SYMBOLIKA LITURGICZNA – CZĘŚĆ I

PROCESJA WEJŚCIA
SYMBOLIKA LITURGICZNA – CZĘŚĆ I
Procesja wejścia – Symbolika liturgiczna, cz. I
Adam Szewczyk
Początek eucharystycznej celebracji
Aktem liturgicznym rozpoczynającym Mszę św. jest procesja wejścia. W Eucharystii
można wyodrębnić cztery procesje liturgiczne:
- procesja wejścia (w obrzędach wstępnych);
- procesja z Ewangeliarzem (uroczyste wnoszenie Ewangeliarza w liturgii słowa);
- procesja z darami (poprzedzająca liturgię eucharystyczną);
- procesja komunijna (na zakończenie Eucharystii).
Niekiedy do tej grupy dopisuje się „procesję wyjścia”, choć liturgiści nie klasyfikują jej
jako akt liturgiczny, bowiem według odnowionych obrzędów Mszy św. i we współczesnym rozumieniu Eucharystii kończy się ona błogosławieństwem i rozesłaniem.
Uważa się zatem, iż to, co dokonuje się po rozesłaniu, nie jest aktem liturgicznym.
Każdej z czterech procesji liturgicznych towarzyszy śpiew:
- w czasie procesji wejścia (Introit – antyfona na wejście);
- w czasie procesji z Ewangeliarzem (Tractus lub werset allelujatyczny);
- w czasie procesji z darami (Ofertorium – w nowym Mszale rzymskim brak antyfony
na procesję z darami);
- w czasie procesji komunijnej (Communio – antyfona na Komunię).
Nie było nigdy śpiewu na zakończenie Mszy św. stąd także potwierdzenie tezy o nie
wliczaniu procesji wejścia do aktów liturgicznych.
W tym artykule zatrzymajmy się jednak przy procesji wejścia. Warto bowiem wiedzieć
jaka jest jej wymowa, historia i tradycja.
Procesja wejścia – Symbolika liturgiczna, cz. I
Adam Szewczyk
Wędrówka ze śpiewem
Pierwowzorem procesji wejścia jest uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy na święta
Paschy, w czasie których miał złożyć z siebie ofiarę doskonałą. Już w pierwszych
wiekach chrześcijaństwa w Jerozolimie rozwinęła się tradycja uroczystej procesji
w Niedzielę Palmową upamiętniającą owo wydarzenie z życia Jezusa. Z czasem
tradycję tę rozpowszechniono w całym Kościele. Sprzyjały temu uroczyste procesje
miejscowych biskupów z tego właśnie okresu, ale przykładem właściwym dla
podtrzymania nowo wykształcającej się tradycji stał się Rzym, gdyż to właśnie liturgia
papieska wywarła największy wpływ na strukturę współczesnej Mszy św. obrządku
łacińskiego.
Procesja papieska rozpoczynała się zawsze od pałacu apostolskiego na Lateranie.
Papież jechał konno, a w skład jego orszaku wchodziło liczne duchowieństwo, jak też
i służba z pałacu. Na początku procesji szedł ministrant z krzyżem. Za nim siedmiu
akolitów z zapalonymi świecami, siedmiu diakonów i siedmiu subdiakonów. Papież
udawał się w ten sposób do jednej ze swoich bazylik, które były tak zbudowane, że
zakrystia znajdowała się tuż przy wejściu - tam przebierał się w szaty liturgiczne
i prowadzono go do ołtarza. Początkowo procesja obywała się w milczeniu. Tradycja
przypisuje wprowadzenie śpiewu na wejście papieżowi Celestynowi I († 432)1.
Wykonywany był on przez schola cantorum i nosił nazwę Introit. Nazwa ta pochodzi
od łacińskiego słowa introibo – „przystąpię”, a pochodzi ono z Psalmu 43 (42), 4: „Et
introibo ad altere Dei, ad Deum laetitiae exsultationis meae” (Przystąpię do ołtarza
Bożego, do Boga, który rozwesela młodość moją). Psalm ten był najczęściej
wykonywany podczas procesji wejścia oczywiście ze względu na swoją treść. Wówczas
wszystkie pieśni wykonywane przez scholę w czasie liturgii pochodziły
z Pisma świętego, głównie z Księgi Psalmów.
Procesja wejścia – Symbolika liturgiczna, cz. I
Adam Szewczyk
Kościół pielgrzymujący
Śpiew wykonywany był zawsze na sposób antyfoniczny, to znaczy dwa chóry śpiewały
naprzemiennie kolejne wersety psalmu. Śpiew antyfoniczny przybył do Rzymu
prawdopodobnie z Antiochii. Każdy psalm był poprzedzony antyfoną, która służyła do
podania tonacji oraz miała pomóc w interpretacji treści śpiewanego psalmu. Czasem
antyfona mogła być powtarzana po każdej zwrotce psalmu na podobieństwo
dzisiejszego psalmu responsoryjnego liturgii słowa.
Gdy papież doszedł do ołtarza dawał znak, a schola kończyła psalm śpiewem „Chwała
Ojcu” i powtarzała antyfonę. Z czasem, gdy droga do ołtarza stawała się coraz krótsza,
a melodia antyfony coraz bogatsza werset psalmu skracano do minimum, czyli do
jednego wersetu. Dobór antyfon i psalmów dla poszczególnych introitów uzależniony
był od treści teologicznej danej niedzieli czy święta. Początkowe słowa introitu niekiedy
nadawały nazwę dla Mszy konkretnego dnia, i tak na przykład Rorate (Msza ku czci
NMP w Adwencie), Gaudate (3. Niedziela Adwentu), Laetare (4. Niedziela Wielkiego
Postu), Requiem (Msza żałobna) – pisze ks. prof. Władysław Głowa2.
Warto również pochylić się nad teologiczną wymową procesji wejścia. Każdy człowiek
powołany jest do świętości, czyli do komunii z Bogiem. Kościół jest zatem wspólnotą
podążających do „domu Ojca w niebie, gdzie mieszkań jest wiele” (por. J 14, 2). Kościół
ziemski jest często w teologii nazywany „Kościołem pielgrzymującym” w odróżnieniu
od Kościoła chwalebnego (w niebie) i oczyszczającego się (w czyśćcu). Dlatego
procesja jest doskonałym sposobem manifestacji pielgrzymkowego charakteru
wspólnoty chrześcijańskiej. Przedstawiony w Księdze Wyjścia Izrael wychodzący
z egipskiej niewoli obrazuje jednocześnie zapowiedź Kościoła.
Procesja wejścia – Symbolika liturgiczna, cz. I
Adam Szewczyk
Kontynuacja tradycji
Lud Boży Nowego Przymierza kroczy, jak niegdyś Izrael, drogami, które mają
doprowadzić każdego z jego członków do zbawienia. Nie należy także zapominać, że
całe życie Jezusa Chrystusa jest nieustanną wędrówką: ucieczka do Egiptu
w dzieciństwie, coroczne pielgrzymki do Jerozolimy, obchodzenie licznych miast Ziemi
Świętej i nauczanie, wędrówka na górę błogosławieństw czy do ogrodu oliwnego,
droga krzyżowa, droga do Emaus oraz ta najważniejsza – Pascha – przejście od
śmierci do życia. Zatem procesja wejścia, celebrowana w sposób uroczysty lub
zwyczajny, ma uświadamiać zgromadzeniu liturgicznemu przyjście Chrystusa i Jego
obecność wśród modlącego się Kościoła.
W odnowionej liturgii w dalszym ciągu zaleca się wejście procesyjne, a jego układ jest
w pewnym stopniu podobny do papieskich procesji z początków chrześcijaństwa: na
jej czele idą ministranci z dymiącą kadzielnicą, krzyżem i zapalonymi świecami, za
nimi pozostali ministranci (akolici), księża koncelebrujący, lektor lub diakon
z Ewangeliarzem i na końcu główny celebrans3. Tak ukształtowana procesja ma
również podobną do opisywanej powyżej symbolikę: krzyż jest znakiem
przychodzącego Chrystusa, księga Ewangelii zawiera Jego słowo, kapłan jest Jego
„ręką”, płonące świece mówią o Nim jako Światłości, a kadzielnica zachęca do
wielbienia Go.
Procesja wejścia – Symbolika liturgiczna, cz. I
Adam Szewczyk
Podobnie rzecz ma się ze śpiewem na wejście: „wykonuje go chór lub kantor na
przemian z ludem, może go też w całości wykonać lud lub sam chór. Można śpiewać
albo antyfonę z psalmem, zaczerpniętą z Graduału rzymskiego lub Graduału
zwykłego, albo inną pieśń, której tekst został zatwierdzony przez Konferencję
Episkopatu. Jeśli nie wykonuje się śpiewu na wejście, wtedy antyfonę zamieszczoną
w Mszale recytują wierni lub niektórzy z nich, albo lektor, albo sam kapłan po
pozdrowieniu ludu”4. Jednak pamiętać należy, iż śpiew na wejście intonuje się, gdy
kapłan z całą asystą udaje się do ołtarza5. Wtedy – zgodnie z tradycją – zapala się
światła i daje sygnał dzwonkiem.
W wielu kościołach występuje jeszcze zakrystia usytuowana tuż przy wejściu.
Również w nowoprojektowanych świątyniach często zwraca się na to uwagę
pamiętając, by możliwe było sprawowanie kultu zgodnie z wielowiekową tradycją
Kościoła pielgrzymującego.
Poczet papieży, K. Banach, D. Wareda, Rzeszów 2009;
Znaki i symbole w liturgii, W. Głowa, Przemyśl 1995;
3 Por. OWMR, nr 120;
4 Zob. tamże nr 48;
5 Por. tamże nr 47.
1
2