Radiologia

PROGRAM NAUCZANIA RADIOLOGII
DLA IV ROKU WYDZIA£U LEKARSKIEGO
Zajêcia odbywaj¹ siê w Zak³adzie Radiologii PAM, w formie seminariów, wyk³adów i æwiczeñ.
Cele kszta³cenia
Zapoznanie z nastêpuj¹cymi zagadnieniami:
• metody obrazowania CUN,
• wady i zalety TK,
• wskazania do TK w diagnostyce schorzeñ CUN,
• wskazania do TRM w diagnostyce schorzeñ CUN,
• typowe obrazy TK w podstawowych rodzajach patologii CUN,
• typowe obrazy TMR w podstawowych rodzajach patologii CUN,
• typowe obrazy angiograficzne w podstawowych rodzajach patologii CUN,
• podstawy fizyczne zjawiska rezonansu magnetycznego,
• rodzaje obrazów uzyskiwanych za pomoc¹ TRM,
• podstawowe sekwencje i aplikacje TRM,
• podstawowe zastosowania TRM w diagnostyce obrazowej,
• wskazania do TRM,
• obraz TRM wybranych stanów patologicznych.
Studenci czynnie uczestnicz¹ w badaniach wykonywanych w trakcie trwania zajêæ dydaktycznych. Zapoznaj¹ siê ze wskazaniami i przeciwwskazaniami do wykonania poszczególnych procedur medycznych.
Szczególn¹ uwagê zwraca siê na celowoœæ wykonywania okreœlonego
badania radiologicznego oraz prawid³owoœci w kierowaniu na badania diagnostyczne z u¿yciem promieniowania jonizuj¹cego.
Tematyka seminariów
Seminaria przedstawiaj¹ cele nowoczesnej diagnostyki obrazowej,
metodykê badañ radiologicznych, mo¿liwoœci obrazowania radiologicznego, ultrasonograficznego oraz rezonansu magnetycznego. Omówieniu podlegaj¹ mo¿liwoœci radiologii zabiegowej i interwencyjnej.
• Ultrasonografia.
• Badania naczyniowe.
• Badanie w neuroradiologii.
• Badanie USG w pediatrii.
• Ostry brzuch.
1
• Ultrasonografia Dopplerowska.
• Tomografia komputerowa.
• Badanie RTG klatki piersiowej.
• Radiologia zabiegowa.
• Rezonans magnetyczny.
• Ultrasonografia zabiegowa.
• Ochrona radiologiczna.
• Diagnostyka sutka.
1. Ultrasonografia doros³ych.
Omówienie mo¿liwoœci zastosowania ultrasonografii w zale¿noœci
od posiadanej aparatury. Rodzaje ultrasonografii:
• przezskórna,
• endoskopowa,
• dopochwowa, doodbytnicza,
• œródnaczyniowa.
Przygotowania do badañ ultrasonograficznych.
Wskazania do badañ USG:
• mózgowia,
• szyi,
• klatki piersiowej,
• jamy brzusznej,
• miednicy mniejszej,
• moszny,
• stawów,
• tkanek miêkkich.
Ocena porównawcza badania USG, KT, MR w ró¿nych zespo³ach
chorobowych jamy brzusznej, tkanek miêkkich, stawów, mózgowia, naczyñ.
2. Ultrasonografia dzieci.
Wskazania do badañ. Specyfika badañ u dzieci (nawi¹zanie kontaktu, szybkie badanie). Przygotowanie do badania w zale¿noœci
od wieku i choroby. Odrêbnoœci i mo¿liwoœci badañ u dzieci:
• wady rozwojowe,
• mózgowie,
• przewód pokarmowy,
• stawy biodrowe.
Wartoœæ ultrasonografii w wieku dzieciêcym. Podkreœlenie nieinwazyjnoœci badania, mo¿liwoœci wielokrotnego powtarzania, niskie
koszty, du¿a dostêpnoœæ. Fachowoœæ osób badaj¹cych.
2
3. Diagnostyka sutka.
Omówienie metod obrazowych sutka:
• USG,
• mammografia,
• MR,
• duktogalaktografia.
Miejsce biopsji aspiracyjnej cienko- i gruboig³owej w diagnostyce
sutka. Mammotomia – wskazania do badañ. Badania profilaktyczne, skriningowe, randomizowane. Choroby sutka – ³agodne, z³oœliwe. Algorytm postêpowania przy podejrzeniu procesu z³oœliwego.
Pacjentki z grupy ryzyka. Badanie m³odych kobiet i dziewcz¹t.
4. Ultrasonografia zabiegowa.
Definicja ultrasonografii zabiegowej. Rodzaje ultrasonografii zabiegowej:
• diagnostyczna – cienko- i gruboig³owa,
• terapeutyczna – opró¿nianie torbieli ropni,
– drena¿ dróg ¿ó³ciowych,
– drena¿ ropni.
Wskazania do zabiegu. Przygotowanie chorego do zabiegu/badania
laboratoryjne, informacja przed wykonywanym zabiegiem o sposobie jego wykonania. Powik³ania. Przydatnoœæ ultrasonografii zabiegowej w praktyce klinicznej i ambulatoryjnej. Korzyœci dla chorego
wynikaj¹ce z zastosowania poszczególnych zabiegów.
Tematyka wyk³adów
1. Za³o¿enia wyk³adu z arteriografii.
Wskazania do zabiegu. Informacja chorego o celu i sposobie przeprowadzenia badania, a tak¿e o ewentualnych powik³aniach. Niezbêdne badania laboratoryjne warunkuj¹ce bezpieczne
przeprowadzenia zabiegu. Przeciwwskazania. Opis metody Seldingera. Wybór miejsca nak³ucia têtnicy. Powik³ania. Opis metody Dos
Santosa (arteriografia przezlêdŸwiowa). Cyfrowa angiografia subtrakcyjna. Przedstawienie kilku typowych obrazów arteriografii. Krótkie omówienie innych metod obrazowania têtnic.
2. Za³o¿enia wyk³adu z radiologii zabiegowej.
Przezskórna angioplastyka i stentowanie têtnic obwodowych, szyjnych
oraz ga³êzi brzusznych. Wskazania. Mechanizm angioplastyki balonowej oraz rodzaje stentów i technika ich zak³adania. Wyniki angioplastyki balonowej i stentowania têtnic obwodowych, ga³êzi aorty brzusznej
3
i têtnic ³uku aorty. Powik³ania. Udra¿nianie têtnic – metody mechaniczne, farmakologiczne (fibrynoliza celowana) – wskazania i powik³ania. Emboilizacja têtniaków i malformacji naczyniowych naczyñ
mózgu: przetoki szyjno-jamiste, têtniaki wewn¹trzczaszkowe, naczyniaki tetniczo-¿ylne. Omówienie techniki poszczególnych zabiegów
oraz rodzajów u¿ywanych materia³ów. Powik³ania.
3. Za³o¿enia wyk³adu ochrony radiologicznej.
Oddzia³ywanie promieniowania rentgenowskiego na ¿ywe komórki
i tkanki organizmu. Narz¹dy i tkanki szczególnie wra¿liwe na dzia³anie promieniowania. Skutki biologiczne oddzia³ywania promieniowania RTG na organizm ludzki w zale¿noœci od dawki i sposobu jej
otrzymania. Graniczne dawki promieniowania oraz dawki dla poszczególnych procedur diagnostycznych z u¿yciem promieniowania
X. Sposoby ochrony radiologicznej ze szczególnym uwzglêdnieniem
ochrony dzieci i kobiet w okresie rozrodczym. Rozwa¿enie wskazañ
do badañ rentgenowskich, uwzglêdniaj¹c korzyœci i dzia³ania szkodliwe. Odpowiedzialnoœæ za kierowanie na badania z u¿yciem promieniowania jonizuj¹cego w œwietle przepisów prawa atomowego.
4. Za³o¿enia do wyk³adu z nowotworów p³uc.
Techniki obrazowania narz¹dów klatki piersiowej. Nowotwór obwodowy i oœrodkowy p³uc. Cieñ okr¹g³y – ró¿nicowanie. Niedodma, pojêcie, przyczyny, ró¿nicowanie. Diagnostyka zmian
³agodnych i z³oœliwych. Szczególne przypadki nowotworów p³uc.
Podsumowanie – teraŸniejszoœæ i przysz³oœæ diagnostyki RTG nowotworów p³uc.
5. Tomografia komputerowa.
Rys historyczny KT, pierwsze próby KT, pierwsze obrazy KT, pierwsze obrazy patologii KT, nasz skaner z pocz¹tku lat 80. KT, obecny
skaner wielowarstwowy KT, nazewnictwo.
KT – definicja, KT – skierowanie. Kiedy nie wykonujemy badania KT.
Jak powstaje obraz KT. Parametry Przydatnoœci Diagnostycznej. Rozdzielczoœæ przestrzenna. Rozdzielczoœæ kontrastowa. KT – typy skanowania, KT – skala Hounsfielda. Rozpoznawanie za pomoc¹ KT. Zalety
KT. Wskazania do badania KT–OUN. Wskazania do badania KT –
klatka piersiowa. Wskazania do badania KT jamy brzusznej i miednicy. Wskazania do badania KT – inne. Szyja, serce, oczodo³y, otrzewna,
krezka i sieæ. Przewód pokarmowy – techniki wirtualne przestrzeñ
zaotrzewnowa. Uk³ad kostno-stawowy KT – planowanie skanowania.
Wybrane obrazy KT z anatomii i patologii. KT – przekrój na poziomie mó¿d¿ku KT – przekrój na poziomie p³uc KT – przekrój na
4
poziomie nerek. KT g³owy – norma. KT – g³owa obrazowanie w oknie
kostnym. KT – schemat urazów g³owy. KT – krwiaki nad- i podtwardówkowe. KT – krwiaki œródmózgowe. KT – urazy otwarte (postrza³
z broni palnej). KT – udar mózgu. KT – zaniki mózgu. KT – ropieñ
mózgu. KT – guzy pierwotne. KT – przerzuty do mózgu. KT – krêgos³upa/przekrój kr¹¿ka. KT – klatki piersiowej, rak oskrzela. KT –
p³uc/rak oskrzela. KT jamy brzusznej – przerzuty. KT – guz wnêki
w¹troby. KT – spiralne têtnic p³ucne. KT – wielowarstwowe – rek. 3D
(o prezentacji obrazów w ruchu). Wnioski.
6. Kolorowa ultrasonografia typu DOPPLER DUPLEX – mo¿liwoœci
i ograniczenia.
Mo¿liwoœci diagnostyki naczyniowej. Fala ultradŸwiêkowa. Badanie
w prezentacji BCW Doppler DOPPLER DUPLEX Color-duplex. Terminologia u¿ywana w diagnostyce USG naczyñ. Pomiar prêdkoœci
przep³ywu w prezentacji B na przyk³adzie têtnic szyjnych. Ocena
stopnia zwê¿enia – pomiary na przyk³adzie têtnic szyjnych. Wskazania
do wykonania USG metod¹ Dopplera: du¿e naczynia klatki piersiowej. Têtnice szyjne, krêgowe i œródczaszkowe. Naczynia jamy brzusznej. Têtnice obwodowe. ¯y³y obwodowe. Têtnice obwodowe – cele.
Koñczyna dolna – analiza spektrum zapisu. Naczynia jamy brzusznej – têtnice. Kwalifikacja do leczenia inwazyjnego i monitorowanie
po zabiegach wytworzenia po³¹czeñ wrotno-systemowych – TIPS i po
przeszczepieniu w¹troby. Têtniak aorty – ocena. Têtnice nerkowe –
zwê¿enie. ¯y³y jamy brzusznej. ¯y³a wrotna. ¯y³y w¹trobowe. ¯y³a
œledzionowa.
7. Za³o¿enia wyk³adu z diagnostyki obrazowej w „ostrym brzuchu”.
Ogólna charakterystyka schorzeñ zaliczanych do grupy „ostrego
brzucha”:
• zapalenia narz¹dów jamy brzusznej,
• urazy narz¹dów jamy brzusznej,
• kamica dróg ¿ó³ciowych i uk³adu moczowego,
• niedro¿noœci przewodu pokarmowego,
• przebicie przewodu pokarmowego.
Omówienie zalet i wad technik obrazowania w diagnostyce chorób
„ostrego brzucha” ze szczególnym uwzglêdnieniem celowoœci tych
badañ:
• zdjêcia rentgenowskie jamy brzusznej,
• USG narz¹dów jamy brzusznej,
• KT narz¹dów jamy brzusznej.
5
Badania ilustrowane przezroczami z przypadków w³asnych Zak³adu.
Tematyka æwiczeñ
Æwiczenia praktyczne obejmuj¹ przedstawienie mo¿liwoœci obrazowania poszczególnych dzia³ów diagnostyki radiologicznej ze szczególnym uwzglêdnieniem:
– radiologii klasycznej,
– radiologii pediatrycznej,
– mammografii,
– tomografii komputerowej (TK),
– rezonansu magnetycznego (MR),
– badañ naczyniowych i radiologii interwencyjnej,
– ultrasonografii.
Omówieniu podlegaj¹ kwestie zasad ochrony radiologicznej pacjenta oraz personelu medycznego z uwzglêdnieniem wp³ywu promieniowania X na organizm ludzki. Zwraca siê szczególn¹ uwagê na
koniecznoœæ œcis³ej wspó³pracy klinicysty i radiologa.
Tematyka æwiczeñ przy negatoskopach
1. Metody badania klatki piersiowej – przeœwietlenie, zdjêcia przegl¹dowe, TK.
Prawid³owy obraz klatki piersiowej: p³uca, cieñ œrodkowy, wnêki,
przepona, uk³ad kostny. Twory cieniowe niepatologiczne w obrazie RTG klatki piersiowej. P³aty, segmenty, przebieg szczelin miêdzyp³atowych. Postacie zapalenia p³uc u doros³ych i dzieci. Ropieñ
p³uca. Marskoœæ p³uca. Rozstrzenia oskrzeli. Torbiele p³uc. Rozedma p³uc. Zw³óknienie p³uc.
2. GruŸlica p³uc. Metody diagnozowania. Postacie gruŸlicy, wysiew
krwiopochodny i oskrzelopochodny.
GruŸlica u dzieci i doros³ych. Lokalizacja zmian. Fazy procesu
gruŸliczego: naciek, rozpad, zw³óknienie, zwapnienie. Ró¿nicowanie zmian gruŸliczych. Rak oskrzela, postaæ wnêkowa i obwodowa. Metody badania RTG – zdjêcia zwyk³e i „przebite”, KT
klatki piersiowej, bronchoradiografia. Przerzuty nowotworowe.
Carcinosis miliaris. Lymphangitis carcinomatosa. Rak Pancoast’a.
Nowotwory ³agodne.
3. Metody obrazowania chorób op³ucnej (zdjêcie przegl¹dowe, TK,
USG, biopsja).
6
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Choroby op³ucnej. Zapalenie suche i wysiêkowe. Odma urazowa,
samoistna i sztuczna. P³yn wolny i otorbiony. Zrosty op³ucnowe.
Fibrothorax. Nowotwory op³ucnej. Zmiany po³o¿enia œródpiersia
w zale¿noœci od stanów chorobowych w klatce piersiowej (odepchniêcie, przeci¹gniêcie i brak przemieszczenia, zrosty). Niedodma, zapad p³uca, marskoœæ, p³yn, odma, nacieczenie). Zachowanie
siê œcian klatki piersiowej przepony i szczelin miêdzyp³atowych
w tych stanach.
Œródpiersie – metody obrazowania (zdjêcia przegl¹dowe, USG,
TK ze wzmocnieniem kontrastowym). Guzy œródpiersia (procesy
wêz³owe, guzy pierwotne i przerzutowe). Têtniaki aorty piersiowej, têtniaki têtnicy p³ucnej. Zapalenia œródpiersia.
Serce – metody badania: zdjêcie przegl¹dowe klatki piersiowej
z ocen¹ serca.
Metody inwazyjne badania serca – angiokardiografia, koronarografia. Omówienie najczêœciej wystêpuj¹cych wad nabytych i wrodzonych serca w obrazach radiologicznych:
• serce p³ucne,
• zastój p³ucny,
• choroby miêœnia sercowego, zapalenie osierdzia, mia¿d¿yca,
nadciœnienie.
Prze³yk – metody badania: prawid³owy obraz. Uchy³ki prze³yku.
Nowotwory prze³yku. Oparzenie prze³yku. Cia³a obce w prze³yku. Przepukliny prze³ykowe. Wrodzone wady prze³yku. Poszerzania prze³yku. Badanie szczelnoœci zespoleñ.
¯o³¹dek – metody badania: prawid³owy obraz ¿o³¹dka i dwunastnicy w badaniu RTG. Metody badania (badanie jedno- i dwukontrastowe prze³yku i ¿o³¹dka). Ocena b³ony œluzowej. Choroba
wrzodowa ¿o³¹dka i dwunastnicy profilowa. Powik³ania owrzodzenia – ¿o³¹dek operowany, nowotwory ¿o³¹dka.
Jelito grube – metody badania: obraz prawid³owy. Metody badania (badanie jedno- i dwukontrastowe, wirtualna kolonoskopia,
ultrasonografia). Nowotwory ³agodne i z³oœliwe. Procesy zapalne.
Zmiany czynnoœciowe. Uchy³ki, polipy (polipowatoœæ).
Diagnostyka uk³adu ¿ó³ciowego – obraz prawid³owy. Metodyka
badañ (ultrasonografia, EPCW, TK, MR, cholangiografia, cholangiografia przezskórna). Patologia uk³adu ¿ó³ciowego – kamica ¿ó³ciowa, rodzaje ¿ó³taczek, marskoœæ w¹troby. Diagnostyka
trzustki – zmiany zapalne, nowotworowe.
7
10. Diagnostyka i metody badania dróg moczowych – obraz prawid³owy – wady rozwojowe. Kamica moczowa. Wodonercze. Guz
nerki. Nadciœnienie pochodzenia nerkowego. Guz nadnercza.
Przydatnoœæ ultrasonografii, tomografii komputerowej, urografii, cystografii mikcyjnej w ocenie i ró¿nicowaniu patologii uk³adu moczowego).
11. Metody badania uk³adu wrotnego. Nadciœnienie wrotne. Aortonefrografia. Celiakografia. Mezenterikografia.
Metody badania „ostrego brzucha”. USG, zdjêcia przegl¹dowe
jamy brzusznej. Powik³ania po zabiegach operacyjnych, ropnie
miêdzypêtlowe (ropieñ podprzeponowy) – metody badania.
12. Wybrane zagadnienie z patologii uk³adu kostnego. HSG. Mammografia. USG sutka.
1.
2.
3.
4.
8
Zalecana literatura
Pruszyñski B.: Radiologia.
Leszczyñski L.: Radiologia, t. I–III.
Jakubowski W.: Diagnostyka ultrasonograficzna.
Marciñski A.: Ultrasonografia pediatryczna.