĆ2]QDF]DWRLīZQDXFHWDNīHUR]SRF]ċâ\ VLċJURG]HQLDNWyUHSURZDG]Lâ\GRZ\RGUċEQLDQLDVLċSRV]F]HJyOQ\FKG\V F\SOLQ0yZLĆFLQDF]HM]DFKRG]ĆFHSURFHV\E\â\UH]XOWDWHPVSHFMDOL]DFML OXG]NLFKG]LDâDĕSU]\F]\QLDMĆF\FKVLċGRÅSRG]LDâX]DGDĕVSRâHF]Q\FKµ )HUJXVRQ F]\ ÅSRG]LDâX SUDF\µ NWyU\ ZHGOH $GDPD 6PLWKD QLyVâ ]H VREĆUyīQHJRURG]DMXVNXWNL=MHGQHMVWURQ\SU]\QRVLâSHUVDOGRNRU]\ğFL www.poltext.pl