ładu. Ład westfalski

Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
1
Zagadnienia
1.Wstęp do teorii i historii ładu
międzynarodowego
2.Przyszły ład międzynarodowy
z perspektywy mocarstw
światowych
3.Przyszły ład międzynarodowy
z perspektywy organizacji
międzynarodowych
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
2
Literatura (1)
1.Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku,
Red. nauk. R. Kuźniar, WUW, Warszawa 2005
2.Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura,
dynamika, Red. nauk. E. Haliżak, R. Kuźniar,
WUW, Warszawa 2001
3.B. Balcerowicz, Pokój i „nie-pokój”, DW
Bellona, Warszawa 2002
4.Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej
wojnie (red. naukowa R. Zięba), WAiP,
Warszawa 2007
5.S. P. Huntington, Zderzenie cywilizacji, MUZA
SA, Warszawa 1997
6.J. S. Nye jr, Konflikty międzynarodowe.
Wprowadzenie do teorii i historii, WAiP,
Warszawa 2009
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
3
Literatura (2)
7. K. Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych,
PWN, Warszawa 2006
8. F. Fukuyama, Budowanie państwa. Władza i ład
międzynarodowy w XXI wieku, DW Rebis, Poznań 2005
9. F. Fukuyama, Ameryka na rozdrożu. Demokracja, władza
i dziedzictwo neokonserwatyzmu, DW Rebis, Poznań
2006
10.Z. Brzeziński, Wybór. Dominacja czy przywództwo,
ZNAK, Kraków 2004
11.R. Kagan, Potęga i raj. Ameryka i Europa w nowym
porządku świata, Studio EMKA, Warszawa 2003
12.R. Kagan, Powrót historii i koniec marzeń, DW REBIS,
Poznań 2009
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
4
Teoria i historia
ładu
międzynarodowego
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
5
Terminy bliskoznaczne
Ład
Porządek
System
Model
Epoka
Era
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
6
Pojęcie ładu międzynarodowego
Ład (porządek, system) międzynarodowy – to zbiór
podmiotów międzynarodowych (państwowych i
niepaństwowych) połączonych wzajemnymi relacjami
(nadrzędności, równorzędności, podrzędności; zależności,
niezależności; rywalizacji, kooperacji) o charakterze
politycznym, ekonomicznym, społecznym, informacyjnym,
militarnym itp. i działający wedle przyjętych wspólnie lub
narzuconych reguł (konwencji, dyktatu, prawa
międzynarodowego).
Każdy ład międzynarodowy charakteryzują zatem trzy
elementy:
a) rodzaje podmiotów międzynarodowych;
b) charakter relacji między podmiotami;
c) zasady funkcjonowania podmiotów w ramach
danego ładu.
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
7
Typy ładów międzynarodowych
• Z uwagi na podmioty:
– Regionalne, globalne;
– Jednopodmiotowe (imperialne, federalne) i
wielopodmiotowe;
– międzypaństwowe (tylko państwa) i
międzynarodowe (państwa i nie-państwa:
cywilizacje, organizacje międzynarodowe i
transnarodowe)
• Z uwagi na relacje:
– Hegemoniczne, równowagi sił, kooperatywne,
integracyjne
• Z uwagi na charakter reguł:
– Ideologiczne, prawne;
– narzucone, uzgodnione;
– naturalne, sformalizowane
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
8
Łady międzynarodowe w historii
• Grecki
• Rzymski
• Średniowieczny ………….?
•
•
•
•
•
•
Westfalski (nowożytny)
Wiedeński (ponapoleoński)
Wersalski (międzywojenny)
Jałtański (zimnowojenny)
Pozimnowojenny
…….. Przyszły? Po-pozimnowojenny?
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
9
Wojna trzydziestoletnia
(1618 – 1648)
• Religijna – powód walka o
równouprawnienie religijne w
państwach niemieckich
• Dynastyczna – wzajemne
wspieranie się dynastii rządzących
• Wyniszczająca – trudna do
rozstrzygnięcia mimo włączania się
w nią wszystkich głównych armii
europejskich
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
10
Pokój westfalski
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
11
Środowisko przedwestfalskie
„Bałagan” przedwestfalski
Wojny chaotyczne, religijne, państwowe, feudalne, prywatne, dynastyczne
Anarchia strategiczna
Stan bezładu, nieuporządkowania
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
12
Pokój westfalski - 1648
Zapoczątkował nowy system stosunków zwany
„westfalskim”. Pięć podstawowych cech:
 Państwo narodowe wyłącznym podmiotem stosunków
międzynarodowych (system państwowo- centryczny)
 Zasada terytorialności (państwo ma uprawnienia
zwierzchnie do terytorium)
 Zasada suwerenności (państwa są suwerenne i równe,
wewnętrznie - wyłączność uprawnień dotyczącego
własnego państwa, zewnętrznie- niezależne od innych
państw)
 Spoiwem społeczności międzynarodowej zamiast
więzów religijnych staje się prawo międzynarodowe
 Równowaga sił jako mechanizm regulujący stosunki
międzynarodowe
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
13
Ład westfalski
Uporządkowanie
Koniec rządów religijnych
Niebiegunowy (zerobiegunowy, zerocentryczny)
Państwa równe wobec prawa, suwerenne jako jedyne główne podmioty
Monopol państwa na przemoc
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
14
Rewolucja francuska i
wojny napoleońskie
„Zaburzenie” oryginalnego (klasycznego)
systemu westfalskiego – nieudana próba
ustanowienia hegemona
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
15
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
16
Kongres wiedeński
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
17
Koncert mocarstw
(Rosja, Austria, Prusy, Wielka
Brytania, Francja)
-Seria kongresów, konferencji, w czasie
których rozstrzygano kwestie
bezpieczeństwa europejskiego
- utrzymywanie równowagi sił
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
18
Ład wiedeński
Koncert mocarstw
Wielobiegunowy
Państwa jako podmioty, mocarstwa jako główne podmioty
Ustalają „reguły gry”
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
19
I wojna światowa
 rywalizacja między mocarstwami
 sojusze (bloki):
trójprzymierze (Niemcy, Austria,
Włochy)
dwuprzymierze (Francja, Rosja)
Wojna i rozpad trzech imperiów:
rosyjskiego, austrowęgierskiego
i otomańskiego
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
20
Traktat Wersalski
Liga Narodów – miała zapewnić realizację
postanowień traktatu, kompletnie nieskuteczna
Koncepcja bez praktyki
Wykluczeni – mocarstwa pokonane (Niemcy,
Austria, Turcja, Bułgaria) oraz ZSRR (jako
nielojalny uczestnik ENTENTY, który podpisał
separatystyczny pokój z Niemcami). Źródło
rewanżyzmu
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
21
Ład wersalski
Nieudany koncept LN
Pojawia się Liga Narodów
Koncepcja bez realizacji
W zamyśle: skorygowany system westfalski; w praktyce – anarchia strategiczna
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
22
II wojna światowa
Następstwo słabości
powersalskiego ładu
międzynarodowego
Zbrodnicze ideologie:
faszyzm i komunizm
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
23
Układ jałtański
Podział świata na strefy wpływów
Ustanowienie ONZ
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
24
Ład jałtański
(jałtańsko-poczdamski)
Dwubiegunowy, zimnowojenny
Pojawia się ONZ
Trzeci świat zaczyna się organizować
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
25
Zimna wojna
Równowaga sił
Wyścig zbrojeń
Rozpad systemu
dwublokowego
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
26
Ład pozimnowojenny
Jednobiegunowy, hegemonistyczny
Pax Americana?
Słaba ONZ
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
27
Przyszły ład międzynarodowy?
Problem: Jaki może być przyszły ład
międzynarodowy?
Hipoteza: Niewątpliwie jego zalążki już istnieją
dzisiaj. Prawdopodobnie kształtował się będzie
podobnie, jak poprzednie systemy. Nie można też
wykluczyć rewolucyjnej zmiany, na miarę
westfalskiej.
Procedura: Najpierw zdiagnozować i opisać
dotychczasową ewolucję ładu międzynarodowego
i ustalić jej tendencję. Po tym ekstrapolować tę
tendencję w przyszłość
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
28
Diagnoza powestfalskiej ewolucji
ładu międzynarodowego
Istotą każdego ładu był i jest system autoregulacji, sterowania,
decydowania: to, kim jest sternik, regulator, decydent, główny aktor?
Zmiana charakteru regulatora powoduje zmianę typu (rodzaju) ładu.
Ład westfalski – bez dominującego aktora, czyli - wszyscy są równymi
uczestnikami systemu, samoistna autoregulacja (0 lub W, system
bezbiegunowy)
Ład wiedeński (i wersalski) – wielu, kilku realnych decydentów
(wielobiegunowy)
Ład jałtańsko-poczdamski – dwóch realnych decydentów
(dwubiegunowy), plus regulator pomocniczy (ONZ)
Ład pozimnowojenny – jeden realny decydent? (jednobiegunowy), plus
pomocniczy (ONZ)
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
29
Prognoza przyszłej ewolucji ładu
międzynarodowego
Jaki może być dalszy ciąg dotychczasowej
ewolucji? Czyli: w jakim kierunku może
ewoluować obecny ład międzynarodowy?
Trzy metody uporządkowania opisu
dotychczasowej ewolucji i analizy
prognostycznej (studiów):
a) „Tarcza zegara” (krąg)
b) „Spirala”
c) „Sinusoida”
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
30
Tarcza zegara
Liczba centrów (biegunów)
regulujących
funkcjonowanie systemu
Westfalski
ZEROBIEGUNOWY
0/@
Pozimnowojenny
JEDNOBIEGUNOWY
Kilka
1
Wiedeński/wersalski
WIELOBIEGUNOWY
2
Jałtański/zimnowojenny
DWUBIEGUNOWY
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
31
Tarcza zegara
?
Westfalski
ZEROBIEGUNOWY
0/@
Tu
jesteśmy!!!
0/12
Pozimnowojenny
JEDNOBIEGUNOWY
Kilka
1
Wiedeński/wersalski
WIELOBIEGUNOWY
2
Jałtański/zimnowojenny
DWUBIEGUNOWY
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
32
Spirala
?
Powestfalski- zglobalizowany,
zerobiegunowy np. system ONZ
Westfalski
ZEROBIEGUNOWY
Tu
jesteśmy!!!
0/@
Pozimnowojenny
JEDNOBIEGUNOWY
Rząd
światowy
1
Kilka
Wiedeński/wersalski
WIELOBIEGUNOWY
Wielobiegunowy
kooperacyjny
(„międzybiegunowy
”, „interpolar”).
Zglobalizowana
wielobiegunowość.
2
Jałtański/zimnowojenny
DWUBIEGUNOWY
Dwubiegunowy
kooperacyjny
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
33
Liczba centrów
(biegunów)
Sinusoida - diagnoza
Wiele
Wiedeński/wersalski
WIELOBIEGUNOWY
Jałtański/zimnowojenny
DWUBIEGUNOWY
2
1
Pozimnowojenny
JEDNOBIEGUNOWY
0
1648
Westfalski
ZEROBIEGUNOWY
Warszawa/Ursynów 2010
1815/1918
1945
www.koziej.pl
1989
2010
34
Sinusoida –opcje projekcji
WIELOBIEGUNOWY
A) Skorygowany
B) Klasyczny koncert
mocarstw
Wiedeński/wersalski
WIELOBIEGUNOWY
DWUBIEGUNOWY
(konfrontacyjny,
kooperacyjny)
A) USA + Chiny?
Jałtański/zimnowojenny
DWUBIEGUNOWY
Jałtański/zimnowojenny
DWUBIEGUNOWY
Pozimnowojenny
JEDNOBIEGUNOWY
JEDNOBIEGUNOWY
A) Pax Americana
Westfalski
ZEROBIEGUNOWY
Warszawa/Ursynów 2010
Tu
jesteśmy!!!
www.koziej.pl
ZEROBIEGUNOWY
A) Powestfalski, Westfalski
skorygowany (ONZ)
Westfalski
B) neośredniowieczny
Westfalski
BEZBIEGUNOWY
BEZBIEGUNOWY
35
Charakter opcji przyszłego ładu
•
Zerobiegunowy
– Anarchia strategiczna (wycofanie się USA, izolacjonizm
amerykański, walka o spadek pohegemonistyczny; spadek
znaczenia państw narodowych i zmierzanie do
neośredniowiecznej anarchii – zalążki rewolucji globalnej)
– Idealna społeczność międzynarodowa (samorząd światowy?)
•
Jednobiegunowy
– Pax Americana?
– Inny hegemon (państwo, organizacja)
– Rząd światowy?
•
Dwubiegunowy
– Klasyczny, państwowy: USA – Chiny?
– Ponadpaństwowy-międzyregionalny: atlantycko-azjatycki?
– Ponadpaństwowy-międzyblokowy: blok państw
demokratycznych – blok państw autorytarnych?
– Międzycywilizacyjny: atlantycko - islamski?
•
Wielobiegunowy
Nowy koncert mocarstw narodowych (wielobiegunowa równowaga sił)
Międzybiegunowy (interpolarny) – wielobiegunowy kooperacyjny (w
ramach 2010
systemu ONZ?)
Warszawa/Ursynów
www.koziej.pl
36
–
–
Prawdopodobieństwo i kolejność
opcji przyszłego ładu
 Która opcja jest najbardziej prawdopodobna dzisiaj?
Jaka może być lista opcji według ich
prawdopodobieństwa?
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
37
Prawdopodobieństwo i kolejność
opcji przyszłego ładu
• Jednobiegunowy – amerykański
– „kruszejący”, z widmem anarchii strategicznej w systemie
zerobiegunowym
• Zerobiegunowy (nie dokończony…?)
– Anarchia strategiczna (walka o spadek pohegemonistyczny;
zalążki rewolucji globalnej)
• Wielobiegunowy (kooperatywny)
– Nowy koncert mocarstw w ramach systemu ONZ
• Dwubiegunowy (mało prawdopodobny)
– Atlantycko-azjatycki (zintegrowane Zachód – Wschód) lub
demokratyczno-autorytarny lub międzycywilizacyjny?
• Jednobiegunowy (docelowy?)
– Ponadpaństwowy rząd światowy
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
38
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
39
Istota studiów strategicznych
 prace na pograniczu teorii (badań
naukowych) i praktyki (analiz,
ocen, projektów),
 głównie na potrzeby konkretnych,
praktycznych decyzji
strategicznych,
 prowadzone przez praktyków
(pracowników instytucji
zarządzania strategicznego) i
akademików (naukowców)
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
40
Cykl studium strategicznego
(analizy, badań strategicznych)
1. Przygotowanie (koncepcja,
plan, organizacja)
2. Realizacja (studia
teoretyczne, weryfikacja
praktyczna)
3. Ocena wyników (kierunki
dalszych studiów)
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
41
Koncepcja analizy
strategicznej (układ)
1. Geneza i ustawienie problemu
(sformułowanie głównego problemu)
2. Cel i problematyka analizy (zagadnienia
szczegółowe)
3. Założenia i hipotezy
4. Procedura analizy (tok - harmonogram analizy)
5. Planowany układ referatu, pracy
studialnej
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
42
Problematyka
(zagadnienia szczegółowe)
• Problemy, zagadnienia ”przeszkody” na drodze do celu
• logicznie podporządkowane celowi
analizy
• forma - pytania badawcze
• ustalane poprzez dekompozycję
głównego problemu z punktu
widzenia przyjętego kryterium
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
43
Założenia do analizy
• Wiedza „nadsystemowa” wobec
problemu (np. wyniki innych
badań, wiedza podręcznikowa)
• coś, co nie będzie podlegać
analizie, przyjmowane jest takie,
jakie jest - a jednocześnie stanowi
podstawę, ograniczenie lub część
rozwiązania problemu
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
44
Hipotezy
• Przypuszczenia co do rozwiązania
problemu (zagadnień)
• próbne (wstępne) odpowiedzi na
pytania analityczne
• tezy, które będą weryfikowane w
toku analizy
• hipotezy wstępne, robocze,
rozwinięte, końcowe
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
45
Procedura przeprowadzenia
studium
1. Przygotowanie (opracowanie koncepcji
studium)
2. Etap analiz teoretycznych i opracowanie
projektu rozwiązania problemu
3. Etap weryfikacji (teoretycznej i/lub
praktycznej?) projektu
4. Synteza wyników i ich pisarskie
(redakcyjne) ujęcie w postaci referatu
(pracy studialnej)
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
46
Układ referatu studialnego
• Wstęp: problematyka, założenia,
hipotezy
• Rozdziały (punkty) merytoryczne:
treść analizy, argumentacja
• Zakończenie: synteza wniosków
• Bibliografia
• Ewentualnie: Aneksy, załączniki
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
47
Przyszły
ład międzynarodowy
z perspektywy
głównych podmiotów
(aktorów, graczy)
międzynarodowych
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
48
USA
• Pozycja hegemona światowego
(korzyści i niedogodności): czy ją
utrzymywać?
• Oczekiwanie na partnera: Chiny?
• Wizja „koncertu mocarstw”?
(jedno supermocarstwo i wiele
politycznych potęg)
• Alternatywne koncepcje
przyszłego ładu
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
49
Rosja
• Powrót mocarstwowego nacjonalizmu. Rosja
dziś – jak Niemcy po Wersalu (upokorzeni
przez zwycięzców, źli na skorumpowanych
polityków)
• Walka o własną pozycję, dążenie do dominacji
regionalnej (strefa wpływów)
• Geopolityczna linia uskoku na południu i
zachodzie Rosji (rywalizacja: Rosja- Zachód)
• Preferowanie systemu wielobiegunowego
(multipolarnego)
• Chiny – partner czy rywal?
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
50
Chiny, Indie, Japonia
• Chiny: czekanie na szansę
• Indie: nadzieja na szansę
• Japonia: zatrzymać szansę
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
51
ONZ
• Siła i słabości
• Moderator ładu
• Szansa na rząd światowy?
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
52
UE
• Nadzieje UE jako
ponowoczesnego,
„dobrowolnego imperium” (nie
narzucanego, wspólnota wartości
i interesów, dobrowolne
samoograniczenie suwerenności
• „Zadyszka” integracyjna
• Potęga gospodarcza, „karzeł”
polityczny
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
53
Interpolar world
• Interpolar world (wielobiegunowość w erze
interdependence, wzajemnej zależności)–
międzybiegunowy system (globalizacja, uzależnienie,
gracze zainteresowani w uzgodnieniach (G-8, G-20 itp.).
• Wielka zmiana światowa: od zachodniej dominacji do
bardziej zróżnicowanego świata, gdzie nowi gracze nie
tylko bronią, ale też promują swój punkt widzenia. W
tych warunkach konieczne współdziałanie globalne.
nowy ład
–
Wg - G. Grevi, The interpolar world: a new scenario, EU ISS, Occasional Paper - n°79, June 2009;
http://www.iss.europa.eu/uploads/media/op79.pdf
• Dwa trendy powodują zmianę systemu
międzynarodowego: redystrybucja siły na szczeblu
światowym (czyli nowa forma wielobiegunowości) oraz
wzrost wzajemnych zależności, upodabniający warunki
bezpieczeństwa i dobrobytu dużych mocarstw i szerszej
społeczności międzynarodowej.
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
54
NATO
• Opcje przyszłego NATO
–Regionalny system obronny?
–Globalny system
bezpieczeństwa (GLOBALTO)?
• Tandem NATO – UE?
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
55
Polska perspektywa
• Rola Polski w różnych
ładach światowych
• Polska a łady europejskie:
szansa w integracji
europejskiej
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
56
Podsumowanie
• Istota ładu
międzynarodowego
• Przyszłe opcje ładu
międzynarodowego
• Wytyczne do
konwersatoriów
–Panele dyskusyjne
–Referaty analityczne
Warszawa/Ursynów 2010
www.koziej.pl
57