Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych Woj Mazowieckiego
advertisement
Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Zał cznik do Uchwały Nr 98/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 29 maja 2006 roku ZARZ D WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO PROGRAM OCHRONY I ROZWOJU ZASOBÓW WODNYCH WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO W ZAKRESIE UDRO NIENIA RZEK DLA RYB DWU RODOWISKOWYCH WARSZAWA 2006 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 1 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Opracowano w Departamencie Rolnictwa i Modernizacji Terenów Wiejskich Urz du Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego Opracowała: Łucja Orłow-Gozdowska Konsultacje i współpraca: Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony rodowiska Instytut Rybactwa ródl dowego w Olsztynie, Zakład Rybactwa Rzecznego w abie cu Zarz d Główny Polskiego Zwi zku W dkarskiego Polski Zwi zek W dkarski – Okr g Mazowiecki Polski Zwi zek W dkarski – Okr g Radom Polski Zwi zek W dkarski – Okr g Siedlce Polski Zwi zek W dkarski – Okr g Płocko-Włocławski Polski Zwi zek W dkarski – Okr g Ciechanów Polski Zwi zek W dkarski – Okr g Biała Podlaska Wojewódzki Zarz d Melioracji i Urz dze Wodnych w Warszawie Regionalny Zarz d Gospodarki Wodnej w Warszawie Biuro Gospodarki Wodnej Geodeta Województwa Mazowieckiego ródłem danych hydrograficznych jest Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez O rodek Zasobów Wodnych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra rodowiska i sfinansowana ze rodków Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej 2 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego SPIS TRE CI 1. Wst p .......................................................................................................................... 7 2. Cel ............................................................................................................................... 9 2.1. Podstawy prawne ochrony ichtiofauny ................................................................... 9 2.2. Sektorowy Program Operacyjny .......................................................................... 12 2.2.1. Działania obj te Finansowym Instrumentem Sterowania Rybołówstwa (FIFG)............................... 13 2.2.1.1. Ochrona i rozwój zasobów wodnych 14 3. Poło enie i hydrografia województwa mazowieckiego............................................ 16 4. Sie hydrograficzna województwa mazowieckiego ................................................. 17 4.1. WISŁA – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ...................... 17 4.1.1. Kr pianka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni............................................... 20 4.1.2. Ił anka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni.................................................... 20 4.1.3. Zwolenka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ................................................ 21 4.1.4. Zago d onka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni .......................................... 21 4.1.5. Radomka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ................................................ 21 4.1.5.1. Mleczna – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 22 4.1.5.2. Wi zownica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 22 4.1.5.3. Szabasówka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 22 4.1.6. Okrzejka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni................................................. 23 4.1.7. Promnik – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ................................................. 23 4.1.8. Wilga – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni...................................................... 23 4.1.9. Pilica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni...................................................... 23 4.1.9.1. Mogielanka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 26 4.1.9.2. Drzewiczka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 27 4.1.10. wider – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni .................................................. 27 4.1.10.1. Mienia – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 29 4.1.11. Jeziorka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ................................................ 29 4.1.11.1. Kraska – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 31 4.1.11.2. Tarczynka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 31 4.1.11.3. Czarna poprzez Kanał Przerzutowy (Zielona, Dopływ spod Woli Pra mowskiej) – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 31 4.1.12. Narew – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni................................................... 32 4.1.12.1. Zalew Zegrzy ski 35 4.1.12.2. Wkra – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 35 4.1.12.2.1. Sona – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni .............................................................36 4.1.12.2.2. Płonka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ..........................................................36 4.1.12.2.3. Raci nica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ....................................................36 4.1.12.2.4. Łydynia – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni .........................................................37 4.1.12.2.5. Mławka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni .........................................................37 4.1.12.3. Rz dza – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 4.1.12.4. Bug – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 37 38 4.1.12.5. Orzyc – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 42 4.1.12.6. Orz – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 4.1.12.7. Ró – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 4.1.12.8. Omulew – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 44 45 45 4.1.12.9. Rozoga – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 46 4.1.12.4.1. Liwiec – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ...........................................................40 4.1.12.4.2. Ugoszcz – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni .........................................................41 4.1.12.4.3. Brok – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni..............................................................41 4.1.12.4.4. Cetynia – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni .........................................................41 4.1.12.4.5. Toczna – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ..........................................................42 4.1.12.5.1. Ulatówka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni.......................................................43 4.1.12.5.2. W gierka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni.......................................................43 4.1.12.8.1. Płodownica...........................................................................................................................................45 4.1.12.9.1. Mała Rozoga – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni .................................................46 4.1.12.9.2. Kanał Wach – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ..................................................47 4.1.12.9.3. Ciek Zalesie-Charciabałda – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ............................47 4.1.12.10. Szkwa – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 47 4.1.13. Bzura – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni.................................................... 48 4.1.13.1. Sucha (Sucha Nida) – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 50 4.1.13.2. Pisia – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 50 4.1.13.3. Utrata – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 50 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 3 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.13.4. Łasica (Kanał Łasica) – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 51 4.1.14. Mołtawa – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ............................................... 52 4.1.15. Kanał Troszy ski (Dobrzykowski) – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni........ 52 4.1.16. Skrwa Lewa – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni.......................................... 52 4.1.17. Skrwa Prawa – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni........................................ 54 4.1.17.1. Chraponianka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 55 4.1.17.2. Sierpienica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 55 4.1.17.3. Wierzbica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 55 5. Ogólna jako wód powierzchniowych płyn cych................................................... 56 5.1. WISŁA ................................................................................................................ 59 5.1.1. Kr pianka .......................................................................................................................................... 62 5.1.2. Ił anka ............................................................................................................................................... 63 5.1.3. Zwolenka............................................................................................................................................ 63 5.1.4. Zago d onka ...................................................................................................................................... 64 5.1.5. Radomka ............................................................................................................................................ 64 5.1.5.1. Mleczna 65 5.1.5.2. Wi zownica 66 5.1.5.3. Szabasówka 66 5.1.6. Okrzejka............................................................................................................................................. 66 5.1.7. Promnik ............................................................................................................................................. 67 5.1.8. Wilga ................................................................................................................................................. 67 5.1.9. Pilica ................................................................................................................................................. 67 5.1.9.1. Mogielanka 68 5.1.9.2. Drzewiczka 68 5.1.10. wider.............................................................................................................................................. 69 5.1.10.1. Mienia 69 5.1.11. Jeziorka............................................................................................................................................ 70 5.1.11.1. Kraska 70 5.1.12. Narew .............................................................................................................................................. 71 5.1.12.1. Zbiornik Zegrzy ski 72 5.1.12.2. Wkra 72 5.1.12.2.1. Sona.....................................................................................................................................................73 5.1.12.2.2. Płonka..................................................................................................................................................74 5.1.12.2.3. Raci nica............................................................................................................................................74 5.1.12.2.4. Łydynia ................................................................................................................................................75 5.1.12.2.5. Mławka ................................................................................................................................................75 5.1.12.3. Rz dza 5.1.12.4. Bug 75 76 5.1.12.5. Orzyc 79 5.1.12.6. Orz 5.1.12.7. Ró 5.1.12.8. Omulew 80 80 80 5.1.12.9. Rozoga 81 5.1.12.4.1. Liwiec ..................................................................................................................................................76 5.1.12.4.2. Ugoszcz ................................................................................................................................................77 5.1.12.4.3. Brok .....................................................................................................................................................77 5.1.12.4.4. Cetynia.................................................................................................................................................78 5.1.12.4.5. Toczna .................................................................................................................................................79 5.1.12.5.1. Ulatówka ..............................................................................................................................................80 5.1.12.5.2. W gierka ..............................................................................................................................................80 5.1.12.8.1. Płodownica...........................................................................................................................................81 5.1.12.9.1. Mała Rozoga ........................................................................................................................................81 5.1.12.9.2. Kanał Wach..........................................................................................................................................81 5.1.12.9.3. Ciek Zalesie – Charciabałda .................................................................................................................82 5.1.12.10. Szkwa 82 5.1.13. Bzura ............................................................................................................................................... 82 5.1.13.1. Sucha (Sucha Nida) 82 5.1.13.2. Pisia 83 5.1.13.3. Utrata 83 5.1.13.4. Łasica (Kanał Łasica) 84 5.1.14. Mołtawa........................................................................................................................................... 84 5.1.15. Kanał Troszy ski (Dobrzykowski) ................................................................................................... 84 5.1.16. Skrwa Lewa ..................................................................................................................................... 85 4 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.17. Skrwa Prawa ................................................................................................................................... 85 5.1.17.1. Chraponianka 85 5.1.17.2. Sierpienica 85 5.1.17.3. Wierzbica 86 6. Jako wód b d cych rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych ............ 88 7. Ichtiofauna................................................................................................................ 92 7.1. Ryby w drowne ................................................................................................... 92 7.1.1. Jesiotr zachodni (Acipenser sturio) ................................................................................................... 94 7.1.2. Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis)................................................................................................. 95 7.1.3. Łoso atlantycki (szlachetny) (Salmo salar) ...................................................................................... 96 7.1.4. Tro w drowna (Salmo trutta trutta)................................................................................................. 97 7.1.5. Certa (Vimba vimba) ......................................................................................................................... 98 7.1.6. W gorz (Anguilla anguilla) ............................................................................................................... 99 7.2. Historyczny zasi g wyst powania...................................................................... 101 7.2.1. Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy ................................................................................................. 101 7.2.2. Minóg rzeczny.................................................................................................................................. 103 7.2.3. Łoso atlantycki (szlachetny)........................................................................................................... 103 7.2.4. Tro w drowna ................................................................................................................................ 103 7.2.5. Certa, forma w drowna ................................................................................................................... 104 7.2.6. W gorz............................................................................................................................................. 105 7.3. Skład gatunkowy ichtiofauny rzek województwa mazowieckiego ...................... 107 7.4. Wskazanie ródl dowych wód powierzchniowych, w których ryby dwu rodowiskowe wyst powały, wyst puj lub mogłyby wyst powa ..................... 118 7.4.1. Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy ................................................................................................. 118 7.4.2. Minóg rzeczny.................................................................................................................................. 118 7.4.3. Łoso atlantycki ............................................................................................................................... 119 7.4.4. Tro w drowna ................................................................................................................................ 119 7.4.5. Certa ................................................................................................................................................ 119 7.4.6. W gorz............................................................................................................................................. 120 7.5. Ochrona gatunkowa, okresy i wymiary ochronne ryb dwu rodowiskowych ....... 122 7.5.1. Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy ................................................................................................. 122 7.5.2. Minóg rzeczny.................................................................................................................................. 122 7.5.3. Łoso atlantycki (szlachetny)........................................................................................................... 123 7.5.4. Tro w drowna ................................................................................................................................ 123 7.5.5. Certa, forma w drowna ................................................................................................................... 123 7.5.6. W gorz............................................................................................................................................. 123 8. Zabudowa hydrotechniczna ................................................................................... 124 8.1. Wisła – zabudowa hydrotechniczna zlewni ........................................................ 125 8.1.1. Kr pianka – zabudowa hydrotechniczna zlewni.............................................................................. 125 8.1.2. Ił anka – zabudowa hydrotechniczna zlewni................................................................................... 125 8.1.3. Zwolenka – zabudowa hydrotechniczna zlewni ............................................................................... 125 8.1.4. Zago d onka – zabudowa hydrotechniczna zlewni.......................................................................... 126 8.1.5. Radomka – zabudowa hydrotechniczna zlewni................................................................................ 126 8.1.6. Okrzejka – zabudowa hydrotechniczna zlewni ................................................................................ 127 8.1.7. Promnik – zabudowa hydrotechniczna zlewni................................................................................. 128 8.1.8. Wilga – zabudowa hydrotechniczna zlewni ..................................................................................... 129 8.1.9. Pilica – zabudowa hydrotechniczna zlewni ..................................................................................... 130 8.1.10. wider – zabudowa hydrotechniczna zlewni.................................................................................. 132 8.1.11. Jeziorka – zabudowa hydrotechniczna zlewni ............................................................................... 134 8.1.12. Narew – zabudowa hydrotechniczna zlewni .................................................................................. 136 8.1.12.1. Zalew Zegrzy ski – zabudowa hydrotechniczna zlewni 136 8.1.12.2. Wkra – zabudowa hydrotechniczna zlewni 137 8.1.12.3. Rz dza – zabudowa hydrotechniczna zlewni 140 8.1.12.4. Bug – zabudowa hydrotechniczna zlewni 140 8.1.12.5. Orzyc – zabudowa hydrotechniczna zlewni 143 8.1.12.6. Orz – zabudowa hydrotechniczna zlewni 144 8.1.12.7. Ró – zabudowa hydrotechniczna zlewni 145 8.1.12.8. Omulew – zabudowa hydrotechniczna zlewni 146 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 5 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8.1.12.9. Rozoga – zabudowa hydrotechniczna zlewni 147 8.1.12.10. Szkwa – zabudowa hydrotechniczna zlewni 148 8.1.13. Bzura – zabudowa hydrotechniczna zlewni ................................................................................... 149 8.1.14. Mołtawa – zabudowa hydrotechniczna zlewni .............................................................................. 150 8.1.15. Kanał Troszy ski (Dobrzykowski) – zabudowa hydrotechniczna zlewni....................................... 150 8.1.16. Skrwa Lewa – zabudowa hydrotechniczna zlewni ......................................................................... 150 8.1.17. Skrwa Prawa – zabudowa hydrotechniczna zlewni ....................................................................... 151 9. Program udra niania rzek województwa mazowieckiego .................................... 153 9.1. Etapy udra niania rzek województwa mazowieckiego ....................................... 153 9.2. Sposoby udra niania rzek województwa mazowieckiego ................................... 154 9.3. Spodziewany efekt ............................................................................................. 157 9.4. Ostateczni Odbiorcy Programu / Projektodawcy ................................................ 157 9.5. Działania obj te pomoc .................................................................................... 157 9.6. Wymagania stawiane projektom ........................................................................ 158 10. Postanowienia ko cowe ........................................................................................ 158 11. Literatura.............................................................................................................. 159 6 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 1. Wst p Obszar Mazowsza w cało ci le y w dorzeczu Wisły. Tu z Wisł ł cz si Bug, Narew, Wkra, Bzura oraz kilka mniejszych rzek. Jezior jest na Mazowszu stosunkowo niewiele. Wi kszo z nich ma charakter polodowcowy, a niektóre jeziora zakolowe powstały w starorzeczach. W 1963 r., poprzez spi trzenie Narwi pod D bem, powstało du e, sztuczne jezioro – Zalew Zegrzy ski. Jest tak e wiele sztucznych stawów rybnych. W ostatnich latach w rodowisku rzek Mazowsza zaszły, wskutek działalno ci człowieka, ró norodne zmiany. Zwi zane one były, najcz ciej z regulacj i zabudow rzek. Obecnie istnieje potrzeba prze ledzenia aktualnego stanu ekosystemów, w tym bioró norodno ci gatunkowej ryb. W badaniach ichtiofaunistycznych uwzgl dniano zazwyczaj gatunki ryb u ytkowane rybacko i w dkarsko. Stale jednak zapomina si , e wszystkie wyst puj ce w rzece gatunki s zale no ci wpływaj szybko te wa ne, tworz c bowiem sie wzajemnych na wzbogacenie bioró norodno ci ekosystemów wodnych. Bardzo sygnalizuj wszelkie zakłócenia w biocenozach rzek. Ryby s jednym z podstawowych bioindykatorów jako ci rodowiska wodnego. W razie pogarszania si warunków rodowiskowych eurytopowe gatunki ryb przejmuj ekologiczne role ust puj cych wra liwszych gatunków. W ten sposób nie pojawiaj si , w ekosystemach rzeki, fragmenty pozbawione ycia. Liczne małe cieki wyst puj ce na Mazowszu s pod wzgl dem ichtiofaunistycznym i rybackim bardzo słabo poznane. Szczegółowe badania struktury ichtiofauny przeprowadzono w latach sze dziesi tych w rzeczkach: Jeziorka, Czarna Struga w pobli u Warszawy oraz na rzece Bzura, której du y fragment przebiega w cz ci Niziny Mazowieckiej. Opisy niektórych rzek przepływaj cych przez Nizin Mazowieck zawarto równie w operatach wodnoprawnych na szczególne korzystanie z wód do celów rybackich np. Wkry, Pełty – prawobrze nych dopływów Narwi, Rawki – prawostronnego dopływu Bzury, czy Długiej – uchodz cej do Kanału era skiego. Dane do tych opracowa uzyskano w przypadku Wkry, Pełty i Rawki z połowów w dkarskich, a w przypadku Długiej, Utraty i Kluskówki z elektropołowów. Wiele z tych niewielkich, malowniczych rzek, mimo nizinnego poło enia, ma w cz ci swego biegu charakter górskiego potoku, zwi kszaj cy ró norodno które płyn biotopu, wszystkie za , ze wzgl du na rolniczo przekształcone tereny przez i blisko du ych miejskich aglomeracji, s szczególnie nara one na antropopresj . Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 7 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Jednym z głównych problemów ekologicznych województwa mazowieckiego jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Do głównych ródeł zanieczyszcze rzek nale emisje cieków z zakładów przemysłowych i obiektów komunalnych oraz spływy powierzchniowe. Zagro enia dla rodowiska wodnego stwarzaj równie zanieczyszczenia rolnicze oraz pochodz ce ze składowisk i wysypisk komunalnych i przemysłowych. Innym bardzo wa nym czynnikiem ograniczaj cym populacje ryb jest zabudowa hydrotechniczna, w ród której udokumentowany negatywny wpływ na rybostan maj : tamy, luzy, melioracje, prostowanie koryt, sypanie wałów przeciwpowodziowych, odcinanie starorzeczy od głównego koryta, wycinanie zadrzewie brzegowych, hydroelektrownie, le funkcjonuj ce przepławki b d ich brak. Bior c pod uwag wszystkie powy sze aspekty, w celu ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego nale y przywróci aby umo liwi w drówk rzekom czysto organizmom wodnym przy jednoczesnej restytucji gatunków zagro onych wygini ciem. 8 i dro no , Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 2. Cel Celem Programu Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych jest stworzenie stabilnych podstaw przyrodniczych do prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach ródl dowych województwa mazowieckiego z zachowaniem równowagi i ró norodno ci biologicznej w rodowisku wodnym. Realizacja wyznaczonych celów wynika ze zobowi za pa stwa podj tych na Konwencji HELCOM i Konwencji o Ró norodno ci Biologicznej w Rio de Janeiro oraz Krajowego Programu Restytucji Gatunków Dwu rodowiskowych w Dorzeczu Wisły – program zaakceptowany przez Ministra rodowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Potrzeba przywrócenia dro no ci rzek wynika ponadto z realizowanych programów zarybie i ustawy Prawo Wodne z 18 lipca 2001 r. (Dz. U. nr 239, poz. 2019, z 2005 roku, z pó n. zm.). 2.1. Podstawy prawne ochrony ichtiofauny Negatywne oddziaływanie, na ichtiofaun i populacje ryb w drownych, zabudowy rzek oraz korzystania ze rodowiska wodnego, wymusiło podj cie odpowiednich, przeciwdziałaj cych temu uregulowa prawnych. Sprawy te reguluj : • ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. nr 239, poz. 2019, z 2005 roku, z pó n. zm.), • ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie ródl dowym (Dz. U. z 1999 r. nr 66, poz. 750 z pó n. zm.), • ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. nr 92, poz. 880 z pó n. zm.), • ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627 z pó n. zm.). Zadania i powinno ci w zakresie ochrony przyrody, okre lone obowi zuj cymi aktami prawnymi oraz kierunkiem polityki ekologicznej pa stwa, wspierane s zobowi zaniami, jakie przyj ła na siebie Polska w nast pstwie ratyfikowania mi dzynarodowych konwencji ochrony przyrody. W odniesieniu do ekosystemów rzecznych i zwi zanych z nim populacji ryb w drownych szczególnego znaczenia nabieraj nast puj ce konwencje: • Konwencja o ochronie europejskich gatunków zwierz t i ro lin oraz ich siedlisk naturalnych (tzw. Konwencja Berne ska) – podpisana 19 wrze nia 1979 r. Odnosi si ona do szerokiego spektrum gatunków, zasiedlaj cych wody na całym, obejmowanym Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 9 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego zapisami konwencji obszarze. Obejmuje tym samym zarówno gatunki w drowne, jak równie te przejawiaj ce w tym zakresie mał aktywno . Mówi ona, e warunkiem zachowania tych gatunków jest ochrona naturalnych siedlisk. Zobowi zuje ona strony konwencji do podejmowania rodków, które niezb dne s dla zachowania populacji dzikiej fauny i flory na poziomie, odpowiadaj cym w szczególno ci wymaganiom ekologicznym, naukowym i kulturowym, uwzgl dniaj c jednocze nie wymagania gospodarcze i potrzeby rekreacyjne oraz potrzeby zagro onych lokalnie podgatunków, odmian lub form. Działaniami podejmowanymi w ramach tej konwencji oprócz przywracania ci gło ci do odci tych zabudow ekologicznej rzek, siedlisk, s równie warunkuj cej dost p fauny wodnej prace po wi cone renaturyzacji rzek antropogenicznie przekształconych oraz restytucji gatunków. • Konwencja o ochronie gatunków w drownych dzikich zwierz t (tzw. Konwencja Bo ska) – podpisana 23 czerwca 1979 r. W szczególnym stopniu odnosi si ona do dwu rodowiskowych w drownych ryb anadromicznych. i miejsca ich głównej eksploatacji połowowej znajduj erowiska ryb dorosłych si bowiem na obszarach morskich, b d cych w gestii wielu pa stw, podczas gdy miejsca ich rozrodu poło one s w wodach ródl dowych, nierzadko na obszarze jednego kraju. Uniemo liwienie dotarcia na tarliska dojrzałym osobnikom mo e wpłyn na zmniejszenie liczebno ci całej populacji gatunku, za w skrajnych przypadkach nawet jej wygini cia. Strony konwencji zobowi zane s w zwi zku z tym, do podejmowania stara w celu zapewnienia ochrony gatunków w drownych. Oznacza to, wymóg zachowania oraz odtwarzania ci gło ci ekologicznej rzek. Słu y temu miedzy innymi budowa przepławek. • Konwencja o ró norodno ci biologicznej (tzw. Konwencja z Rio de Janeiro) – podpisana 5 czerwca 1992 r. Koncentruje si ona na ochronie siedlisk flory i fauny, traktuj c je jako podstawowy warunek mo liwo ci ochrony i zachowania gatunków. W odniesieniu do ichtiofauny i ryb w drownych wskazuje na potrzeb naturalnego bytowania zró nicowania gatunków o ekosystemów odmiennych zniszczonych poprzez zabudow Wskazuje na konieczno wodnych, wymaganiach, zapewniaj cych jak równie i regulacj , rzek oraz potrzeb ochrony mo liwo ci udra nianie, ich renaturyzacji. promowania, w odzyskanych ekosystemach, działa słu cych restytucji zagro onych gatunków, mi dzy innymi poprzez opracowanie i wprowadzenie w ycie odpowiednich planów i strategii. Niezb dne jest w tym celu opracowywanie i wprowadzanie przepisów prawnych reguluj cych zagadnienie restytucji zagro onych gatunków i populacji. 10 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego • Konwencja o ochronie rodowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (tzw. II Konwencja Helsi ska) – podpisana 9 kwietnia 1992 r. Ukierunkowana jest ona na ochron rodowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego, zmierzaj c do jego ekologicznej odnowy. Podj te przez sygnatariuszy konwencji rodki umo liwia maj samoregeneracj rodowiska morskiego, zachowanie jego równowagi ekologicznej i zachodz cych procesów ekologicznych, a tak e ró norodno ci biologicznej oraz zapewnienia mo liwo ci zrównowa onego wykorzystania zasobów naturalnych na obszarze Morza Bałtyckiego. Jednym z elementów podejmowanych działa ochronnych s tak e ryby w drowne. Do problemu tego odnosz si Zalecenia HELCOM 19/2 przyj te dnia 26 marca 1998 roku, dotycz ce „Ochrony i poprawy populacji dzikiego łososia (Salmo salar L.) w obszarze Morza Bałtyckiego”. Formułowana jest w nich mi dzy innymi konieczno podj cia niezb dnych rodków dla poprawy warunków rodowiska, w obecnych i potencjalnych rzekach łososiowych, oraz usuni cia istniej cych i nie budowania w nich nowych, stałych lub tymczasowych, przeszkód mechanicznych. Ma to doprowadzi do osi gni cia, w ka dej z tych rzek, produkcji naturalnej dzikiego łososia na poziomie przynajmniej 50% ich oszacowanego najwi kszego potencjału i w bezpiecznych z punktu widzenia genetyki granicach. • Konwencja z dnia 22 marca 1974 r. o ochronie rodowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (HELCOM), • Rozporz dzenia Rady 3760/92 z dnia 20 grudnia 1992 r. w sprawie ustanowienia wspólnotowego systemu dla rybołówstwa i akwakultury, • Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, • Dyrektywy 2000/60/EC z dnia 23 pa dziernika 2000 r. ustalaj cej ramowe zało enia działa wspólnoty w dziedzinie gospodarki wodnej, • Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego u ytkowania ró norodno ci biologicznej (dokument zatwierdzony przez Rad Ministrów w dniu 25 lutego 2003 r.), • Programu restytucji gatunków dwu rodowiskowych w dorzeczu Wisły (program zaakceptowany przez Ministra rodowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej), • Code of Conduct for Responsible Fisheries, FAO/UN, Rzym, 1995 r. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 11 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Ratyfikowane mi dzynarodowe przepisy ochrony przyrodniczych warto ci rodowiska naturalnego, uzupełniaj i wzmacniaj rang prawn obowi zuj cych zapisów ustawy Prawo wodne. Nakłada ona obowi zek zachowania dobrego stanu ekologicznego wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, za w przypadku budowli pi trz cych wykonania urz dze umo liwiaj cych migracj ryb o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami rodowiska (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, art. 63, pkt. 1 i 2). Wzmacniaj one zarazem znaczenie zapisu art. 117, pkt. 1, ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z 2004 r.), który mówi: „Gospodarowanie zasobami dziko wyst puj cych ro lin, zwierz t i grzybów oraz zasobami genetycznymi ro lin, zwierz t i grzybów u ytkowanymi przez człowieka powinno zapewnia ich trwało , optymaln liczebno i ochron ró norodno ci genetycznej, w szczególno ci przez: ........ 2) stworzenie warunków do rozmna ania i rozprzestrzeniania zagro onych wygini ciem ro lin, zwierz t i grzybów oraz ochron i odtwarzanie ich siedlisk i ostoi, a tak e ochron tras migracyjnych zwierz t". Cytowane uregulowania prawne zbie ne s w swej intencji z obowi zuj cymi dokumentami Unii Europejskiej, tj.: Dyrektyw Rady 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa) i Dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE w sprawie ustanowienia ram dla działalno ci Wspólnoty w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna). Bior c powy sze pod uwag , a tak e ustaw z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz dzie województwa (Dz. U. Nr 91 poz. 576 z pó n. zm.) i Rozporz dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 wrze nia 2004 r. w sprawie warunków i trybu udzielania pomocy finansowej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004 – 2006” (Dz. U. nr 213, poz. 2163 z pó n. zm.) na samorz dzie województwa spoczywa obowi zek opracowania Programu Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych. W oparciu o naukow analiz typuje si w nim do udro nienia wody ł cz ce w przeszło ci miejsca tarła i erowiska ryb dwu rodowiskowych. Przyjmuje si , i w pierwszej kolejno ci nale y udro ni te rzeki, w których w przeszło ci wyst powały gatunki dwu rodowiskowe, nast pnie te, w których mogłyby takie gatunki egzystowa . 2.2. Sektorowy Program Operacyjny Zgodnie z wymogami unijnymi, przez poszczególne ministerstwa zostały przygotowane sektorowe programy operacyjne, w tym Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i Przetwórstwo ryb 2004-2006”, w którym zestawiono priorytety w dziedzinie rybactwa 12 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego i przyporz dkowano im sprecyzowane cele przewidziane do wdro enia z pomoc instrumentów finansowych dost pnych z funduszy strukturalnych. Sektorowy Program Operacyjny przesłany został do Komisji Europejskiej w celu jego przyj cia przez Komisj . Zaplanowane zainteresowanym w Sektorowym podmiotom Programie wykonywanie Operacyjnym rybactwa działania ródl dowego ułatwi zgodnie z obowi zuj cymi przepisami, w warunkach wspólnej polityki rybackiej w Unii Europejskiej. W tym celu w SPO przewidziano działanie polegaj ce na stworzeniu stabilnych podstaw przyrodniczych do prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach morskich i ródl dowych z zachowaniem równowagi i ich ró norodno ci biologicznej. Dzi ki budowie urz dze umo liwiaj cych swobodn przywrócona zostanie dro no w drówk organizmów w wodach rzek i jezior ródl dowych powierzchniowych wód płyn cych, które w przeszło ci były wykorzystywane przez ryby migruj ce jako miejsca tarła i erowania. W wyniku podj tych działa zwi kszy si powierzchnia tarlisk i erowisk niezb dna do utrzymania lub poprawy liczebno ci populacji ryb dwu rodowiskowych na poziomie umo liwiaj cym ich racjonaln eksploatacj . Na celowo podj cia tych działa w Polsce wskazuj wyniki prac restytucyjnych populacji troci w drownej i łososia atlantyckiego, które prowadzone s od kilkudziesi ciu lat z udziałem o rodków naukowych, podmiotów wykonuj cych rybactwo ródl dowe oraz organizacji społecznych. 2.2.1. Działania obj te Finansowym Instrumentem Sterowania Rybołówstwa (FIFG) Szczegółowe zasady i ustalenia dotycz ce wsparcia strukturalnego Wspólnoty w sektorze rybołówstwa, okre lone zostały w Rozporz dzeniu Rady Nr 2792/99 z dnia 17 grudnia 1999 r. Przepisy ww. rozporz dzenia zakre laj ramy dla wszystkich rodków strukturalnych, bez wpływu na istniej ce regionalne ró nice. Zgodnie z ww. rozporz dzeniem programowanie pomocy powinno odpowiada celom ustalonym we Wspólnej Polityce Rybackiej. Narz dziem słu cym udzieleniu przez Uni Europejsk pomocy finansowej jest Finansowy Instrument Sterowania Rybołówstwem. FIFG okre la rodzaje i zakres finansowego wsparcia udzielanego przez Uni Europejsk na działania podejmowane w zakresie rybactwa, w tym na: ochron i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowl ryb, rybołówstwo ródl dowe, przetwórstwo ryb, wprowadzanie produktów rybnych na rynek i ich promocj . W ramach przedsi wzi FIFG pa stwa członkowskie Unii Europejskiej mog mi dzy innymi rodki w celu zach cenia do inwestycji kapitałowych w zakresie: 1) ochrony i rozwoju zasobów wodnych, z wył czeniem działa polegaj cych na zarybianiu wód powierzchniowych, Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 13 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 2) chowu i hodowli ryb, 3) przetwarzania i wprowadzania na rynek produktów rybołówstwa i akwakultury, 4) rybołówstwa ródl dowego. Ww. rozporz dzenie przewiduje, e pomoc finansowa z FIFG mo e zosta przyznana tylko na projekty, które: 1) przyczyni si do powstania trwałych korzy ci gospodarczych, 2) daj nale yt gwarancj technicznej i gospodarczej trwało ci, 3) nie spowoduj powstania ryzyka stworzenia nadmiernych zdolno ci produkcyjnych. 2.2.1.1. Ochrona i rozwój zasobów wodnych W zakresie ochrony i rozwoju zasobów wodnych wsparciu finansowemu z FIFG podlega b d inwestycje w urz dzenia słu ce ochronie i rozwojowi zasobów wodnych, w tym inwestycje polegaj ce na: budowie, odbudowie, rozbudowie lub przebudowie urz dzenia lub zespołu urz dze umo liwiaj cych swobodn w drówk ryb lub adaptacji, remoncie, wymianie, naprawie lub dodatkowym wyposa eniu tych urz dze lub ich zespołu. Przepisy rozporz dzenia Rady wymagaj , aby projekty w zakresie ochrony i rozwoju zasobów wodnych miały na wzgl dzie wspólny interes i nie oddziaływały negatywnie na rodowisko wodne. Koniecznym b dzie równie zapewnienie, przynajmniej pi cioletniego, naukowego monitoringu stanu zasobów organizmów wodnych, po przyst pieniu do u ytkowania urz dzenia umo liwiaj cego swobodn w drówk ryb. W Uzupełnieniu do sektorowego programu operacyjnego proponuje si , aby wybór projektów w ww. zakresie dokonywał si na podstawie nast puj cych kryteriów: 1) projekt został uj ty w wojewódzkim programie udro nienia dróg migracji ryb dwu rodowiskowych, przede wszystkim ryb z gatunku łoso , tro , sieja, w gorz i certa, 2) realizacja projektu przyczyni si do: a) zwi kszenia dost pno ci potencjalnych erowisk lub tarlisk ryb dwu rodowiskowych, b) zwi kszenia stanu zasobów ryb dwu rodowiskowych w udra nianych wodach, c) poprawy efektywno ci działania istniej cych urz dze w drówk ryb dwu rodowiskowych, d) poprawy bezpiecze stwa w drówki ryb przez te urz dzenia. 14 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego umo liwiaj cych Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego FIFG – FINANSOWY INSTRUMENT WSPIERANIA RYBOŁÓWSTWA Sektorowy Program Operacyjny Priorytet 3: Ochrona i rozwój wodnych zasobów naturalnych, chów i hodowla ryb, rybackie urz dzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo ródl dowe. Działanie 3.1: Ochrona i rozwój zasobów wodnych Projekt: Budowa, odbudowa, rozbudowa lub przebudowa urz dze umo liwiaj cych swobodn w drówk ryb Projekt: Adaptacja, remont, wymiana, naprawa, dodatkowe wyposa enie urz dze umo liwiaj cych swobodn w drówk ryb. Ryc. 1 Schemat działania finansowego instrumentu wspierania rybołówstwa Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 15 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 3. Poło enie i hydrografia województwa mazowieckiego Województwo mazowieckie poło one jest w centralnej oraz północnowschodniej cz ci obszaru Polski a jego powierzchnia wynosi 35 597 km2. Centraln jego cz stanowi tzw. niecka warszawska. W cało ci znajduje si w dorzeczu Wisły, która przepływa przez jego teren na długo ci 320 km. Rzeka ta stanowi centraln o sieci hydrograficznej województwa mazowieckiego i charakteryzuje si asymetrycznym rozwini ciem dorzecza. Przewa aj prawe (wschodnie) dopływy. Stosunek dorzecza lewego do prawego wynosi jak 27:73. Najwi ksze dopływy Wisły w obr bie województwa – Narew i uchodz cy do niej Bug – maj swe ródła poza granicami naszego kraju, na terenie Białorusi i Ukrainy. Pilica wypływa na Wy ynie Krakowsko-Cz stochowskiej, natomiast ródliskowym Bzury. Znacznymi rzekami s Wy yna Łódzka jest obszarem równie : Omulew, Rozoga, Orzyc, Wkra, Liwiec, Brok, Ił anka, Zwolenka, Radomka, Okrzejka, Wilga, wider, Jeziorka, Skrwa Prawa i Utrata. Cech charakterystyczn województwa mazowieckiego jest du a ilo i cieków o niskich warto ciach przepływów. Cz małych rzek z nich prowadzi wody okresowo, wysychaj c w sezonie letnim. W województwie mazowieckim wyst puj zbiorniki zaporowe, które powstały w nast pstwie przegrodzenia dolin rzecznych zaporami. Najwi kszym z nich jest, poło ony w połowie na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego, Zbiornik Włocławski, który powstał w wyniku przegrodzenia w 1969 roku Wisły koło Włocławka, w 674,85 km jej biegu. Jego powierzchnia wynosi 7040 ha, za obj to przy normalnym poziomie pi trzenia około 408 mln m3. Drugi pod wzgl dem wielko ci – Zbiornik Zegrzy ski – powstał w 1963 r. w wyniku spi trzenia wód Narwi i Bugu w 21,60 km biegu rzeki Narew. Przy normalnym poziomie pi trzenia jego powierzenia wynosi 3300 ha, za obj to 94,3 mln m3. Trzecim, co do wielko ci, jest zbiornik Domaniów. Powstał w 2001 r, w wyniku przegrodzenia biegu Radomki w 64,80 km. Jego powierzchnia przy maksymalnym poziomie pi trzenia wynosi 500 ha, a pojemno 11,5 mln m3. Ponadto na ciekach województwa mazowieckiego zlokalizowanych jest wiele małych zbiorników zaporowych. Pomimo zwykle niedu ej powierzchni zalewu pełni one wa n rol w retencjonowaniu wód, posiadaj c równie znaczenie dla gospodarki rolnej oraz rybackiej. 16 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4. Sie hydrograficzna województwa mazowieckiego 4.1. WISŁA – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wisła jest najwi ksz polsk rzek o długo ci 1068 km i powierzchni dorzecza 194 tys. km2. Od uj cia Sanu płynie ku północy oddzielaj c Wy yn Małopolsk od Kotliny Sandomierskiej. Poni ej uj cia prawobrze nego dopływu, rzeki Wieprz, wpływa na obszar województwa mazowieckiego w okolicy Solca (324,9 km). Poni ej Puław Wisła opuszcza pas wy yn i wpływa na Niziny Z prawej strony przyjmuje rzeki: Wieprz, Wilg i rodkowopolskie. wider, natomiast z lewej – Radomk i Pilic . Poni ej uj cia rzeki Wieprz, Wisła odchyla si na północny-zachód. Na odcinku od Solca a po uj cie Jeziorki (km 493+700) uregulowana jest tylko w jego górnej cz ci na długo ci kilku kilometrów, w rejonie Elektrowni Kozienice. Regulacja ta wykonana jest przy pomocy ostróg, tam poprzecznych oraz podłu nych opasek, wykonanych z betonu, kamienia łamanego i faszyny. Na pozostałym odcinku a po Warszaw rzeka jest nieuregulowana, z tym e w celu koncentracji i ukierunkowania nurtu znajduj si na nim budowle wodne w postaci nieregularnie rozmieszczonych ostróg oraz tam poprzecznych, zamykaj cych przy niskich stanach wody wej cie do bocznych ramion. Nurt rzeki dzieli si bowiem w wielu miejscach za spraw wyst puj cych na niej licznych k p i wysp. Przy wy szych stanach wody boczne odnogi s przepłukiwane. W wielu miejscach, w tamach i opaskach wyst puj wyrwy i uszkodzenia. K py znajduj si na całej długo ci omawianego odcinka rzeki. W miejscach ich liczniejszego wyst powania Wisła rozlewa si na szeroko si gaj c do 600 metrów, zw aj c si natomiast do szeroko ci 200 metrów na odcinkach pozbawionych k p. Odcinek ten zachował najbardziej naturalny charakter, koryto rzeki osi ga szeroko 600-1200 m, za dolina – ok. 10 km. W tym miejscu rzeka silnie meandruje i rozwidla si . Wiosn , w czasie wysokich stanów wody, rzeka zalewa nadbrze ne pola i ł ki. Na zachód od Kozienic zalegaj piaski czwartorz dowe uformowane w wydmy, na których rozci ga si Puszcza Kozienicka. Od km 506 do km 525 Wisła płynie w obr bie wielkiej Warszawy. Zw one koryto jest tu uregulowane licznymi ostrogami po prawej stronie, za brzeg lewy jest na połowie długo ci zabudowany kamienno-betonowym umocnieniem. Szeroko koryta zw a si na tym ródmiejskim odcinku do około 220 m. Odcinek ten nazywany jest „Gorsetem Warszawskim”. Poni ej Warszawy, a po cofk Zbiornika Włocławskiego, si gaj c do 617km w miejscowo ci Wykowo, Wisła przybiera znów charakter roztokowy. Szeroko Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 17 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego koryta rzeki na tym odcinku waha si od 370 do 1 575 m, za rednio wynosi 684 m. Rzeka jest szeroko rozlana, z nurtem przerzucaj cym si z jednego brzegu na drugi i opływaj cym bocznymi ramionami licznie wyst puj ce tutaj k py. Najwi kszymi z nich s : K pa ladowska pomi dzy km 574 a km 580 oraz K pa Wyszogrodzka w km 583 do 587. K py szczególnie licznie rozmieszczone s bli ej lewego brzegu rzeki. Liczne s te tutaj stale lub okresowo ł cz ce si z nurtem starorzecza. W korycie wyst puj przemiały, które w okresie ni szych stanów wody wyłaniaj si w postaci piaszczystych odsypisk, inicjuj cych tworzenie si nowych k p. Na odcinkach o wi kszym spadku (przełomy) wyst puj miejsca o twardym, kamienisto- wirowym dnie, tzw. rafy. W regionie Warszawy spływa ku Wi le koncentrycznie kilka rzek: z prawej strony Narew z Bugiem i Wkr , z lewej Bzura. W miejscu uj cia Bzury, Wisła wpływa na obszar Kotliny Płockiej, stanowi cej cz Pradoliny Toru sko-Eberswaldzkiej. Poni ej Płocka na Wi le powstał du y zbiornik zaporowy (Włocławski), który rozci ga si a do Włocławka. Wisła opuszcza województwo mazowieckie w okolicach Głowni (651,2 km). W 1969 r. Wisła została przegrodzona pod Włocławkiem w 674,85 km swojego biegu zapor czołow o długo ci 670 m i rz dnej w koronie 60,20 m n.p.m. Utworzył si Zbiornik Włocławski o długo ci 55 km i redniej szeroko ci 1,2 km. Całkowita powierzchnia zbiornika wynosi 7040 ha a jego pojemno si ga 408 mln m3 wody, za warstwy u ytecznej 56,5 mln m3. Prawy brzeg zbiornika opiera si o wysoczyzn na odcinku od Włocławka do Płocka, lewy, niski brzeg chroniony jest przez zapory boczne. Zbiornik le y w Kotlinie Płockiej i Kotlinie Włocławskiej. W rodkowej cz ci zbiornika na wysoko ci m. Nowa Wie przebiega granica województwa mazowieckiego. Pomimo, e na całej długo ci województwa mazowieckiego nie wyst puj na Wi le przegrody utrudniaj ce migracje ryb, przegrodzenie jej we Włocławku zamkn ło dla wst puj cych z Bałtyku ryb w drownych dost p do głównych tarlisk, znajduj cych si w podkarpackich dopływach Wisły oraz erowisk zlokalizowanych w jeziorach zlewni rzeki Narew. Rozwi zanie problemu migracji ryb w drownych w rzekach województwa mazowieckiego, jest zatem działaniem nierozerwalnie zwi zanym z udro nieniem dla ich migracji stopnia wodnego we Włocławku. Wisła w granicach województwa mazowieckiego zasilana jest szeregiem drobnych dopływów, które nie s odr bnie omówione w niniejszym opracowaniu. Dla migracji dwu rodowiskowych ryb w drownych nie posiadaj one znaczenia, jednak pełni bardzo wa n rol jako miejsca rozrodu ryb, wst puj cych do nich z Wisły. Dopływami tymi s : 18 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego TABELA 1. BEZPO REDNIE DOPŁYWY WISŁY Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. Nazwa cieku Kr pianka Ił anka Zwolenka Plewka Klikawka Zago d onka Radomka Okrzejka Promnik Dopływ z Krzywdy Wilga Pilica Dopływ z Barcic D. z Jez. Piwo skiego Czarna Czarna-Cedron D. z Warszówki D. z Brze cic Jagodzianka wider Jeziorka Wilanówka K. Wawerski K. Nowa Ulga K. Piaseczy ski K. Kamionkowski K. era ski K. Młoci ski Buchnik D. z Jabłonny D. z Jez. Dziekanowskiego Narew D. z Jez. Dolnego Struga. spod Strzembowa D. spod Radzikowa Starego D. spod Boguszyna Nowego Struga Bzura Je ówka Ryksa Mołtawa K. Troszy ski Słupianka Rosica Brze nica Długo 36,0 77,4 37,3 27,9 20,7 46,2 117,3 73,6 32,5 9,8 67,5 332,6 15,8 (km) w woj. mazowieckim 36,0 77,4 37,3 27,9 20,7 46,2 91,6 50,4 32,5 9,8 53,6 91,0 15,8 10,4 10,4 Wisła Prawa 7,5 20,2 14,4 9,7 36,3 99,7 71,5 24,3 20,3 5,4 4,9 6,6 17,4 5,4 10,7 8,5 7,5 20,2 14,4 9,7 36,3 73,9 71,5 24,3 20,3 5,4 4,9 6,6 17,4 5,4 10,7 8,5 Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Lewa Lewa Prawa Lewa Prawa Prawa Lewa Lewa Prawa Prawa Lewa 9,2 9,2 484,1 Odbiornik Strona dopływu Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Prawa Prawa Prawa Prawa Lewa Lewa Kilometr przyj cia dopływu Powierzchnia zlewni (km2) 277,6 1 356,1 230,2 141,0 77,2 568,5 2 109,5 528,3 143,5 15,7 568,9 9 273,0 55,9 w woj. mazowieckim 277,6 1 356,1 230,2 141,0 77,2 568,5 2 079,0 335,3 143,5 15,7 471,9 1 750,0 55,9 28,5 28,5 8,1 70,8 40,2 19,7 325,8 1 149,8 959,3 139,4 82,7 39,8 24,9 16,1 8,1 70,8 40,2 19,7 325,8 962,5 959,3 139,4 82,7 39,8 24,9 16,1 Prawa Lewa Prawa Prawa 12,8 14,7 42,8 12,8 14,7 42,8 Wisła Lewa 24,5 24,5 160,1 Wisła Prawa 75 175,2 18 720,0 6,0 6,0 Wisła Lewa 15,4 15,4 16,1 16,1 Wisła Prawa 51,7 51,7 14,9 14,9 Wisła Prawa 47,0 47,0 9,6 9,6 Wisła Prawa 26,4 26,4 16,2 173,4 17,8 22,4 36,8 23,2 22,4 9,9 20,1 16,2 42,0 17,8 22,4 36,8 23,2 22,4 9,9 20,1 Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Wisła Prawa Lewa Lewa Prawa Prawa Lewa Prawa Prawa Prawa 91,0 7 787,5 189,3 75,8 243,7 201,1 89,3 20,1 73,3 91,0 2 700,0 189,3 75,8 243,7 201,1 89,3 20,1 73,3 ogółem 331+900 340+900 346+800 395+800 384+500 424+700 431+900 441+000 442+000 451+100 457+000 470+500 470+500 492+000 493+700 550+500 560+700 587+300 601+500 606+100 623+300 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego ogółem 19 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 46. 47. 48. Skrwa Lewa Skrwa Prawa D. spod Grodziska 45,2 117,6 41,7 Wisła Wisła Lewa Prawa 6,6 6,6 Wisła Lewa 641+000 645+400 385,7 1 633,5 355,5 31,9 31,9 4.1.1. Kr pianka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 36,0 km o odwadnia obszar o powierzchni 277,6 km2. Rzeka Kr pianka ma długo Jest pierwszym lewobrze nym dopływem Wisły na obszarze województwa mazowieckiego i uchodzi do niej w 331,9 km. Dorzecze Kr pianki pokrywaj gliny zwałowe, less i w północnej cz ci zlewni – piaski le ce na marglach kredowych. Kr pianka posiada tylko jeden dopływ powierzchniowy – W wóz l sko. Liczne s natomiast , dobrze wykształcone, wyci te w lessie suche doliny. W u ytkowaniu powierzchni zlewni dominuj u ytki rolne. 4.1.2. Ił anka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Ił anka jest lewobrze nym dopływem Wisły. Całkowita jej długo 77,4 km, odwadnia obszar o powierzchni 1 356,1 km2. wynosi ródła Ił anki znajduj si w G sawach Rz dowych (gmina Mirów), na terenie szerokiej i płaskiej doliny o niewyra nych zboczach i zabagnionym dnie. Na odcinku rzeki Ił anki od Strugi Małyszyniec do miasta Ił a znajduj si dwa niewielkie zbiorniki zaporowe: Seredzice o powierzchni 4,2 ha i pojemno ci 17 tys. m3 oraz Ił a o powierzchni 18,5 ha i pojemno ci 32 tys. m3. Główne prawe dopływy Ił anki to Struga Małyszyniec i dopływ w Błazinach. Lewym dopływem Ił anki jest Modrzejowica. Modrzejowica zasila kilka stawów rybnych w okolicach miejscowo ci Modrzejowica i Bujak. Od Modrzejowicy do uj cia zlewni Ił anki pokrywaj piaski akumulacji lodowcowej oraz gliny zwałowe le ce na marglach, piaskowcach i wapieniach kredowych. W zlewni rzeki przewa aj grunty rolne, które zajmuj 60% obszaru. Lasy zajmuj zaledwie 17% całego obszaru zlewni. TABELA 2. BEZPO REDNIE DOPŁYWY IŁ ANKI Lp. Nazwa cieku Długo ogółem 1. 2. 3. Modrzejowica D. w Błazinach Małyszyniec 20 30,0 12,1 13,4 (km) w woj. mazowieckim 30,0 12,1 13,4 Odbiornik Ił anka Ił anka Ił anka Strona dopływu Lewa Prawa Prawa Kilometr przyj cia dopływu 29+000 54+000 56+000 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim 368,8 368,8 106,1 106,1 49,0 49,0 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.3. Zwolenka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Zwolenka bierze pocz tek na północny-zachód od Linowa. Zlewnia zbudowana jest z piasków i glin le cych na marglach i piaskowcach kredowych. Na dziale wodnym z Zago d onk s piaski wydmowe. W dolinie znajduj si torfy i podmokło ci. Rzeka około 37,3 km i powierzchni zlewni 230,2 km2. Zwolenka ma długo 4.1.4. Zago d onka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Zago d onka jest lewym dopływem Wisły maj cym swe uj cie w okolicach miasta Kozienice. Rzeka o długo ci 46,2 km i powierzchni zlewni 568,5 km2 wpada do niej w 424,7 km. Zago d onka przyjmuje dwa prawe dopływy: Mirenk i Kanał GniewoszowskoKozienicki. Lasy wyst puj tylko w rodkowej cz ci zlewni. TABELA 3. BEZPO REDNIE DOPŁYWY ZAGO D ONKI Lp. Nazwa cieku Długo Mirenka 12,1 w woj. mazowieckim 12,1 K. GniewoszowskoKozienicki 24,4 24,4 ogółem 1. 2. (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyj cia dopływu Zago d onka Prawa 35+100 Zago d onka Prawa 11+770 Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim 48,7 48,7 494,4 494,4 4.1.5. Radomka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Radomka – rzeka II rz du, o długo ci 117,3 km i powierzchni dorzecza 2 109,5 km2, jest lewobrze nym dopływem Wisły, uchodz cym w 431,9 km jej biegu. Rzeka bierze pocz tek na Wzgórzach Koneckich w odległo ci 5 km od Przysuchy, na terenie jurajskich piaskowców i iłów. Teren jest tam lekko falisty, w znacznym stopniu pokryty lasem, doliny podmokłe. Wyst puj tam te liczne stawy. Powy ej uj cia Szabasówki po obu stronach Radomki ci gn si stawy, których powierzchnia wynosi około 1,3 km2. Do XIX wieku dzika i nieuregulowana Radomka płyn ła w wielu miejscach kilkoma korytami. Do dzi obfituje w wyspy. Najwi ksza z nich, ponad kilometrowej długo ci, znajduje si poni ej Jedli ska. Najwi kszymi lewobrze nymi dopływami s Wi zownica i Tymianka. Prawobrze ne dopływy rzeki to: Szabasówka, Dobrzyca, Bosak, Mleczna i Leniwa. Dopływy o zlewni powy ej 200 km2 to lewobrze na Wi zownica i prawobrze ne: Szabasówka i Mleczna. W 2001 roku oddano do eksploatacji Zbiornik Domaniów. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 21 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego TABELA 4. DOPŁYWY RADOMKI Lp. Długo Nazwa cieku 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Leniwa Mleczna Pacynka Gzówka MłynówkaPiaseczno MłynówkaPiastów Tymianka Bosak Dobrzyca Wi zownica Szabasówka Odbiornik Strona dopływu 15,8 28,7 22,0 15,4 w woj. mazowieckim 15,8 28,7 22,0 15,4 Radomka Radomka Mleczna Pacynka Prawa Prawa Prawa Prawa 2,5 2,5 Radomka Prawa 4,7 4,7 Radomka Lewa 24,3 18,3 12,6 32,3 25,5 24,3 18,3 12,6 32,3 22,8 Radomka Radomka Radomka Radomka Radomka Lewa Prawa Prawa Lewa Prawa ogółem 1. 2. 3. 4. (km) Kilometr przyj cia dopływu 22+200 35+000 4+400 9+400 35+800 38+500 38+400 43+100 39+700 46+400 57+300 59+300 69+800 Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim 134,6 134,6 348,5 348,5 162,8 162,8 45,6 45,6 157,5 37,9 49,9 258,4 561,4 4.1.5.1. Mleczna – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Mleczna ma długo 28,7 km i powierzchni zlewni 348,5 km2. Mleczna jako ciek stały bierze pocz tek pod Marczowem, jako ciek zanikaj cy – pod Makowem Nowym, na obszarze piasków i glin zwałowych, le cych na podło u piasków kwarcowych. W dolinach znajduj si drobne stawy. W rodkowym odcinku rzeka przepływa przez Radom. Najwa niejsze dopływy Mlecznej do Pacynka i Potok Północny. Powy ej uj cia Pacynki znajduje si du y obszar lotnych piasków wydmowych. 4.1.5.2. Wi zownica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wi zownica – rzeka ma długo 32,3 km i odwadnia obszar o powierzchni 2 258,4 km . Jej druga nazwa to Gazownica. Rzeka płynie po piaskach rzecznych tarasów akumulacyjnych. Sie rzeczna jest skomplikowana – liczne drobne cieki o zawiłym biegu, w dolinie mokradła i torfowiska. Na prawie całej długo ci Wi zownica płynie dwoma lub wi cej ramionami. 4.1.5.3. Szabasówka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Szabasówka (w dolnym biegu nazywa si Sabałówk ) wypływa na południowyzachód od miejscowo ci G sawy Pleba skie. Dolina jest niewyra na – wypełniona torfami. Rzeka przepływa przez obszar piasków le cych na jurajskich wapieniach. Szabasówka ma długo 25,5 km2 i powierzchni zlewni 561,4 km2, uchodzi do Radomki na 69,8 km. 22 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 157,5 37,9 49,9 258,4 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.6. Okrzejka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Okrzejka jest prawostronnym dopływem Wisły o długo ci 73,6 km i odwadnia obszar o powierzchni 528,3 km2. Na terenie województwa mazowieckiego znajduje si 50-kilometrowy odcinek rzeki o powierzchni zlewni 335,3 km2. TABELA 5. BEZPO REDNIE DOPŁYWY OKRZEJKI Lp. Długo Nazwa cieku ogółem 1. 2. Korytka Swarzyna 15,0 12,0 (km) w woj. mazowieckim 15,0 12,0 Odbiornik Okrzejka Okrzejka Strona dopływu Kilometr przyj cia dopływu Prawa Prawa Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim 57,9 57,9 70,9 70,9 4.1.7. Promnik – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Promnik jest rzek II rz du, prawobrze nym dopływem Wisły o długo ci 32,5 km i powierzchni zlewni równej 143,5 km2. Rzeka płynie równole nikowo i uchodzi do Wisły w okolicy miejscowo ci Ruda Tarnowska, Damirów wspólnie z płyn c równolegle do koryta Wisły meandruj c B czych . 4.1.8. Wilga – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wilga jest prawostronnym dopływem Wisły o długo ci 67,5 km i odwadnia obszar o powierzchni 568,9 km2. Rzeka nie przyjmuje powierzchniowego. Jej zlewnia w górnej i adnego wi kszego dopływu rodkowej cz ci jest mało zalesiona, a przewa aj u ytki rolne, które zajmuj ok. 60 % całego obszaru. Lasy wyst puj tylko w dolnej cz ci zlewni, przy uj ciu rzeki do odbiornika. TABELA 6. BEZPO REDNIE DOPŁYWY WILGI Lp. 1. 2. Nazwa cieku Dopływ spod Ł k elechówka Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyj cia dopływu Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 20,0 20,0 Wilga Lewa 94,6 94,6 10,8 10,8 Wilga Lewa 52,7 52,7 4.1.9. Pilica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Pilica jest jednym ze znaczniejszych, lewostronnych dopływów Wisły, do której uchodzi w 457,0 km biegu opodal m. Mniszew na Mazowszu. ródła Pilicy znajduj si w m. Pilica na wysoko ci ok. 350 m n.p.m. we wschodniej cz ci Wy yny KrakowskoCz stochowskiej. Mijaj c m. Radoszewnica rzeka opuszcza Wy yn i płynie przez Nieck Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 23 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Włoszczowsk szerokim, podmokłym i zabagnionym korytem. Nast pnie po mini ciu m. Przedbórz opływa Wysoczyzn Piotrkowsk i spi trzona zapor w 136,3 km, w miejscowo ci Smardzewice, tworzy Zbiornik Sulejowski o powierzchni 23,8 km2. W Tomaszowie Mazowieckim przyjmuje swój najwi kszy lewostronny dopływ, rzek Wolbórk i szerokim łukiem przepływa przez rozległe kompleksy le ne pomi dzy m. Spała i Nowe Miasto, po czym wpływa na Nizin Mazowieck . Poni ej km 45+300, który wyznacza most drogowy w miejscowo ci Białobrzegi na trasie E-7, a do uj cia do Wisły w 457 km biegu tej rzeki płynie naturalnym, meandruj cym korytem o zmiennej szeroko ci. Uj ciowy odcinek rzeki na długo ci 3,5 km jest uregulowany, o szer. dna 51 m, nachyleniu skarp 1:2, gł boko ci od 3 do 5 m i jest obwałowany. W tym lewy wał ł czy si z wałem wi lanym i si ga do 6 km biegu rzeki Pilicy. Natomiast prawy wał si ga tylko do drogi Warszawa - Kozienice. Wał lewy wykonany w latach 1975-1980 ma szeroko korony 3 m i nachylenie skarp 1:2. Powy ej km 3+500 rzeka Pilica nie jest uregulowana i do Warki ma zmienne szeroko ci dna wynosz ce od 60 m w przew eniach do 120 m w odcinkach rozlewisk i na łukach wkl słych meandrów. Dla cz ciowego zmniejszenia szeroko ci dna, wykonane s tamy podłu ne i poprzeczne na pewnych odcinkach, aby przez zakolmatowanie nast powało zmniejszenie si istniej cej szeroko ci dna. Długo całkowita Pilicy wynosi 332,6 km, za powierzchnia całkowita jej dorzecza 9 273,0 km2. Podło e terenów przez które przepływa, ma ró norodn budow morfologiczn , zró nicowana jest tak e rze ba zlewni oraz jej pokrycie, co powoduje, e spływy jednostkowe kształtuj si pomi dzy 3-6 l/s/km2. Dno rzeki jest przewa nie piaszczyste, miejscami twarde. Zamulone bywa jedynie w miejscach o powolnym przepływie wody. Koryto rzeki jest nieuregulowane, brzegi s naturalne o urozmaiconej linii. W granicach województwa mazowieckiego rzeka jest nieuregulowana. Płynie płask , szerok dolin , cz sto zalewan wodami przyborów. Charakterystyczn cech tego odcinka Pilicy jest zmienna szeroko jej koryta. Formuj cy je nurt przerzuca si z jednego brzegu na drugi. Tam gdzie rzeka szeroko si rozlewa, tworz si w jej korycie rozległe piaszczyste odsypiska oraz boczne ramiona, a nurt dzieli si opływaj c znajduj ce si tutaj k py. Rzeka w tych miejscach bardzo silnie si wypłyca. Liczne, na obszarze całej zalewowej doliny, starorzecza, stale b d okresowo, ł cz si z nurtem rzeki. Pełni one niezwykle wa n rol w realizacji cyklu yciowego rzecznej ichtiofauny, stanowi c miejsca rozrodu, wychowu młodzie y oraz zimowania wielu gatunków ryb. Brzegi rzeki s na przewa aj cej długo ci płaskie, piaszczyste lub tworzone przez bardziej zwarty materiał ziemny. W wielu miejscach obrywaj 24 si do wody, do której spadaj płaty darni. Miejscami, wzdłu Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego podmywanych nurtem odcinków brzegów osłoni tych zwartym pasem wiklin nadrzecznych oraz z dochodz cym do linii wody lasem ł gowym, w wodzie wyst puj zatopione krzaki i zwalone drzewa. Tutaj te wyst puj gł bokie doły ze wstecznymi pr dami. Gł boko wody si ga wówczas nawet 3,0-4,0 i wi cej metrów. Na wi kszo ci biegu rzeka jest jednak płytka o gł boko ci oscyluj cej przeci tnie w zakresie 0,5 do 1,5 m. W miejscach gdzie rzeka szeroko si rozlewa, tworz c w druj ce piaszczyste przemiały i przykosy, gł boko wody jest bardzo zmienna, od rozległych płycizn o gł boko ci około 0,1-0,3 m do około 1,0-1,5 m. Zwykle zaznacza si tutaj równie strefa głównego nurtu, biegn cego w pobli u jednego z brzegów, lub w jednym z ramion w postaci uformowanej rynny. Na odcinkach rzeki, charakteryzuj cych si szybko ci wi kszym spadkiem i zwi kszon przepływu wody, dno jest twarde, kamienisto- wirowe. Generalnie na przewa aj cej cz ci omawianego odcinka dno jest piaszczyste, z odkładaj cymi si namułami w miejscach o zanikaj cym pr dzie wody. Gł boko wody Pilicy przy stanach rednich wynosi od 0,5 do 3,2 m. Przepływy wody w przekroju wodowskazowym Spała (w 1973 r. – przed oddaniem Zbiornika Sulejewskiego) kształtowały si od 16,6 do 24,1 m3/s w okresie od wiosny do jesieni przy redniorocznym – 36,0 m3/s. Przepływy w rzece poni ej zale ne s obecnie od u ytkowania zbiornika. Rz dne jej lustra wody przy stanach rednich kształtuj si w 92,0 km na poziomie 135,8 m n.p.m., spadek koryta rzecznego od 0,39‰ do 0,48‰. TABELA 7. DOPŁYWY PILICY Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Lewa Prawa Prawa Prawa Lewa Lewa Prawa Prawa Lewa Lewa Lewa 0+850 0+900 3+000 5+250 462+800 3+200 6+600 8+000 0+800 1+000 15+700 1. 2. 3. Stara Pilica Łacha Konary C. Mnisza 5,0 2,2 1,1 w woj. mazowieckim 5,0 2,2 1,1 4. Kanał A 9,3 9,3 13,8 3,2 19,9 15,4 4,1 8,6 13,8 3,2 19,9 15,4 4,1 8,6 Pilica Pilica Pilica Pilica Wisła Kanał A Pilica Pilica K. Trzebi ski C. od Grabowa Pilica 12,1 12,1 Pilica Prawa 14,9 6,0 14,9 6,0 Pilica Pilica Prawa Lewa ogółem 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. elazny Dół Łacha Zagroby K. Trzebi ski C. od Grabowa C. Zakrzew Rów P D. spod Zwierzy ca Strzy yka Struga Kilometr przyj cia dopływu Strona dopływu Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim 145,8 145,8 16+400 30,0 30,0 18+000 26+350 75,8 23,3 75,8 23,3 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 25 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego LP. NAZWA CIEKU DŁUGO (KM) ODBIORNIK STRONA DOPŁYWU KILOMETR PRZYJ CIA DOPŁYWU POWIERZCHNIA ZLEWNI (KM 2) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 7,3 7,3 Pilica Lewa 29+400 24,0 24,0 14. Bo cza (D. spod Ignacówki) 15. 16. Dyga K. Borz cki Strumie od Ksawerowa Strumie od Stromca 25,5 5,9 25,5 5,9 Pilica Dyga Prawa Prawa 30+500 0+450 112,8 112,8 3,5 3,5 Dyga Prawa 8+740 4,4 4,4 9,3 9,3 Dyga Lewa 8+740 19. 20. 21. Łacha Brzu ce Mikówka C. Promna 1,6 6,2 3,8 1,6 6,2 3,8 Pilica Łacha Brzu ce Pilica Prawa Prawa Lewa 39+500 0+550 40+800 20,5 20,5 22. Łacha Białobrzegi 1,6 1,6 Pilica Prawa 44+650 23. 24. 25. 26. Pierzchnianka Korzeniówka C. Korze C. Redlin D. spod Ko uchowa D. spod Romanowa Stara Pilica Łacha Pieczyskowa Rzeka Dylówka (Rykolanka) D. spod Długopoli Mogielanka D. Zofiówka Mochnatka D. Julianów C. widno Gostomka 28,9 7,4 3,0 1,0 28,9 7,4 3,0 1,0 Pilica Pierzchnianka Korzeniówka Korzeniówka Prawa Lewa Lewa Lewa 45+800 2+100 4+350 5+250 163,2 163,2 6,7 6,7 Pierzchnianka Lewa 8+600 13,0 13,0 7,4 7,4 Pierzchnianka Lewa 14+900 12,8 3,7 12,8 3,7 Pilica Stara Pilica Lewa Prawa 50+600 6+600 22,5 22,5 3,8 3,8 Łacha Prawa 2+750 19,8 19,8 Pilica Lewa 53+350 170,6 170,6 13,8 13,8 Dylówka Lewa 4+350 40,9 5,7 17,7 3,6 4,9 8,7 5,0 2,6 40,9 5,7 17,7 3,6 4,9 8,7 5,0 2,6 Pilica Mogielanka Mogielanka Mogielanka Pilica Pilica Gostomka Pilica Lewa Prawa Lewa Prawa Lewa Lewa Prawa Lewa 55+250 21+450 22+000 23+000 57+000 73+000 7+000 74+100 Pilica Prawa 75+300 Pilica Drzewiczka Drzewiczka Pilica Prawa Lewa Prawa Prawa 78+800 17. 18. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. C. Rosocha C. Pobiedziska D. spod Jabłonny Drzewiczka W glanka Brzu nia Kiełcznica 9,8 91,2 40,2 22,0 13,4 225,5 5,5 1 075,3 283,9 75,6 49,6 4.1.9.1. Mogielanka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Mogielanka ma długo 40,9 km i powierzchni zlewni 225,5 km2. Wypływa koło Uci t, na wysoko ci około 189 m n.p.m. W rodkowym biegu nosi nazw Rawka. Do Mogielanki wpada dopływ z Wiechlina. Zlewnia rzeki Mogielanki jest praktycznie bezle na, prawie cała jest zaj ta przez u ytki rolne. 26 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 5,5 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.9.2. Drzewiczka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Drzewiczka, prawobrze ny dopływ Pilicy wypływa koło m. Ruski Bród na wysoko ci 250,0 m n.p.m. Podło e, po którym płynie stanowi gliny zwałowe i piaski pokryte gruntami uprawnymi i u ytkami zielonymi przy niewielkiej ilo ci lasów. przepływ wód w rzece w tym przekroju równa si 2,26m3/s, szeroko 12,0 m, gł boko redni roczny cieku wynosi od 8,0 - do 2,5 m, a spadek podłu ny koryta ok. 1,13‰. Powierzchnia zlewni w przekroju dolnej granicy obwodu Nr 2 wynosi 702,0 km2. Charakterystyczn cech nieuregulowanego odcinka Drzewiczki jest zmienna szeroko jej koryta. Formuj cy je nurt przerzuca si z jednego brzegu na drugi. Po obydwu stronach koryta rzeki wyst puj starorzecza, liczniejsze na odcinku rzeki pomi dzy Opocznem a obr bem hodowlanym "Zameczek". Stale b d okresowo ł cz si one z nurtem rzeki. Na wi kszo ci nieuregulowanego odcinka brzegi osłoni te s obustronnie drzewostanem, w którym dominuje olsza czarna. Pod podmywanymi nurtem korzeniami tworz si liczne przegł bienia. Na odcinku uregulowanym brzegi s odsłoni te. W korycie nieuregulowanego odcinka rzeki wyst puj zatopione krzaki i zwalone drzewa. Tutaj te wyst puj gł bokie doły. Gł boko wody si ga wówczas nawet 2,0-3,0 metrów. Na wi kszo ci biegu rzeka jest jednak płytka o gł boko ci oscyluj cej przeci tnie w zakresie 0,5 do 1,5 m. Na odcinkach rzeki charakteryzuj cych si wi kszym spadkiem i zwi kszon szybko ci przepływu wody nurt jest do wartki, miejscami wyst puj bystrzyny. Brzegi podmywane z licznymi gł boczkami. Dno jest piaszczyste, piaszczysto-muliste, z odkładaj cymi si namułami w miejscach o zanikaj cym pr dzie wody. Na przełomach twarde, kamienisto- wirowe. Woda w rzece jest raczej m tna. Otoczenie rzeki stanowi ł ki i lasy. Rzeka na nieuregulowanym odcinku, miejscami silnie meandruje. Najwa niejszym, lewobrze nym dopływem Drzewiczki jest rzeka W glanka. 4.1.10. wider – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka wider jest prawostronnym dopływem Wisły, do której uchodzi w 492 km jej biegu. Długo rzeki wynosi 99,7 km, a powierzchnia jej zlewni – 1149,8 km2. Górna cz zlewni poło ona jest na obszarze Wysoczyzny Siedleckiej i Wysoczyzny Kałuszy skiej, a dolna – Kotliny Warszawskiej. redni przepływ rzeki okre lony dla wielolecia 1961-1990 w przekroju Wólka Ml dzka (km 14+800) wynosi 4,41 m3/s. Pocz tkiem widra s dwa równorz dne cieki, wypływaj ce z terenów Wysoczyzny Siedleckiej. Za ródłowy odcinek widra przyj to ciek południowy, rozpoczynaj cy si koło m. wider i Ciechomin, na wys. 175 m n.p.m., przy czym wła ciwy ciek formuje si koło Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 27 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego drogi Stoczek Łukowski – elechów. wider wschodni wypływa z podmokłych ł k koło m. Ró a Podgórna, obszar ródłowy jest zalesiony. Zlewni pokrywaj piaski akumulacji lodowcowej, przykryte miejscami utworami moreny czołowej. Dolina rzeki jest tu w ska (0,2−0,5 km), wyra nie wci ta w podło e, stoki ł godne, o wys. 20-25 m. W rozszerzonej dolinie – mi dzy Stoczkiem a Seroczynem – znajduje si kompleks stawów. W zlewni przewa aj piaski lodowcowe i gliny zwałowe. Niewielkie fragmenty rzeki s na tym odcinku wyprostowane i uregulowane. Szeroko do 4 m, a gł boko rzeki w górnym biegu waha si od 2 od 0,7 do 1,5 m, nieco ni ej osi ga szeroko 7-10 m i gł boko 1,3-1,5 m. Poni ej mostu w Strachominie dolina rozszerza si tworz c zabagnion , poci t rowami melioracyjnymi kotlin o wyra nych stokach, nast pnie, mi dzy Latowiczem a uj ciem lewostronnego dopływu – Rydni (w 50,2 km) – dolina W okolicy Kołbieli (km 33+700) dno doliny widra zw a si do 0,5-1,5 km. widra jest zmeliorowane, a poni ej wodowskazu Kołbiel uchodzi do widra lewostronny dopływ spod Zabie ki. W zlewni wyst puj piaski lodowcowe, gliny zwałowe i piaski na glinach. Dział wodny mi dzy widrem a bezpo redni zlewni Wisły biegnie wałami zalesionych wydm, a na terenach zmeliorowanych – jest niepewny. Na odcinku od Kołbieli (w km 33+700) do wodowskazu Wólka Ml dzka (w km 14+800) wider przyjmuje prawostronny dopływ z Rudna. Na tym odcinku (w km 21+340) zlokalizowany jest tak e jaz zbiornika w Woli Karczewskiej, zamykaj cy mo liwo migracji ryb z dołu rzeki i z Wisły w gór widra. Poza tym rodkowy i dolny odcinek rzeki ma w wi kszo ci zachowany niemal naturalny, nieuregulowany charakter, z zadrzewionymi i zaro ni tymi krzakami brzegami oraz urozmaiconym, kr tym korytem, co było jednym z powodów obj cia rezerwatow . Szeroko rzeki wynosi tu 10-25 m, a gł boko widra ochron osi ga 1,5-2,0 m. Poni ej wodowskazu Wólka Ml dzka (w km. 14+800) do widra wpada prawostronny dopływ Mienia (w km 9+600). Powierzchnia dorzecza widra do uj cia Mieni wynosi 861,9 km2. Poni ej Wólki Ml dzkiej wider wpływa na taras akumulacyjny Wisły. Kraw d wysoczyzny jest na tym odcinku niewyra na. Odwadnianie powierzchniowe praktycznie tu nie wyst puje, poniewa wody opadowe wsi kaj w piaski i infiltruj do Wisły drog podziemn ,. Wobec tego powierzchniowy dział wodny widra nie pokrywa si z działem podziemnym. Od Mieni niemal do uj cia do Wisły cały obszar na obu brzegach widra zajmuje zabudowa miejska Otwocka i Józefowa. Tereny przyuj ciowe tworz rozległe podmokłe ł ki nadwi la skie. Szeroko 28 rzeki w dolnym biegu znacznie przekracza 25 m, woda jest płytka Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego (około 1,0 m), tylko miejscami gł boko osi ga 1,5-2,0 m. Dopływami widra s Mienia z dopływem Srebrna, Struga, Siennica, Piaseczna, Rydnia i Ciek Wodynie. TABELA 8. DOPŁYWY WIDRA Lp. Nazwa cieku Długo ogółem 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Mienia Srebrna Struga Siennica Piaseczna Rydnia C. Wodynie 43,8 13,8 14,6 17,0 15,7 16,5 15,0 (km) w woj. mazowieckim 43,8 13,8 14,6 17,0 15,7 16,5 6,2 Odbiornik wider Mienia wider wider wider wider wider Strona dopływu Prawa Prawa Lewa Prawa Prawa Lewa Prawa Kilometr przyj cia dopływu 9+300 23+700 43+700 64+400 Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim 255,5 255,5,8 50,3 50,3,2 42,2 42,2 89,7 89,7 41,6 41,6 95,8 95,8 73,7 73,7 4.1.10.1. Mienia – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Mienia posiada długo wysi ków i odwadnia cz 43,8 km. Wypływa spod J drzejowa z licznych Wysoczyzny Kałuszy skiej. Od m. Pełczanka formuje si w wyra ny ciek. Zlewnia Mieni wykształcona jest w piaskach lodowcowych i glinach zwałowych, du e obszary zajmuj te piaski wydmowe. Dolina rzeki jest w ska (0,2-0,5 km), koryto nieuregulowane. Kilka jazów zlokalizowanych na rzece ogranicza mo liwo ci migracji ryb. W 20,6 km swego biegu Minia przyjmuje prawostronny dopływ – Srebrn . Rzeka Srebrna przegrodzona jest tak e kilkoma jazami, które ograniczaj mo liwo ci migracji ryb. Poni ej uj cia Srebrnej dolina Mieni rozszerza si , miejscami do ponad 1 km, a kraw dzie doliny s niewyra ne. W dolinie istniej liczne rowy melioracyjne, a w okolicy Rudy – stawy rybne. Mi dzy Wi zown a wodowskazem Emów (km 1+500) Mienia wpływa na taras akumulacyjny Wisły i uchodzi jako prawy dopływ widra w km 9+300 biegu tej rzeki. 4.1.11. Jeziorka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Jeziorka jest lewostronnym dopływem Wisły, do której uchodzi w 493+700 km jej biegu, w miejscowo ci Obórki. Długo rzeki Jeziorki wynosi 71,5 km, a powierzchnia jej zlewni – 959,3 km2. W górnym biegu przecina Wysoczyzn Rawsk , w cało ci poło ona jest jednak na obszarze Kotliny Warszawskiej. redni spadek podłu ny dla całego cieku wynosi 1,4‰. Rzeka jest uregulowana na 14% swej długo ci. Bierze swój pocz tek w Wygnance – okolice miejscowo ci Osuchów. W zlewni przewa aj piaski polodowcowe i gliny morenowe. Przewa aj tutaj tereny u ytkowane rolniczo. Rzek zasilaj liczne drobne dopływy o długo ci do 15 km (cieki: Parowa, Kruszewka, Molnica, Nowiny, Torowka, Lisów, Kukuły, Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego yrów, 29 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Kociszew, Przyłom, Miedzechów, Szymanka, Krobów, Wodziarka, Kanał Czarna-Kraska). W górnym biegu Jeziorki zlokalizowane s liczne obiekty stawowe – w Osuchowie, Jeziorach, Prz sławicach, Kruszewie, Koceranach, Ko minie i Lesznowoli. Jest ona na tym odcinku cz ciowo wyprostowana i uregulowana. Liczne jazy pi trz ce wod dla potrzeb obiektów stawowych wpływaj na morfometri koryta rzeki, stanowi c przeszkody dla migracji ryb. Najwa niejszymi dopływami Jeziorki s Kraska i Tarczynka. Poni ej uj cia Kraski dolina rozszerza si tworz c zabagnion kotlin . Na tym odcinku, a do Piaseczna, Jeziorka płynie przez tereny Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. W zlewni przewa aj tereny le ne i grunty uprawne, brak jest wi kszych miejscowo ci zlokalizowanych bezpo rednio w dolinie rzeki. Jeziorka ma tutaj charakter typowo nizinnej, silnie meandruj cej rzeki, o naturalnym układzie koryta i licznych zadrzewieniach nadbrze nych. Poni ej wodowskazu Piaseczno (w km 14+200) do uj cia do Wisły (w km 493+700 biegu tej rzeki), obydwa brzegi Jeziorki zajmuje zabudowa miejska Piaseczna i Konstancina-Jeziornej, jednak rzeka zachowuje tutaj nadal naturalny charakter. Jeziorka rozcina skarp Wisły (o wysoko ci ok. 15 m) w pobli u miejscowo ci Jeziorna. Tereny przyuj ciowe tworz rozległe podmokłe ł ki nadwi la skie, jednak uj ciowy odcinek rzeki jest skanalizowany i obwałowany. Szeroko dolnego odcinka rzeki wynosi rednio 20 m. W km 1+800 biegu Jeziorki zlokalizowany jest syfon. Od strony prawego obwałowania rzeki Jeziorki do syfonu wpływaj wody Kanału Habdzi skiego, który bierze swój pocz tek w Jeziorze Go dzie, za od strony lewego obwałowania z syfonu bierze swój pocz tek rzeka Wilanówka. W zlewni rzeki Jeziorki najwa niejszymi dopływami s Kraska, Tarczynka oraz Czarna, znana równie jako Zielona lub Dopływ spod Woli Pra mowskiej. TABELA 9.DOPŁYWY JEZIORKI Lp. Nazwa cieku Długo ogółem 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Rzeka Mała K. Jeziorki K. Przerzutowy Zielona Głoskówka Tarczynka Kraska Kruszewka 30 15,8 10,3 15,0 11,6 18,7 17,0 28,8 6,5 (km) w woj. mazowieckim 15,8 10,3 15,0 11,6 18,7 17,0 28,8 6,5 Odbiornik Jeziorka Jeziorka Jeziorka Czarna Jeziorka Jeziorka Jeziorka Jeziorka Strona dopływu Prawa Lewa Prawa Lewa Lewa Lewa Prawa Lewa Kilometr przyj cia dopływu 30+000 38+200 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim 72,9 72,9 19,6 19,6 37,5 61,5 54,0 211,1 9,4 37,5 61,5 54,0 211,1 9,4 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.11.1. Kraska – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jest prawostronnym dopływem o długo 28,8 km. Wypływa w okolicy Belska Du ego, a uchodzi do Jeziorki w 38,2 km jej biegu, w pobli u miejscowo ci Barcice Drwalewskie. W górnym biegu ciek jest spi trzony w kilku miejscach. Rzeka Kraska zasilana jest tak e wodami ze zlewni rzeki Czarnej (cz wód Czarnej odpływa do Kraski przez rów w Boglowicach zbudowany w 1973 r.). Zlewnia poło ona jest na glinach polodowcowych i piaskach zwałowych. Ze wzgl du na zanieczyszczenia oraz stopie przekształcenia rodowiska przez regulacje i spi trzenia rzeka Kraska nie przedstawia obecnie dogodnego siedliska dla ichtiofauny. 4.1.11.2. Tarczynka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jest lewostronnym dopływem o długo 17,0 km. Wypływa w okolicach miejscowo ci Suchostruga (gmina Tarczyn), a uchodzi do Jeziorki w 30,0 km jej biegu, w pobli u miejscowo ci Prace Du e. Rzeka charakteryzuje si redni szeroko ci 2,0 m i gł boko ci 1,0 m oraz spadkiem podłu nym 3,2‰. Tarczynka jest ciekiem nieuregulowanym i nie przegrodzonym. Ze wzgl du na zachowany naturalny charakter cieku, rzeka Tarczynka stanowi wa ne siedlisko ichtiofauny w systemie rzeki Jeziorki. 4.1.11.3. Czarna poprzez Kanał Przerzutowy (Zielona, Dopływ spod Woli Pra mowskiej) – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jest prawostronnym dopływem Jeziorki. W górnym biegu charakteryzuje si w sk , rynnow dolin wci t w gliny morenowe i wypełniona piaskami, w dolnym biegu rozci ga si obszar piasków zwałowych. Deniwelacje dochodz do 15 m. Dolin dopływu wykorzystano do poł czenia Jeziorki z Czarn Kanałem Przerzutowym. W dolnym biegu dopływu zlokalizowane s w jego dolinie du e kompleksy stawowe ( abieniec) nale ce do Instytutu Rybactwa ródl dowego w Olsztynie. Woda do zasilania stawów pobierana jest za pomoc systemu zastawek i kanałów zarówno z Jeziorki, jak i z dopływu. Dopływ uchodzi do Jeziorki na wysoko ci Piaseczna, odprowadzaj c tak e wody ze stawów w abie cu, co mo e mie znaczenie dla zespołu ryb ze wzgl du na mo liwo ucieczek ze stawów przy odłowach (głównie dotyczy to młodszych roczników karpia). Dopływ przegrodzony jest licznymi zastawkami, co uniemo liwia migracje ryb i obni a jego warto jako siedliska ichtiofauny w systemie Jeziorki. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 31 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.12. Narew – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ródła Narwi znajduj si na terenie Białorusi w północno-wschodniej cz ci Puszczy Białowieskiej na tzw. „Dzikim Bagnie”, na wysoko ci 159 m npm. Po 484 km biegu uchodzi ona do Wisły w 550,5 km biegu tej rzeki na wysoko ci 67,0 m npm, jako jej prawobrze ny dopływ. Długo Narwi na terenie Polski wynosi 448 km a całkowita zlewnia tej rzeki obejmuje obszar 75,2 tys. km2. W granicach województwa mazowieckiego Narew w górnym odcinku płynie przez obszar Niziny Północno-podlaskiej, w rodkowym i dolnym odcinku przez obszar Niziny Mazowieckiej a równocze nie stanowi granic pomi dzy Równin Kurpiowsk , a Mi dzyrzeczem Łom y skim. Rzeka w zasadzie na całym odcinku płynie z kierunku północno-wschodniego w kierunku południowo-zachodnim. Budowa i rze ba doliny nie jest jednolita. Zarysy poszczególnych tarasów nie s ci głe i wyra ne, kraw dzie ich zostały rozmyte i zniekształcone w procesie erozji wód bocznych dopływów. Równocze nie wyra nie zaznacza si wpływ procesu akumulacji tych wód w dolinie. Taras zalewowy posiada stosunkowo jednolit budow i rze b . S to wie e odkłady piaszczyste z licznymi koryciskami, starorzeczami. Najcz ciej wyst puj c form budowy tarasu zalewowego jest odci te zakole rzeki ze znacznym piaszczystym wyniesieniem terenu w cz ci przyrzecznej i zabagnionym obni eniem w cz ci przytarasowej. Spadek podłu ny rzeki wynosi 0,125‰, spadek podłu ny doliny ca 0,220‰. Koryto rzeki jest lekko wci te, regularne, odcinkami tylko mocno meandruj ce. W porównaniu do Wisły nie posiada du ej ilo ci wysp i piaszczystych odsypisk. Na całej długo ci, a do Zbiornika Zegrzy skiego, Narew jest rzek nieuregulowan (cho w dolnym odcinku obwodu wyst puj liczne budowle regulacyjne maj ce na celu stabilizacj brzegów), posiadaj c naturalny charakter przepływu, tworz c wiele zakoli, odnóg i starorzeczy. Powoduje to, e brzegi rzeki s trudno dost pne. Na odcinku tym Narew płynie z reguły szerok dolin . Od głównego koryta odchodz cz sto czynne odnogi i starorzecza Narwi. Na wielu odcinkach (m.in. w rejonie m. Laskowiec, Ł g Przedmiejski, w okolicach m. Ostroł ki, czy m. Ró an) wyst puj bagna i sama rzeka jest trudnodost pna. Szeroko koryta rzeki waha si ze wzgl du na du zmienno od 125 do 175 metrów. Natomiast gł boko Narwi na poszczególnych odcinkach jest trudna do okre lenia, nie mniej jednak osi ga rednio warto Rzeka Narew charakteryzuje si rz du 1,5-2,0 m. nie no-deszczowym re imem zasilania z jednym wyra nym maksimum i jednym minimum w ci gu roku. Zasobno w wod rzeki Narwi przypada na okres wczesnowiosenny, poprzez zasilanie nie ne daj ce w ko cowym wyniku 32 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego maksimum rednich miesi cznych stanów wody w wymienionym wy ej okresie a do okresu zasilania retencyjnego tj. pó no letniego i jesiennego. Według przeprowadzonej analizy przepływów wody rzeki Narwi mo na stwierdzi , i Narew posiada charakter typowo nizinnej rzeki, charakteryzuj cej si najwy szymi przepływami w marcu i kwietniu, natomiast najni szymi w okresie od czerwca do pa dziernika. Przez spi trzenie w 1963 r,. w miejscowo ci D be w km 21 + 600 wód rzeki Narew powstał Zbiornik Zegrzy ski. Cofka spi trzonych wód rzeki Narew si ga do Pułtuska oraz do m. Barcice na rz. Bug. Stopie wodny w przekroju m. D be zamyka zlewni o powierzchni 69 507 km2. Pojemno Narwi u ytkowa zbiornika w granicach 50 cm warstwy od maksymalnej do minimalnej rz dnej pi trzenia wynosi 15,6 mln m3. Pojemno ta wykorzystywana jest przez hydroelektrowni . Maksymalna przepustowo elektrowni 3 wynosi 430 m /s, nadwy ka dopływów Narwi i Bugu zrzucana jest jałowo przez jaz. Odpływ biologiczny minimalny poni ej stopnia wynosi 40 m3/s w okresie wegetacji i 25 m3/s poza okresem wegetacyjnym. W osi obiektów pi trz cych stopnia znajduje si jaz i zapora ziemna czołowa. W filtrze oddzielaj cym elektrowni elektrownia, od jazu znajduje si przepławka dla ryb. Urz dzenie to jest le wykonane i nie zapewnia rybom mo liwo ci pokonania pi trzenia. Na zbiorniku znajduje si uj cie wody pitnej dla m. st. Warszawy (w Wieliszewie). Poni ej Zbiornika Zegrzy skiego szeroko 120 metrów, a jej gł boko rzeki Narew wynosi od 70 do od kilkudziesi ciu centymetrów do kilku metrów. Dzi ki słabemu uregulowaniu koryto jest silnie zró nicowane morfologicznie z nurtem przerzucaj cym si z jednego brzegu na drugi. Wyst puj liczne wypłycenia i przegł bienia, gł bokie doły na zakolach, a tak e odcinki nurtu ze wirowo kamienistym dnem. Wyst puj ce na rzece k py oraz odnogi i starorzecza zwi kszaj jeszcze stopie zró nicowania rodowiska. W 6 km biegu rzeki na jej prawym brzegu uchodzi do niej rzeka Wkra. Najwa niejszymi dopływami rzeki Narew w granicach województwa mazowieckiego s : Szkwa, Rozoga, Omulew, Orz, Orzyc, Rz dza, Bug oraz Wkra. Jest nim równie ł cz cy si z wodami Narwi w km 30+200 jej biegu utworzony przez człowieka Kanał era ski, którego dopływami s Kanał Bródnowski na km 5+500, wraz z dopływami, rz. Długa w km 8+900, rz. Czarna w km 13+500 oraz rz. Beniaminówka w km 17+100. Oprócz wymienionych, Narew w granicach województwa zasilaj : Rzekotka, dopływ spod Strzemiecznego, Ró i jej dopływ spod Woli Pienickiej, Ró nica, dopływ spod Rza nika, Wymakracz, dopływ spod D bnicy, Pełta, Kanał Struga, Niest pówka, Pokrzywnica, Kluskówka. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 33 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Poza zapor pi trz c Zbiornika Zegrzy skiego na całym biegu Narwi w granicach województwa mazowieckiego, nie wyst puj pi trzenia ograniczaj ce migracje ryb. Liczne pi trzenia wyst puj natomiast na dopływach tej rzeki. TABELA 10. DOPŁYWY NARWI Lp. Nazwa cieku Długo 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. Wkra Nasielna Sona Tatarka Płonka urawianka Raci nica Potok Zad bie Karsówka Łydynia Mławka Przylepnica Rz dza Cienka Bug Liwiec Osownica Kostrzy Witówka Witówka II Witka Muchawka Stara Rzeka Ugoszcz Brok Kosówka Buczynka Cetynia Kołodziejka Toczna Orzyc W gierka Morawka Ulatówka Wymakracz Orz Ró Omulew Piasecznica Mała Omulewka Płodownica K. Omulew – Płodownica 34 Odbiornik Strona dopływu 255,5 23,7 71,7 7,0 43,4 27,4 57,0 w woj. mazowieckim 177,1 23,7 71,7 7,0 43,4 27,4 57,0 20,1 20,1 20,8 74,1 44,0 21,8 66,3 30,7 772,0 142,2 40,7 49,6 13,2 12,2 8,4 32,1 24,8 40,7 79,6 20,6 38,7 37,3 18,7 39,7 142,1 44,8 22,3 25,1 32,0 60,6 30,2 127,2 38,7 20,8 74,1 32,9 21,8 66,3 30,7 210,0 9,3 9,3 Omulew Lewa 39,6 39,6 Omulew Lewa Płodownica Prawa ogółem 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (km) 40,7 49,6 13,2 12,2 8,4 32,1 24,8 40,7 53,2 20,6 38,7 37,3 18,7 39,7 129,4 44,8 22,3 25,1 32,0 53,2 30,2 78,5 38,7 Narew Wkra Wkra Sona Wkra Płonka Wkra Kilometr przyj cia dopływu 6+000 Powierzchnia zlewni (km2) w woj. ogółem mazowieckim 5 322,0 4 407,0 92,3 92,3 545,7 545,7 17,9 17,9 431,0 431,0 177,6 177,3 616,7 616,7 Prawa Lewa Lewa Lewa Prawa Prawa Prawa 25+200 17+800 41+200 14+700 47+100 Raci nica Lewa 35+700 113,0 113,0 Raci nica Wkra Wkra Mławka Narew Rz dza Narew Bug Liwiec Liwiec Kostrzy Witkówka Kostrzy Liwiec Liwiec Bug Bug Bug Bug Bug Bug Bug Narew Orzyc W gierka Orzyc Narew Narew Narew Narew Omulew Prawa Lewa Lewa Prawa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Prawa Lewa Prawa Lewa Lewa Lewa Lewa Lewa Prawa Prawa Lewa Prawa Lewa Lewa Prawa Prawa Lewa 30+000 48+300 113+500 9+700 35+000 26+000 38+000 42+700 14+200 74+200 21+600 104,3 697,8 674,8 213,2 475,7 184,7 420,0 775,0 225,9 712,7 102,5 25,6 24,3 320,7 228,0 273,0 494,6 116,9 165,5 207,3 100,2 352,3 144,0 463,6 169,4 202,8 147,0 607,3 193,0 931,2 150,1 104,3 697,8 567,1 213,2 475,6 184,7 39 2 36+400 102+600 111+500 59+200 87+400 102+100 110+100 131+700 178+800 83+600 2 78+700 105+200 108+500 123+800 145+500 1 21+450 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 2 739,0 225,9 712,7 102,5 25,6 24,3 320,7 228,0 273,0 370,9 116,9 165,5 207,3 100,2 352,3 1 687,0 463,6 169,4 202,8 147,0 582,0 193,0 150,1 8,2 8,2 205,4 205,4 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego LP. 43. 44. 45. NAZWA CIEKU DŁUGO (KM) ODBIORNIK STRONA DOPŁYWU ogółem w woj. mazowieckim 23,3 23,3 Płodownica Omulew Prawa Lewa 24,5 24,5 Omulew Prawa K. Płodownica Trybówka Struga Prze dziecka KILOMETR PRZYJ CIA DOPŁYWU POWIERZCHNIA ZLEWNI (KM 2) w woj. ogółem mazowieckim 109,2 109,2 67+200 107,4 107,4 Prawa Prawa Prawa Prawa 153+500 10+000 112+000 29+200 514,7 271,1 27,2 27,2 35,0 35,0 46. Rozoga 83,1 47,6 47. Mała Rozoga 11,8 11,8 48. K. Wach C. ZalesieChraciabałda Szkwa 13,5 13,5 Narew Rozoga Narew Rozoga 12,5 12,5 Rozoga Prawa 34+450 39,0 39,0 74,3 45,5 Narew Prawa 163+000 468,8 269,8 49. 50. 4.1.12.1. Zalew Zegrzy ski Zalew Zegrzy ski powstał w 1963 roku po wybudowaniu zapory w D bem, która spi trzyła wody Bugo-Narwi. Został on zaprojektowany jako zbiornik retencyjny pozwalaj cy zminimalizowa gro b powodzi w dolnym biegu Narwi oraz Wisły. Na zaporze w D bem powstała elektrownia wodna o mocy 20 megawatów. Zalew Zegrzy ski jest du ym jeziorem. Powierzchnia jego wynosi ok 3300 ha, a najwi ksza gł boko gł boko 15 m. rednia wynosi 3m. 4.1.12.2. Wkra – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wkra jest prawobrze nym dopływem Narwi III rz du. Bierze pocz tek w województwie warmi sko-mazurskim w obszarze zmeliorowanych bagien, na wschód od jeziora Kownatki. Uchodzi do Narwi w pobli u miejscowo ci Pomiechówek. W górnym odcinku nosi ona nazw Nida, w pobli u i poni ej Działdowa – Działdówka. Wkr nazwana jest od okolic uromina do uj cia do Narwi. Całkowita jej długo wynosi 255,5 km, a powierzchnia zlewni 5 322 km2. W granicach województwa mazowieckiego Wkra płynie na odcinku 177,1 km. Rzeka posiada charakter typowo nizinnego cieku, charakteryzuj cego si niewielkim spadkiem około 0,5 ‰. W zagospodarowaniu jej powierzchni dominuj u ytki rolne, a lasy zajmuj tylko około 20%. W jej zlewni znajduje si 8 rezerwatów przyrody (jeden Dziektarzewo w zlewni bezpo redniej, pozostałe w zlewniach dopływów: Mławki i Łydyni). Najwi kszymi dopływami Wkry s : Mławka, Łydynia, Raci nica, Płonka, Sona i Nasielna. Rzeka przepływa przez obszary chronionego krajobrazu: okolice Rybna i Lidzbarka, Mi dzyrzecze Wkry i Skrwy, Nadwkrza ski. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 35 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.12.2.1. Sona – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sona jest lewobrze nym dopływem Wkry IV rz du o długo ci 71,7 km i powierzchni zlewni 545,7 km2. Wypływa na wschodnich stokach Kraw dzi Opinogórskiej w okolicach miejscowo ci Wierzbowo. Na odcinku od ródeł do Ciemniewka posiada charakter w skiego, silnie drenowanego rowu odwadniaj cego u ytki rolne. Koryto rzeki na znacznej długo ci (około 30 km) jest uregulowane. Sona prawie w całej zlewni posiada słabo rozwini t sie hydrograficzn . Uchodzi do Wkry w pobli u miejscowo ci Popiel yn na 25,2 km jej biegu. Zlewnia rzeki w górnej i rodkowej cz ci odznacza si nisk lesisto ci . Natomiast wyst puje tutaj znaczny udział gruntów ornych (ponad 80%) oraz wysoki stopie zmeliorowania u ytków rolnych. Korzystniejsza sytuacja wyst puje w dolnym biegu rzeki – zalesienie wynosi około 30%, mniejszy jest udział gruntów ornych oraz zmeliorowanych u ytków rolnych. Głównymi dopływami Sony jest Sona Zachodnia i Tatarka. W Nowym Mie cie znajduje si sztuczny zbiornik wodny o pojemno ci 215 tys. m3 wykonany do celów melioracyjnych (nawadniania podsi kowego) i rekreacyjnych. 4.1.12.2.2. Płonka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Płonka jest prawobrze nym dopływem Wkry IV rz du o długo ci 43,4 km. Powierzchnia zlewni rzeki wynosi 431,0 km2. Rzeka wypływa w okolicach miejscowo ci Staro reby. Płonka jest na około 70% długo ci uregulowana. Uchodzi do Wkry w pobli u miejscowo ci Kołoz b na 41,2 km biegu rzeki. Zlewni rzeki charakteryzuje nieskomplikowana, stosunkowo dobrze rozwini ta sie hydrograficzna. Zlewnia rzeki jest w niewielkim stopniu zalesiona ( rednio 5%). Wi kszy udział lasów w zlewni – ok. 30% wyst puje w jej dolnym biegu. Najwi kszymi dopływami Płonki s : Dzierz nica, urawianka i dopływ spod Gniewkowa. 4.1.12.2.3. Raci nica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Raci nica jest prawobrze nym dopływem Wkry IV rz du o długo ci 57,0 km i powierzchni zlewni 616,7 km2. Wypływa w pobli u miejscowo ci Klusek. Rzeka posiada bardzo silnie rozwini t sie kanałów i rowów z licznymi poł czeniami z dorzeczami Sierpienicy i Zad bia w górnym biegu. Raci nica jest na znacznej długo ci 36 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego uregulowana (około 75%). Rzeka uchodzi do Wkry w pobli u miejscowo ci Sarbiewo na 47,1 km biegu rzeki. W zagospodarowaniu zlewni, w górnym i rodkowym odcinku, przewa aj grunty orne (60%) i niewielki jest udział terenów zalesionych (14%). Korzystniejsza jest sytuacja w dolnym biegu rzeki, gdzie lasy stanowi rednio 34 % powierzchni zlewni ograniczaj c spływ biogenów. Głównymi dopływami rzeki s : Karsówka, Rokitnica i Dobrzyca. 4.1.12.2.4. Łydynia – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Łydynia jest lewobrze nym dopływem Wkry o długo ci 74,1 km. Powierzchnia zlewni rzeki wynosi 697,8 km2. Rzeka wypływa w okolicach miejscowo ci Budy Garwoli skie. W obszarze ródliskowym zlewnia rzeki jest zatorfiona i zabagniona. Łydynia uchodzi do Wkry w pobli u miejscowo ci Gutarzewo na 48,3 km biegu rzeki. Rzeka posiada ograniczone zdolno ci do samooczyszczania. Koryto jest uregulowane na odcinku ponad 60 km. Rzeka poddawana jest silnej antropopresji obszarowej. Zlewnia rzeki jest prawie bezle na. W rolniczym u ytkowaniu przewa aj grunty orne. 4.1.12.2.5. Mławka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jednym z głównych lewobrze nych dopływów Wkry jest Mławka o długo ci 44,0 km. Powierzchnia zlewni rzeki wynosi 674,8 km2. Obszar ródliskowy Mławki tworz trzy strugi odwadniaj ce falisty teren w pobli u miejscowo ci Białuty. Poni ej wsi Mławka rzeka wypływa na rozległe zmeliorowane torfowiska o zawikłanych stosunkach hydrograficznych (stawy, doły potorfowe, sie rowów melioracyjnych). Na 30,2 km odcinku biegu rzeki znajduje si zalew Ruda o powierzchni 24,2 ha i pojemno ci u ytkowej 529 tys. m3. Zalew Ruda wybudowany został w 1976 roku i przeznaczony jest do nawadniania u ytków rolnych w dolinie rzeki, jak równie do celów rekreacyjnych. Mławka uchodzi do Wkry w pobli u miejscowo ci Ratowo na 113,5 km jej biegu. Głównymi dopływami rzeki s : Dwukolanka, Krupnioka i Przylepnica (prawe) oraz dwa lewe: Seracz i Sewerynka. 4.1.12.3. Rz dza – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Rz dza jest lewobrze nym dopływem Narwi o długo ci 66,3 km, uchodz cym na wysoko ci miejscowo ci Serock do utworzonego na niej Zbiornika Zegrzy skiego. Obszar zlewni rzeki Rz dza jest fragmentem regionu wschodniego Niziny Mazowieckiej. Dno doliny jest na ogół szerokie i płaskie. Tym niemniej rzeka posiada w swym górnym i cz ciowo Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 37 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego rodkowym biegu przełomowe odcinki, charakteryzuj ce si znacznymi spadkami koryta. W podło u doliny dominuj piaski rzeczne, gliny oraz iły. W cz ci górnego i rodkowego biegu wyst puj tu przełomowe zw enia dolin. Piaszczyste podło e determinuje wyst powanie powierzchni gleb przepuszczalnych. TABELA 11. GEOMORFOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA RZEKI RZ DZA. Ciek podstawowy i dopływy Rz dza Geologia podło a Długo (br. km) Powierzchnia dorzecza (km2) Przepływ (m3/sek) Piaski rzeczne, gliny zwałowe, iły warstwowe, terasy nadzalewowe Spadek (‰) górny / dolny odcinek 66,5 474 1,25 0,9 Na około 8% długo ci rzeki Rz dza, koryto zostało poddane regulacji. Regulacje te polegały na wyprostowaniu koryta rzeki i skierowaniu wody do nowo wykopanego, w celu umo liwienia szybszego odpływu wody, zarówno w korycie jak i w tym fragmencie dolin, gdzie regulacji dokonano. Szeroko koryta w granicach stałego porostu traw w górnym biegu wynosi rednio od 1,2 do 3 m, w rodkowym od 4 do 6, a w dolnym biegu od 8 do 10 m. Gł boko jest zmienna od 0,3 do 1,8 m. Brzegi rzeki s na ogół poro ni te drzewostanem, z wyj tkiem odcinków uregulowanych i ł kowych. Dno rzeki jest piaszczyste, we fragmentach przełomowych wirowe i kamieniste, mocno urozmaicone zwalonymi pniami drzew i ro linno ci podwodn . Budowa morfologiczna i spadek rzeki wskazuje na jej bardzo zmienny charakter, generalnie lokuj cy rzek w krainie pstr ga i brzany. Linia kompleksów le nych za wyj tkiem odcinków rzeki jest oddalona od linii brzegowej. Dopływy uchodz ce do Rz dzy s ciekami bardzo małymi, niekiedy wysychaj cymi. Dno tych cieków jest najcz ciej piaszczyste albo muliste. W dolinie Rz dzy szczególnie we fragmentach poddanych gospodarce rolnej, wyst puj liczne dobrze ne kanały melioracyjne, osuszaj ce obszar doliny. Przepływy rednie miesi czne Rz dzy odznaczaj si wyra niejszymi wahaniami w przebiegu rocznym z dwoma szczytami: wiosennym i letnim. Wynosz one: Qs redni − 1,25 [m3/s]; za Ql minimalny − 0,5 [m3/s]. 4.1.12.4. Bug – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Bug jest lewostronnym dopływem Narwi, o powierzchni zlewni 39420 km2. W granicach kraju znajduje si 19284 km2 zlewni, co stanowi połow całkowitej powierzchni. ródła Bugu znajduj si na terytorium Ukrainy, na obszarze Roztocza i północnych skłonów Wy yny Podolskiej, a uchodzi on razem z Narwi do Zbiornika Zegrzy skiego. Ł czna 38 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego długo rzeki wynosi 772 km, w tym w Polsce 587 km. Rzeka Bug poł czona jest kanałem Dniepr-Bug przez rzeki Muchawiec i Pina z rzek Prype . Płyn c na północ, Bug przepływa przez Małe Polesie i Wy yn Woły sk , a nast pnie przechodzi w płask zabagnion nizin Białoruskiego Polesia. W granicach województwa mazowieckiego Bug jest rzek nieuregulowanym korytem. Jego szeroko i gł boko płyn c naturalnym, jest w zwi zku z tym znacznie zró nicowana. Zmienny jest równie nurt rzeki, przerzucaj cy si cz sto z jednego na drugi brzeg. Wyst puj na niej liczne rozlewiska i płycizny, a tak e łobione nurtem gł bokie rynny i doły pod urwistymi, wyniesionymi brzegami. Dolina Bugu ma kilka kilometrów szeroko ci i obejmuje ł kowy taras zalewowy z licznymi starorzeczami oraz wydmowy taras nadzalewowy, piaszczysty, przewa nie zalesiony. W obni eniach tarasu wyst puj torfy. Dno doliny poło one jest na wysoko ci 94 m n.p.m. Koryto rzeki Bug jest urozmaicone. Cz sto wyst puj łachy i drobne wyspy poro ni te ró norodn ro linno ci . Zmienna jest szeroko koryta rzeki i w kra cowych przypadkach wynosi od 50 m do 180 m. Przew enia o minimalnej szeroko ci wyst puj w niewielkiej ilo ci i na krótkich odcinkach. szeroko rzeki wynosi ok. 110 m. Gł boko rednia gł boko rednia rzeki Bug jest tak e dosy zró nicowana, rzeki wynosi ok. 2 m. Brzegi s kra cowo ró ne. Prawy jest wysoki tworz cy urwisko w znacznej mierze poro ni te lasami sosnowo- wierkowymi Puszczy Białej, lewy łagodny najcz ciej poro ni ty ł kami z licznymi jeziorami i starorzeczami, nara ony jest na cz ste zalewanie wodami w okresie wezbra wiosennych. Wezbrania letnie zdarzaj si rzadko. Z uwagi na du e kompleksy lasów i u ytków zielonych (ł ki i pastwiska) oraz stosunkowo mało intensywne uprawy rolne, zagro enie zanieczyszczenia (nawozami mineralnymi i rodkami ochrony ro lin) rzeki jest stosunkowo niewielkie. Odcinek poło ony na zachód od uj cia Cetyni wchodzi w granice Nadbu a skiego Parku Krajobrazowego. Odcinek powy ej Cetyni do granicy z woj. lubelskim znajduje si w zasi gu Nadbu a skiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Koryto rzeki Bug na tym odcinku jest nieuregulowane, posiada do kr t tras z licznymi wysepkami i odnogami. Poni ej mostu w Nurze koryto rzeki biegnie łagodnymi łukami, natomiast od 111 km jest do kr te. Obydwa brzegi rzeki s płaskie, nieznacznie zakrzaczone i z niewielk ilo ci drzew. Brzegi s do dost pne i na znacznych odcinkach porosłe wiklin . Poni ej uj cia Buczynki znajduje si starorzecze, które przed rozpocz ciem budowy wałów było poł czone z rzek Bug. Długo ok. 3,0 km, rednia szeroko 30 m, a gł boko starorzecza wynosi od 1,5 do 3,5 m. Wyspa odci ta starorzeczem ma poł czenie z l dem przy pomocy mostu drewnianego o długo ci 105 m we wsi Rytele Suche. Jezioro Kotło stanowi naturalne starorzecze rzeki Bug, do którego wpada Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 39 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego rzeka Nowa Treblinka. Jezioro posiada poł czenie naturalne z rzek Bug zagł bieniem terenu o długo ci ok. 950 m b d cym zarazem uj ciowym odcinkiem Nowej Treblinki. Po wykonaniu lewostronnego obwałowania rzeki Bug na tym odcinku, wykonano luz wałow o wietle 2 x 1,6 x 1,6 przez któr wody grawitacyjnie uchodz do jeziora. Brzegi jeziora s przewa nie płaskie, o rz dnych 62,4-94,2 m n.p.m. Rzeka Bug charakteryzuje si nie no-deszczowym ustrojem zasilana i dwoma wysokimi stanami wód: na wiosn – w kwietniu (co zwi zane jest z zasilaniem nie noroztopowym) oraz w miesi cach czerwiec – lipiec (w zwi zku z letnim maksimum opadów atmosferycznych). Okresy niskiego stanu wyst puj we wrze niu. Wysoko opadów w zlewni rzeki Bug okre lono w oparciu o notowania stacji opadowych Sadowne, Ciechanowiec, Korczew i Siemiatyczne z lat 1961-1980. redni opad roczny wynosi 613 mm. Przepływy charakterystyczne dla rzeki Bug przyj to z projektu lewostronnego obwałowania rzeki Bug w woj. siedleckim opracowanym w 1991 roku przez Biuro Projektów Wodnych Melioracji w Warszawie. Przepływy opracowano na podstawie obserwacji hydrologicznych na przekrojach Frankopol i Przewóz Nurski. redni przepływ w rzece wynosi 158 m3/s. Tabela 12. Przepływy charakterystyczne rzeki Bug okre lone dla przekrojów Frankopol i Przewóz Nurski. Rodzaj przepływu Najdłu ej trwaj ca woda roczna QWNT rednia roczna woda QSW Przepływ QWW1% Przepływ Q0,3% 120+950 Przewóz Nurski m3/s 32,0 108,0 1620,0 1950,0 163+200 Frankopol m3/s 29,0 97,0 1460,0 1730,0 4.1.12.4.1. Liwiec – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Najdłu szym lewobrze nym dopływem Bugu jest rzeka Liwiec uchodz ca do niego na 42,7 km. Długo rzeki wynosi 142,2 km, za powierzchnia zlewni wynosi 2 775,0 km2. Zlewnia rzeki Liwiec zbudowana jest z utworów czwartorz dowych i trzeciorz dowych, osadzonych na stropie wykształconym w okresie górnej kredy. Teren zlewni stanowi równina z wyst puj cymi pofałdowaniami, głównie w południowo-zachodniej cz ci zlewni (rejon Kałuszyna). Znaczne tereny zlewni charakteryzuj si powa nym deficytem wody. Jest to wynikiem małej retencji naturalnej, spowodowanej niewielk lesisto ci terenu. Rzeka silnie meandruje na całej długo ci. Posiada liczne dopływy, z których najwi ksze to: Stara Rzeka, Kanał Mordy, Helenka, Muchawka, Kostrzy , Czerwonka, Ada, Miedzianka, 40 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Lubiesza i Osownica. Wody Liwca i jego dopływów wykorzystywane s do celów: rolniczych, potrzeb hodowli ryb oraz rekreacyjnych. Zlewnia ma charakter rolniczy. 4.1.12.4.2. Ugoszcz – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ugoszcz to lewobrze ny dopływ Bugu posiadaj cy uj cie na 59,2 km jego biegu. rzeki wynosi 40,7 km, powierzchnia zlewni – 273,0 km2. Rzeka ta w górnym biegu Długo odwadnia wysoczyzn , w dolnym zbiera wody z systemu rowów melioracyjnych i uregulowanych cieków w dolinie Bugu. W tym rejonie działy wodne s niewyra ne, a sie rzeczna skomplikowana. Znaczna cz zlewni rzeki Ugoszcz le y w obr bie Nadbu a skiego Parku Krajobrazowego. Tu te w zlewni rzeki Dzi ciołek, b d cej najwi kszym dopływem Ugoszczy, zlokalizowany jest rezerwat le ny „Czaplowizna” o powierzchni 212,38 ha. 4.1.12.4.3. Brok – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Brok jest prawobrze nym, IV-rz dowym dopływem Bugu, do którego uchodzi w 87,4 km biegu, na terenie województwa mazowieckiego. Długo całkowita rzeki wynosi 79,6 km, a powierzchni zlewni 494,6 km2. Na terenie województwa podlaskiego poło ona jest górna cz zlewni z odcinkiem rzeki o długo ci 32,0 km. Ciek charakteryzuje si przepływem, jest uregulowany i posiada mało zasobn w wod małym zlewni . Wi kszymi dopływami rzeki, w wi kszo ci uregulowanymi s : Brok Mały, Penchratka, Kanał SzumowoŁ townica, Ciek spod D browy oraz Siennica. Cały dolny odcinek wraz z dolin Broku zaznacza si wyra nie w terenie, przy czym zbocza i obszary przyległe wyniesione s od kilku do kilkunastu metrów ponad dolin i zbudowane z utworów morenowych. rednia wysoko n.p.m. wynosi 110 m, natomiast najni sze miejsce znajduje si u uj cia rzeki Brok do Bugu i wynosi 92 m n.p.m. Pod wzgl dem ukształtowania obszar rzeki Brok, a zwłaszcza dolnej jej cz ci, ma charakter mniej wi cej jednolity, falisty z wyra nym zaznaczeniem gł boko wci tych w teren dolin wszystkich cieków. Ogólny spadek tereny wynosi około 1,5%. 4.1.12.4.4. Cetynia – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Cetynia uchodzi do Bugu na 131,7 kilometrze jego biegu. Długo jej wynosi 37,3 km, za powierzchni zlewni 207,3 km2.W dolnym biegu dolina rzeki si rozszerza, a dno jest podmokłe. Wi kszymi dopływami Cetyni s : Ko ciółek, Dopływ spod Niecieczy Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 41 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego i Dopływ spod Bujał. Rzeka jest uregulowana prawie na całej długo ci. W dolnym rejonie zlewni poło ony jest du y obiekt stawowy. 4.1.12.4.5. Toczna – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Toczna, rzeka IV rz du o długo ci 39,7 km i powierzchni zlewni 352,3 km2, jest lewobrze nym dopływem Bugu. Uj cie jej znajduje si na 178,8 km biegu Bugu w gminie Korczew. Główne dopływy Tocznej to: Biernatka, Kału a i Oczka. Dolina rzeki posiada zmienn szeroko i dobrze wykształcone granice. W górnym biegu, zlewnia Tocznej zbudowana jest głównie z piasków akumulacji lodowcowej. Dolina rzeki jest w ska, wci ta miejscami w gliny zwałowe, wysłana torfem. Przy uj ciu Kału y utworzony jest du y kompleks stawów rybnych. W dolnym biegu, od poł czenia z Kału , dolina Tocznej rozszerza si do 0,5 km. W rejonie tym wysoczyzna zbudowana jest gównie z glin moreny dennej lub piasków na glinie. Dno rozległych dolin wypełniaj torfy. Około 0,5 km przed uj ciem, Toczna ł czy si ze starorzeczem Bugu. Długo starorzecza wynosi około 5 km. 4.1.12.5. Orzyc – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ródło Orzyca znajduje si na Wzniesieniach Mławskich w okolicy wsi D bsk w pobli u Mławy. Orzyc stanowi granic dwóch podregionów geograficznych, to jest Wysoczyzny Ciechanowskiej na zachód i równiny Kurpiowskiej na wschód od koryta rzeki. Jest to północno wschodnia cz Niziny Mazowieckiej. Długo rzeki wynosi 142,1 km, a powierzchnia zlewni 2144 km2. W górnym biegu Orzyc płynie w kierunku północnowschodnim. Przed Janowem przyjmuje kierunek wschodni, nast pnie południowo-wschodni a za Krasnosielcem południowy. Rzeka Orzyc posiada dwa wi ksze dopływy prawobrze ne, a mianowicie: W gierk i Ulatówk . Rzeki Orzyc, W gierka i Ulatówka charakteryzuj si nie no-deszczowym ustrojem zasilania. Zasilanie nie ne powoduje wysokie stany wody (wezbrania roztopowe) w połowie marca. Zasilanie deszczowe zwi zane jest z letnim zasilaniem opadowym i przypada na druga połow czerwca. Suma opadów rocznych wynosi tu 500-600 mm, przy czym przewa aj opady półrocza letniego 320-380 mm. Nie powoduje ono wi kszych wezbra , co zwi zane jest z retencj gruntow wód opadowych. Okresy niskiego stanu wód – ni ówki wyst puj w miesi cach letnich. Wydajno wodn zlewni, zale n mi dzy innymi od opadów, urozmaicenia rze by terenu, rozpuszczalno ci podło a charakteryzuje redni odpływ jednostkowy, to jest ilo litrów wody odpływaj cej w ci gu 1 sekundy z 1 km2. Dla zlewni Orzyca wynosi 2-5 l/5 km2. 42 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego W bezpo rednim s siedztwie koryta rzeki Orzyc znajduje si taras zalewowy charakterystycznie ukształtowany i kształtowany nadal przez wi ksze wody. Szeroko doliny wynosi od kilkunastu metrów (miejscami dolina tworzy tylko jar) do 3 km. Pocz wszy od miejscowo ci Chorzele Orzyc na znacznej długo ci biegu płynie naturalnym korytem, które meandruje w dolinie poło onej w znacznym obni eniu w stosunku do przyległych gruntów ornych. Gł boko rzeki jest bardzo ró na, ale w wi kszo ci przypadków osi ga około 3 metrów szczególnie przy podmytych brzegach. Brzegi w znacznej cz ci poro ni te s drzewami i krzakami. Wielkie wody letnie wylewaj si w ni ej poło one odcinki doliny, a z braku odpływów długo stagnuj . Spadki s do rednio 15-20 m. W miejscowo ci Chorzele gł boko m. Poni ej Chorzel do Małowidza gł boko m, natomiast szeroko 12-15 m, a gł boko du e, a szeroko ci koryta s ró ne – rzeki wynosi 1,5 m, szeroko dna 10 rzeki jest zró nicowana i wynosi od 1,5 do 3,0 około 12 m. Od Małowidza do Jednoro ca szeroko rzeki wynosi jej waha si od 2-3 m. Skarpy podmywane s przez wody wielkie, a wyrwy brzegowe wynosz nawet do 2 m. Nast pny odcinek od Jednoro ca do mostu w Krasnosielcu został uregulowany. Szeroko dna waha si od 13 do 14 m, a gł boko rednia około 2 m. Poni ej Krasnosielca, a do uj cia rzeka jest w stanie naturalnym. Na całej długo ci koryto meandruje w dolinie poło onej w znacznym obni eniu w stosunku do przyległych gruntów ornych. Powierzchnia lustra wody zbiornika w Makowie Mazowieckim wynosi około 15 hektarów. 4.1.12.5.1. Ulatówka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ródło rzeki Ulatówki, która jest prawobrze nym dopływem Orzyca, znajduje si w okolicy wsi Grabowo. Całkowita długo Ulatówki wynosi 25,1 km, a jej zlewnia 202,8 km2. Pocz tkowo rzeka płynie w kierunku południowo-wschodnim, a poni ej drogi Mława-Chorzele, w kierunku wschodnim. Ulatówka od uj cia do szosy Przasnysz – Chorzele (km 12,8) została uregulowana. Szeroko 5 m, a gł boko dna na tym odcinku wynosi od 4 do 1,2 do 2,0 m. Powy ej szosy Przasnysz – Chorzele do ródeł rzeka została uregulowana na pocz tku lat 60., szeroko w dnie wynosi od 0,6 do 2 m. Wielkie wody letnie mieszcz si w korycie rzeki, a wody rednie układaj si około 1 m poni ej terenu. Powierzchnia lustra wody rzeki Ulatówka wynosi 5,9 ha. 4.1.12.5.2. W gierka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka W gierka jest prawobrze nym dopływem rzeki Orzyc. znajduj si w okolicy wsi arnowo, a całkowita jej długo ródła rzeki W gierki wynosi 44,8 km, przy zlewni Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 43 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 463,6 km2. Kierunek rzeki jest południowy i na krótkich odcinkach południowo-wschodni. Uj cie do rzeki Orzyc znajduje si w okolicy wsi Młodzianowo. W gierka przepływa przez obszar Wzniesie Mławskich, gdzie znajduj si jej ródła, jednak w swojej zasadniczej cz ci przepływa przez tereny Wysoczyzny Ciechanowskiej. Wyst puj tu gleby hydromorficzne utworzone pod wpływem procesu glejowego, aluwialnego lub bagiennego i stanowi je gleby mułowo-bagienne, mineralne i organiczne oraz gleby torfowe. Na całej długo ci rzeka płynie w w skiej dolinie u ytków zielonych, której szeroko nie przekracza 500 m. Dolina ma urozmaicone kontury, rze b terenu, du e spadki, a w północno-zachodniej cz ci teren jest pagórkowaty. Rzeka meandruje po całej dolinie tworz c liczne zakola. Rzeka W gierka na całym biegu została uregulowana, za wyj tkiem odcinka o długo ci około 1 km w pobli u Krasi ca. Z istniej cych budowli wodnych na rzece W gierce wyst puje jaz w m. Przasnysz, który został pobudowany w celu napełnienia basenu. Jaz mły ski w Bogatem pi trzy wody dla potrzeb młyna. Jaz w Krasi cu pi trzy wod dla celów cukrowni. Ponadto zgodnie z projektem regulacji rzeki wykonano stopnie mi dzy innymi w miejscowo ci Młodzianowo i Kobylinek. Powierzchnia lustra wody zbiornika retencyjnego Łoje na rzece Łojówce wynosi 4,4 ha, glinianki w W grzynowie gm. Płoniawy – ok. 3 ha, powierzchnia lustra wody rzeki Morawki wynosi 3,1 ha a rzeki W gierki około 21 ha. Ł czna powierzchnia lustra wody zlewni rzeki W gierki wynosi około 31,5 ha. 4.1.12.6. Orz – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Orz jest lewobrze nym dopływem rzeki Narwi wpadaj cym w 107,3 km jej biegu, poni ej m. Ró an. Orz przepływa przez podregion geograficzny zwany Nizin Mazowieck . Obejmuje teren pagórkowaty, szczególnie w cz ci wschodniej w okolicach wsi Wyszomierz i Prosienica. Zlewnia rzeki Orz wynosi 607,3 km2. Od północy obwód graniczy ze zlewni rzeki Ró , od wschodu ze zlewni rzeki Brok i od południa ze zlewni rzeki Wymakracz. Obwód zlewni ma kształt owalny zgodny z kierunkiem cieku ze wschodu na zachód. Rzeka Orz w górnym i rodkowym biegu silnie meandruje, posiada liczne zakola i koryciska. Brzegi poro ni te krzewami i drzewami, cz sto podmokłe, zabagnione. Charakterystyczny odcinek rzeki Orz rozci ga si od Goworowa po uj cie Orza do Narwi. Od tego miejsca rzeka zmienia całkowicie swój charakter, koryto jest silnie wci te w teren, stosunkowo zwarte, słabo zaro ni te, zakola zupełnie zanikaj . Długo rzeki wynosi 60,6 km, licz c od ródeł w okolicach Bieli Mroczkowskiej do uj cia. Szeroko w granicach 5-8 m. rednia gł boko wynosi 0,90 m. Rzeka Orz na całej swojej długo ci płynie przez ł ki i pola uprawne. Jest cz ciowo uregulowana. 44 waha si Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.12.7. Ró – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Ró jest prawostronnym, bezpo rednim dopływem Narwi i uchodzi do jej starorzecza w 123,8 km jej biegu. Jej długo wynosi 30,2 km, a powierzchnia zlewni 193,0 km2. Koryto rzeki na całej długo ci jest uregulowane. 4.1.12.8. Omulew – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Omulew jest prawostronnym dopływem rzeki Narew, do której uchodzi poni ej Ostroł ki. Przepływa przez rodkow cz równiny Kurpiowskiej. Długo Omulwi wynosi 127,2 km. Cały teren jej zlewni pochylony jest lekko w kierunku południowym. Wypływa z jeziora Omulew i płynie w kierunku południowym przez tereny moreny dennej lodowca. Jest rzek typowo nizinn . Górny bieg rzeki znajduje si w lasach, w dolnym biegu jej otoczenie stanowi w wi kszo ci ł ki. Koryto rzeki jest do gł bokie lecz miejscami silnie zaro ni te. Zlewnia Omulwi jest wydłu ona i zasilana głównie przez lewostronne dopływy. S nimi: Wałpusza, Czarka, Trybówka, Piasecznica. Głównym dopływem prawostronnym jest Płodownica, płyn ca przez obszary bagienne. W jej dolinie przewa aj du e obszary ł k i pastwisk. Na całej długo ci rzeka tworzy wiele zakoli. Szeroko Omulwi jest nierówna na poszczególnych odcinkach np. w m. Wesołowo wynosi 100 m, na wysoko ci wsi Wyszel 25 m. Gł boko wynosi rednio 1,5 m. Zlewnia rzeki Omulwi hydrograficznie nale y do dorzecza rzeki Narwi b d c jej prawostronnym dopływem i nale y do 12 regionu hydrograficznego Polski. Wszystkie cieki zlewni rzeki Omulwi maj charakter cieków nizinnych. Przepływy wód roztopowych s wysokie, gwałtowne i krótkotrwałe, rednie przepływy letnie s bardzo małe. Według IMiGW w Białymstoku najwy sze przepływy wyst puj w marcu i kwietniu, natomiast najni sze w okresie od czerwca do pa dziernika. 4.1.12.8.1. Płodownica Płodownica jest głównym dopływem rzeki Omulew, jej długo wynosi 39,6 km. ródła znajduj si w okolicy wsi Zar by, a uj cie w okolicy wsi Wyszel na 21,4 km biegu Omulwi. Koryto Płodownicy jest na całej długo ci uregulowane. Rzeka przepływa przez rozległe zmeliorowane bagna, istnieje kilka poł cze rowami melioracyjnymi z s siednimi dorzeczami. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 45 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.12.9. Rozoga – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Rozoga jest prawostronnym dopływem rzeki Narwi i wpada do niej w 153,5 km jej biegu, powy ej miasta Ostroł ka. Powierzchnia zlewni wynosi 514,7 km2. Od strony wschodniej zlewnia jej graniczy ze zlewnia rzeki Szkwa, natomiast od strony zachodniej ze zlewni rzeki Omulew. Długo w granicach 0,5-2,0 m, szeroko rzeki Rozogi wynosi 83,1 km, gł boko rzeki waha si dna rzeki na odcinku rodkowego i dolnego biegu 6-10 m. Dla zlewni rzeki Rozogi został opracowany projekt doprowadzaj cy wody z „Wielkich Jezior Mazurskich”. Ponadto przewidziane jest doprowadzenie wody z kanału Wielbarskiego za po rednictwem rzeki Szkwy, jedno doprowadzenie w okolicach miejscowo ci Rozogi, drugie w okolicach miejscowo ci Klimki i Tatarak. Poprzez zlewnie rzeki Rozogi nast powa miałby przerzut wody z kanału Wielbarskiego do zlewni rzeki Omulew z uj ciem wody w miejscowo ci Lipowie, Pełty, Myszyniec Stary oraz przerzut wody ze zlewni rzeki Omulew z uj ciem w pobli u miejscowo ci Piaseczno i Szwendrowy Most. Najwa niejszymi dopływami rzeki Rozogi s : Mała Rozoga, Kanał Wach, ciek Zalesie-Charciabałda, ciek Biazany Lasek, rów Połtówka, kanał Zachodni (Radostówka), Kanał Wschodni. Rzeka Rozoga oraz jej dopływy maj charakter cieków nizinnych o płaskich i rozległych dolinach. Wielkie wody letnie na ogół mieszcz si w korycie rzeki, natomiast wielkie wody wiosenne rozlewaj si w dolinach licz c od górnej jej cz ci do miejscowo ci Myszyniec. W pozostałych cz ciach zlewni rzeki Rozogi wielkie wody wiosenne wyst puj w dolinach tylko sporadycznie. Krótkotrwałe wylewy wiosenne s korzystne dla otaczaj cych u ytków zielonych ze wzgl du na ich charakter u y niaj cy. Spływ wód normalnych rzeki Rozogi jest regulowany cz ciowo przez pobudowane jazy. Naturalnymi zbiornikami wód zlewni rzeki Rozogi jest jezioro Marksoby o pow. 1,54 km2, z którego swój pocz tek bierze rzeka Rozoga oraz staw w miejscowo ci D browy (zlewnia o pow. 0,1 km2). 4.1.12.9.1. Mała Rozoga – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mała Rozoga to prawobrze na odnoga rzeki Rozogi odchodz ca od niej w km 10, a maj ca uj cie do rzeki Narwi w okolicy 112 km. Długo małej Rozogi wynosi 11,8 km. Na długo ci 1,850 km licz cego od 0,00 do 1,850 km rzeka biegnie łach rzeki Narwi. Mała Rozoga jest rzek uregulowan . Szeroko dna rzeki wynosi 2,0 m, gł boko waha si w granicach od 0,50 do 1,30 m w zale no ci od ukształtowania terenu. Rzeka Mała Rozoga na odcinku od 0,00 km do 5,100 km przepływa w sk dolin o szeroko ci nie przekraczaj cej 150 m, na pozostałym odcinku rzeka przepływa przez szerok dolin wspóln z rzek Rozog . 46 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.12.9.2. Kanał Wach – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Kanał Wach – jest prawobrze nym dopływem rzeki Rozogi maj cym uj cie w 29,2 km cieku wynosi 13,5 km, a powierzchnia zlewni wynosi 35,0 km2. Na całej tej e rzeki. Długo swojej długo ci kanał jest uregulowany. Szeroko gł boko dna koryta wynosi od 0,50 do 1,0 m. waha si od 0,70 m do 1,8 m. Na odcinku od 2,8 km do 7,0 km ciek przechodzi przez grunty orne lub bardzo w skie doliny z u ytkami zielonymi. Na pozostałych odcinkach ciek przechodzi przez doliny o szeroko ci powy ej 500 m. 4.1.12.9.3. Ciek Zalesie-Charciabałda – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ciek Zalesie-Charciabałda jest prawym dopływem rzeki Rozogi maj cym uj cie do niej w 34,45 km. Długo cieku wynosi 12,5 km, a powierzchnia zlewni 39,0 km2. Na całej swej długo ci ciek jest uregulowany. Szeroko dna cieku waha si od 1,0 m do 2,0 m. Gł boko wynosi od 0,80 m do 1,20 m. Prawie na całej długo ci ciek przechodzi przez u ytki zielone, jedynie w górnej swojej cz ci pocz wszy od około 11 km ciek przechodzi przez tzw. Kanał Zachodni (Radostówka). Ciek ten jest prawostronnym dopływem rzeki Rozogi i ma uj cie do niej w 48,9 km. Powierzchnia zlewni kanału wynosi 60,2 km2. Długo km. Szeroko dna wynosi od 0,50 m do 2,0 m, gł boko cieku wynosi 27,0 waha si od 0,8 m do 1,8 m. 4.1.12.10. Szkwa – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Szkwa jest prawostronnym dopływem rzeki Narew. Bierze swój pocz tek w kompleksie jeziora wietajno (pow. ok. 188 ha), jeziora No yce (pow. ok. 53 ha) i jeziora Piasutno (pow. ok. 50 ha), sk d płynie na południowy wschód do miejscowo ci Dudy Puszcza skie. Tutaj zmienia kierunek na południowy, utrzymuj c go do miejscowo ci Klimki, sk d ponownie zawraca w kierunku południowo-wschodnim. Do Narwi uchodzi w rejonie wsi Kurpiowskie. Zlewnia rzeki Szkwy ma kształt wrzecionowatej rynny, szeroko ci od 3,5 do 12 km, powstałej w czasie wyst powania lodowca. Wyniesienie terenu zlewni ponad poziom morza waha si od 100,0 m przy uj ciu do Narwi do 167,0 m w cz ci północnej. Doliny s z reguły płaskie o niewielkich spadkach (0,2-1,5‰) w kierunku ku rzece lub rowom. Zlewnia poło ona jest w regionie kurpiowskim. Od zachodu graniczy ze zlewni rzeki Rozogi, od wschodu ze zlewni rzeki Pisy. Szkwa poczynaj c od uj cia do ok. 8 km do silnie meandruje. Dolina na tym odcinku jest w ska rz du 0,5 km. W gór a do ródeł tras znacznie wyprostowano. Cieki wpadaj ce do rzeki zostały uregulowane. Przepływy wód Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 47 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego roztopowych s wysokie, gwałtowne i krótkotrwałe. rednie przepływy letnie s bardzo małe. Na odcinku od 30 km do 40 km rzeki Szkwy, z uwagi na płaski teren doliny i lokalne przew enia, w korycie rzeki wyst puj sporadycznie wylewy wód na dolin w okresie wi kszych wezbra . 4.1.13. Bzura – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Zlewnia rzeki Bzury w granicach województwa łódzkiego poło ona jest w mezoregionie Wy yny Łódzkiej, Równiny Łowicko-Bło skiej oraz Równiny Kutnowskiej, jednostek nale cych do makroregionu Niziny morfologiczn rodkowomazowieckiej. Główn osi tego obszaru jest rozległa forma dolinna rzeki Bzury – lewobrze nego dopływu Wisły, którego całkowita długo wynosi 173,4 km, a powierzchnia dorzecza 2 7 787,5 km . W województwie mazowieckim znajduje si dolny, około 42-kilometrowy, odcinek Bzury, który odwadnia obszar o powierzchni około 2 700 km2. Dorzecze rzeki Bzury charakteryzuje si zró nicowan rze b terenu. Na terenie zlewni wyst puj deniwelacje dochodz ce do 80-100 m. ródła rzeki Bzury znajduj wysoko ci ok. 230 m n.p.m. na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesie si na Łódzkich, natomiast uj cie do Wisły na wysoko ci 63,3 m n.p.m. w okolicach m. Kamion pod Wyszogrodem. Poni ej Ł czycy Bzura wpływa do Pradoliny Warszawsko-Berli skiej. Dno pradoliny jest zmeliorowane, wysłane torfami, za rzeka uregulowana. W dolinie liczne s rowy melioracyjne i bifurkacja z rzek Ner. Układ sieci rzecznej tego obszaru jest asymetryczny wzgl dem zarówno pradoliny jak i rzeki Bzury. W południowej cz ci zlewni, w ród piasków i przepływaj liczne dopływy III rz du. Ich doliny s wirów sto ków napływowych, generalnie słabo zarysowane morfologicznie w terenie, za stosunki wodne w tej cz ci zlewni bardzo skomplikowane w zwi zku z licznymi poł czeniami poprzez bifurkacje powierzchniowe. Istniej ca sie drobnych cieków powierzchniowych na obszarze zlewni, szczególnie w jej rodkowej, jak i dolnej partii, jest bardzo g sta i charakteryzuje si wybitnie zło onymi relacjami hydrograficznymi. S one wyra nym dowodem na istniej c podczas minionych zlodowace erozj oraz współcze nie zachodz ce w korytach rzek procesy morfologiczne. Osi układu hydrograficznego tego rejonu jest równole nikowa, rozległa forma wkl sła – Pradolina Warszawsko-Berli ska. To naturalne obni enie erozyjne warunkuje obecnie sie rzeczn , na któr składa si rzeka Bzura oraz jej wa niejsze dopływy: prawobrze ne – Moszczenica, Mroga z dopływem Mro yca, Rawka, Skierniewka, Bobrówka, Uchanka, Zwierzyniec, oraz lewobrze ne – Ochnia, Igla, Słudwia (wraz z Przysow 48 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego i Nid ). Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego W województwie mazowieckim, poni ej uj cia Rawki (km 43,00), dorzecze Bzury cechuje asymetria prawostronna, po lewej stronie brak jest wi kszych dopływów o długo ci przekraczaj cej 20 km, podczas gdy po prawej stronie znajduje si ich pi : Sucha, Pisia (Tuczna i G golina), Utrata, Kanał Łasica i Kanał Kromnowski. Poni ej przedstawiono warto ci przepływów charakterystycznych głównych rzek w zlewni Bzury w granicach województwa mazowieckiego. Tabela 13. Przepływy charakterystyczne zlewni Bzury Dorzecze; podstawowy przekrój kontrolny; lokalizacja Pow. Zlewni Przepływy charakterystyczne NNQ SNQ2 2 4181,9 5768,6 6281,4 7159,2 7787,5 Q1%4 Q0,1% 4 3 [km ] Pow. Uj. Rawki Pow. Uj. Pisi Wod. Sochaczew Pow. Uj. Łasicy Uj cie do Wisły ródło: IMGW Warszawa SSQ3 [dm3/skm2] [m /s] Dorzecze 1,72 2,88 3,08 3,29 3,37 Bzury 3,30 5,86 6,17 6,81 7,19 12,9 18,7 20,5 23,2 25,1 Odpływ jednostkowy SSq 366 506 548 625 640 526 718 781 892 915 3,08 3,24 3,26 3,24 3,22 TABELA 14. DOPŁYWY BZURY Długo (km) w woj. mazowieckim 38,6 48,1 23,3 26,2 78,2 9,6 9,3 31,0 3,9 Strona dopływu Kilometr przyj cia dopływu Bzura Bzura Łasica Łasica Bzura Utrata Utrata Utrata Utrata Prawa Prawa Lewa Lewa Prawa Lewa Prawa Lewa Lewa 5+300 7+900 Lp. Nazwa cieku 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. K. Kromnowski Utrata Teresinka D. z Leszna Rokitnica Str. Rokitnica 38,6 48,1 23,3 26,2 78,2 9,6 9,3 31,0 3,9 10. D.z O arowa Maz. 17,4 17,4 Utrata 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Raszynka 16,8 59,9 36,6 15,2 17,9 32,1 93,5 44,5 28,0 16,8 59,9 36,6 15,2 Utrata Bzura Pisia G golina Pisia G golina Bzura Bzura Bzura Bzura Słudwia Łasica K. Olszowiecki K. Zaborowski Pisia G golina Pisia Tuczna Okrzesza Lutomia Sucha (Nida) Rawka Słudwia Nida ogółem 5,0 Odbiornik Powierzchnia zlewni (km2) 98,9 424,7 95,9 167,0 805,1 42,3 30,4 227,4 4,4 w woj. mazowieckim 98,9 424,7 95,9 167,0 805,1 42,3 30,4 227,4 4,4 Prawa 67,0 67,0 Prawa Prawa Prawa Lewa Lewa Prawa Prawa Lewa Lewa 72,4 496,6 157,0 31,1 132,6 204,1 1 193,8 663,7 156,4 72,4 496,6 157,0 31,1 30+800 45+000 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego ogółem 49 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 4.1.13.1. Sucha (Sucha Nida) – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sucha, zwana równie Such Nid , jest prawobrze nym dopływem Bzury. Długo Suchej wynosi 32,1 km. W pocz tkowym biegu tworzy dwa ramiona. Rami lewe (zachodnie) wypływa na wysoko ci ok. 140 m n.p.m. w okolicach miejscowo ci Nowa Huta i Studzienica. Ramie prawe (wschodnie) wypływa na wysoko ci około 156 m n.p.m. w okolicy ukowa i Wólki Wr ckiej. W okresie przeci gaj cych si okresów suszy koryto rzeki ulega zanikowi. Dopływem lewobrze nym jest Chełmna (16,0 km), natomiast prawobrze nym Dopływ spod Wr czy (Czarna Struga, Dopływ z Olszówki), posiadaj cy długo 11,6 km. Podobnie jak rzeka główna, dopływy s ciekami okresowymi. Z powy szych wzgl dów zlewnia rzeki Suchej nie ma znaczenia dla programu udro nienia rzek województwa mazowieckiego. 4.1.13.2. Pisia – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Pisia jest prawobrze nym dopływem Bzury, do której uchodzi w km 30,8 jej biegu. Powierzchnia zlewni wynosi 496,6 km2. Teren zlewni stanowi przede wszystkim pola uprawne, ł ki oraz w znacznie mniejszym stopniu lasy iglaste i mieszane. Długo wynosi 59,9 km. Górna cz Pisi Pisi do poł czenia z Tuczn nazywana jest Pisi G golin , a wspomniana rzeka Tuczna – Pisi Tuczn . Pisia G golina wypływa ze zbiornika retencyjnego (stawu) w miejscowo ci Dwórzno. Jest to typowo nizinna, niewielka rzeka. W górnej cz ci płynie w ród pól i ł k zadrzewionym i ocienionym korytem, o naturalnym charakterze. Jej gł boko rzeka płynie do nie przekracza 1,0 m, z reguły jest to 0,2 – 0,5 m. W dolnej cz ci monotonnym, uregulowanym korytem w ród pół i ł k, nie posiada naturalnych kryjówek za wyj tkiem skupisk ro linno ci naczyniowej rosn cej w dnie rzeki. Najwi kszymi dopływami s : prawobrze na Pisia Tuczna o długo ci 36,6 km oraz lewobrze na Okrzesza (15,2 km). Dopływy cieku głównego cechuj si bardzo zbli on charakterystyk jak ciek główny. Płyn zadrzewionymi ale płytkimi ( 0,2 – 0,3 m gł boko ci) korytami, z niewielk ilo ci miejsc kamienistych lub ilastych o litym dnie w cz ci ródłowej, oraz monotonnym i uregulowanym rytmem w cz ci dolnej. 4.1.13.3. Utrata – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Utrata jest ciekiem o długo ci 78,2 km. Płynie po ogromnej równinie denudacyjnej, która wytworzyła si poprzez rozgał zienie dolin fluwoglacjalnych Prawisły. Dno tych dolin nadaje tej cz ci regionu wygl d kotliny, nazywanej Kotlin Warszawsk . 50 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Na terenie Kotliny Warszawskiej bardzo rozpowszechnione s iły warwowe (wst gowe). Koryto rzeki poło one jest na iłach wst gowych i le y w bardzo płytkiej dolinie. W pobli u Błonia szeroko doliny wynosi około 300 metrów, a wysoko brzegów doliny od 2 do 3 metrów. Na równinie przylegaj cej do doliny Utraty, głównym składnikiem morfologii geologicznej s wały piaszczyste. St d okolica ma charakter wydmowy. Utrata jest rzek typowo nizinn . Gleby w jej zlewni s raczej ubogie i piaszczyste. Charakterystyk geomorfologiczn Utraty przedstawiono poni ej. TABELA 15. GEOMORFOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA RZEKI UTRATA. Ciek podstawowy i dopływy Utrata Geologia podło a Wysoko ródeł (m npm.) Długo (br. km) Powierzchnia dorzecza (km2) Przepływ (m3/sek) Piaski rzeczne, gliny zwałowe, iły warwowe 158 76,5 701,56 0,010-3,55 Koryto rzeki Utraty poddawane było licznym zabiegom regulacyjnym. Regulacje te polegały na jego wyprostowaniu i skierowaniu do nowo wykopanego, w celu umo liwienia szybszego odpływu wody zarówno w korycie, jak i w tym fragmencie dolin gdzie regulacj wykonano. Szeroko koryta w granicach stałego porostu traw w górnym biegu wynosi w miejscach wodowskazowych 3,30; 3,30; 7,50; 9,30 m. Gł boko jest zmienna od 0,27 do 0,8 m. Przepływ redni roczny (wg PIHM) wynosi dla wodowskazu: Mroków 0,120 m3/s, Komorów 0,26 m3/s, Krubice 1,6 m3/s, odcinka uj ciowego 1,98 m3/s. Brzegi rzeki s wolne od drzew, z silnymi znamionami regulacji, z wyj tkiem odcinka górnego powy ej Pruszkowa. Dno rzeki jest piaszczyste, we fragmentach górnego biegu przełomowe, wirowe, a nawet kamieniste, mocno urozmaicone zwalonymi pniami drzew i ro linno ci podwodn . Budowa morfologiczna i spadek rzeki wskazuje na jej charakter nizinny. Dolina rzeki zurbanizowana a poni ej Błonia rolniczo intensywnie u ytkowana. Dopływy Utraty s ciekami bardzo małymi, niekiedy wysychaj cymi. Dno tych cieków jest najcz ciej piaszczyste albo muliste. W dolinie Utraty, szczególnie we fragmentach poddanych gospodarce rolnej, wyst puj liczne kanały melioracyjne, osuszaj ce obszar doliny. 4.1.13.4. Łasica (Kanał Łasica) – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Łasica (Kanał Łasica) jest prawobrze nym dopływem Bzury, zbieraj cym wody z obszaru Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny. Rzeka uregulowana jest Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 51 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego w formie kanału o szeroko ci w dnie od 0,2 do 12 m. Długo rzeki wynosi 48,1 km, przy spadku wahaj cym si od 0,20 do 0,25 ‰. Powierzchnia zlewni wynosi 424,7 km2, za redni przepływ w rzece wynosi 1,4 m3/s. Jej dopływami s Kanał Olszowiecki, Kanał Ł9 oraz Kanał Zaborowski. Łasica wraz z dopływami tworzy monotonne siedliska o niskim stopniu zró nicowania morfologicznego rzecznych koryt. Nie ma znaczenia dla programu udro nienia rzek województwa mazowieckiego, podobnie jak zlewnia granicz cego z ni Kanału Kromnowskiego. 4.1.14. Mołtawa – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mołtawa jest prawobrze nym dopływem Wisły o długo ci 36,8 km i powierzchni zlewni 243,7 km2. Rzeka nie przyjmuje adnego wi kszego dopływu powierzchniowego. W zagospodarowaniu obszaru powierzchni zlewni przewa aj grunty orne. Praktycznie górna i rodkowa cz jest prawie bezle na, a lasy wyst puj tylko przy uj ciu rzeki do Wisły w 606,1 km. 4.1.15. Kanał Troszy ski (Dobrzykowski) – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Kanał Troszy ski (regionalnie nazywany Dobrzykowskim) jest sztucznym lewobrze nym dopływem Wisły o długo ci 23,2 km. Kanał uchodzi do Wisły na 623,3 km jej biegu w rejonie Dobrzykowa. Zasilany jest wodami gruntowymi oraz wodami cieków płyn cych, z których najwa niejszymi s Nida-G binianka i ciek bez nazwy dopływaj cy z jeziora Ciechomickiego. Głównym atrybutem zlewni s wyst puj ce tam jeziora. Na obszarze zlewni poło onych jest 5 jezior o powierzchni powy ej 10 ha, w tym najwi ksze w województwie mazowieckim – Jezioro Zdworskie. 4.1.16. Skrwa Lewa – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Skrwa Lewa wypływa z zalesionego obszaru poło onego około 130 m n.p.m. na południe od wsi Łani ta w województwa łódzkim. Rzeka płynie pocz tkowo z zachodu na wschód, a nast pnie od 36 km rze bi w wóz o stromych kraw dziach, dochodz cych nawet (pod Gostyninem) do 25 m. Poni ej Gostynina zatraca charakter rynny, płynie płytk dolin wci t w osady piaszczyste. W uj ciowym odcinku rzeka na pocz tku XX-go wieku została spi trzona w wyniku czego powstało Jezioro Soczewka. Zbiornik ten powstał poprzez wybudowanie grobli w poprzek doliny rzeki Skrwy Lewej, około 1,5 km od jej uj cia do Wisły. Spi trzenia 52 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego dokonano dla potrzeb istniej cej tam wówczas fabryki papieru. Aktualnie akwen jest wykorzystywany rekreacyjnie. Skrwa Lewa jest cz ciowo uregulowana i osi ga spadek podłu ny 1,12‰. Zlewnia, o powierzchni ponad 418 km2, le y w 90% na terenie województwa mazowieckiego. Przez jej obszar przebiega linia najmłodszego zasi gu zlodowacenia bałtyckiego fazy leszczy skiej. Tereny le ce na północ od Gostynina poddane były działaniu l dolodu wszystkich zlodowace . Tereny na południe obj te były jedynie wcze niejszymi zlodowaceniami. Charakterystycznym elementem rze by młodoglacjalnej s rynny lodowcowe, wyznaczaj ce kierunki odpływu wód subglacjalnych, a obecnie zaj te s przez jeziora. W granicach zlewni Skrwy Lewej w województwie mazowieckim znajduje si 6 jezior o powierzchni powy ej 10 ha. S to: Jezioro Lubie skie, Białe, Humino, Drzewno, S dek i Szczawi skie. Najwa niejszym dopływem Skrwy Lewej jest rzeka Osetnica, której zlewnia stanowi ponad 30% całkowitej powierzchni odwadnianej przez Skrw . Charakterystyczn cech zlewni Skrwy Lewej jest fakt, i dział wodny jest w wielu miejscach niepewny (mokradła) a poza tym, cz sto poprzecinany przez bramy w dziale wód. W południowej cz ci obszar zlewni ma charakter bifurkacyjny, gdy odwadniany jest w dwóch kierunkach, ku północnemu-zachodowi przez Ostnic oraz ku południowemu- wschodowi przez rzek Przysow ze zlewni Bzury. Zawikłanie hydrografii zwi zane jest z młodo ci postglacjaln rzeczna tego obszaru jest słabo rozwini ta, działy wodne s tego terenu. Sie labilne. Liczne s smugi zabagnie i błot spełniaj cych rol powolnego odpływu lub po przeprowadzeniu rowów, szybkiego odpływu. Zlewnia Skrwy Lewej bardzo korzystnie prezentuje si pod wzgl dem zalesienia. Udział lasów w cało ci omawianego obszaru mo na szacowa na około 50%. Omawiany obszar mo e poszczyci si znaczn ilo ci obszarów chronionych. Nale y tu przede wszystkim Gostyni sko-Włocławski Park Krajobrazowy, który zajmuje północn cz zlewni. Uwarunkowania przyrodnicze zlewni Skrwy Lewej czyni z niej jedn z najbardziej atrakcyjnych cz ci województwa. Na atrakcyjno tego terenu składaj si : bogata sie jezior, urozmaicona rze ba, klimat charakteryzuj cy si mał ilo ci opadów, ró norodno zbiorowisk ro linnych i wysoka lesisto . Elementy te sprawiły, e 70% obszaru zlewni Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 53 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego obj ta jest ochron prawn . O stanie przyrody wiadczy utworzenie na jej terenie 8 rezerwatów przyrody. TABELA 16. DOPŁYWY SKRWY LEWEJ Lp. 1. 2. Nazwa cieku Osetnica Dopływ z Bud Kale skich Długo 29,0 (km) w woj. mazowieckim 29,0 13,4 13,4 ogółem Odbiornik Strona dopływu Powierzchnia zlewni (km2) Kilometr przyj cia dopływu Skrwa Lewa Prawa 16+600 124,6 w woj. mazowieckim 124,6 Osetnica Prawa 12+300 49,1 49,1 ogółem 4.1.17. Skrwa Prawa – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Skrwa Prawa jest prawobrze nym dopływem Wisły o długo ci 117,6 km, wpadaj cym do niej w 645,4 km biegu, na wysoko ci wsi Biskupice (mi dzy Płockiem a Murzynowem). Za pocz tek Skrwy przyj to ciek nazywany niekiedy Okalewk , który wypływa ze wsi Okalewo na Równinie Urszulewskiej na wysoko ci 131 m n.p.m. Za wła ciw Skrw mo na jednak uzna dopiero ciek wypływaj cy z Jeziora Skrwile skiego. Zlewnia o powierzchni 1 633,5 km2 bogata jest w sie cieków i rowów melioracyjnych. Pocz wszy od miejscowo ci Zambrzyca do dopływu spod Sinogóry dolina Skrwy ma szeroko od 0,5 do 1 km i jest zatorfiona. Nast pnie staje si bardzo w ska, do gł boka i wypełniona osadami akumulacji rzecznej. Od dopływu spod Piastowa do Czernicy, dolina Skrwy jest szeroka o stromych, podlegaj cych erozji, zboczach, a w zlewni przewa aj piaski i wiry. Deniwelacja doliny wynosi ok. 50 m. Na odcinku od Bobrownicy do kraw dzi doliny Wisły Skrwa płynie gł bok , meandruj c dolin o stromych zboczach. Zlewni pokrywaj piaski zalegaj ce na glinie zwałowej. Ten ko cowy 26-kilometrowy odcinek rzeki – od okolic Brudzenia Du ego – obj ty został ochron w ramach Brudze skiego Parku Krajobrazowego. Na całej długo ci rzeka ma charakter naturalny, linia brzegowa jest bardzo urozmaicona, a koryto na przewa aj cej długo ci tego odcinka jest gł boko jednostronnie wci te. Dno rzeki jest piaszczyste z domieszk wiru i kamieni, a miejscami wyst puje nagromadzenie głazów pochodz cych z obrywów i osuwisk brzegowych. W zatoczkach i za spi trzeniami odkładaj si namuły i detrytus z opadłych li ci. W bezpo rednim s siedztwie rzeki brzegi porasta olcha, wierzba rokita i leszczyna, których korzenie umacniaj strome brzegi. Wy ej poło one zbocza doliny porastaj lasy li ciaste, głównie gr dy. Wszystkie te czynniki tworz wyj tkow ró norodno siedlisk dost pnych dla fauny wodnej i l dowej. 54 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Mi dzy Brudzeniem a Radotkami rzeka odznacza si du pr dko ci przepływu. Przechodz c przez fragment moreny czołowej Skrwa intensywnie meandruje, tworz c liczne bystrza, czym przypomina rzeki wy ynne. Spadek jednostkowy koryta rzecznego si ga 2,2 m km-1 (spadek całkowity 0,74 m km-1). Uj ciowy, około 2-kilometrowy odcinek rzeki, mi dzy Cierszewem a Biskupicami znajduje si pod wpływem cofki powstałej po zbudowaniu tamy pi trz cej na Wi le we Włocławku i ma wybitnie zmieniony charakter. Szeroko rzeki wynosi tu 150-300 m. Nurt jest w znacznym stopniu spowolniony, a pierwotnie piaszczyste dno pokryte jest warstw mułu. 4.1.17.1. Chraponianka – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Lewobrze ny dopływ o długo ci 19,3 km, o powierzchni 111,8 km2, uchodzi do Skrwy Prawej na 30,6 km jej biegu. W zlewni wyst puje zawikłana i g sta sie strug, kanałów i rowów, a jej znaczne obszary pokrywaj torfy i piaski wydmowe. 4.1.17.2. Sierpienica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sierpienica o długo ci 52,4 km odwadnia obszar o powierzchni 395,8 km2. Uchodzi do Skrwy na 62,6 km jej biegu. Jej ródła znajduj si w okolicach Bielska. Ciekami ródłowymi s Sierpienica Prawa i Lewa, przy czym za ciek główny przyj to uznawa Sierpienic Lew . Płynie ona szerok , miejscami zatorfion dolin , a otaczaj ca j wysoczyzna zbudowana jest z piasków i glin. W pocz tkowym odcinku Sierpienica płynie przez tereny zabudowane. W rodkowej cz ci zlewni wyst puje g sta sie strug i rowów melioracyjnych. Na tym odcinku płynie przez tereny rolne, głównie ł ki. 4.1.17.3. Wierzbica – poło enie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Długo tego lewobrze nego dopływu wynosi 33,4 km, za powierzchnia zlewni 122,1 km2. Uchodzi do Skrwy na 105,9 km jej biegu. Płynie w gł bokiej dolinie na 20 m, deniwelacja terenu wynosi do 70 m. TABELA 17. DOPŁYWY SKRWY PRAWEJ Lp. 1. 2. 3. Nazwa cieku Chraponianka Sierpienica Wierzbica Długo ogółem 19,3 52,4 33,4 (km) w woj. mazowieckim 19,3 52,4 33,4 Odbiornik Skrwa Prawa Skrwa Prawa Skrwa Prawa Strona dopływu Lewa Lewa Lewa Kilometr przyj cia dopływu 62+600 105+900 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Powierzchnia zlewni (km2) ogółem 111,8 395,8 122,1 w woj. mazowieckim 111,8 395,8 122,1 55 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5. Ogólna jako wód powierzchniowych płyn cych Jednym ze sposobów korzystania ze rodowiska jest wprowadzanie cieków do wód lub do ziemi. Jest to istotne ródło zanieczyszczenia wód. Wprowadzane do cieków wodnych oraz ziemi zanieczyszczenia powoduj obni enie walorów jako ciowych i u ytkowych wód. Rozwój gospodarczy, a zwłaszcza wzrost produkcji przemysłowej, intensyfikacja rolnictwa oraz koncentracja ludno ci w du ych aglomeracjach miejskich spowodowały pojawienie si presji na ekosystemy wodne o czysto antropogenicznym charakterze. Ł czna wielko zrzutu cieków w 2004 roku w województwie mazowieckim wynosiła 247,6 hm3, w tym: • cieki oczyszczone - 179,6 hm3 o mechanicznie - 9,0 hm3 o chemicznie - 1,7 hm3 o biologicznie - 137,2 hm3 o z podwy szonym usuwaniem biogenów - 31,7 hm3 • cieki nieoczyszczone - 68,0 hm3 0,8 hm3 o odprowadzane z zakładów - o odprowadzane kanalizacj - 67,2 hm3 Głównym odbiornikiem cieków z województwa mazowieckiego jest rzeka Wisła. Bezpo rednio przyjmuje ona ponad 90% wszystkich cieków z powiatów: kozienickiego, otwockiego, warszawskiego, płockiego i miasta Płocka. Drugim pod tym wzgl dem odbiornikiem jest Radomka, a nast pnie Narew. W województwie mazowieckim w 2004 roku eksploatowano (według danych WIO ) około 550 oczyszczalni cieków komunalnych i przemysłowych. Redukcja zanieczyszcze , w dopływaj cych do oczyszczalni ciekach, zale na jest od stosowanej technologii, stanu technicznego obiektu oraz ilo ci i jako ci dopływaj cych cieków. W oczyszczalniach eksploatowanych w województwie przewa a technologia mechaniczno-biologiczna, cz sto z podwy szonym usuwaniem biogenów. Stan techniczny oczyszczalni jest na ogół dobry. Jednak e du a grupa oczyszczalni nie spełnia wymaga wynikaj cych z zało e projektowych i nało onych na nie decyzji administracyjnych. Obiekty s i niejednokrotnie posiadaj bardzo du e rezerwy przepustowo ci. Cz le eksploatowane oczyszczalni cieków nie posiada technologii pozwalaj cej na redukcj zwi zków azotu i fosforu, które to zwi zki niejednokrotnie decyduj o zaklasyfikowaniu rzek do wód złej jako ci (V klasa). 56 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Pomimo istnienia oczyszczalni cieków we wszystkich miastach w województwie mazowieckim w 2004 r. odprowadzono do wód powierzchniowych około 68 hm3 cieków nieoczyszczonych, z czego a 67,2 hm3 stanowiły cieki komunalne. Główn przyczyn takiej sytuacji jest zbyt krótka sie kanalizacyjna, co powoduje, e pomimo istnienia w mie cie oczyszczalni o wolnej przepustowo ci, cz cieków odprowadzana jest, z niektórych o rodków w stanie nieoczyszczonym do odbiorników. Przykładem jest Pułtusk, gdzie z uwagi na zbyt krótk sie kanalizacyjn do oczyszczalni trafia jedynie 70% cieków mo liwych do oczyszczenia, a pozostałe cieki z miasta nieoczyszczone odprowadzane s do Narwi. Spektakularnym przykładem jest Warszawa, która do oczyszczalni „Czajka” kieruje tylko połow swoich cieków, a pozostałe w stanie surowym trafiaj do Wisły. Oczyszczalnia „Południe” dla południowej cz ci lewobrze nej Warszawy została oddana do u ytkowania pod koniec 2005 r., obecnie trwa jej rozruch. Przewiduje si , e pełny efekt ekologiczny zostanie osi gni ty w 2006 r. W latach 2006-2010 planowana jest rozbudowa i modernizacja prawobrze nej oczyszczalni „Czajka” oraz realizacja systemu przesyłu do niej cieków z lewobrze nej cz ci stolicy. Oprócz cieków odprowadzanych zorganizowanymi systemami kanalizacyjnymi, du e znaczenie dla zanieczyszczenia wód powierzchniowych ma nieuregulowana gospodarka ciekowa w wiejskich jednostkach osadniczych. Rosn ca ilo przył czy wodoci gowych, poprawiaj ca zdecydowanie warunki sanitarne gospodarstw rolnych, sprzyja jednocze nie powstawaniu, w znacznie wi kszych ilo ciach, cieków bytowych i z hodowli zwierz t. Podczas, gdy zrzut cieków z oczyszczalni jest skoncentrowany i odbywa si punktowo kolektorami, spływ zanieczyszcze z terenów wiejskich nast puje, w zwi zku z nieuporz dkowaniem gospodarki ciekowej, systematycznie na całej długo ci odbiornika. Stały dopływ cieków powoduje degradacj wód powierzchniowych, ju w odcinkach ródłowych. Nowe sposoby oceny czysto ci wód wprowadzone zostały rozporz dzeniem Ministra rodowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U. Nr 32, poz. 284). Wprowadza ono pi klas jako ci wód powierzchniowych, z uwzgl dnieniem kategorii jako ci wody A1, A2 i A3, okre lonych w przepisach w sprawie wymaga , jakim powinny odpowiada wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ci w wod przeznaczon do spo ycia: 1) klasa I – wody o bardzo dobrej jako ci: Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 57 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego a) spełniaj wymagania okre lone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludno ci w wod przeznaczon do spo ycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem wła ciwym dla kategorii A1, b) warto ci wska ników jako ci wody nie wskazuj na adne oddziaływania antropogeniczne; 2) klasa II – wody dobrej jako ci: a) spełniaj w odniesieniu do wi kszo ci wska ników jako ci wody wymagania okre lone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludno ci w wod przeznaczon do spo ycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem wła ciwym dla kategorii A2, b) warto ci biologicznych wska ników jako ci wody wykazuj niewielki wpływ oddziaływa antropogenicznych; 3) klasa III – wody zadowalaj cej jako ci: a) spełniaj wymagania okre lone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludno ci w wod przeznaczon do spo ycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem wła ciwym dla kategorii A2, b) warto ci biologicznych wska ników jako ci wody wykazuj umiarkowany wpływ oddziaływa antropogenicznych; 4) klasa IV – wody niezadowalaj cej jako ci: a) spełniaj wymagania okre lone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludno ci w wod przeznaczon do spo ycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem wła ciwym dla kategorii A3, b) warto ci biologicznych wska ników jako ci wody wykazuj , na skutek oddziaływa antropogenicznych, zmiany ilo ciowe i jako ciowe w populacjach biologicznych; 5) klasa V – wody złej jako ci: a) nie spełniaj wymaga dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludno ci w wod przeznaczon do spo ycia, b) warto ci biologicznych wska ników jako ci wody wykazuj , na skutek oddziaływa antropogenicznych, zmiany polegaj ce na zaniku wyst powania znacznej cz ci populacji biologicznych. 58 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1. WISŁA Wisła przepływa przez województwo mazowieckie na odcinku o długo ci ponad 320 km, z czego około 25 km przypada na Zbiornik Włocławski. Jest to rzeka tranzytowa przecinaj ca województwo na dwie cz ci. Dla obszaru województwa stanowi główne ródło poboru wody i jednocze nie główny odbiornik cieków. Pierwsze badania wody wi lanej przeprowadzono – według dost pnej literatury – w Warszawie w 1934 roku na potrzeby wodoci gów i kanalizacji w Warszawie. Wisła była wtedy rzek czyst , o du ej zdolno ci samooczyszczania si . Charakteryzowała si małym zasoleniem i nisk zawarto ci substancji organicznych. St enia zwi zków azotowych w wodzie ujmowanej dla potrzeb ówczesnego wodoci gu centralnego były na bardzo niskim poziomie, daleko odbiegaj cym od obecnie obowi zuj cych wymaga okre lonych w przepisach prawnych. Uwag zwraca jednak du a rozbie no w st eniach zawiesiny ogólnej w tym czasie, która okresowo przekraczała nawet kilkakrotnie obecnie obowi zuj ce normy. Jest to z pewno ci wynikiem spływów powierzchniowych, szczególnie w okresach roztopów wiosennych oraz odprowadzanie cieków socjalno-bytowych cz sto w stanie surowym lub tylko w niewielkim stopniu oczyszczonych. Nawi zuj c do dzisiejszych kryteriów oceny mo na stwierdzi , e jako wody wi lanej (z wyj tkiem zawiesiny ogólnej) najcz ciej odpowiadała I klasie czysto ci wód i była zbli ona do wymaga przewidzianych w dyrektywie Wspólnoty Europejskiej 75/440/EEC dla wód wykorzystywanych jako ródło wody do picia przy zało eniu uproszczonego uzdatniania wody w drodze filtracji i dezynfekcji. W latach powojennych (1945 – 1954) daje si zauwa y pocz tek tendencji wzrostowych niektórych wska ników zanieczyszczenia wody wi lanej. Dotyczy to przede wszystkim chlorków, utlenialno ci i suchej pozostało ci. Wzrost warto ci tych wska ników był na pocz tku powolny, ale w 1954 roku warto ci te były wyra nie wy sze od warto ci, jakie wyst powały w 1945 czy 1934 roku. Nadal jeszcze st enia zwi zków azotu były zdecydowanie poni ej obecnie wymaganego poziomu I klasy czysto ci. Zwraca te uwag niskie st enie siarczanów oraz wysoka zawarto tlenu rozpuszczonego. W okresie od 1934 do 1954 roku najwi kszy wzrost zanotowano w st eniach chlorków. Ich warto w okresie dwudziestolecia wzrosła ponad dwukrotnie. Przyczyn wzrostu st e chlorków w wodzie wi lanej był prawdopodobnie dopływ zanieczyszczonych wód z południowej Polski, tj. zawieraj cych wody kopalniane. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 59 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego W miar rozbudowy miast i przemysłu wzdłu biegu Wisły, wzrastała systematycznie ilo odprowadzanych cieków oraz ich obci enie ładunkami zanieczyszcze . Natomiast działania i nakłady na rzecz ochrony wód były niewspółmiernie niskie w stosunku do rosn cego zanieczyszczenia rzek. Przeprowadzone przez Pa stwowy Zakład Higieny w Warszawie w 1956 roku badania wody wi lanej, w miejscu uj cia jej dla wodoci gów warszawskich, wskazywały na to, e woda w Wi le, na wysoko ci uj cia, wykazywała nieznaczne zanieczyszczenie. Ujemny wpływ na stan zanieczyszczenia rzeki wywierały cieki odprowadzane na przedmie ciach Warszawy. W roku 1966 stwierdzono, e woda w Wi le, na wysoko ci Warszawy, nie odpowiadała wymaganiom. Dotyczyło to takich parametrów jak: barwa, zapach, st enie elaza, manganu, miana coli, a nawet zawarto ci fenoli. W latach 1967 – 1968 w dalszym ci gu obserwowano wzrost zanieczyszczenia wody w Wi le. Miało to niekorzystny wpływ na zdolno rzeki do samooczyszczania. Szczególnie niekorzystny dla jako ci wody w Wi le był przełom roku 1968/69. Wykonane analizy pozwoliły na stwierdzenie, e surowa woda zawierała znaczne ilo ci amoniaku, chlorków i manganu oraz nienaturaln barw . Analizuj c sytuacj w latach 1954 – 1968 mo na stwierdzi , e w warto ciach rednich stan zanieczyszczenia znacznie si pogorszył, cho w ostatnich latach tego okresu nast powało spowolnienie degraduj cych zmian. Dane archiwalne z tego okresu wskazuj na szczególnie szkodliwe zjawisko wzrostu st e zwi zków fenolowych i amoniaku, nasilone wyst powanie fitoplanktonu oraz pewien wzrost barwy i zapachu. Stopniowo prowadzona zabudowa dorzecza Wisły zbiornikami i stopniami wodnymi spowodowała pewn popraw w rednim składzie jako ciowym wody, lecz przy jednoczesnym niskim stopniu oczyszczania cieków przemysłowych i komunalnych, nie przyniosła oczekiwanych efektów. Analizuj c zmiany stanu czysto ci rzeki na wysoko ci Warszawy, mo na stwierdzi , e okres od 1968 r. do pocz tku lat 90. przyniósł dalsze pogorszenie si jej jako ci. W ci gu rozpatrywanego okresu nast pił dalszy wzrost st enia chlorków (ponad 3krotnie), azotu azotanowego (ponad 4,5-krotnie), substancji organicznej wyra onej wska nikami BTZ5 oraz ChZTCr. W odniesieniu do BTZ5 wody Wisły utrzymywały si na rednim poziomie II klasy czysto ci wód, lecz warto tego wska nika na przestrzeni 27 lat wzrosła o 3,7 mg/dm3, tj. o około 73,3%. Pomimo znacznego wzrostu st e zwi zków azotu 60 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego w wodach wi lanych, prawie we wszystkich przypadkach, wod w rzece, w zakresie tego parametru, mo na było zaliczy do I klasy czysto ci. Przedstawiona ocena stopnia zanieczyszczenia Wisły w rejonie Warszawy w okresie od 1934 do 1990 roku wykazała stale pogarszaj cy si stan czysto ci rzeki. Na podstawie zebranych danych trudno oceni jednoznacznie trendy zmian stopnia zanieczyszczenia Wisły, tym bardziej, e wzgl dnie mała liczba bada nie daje podstaw do formułowania daleko id cych wniosków. Dodatkow wad prowadzonej oceny jest brak ujednoliconych danych, ró norodno stosowanych metodyk badawczych oraz ocena wyników głównie na podstawie warto ci rednich, osi ganych w danym roku. Mało jest natomiast danych o rozpi to ci uzyskiwanych wyników oraz cz sto ci wyst powania prób z przekroczeniami okre lonych wska ników. Jednak pomimo ułomno ci posiadanej bazy danych wyra nie zarysowuje si tendencja wzrostu wielu wska ników w miar rozwoju przemysłu. W latach 1991 – 2001 najwi ksze zmiany zaobserwowano w wielko ci st e metali ci kich, których oznaczane warto ci były kilkakrotnie ni sze od warto ci notowanych na pocz tku lat 90. Zawarto kadmu w wodach wi lanych zmniejszyła si około 10-krotnie, a ołowiu 3-krotnie, przy czym w wi kszo ci przypadków odnotowano wzrost st enia metali w latach 1992 – 1995, po czym nast pował systematyczny spadek ich zawarto ci. Obecnie mo na powiedzie , e zawarto metali ci kich kształtuje si na poziomie I klasy czysto ci. W latach 1991 – 2005 zarysowała si zanieczyszczenia rzeki a dynamik wyra na zale no pomi dzy stanem zmian gospodarki krajowej. Pocz tek lat 90. charakteryzował si obni eniem ilo ci emitowanych cieków, co te wpłyn ło na obni enie st e niektórych zanieczyszcze w rzece. Obni enie emisji było zwi zane z upadkiem wielu zakładów przemysłowych oraz z obni eniem wielko ci produkcji. Lata 1992 – 1995 to lata wzrostu gospodarczego oraz istotnych działa proekologicznych, które zaowocowały dalszym zmniejszeniem st e wi kszo ci zanieczyszcze . Wynikało to najcz ciej z budowy nowych i modernizacji istniej cych oczyszczalni cieków oraz wprowadzenia proekologicznych technologii produkcji. Najwi ksz aglomeracj odprowadzaj c wody i cieki do Wisły jest Warszawa. Kanalizacja w Warszawie jest w wi kszo ci typu ogólnospławnego i dzieli si na dwa niezale ne systemy: lewo- i prawobrze ny. System lewobrze ny odprowadza cieki komunalne bez oczyszczania, głównie przez kolektor Burakowski i kolektor Biela ski. Ogólna ilo cieków emitowanych tymi kolektorami wynosiła, w 2004 r. roku, ponad 345 tys. m3/dob . Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 61 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego System prawobrze ny prawie w cało ci odprowadza cieki do oczyszczalni „Czajka” o przepustowo ci 400 tys. m3/dob . cieki oczyszczone odprowadzane s do Wisły kanałem, którego wylot znajduje si na 527,4 km. cieki okresowo wykazuj ponadnormatywne st enia m.in. fosforu ogólnego, azotu ogólnego i ekstraktu eterowego. Zakłady przemysłowe zrzucaj ce cieki do Wisły w rejonie Warszawy to w wi kszo ci elektrociepłownie warszawskie – EC Siekierki i EC era – odprowadzaj ce głównie podgrzane wody pochłodnicze. Znacz ce ilo ci cieków do wód wi lanych odprowadzane s równie z Płocka. S to cieki komunalne z miasta i przemysłowe, odprowadzane z najwi kszego zakładu rafineryjnopetrochemicznego w Polsce – PKN „ORLEN” S.A. Na podstawie bada w 2005 roku, wody Wisły zostały ocenione w wi kszo ci przekrojów jako IV klasa (tj. wody niezadowalaj cej jako ci). Jedynie poni ej Warszawy dopływ du ej ilo ci cieków spowodował pogorszenie jako ci wody do V klasy – głównie ze wzgl du na wska niki bakteriologiczne. W wodzie wi lanej płyn cej w kierunku Płocka malej st enia wi kszo ci wska ników klasyfikuj c rzek do IV klasy czysto ci. Na całym mazowieckim odcinku Wisły barwa wody została oceniona jako IV klasa, a selen IV lub V klasa. Na całej długo ci rzeki stwierdza si zakwity okrzemkowo-zielenicowe trwaj ce od wiosny do jesieni, potwierdzeniem czego jest wysokie st enie chlorofilu, przewa nie przekraczaj ce dopuszczalny próg, ustalony dla IV klasy czysto ci. Z licznych dopływów Wisły najbardziej zanieczyszczona jest Bzura uchodz ca do niej w okolicach Wyszogrodu. Ze wzgl du na du wpływ na jako ilo zanieczyszcze w wodach tej rzeki, jej wody w Wi le jest znacz cy. Dopływy Wisły takie jak Pilica i Narew prowadz ce du e ilo ci wody, maj wody czy ciejsze od rzeki głównej, w zwi zku z tym nie oddziałuj na ni negatywnie. Pozostałe dopływy Wisły ze wzgl du na niewielkie nat enie przepływu, nie maj znacz cego wpływu na jako rzeki głównej. 5.1.1. Kr pianka Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki jest miasto Lipsko, które odprowadza około 1 300 m3/ dob cieków po oczyszczeniu biologicznym. cieki okresowo wykazuj ponadnormatywne st enia zwi zków azotu w stosunku do obowi zuj cych norm. Według bada monitoringowych przeprowadzonych w 2005 roku, górny odcinek Kr pianki odpowiadał III klasie czysto ci. W przypadku selenu i stanu sanitarnego stwierdzono klas – odpowiednio – V i IV, co jednak nie miało wpływu na wynik klasyfikacji ko cowej. 62 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Dopływ oczyszczonych cieków komunalnych z Lipska ma zdecydowanie negatywny wpływ na jako wody w Kr piance. Wyst puje wzrost warto ci prawie wszystkich parametrów, a st enie azotynów, fosforanów, selenu oraz liczba bakterii coli kwalifikuj rzek na tym odcinku do V klasy czysto ci. W kierunku uj cia stan jako ci wody w rzece poprawia si i Kr pianka w 2005 roku odprowadzała do Wisły wody odpowiadaj ce III klasie jako ci. Nale y zauwa y , i stan czysto ci wody w rzece w stosunku do lat poprzednich uległ poprawie na całej długo ci w zakresie wi kszo ci z badanych parametrów. 5.1.2. Ił anka Bezpo rednimi ródłami zanieczyszczenia rzeki s w Ił y, przy czym najwi ksza ilo przedsi biorstwa zlokalizowane cieków odprowadzana jest przez Zakład Wodoci gów i Kanalizacji w Ił y – ponad 900 m3 na dob . Ił anka w górnym biegu, do przyj cia cieków z Ił y, prowadzi wody odpowiadaj ce III klasie czysto ci (2005 r.). Poni ej Ił y jako spraw podwy szonych st e wody ulega pogorszeniu do klasy IV za fosforanów, selenu, barwy oraz złego stanu sanitarnego. Dzi ki naturalnym zdolno ciom samooczyszczania, stan wody w rzece na pozostałym odcinku poprawia si i Ił anka badana w punktach: Ciepielów i Chotcza wykazuje III klas jako ci, co potwierdziły badania monitoringowe prowadzone w 2005 roku. Aktualnie jest to jedna z bardziej czystych rzek województwa. 5.1.3. Zwolenka Głównym ródłem zanieczyszcze rzeki Zwolenka jest Zakład Usług Komunalnych w Zwoleniu, który wprowadza do rzeki około 1 400 m3/ cieków na dob oraz RSM „ROLMLECZ” – ok. 780 m3/ dob . W górnym biegu (do Zwolenia) rzeka jest w miar czysta. Badania prowadzone w roku 2000 wykazały niewielkie przekroczenia III klasy czysto ci jedynie w przypadku zwi zków organicznych. Wzrost zanieczyszcze jest notowany po dopływie oczyszczonych cieków ze Zwolenia. Analizy wykazały podwy szone do V klasy jako ci st enia: BZT5, azotu Kjeldahla, amoniaku i fosforanów. W miar oddalania si od głównego ródła zanieczyszcze stan czysto ci rzeki poprawia si , osi gaj c przed uj ciem III klas czysto ci (lata 20002002). Stan czysto ci rzeki poni ej Zwolenia, w ostatnich latach, uległ poprawie. Najwi ksze, pozytywne zmiany stwierdzono w st eniach BZT5 i fosforanach. St enia tych dwóch Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 63 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego parametrów w stosunku do 1980 roku (poni ej Zwolenia) zmniejszyły si prawie 5-krotnie. Niewiele mniejsz ró nic zanotowano w st eniu zawiesiny ogólnej. 5.1.4. Zago d onka Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki w jej górnym odcinku s cieki komunalne odprowadzane z Pionek, natomiast w dolnym – cieki komunalne z Kozienic. W obu oczyszczalniach cieki s prawidłowo oczyszczane i nie wykazuj przekrocze w stosunku do dopuszczalnych norm. Rzeka Zago d onka w 2004 roku w górnym odcinku (do Pionek) była wzgl dnie czysta – jej wody odpowiadały III klasie czysto ci. Wzrost zanieczyszcze obserwowany był od przyj cia oczyszczonych cieków komunalnych z miejscowo ci Pionki. Oczyszczalnia miejska (dawniej ZTS „PRONIT” S.A.) odprowadza do rzeki około 3 000 m3/ dob oczyszczonych cieków komunalnych. Oczyszczalnia wymaga modernizacji. Po dopływie cieków w rzece widoczny jest wzrost warto ci poszczególnych parametrów, a cz (fosforany, przynale no fosfor ogólny, liczba bakterii coli) była czynnikiem z nich determinuj cym rzeki Zago d onka, poni ej Pionek, do V klasy czysto ci. W dalszym biegu nast puje samooczyszczenie si rzeki, ale po około 10 km Zago d onka przyjmuje cieki komunalne z Kozienic (ok. 312 m3/ dob ). Te jednak nie wpływaj ju w tak istotny sposób na zmian jako ci wody Zago d onki, która na odcinku od Kozienic do uj cia do Wisły odpowiada IV klasie czysto ci (2004 r.). 5.1.5. Radomka Bezpo rednio do Radomki w wi kszej ilo ci odprowadzane s tylko cieki komunalne z miasta Przysucha (około 700 m3/ dob ). Pozostałe zakłady odprowadzaj mniejsze ilo ci cieków, jednak wyniki bada wykazuj na wypadki naruszenia dopuszczalnych warunków, jakim powinny odpowiada cieki wprowadzane do wód. Naruszenie dotyczy przewa nie zwi zków azotowych. Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki s doprowadzane przez dopływ – rzek oczyszczone Mleczn . Do 1994 roku cieki z Radomia cieki odprowadzane do Mlecznej były niedostatecznie oczyszczone. Aktualnie oczyszczalnia pracuje dobrze, a cieki nie wykazuj przekrocze w stosunku do pozwolenia wodno-prawnego, i w zwi zku z tym stanowi coraz mniejsze zagro enie dla wód Radomki. 64 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego W górnym i rodkowym odcinku (do uj cia rzeki Mlecznej) rzeka Radomka jest wzgl dnie czysta – jej wody rzadko wykraczaj poza III klas czysto ci wód powierzchniowych. W 2005 roku (za spraw pojedynczych parametrów) klas IV stwierdzono poni ej Przysuchy w m. Zbo enna, zbiorniku Domaniów oraz w punktach pomiarowych Słowików i Bartodzieje. Wzrost zanieczyszcze obserwowany jest od przyj cia wód Mlecznej i utrzymuje si , mimo naturalnej zdolno ci samooczyszczania rzeki, do jej uj cia do Wisły. Do połowy lat 90. zawarto w wodzie substancji organicznych łatwo rozpuszczalnych (BZT5) wynosiła nawet powy ej 70 mg O2 / dm3. Fosforany w rzece kilkakrotnie przekraczały dopuszczalne normy. Podobnie było w przypadku azotu azotanowego. Stan sanitarny w 100% pobranych prób potwierdzał nadmierne zanieczyszczenie rzeki ciekami pochodzenia antropogenicznego. Radykalne zmniejszenie zanieczyszczenia wód rzeki Radomki substancjami biogennymi i organicznymi poni ej uj cia Mlecznej nast piło w połowie lat 90. Jest to efekt uruchomienia biologicznej cz ci oczyszczalni cieków dla Radomia, co daje si wyra nie zauwa y analizuj c wyniki bada zawarto ci w wodzie poszczególnych zanieczyszcze . W 2005 roku w Radomce, poni ej uj cia Mlecznej, tylko wska niki okre laj ce stan sanitarny zostały ocenione jako V klasa. Pozostałe parametry, w tym zwi zki azotu i fosforu odpowiadały co najmniej IV klasie czysto ci. 5.1.5.1. Mleczna Głównym ródłem zanieczyszczenia Mlecznej jest rzeka Pacynka – bezpo redni odbiornik cieków z Radomia. Do 1994 roku po przyj ciu wód Pacynki Mleczna zamieniała si w odkryty kolektor ciekowy. Prawie 100% wyników laboratoryjnych wód Mlecznej przed jej uj ciem do Radomki nieosi gało wymaganych norm. Rzeka była całorocznie pozbawiona tlenu rozpuszczonego, a st enia wi kszo ci badanych parametrów osi gały warto ci cieków surowych. Po oddaniu biologicznej cz ci oczyszczalni cieków dla Radomia stan Mlecznej w przekroju uj ciowym poprawił si . Nie osi gn ła ona jednak lepszej klasy czysto ci w wi kszo ci badanych parametrów, ale wykonane analizy wykazuj nieporównywalnie ni sze wyniki od tych jakie notowano w połowie lat 90. Mleczna aktualnie wykazuje równomierne zanieczyszczenie na całej długo ci nios c du e ilo ci zwi zków biogennych i organicznych. W roku 2004 powy ej uj cia Pacynki stwierdzono klas IV czysto ci, natomiast przy uj ciu do Radomki, Mleczna prowadziła wody Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 65 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego charakterystyczne dla V klasy jako ci, ze wzgl du na: stan sanitarny oraz wysokie st enia: ChZTCr, amoniaku, azotu Kjeldahla, fosforanów, selenu. Nale y doda , i na negatywny obraz rzeki dodatkowo maj prawdopodobnie wpływ niekontrolowane zrzuty cieków bytowych odprowadzanych z Radomia, wody opadowe odprowadzane kanalizacj burzow z miasta oraz wtórne zanieczyszczenie spowodowane du ilo ci osadów dennych. 5.1.5.2. Wi zownica Wi zownica nie jest bezpo rednim odbiornikiem cieków. Dwa zakłady zlokalizowane w jej zlewni odprowadzaj cieki do jej dopływów, a gospodarka ciekowa jest w nich prowadzona prawidłowo. Rzeka badana jest tylko w jednym punkcie – przed uj ciem do Radomki. W 2002 roku jej wody odpowiadały III klasie czysto ci. 5.1.5.3. Szabasówka Szabasówka, główny dopływ Radomki, w górnym biegu przyjmuje cieki komunalne z Wierzbicy. Przeprowadzone kontrole wiadcz , e st enia poszczególnych parametrów w wielu przypadkach przekraczaj obowi zuj ce normy. W roku 2001 rzeka monitorowana przed uj ciem do Radomki prowadziła wody na pograniczu III i IV klasy czysto ci (klasie IV odpowiadały m.in. warto ci ChZTCr i ChZTMn). St enia zwi zków biogennych były na poziomie II i III klasy czysto ci. Szabasówka na odcinku uj ciowym jest kontrolowana od 1979 roku i przez cały czas utrzymuje si na zbli onym poziomie. Badania prowadzone w roku 2002 w rejonie miejscowo ci Lipienice wskazały na V klas jako ci wody Szabasówki po przyj ciu cieków odprowadzanych rowem odkrytym z Wierzbicy. Wzrost warto ci widoczny był przede wszystkim w przypadku: BZT5, ChZTCr, ChZTMn, przewodno ci elektrolitycznej, substancji rozpuszczonych i stanu sanitarnego. 5.1.6. Okrzejka W zlewni Okrzejki nie wyst puj du e punktowe ródła zanieczyszcze wód. Działa w tym rejonie jedynie tylko kilka małych oczyszczalni cieków. Na podstawie bada prowadzonych w latach 2004-2005 w dwóch przekrojach pomiarowych zlokalizowanych w miejscowo ciach Trojanów i Maciejowice, stwierdzi mo na, e wody Okrzejki, na całej badanej długo ci klasyfikuj si do IV klasy jako ci. 66 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Wska niki decyduj ce o klasie to: azot Kjeldahla, ChZTCr, selen, elazo i barwa. Jedynie liczba bakterii coli przekracza warto dopuszczaln dla tej klasy (przy liczbie bakterii coli typu kałowego odpowiadaj cej IV klasie). Woda w rzece od pocz tku bada (1983 rok) nie zmieniła swojej jako ci. Obserwowane s okresowe niewielkie wzrosty st e zwi zków biogennych oraz zanieczyszczenia bakteriologicznego. 5.1.7. Promnik W zlewni tej rzeki nie wyst puj du e punktowe ródła zanieczyszcze . Wi ksze ilo ci cieków odprowadza jedynie Oczyszczalnia Miejska w Łaskarzewie (433 m3/dob ). Ostatnie badania monitoringowe prowadzone w 2005 roku na odcinku uj ciowym rzeki w przekroju Ruda Tarnowska, wskazuj na IV klas czysto ci wód ze wzgl du na wska niki biogenne (azot Kjeldahla i fosforany), selen oraz barw . Jedynie zanieczyszczenie bakteriologiczne okre lane ogóln liczb bakterii coli, odpowiadało klasie V (za liczba bakterii coli typu kałowego – IV klasie). 5.1.8. Wilga Bezpo rednim ródłem zanieczyszczenia rzeki s cieki z terenu Garwolina: komunalne – odprowadzane z Miejskiej Oczyszczalni oraz produkcyjne – z Okr gowej Spółdzielni Mleczarskiej w Woli R bkowskiej. Ł cznie z obu ww. obiektów w ci gu doby odprowadzanych jest do rzeki około 5500 m3 cieków. Obie oczyszczalnie dotrzymuj warunków pozwole wodno-prawnych (nieznaczne przekroczenia w st eniach fosforu wyst puj jedynie w OSM). Rzeka na całej długo ci prowadzi wody IV klasy czysto ci, na co wskazuj badania wykonywane w latach 2004-2005, w trzech przekrojach pomiarowych zlokalizowanych powy ej i poni ej miasta oraz przy uj ciu rzeki w miejscowo ci Wilga. Wody zanieczyszczone s bakteriologicznie (liczba bakterii coli typu kałowego odpowiada V klasie czysto ci, nieznacznie lepiej tylko na uj ciu rzeki). Po dopływie cieków z miasta Garwolina wyst puje wyra ny wzrost st e biogenów w rzece (fosforany w V klasie). Na uj ciu jako wód poprawia si , nie osi gaj c jednak wyra nej zmiany klasy czysto ci. 5.1.9. Pilica Najwi kszymi ródłami zanieczyszcze rzeki oprócz zanieczyszcze wprowadzanych z terenu województwa łódzkiego, s o rodki miejskie: Nowe Miasto, Białobrzegi i Warka. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 67 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Wszystkie cieki odprowadzane do Pilicy w województwie mazowieckim s oczyszczone biologicznie, a najwi ksz ich ilo zrzuca Warka. Pilica od 1979 roku monitorowana jest w 4 punktach pomiarowo-kontrolnych. Od pocz tku bada była rzek stosunkowo czyst – wska niki fizyko-chemiczne bardzo rzadko przekraczały normy odpowiadaj ce III klasie czysto ci. W 1979 roku próg ten nieznacznie został przekroczony przez BZT5, a w latach pó niejszych nast piło nieznaczne podwy szenie st e notowanych w azocie azotanowym i fosforze ogólnym. Stan sanitarny kwalifikował wówczas rzek na poziomie wód pozaklasowych. W drugiej połowie lat 90. w wodach Pilicy obserwowano tak e wysokie pozaklasowe (według ówczesnej klasyfikacji) st enia chlorofilu, co wiadczy o zwi kszonej yzno ci i du ym nasileniu produkcji pierwotnej glonów. Do 2005 roku jako rzeki poprawiła si . St enia poszczególnych parametrów uległy powolnemu, ale systematycznemu zmniejszaniu. Analizy wykonane w 2005 roku wykazały, e jedynie w rejonie Nowego Miasta stwierdzono IV klas czysto ci ze wzgl du na podwy szone warto ci: barwy, selenu i stanu sanitarnego. Nie stwierdzono natomiast wysokiego chlorofilu. Na pozostałym odcinku Pilica prowadziła wody charakteryzuj ce si klas III jako ci. Warto zauwa y , i odpowiadaj st enia zwi zków biogennych (azotu i fosforu) II klasie, co powoduje zakwalifikowanie rzeki do jednej z najczystszych województwa mazowieckiego. 5.1.9.1. Mogielanka Głównym punktowym ródłem zanieczyszczenia rzeki jest miasto Mogielnica. Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, w tym mie cie została oddana do eksploatacji dopiero w 2000 r. Obecnie Mogielanka w górnym odcinku charakteryzuje si III klas jako ci, co potwierdziły badania monitoringowe przeprowadzone w roku 2005. Wzrost zanieczyszcze obserwowany jest poni ej Mogielnicy – wyniki analiz wykonane w próbkach wody pobranej w m. Borowe wskazały na wyst powanie klasy IV, za spraw złego stanu sanitarnego, hydrobiologii, podwy szonych st e fosforanów, selenu, BZT5 i barwy. 5.1.9.2. Drzewiczka Bezpo rednio do Drzewiczki w rodkowym biegu, odprowadzane s w niewielkiej ilo ci oczyszczone cieki komunalne z Odrzywołu. Na odcinku mazowieckim rzeka jest kontrolowana tylko przed uj ciem do Pilicy. W 2003 roku wprowadzała do niej wody odpowiadaj ce III klasie czysto ci. 68 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.10. wider Bezpo rednim ródłem zanieczyszcze wód rzeki wider jest miasto Stoczek Łukowski poło ony poza granic województwa mazowieckiego. Zakłady poło one na terenie naszego województwa odprowadzaj ce cieki bezpo rednio do widra nie stwarzaj wi kszego zagro enia dla wód rzeki. Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki s wody rzeki Mieni, przyjmuj cej zanieczyszczone wody Srebrnej, do której odprowadzane s Oczyszczalni cieki komunalne z Miejskiej cieków w Mi sku Mazowieckim (około 6800 m3/dob ). W 2005 roku zako czono modernizacj i rozbudow ww. oczyszczalni, co powinno znacz co wpłyn jako na odprowadzanych cieków. W latach 2004-2005 wody widra badane były w trzech przekrojach pomiarowych zlokalizowanych w miejscowo ciach: Seroczyn (przy granicy z woj. lubelskim), Kołbiel i D binka (na uj ciu do Wisły). Badania wskazuj na IV klas jako ci wód. Decyduj o tym wska niki takie jak: barwa, elazo, selen, a w dwóch przekrojach (Seroczyn i D binka) równie wska niki biogenne: fosforany i azot Kjeldahla (tylko w m. Seroczyn). W ww. przekrojach zanieczyszczenie bakteriologiczne wód odpowiadało klasie V. Podobne tendencje utrzymuj si w rzece od 1980 roku (pocz tek monitorowania). wider jest na całej długo ci zanieczyszczony bakteriologicznie, a wysokie st enia zwi zków biogennych wyst puj tylko sporadycznie. Od pocz tków bada zawsze stwierdzano pogorszenie si jako ci wody po dopływie Mieni, przed uj ciem rzeki do Wisły. 5.1.10.1. Mienia Głównym ródłem zanieczyszczenia Mieni jest rzeka Srebrna – bezpo redni odbiornik cieków z Mi ska Mazowieckiego. Po wielu latach modernizacji i rozbudowy zako czono w 2005 roku inwestycj zapewniaj c dotrzymywanie warunków pozwolenia wodno- prawnego zrzutu cieków. Do grudnia 2005 roku ww. oczyszczalnia odprowadzała cieki w ilo ci około 6800 m3/dob o ponadnormatywnych st eniach azotu i fosforu ogólnego oraz BZT5 i ChZTCr. Ostatnie badania monitoringowe prowadzone w 2005 roku w trzech przekrojach pomiarowych zlokalizowanych w miejscowo ciach: Mienia (na odcinku ródłowym), Bykowizna (poni ej dopływu Srebrnej) oraz Wi zowa (powy ej uj cia do widra) wskazuj na V klas jako ci wód. Decyduj o tym głównie wska niki: bakteriologiczne (bakterie coli typu fekalnego) oraz biogenne (fosforany). Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 69 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Poni ej uj cia Srebrnej nast puje wyra ny wzrost st e BZT5 oraz zwi zków biogennych (amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, azot ogólny, fosfor ogólny odpowiadaj V klasie). Wyst puj tak e spadki w st eniach tlenu rozpuszczonego. Z biegiem rzeki stan jako ci wód Mieni tylko nieznacznie poprawia si . Przy uj ciu rzeki utrzymuj si w dalszym ci gu wysokie, odpowiadaj ce V klasie, st enia azotu Kjeldahla, fosforanów i fosforu ogólnego. Na wód eutrofizacj wskazuj podwy szone st enia chlorofilu „a” (odpowiadaj ce IV klasie). Oczekuje si , e od 2006 roku stan jako ci wód Mieni mo e poprawia si w zwi zku z zako czon modernizacj i rozbudow Miejskiej Oczyszczalni cieków w Mi sku Mazowieckim. 5.1.11. Jeziorka Bezpo rednio do Jeziorki, w jej górnym biegu odprowadzane s małe ilo ci cieków, w zwi zku z tym nie wpływaj znacz co na jako jej wód. Główne ródło zanieczyszczenia rzeki stanowi rzeka Kraska, która (za po rednictwem Molnicy) odprowadza oczyszczone cieki komunalne z Grójca. W przyuj ciowym odcinku rzeka jest bezpo rednim odbiornikiem cieków komunalnych z Piaseczna. W 2004 roku do uj cia Kraski Jeziorka prowadziła wody charakterystyczne dla III klasy czysto ci. Poni ej uj cia Kraski jako wody uległa pogorszeniu do IV klasy jako ci. Powodem zmiany klasyfikacji rzeki był wzrost st e m.in. zwi zków azotu i fosforu, BZT5, ChZTCr, parametrów hydrobiologicznych oraz zły stan sanitarny. Płyn c w kierunku Piaseczna jako wody utrzymuje si na poziomie IV klasy. Po dopływie cieków z Piaseczna znowu nast puje pogorszenie si jako ci wody do V klasy, głównie ze wzgl du na wska niki tlenowe, wysokie st enia biogenów oraz zły stan sanitarny. Jako wody w Jeziorce od pocz tków jej monitorowania niewiele si zmieniła. Pozytywne zmiany stwierdzono tylko w warto ciach BZT5, a pozostałe parametry utrzymuj si na poziomie lat poprzednich. 5.1.11.1. Kraska W roku 2004 Kraska po dopływie oczyszczonych cieków z Grójca odpowiadała V klasie jako ci ze wzgl du na wi kszo 70 badanych parametrów. Rzeka zawierała niewielkie Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego ilo ci tlenu rozpuszczonego, stwierdzono wysokie st enia parametrów tlenochłonnych i biogennych oraz selenu. Rzek do V klasy kwalifikował równie stan sanitarny wody. Jako wody w rzece od pocz tków jej monitorowania (1991 rok) do roku 2004 utrzymywała si na zbli onym poziomie. W roku 2005 zako czono modernizacj biologicznej oczyszczalni komunalnej z podwy szonym usuwaniem zwi zków biogennych w Grójcu. Przepustowo wpłyn redniodobowa obiektu wynosi 5200 m3. Inwestycja ta powinna na popraw jako ci wód rzeki Kraski i Jeziorki, które zostały uj te w programie monitoringu rzek na rok 2006. 5.1.12. Narew Bezpo rednimi ródłami zanieczyszcze Narwi na terenie województwa mazowieckiego s miasta Ostroł ka („Stora Enso Poland” S.A. – dawny „INTERCELL” S.A. i cieki komunalne) oraz Pułtusk ( cieki komunalne). W obu miastach funkcjonuj wysokosprawne 3-stopniowe mechaniczno-biologiczne W Pułtusku do oczyszczalni trafia tylko cz oczyszczalnie komunalne. (ok. 75%) cieków powstaj cych w obr bie miasta. Pozostałe wskutek niedostatecznego zasi gu kanalizacji, b d niektórych jej odcinków do oczyszczalni, odpływaj do Narwi b d niepodł czenia jej starorzecza, nieoczyszczone. Na przyuj ciowym odcinku Narwi, poni ej Jeziora Zegrzy skiego, najbardziej istotnymi ródłami zanieczyszcze wód s zrzuty cieków komunalnych z 2 oczyszczalni mechaniczno-biologicznych: D be w Orzechowie i „MEWA” w Brodach Du ych. Rzeka monitorowana jest od 1980 roku. Wody Narwi, płyn ce przez obszar województwa mazowieckiego, na całej długo ci charakteryzuj si do zbli onym składem fizyko-chemicznym. Wody Narwi, w 2005 roku, na odcinku płyn cym przez województwo mazowieckie, badane były w 11 punktach (w tym 2 w obszarze Zbiornika Zegrzy skiego). We wszystkich punktach ocenione zostały jako IV klasa tj. wody niezadowalaj cej jako ci. Tej klasie odpowiadały na całej długo ci parametry tlenowe: ChZTMn, ChZTCr, ogólny w giel organiczny i na znacznych odcinkach azot Kjeldahla. W IV klasie stwierdzono równie stan sanitarny wody. We wszystkich punktach barwa i selen zostały ocenione jako IV lub V klasa. St enia zwi zków biogennych były natomiast niskie – poza azotem Kjeldahla aden wska nik z tej grupy wska ników nie przekroczył III klasy. Porównuj c wyniki bada w poszczególnych punktach mo na stwierdzi powoln , ale systematyczn popraw stanu czysto ci rzeki. W wodzie poprawiły si warunki tlenowe, zmniejszyły si st enia zwi zków organicznych i biogennych – st enia niektórych Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 71 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego parametrów w stosunku do roku 1986 zmniejszyły si 2-krotnie. Zmniejszyła si produkcja pierwotna, czego potwierdzeniem jest chlorofil „a” oceniany do punktu Ró an wł cznie jako III klasa, dopiero na dalszym odcinku jako IV lub V klasa. 5.1.12.1. Zbiornik Zegrzy ski Stan czysto ci Zbiornika Zegrzy skiego ocenia si bazuj c na wynikach prób pobranych na dopływach w: Wierzbicy (na dopływie Narwi do zbiornika), Białobrzegach (poni ej uj cia Bugu i Rz dzy), w Zegrzu (powy ej zapory w D bem) i w D bem (na wypływie z Jeziora Zegrzy skiego do Narwi). W 2005 roku we wszystkich badanych punktach st enia zwi zków biogennych, poza azotem Kiejdahla, nie przekroczyły granicy III klasy czysto ci. Wska niki tlenowe (ChZTMn, ChZTCr i ogólny w giel organiczny) wyst piły natomiast na poziomie IV klasy czysto ci. Na takim samym poziomie (poza jednym punktem) był stan sanitarny wody. Stwierdzono wysokie st enia chlorofilu – nawet w V klasie czysto ci. We wszystkich badanych punktach na poziomie IV lub V klasy oceniono barw i selen. Na podstawie wszystkich badanych wska ników stan wód został oceniony jako IV klasa tj. wody niezadowalaj cej jako ci. 5.1.12.2. Wkra Pocz wszy od Jo ca do Borkowa Wkra jest rzek graniczn dla Krysko-Jonieckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Poło one w zlewni miasta: Ciechanów, Raci , Pło sk i Nasielsk odprowadzaj swoje uromin, Bie u , Mława, cieki przez dopływy odpowiednio: Lut , Swoj ciank , Mławk , Łydyni , Raci nic , Płonk Wszystkie miasta posiadaj i Nasieln . komunalne mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie. Pomimo przepustowo ci wystarczaj cej do oczyszczenia cało ci cieków, niedostateczne uzbrojenie miast w sieci kanalizacyjne powoduje, e cz cieków zrzucana jest do wód bez oczyszczenia, a komunalne oczyszczalnie s hydraulicznie niedoci one. Bezpo rednio do Wkry odprowadzane s cieki z oczyszczalni gminnej w B dzyniu, Strzegowie i oczyszczalni miejskiej w Glinojecku. Najbardziej uci liwe do niedawna zakłady: Cukrownia w Glinojecku i Zakład Utylizacji w Radzanowie, wyeliminowały odprowadzanie cieków do wód powierzchniowych. Pierwszy z nich zastosował obieg zamkni ty, a cieki z zakładu utylizacyjnego s wywo one do innej oczyszczalni. Poza punktowym dopływem cieków, Wkra nara ona jest w znacznym stopniu na obszarowy spływ zanieczyszcze z terenów u ytkowanych rolniczo. Obszarow antropopresj nasilaj : 72 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego przewaga gleb piaszczystych, jeden najwy szych w kraju udział u ytków rolnych, niewielki udział lasów w zagospodarowaniu powierzchni zlewni. Uzyskane w ostatnich latach wyniki bada wiadcz o tym, e jest to rzeka stosunkowo czysta. Corocznie około 100-kilometrowy odcinek zalicza si do wód nale cych do IV klasy czysto ci. Wkra aktualnie wykazuje równomierne zanieczyszczenie na całej długo ci. W 2005 roku pod wzgl dem fizyko-chemicznym rzeka prowadził wody IV klasy czysto ci. Od miejscowo ci Brudnice (148,6 km) a do Borkowa (18,4 km) skład fizykochemiczny wody odpowiadał IV klasie czysto ci. Na odcinku przyuj ciowym stwierdzono III klas – wód zadowalaj cej jako ci. Stan sanitarny odpowiadał IV klasie czysto ci. Chlorofil w rzece utrzymywał si na poziomie I – III klasy czysto ci. Porównuj c aktualny stan czysto ci Wkry z badaniami z pocz tku lat 90. mo na stwierdzi bardzo wyra n popraw jako ci wody. Szczególnie widoczne jest to w zwi zkach fosforowych i w stanie sanitarnym wody. Obni eniu uległy równie inne parametry. Popraw jako ci wód we Wkrze nale y wi za z pozytywnymi zmianami w rolnictwie, likwidacj najbardziej uci liwych zakładów odprowadzaj cych cieki bezpo rednio do Wkry oraz popraw jako ci wody w dopływach. 5.1.12.2.1. Sona Sona badana w 2005 roku w 4 przekrojach pomiarowo - kontrolnych prowadziła wody IV i V klasy czysto ci. O V klasie w ppk. So sk (28,9 km) decydował tlen rozpuszczony, azotany, fosfor ogólny i selen. Zwi zki biogenne w pozostałych ppk. wyst powały w III – IV klasie czysto ci. Stan bakteriologiczny klasyfikuje rzek do IV klasy czysto ci. Obserwowany okresowo wzrost do V klasy chlorofilu „a” w ppk Nowe Miasto spowodowany jest zeutrofizowaniem wód zalewu Nowe Miasto, kumuluj cego wnoszone przez rzek zanieczyszczenia biogenne i organiczne. Zanieczyszczenie rzeki pot gowane jest przez wzmo ony spływ powierzchniowy wynikaj cy z rolniczego zagospodarowania zlewni. Cz zlewni Sony, o powierzchni 406,64 km2, zaliczono do obszarów szczególnie nara onych, z których odpływ azotu ze ródeł rolniczych do wód nale y ograniczy (Rozporz dzenie Nr 1/2004 Dyrektora RZWG w Warszawie z dnia 20.02.2004 r.). Jako wody Sony obserwowana jest na całej długo ci od 1986 roku. Do 2000 roku w stanie jej czysto ci nie stwierdzono adnych istotnych zmian. Wzrost lub spadek niektórych parametrów jest wynikiem raczej warunków atmosferycznych w danym roku ni zmian w gospodarce ciekowej. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 73 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.12.2.2. Płonka Z ogólnej ilo ci produkowanych w zlewni cieków około 80% stanowi cieki komunalne ewakuowane do Płonki przez Przedsi biorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Pło sku. W ostatnich kilku latach zakład nie dotrzymuje warunków ustalonych pozwoleniem wodnoprawnym. Przekraczane jest okresowo st enie azotu ogólnego i amonowego. Pozostałe zakłady odprowadzaj ce cieki do wód powierzchniowych nie stanowi powa niejszego zagro enia dla rodowiska wodnego, niemniej gospodarka ciekowa w wi kszo ci tych zakładów jest le prowadzona. Poza punktowym dopływem cieków rzeka na całej długo ci nara ona jest na obszarowe spływy zanieczyszcze z jej zlewni (z powierzchni u ytków rolnych i zabudowy mieszkalno-gospodarczej). Rzeka Płonka w 2005 roku w przyuj ciowym odcinku (Strachowo – 5,7 km) prowadziła wody IV klasy czysto ci, a decydował o tym głównie stan sanitarny. Doprowadzenie cieków komunalnych z oczyszczalni z Pło ska zmienia głównie stan bakteriologiczny. Zwi zki biogenne (azotyny, fosforany i fosfor ogólny) wyst puj w III i IV klasie czysto ci.. Od pocz tku monitorowania rzeki (1976 rok) jako zmianom, a wi kszo wód nie uległa wi kszym badanych parametrów utrzymuje si na tym samym poziomie. 5.1.12.2.3. Raci nica W 2005 roku w dolnym odcinku (ppk. Sarbiewo – 8,7 km) rzeka Raci nica posiadała IV klas czysto ci – wód niezadowalaj cej jako ci. Wzrost zanieczyszcze obserwowany jest od przyj cia cieków przemysłowych i komunalnych z Raci a. Pogorszenie notuje si w zakresie wszystkich parametrów, a wska niki: azot azotynowy, fosfor ogólny i fosforany osi gn ły warto ci III – V klasy. Bakteriologicznie stan wód odpowiada IV klasie. W miar oddalania si od głównego ródła zanieczyszcze stan czysto ci rzeki si poprawia, niemniej a do Wkry, Raci nica odprowadza wody o podwy szonych (III – IV klasa) parametrach zwi zków biogennych. Na taki stan czysto ci rzeki wpływ ma spływ zanieczyszcze z rolniczo zagospodarowanej zlewni, a poni ej Raci a dodatkowo zrzut niedostatecznie oczyszczonych cieków komunalnych. Po oddaniu do eksploatacji w połowie 1995 roku oczyszczalni mechanicznobiologicznej w Raci u jako Zmniejszyło si wody w Raci nicy uległa zdecydowanej poprawie. obci enie materi organiczn i zwi zkami biogennymi, poprawiły si warunki tlenowe oraz stan sanitarny. 74 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.12.2.4. Łydynia Rzeka zanieczyszczona jest głównie, przez spływy powierzchniowe i gruntowe, zanieczyszczeniami biogennymi z gruntów ornych, dominuj cych w zagospodarowaniu zlewni, a tak e przez spływy z terenów zabudowy mieszkalno-gospodarczej, miejscowo ci zlokalizowanych w s siedztwie pobrze y rzeki lub jej dopływów. Głównym ródłem zanieczyszczenia punktowego Łydyni jest Ciechanów. Odprowadza on do rzeki około 10 tys. m3/ dob oczyszczonych cieków z miasta. Wysoko sprawna IIIstopniowa oczyszczalnia cieków została oddana do eksploatacji w 1997 roku i aktualnie nie wykazuje przekrocze dopuszczalnych st e zanieczyszcze w ciekach. Łydynia, od pocz tku monitorowania, do Ciechanowa prowadziła wody na pograniczu IV klasy czysto ci. Najwy sze warto ci w stosunku do obowi zuj cych norm stwierdzano w 2004 r. we wska nikach tlenowych, biogennych oraz bakteriologicznych. W 2005 r. badania wykonywano tylko w punkcie uj ciowym (ppk Sochocin – 1,5 km) – wody oceniono jako III klasa, chocia kilka wska ników odpowiadało IV klasie (barwa, ogólna liczba bakterii coli oraz bakterii coli typu kałowego), a dwa V klasie (fosforany i selen). 5.1.12.2.5. Mławka Koryto rzeki jest prawie w cało ci uregulowane, co obni a jej zdolno do samooczyszczania. Bezpo rednio do Mławki nie odprowadza cieków aden zakład. Miasta i zakłady le ce w zlewni odprowadzaj cieki przez dopływy: Seracz, Sewerynk i Przylepnic . Ponad 90% cieków w zlewni wytwarza Mława, gdzie od 1992 roku funkcjonuje mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia. Mławka w przyuj ciowym odcinku Ratowo (0,4 km) w 2005 roku prowadziła wody IV klasy czysto ci. O klasyfikacji decydowały substancje organiczne (BZT5, ChZTMn, ChZTCr) oraz stan sanitarny wód. Radykalne zmniejszenie zanieczyszczenia wód rzeki Mławki poni ej uj cia Seracza nast piło ju w roku 1992 i nast pnych. Jest to efektem uruchomienia biologicznej oczyszczalni cieków dla miasta Mławy. Dodatkowo w Mławce okresowo wyst puj wysokie st enia chlorofilu „a”, co jest spowodowane prawdopodobnie lokalizacj w górnym biegu rzeki zalewu Ruda. 5.1.12.3. Rz dza Rzeka Rz dza w 2005 roku badana była w punkcie uj ciowym do Jeziora Zegrzy skiego. Ze wzgl du na kilka wska ników (barwa, ChZTCr, azot Kjeldahla, ogólny Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 75 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego w giel organiczny, selen) została oceniona jako odpowiadaj ca IV klasie. aden wska nik nie przekroczył granicy tej klasy. Pozostałe parametry fizyko-chemiczne i bakteriologiczne odpowiadały najwy ej III klasie czysto ci. 5.1.12.4. Bug Na długim odcinku Bug jest rzek graniczn i stanowi odbiornik licznych cieków z Ukrainy. Bezpo rednim ródłem zanieczyszcze tej rzeki na obszarze województwa mazowieckiego jest miasto Wyszków. Odprowadza ono do rzeki około 3 tys. m3/ dob cieków czyszczonych w oczyszczalni z podwy szonym usuwaniem biogenów. Rzekami, które doprowadzaj do Bugu znaczne ładunki zanieczyszcze s Toczna oraz Cetynia ze ciekami z Sokołowa Podlaskiego. Bezpo rednio do Bugu b d jego dopływów spływaj cieki z du ego okr gu przemysłowego z wieloma kopalniami i zakładami przemysłowymi, co powoduje, e wody Bugu dopływaj do Polski ju znacznie zanieczyszczone. Rzeka w 2005 roku była kontrolowana w województwie mazowieckim w 5 przekrojach pomiarowo-kontrolnych. Na wszystkich badanych stanowiskach wody Bugu charakteryzowały si do zbli onym składem fizyko-chemicznym i zostały zaliczone do IV klasy czysto ci. Tej klasie czysto ci we wszystkich punktach odpowiadała wi kszo wska ników tlenowych (BZT5, ChZTCr, ChZTMn), azot Kjeldahla. a na pocz tkowym odcinku (w 2 punktach) zawiesina ogólna. Wska niki mikrobiologiczne, z wyj tkiem rodkowego odcinka (2 ppk) ocenionego jako III klasa, tak e odpowiadały IV klasie. Na całym odcinku od ppk Kózki a do uj cia do Jeziora Zegrzy skiego stwierdzono wysok koncentracj chlorofilu „a’ ocenionego, podobnie jak barwa i selen, odpowiadaj cego V klasie. Pomimo utrzymuj cej si w dalszym ci gu niezadowalaj cej jako ci wód, z upływem lat, stan rzeki powoli poprawia si . 5.1.12.4.1. Liwiec Na stan czysto ci wód Liwca główny wpływ maj cieki odprowadzane z terenu Siedlec z Miejskiej Oczyszczalni cieków oraz z podczyszczalni wód opadowych (ł cznie ok. 22 200 tys. m3/dob ). Nieznacznie na jako (ok. 2 300 m3/ dob wód Liwca oddziaływaj tak e cieki z miasta W growa z Miejskiej Oczyszczalni cieków). Eksploatacja wymienionych oczyszczalni jest prawidłowa. 76 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Monitoring prowadzony w 2005 roku w 5 przekrojach (w miejscowo ciach: Pruszyn, Chodów, Liw, Paplin i Kamie czyk) wykazuje, e woda w rzece odpowiada IV klasie czysto ci. Jedynie poni ej Siedlec (przekrój pomiarowy w Chodowie) nast puje wzrost zanieczyszczenia wód głównie substancjami biogennymi (azot Kjeldahla, fosforany) wskazuj cy na V klas jako ci wód. W przekrojach pomiarowych, poni ej Siedlec oraz poni ej W growa, wzrasta zanieczyszczenie bakteriologiczne wód (liczba bakterii coli typu kałowego na poziomie V klasy). Na odcinku uj ciowym jako wód Liwca utrzymuje si w IV klasie jako ci ze wzgl du na wska niki takie jak: ChZTCr, azot Kjeldahla, selen, chlorofil „a”, wska niki bakteriologiczne oraz barw . Wyniki bada wskazuj jednak na popraw czysto ci wód Liwca. Jeszcze w pocz tkach lat 90. rzeka na znacznej długo ci była pozbawiona tlenu rozpuszczonego, stwierdzano w niej wysok zawarto materii organicznej i fosforanów, a stan sanitarny wody poni ej Siedlec był pozaklasowy (zgodnie z ówczesn klasyfikacj ) w 100% pobranych prób. 5.1.12.4.2. Ugoszcz Teren zlewni Ugoszczy jest mało zurbanizowany. Nie wyst puj tu wi ksze ródła zanieczyszcze wód powierzchniowych. Wi ksze miejscowo ci to Stoczek i Lipki Stare. Ostatnie badania jako ci wód rzeki Ugoszcz przeprowadzone w 1996 i 1999 roku w dwóch przekrojach pomiarowych: Lipki Stare (u ródeł rzeki) i Brzuza (u uj cia rzeki do Bugu). Wyniki bada wskazuj na IV klas jako ci wód na całej długo ci rzeki ze wzgl du na wska niki tlenowe (ChZTMn, ChZTCr ), biogenne (azot Kjeldahla) oraz st enia kadmu i ołowiu. Jedynie zanieczyszczenie bakteriologiczne wód przekracza warto ci dopuszczalne dla tej klasy (liczba bakterii coli typu kałowego przekraczana jest 5-6 razy w ci gu rocznej serii bada ). 5.1.12.4.3. Brok Bezpo rednio do rzeki cieków nie odprowadza aden zakład. Decyduj cy wpływ na stan czysto ci rzeki maj zanieczyszczenia z województwa podlaskiego. Głównym ródłem zanieczyszcze na terenie woj. mazowieckiego jest oczyszczalnia komunalna w Ostrowi Mazowieckiej, oddalona od rzeki o kilka kilometrów. cieki odprowadzane s przez rzek Grzybówk , która wpływa do rzeki Brok (na 3,9 km biegu rzeki). Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 77 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Brok w 2005 roku został sklasyfikowany w punkcie Zar by Ko cielne (27,6 km) jako V klasa (ze wzgl du na zwi zki fosforu, tlen rozpuszczony, rt i selen), a w ppk. Zamo cie (0,8 km) jako IV klasa – zadecydowały o tym wska niki tlenowe, biogenne oraz stan sanitarny rzeki. 5.1.12.4.4. Cetynia Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki s cieki komunalne odprowadzane z Sokołowa Podlaskiego za po rednictwem rzeki Ko ciółek (około 5 300 m3/ dob z Miejskiej Oczyszczalni cieków). Pomimo, e kontrole Miejskiej Oczyszczalni cieków wskazuj na prawidłow eksploatacj urz dze , rzeka poni ej miasta jest w dalszym ci gu zaliczana do najbardziej zanieczyszczonych rzek w województwie mazowieckim. Wynika to prawdopodobnie tak e z małego przepływu wód w rzece. Badania monitoringowe prowadzono w 2005 roku w 3 przekrojach (powy ej i poni ej miasta Sokołów Podlaski, w Białobrzegach na odcinku uj ciowym). W ródłowym oraz dolnym odcinku rzeki wody odpowiadały IV klasie jako ci, za w rodkowym odcinku poni ej Sokołowa Podlaskiego stwierdzono pogorszenie jako ci do klasy V. Na całej długo ci wody cechuj si wysokimi st eniami fosforanów oraz przewodno ci elektrolityczn (warto ci tych wska ników na poziomie IV/V klasy). W górnym odcinku, do rzutu cieków z miasta, wody odpowiadaj IV klasie czysto ci przede wszystkim ze wzgl du na wysokie st enia zwi zków biogennych oraz zanieczyszczenie bakteriologiczne. St enia fosforanów i fosforu ogólnego s wysokie i przekraczaj warto ci dopuszczalne dla IV klasy jako ci wód (przekroczenia w fosforanach stwierdzane s we wszystkich pobranych próbach, a rednioroczne warto ci tego wska nika dwukrotnie przekraczaj warto Po przyj ciu dopuszczaln dla ww. klasy). cieków z Sokołowa Podlaskiego wzrasta zanieczyszczenie wód. Wska niki wskazuj ce na V klas jako ci to przede wszystkim fosforany i fosfor ogólny (ponad dwukrotny wzrost st e redniorocznych tych wska ników w stosunku do poprzedniego przekroju pomiarowego) oraz azotyny, a tak e liczba bakterii coli, przewodno elektrolityczna i substancje rozpuszczone. Nast puje tak e wzrost st e wska ników tlenowych (BZT5, ChZTMn, ChZTCr) oraz glinu i selenu. Wraz z biegiem rzeki, w wyniku procesów samooczyszczania wód, nast puje poprawa do IV klasy jako ci. Jedynie st enia fosforanów oraz zanieczyszczenie bakteriologiczne przekraczaj sporadycznie warto ci dopuszczalne dla ww. klasy. Okresowo wyst puj tak e podwy szone st enia „chlorofilu „a” (odpowiadaj ce V klasie). 78 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.12.4.5. Toczna Głównym ródłem zanieczyszcze Tocznej s cieki z Łosic: komunalne – odprowadzane z Miejskiej Oczyszczalni (443 m3/dob ) i przemysłowe – z Zakładów Mleczarskich „LAKTOPOL-A” Sp. z o.o. (824 m3/dob ). Oczyszczalnie biologiczne zlokalizowane w mie cie nie zapewniaj wła ciwej redukcji zanieczyszcze w odprowadzanych ciekach i wymagaj gruntownych modernizacji. Badania wód Tocznej były prowadzone w 2005 roku w trzech przekrojach pomiarowych: Hadynów (powy ej miasta), Artych (poni ej miasta) oraz Rusków (na odcinku uj ciowym). W górnym biegu rzeka niesie wody IV klasy czysto ci. Decyduj o tym wska niki takie jak: bakterie coli, azot Kjeldahla, ChZTCr, selen oraz barwa. Po przyj ciu cieków z terenu miasta Łosice, stan jako ci wód wyra nie pogarsza si (a 10 oznaczanych wska ników odpowiada V klasie czysto ci). Nast puje wyra ny wzrost zanieczyszczenia bakteriologicznego (100% pobranych prób odpowiada V klasie), st e substancji biogennych (amoniaku, azotu Kjeldahla, fosforanów, fosforu ogólnego) oraz wska ników tlenowych – BZT5 i ChZTCr. Kilkakrotnie w ci gu roku wyst puj tak e du e spadki w st eniach tlenu rozpuszczonego. O stopniu zanieczyszczenia wód mog rednioroczne warto ci fosforanów dwukrotnie przekraczaj ce warto wiadczy dopuszczaln dla IV klasy jako ci. Z biegiem rzeki stan czysto ci wód znacznie poprawia si i na odcinku około 11 kilometrowym przed uj ciem do Bugu, osi ga IV klas jako ci. W dalszym ci gu utrzymuj si jednak wysokie (odpowiadaj ce V klasie) st enia fosforanów oraz zanieczyszczenie bakteriologiczne. 5.1.12.5. Orzyc Bezpo rednimi ródłami zanieczyszcze rzeki s miejscowo ci: Chorzele (głównie Spółdzielnia Mleczarska „Mazowsze”), Krasnosielc oraz Maków Mazowiecki. Po rednio wody rzeki Orzyc zanieczyszczane s przez rzek W gierk wpadaj c do Orzyca około 9 km powy ej Makowa Mazowieckiego. W roku 2005 stan czysto ci we wszystkich 3 ppk odpowiadał IV klasie czysto ci. Zadecydowały o tym wska niki tlenowe (ChZTCr i ChZTMn), azot Kjeldahla, stan sanitarny oraz wcze niej nie badane wska niki barwa i selen. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 79 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.12.5.1. Ulatówka Brak danych 5.1.12.5.2. W gierka Na terenie województwa mazowieckiego najwi kszym miastem zlewni W gierki jest Przasnysz, który jest ródłem zanieczyszcze rzeki ciekami komunalnymi, oczyszczonymi w biologicznej oczyszczalni. W gierka nara ona jest ponadto na spływ powierzchniowy ze ródeł obszarowych (u ytki rolne, wiejska zabudowa mieszkalno-gospodarcza). Intensywno ich spływu zale na jest od warunków hydrometeorologicznych oraz od wielko ci dawek nawozowych stosowanych w rolnictwie. Rzeka sklasyfikowana została w IV klasie czysto ci w dwóch ppk (Obr b i Młodzianowo). Zadecydowały o tym barwa, selen i stan sanitarny rzeki. 5.1.12.6. Orz Bezpo rednim ródłem zanieczyszczenia rzeki s cieki komunalne odprowadzane po oczyszczalniach w W sewie, Czerwinie i Goworowie. Stan czysto ci rzeki Orz badany był w 2005 roku w dwóch punktach pomiarowo – kontrolnych: w Czerwinie i Czarnowie. W Czerwinie uzyskano III klas czysto ci, natomiast w Goworowie klas IV. 5.1.12.7. Ró Głównym ródłem zanieczyszcze w G sewie. Poni ej punktu zrzutu rzeki jest Spółdzielnia Mleczarska „Polindus” cieków zlokalizowany jest ppk w miejscowo ci Zalesie, gdzie w ostatnim roku badania rzeki (2004 r.) otrzymano V klas czysto ci. Zadecydowały o tym głownie wska niki biogenne i tlenowe. Stan czysto ci rzeki ulega poprawie w jej dolnym biegu i w ppk Młynarze otrzymano IV klas czysto ci. 5.1.12.8. Omulew Bezpo rednio do rzeki Omulew, na terenie województwa mazowieckiego, nie s odprowadzane cieki z zakładów przemysłowych Na zanieczyszczenie rzeki du y wpływ maj i urz dze komunalnych. cieki z zakładów i miast poło onych w jej górnym biegu tj. na terenie województwa warmi sko-mazurskiego oraz dopływ cieków prowadzonych Płodownic . 80 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Rzeka badana w roku 2005 była w dwóch punktach (Krukowo i Dr ewo) i została oceniona jako IV klasa. Zadecydowały o tym wska niki tlenowe, stan sanitarny rzeki, azot Kjeldahla oraz barwa. 5.1.12.8.1. Płodownica Do najwa niejszych ródeł zanieczyszcze Płodownicy nale : Spółdzielnia Mleczarska „Kurpie” i Zakład Mleczarski „HOCHLAND” w Baranowie, które odprowadzaj cieki poprzez rów melioracyjny, po oczyszczalni mechaniczno-biologicznej. Do Płodownicy cieki bytowe w niewielkich ilo ciach odprowadza równie Urz d Gminy w Baranowie. Rzeka badana była po raz ostatni w 2004 r. w ppk. Baranowo i Zimna Woda. W obu punktach uzyskano V klas czysto ci, o czym zadecydowały wska niki tlenowe, fosforany oraz stan sanitarny rzeki. Płodownica jest monitorowana od 1980 roku i od tego czasu jej stan i rodzaj zanieczyszczenia nie zmienia si . 5.1.12.9. Rozoga Bezpo rednio do Rozogi na ok. 42 km odprowadzane s cieki bytowe z miejscowo ci Myszyniec, z dwóch oczyszczalni komunalnych. W 2005 r. jedn z nich zast piono nowo wybudowan oczyszczalni biologiczn , której rozruch trwał do wrze nia 2005 roku. Druga oczyszczalnia jest w złym stanie technicznym, według wcze niejszych ustale miała by zamkni ta, jednak nadal funkcjonuje wył cznie na potrzeby szkół. Sytuacja ta wpłyn ła na stan czysto ci rzeki w miejscowo ci Myszyniec (39,2 km), gdzie stwierdzono w 2005 roku V klas czysto ci. Zadecydowały o tym wska niki: tlenowe, stan sanitarny, azot Kjeldahla i zawiesina. W punkcie pomiarowym w Ł gu Staro ci skim (4,8 km) wody zostały ocenione jako IV klasa, o której zadecydowały podobne parametry. W ogólnej klasyfikacji stan czysto ci rzeki si pogorszył, bowiem w 1996 roku na całej długo ci prowadziła wody odpowiadaj ce II klasie czysto ci. 5.1.12.9.1. Mała Rozoga Brak danych 5.1.12.9.2. Kanał Wach Brak danych Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 81 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.12.9.3. Ciek Zalesie – Charciabałda Brak danych 5.1.12.10. Szkwa Decyduj cy wpływ na stan czysto ci tej rzeki maj cieki z terenu woj. warmi sko- mazurskiego tj. Zakład Utylizacyjny w Długim Borku i mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia cieków komunalnych w Rozogach. Na całej długo ci rzeki nie ma wi kszych, bezpo rednich ródeł zanieczyszcze , nale y przypuszcza , e istniej małe punktowe ródła dora ne. Wpływ wywieraj te spływy obszarowe z terenów rolniczych. Rzeka badana była w 2005 roku w dwóch punktach pomiarowych – w m. Gr dzkie, gdzie uzyskano IV klas czysto ci oraz w m. Socha zlokalizowanym w dolnym biegu rzeki, gdzie stan czysto ci uległ poprawie i otrzymano III klas . 5.1.13. Bzura Na teren województwa mazowieckiego Bzura wprowadza zanieczyszczenia z województwa łódzkiego. Na odcinku płyn cym przez województwo mazowieckie rzeka Bzura przyjmuje niewielkie ilo ci z Sochaczewa, które s cieków. W ród nich SA nieoczyszczone wprowadzane do rzeki za pomoc Najwi kszy wpływ na jako cieki kolektorów deszczowych. wód Bzury na obszarze województwa mazowieckiego ma rzeka Utrata. Rzeka Bzura na odcinku przepływaj cym przez województwo mazowieckie w 2005 roku była badana w 3 punktach. W punkcie powy ej Sochaczewa woda w rzece odpowiadała IV klasie. Od Sochaczewa do uj cia została zaliczona do V klasy. Do wska ników, które zadecydowały o klasie rzeki w punktach nale ały głównie barwa, zwi zki azotowe, oleje mineralne, parametry tlenowe, selen i zanieczyszczenia mikrobiologiczne, a dodatkowo od Sochaczewa tak e fosforany. Bior c pod uwag warto ci poszczególnych st e mo na zaobserwowa ich wzrost w kierunku uj cia. Pomimo V klasy jako ci poni ej Sochaczewa stan Bzury w ostatnich latach uległ zdecydowanej poprawie. Przyczyniło si do tego głównie uporz dkowanie gospodarki ciekowej w województwie łódzkim. 5.1.13.1. Sucha (Sucha Nida) W rzece w 2 badanych punktach na poziomie IV klasy okre lono st enia wska ników fizyko-chemicznych. Na uwag najwy sza warto 82 zasługuj natomiast azotany, gdzie wynosiła powy ej 50 mg NO3/l, co mo e wiadczy Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego o wpływie Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego rolnictwa na zanieczyszczenie rzeki. Rzeka równie jest zanieczyszczona bakteriologicznie, o czym wiadczy podwy szona do V klasy liczba bakterii grupy coli, w tym kałowych. 5.1.13.2. Pisia Głównym ródłem zanieczyszczenia Pisi jest yrardów, poło ony w rodkowym biegu rzeki, który odprowadza cieki komunalne. Do yrardowa Pisia prowadzi wody na pograniczu IV klasy. Dopływ z yrardowa, mimo modernizacji oczyszczalni zdecydowanie pogarsza jako cieków wody w rzece. Po dopływie cieków z miasta, w wodzie stwierdza si du o wy sze (ni powy ej yrardowa) warto ci zwi zków biogennych (azot amonowy i azotynowy, fosforany i fosfor ogólny). Przekroczenia warto ci ponadnormatywnych zwi zków fosforowych wyst piło prawie w 100% pobranych prób, a maksymalne warto ci kilkukrotnie przekroczyły górn granic ustalon dla IV klasy czysto ci. Na całej długo ci w V klasie czysto ci utrzymuje si w rzece selen i ogólny w giel organiczny. Zadecydowanemu pogorszeniu poni ej yrardowa ulega równie stan sanitarny wody. Wska niki mikrobiologiczne przyjmuj warto ci odpowiadaj ce V klasie w ponad 70% badanych prób. W miar oddalania si od głównego ródła zanieczyszcze , jakie stanowi jako wody si yrardów, poprawia, niemniej wysokie st enia zwi zków biogennych i zły stan sanitarny utrzymuj si w wodzie a do uj cia Pisi do Bzury. Przed uj ciem rzeka posiada wod o charakterze IV klasy czysto ci. 5.1.13.3. Utrata Teren zlewni Utraty jest uprzemysłowiony, a s z kilkudziesi ciu zakładów. Najwi ksz ilo cieki do wód odprowadzane cieków odprowadza oczyszczalnia MPWiK w Pruszkowie (ponad 40 tys. m3/ dob ). W dolnym biegu rzeka przyjmuje dodatkowo cieki komunalne z Sochaczewa. Wynikiem tego jest bardzo zła jako wody w Utracie. Rzeka, oprócz odcinka ródłowego (III klasa) i odcinka do Pruszkowa (IV klasa), prowadzi wody V klasy tj. złej jako ci ze wzgl du na wi kszo badanych parametrów. Wi kszo wska ników tlenowych na całej długo ci rzeki odpowiadaj IV klasie. Zawarto badanych zwi zków azotowych, fosforowych oraz wska niki bakteriologiczne na odcinku od Pruszkowa a do uj cia do Bzury oceniane s jako V klasa. Rzeka nie zmieniła jako ci wody od pocz tku jej monitorowania. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 83 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.13.4. Łasica (Kanał Łasica) Kanał Łasica odwadnia obszar Puszczy Kampinoskiej. Jako wód w 2005 r. w 3 badanych przekrojach odpowiada IV klasie czysto ci. Najbardziej niekorzystne wska niki stwierdzono w st eniu selenu, ogólnego w gla organicznego i olejów mineralnych. Pozostałe badane wska niki fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne oceniane s jako III – IV klasa. 5.1.14. Mołtawa W zlewni rzeki znajduje si tylko kilka podmiotów odprowadzaj cych cieki do wód powierzchniowych, nie wpływaj cych w sposób istotny na jako Głównymi ródłami zanieczyszcze wód powierzchniowych. rzeki jest spływ powierzchniowy z rolniczo zagospodarowanej zlewni oraz wsie o nieuregulowanej gospodarce ciekowej, zlokalizowane nad rzek . Mołtawa po raz pierwszy była monitorowana w 1986 roku i od tego czasu jej jako nie uległa zasadniczym zmianom. W wodzie tylko okresowo stwierdzano wyst powanie wysokich st e zwi zków fosforowych i zły stan sanitarny. Przekroczenia te wyst powały głównie poni ej Bodzanowa. W 2005 roku rzeka Mołtawa powy ej Bodzanowa odpowiadała IV klasie, a w 2 punktach poni ej spełniała warunki ustalone dla III klasy. V klasie na całej długo ci odpowiadały tylko 2 wska niki: selen i ogólny w giel organiczny. Wska niki mikrobiologiczne utrzymywały si w wodzie na poziomie III-IV klasy i była to jedna z czy ciejszych rzek województwa z badanych w 2005 roku. 5.1.15. Kanał Troszy ski (Dobrzykowski) W zlewni zlokalizowanych jest kilka punktowych odprowadzaj ródeł zanieczyszcze , które cieki do wód powierzchniowych. „Najbrudniejszym” ciekiem z zlewni jest odcinek Nidy-G binianki poni ej G bina. Rzeka ma tam charakter rzeki zanieczyszczonej ze wzgl du na kilka parametrów znacznie przekraczaj cych warto ci dopuszczalne ustalone dla IV klasy czysto ci. Powy ej G bina rzeka ma charakter IV klasy, a zanieczyszczenia w V klasie wyst puj sporadycznie i tylko nieznacznie przekraczaj normy ustalone dla IV klasy. Przyczyn takiego stanu jest odprowadzanie z G bina cieków nieoczyszczonych oraz zła praca oczyszczalni w G binie. Do 1995 roku (przed oddaniem oczyszczalni do eksploatacji) rzeka przypominała otwarty kolektor ciekowy. Sam kanał na znacznym odcinku przepływa przez ł ki, a wsie le ce w zlewni s znacznie od niego oddalone. Prowadzi on wody znacznie czystsze, które w dwóch badanych w 2005 roku punktach odpowiadały III i IV klasie jako ci. 84 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 5.1.16. Skrwa Lewa Główne ródło zanieczyszczenia rzeki Skrwy Lewej stanowi cieki komunalne odprowadzane przez Przedsi biorstwo Komunalne Sp. z o.o. w Gostyninie. Oczyszczalnia redukuje w ponad 90% zanieczyszczenia wyra one we wska nikach: BZT5, ChZTCr i zawiesinie, lecz nie eliminuje dostatecznie zwi zków biogennych. Skrwa Lewa w górnym odcinku odpowiada IV klasie. Do tej klasy kwalifikuj rzek głównie wska niki tlenowe i bakteriologiczne. Wzrost zanieczyszcze obserwowany jest od dopływu cieków z oczyszczalni w Gostyninie i utrzymuje si , mimo naturalnej zdolno ci samooczyszczania rzeki, a do jej uj cia do Wisły. Do poziomu V klasy wzrastaj parametry biogenne: fosfor, azot i liczba bakterii grupy coli. Prawie wszystkie wska niki w przekroju poni ej Gostynina s wy sze od stwierdzonych w Brzozówce. Zanieczyszczenie rzeki utrzymuje si do Lucienia, gdzie pomimo ni szych st e rzeka kwalifikuje si nadal do V klasy. Poprawa jako ci wody stwierdzona została dopiero poni ej Zbiornika Soczewka, gdzie zakwalifikowano j do IV klasy. 5.1.17. Skrwa Prawa Rzeka Skrwa Prawa na znacznej długo ci prowadzi wody w IV klasie (na odcinku ródłowym nawet w III), a tylko krótki odcinek poni ej uj cia Sierpienicy (ze ciekami z Sierpca) zakwalifikowano do wód (jeden punkt) w V klasie, o czym zadecydowały wska niki tlenowe, biogenne i mikrobiologiczne. Wody Skrwy, w rodkowym i dolnym odcinku przekraczaj poziom IV klasy zaledwie jednego lub dwóch wska ników, i to jedynie 1 lub 2 razy w roku, w przeciwie stwie do wód rzek całkowicie zdegradowanych. Okoliczno ci sprzyjaj c utrzymaniu czysto ci Charakteryzuje si wody, jest fakt korzystnego zagospodarowania zlewni. ona bowiem wysokim udziałem terenów zalesionych i ł k, co ogranicza obszarowe spływy zanieczyszcze . 5.1.17.1. Chraponianka Brak danych. 5.1.17.2. Sierpienica W pocz tkowym odcinku Sierpienica płynie przez tereny zabudowane i ma charakter V klasy, ze wzgl du na zanieczyszczenia biogenne i stan mikrobiologiczny. W rodkowej cz ci zlewni wyst puje g sta sie strug i rowów melioracyjnych. Na tym Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 85 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego odcinku rzeka płynie przez tereny rolne, głównie ł ki, dzi ki czemu szybko nast puje proces samooczyszczania i woda posiada charakter nawet III klasy jako ci. Wska niki, które sporadycznie przyjmuj IV lub V klas to ogólna liczba bakterii i liczba bakterii grupy coli. Dopiero cieki komunalne i przemysłowe z Sierpca powoduj znaczne zanieczyszczenie uj ciowego odcinka Sierpienicy. Rzeka w punkcie poni ej Sierpca prowadzi wody zaliczone do V klasy ze wzgl du na wska niki tlenowe, biogenne i mikrobiologiczne, co powoduje degradacj wód Skrwy w odcinku przy uj ciu Sierpienicy. 5.1.17.3. Wierzbica W zlewni rzeki zlokalizowanych jest kilka drobnych ródeł zanieczyszcze rzeki. Zlokalizowane jest tu tak e składowisko odpadów komunalnych dla m. Płocka. Najbrudniejsze wody w rzece (V klasa) stwierdzono w górnym odcinku. W kierunku uj cia stan rzeki ulega poprawie, osi gaj c przy uj ciu III klas jako ci.. 86 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Ryc. 2. Klasyfikacja ogólna jako ci wód powierzchniowych województwa mazowieckiego lata 1970 – 2004 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 87 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 6. Jako wód b d cych rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych W 2002 roku Minister rodowiska wydał Rozporz dzenie w sprawie wymaga , jakim powinny odpowiada wody ródl dowe b d ce rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455), w którym szczegółowo okre lono wymagania, jakim powinny odpowiada wody ródl dowe b d ce rodowiskiem i karpiowatych w warunkach naturalnych, minimaln cz stotliwo ycia ryb łososiowatych pobierania prób oraz metodyki referencyjne analiz. W my l rozporz dzenia wody dla ryb łososiowatych to wody, które stanowi lub mog stanowi rodowisko ycia populacji ryb nale cych do rodzaju Salmo spp., rodziny Coregonidae (Coregonus) lub gatunku lipie (Thymallus thymallus), natomiast wody dla ryb karpiowatych – dla ryb z rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak szczupak (Esox Lucius), oko (Perca fluviatilis) oraz w gorz (Anguilla anguilla). W województwie mazowieckim w 2004 roku po raz pierwszy dokonano oceny jako ci wód na podstawie bada przeprowadzonych w 36 punktach kontrolnych (tab. 17). Niestety we wszystkich próbach stwierdzono przekroczenie norm okre lonych w zał czniku do rozporz dzenia, zarówno w odniesieniu do ryb łososiowatych, jak i karpiowatych. O negatywnej ocenie zdecydowały przede wszystkim wska niki tlenowe (BTZ5 i tlen rozpuszczony), biogenne (azotyny, azot amonowy, fosfor ogólny) oraz całkowity chlor pozostały, dla którego zapis rozporz dzenia nie pozwala jednoznacznie dokona oceny. TABELA 18. ZESTAWIENIE OCEN JAKO CI WÓD PŁYN CYCH, B D CYCH RODOWISKIEM YCIA RYB W WARUNKACH NATURALNYCH W 2004 R. punkt pomiarowo-kontrolny nazwa km gmina Ocena wód dla bytowania ryb Lp. Rzeka 1. Bug Nur 122,0 Ceranów non 2. Bug Brok 82,9 Brok Non 3. Bug Popowo – powy ej uj cia do J. Zegrzy skiego 11,7 Somianka Non 88 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Wska niki decyduj ce zawiesina ogólna BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego PUNKT POMIAROWO-KONTROLNY LP. RZEKA nazwa km gmina OCENA WÓD DLA BYTOWANIA RYB 4. Bzura Wyszogród – uj cie do Wisły 1,4 Młodzieszyn Non 5. Cetynia Białobrzegi 2,1 Sterdy Non 6. Jeziorka Powy ej Piaseczna 15,0 Piaseczno Non 7. Liwiec Liw 52,8 Liw Non 8. Łydynia Gutarzewo 1,5 Sochocin Non 9. Narew Dzbenin 144,0 Rzeku Non 10. Narew Łubienica 58,0 Pokrzywnica Non 11. Narew Zegrze – most 29,1 Niepor t Non 12. Omulew Dr ewo 1,1 Olszewo Borki Non 13. Orzyc Chorzele 93,5 Chorzele Non 14. Orzyc Szelków 8,9 Szelków Non 15. Pilica Białobrzegi 45,3 Białobrzegi Non 16. Pilica Ostrówek 1,6 Warka Non 17. Radomka Wymysłów – most drogowy 91,6 Przysucha Non 18. Radomka Wieniawa – most – powy ej uj cia Szabasówki 75,0 Wieniawa Non 19. Radomka Bartodzieje – poni ej uj cia Mlecznej 32,8 Jastrz bia Non Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego WSKA NIKI DECYDUJ CE BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny chlor całk. pozost. azotyny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony BZT 5 azotyny chlor całk. pozost. azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azot amonowy azotyny 89 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Punkt pomiarowo-kontrolny nazwa km gmina Ocena wód dla bytowania ryb Lp. Rzeka 20. Radomka Ryczywół – uj cie do Wisły 2,8 Kozienice Non 21. Rozoga Ł g Staro ci ski 4,8 Lelis Non 22. Skrwa Lewa Brzozówka 23,8 Gostynin Non 23. Skrwa Lewa Soczewka 1,3 Nowy Duninów Non 24. Sona Nowe Miasto 8,7 Nowe Miasto Non 25. wider Kołbiel 33,7 Kołbiel Non 26. Wilga Wilga 2,7 Wilga Non 27. Wisła Zajezierze – most drogowy 392,4 Sieciechów Non 28. Wisła Magnuszew 437,0 Magnuszew Non 29. Wisła K pa Zawadowska – powy ej Warszawy 496,0 Warszawa Wilanów Non 30. Wisła Kazu 549,1 Czosnów Non 31. Wisła Wyszogród 587,0 Wyszogród Non 90 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego fosfor ogólny chlor całk. pozost. Wska niki decyduj ce BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. zawiesina ogólna BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. zawiesina ogólna BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego PUNKT POMIAROWO-KONTROLNY LP. RZEKA nazwa km gmina OCENA WÓD DLA BYTOWANIA RYB 32. Wisła Płock 632,4 Płock Non 35. Wkra Sochocin 44,8 Sochocin Non 36. Wkra Pomiechówek – powy ej uj cia do Narwi 3,4 Pomiechówek Non WSKA NIKI DECYDUJ CE BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. Ryc. 3. Punkty kontrolne dla bada jako ci wód b d cych rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 91 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 7. Ichtiofauna 7.1. Ryby w drowne Bardzo mało gatunków ryb pozostaje przez całe swoje ycie w jednym miejscu. Ryby w druj w pojedynk lub w ró nej wielko ci stadach – ławicach. Wyró niamy nast puj ce rodzaje w drówek: tarłowe, pokarmowe i zimowe. Wszystkie znajduj si w cisłej współzale no ci, tj. te z poprzedniego okresu ycia ryby, przygotowuj jej nast pny okres. U wi kszo ci gatunków ryb rozpocz cie w drówki tarłowej jest zwi zane z osi gni ciem okre lonego stadium gonad i działalno ci gruczołów wydzielania wewn trznego, dlatego reaguj na "niewidzialne" dot d bod ce rodowiska zewn trznego, wysyłaj ce sygnały do rozpocz cia takiej w drówki. Rozpocz cie podró y na zimowiska wi e si z nagromadzeniem okre lonej ilo ci tłuszczu w ciele oraz spadkiem temperatury wody. Bezpo rednim czynnikiem odpowiedzialnym za rozpocz cie w drówki na erowiska jest zwi kszone zapotrzebowanie pokarmowe po wyczerpuj cym tarle lub długim okresie zimowania. Ichtiolodzy wytypowali dwa podstawowe rodzaje w drówek ryb: bierne i czynne. W drówki bierne polegaj na przemieszczaniu si małego narybku (ewentualnie ikry lub larw) za po rednictwem pr dów, które np. unosz je w okre lonym kierunku. W drówki takie charakteryzuj si stosunkowo małym zasi giem, chocia zdarzaj si wyj tki – doskonałym przykładem s larwy (Leptocephalus) w gorza europejskiego (Anguilla anguilla), które przemieszczaj si z pr dem zatokowym z okolic Bermudów do północnych i wschodnich wybrze y Europy, a których podró do naszych wód trwa przeszło 3 lata. W drówki czynne polegaj na aktywnym poruszaniu si ryb w okre lonym kierunku na skutek wewn trznego pobudzenia zwi zkami chemicznymi w okre lonych warunkach rodowiska naturalnego. Ryby " wiadomie podejmuj decyzj " o rozpocz ciu swojej w drówki. Nierzadko sygnałem do rozpocz cia długiej, niebezpiecznej, a cz sto miertelnej podró y jest impuls płyn cy ze wiata natury (np. pr d wodny), który mo e by zasadniczym czynnikiem kieruj cym ryby w okre lone rejony, przy czym stosunek do tego czynnika mo e by ze strony zwierz t dodatni (je eli płyn pod pr d) lub ujemny (gdy płyn z pr dem). Du rol 92 odgrywaj w tym procesie równie takie czynniki zewn trzne, jak temperatura, Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego wiatło, zawarto gazów, zasolenie wody oraz zasadniczy czynnik wewn trzny jakim jest niew tpliwie dojrzewanie płciowe. Szczegółowy podział w drówek czynnych to w drówki diadromiczne, potamodromiczne i oceanodromiczne. W drówki diadromiczne maj miejsce pomi dzy wodami morskimi a ródl dowymi (morze – jezioro, morze – zalew lub morze – rzeka). Przy takim sposobie przemieszczania si wyró nimy z kolei w drówki anadromiczne, tj. takie, które odbywaj ryby sp dzaj ce wi kszo swojego dorosłego ycia w morzu i w druj nast pnie do wód słodkich na tarło np.: łoso szlachetny (Salmo salar), tro w drowna (Salmo trutta) i jesiotr zachodni (Acipenser sturio) i katadromiczne, które przypisane s gatunkom sp dzaj cym wi kszo ycia w słodkich wodach ródl dowych, a przemieszczaj cych si dopiero na tarło do mórz, tak jak to robi np. w gorz europejski. Ryc. 4. Schemat trybu ycia ryb dwu rodowiskowych na przykładzie troci i certy Pokonywane przez ryby odległo ci maj nieraz niewyobra alne zasi gi, tak jak jest to w przypadku w gorza europejskiego, który w obr bie samych tylko wód krajowych pokonuje dystans kilkuset kilometrów, by nast pnie przeby morzem, ok. 7 tys. km Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 93 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego (od uj cia naszych rzek) i bezbł dnie odnale stosunkowo niewielki obszar w Morzu Sargassowym, gdzie odbywa tarło. Do niedawna jeszcze naukowcy uwa ali, e tzw. homing u ryb dwu rodowiskowych zachodzi jedynie za spraw zmysłu wzroku, dzi ki któremu zapami tuj one charakterystyczne cechy dna morskiego wraz z jego szczegółowym rozkładem gł boko ci w pobli u "swojej" rzeki. Zwolennicy konkurencyjnej teorii uwa ali, e w swojej w drówce salmonidy utrzymuj bezbł dny kierunek dzi ki poło eniu gwiazd i sło ca. Dopiero stosunkowo niedawno okazało si , e ryby w swojej w drówce posługuj si wył cznie zmysłem w chu, a dokładniej zapami tanym i utrwalonym zapachem rzeki, na który składa si charakter samej zlewni, skład gatunkowy zasiedlaj cych j organizmów zwierz cych i ro linnych. Ryby starannie koduj wszystkie zapachy podczas spływu do morza, i w odwrotnej kolejno ci, ju jako dojrzałe płciowo osobniki, które wracaj c z morza na tarło, dekoduj je. Informacja ta na zawsze zostaje ju utrwalona w mózgu i nie jest przekazywana z pokolenia na pokolenie jako swoisty baga najwa niejszych informacji genetycznych. Ryby dwu rodowiskowe w druj na tarło nie do miejsc, do których niegdy pod ali ich rodzice, ale tam, gdzie sp dziły pierwszy okres swojego ycia. Mo na powiedzie , e zapami tane wcze niej zapachy po upływie kilku lat sp dzonych w morzu wywołuj reotaksj dodatni , polegaj c na tym, e zwierz ta kieruj si pod pr d, w stron ródła zmieniaj cego si zapachu, a do miejsca, gdzie został zapami tany pierwszy tego rodzaju bodziec w ich yciu. Z bada wynika równie to, e imprinting (z ang. imprint = wyry w pami ci), tj. czas (najcz ciej jest to kilka tygodni) potrzebny do zapami tania danego rodowiska wodnego wyst puje u salmonidów dopiero w wieku ok. 2 lat, na krótko przed procesem tzw. smoltyfikacji. 7.1.1. Jesiotr zachodni (Acipenser sturio) Budowa rekinowatego pi cioma zewn trzna: kształtu biegn cymi Ciało pokryte wzdłu jest rz dami kostnych płytek. Płetwa grzbietowa przesuni ta daleko ku tyłowi, górny płat płetwy ogonowej wydłu ony. Otwór g bowy bezz bny, ryjkowaty i wysuwany, ma dolne poło enie. Przed nim umieszczone s poprzecznie w rz dzie cztery w siki. W zale no ci od gatunku pysk jest mniej lub wi cej wydłu ony. Cecha ta wła ciwa jest wszystkim przedstawicielom podrodziny Acipenserinae. Gatunki nale ce do rodzaju Acipenser maj 94 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego nast puj ce wspólne cechy: wyci cie pyska nie si ga do bocznej kraw dzi głowy, w siki na przekroju okr głe. Charakterystyczne dla jesiotra zachodniego jest wyst powanie na grzbiecie 9-14 płytek, pogrubionych po rodku w formie garbu. Po jego bokach biegnie w rz dzie 24-36 ciasno przylegaj cych do ciała płytek bocznych (s dwukrotnie wy sze ni szersze). Na brzuchu jest ich 8-14. Długo one prawie ryja odpowiada 1/2 długo ci głowy. W sy pojedyncze, skierowane w kierunku pyska, nie si gaj jego kraw dzi. Ubarwienie grzbietu – od popielatoszarego do br zowszarego z zielonkawym połyskiem. Strona brzuszna ółtawa lub biała, srebrzy cie l ni ca. Długo 100-200 cm, maksymalnie 550 cm. Ci ar ponad 22 kg. Wyst powanie: Europejskie, przybrze ne wody od Islandii i Norwegii po Morze ródziemne i Czarne. Od ywianie: Bezkr gowe zwierz ta denne i ryby. 7.1.2. Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) Bodowa zewn trzna: Ciało silnie wydłu one, w gorzowate, cylindryczne ( rednica 5-6 cm) a do płetw grzbietowych, dalej bocznie cie nione. Głowa zako czona jest du wi kszej ni tarcz przekrój g bow o poprzeczny rednicy odcinka skrzelowego. Powierzchnia tarczy jest g sto usiana bardzo licznymi, du ymi i hakowatymi z bami. Jej brzegi s otoczone fr dzelkowatymi wyrostkami skórnymi w liczbie 130-150. Oczy s du e, szczególnie zaraz po przeobra eniu. Dwie płetwy grzbietowe, wyra nie oddzielone u larw i w pierwszych okresach ycia. Pó niej oddzielone ju tylko niewielk przerw , a tu przed tarłem stykaj si ze sob . Pierwsza płetwa grzbietowa w kształcie trójk ta równobocznego, wyra nie mniejsza od drugiej. Płetwa nie jest wyra nie zako czona i ł czy si niskim fałdem z łopatowat płetw ogonow . Larwy s robakowatego kształtu, obłe na przekroju poprzecznym. Obie płetwy grzbietowe s niskie, oddzielone od siebie. Zw enia fałdu płetwowego mi dzy drug płetw grzbietow a ogonow jest tylko lekko zaznaczone. Płetwa ogonowa zaokr glona. Oczy s niewidoczne, przykryte fałdem skórnym. Dojrzałe płciowo osobniki s ciemnobrunatne, o marmurkowanym grzbiecie i białawych bokach. W momencie tarła marmurkowe plamy przyjmuj zabarwienie ółtawopomara czowe, za brzuch jest ółtobiaławy. Larwy maj do jasnobr zowych z wyra nie ja niejszym zabarwienie od jasnoszarych ółtawoszarym odcieniem partii brzusznych. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 95 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Ich głowa wraz z najbli szym s siedztwem otworu g bowego jest silnie pigmentowana. Po przeobra eniu spływaj ce do morza osobniki maj szaroniebieski lub stalowy grzbiet, boki metaliczne, a brzuch srebrzystobiały. Od ywianie: W rodowisku morskim minóg paso ytuje głównie na gatunkach prowadz cych ławicowy tryb ycia ( ledziowate: led , szprot, aloza, parposz; dorszowate: dorsz, plamiak, czarniak). Znane s ponadto liczne przypadki atakowania troci w drownej, ameryka skiej troci jeziornej, łososi, jesiotrów, a nawet niektórych rekinów i włóczników. W trakcie w drówki tarłowej prawdopodobnie nie pobiera ju pokarmu, cho Penczak (1964) w przewodzie pokarmowym osobnika złowionego w Pilicy stwierdził obecno jelca o długo ci 15 cm. Pokarmem larw s głównie nitkowate glony, okrzemki i pierwotniaki. Długo ycia tego gatunku okre la si na 9-11 lat. Okres larwalny trwa 6-8 lat, a w rodowisku morskim przebywa około 3 lat. Długo całkowita w okresie przeobra enia wynosi 13-15 cm, cho najwi ksze osobniki mog osi gn nawet 17 cm. Po roku pobytu w rodowisku morskim paso ytuj ce tam minogi osi gaj długo 130 g. W momencie wst powania do rzeki ich długo 25-40 cm i mas 100- całkowita wynosi 70-90 cm. W trakcie w drówki nast puje zmniejszenie rozmiarów. Samce i samice po osi gni ciu tarliska s o 18,6 i 23,3% krótsze ni w momencie wst powania do rzek, za ich masa zmniejsza si odpowiednio o 20-29% i 40-46%. 7.1.3. Łoso atlantycki (szlachetny) (Salmo salar) Budowa zewn trzna: Ciało wydłu one o smukłym trzonie ogonowym. Łuski drobne, 120130 wzdłu linii bocznej, 11-15 (najcz ciej 12-14) pomi dzy płetw tłuszczow a lini boczn . Stosunkowo mała spiczasta głowa z szerokim wyci ciem g bowym, si gaj cym tylnej kraw dzi oka. Wszystkie wyrostki skrzelowe pierwszej pary łuków skrzelowych s pałeczkowate. Płaszczyzna lemiesza bez z bów. Na jego trzonie wyst puje długi rz d z bów, łatwo wypadaj cych wraz ze starzeniem si ryby. Dolna szcz ka dorosłych samców zako czona jest chrzestnym, wykrzywionym do tyłu hakiem (kufa), wciskaj cym si gł boko w jam podniebienia. Młode ryby, o długo ci do 15 cm, maj na bokach du e ciemne plamy i czerwone kropki. W morzu łososie maj na głowie i na srebrzystych bokach ciała czarne, okr głe plamy. W okresie tarła u samic wyst puj czerwone i czarne plamy, na czarnawym i br zowawym tle skóry. Boki s 96 szarosrebrzyste. Samce s Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego czerwonawe i br zowawe marmurkowane, z czerwon cz ci brzucha. Łoso atlantycki osi ga długo 50-120 cm, maksymalnie 150 cm. Wyst powanie: Przybrze ne wody Europy od Morza Białego i Islandii poprzez Morze Północne i Bałtyckie do północnej Portugalii. W wyniku zanieczyszczenia rzek, do których w drował na tarło, w wielu z nich jego populacja wygin ła. Tryb ycia: Anadromiczna ryba w drowna, niegdy wst puj ca na tarło licznymi stadami do rzek (równie do Renu, Elby i innych) i ci gn ca nimi daleko w gór . Cz sto w drówka wst puj ca z morza do rzeki rozpoczynała si ju latem. Aby osi gn le ce w górnym biegu tarliska, ryby musiały pokona wiele przeszkód. Zale nie od systemu rzecznego tarło odbywa si od listopada do lutego. W miejscu o silnym pr dzie samica wykopuje uderzeniami ogona 2-3-metrowej długo ci jam . Ikra po zło eniu przykrywana jest warstw wiru. Po tarle wiele łososi ginie. Z jaj o rednicy 5-7 mm po 70-200 dniach (w zale no ci od temperatury wody) wyl gaj si larwy. Młode ryby pozostaj w wodzie słodkiej od roku do 5 lat, po czym spływaj do morza. Tutaj przebywaj od roku do 3 lat, rosn c – zale nie od obfito ci pokarmu – szybciej b d wolniej i gromadz c w tkankach zapas tłuszczu (czerwone mi so). Z chwil podj cia w drówki do wód słodkich wzrost ulega zahamowaniu. Zapisuje si to na ich łuskach w postaci nieregularnych znaków (znaki tarłowe). Na ich podstawie mo na stwierdzi , ile razy w ci gu swego ycia łoso podejmował w drówk tarłow (najcz ciej czyni to 1-2 razy). Od ywianie: W wodzie słodkiej – larwy owadów, skorupiaki, pó niej tak e ryby (strzeble), w morzu – wył cznie ryby ( ledzie, dobijaki). 7.1.4. Tro w drowna (Salmo trutta trutta) Budowa zewn trzna: Ciało masywniejsze ni u Salmo salar, głowa wi ksza, trzon ogona krótszy, szerszy, bardziej spłaszczony, nie dłu szy od płetwy odbytowej. Płetwa ogonowa prawie prosta, bez wci cia; 13-19 rz dów łusek pomi dzy płetw tłuszczow a lini boczn ; 120-130 drobnych łusek wzdłu linii bocznej. Na ko cu szcz ki dolnej dojrzałych samic jest słabo zaznaczony hak, podobny do wyst puj cego u łososia atlantyckiego. U samców jest on du o wi kszy. Ubarwienie zbli one do ubarwienia łososia, zmieniaj ce si wraz z wiekiem. Młode ryby z czerwonymi kropkami i ciemnymi poprzecznymi plamami, płetwa tłuszczowa czerwono obramowana (u łososia czerwone obramowanie nigdy nie wyst puje!). Przy długo ci 1020 cm rozpoczyna si proces smoltyfikacji (młodzie cze plamy znikaj , ciało si Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 97 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego wysrebrza). Po jego zako czeniu młode ryby spływaj do morza. Teraz tro ubarwiona jest jak łoso , jednak w odró nieniu od niego ma rozsiane na głowie, bokach i grzbiecie czarne, przypominaj ce znak X plamy, które rozci gaj si równie poni ej linii bocznej. Przy coraz dłu szym pobycie w morzu liczba plam na ciele zwi ksza si . Po 2-3 latach jest ich wi cej, niektóre z nich zwi kszaj rozmiary i staj si jasno ółte, nieregularne. Obok nich pojawiaj si na grzbiecie plamy br zowoczerwone i czerwone. Ubarwienie grzbietu jest brudnoczerwonobr zowe, boki s ja niejsze, a brzuch srebrzysty. Długo do 100 cm. Wyst powanie: U wybrze y Europy od Zatoki Czeskiej do Douro w Portugalii, w Morzu Bałtyckim, ale nie wyst puje w Newie i Peczorze. Wyst puje w kanale La Manche i na szkockim wybrze u, rzadko w Islandii i Irlandii. Salmo trutta trutta wywodzi si z Europy i zachodniej Azji. W 1883 roku wprowadzona została do wód Ameryki, gdzie si zadomowiła. Dzisiaj znale j mo na prawie we wszystkich zak tkach kuli ziemskiej, gdzie tylko znalazła odpowiednie warunki ycia. Tryb ycia: Ryba anadromiczna. Tarło, zale nie od geograficznego regionu, od listopada do marca. Ci g tarłowy rozpoczyna si w lipcu i trwa do pa dziernika. Ryby w druj w gór dorzecza wy ej ni łoso . Po tarle trocie nie s tak osłabione i spływaj (zazwyczaj nie od razu) do morza. W ci gu swego ycia kilkakrotnie podejmuj w drówk rozrodcz . Od ywianie: Młode ryby zjadaj przewa nie małe skorupiaki, owady i ich larwy. W miar wzrostu coraz wi kszy udział w ich pokarmie stanowi ryby. Osobniki dorosłe s bardzo arłoczne. Przy odpowiednim składzie organizmów pokarmowych mi so troci w drownej jest łososiowatego koloru. Uwagi: Uwa a si , e tro łososiowatych, współcze nie w drowna jest przodkiem wszystkich 18 form ryb yj cych w Europie. Ich powstanie i zmienno ci warunkowane były specyficznymi czynnikami wodnego rodowiska (pr d wody, temperatura, podło e), które z kolei kształtowane były poło eniem geograficznym wód oraz wpływami okresów zlodowacenia. 7.1.5. Certa (Vimba vimba) Budowa zewn trzna: Wyci gni te, bocznie cie nione ciało (jego wysoko mie ci si cztery razy w długo ci), o wydłu onym, w formie nosa, 98 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego mi sistym pysku i dolnym podkowiastym otworze g bowym. Dolna warga nie jest zrogowaciała. Wzdłu linii bocznej 53-61 łusek. W płetwie grzbietowej 11, w odbytowej 2025 promieni. Z by gardłowe jednorz dowe, 5-5. Grzbiet ciemny, szary do niebieskawego. Boki ja niejsze, srebrzyste. Brzuch biały. W okresie tarła samce przybieraj "szat godow ". Ich głowa i górna cz ciała staj si czarne, aksamitnie l ni ce. Strona brzuszna jest koloru pomara czowego do czerwonawego. Płetwy parzyste i odbytowa czarne. Pysk czarny do niebieskoczamego. Długo 20-35 cm, maksymalnie 50 cm. Wyst powanie: Wolno płyn ce wody o piaszczystym lub mulistym podło u oraz yzne, nizinne jeziora. Forma podstawowa (Vimba vimba vimba) zamieszkuje zlewisko Morza Północnego i Bałtyku (niegdy wst puj ca do Wisły populacja była bardzo liczna). Tworzy cztery podgatunki: Vimba vimba bergi (dolny bieg Bohu), Vimba vimba carinata (Dunaj do Kubania), Vimba vimba persa (Morze Kaspijskie, dolny bieg Wołgi), Vimba vimba tenella (rzeki Krymu, Kuba , do zachodniej cz ci Kraju Zakaukaskiego). Certa jeziorowa (Vimba elongata) wyst puje w jeziorach południowej Bawarii i górnej Austrii. Vimba melanops yje w północnych dopływach Morza Egejskiego. Tryb ycia: Stadna ryba, w ciepłych miesi cach zwykle przebywaj ca w płytkich przybrze nych partiach wody. Tarło – maj do czerwca. Ikra składana w płytkich miejscach, blisko brzegu. Przedstawiony opis ycia dotyczy populacji osiadłych, nie opuszczaj cych rzeki. Forma podstawowa Vimba vimba vimba jest ryb w drown . erowiska jej znajduj si w przybrze nych słonawych wodach morskich, sk d ryby podejmuj w drówk rozrodcz do rzek. Tarliska znajduj si w płytkich odcinkach rzek o przejrzystej wodzie, kamienistowirowym dnie i silnym pr dzie wody. Dla populacji wi lanej tarliskami były karpackie dopływy Wisły (San, Wisłok, Wisłoka, Dunajec, Raba). By do nich dotrze , ryby wst powały do Wisły ju od sierpnia do pa dziernika w roku poprzedzaj cym tarło (od połowy maja do pierwszych dni lipca). Młode ryby w pierwszych miesi cach ycia przebywaj w rejonie swych narodzin. Nast pnie rozpoczynaj w drówk do morza, w lad za powracaj cymi do po tarle dorosłymi osobnikami. Od ywianie: Małe zwierz ta denne. 7.1.6. W gorz (Anguilla anguilla) Budowa zewn trzna: W owate ciało pokryte luzowat skór , w której bardzo gł boko osadzone s drobniutkie, podłu nie owalne łuski. Płetwy grzbietowa, ogonowa i odbytowa poł czone s ze sob i pozbawione twardych Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 99 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego promieni. Nasada płetwy grzbietowej zaczyna si piersiowych. Brak płetw brzusznych. W gorz daleko poza zako czeniem płetw ółty: grzbiet oliwkowobr zowy lub szarobr zowy. Strona brzuszna ółtawa. W gorz srebrzysty (po osi gni ciu dojrzało ci płciowej): grzbiet ciemny, szarozielony, boki i brzuch srebrzyste, o silnym połysku. Samce uzyskuj długo do 51 cm i ci ar 150 g, samice do 150 cm i 6 kg. Wyst powanie: Zlewisko północnej cz ci Oceanu Atlantyckiego od dorzecza Peczory i Morza Białego, Islandii i Wysp Owczych po Azory, Wyspy Kanaryjskie i zachodnie wybrze e Afryki; zlewiska Morza Północnego, Bałtyckiego, ródziemnego (do Grecji) i Adriatyckiego. Współcze nie dzi ki zabiegom zarybieniowym szeroko rozprzestrzeniony (np.: w dorzeczu Dunaju). Tryb ycia: Katadromiczna ryba w drowna (to znaczy ci gn ca na tarło z wód słodkich do morza). Po 4-10 latach od wst pienia do rzek i jezior w sierpniu lub wrze niu w gorz srebrzysty rozpoczyna w drówk do morza. Jego tarliska znajduj si w gł binach Morza Sargassowego. Tarło odbywa si wczesn wiosn po upływie półtora roku od pocz tku w drówki; po tarle wszystkie w gorze gin . Prawdopodobnie ikra swobodnie unosi si w wodzie. Przezroczyste, kształtem przypominaj ce li wierzbowy larwy unoszone s przez Pr d Zatokowy (Golfstrom) na wschód. Najmłodsze, które znaleziono, mierzyły 6 mm długo ci i unosiły si na gł boko ci 300 metrów. Maj one drobne, spiczaste z by, którymi mog chwyta pokarm, W miar upływu czasu staj si grubsze i dłu sze i coraz mniej przypominaj li wierzby. W trzecim roku ycia, przy długo ci około 7 cm jako w gorze szkliste docieraj sto kowate z by. Ju do europejskich wybrze y. Maj jako w gorze wst puj ce posuwaj pod pr d rzek. W druj si wzdłu zazwyczaj noc . W tym czasie zaczynaj teraz brzegu w gór , si wybarwia . Po pi ciu latach ycia wzrost samców ulega zahamowaniu. Trzymaj si one w pobli u wybrze a, w przyuj ciowych odcinkach rzek i słonawych wodach. W odró nieniu od nich samice w druj daleko w gór rzek i cały czas rosn . Karłowate cykloidalne łuski tworz si dopiero po kilku latach słodkowodnego ycia. U dojrzewaj cych ryb grzbiet przybiera czarne zabarwienie, za boki s srebrzystobiałe. Ryby te nazywaj si teraz w gorzami srebrzystymi. W ko cu rozpoczynaj w drówk dług , wynosz c wiele tysi cy kilometrów do Morza Sargassowego, w czasie której w ich organizmie (mi niach, przewodzie pokarmowym) nast puj gł bokie zmiany. Od ywianie: Larwy w stadium "wierzbowego li cia" od ywiaj si planktonem. W gorze wst puj ce – larwami owadów, drobnymi mi czakami, limakami i robakami. W zale no ci od rodzaju pobieranego pokarmu rozró nia si 100 w gorze w skogłowe – Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego których pokarm stanowi robaki, drobne ryby i stawonogi, larwy owadów, małe mi czaki – oraz w gorze szerokogłowe od ywiaj ce si rakami i rybami. 7.2. Historyczny zasi g wyst powania Ryby dwu rodowiskowe miały istotne znaczenie gospodarcze, w czasie w drówki tarłowej pojawiały si one w bardzo du ych koncentracjach. Traktowanie rzek jako odbiorników cieków przemysłowych i z aglomeracji miejskich i wiejskich, oraz z tytułu hodowli zwierz t i upraw rolnych, spowodowało pogorszenie jako ci wody ograniczaj c mo liwo ci rozrodu ryb w drownych w rzekach i stopniowe zmniejszanie si liczebno ci populacji ryb w drownych. Prowadzone prace melioracyjne, prostowanie rzek, likwidacja zakoli i pogł bianie koryt rzecznych, wycinanie drzew nadbrze nych pogarszały warunki bytowania ryb. Zdecydowanie najistotniejszy negatywny wpływ na populacje ryb w drownych ma przegrodzenie rzek i potoków. Powoduje ono zdecydowan warunków hydrologicznych rzek, przerywaj c ich dro no zmian i czyni c na pewnych odcinkach z wody płyn cej zbiornik wodny o wodzie niemal stagnuj cej. Powoduje to zanik gatunków reofilnych, a w ich miejsce rozwijaj si gatunki karpiowate np. leszcz, kr p, pło , charakterystyczne dla wód stagnuj cych, b d o bardzo małym pr dzie wody. Przegroda rzeczna przerywa w drówk na tarliska gatunkom dwu rodowiskowym. Ponadto powstała cofka niszczy tarliska ryb reofilnych. W wyniku tych niekorzystnych zmian w rodowisku rzecznym doszło do znacznego ograniczenia liczebno ci populacji gatunków w drownych, a nawet zaniku niektórych. W rzekach województwa mazowieckiego historycznie w zespołach zasiedlaj cej je ichtiofauny odnotowywano obecno dwu rodowiskowych gatunków ryb w drownych. W obejmuj cym obszar województwa fragmencie dorzecza Wisły, były to jesiotr zachodni / j. ostronosy, minóg rzeczny, łoso atlantycki, tro w drowna, certa oraz w gorz. 7.2.1. Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Jesiotr nale y do najstarszych yj cych kr gowców zamieszkuj cych tereny naszego kraju. Przodkowie jesiotra zachodniego zasiedlali tutejsze zbiorniki wodne od okresu dolnej kredy. Wykopaliskowe pozostało ci ryb wyst puj cych współcze nie odnajdywane s w pokładach archeologicznych eocenu, a wi c okresu sprzed 30 milionów lat p.n.e., dlatego jesiotry uwa a si dzisiaj za ryby reliktowe, które dotrwały do czasów obecnych dzi ki wykształconym w trakcie rozwoju nieprzeci tnym zdolno ciom adaptacyjnym. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 101 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Jesiotry w Wi le były licznie poławiane, cenione było nie tylko jego mi so, ale i ikra na kawior, o którym pisał Wałecki (1864) „ikra ma ziarno drobniejsze ni u innych gatunków i zdaje si mniej na kawior przydatn , nigdzie bowiem w Europie Zachodniej ten rodzaj przemysłu nie jest tak rozwini ty jak na Wschodzie; z tem wszystkim znaczna ilo ikry z targu warszawskiego jest zakupywana przez Rossyan, a z tej cz ci idzie nawet kolej elazn do Petersburga”. Według o wiadczenia rybaka Piotra Tołodzieckiego – syna na odcinku Wisły od Torunia po Dobrzy n. Wisł do 1907 r. bywało, e jeden rybak łowił do 40 sztuk jesiotrów, a zdarzało si , e w jedn dryg łowiono do 7 jesiotrów. W owych czasach w uj ciu Drw cy bywało tak du o jesiotrów, e we wsi Wygoda winie karmiono kawiorem. We wrze niu spotykano spływaj ce jesiotry o długo ciach od 20-25 cm. Gwałtowny spadek połowów zaznaczył si w latach 1905-1908. Jeszcze w latach 1919-1930 w Wi le pomorskiej złowiono 52 jesiotry o ł cznej masie 4 822,5 kg, a w latach 1931 i 1932 złowiono odpowiednio 6 szt. o masie 591 kg i 7 szt. o masie 772,5 kg (Kulmatycki 1933). W wy szej partii Wisły mi dzy Sandomierzem a Silnem tj. do granicy z Pomorzem w latach 1925-1930 złowiono 36 osobników. W okolicach Nieszawy do 1930 r. poławiano jeszcze pojedyncze osobniki, pó niej ju sporadycznie. W okresie mi dzywojennym na odcinku Wisły od Nieszawy do Chełmna złowiono około 15 jesiotrów, a w okresie powojennym około 10 sztuk. W latach 1934-1935 w Wi le łowiono około 1000 kg jesiotrów rocznie, przyjmuj c, e 1 osobnik rednio wa ył od 80 do 100 kg. Prawdopodobnie około 45 % tych ryb złowiono nielegalnie. W tym czasie jesiotr miał ochron okresow , jednak z powodu stałego znacznego zmniejszania si liczebno ci w 1936 r. wprowadzono całkowity zakaz połowów jesiotra. Jesiotr został uznany gatunkiem chronionym. Mimo tego zakazu jesiotr był poławiany okazjonalnie i w okresie powojennym złowiono w Wi le 16 jesiotrów, 4 w Zatoce Puckiej, 1 w Zatoce Gda skiej koło K tów Rybackich i 2 koło Kołobrzegu i Ustki. Ostatnie jesiotry złowiono: 07.04.1965 koło Juraty, osobnik o długo ci 38,5 cm, 16/17.05.1964 w Wi le koło Torunia o masie około 100 kg oraz 13.09.1965 w Wi le km 819 w okolicach Chełmna o masie 136 kg i długo ci 281 cm. Na obszarze obecnego województwa mazowieckiego najwa niejsz rzek , w której wyst pował jesiotr była Wisła. Według historycznych danych jesiotry w drowały Wisł a do jej podkarpackich dopływów (Dunajec, Raba, San, Wisłoka, Wisłok), w których znajdowały si tarliska tej ryby. W granicach województwa mazowieckiego Wisła stanowiła wa ny korytarz migracyjny tego gatunku. Na obszarze województwa jesiotry wst powały do Narwi i Bugu. Historyczne tarliska tej ryby znajdowały si 102 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego powy ej Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Pułtuska w rodkowym biegu tej rzeki. Jesiotry wst powały tak e do Bzury, jednak brak jest udokumentowanych informacji o zasi gu ich w drówek w tej rzece. Podobnie brak jest informacji o wst powaniu tej ryby do Pilicy. 7.2.2. Minóg rzeczny W dorzeczu Wisły rzekami do których wst pował minóg rzeczny były Bzura oraz Pilica. Nie zachowały si jednak informacje jak daleko ryba ta docierała w tych rzekach, podobnie jak nieznana jest lokalizacja dawnych tarlisk tego gatunku. 7.2.3. Łoso atlantycki (szlachetny) Łoso w Polsce był mniej liczny ni tro . Najliczniejszy był w Wi le, w której wyst powały dwie populacje, podobnie jak u troci, zimowa i letnia, wst powały w tych samych okresach i zimowe docierały do Soły i Skawy, a letnie wycierały si w dopływach dolnej Wisły. Historyczne przekazy dotycz ce tej ryby, w odniesieniu do obszaru obecnego województwa mazowieckiego odnosz si wył cznie do dorzecza Wisły. Łososie w druj ce Wisł wst powały do Bzury oraz Pilicy. S dz c z charakteru tych rzek dawne tarliska tej ryby znajdowa si musiały w górnych odcinkach tych rzek. Brak jest jednak w tym wzgl dzie udokumentowanych informacji, pozwalaj cych na precyzyjne okre lenie miejsca tarła. W zlewni Pilicy prawdopodobnie odbywało si ono w górnym biegu rzeki na obszarze Jury Krakowsko-Cz stochowskiej. Nielicznie pojawiały si łososie równie w Jeziorce, Narwi oraz Bugu, jednak e dla tego gatunku najwa niejsze znaczenie Wisły na obszarze województwa mazowieckiego wynikało z pełnienia funkcji głównego korytarza migracyjnego dla ryb, pod aj cych na podkarpackie tarliska oraz w druj cych na erowiska w Bałtyku. 7.2.4. Tro w drowna Tro ze wzgl du na du e podobie stwo do łososia nie była wyró niana, ale w polskiej literaturze była ju opisana przez Kluka (1780) jako łososiopstr g. Nazw t pó niej zmieniono na łospstr g, która równie si nie przyj ła. Obecna nazwa tro została po raz pierwszy u yta przez Wałeckiego w 1864 r. Tro była liczniejsza ni łoso i wyst powała w wielu rzekach. Najbardziej interesuj c i najbardziej liczebn była tro wst puj ca do Wisły. Były w niej 2 populacje zimowa i letnia. Pierwsza z nich wst powała do uj cia Wisły w zimie, była Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 103 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego srebrna z nierozwini tymi gonadami i tarło odbywała w nast pnym sezonie w dopływach górnej Wisły – Dunajcu, Rabie po przebyciu ponad 1000 km. Była ona dominuj c w Wi le. Druga populacja – tro letnia wst powała do uj cia Wisły w lecie z oznakami szaty godowej w pocz tkowej fazie rozwoju, gonady były ju du e, a trocie przyst powały do tarła po kilku miesi cach w dopływach dolnej Wisły. Pogarszaj ce si warunki rodowiska rzecznego przez zanieczyszczanie rzek, prace melioracyjne, a zwłaszcza zabudowa rzek, doprowadziły do stopniowego ograniczania mo liwo ci tarliskowych, likwidacji tarlisk i utrudnienia dost pu do nich. Spowodowały one znaczny spadek liczebno ci troci w wielu rzekach, a nawet likwidacj niektórych populacji troci. Prowadziło to do wyra nego spadku polskich połowów troci, był on bardzo drastyczny zarówno w uj ciu Wisły jak i w Wi le. Przegrodzenie Wisły zapor we Włocławku spowodowało, podobnie jak w przypadku certy, spadek połowów troci w Wi le. Przed przegrodzeniem Wisły, poni ej zapory rednio roczne połowy wynosiły 33,3 tony, po przegrodzeniu spadły do 14,7 ton natomiast powy ej przegrody wynosiły one odpowiednio 12,9 t i 6 kg. W systemie Wisły z dopływów tej rzeki na obszarze obecnego województwa mazowieckiego, znaczenie posiadała tylko Pilica. Trocie w drowały ni do górnego biegu na obszar Jury Krakowsko-Cz stochowskiej, równie Nielicznie tro wst powała równie ju poza obszar województwa. do Jeziorki, a prawdopodobnie tak e do Narwi, kieruj c si do jej prawobrze nych dopływów. Podobnie jak w przypadku łososia, równie w odniesieniu do troci, najwa niejsze znaczenie Wisły na obszarze województwa mazowieckiego wynikało z pełnienia funkcji głównego korytarza migracyjnego dla ryb, pod aj cych na podkarpackie tarliska oraz w druj cych na erowiska w Bałtyku. 7.2.5. Certa, forma w drowna Jest gatunkiem, co do którego dost pne s najliczniejsze informacje. Wynika to niew tpliwie z powszechno ci wyst powania w przeszło ci w drownej formy tego gatunku. W latach pi dziesi tych połowy certy były bardzo wysokie i np. w 1953 r. osi gn ły warto 334 ton. W tym czasie połowy w Wi le osi gn ły rednio 189 ton, a w Zatoce Gda skiej 104 tony. W latach 1952-1956 rednio rocznie połowy osi gały warto 240 ton. W latach 1967-1971 spadły do redniej wielko ci 168 ton, w latach 1972-1976 rednio do 86 ton by w latach 1982-1986 osi gn 104 pułap jedynie 12 ton. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Bezpo redni przyczyn tak drastycznego spadku połowów certy, a wła ciwie znikni cia jej z połowów w Wi le, było przegrodzenie rzeki zapor we Włocławku. rednioroczne połowy certy w Wi le poni ej Włocławka w latach 1953-1968 wynosiły 94,7 tony a powy ej Włocławka 16,4 tony. Natomiast po wybudowaniu przegrody spadły odpowiednio do 20,1 tony i 0,1 tony. Przegrodzenie Wisły zapor we Włocławku zlikwidowało dawn populacj tarłow certy. Obecne połowy certy w rejonie Włocławka s bardzo niskie i w latach 1998-2000 nie przekroczyły 3,6 t. Tylko te porównania danych liczbowych z lat przed przegrodzeniem Wisły i po przegrodzeniu wykazuj jakie straty z tytułu przegrodzenia rzeki poniosło rodowisko rzeczne oraz rybactwo, które straciło mo liwo połowu rednio rocznie około 200 ton certy. Przyjmuj c redni cen za 1 kg certy na 4,50 - 5,00 zł strat t corocznie nale y szacowa na 900 000 do 1 mln zł. W dorzeczu Wisły certa wst powała zarówno do Bzury jak i Pilicy, docieraj c do rodkowego i górnego biegu tych rzek. W zlewni Bzury dopływem, do którego wst powała była Rawka. W Pilicy docierała w okolice Koniecpola i Szczekocin. Wst powała równie do dopływów tej rzeki, brak jest jednak szczegółowych informacji w tym wzgl dzie. Najwa niejszymi dopływami w zlewni tej rzeki, w odniesieniu do tej ryby były prawdopodobnie Drzewiczka, Luci a oraz Wolbórka. Certa licznie wst powała do Narwi. Jeszcze w latach 50-tych XX wieku stanowiła tutaj przedmiot odłowów gospodarczych. Narwi ryba ta docierała a do Biebrzy, wst puj c po drodze do Wkry, Bugu, Orzyca i Pisy. Tarliska tej ryby zlokalizowane były w rodkowych, przełomowych odcinkach tych rzek. Podobnie jak w przypadku łososia i troci, równie w odniesieniu do w drownej formy certy, Wisła na obszarze województwa mazowieckiego stanowiła główny szlak migracji na tarliska w podkarpackich dopływach tej rzeki. O jego znaczeniu dla w drownej populacji tego gatunku wiadczy fakt, e ka dego roku, z Podkarpacia do Bałtyku, spływało t dy około 35 milionów sztuk jednorocznego narybku. 7.2.6. W gorz Obecno tego gatunku stale odnotowywana była w rzekach przepływaj cych przez obszar województwa mazowieckiego. Dotyczy to całego, znajduj cego si na jego terenie fragmentu dorzecza Wisły. Gatunek ten stale obecny był w Wi le zlewni Bzury oraz Pilicy, a tak e innych dopływach tej najwi kszej polskiej rzeki. Szczególne znaczenie dla populacji w gorza posiadała zlewnia rzeki Narew. Wła nie ta rzeka stanowiła główny szlak migracji tego gatunku, pod aj cego na główne erowiska znajduj ce si Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 105 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego w kompleksach jezior Mazur oraz Pojezierza Suwalskiego i Ełckiego. Jeziora te ł cz si z Narwi poprzez Omulew, Rozog , Szkw , Pis oraz sie rzeczn Biebrzy i Kanału Augustowskiego, zajmuj c przewa aj c cz wymienionego obszaru. Obserwacje prowadzone na przepławkach dla ryb zlokalizowanych na zaporze we Włocławku, na Wi le oraz zaporze w D bem na Narwi wykazało, e nadal w gorze pod aj z Bałtyku w gór tych rzek. Nielicznym jednak udaje si pokona przepławki na istniej cych, na szlaku ich migracji, pi trzeniach. Rozwi zanie problemu udro nienia dla migracji tej ryby systemu rzecznego Narwi, posiada podobnie ogromne znaczenie jak otwarcie dost pu do podkarpackich tarlisk dorzecza Wisły, populacjom gatunków w drownych tej rzeki. Współczesn obecno w gorza w wymienionych powy ej kompleksach jeziornych przede wszystkim zawdzi cza nale y zarybianiu. W wi kszo ci wód województwa mazowieckiego gatunek ten nigdy nie wyst pował masowo, był jednak wa nym elementem zespołu ichtiofauny. Nielicznie wyst puje tutaj równie do chwili obecnej. 106 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 7.3. Skład gatunkowy ichtiofauny rzek województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego Ciek 1 2 3 Rok CE 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Ił anka Zwolenka Zago d onka Brze niczka 2004 Certa 2004 Certa Bole Koza 2004 Certa Bole Koza 2004 Certa Bole Koza 2004 Certa Bole Koza Koza EN NT VU 2004 Certa Bole Koza Struga Mozolicka 2004 Certa Bole Koza Policznianka 2004 Certa Bole Koza Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Sandacz winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Sandacz winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara Kara srebrzysty LC K. Gniewoszowsko - Kozienicki Minóg strumieniowy winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara 23 24 25 26 27 28 29 30 Kr pianka Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kara srebrzysty Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Sumik karłowaty winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara Kara srebrzysty Kara srebrzysty Sumik karłowaty Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kara srebrzysty Kara srebrzysty Sumik karłowaty Sumik karłowaty Sumik karłowaty Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kara srebrzysty Kara srebrzysty Sumik karłowaty Sumik karłowaty Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica 31 Sumik karłowaty 32 33 Razem Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga 31 33 32 33 32 32 32 32 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 107 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rok 1 CE 2 3 4 5 6 EN 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 NT VU Radomka 2004 Certa Koza Mleczna 2004 Certa Bole Koza Pacynka 2004 Certa Bole Koza Gzówka 2004 Certa Bole Koza Wi zownica 2004 Certa Bole Koza Szabasówka 2004 Certa Bole Koza Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Piekielnica Piskorz Pstr g potokowy Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Sandacz winka W gorz Bole Ciernik Jazgarz Ja Kara Piekielnica Piskorz Piekielnica Piskorz Piekielnica Piskorz Piekielnica Piskorz Piekielnica Piskorz Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus Ró anka liz Sum Szczupak Brzana Jelec Karp Kiełb Mi tus winka W gorz winka W gorz winka W gorz winka W gorz winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara Ciernik Jazgarz Ja Kara Ciernik Jazgarz Ja Kara Ciernik Jazgarz Ja Kara Ciernik Jazgarz Ja Kara 25 Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty 26 27 28 29 30 31 32 Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica LC 33 Sumik karłowaty 34 35 Razem Ukleja Wzdr ga 34 108 Sumik karłowaty Sumik karłowaty Sumik karłowaty Sumik karłowaty Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga 32 32 32 32 32 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Sumik karłowaty Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Okrzejka Promnik Wilga Rok 2004 2004 2004 1864 1 2 3 1936 Tro w drowna W gorz 5 6 7 8 Pilica 1968-1972 1994-1995 Minóg morski CE 4 1963-1966 W gorz W gorz Tro w drowna W gorz Koza złota Koza złota 9 10 EN 11 12 Minóg strumieniowy Piskorz Ró anka Sum 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 NT Bole Bole Bole Brzanka Brzanka Brzanka Certa Minóg strumieniowy Piskorz Ró anka Minóg strumieniowy Piskorz Ró anka Sum Sum Sum Szczupak Brzana Brzana Brzana 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Certa Kle Kle Minóg ukrai ski Minóg ukrai ski Minóg ukrai ski Cierniczek Jelec Karp Kiełb Ja Ja Ja Kara Kara Kara Mi tus Mi tus Mi tus Mi tus Mi tus winka winka winka winka winka Bole Ciernik Jazgarz Ja Jelec Leszcz Lin Oko Pło Bole Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kara Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Sandacz Sandacz Sandacz Sumik karłowaty Szczupak liz Sumik karłowaty Szczupak liz Szczupak liz Ukleja Bole Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kara Bole Ja Kara 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Brzana VU Kle Karp LC Lin Lin Lin Pło Pło Pło 51 52 53 Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Pstr g potokowy Sandacz Słonecznica Kle 54 55 56 57 58 Razem 8 8 8 Bole Ja Jelec Sandacz winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Szczupak liz Szczupak Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 17 Wzdr ga 32 Wzdr ga 30 Wzdr ga 30 Minóg rzeczny Minóg strumienio wy Piekielnica Piskorz Pstr g potokowy Ró anka liz Piekielnica Sum Brzana Bole Koza Piekielnica 13 14 15 2004 Certa Łoso Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Sumik karłowaty 19 Ukleja Wzdr ga 109 37 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Mogielanka Pierzchnianka Rok 1968-1972 1992-1994 2004 2004 1 Certa Certa CE 2 3 Bole Bole 4 Koza Koza Minóg Minóg 5 strumieniowy strumieniowy EN 6 Piekielnica Piekielnica 7 Piskorz Piskorz 8 Ró anka Ró anka 9 liz liz 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 NT 1968-1972 Ciernik Sum Szczupak Brzana Cierniczek Jelec Kerp Kiełb winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja winka W gorz Ciernik Jazgarz Ja Kara Kara srebrzysty Kara Kara srebrzysty Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Sumik karłowaty Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło Słonecznica Sumik karłowaty Jelec VU 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Karp Kiełb Kle Kiełb Oko Pło Oko Pło Szczupak liz Szczupak liz 39 40 41 42 43 Razem 110 Czarna Woda 1992-1994 2004 W gorz Piekielnica Piekielnica Minóg strumieniowy Piskorz Brzana Brzana Mi tus Mi tus Minóg ukrai ski 21 29 2004 Ró anka Sum Szczupak Brzana Cierniczek Jelec Kerp Kiełb 22 23 24 25 26 27 28 Drzewiczka 1992-1994 8 6 winka Mi tus Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kiełb Kle Kr p Jelec Jelec Kiełb Kle Oko Pło Leszcz Lin Oko Pło Oko Pło Szczupak liz Szczupak liz Szczupak liz Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Wzdr ga 32 Wzdr ga 32 Wzdr ga 19 15 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 7 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rok 1 2 3 4 5 wider 2004 Mienia 2004 Srebrna 2004 CE Jeziorka 1864 2004 Tro w drowna W gorz EN Piekielnica 8 9 10 11 12 13 NT VU 14 Piekielnica Kiełb białopłetwy Minóg strumieniowy Piskorz Ró anka Mi tus Minóg ukrai ski Sum Certa Mi tus Mi tus winka CD W gorz Amur biały 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Cierniczek Ciernik Ja Jelec Kara Kara srebrzysty 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Piskorz Ró anka Sum Kiełb Kle Koza LC Lin Oko Pło Cierniczek Ciernik Kara Bole Ciernik Kara Kiełb Pło Pło Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kara Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Ja Jelec Kara Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Kr p Leszcz Lin Oko Pło 38 Pstr g potokowy Pstr g potokowy 39 40 41 Sandacz Sandacz Słonecznica Słonecznica liz Szczupak liz Ukleja Wzdr ga Ukleja Wzdr ga Wzdr ga 30 20 42 43 44 Szczupak 45 46 47 48 49 Razem 21 Piskorz Ró anka Sum Brzana Certa Mi tus Minóg ukrai ski 15 16 17 Koza złota Minóg rzeczny 6 7 Narew 2004 5 3 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego winka Łoso Tro w drowna W gorz Amur biały Babka łysa Bole Cierniczek Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kara Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Sandacz Sapa Słonecznica Sumik karłowaty Szczupak liz Tołpyga biała Tołpyga pstra Trawianka Ukleja Wzdr ga 111 45 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rok 1 EN 2 3 4 5 NT 6 7 8 9 10 11 VU 12 13 14 15 CD 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 LC 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 Razem Wkra 2004 Piekielnica Lipie Sona 2004 Płonka 2004 Raci nica 2004 Łydynia 2004 Piekielnica Lipie Mławka 2004 Lipie Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Piskorz Pstr g potokowy Ró anka Sum Piskorz Pstr g potokowy Ró anka Sum Piskorz Piskorz Piskorz Ró anka Ró anka Piskorz Pstr g potokowy Ró anka Strzebla potokowa Ró anka Sum Strzebla potokowa Brzana Głowacz białopłetwy Certa Mi tus winka Bole Tro w drowna W gorz Amur biały Babka łysa Cierniczek Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kara Mi tus winka Bole Mi tus Mi tus Mi tus winka W gorz Amur biały Mi tus Bole W gorz Amur biały Cierniczek Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kara Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Ja Jelec Kara Ja Jelec Kara Ja Jelec Kara Cierniczek Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kara Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Karp Kiełb Kle Koza Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Pstr g t czowy Pstr g ródlany Pstr g t czowy Sandacz Słonecznica Sandacz Słonecznica Słonecznica Sumik karłowaty Sumik karłowaty Sumik karłowaty Szczupak liz Ukleja Wzdr ga Szczupak liz Tołpyga pstra Ukleja Wzdr ga 43 36 112 Leszcz Lin Oko Pło Pstr g t czowy Pstr g ródlany Słonecznica Słonecznica Szczupak liz Szczupak liz Szczupak liz Ukleja Wzdr ga Ukleja Ukleja 25 23 29 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Sandacz Słonecznica Szczupak liz Tołpyga pstra Ukleja Wzdr ga 45 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rok 1 2 3 4 5 EN Rz dza 2004 Bug 2004 Piekielnica Koza złota Piekielnica Kiełb białopłetwy 6 7 8 9 10 NT Piskorz Piskorz Ró anka Sum Brzana 11 12 13 VU Mi tus Minóg ukrai ski 16 17 18 19 29 30 31 32 33 34 35 36 37 LC 38 Ja Jelec Kara 39 40 41 Pstr g potokowy Kara srebrzysty Szczupak liz 45 46 47 48 Razem Ukleja 20 Brzana Minóg ukrai ski Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Ja Jelec Kara Jelec Kara Jelec Kara Minóg ukrai ski Piekielnica Babka szczupła Cierniczek Jazgarz Ja Jelec Kara Babka łysa Babka szczupła Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kiełb Kiełb Kle Koza Kiełb Kle Kiełb Kle Lin Oko Pło Lin Oko Pło Lin Oko Pło Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Szczupak liz Tołpyga biała Tołpyga pstra Ukleja Wzdr ga Szczupak Szczupak liz Szczupak liz Szczupak liz Ukleja Wzdr ga Ukleja 40 26 26 13 13 Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Sandacz Sapa Słonecznica 42 43 44 Ró anka Piskorz Ró anka Mi tus Ja Jelec Kara Oko Pło Ró anka Koza złota Piekielnica Mi tus Bole Cierniczek Ciernik Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Toczna 2004 Mi tus Cierniczek Ciernik 28 Cetynia 2004 Głowacz białopłetwy 20 21 22 23 24 25 26 27 Brok 2004 Głowacz białopłetwy winka Tro w drowna W gorz Amur biały Babka łysa CD Piskorz Ró anka Ugoszcz 2004 Głowacz białopłetwy Minóg ukrai ski 14 15 Liwiec 2004 Koza Koza złota Kr p Lin Oko Pło Sumik karłowaty Pstr g potokowy Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 113 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rok 1 EN 2 3 NT 4 5 6 7 VU Ró anka Brzana Mi tus W gorz Amur biały Babka łysa Bole Cierniczek Ciernik Ja Jelec Kara Kara srebrzysty 29 30 31 32 33 Razem 114 Mi tus Minóg ukrai ski Cierniczek Ciernik Ja Jelec 28 Orz 1989-1991 2004 Piskorz Ró anka Mi tus CD LC W gierka 1990 2004 Głowacz białopłetwy 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Ulatówka 2004 Ró anka Minóg ukrai ski 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Orzyc 1990 2004 Piekielnica Piekielnica Brzanka Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Pstr g potokowy Słonecznica Szczupak liz Ukleja Słonecznica Szczupak liz Ukleja Wzdr ga 22 30 Minóg ukrai ski Mi tus Minóg ukrai ski Babka łysa Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Jelec Kara Jelec Kara Jelec Kara Jelec Kara Jelec Kara Kiełb Kiełb Kiełb Koza Koza Pło Pło Kara srebrzysty Kara srebrzysty Koza Kiełb Kle Koza Kiełb Kle Koza Pło Lin Oko Pło Lin Oko Pło Słonecznica Szczupak liz Ukleja 20 liz Ukleja liz Ukleja liz Ukleja Szczupak liz Ukleja 9 9 9 16 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rok 1 CE 2 EN 3 NT 1990 Ró 2004 Piskorz Piskorz Mi tus Mi tus 4 5 VU 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Omulew 1990 2004 W gorz Piekielnica Piekielnica Piskorz Piskorz Głowacz białopłetwy Głowacz białopłetwy Minóg ukrai ski Minóg ukrai ski Mi tus CD Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Ja Jelec Jelec Jelec Kiełb Kiełb Oko Pło Szczupak liz Ukleja Oko Pło Słonecznica Szczupak liz Ukleja Szczupak liz Ukleja 11 12 20 15 16 17 18 LC 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Razem Kiełb Kle Koza Kr p Lin Oko Pło Płodownica 1990 2004 Mi tus W gorz Amur biały Babka łysa Bole Cierniczek Ciernik Ja Jelec Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik Jelec Jelec Kiełb Kiełb Szczupak liz Ukleja Wzdr ga Szczupak liz Szczupak liz 25 6 6 Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Koza Kr p Oko Pło Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 115 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rok 1 CE 2 EN 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 NT VU CD 1990 Rozoga Piekielnica Kiełb białopłetwy Mi tus 116 Piekielnica Kiełb białopłetwy Mi tus Szkwa 1990 2004 W gorz Piskorz Piskorz Mi tus Mi tus Minóg ukrai ski Minóg ukrai ski Cierniczek Ciernik W gorz Cierniczek Ciernik Cierniczek Ciernik W gorz Cierniczek Ciernik Ja Jelec Kara Jelec Kara Jelec Kara Kiełb Kiełb Ja Jelec Kara srebrzysty 16 17 18 19 20 LC 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Razem 2004 Karp Kiełb Kle Kiełb Kr p Leszcz Lin Oko Pło Oko Pło Pło Pło Do 1939 W gorz Brzana Mi tus Bzura 1952 Mi tus winka Ciernik Jazgarz Ja Jelec Ciernik Jazgarz Ja Jelec Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Oko Pło Sandacz Karp Kiełb Kle Koza Oko Pło Sandacz Leszcz Słonecznica Szczupak liz Ukleja Słonecznica Szczupak liz Ukleja Wzdr ga Szczupak liz Ukleja Szczupak liz Ukleja Szczupak liz Ukleja Wzdr ga Szczupak liz Ukleja Wzdr ga 15 24 12 12 22 17 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 2004 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rok 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 Utrata 2004 Mołtawa 2004 Skrwa Lewa 2004 Skrwa Prawa 2004 Sierpienica 2004 CE Koza złota EN Piekielnica Kiełb białopłetwy NT Piskorz Ró anka VU Piskorz Ró anka Mi tus Piskorz Ró anka Sum Brzana Mi tus Głowacz białopłetwy Mi tus Piskorz Mi tus winka CD W gorz Bole Cierniczek Ciernik Czebaczek amurski Kara srebrzysty Kiełb LC Ciernik Ciernik Ja Jelec Ja Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Koza Kara srebrzysty Karp Kiełb Bole Cierniczek Ciernik Jazgarz Ja Jelec Kara Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Cierniczek Ciernik Kara srebrzysty Kiełb Koza Lin Leszcz Lin Oko Oko Oko Oko Oko Pło Pło Pło Pło Pstr g potokowy Pło Sandacz Słonecznica Słonecznica Szczupak liz Szczupak liz Słonecznica Strzebla potokowa Stynka Szczupak liz Ukleja 13 18 11 Ukleja Wzdr ga 36 Szczupak liz Ukleja 12 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego WISŁA 2003 Ciosa Minóg morski Strzebla błotna Tro jeziorowa Głowacz pr gopłetwy Koza złota Minóg rzeczny Parposz Piekielnica Sieja Brzanka Kiełb Kesslera Kiełb białopłetwy Lipie Minóg strumieniowy Piskorz Ró anka Sum Brzana Certa Głowacz białopłetwy Mi tus Minóg ukrai ski Sielawa winka Łoso Tro w drowna W gorz Amur biały Babka bycza Babka łysa Babka szczupła Bass wielkog by Bole Cierniczek Ciernik Czebaczek amurski Głowacica Jazgarz Ja Jelec Kara Kara srebrzysty Karp Kiełb Kle Koza Kr p Leszcz Lin Muławka dunajsla Muksun Oko Peluga Pło Pstr g potokowy Pstr g t czowy Pstr g ródlany Sandacz Sapa Słonecznica Strzebla potokowa Sumik karłowaty Szczupak liz Tołpyga biała Tołpyga pstra Trawianka Ukleja Wzdr ga 70 117 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego CE – gatunki krytycznie zagro one EN – gatunki zagro one NT – gatunki bliskie zagro enia VU – gatunki nara one na wygini cie CD – gatunki zale ne od ochrony LC – gatunki najmniejszej troski 7.4. Wskazanie ródl dowych wód powierzchniowych, w których ryby dwu rodowiskowe wyst powały, wyst puj lub mogłyby wyst powa 7.4.1. Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Lp. 1 2 3 4 5 ródl dowe wody powierzchniowe, w których jesiotr zachodni wyst pował wyst puje mógłby wyst powa Wisła Wisła Narew Narew Bug Bug Bzura Bzura Pilica Pilica 7.4.2. Minóg rzeczny Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 118 ródl dowe wody powierzchniowe, w których minóg rzeczny wyst pował wyst puje mógłby wyst powa Wisła Wisła Wisła Pilica Pilica Pilica brak danych Mogielanka brak danych Pierzchnianka brak danych brak danych Drzewiczka brak danych brak danych Czarna Woda brak danych brak danych Dyga brak danych brak danych Struga Stromiec brak danych brak danych Kiełcznica brak danych brak danych Kanał Trzebi ski brak danych brak danych Ciek od Grabowa brak danych brak danych Dopływ od Zwierzy ca Bzura brak danych Bzura brak danych brak danych Kanał Kromnowski brak danych brak danych Łasica brak danych brak danych Kanał Olszowiecki brak danych brak danych Kanał Zaborowski brak danych Utrata brak danych brak danych Zimna Woda brak danych brak danych Raszynka brak danych brak danych Rokitnica brak danych brak danych Mrowna brak danych brak danych Pisia G golina Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego ródl dowe wody powierzchniowe, w których minóg wyst puje mógłby wyst powa wyst pował brak danych brak danych Pisia Tuczna brak danych brak danych Okrzesza brak danych brak danych Kanał Lubiejewski brak danych brak danych Sucha (Nida) brak danych brak danych Rawka Lp. 24 25 26 27 28 7.4.3. Łoso atlantycki Lp. 1 2 3 4 5 6. ródl dowe wody powierzchniowe, w których łoso atlantycki wyst pował wyst puje mógłby wyst powa Wisła Wisła Wisła Narew Narew Narew Bug Bug Bzura Bzura Pilica Pilica Pilica Jeziorka Jeziorka 7.4.4. Tro w drowna Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ródl dowe wody powierzchniowe, w których tro w drowna wyst powała wyst puje mogłaby wyst powa Wisła Wisł Wisła Pilica Pilica Pilica Jeziorka Jeziorka Narew Narew Narew Wkra Wkra Wkra Pełta brak danych Pełta Orzyc Orzyc Omulew Omulew Rozoga Rozoga Szkwa Szkwa Bug Bug Bug 7.4.5. Certa Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ródl dowe wody powierzchniowe, w których certa wyst powała wyst puje mogłaby wyst powa Wisła Wisła Wisła brak danych Kr pianka Kr pianka brak danych Ił anka Ił anka brak danych Zwolenka Zwolenka brak danych Zago d onka Zago d onka brak danych Brze niczka Brze niczka Kanał GniewoszowskoKanał Gniewoszowskobrak danych brak danych brak danych Kozienicki Struga Mozolicka Policznianka Kozienicki Struga Mozolicka Policznianka Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 119 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Lp. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 ródl dowe wody powierzchniowe, w których certa wyst puje mogłaby wyst powa wyst powała brak danych Radomka Radomka brak danych Mleczna Mleczna brak danych Pacynka Pacynka brak danych Gzówka Gzówka brak danych Wi zownica Wi zownica brak danych Szabasówka Szabasówka brak danych Okrzejka brak danych Promnik Wilga Wilga Pilica Pilica Pilica brak danych Mogielanka Mogielanka brak danych Pierzchnianka Pierzchnianka brak danych Drzewiczka brak danych wider brak danych Mienia brak danych Srebrna Jeziorka Jeziorka Narew Narew Narew Wkra Wkra Wkra brak danych Sona brak danych Łydynia brak danych Mławka brak danych Pełta Orzyc Orzyc brak danych Omulew brak danych Rozoga brak danych Szkwa brak danych Rz dza Bug Bug brak danych Liwiec brak danych Brok brak danych Orz Bzura brak danych Bzura brak danych Mołtawa brak danych Skrwa Prawa brak danych Skrwa Lewa 7.4.6. W gorz Lp. 1 2 3 4 5 120 ródl dowe wody powierzchniowe, w których w gorz wyst pował wyst puje mógłby wyst powa Wisła Wisła Wisła brak danych Kr pianka Kr pianka brak danych Ił anka Ił anka brak danych Zwolenka Zwolenka brak danych Zago d onka Zago d onka Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Lp. 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 ródl dowe wody powierzchniowe, w których w gorz wyst puje mógłby wyst powa wyst pował brak danych Brze niczka Brze niczka Kanał GniewoszowskoKanał Gniewoszowskobrak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych Pilica brak danych Drzewiczka brak danych brak danych brak danych Jeziorka Narew brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych Bzura brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych Kozienicki Struga Mozolicka Policznianka Radomka Mleczna Pacynka Gzówka Wi zownica Szabasówka Mogielanka Pierzchnianka Jeziorka Narew Wkra Sona Mławka Orzyc Omulew Rozoga Szkwa Bug brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych Kozienicki Struga Mozolicka Policznianka Radomka Mleczna Pacynka Gzówka Wi zownica Szabasówka Okrzejka Promnik Wilga Pilica Mogielanka Pierzchnianka Drzewiczka wider Mienia Srebrna Jeziorka Narew Wkra Sona Łydynia Mławka Pełta Orzyc Omulew Rozoga Szkwa Rz dza Bug Liwiec Brok Orz Bzura Kanał Kromnowski Łasica Kanał Olszowiecki Kanał Zaborowski Utrata Zimna Woda Raszynka Rokitnica Mrowna Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 121 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Lp. 52 53 54 55 56 57 58 59 7.5. ródl dowe wody powierzchniowe, w których w gorz wyst puje mógłby wyst powa wyst pował brak danych brak danych Pisia G golina brak danych brak danych Pisia Tuczna brak danych brak danych Okrzesza brak danych brak danych Kanał Lubiejewski brak danych brak danych Sucha (Nida) brak danych brak danych Rawka brak danych Skrwa Lewa brak danych Skrwa Prawa Skrwa Prawa Ochrona gatunkowa, okresy i wymiary ochronne ryb dwu rodowiskowych Na podstawie art. 27c ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z pó n. zm.) Minister rodowiska wydał rozporz dzenie z dnia 26 wrze nia 2001 r. w sprawie okre lenia listy gatunków zwierz t rodzimych dziko wyst puj cych obj tych ochron gatunkow cisł i cz ciow oraz zakazów dla danych gatunków i odst pstw od tych zakazów (Dz. U. z 2001 r. Nr 130, poz. 1456). Art. 8 ust. 1 pkt. 2 i 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie ródl dowym (Dz. U. z 1999 r. Nr 66, poz. 750 z pó n. zm.) zabraniaj połowu ryb o wymiarach ochronnych oraz w okresie ochronnym. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi na podstawie art. 2 i art. 21 wydał rozporz dzenie w sprawie połowu ryb oraz warunków chowu, hodowli i połowu innych organizmów yj cych w wodzie (Dz. U. z 2001 r. Nr 138, poz. 1559, z pó n. zm.). Przepisy ww. rozporz dzenia okre laj m. in. wymiary ochronne i okresy ochronne ryb i raków. Niedozwolony jest połów ryb i raków, których długo mierzona od pocz tku głowy do najdalszego kra ca płetwy albo tarczy ogonowej nie przekracza wymiaru ochronnego. 7.5.1. Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Jesiotr zachodni obj ty jest cisł ochron gatunkow . 7.5.2. Minóg rzeczny Minóg rzeczny obj ty jest cz ciow ochron gatunkow . 122 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 7.5.3. Łoso atlantycki (szlachetny) Wymiar ochronny: 35 cm Okres ochronny: a) w rzece Wi le i jej dopływach powy ej zapory we Włocławku – od dnia 1 pa dziernika do dnia 31 grudnia, w pozostałym okresie obowi zuje zakaz połowu w czwartki, pi tki, soboty, niedziele, b) na odcinku rzeki Wisły od zapory we Włocławku do jej uj cia – od dnia 1 grudnia do ko ca lutego; w okresie od dnia 1 marca do dnia 31 sierpnia obowi zuje zakaz połowu w pi tki, soboty i niedziele, c) w pozostałych rzekach – od dnia 1 pa dziernika do dnia 31 grudnia. 7.5.4. Tro w drowna Wymiar ochronny: 35 cm Okres ochronny: a) w rzece Wi le i jej dopływach powy ej zapory we Włocławku – od dnia 1 pa dziernika do dnia 31 grudnia; w pozostałym okresie obowi zuje zakaz połowu w czwartki, pi tki, soboty i niedziele, b) na odcinku rzeki Wisły od zapory we Włocławku do jej uj cia – od dnia 1 grudnia do ko ca lutego; w okresie od dnia 1 marca do dnia 31 sierpnia obowi zuje zakaz połowu w pi tki, soboty i niedziele, c) w pozostałych rzekach – od dnia 1 pa dziernika do dnia 31 grudnia. 7.5.5. Certa, forma w drowna Wymiar ochronny: 30 cm Okres ochronny: a) w rzece Wi le od zapory we Włocławku do jej uj cia – od dnia 1 wrze nia do dnia 30 listopada, b) w rzece Wi le powy ej zapory we Włocławku i w pozostałych rzekach – od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca. 7.5.6. W gorz Wymiar ochronny: 40 cm Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 123 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8. Zabudowa hydrotechniczna Przegradzanie rzek jazami i zaporami zmniejsza przestrze yciow wielu gatunków ryb, potrzebuj cych dla swego rozwoju wzgl dnie stałych warunków termicznych wody i jej czysto ci oraz szybko ci pr du. Spi trzanie wody, niezale nie od jego celu, ma jednoznacznie negatywny wpływ na stosunki ekologiczne rzeki, niszczy jej charakter, czyni c na pewnym odcinku w miejsce wody płyn cej, dobrze natlenionej, zbiornik wody stagnuj cej lub o małym przepływie. Hydrotechniczna zabudowa rzek Polski doprowadziła równie do przerwania szlaków migracji w drownych i reofilnych gatunków ryb. W efekcie nast piło zmniejszenie ich liczebno ci, za w drastycznych przypadkach zagłada całych populacji. Powodzenie podj tych zada restytucyjnych uzale nione jest jednak od przywrócenia dro no ci ekologicznej rzek. W wyniku powstania zapory we Włocławku, która wyposa ona jest w wadliw przepławk uniemo liwiaj c migracj ryb na tarliska w dorzeczu górnej Wisły, praktycznie wygin ła certa wi lana. Zabudowa rzek przegrodami z elektrowniami wodnymi sprawia, e ryby w druj ce w dół rzeki, na której znajduj si hydroelektrownie musz przepływa przez kanały turbin. Ryby mog przechodzi przez te kanały tylko w czasie pracy turbin. Prowadzone badania wykazały, e w czasie przechodzenia przez turbiny cz z nich ginie. Wielko strat zale y od typu turbiny, ró nicy poziomu mi dzy „górn ” a „doln ” wod , liczby obrotów turbiny i mas wody w jednostce czasu przepływaj cej przez kanał turbiny oraz od wielko ci, kształtu i gatunku ryb. Prowadzone badania potwierdzaj , i na turbinach Francisa straty przy przechodzeniu ryb s wysokie i mog przekracza nawet ponad 50%. 124 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8.1. Wisła – zabudowa hydrotechniczna zlewni Na terenie województwa mazowieckiego nie wyst puj adne budowle pi trz ce ani przegrody na Wi le. 8.1.1. Kr pianka – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 20. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Kr pianki Lp. 1. Nazwa cieku 2. 3. Kr pianka 4. 5. Wysoko pi trzenia Budowle km Stopie Stopie mły ski Jaz Most z pi trzeniem 2+720 1,10 3+800 Jaz Gmina Powiat Solec Solec Lipsko IV 2,00 Solec Solec Lipsko IV 13+300 1,40 Lipsko Lipsko Lipsko IV 18+850 1,20 Bo y Dar Lipsko Lipsko IV 23+175 1,20 Jawor Solecki Lipsko Lipsko IV Miejscowo Przepławka Priorytet Uwagi 8.1.2. Ił anka – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 21. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Ił anki Lp. 1. 2. 3. 4. Nazwa cieku 5. 6. 7. Ił anka 8. 9. Budowle km Wysoko pi trzenia Jaz Jaz Jaz Jaz 7+500 9+500 13+300 17+300 1,20 1,50 1,50 1,50 Jaz 23+200 1,20 Jaz na mo cie 24+500 drewnianym Stopie z 31+100 pi trzeniem Stopie z 38+000 pi trzeniem Jaz Jaz z mostem Stopie betonowy 10. 11. Miejscowo Niemieryczów Zaj czków wiesielice Ciepielów Kroczów Mniejszy Gmina Powiat Chotcza Chotcza Ciepielów Ciepielów Lipsko Lipsko Lipsko Lipsko III III III III Kazanów Zwole III Przepławka Priorytet 1,40 Kroczów Wi kszy Kazanów Zwole III 1,20 Osuchów Kazanów Zwole III 1,50 Kowalków Kazanów Zwole III Kazanów Zwole III Ił a Radom III Ił a Radom III 40+250 1,60 46+800 3,05 63+300 1,15 Wólka Gonciarska Jedlanka Stara Seredzice Uwagi 8.1.3. Zwolenka – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 22. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Zwolenki Lp. 1. 2. Nazwa cieku Budowle km Jaz 2+700 Jaz 26+750 *SOO Dolina Zwolenki Zwolenka Wysoko pi trzeni a 0,94 2,10 Miejscowo Gmina Powiat Borowiec Zwole Przył k Zwole Zwole Zwole Przepławka Priorytet Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego I I Uwagi SOO* SOO* 125 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8.1.4. Zago d onka – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 23. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Zago d onki Nazwa cieku Budowle km Wysoko pi trzenia 15+160 2,60 15+930 3. Jaz Stary Młyn Jaz Hermania Jaz Pionki 4. Lp. 1. 2. 5. Zago d onka Krypianka 6. 7. 8. Policznianka Gmina Powiat Kozienice Kozienice Kozienice III 2,30 Kozienice Kozienice Kozienice III 32+000 2,00 Pionki Radom III Jaz Janików 8+890 1,50 Kozienice Kozienice IV Budowla pi trzupustowa Pionki Janików Folwark 19+200 2,00 Garbatka Letnisko Garbatka Letnisko Kozienice IV Jaz Polanka 19+800 2,00 IV 13+970 16+530 1,50 1,40 Garbatka Letnisko Policzna Policzna Kozienice Jaz Jaz Garbatka Letnisko Grudek Policzna Zwole Zwole IV IV Miejscowo Przepławka Priorytet Uwagi 8.1.5. Radomka – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 24. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Radomki Nazwa cieku Budowle km Wysoko pi trzenia 24+900 38+400 42+750 2,20 1,70 1,75 51+000 8. 9. Jaz Gory Jaz Jaz Jaz + stopie + most Jaz elbetowy Zapora czołowa Stopie wodny Jaz Jaz 10. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Radomka 11. Gmina Powiat Gory Piaseczno Piastów Jastrz bia Jedli sk Jedli sk Radom Radom Radom I I I 3,00 Gulin Zakrzew Radom I 56+100 3,13 Zameczek Przytyk Radom I 60+800 10,00 Wólka Domaniowska Przytyk Radom I 64+800 6,00 Domaniów Przytyk Radom I 75+520 77+500 1,40 1,40 Wieniawa Wieniawa Przysucha Przysucha I I Jaz 82+140 1,60 Wieniawa Przysucha I Jaz 84+700 1,40 Kłudno Wieniawa Sokolniki Mokre Skrzynno Wieniawa Przysucha I Topornia Przysucha Przysucha I Miejscowo Przepławka Priorytet 12. Zapora czołowa ziemna 88+800 13. Jaz 91+100 1,40 Przysucha Młyny Przysucha Przysucha I 14. 15. 16. 17. Jaz Jaz Jaz Jaz Most z pi trzeniem 92+200 1+610 16+870 17+700 3,00 2,50 3,00 1,20 Topornia Józefówek Radom Radom Przysucha Radom Radom Radom I IV IV IV 0+870 1,50 Siczki Radom IV Jaz 1+300 2,00 Siczki Przysucha Jedli sk Radom Radom Jedlnia Letnisko Jedlnia Letnisko Radom IV Jaz 1+160 1,74 Piaseczno Jedli sk Radom IV Jaz 3+000 1,40 Piastów Jedli sk Radom IV 18. Mleczna Gzówka 19. 20. 21. Młynówka Piaseczno Młynówka Piastów 126 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 24. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Radomki c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Wi zownica Szabasówka Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Jaz 9+080 1,57 Marysin Mokrzec Potworów Przysucha IV Jaz Jaz Jaz Jaz 11+960 14+250 15+850 18+230 1,75 1,20 1,60 1,40 Rdzów Wir Rdzuchów Rdzuchów Potworów Potworów Potworów Potworów Przysucha Przysucha Przysucha Przysucha IV IV IV IV Jaz 4+910 1,80 Wolanów Radom IV Jaz z mostem 6+950 3,20 Oro sko Szydłowiec IV Soszyn Wymysłów Chałupki Łaz. Uwagi 8.1.6. Okrzejka – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 25. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Okrzejki Lp. Nazwa cieku 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Okrzejka 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Swarzyna 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. Korytka Budowle Jaz szandorowy Jaz Jaz szandorowy Jaz Jaz szandorowy Jaz zasuwowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz Próg Jaz zasuwowy Próg elbetowy Jaz kozłowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy km Wysoko pi trzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 20+200 Jabłonowiec Trojanów Garwolin III 21+050 Maciejowice Maciejowice Garwolin III Podzamcze Maciejowice Garwolin III Podzamcze Maciejowice Garwolin III 23+900 1,16 24+170 29+750 1,50 Godzisz Sobolew Garwolin III 29+800 1,25 Godzisz Sobolew Garwolin III 34+640 1,50 Jabłonowiec Trojanów Garwolin III 36+600 1,50 Wola ycka Trojanów Garwolin III 39+650 1,50 Kozice Trojanów Garwolin III 43+900 1,50 Jagiella Trojanów Garwolin III 44+450 1,50 Trojanów Trojanów Garwolin III 45+500 48+800 0,60 Trojanów Ruda Trojanów Trojanów Garwolin Garwolin III III 0+270 1,50 Babice Trojanów Garwolin IV Babice Trojanów Garwolin IV 1+150 2+250 1,50 Skruda Trojanów Garwolin IV 1+270 0,50 yczyn Trojanów Garwolin IV 1+300 0,50 Korytnica Trojanów Garwolin IV 3+700 0,50 Korytnica Trojanów Garwolin IV 4+700 0,50 Korytnica Trojanów Garwolin IV 5+100 0,50 Korytnica Trojanów Garwolin IV 5+600 0,50 Korytnica Trojanów Garwolin IV Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 127 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 25. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Okrzejki c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 23. 24. 25. Korytka 26. 27. Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy 6+900 0,50 7+250 0,50 8+000 0,50 9+100 0,50 9+900 0,50 Miejscowo Wola Korycka Wola Korycka Wola Korycka Wola Korycka Wola Korycka G. D. D. G. G. Gmina Powiat Trojanów Garwolin IV Trojanów Garwolin IV Trojanów Garwolin IV Trojanów Garwolin IV Trojanów Garwolin IV Przepławka Priorytet Uwagi 8.1.7. Promnik – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 26. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Promnik Lp. Nazwa cieku 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Promnik 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 128 Budowle Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Jaz zasuwowy Próg elbetowy Próg elbetowy Jaz szandorowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy km Wysoko pi trzenia Miejscowo Lewików – Walaty Lewików – Walaty Lewików – Walaty Lewików – Walaty Lewików – Walaty Gmina Powiat Łaskarzew Garwolin IV Łaskarzew Garwolin IV Łaskarzew Garwolin IV Łaskarzew Garwolin IV Łaskarzew Garwolin IV Przepławka Priorytet 5+250 0,80 6+050 0,80 7+350 0,80 7+750 0,80 7+950 0,60 8+450 0,80 Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV 8+700 0,80 Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV 9+100 0,80 Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV 9+750 0,80 Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV 10+700 0,60 Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV 10+800 0,60 Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV 10+900 10+950 0,60 Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV 11+550 0,60 Wola Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin IV 14+350 1,32 Łaskarzew Łaskarzew Garwolin IV 23+150 0,80 Go czyce Sobolew Garwolin IV 23+700 0,80 Go czyce Sobolew Garwolin IV 24+050 0,80 Go czyce Sobolew Garwolin IV 25+900 0,80 Go czyce Sobolew Garwolin IV Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 26. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Promnik c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 20. Promnik 21. Próg elbetowy Próg elbetowy Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 26+100 0,80 Ostro e A Sobolew Garwolin IV 26+700 0,80 Ostro e B Sobolew Garwolin IV Miejscowo Gmina Powiat Uwagi 8.1.8. Wilga – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 27. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wilgi Lp. Nazwa cieku 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Wilga 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. Mier czka Wysoko pi trzenia Budowle km Próg elbetowy 0+050 1,20 Wólka Gruszczy s ka Wilga Garwolin I 1+000 0,60 Wilga Wilga Garwolin I 2+400 0,80 Wilga Wilga Garwolin I 3+300 1,80 Wilga Wilga Garwolin I 24+750 0,60 Garwolin Garwolin Garwolin I 25+200 0,60 Garwolin Garwolin Garwolin I 25+950 0,60 Garwolin Garwolin Garwolin I 26+000 1,25 Garwolin Garwolin Garwolin I 26+600 1,80 Garwolin Garwolin Garwolin I Garwolin I Próg elbetowy Próg elbetowy Jaz zasuwowy Próg elbetowy Próg elbetowy Próg elbetowy Jaz zasuwowy Jaz zasuwowy Jaz betonowy Stopie betonowy Stopie gabionowy Stopie gabionowy Próg elbetowy Stopie betonowy Próg elbetowy Próg Próg Próg Próg Jaz zasuwowy Jaz zasuwowy Leszczyny 29+300 Przepławka Priorytet 36+050 1,20 Głosków Borowie Garwolin I 38+700 1,50 Ł tów Borowie Garwolin I 39+580 1,50 Czarnów Borowie Garwolin I 39+950 1,50 Ł tów Borowie Garwolin I 40+200 1,00 Kanionka Borowie Garwolin I 40+580 1,50 1+200 1+500 1+750 2+000 0,80 0,60 0,60 0,80 Czarnów Kamionka Górki Górki Górki Górki Borowie Garwolin I Garwolin Garwolin Garwolin Garwolin Garwolin Garwolin Garwolin Garwolin IV IV IV IV 5+150 Sulbiny Garwolin Garwolin IV 8+700 Mier czka Górzno Garwolin IV Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 129 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8.1.9. Pilica – zabudowa hydrotechniczna zlewni Wprawdzie w granicach województwa mazowieckiego bieg rzeki Pilicy nie jest przegrodzony i migracje ryb mog swobodnie odbywa si a do zapory Zbiornika Sulejowskiego (km 136,3), nie mo na powiedzie tego o dopływach tej rzeki. Zlokalizowane s na nich liczne budowle hydrotechniczne, które uniemo liwiaj , wzgl dnie w znacznym stopniu utrudniaj w drówki ryb. Wolne od zabudowy s przewa nie tylko krótkie przyuj ciowe odcinki co oznacza, e praktycznie dopływy Pilicy wraz ze swymi zlewniami zamkni te s dla wst puj cych z tej rzeki ryb. Tabela 28. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Pilicy Lp. 1. 2. 3. 4. Nazwa cieku 5. 6. 7. 8. 9. Pierzchnianka 10. 11. 12. Dyga Struga Stromiec 13. 14. 15. Mogielanka 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. Drzewiczka Starorzecze Drzewiczka Drzewiczka Młynówka Kiełcznica 130 Budowle km Jaz mły ski 2+400 Jaz 2+500 Jaz 2+620 Jaz Jaz 3+750 elbetonowy Jaz 5+300 Jaz 8+350 Jaz 8+500 Jaz 9+420 Jaz 10+600 elbetonowy Jaz 7+800 Jaz Wysoko pi trzenia 2,00 2,20 0,80 3,00 Miejscowo Białobrzegi Gmina Powiat Białobrzegi Białobrzegi 0,40 Przepławka Priorytet IV IV IV IV IV 1,50 Sucha Białobrzegi Białobrzegi 3,60 3,60 Stawiszyn Stawiszyn Białobrzegi Białobrzegi Białobrzegi Białobrzegi 0,70 IV IV IV IV IV 1,20 Stara Wie Stromiec Białobrzegi IV 1+250 1,20 Stromiec Stromiec Białobrzegi IV Stopie trapezowy Jaz mły ski 10+025 0,25 15+000 1,80 Jaz 19+150 1,90 Jaz elbetowy Jaz Jaz 19+200 1,60 20+500 22+500 1,85 1,90 Jaz 1+070 1,40 Jaz 1+000 1,80 Stopie 21+200 1,00 Stopie 21+200 Jaz Jaz Jaz Jaz 6+530 7+480 7+890 8+300 IV Wólka Da kowska IV Bł dów Grójec IV IV Bł dów Wólka Magierowa Wólka Magierowa Grójec IV IV Grójec IV Grójec I Przysucha IV Rusinów Przysucha IV Odrzywół Odrzywół Odrzywół Odrzywół Przysucha Przysucha Przysucha Przysucha IV IV IV IV Nieznamierowice Bł dów Nowe Miasto Nowe Miasto Rusinów 1,00 Nieznamierowice 1,22 My lakowice 1,25 1,00 Uwagi D browa D browa D browa Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego OSO* Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 28. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Pilicy c.d. Lp. 27. Nazwa cieku Kanał A 28. luza wałowa z wyci giem. mech. luza wałowa Zastawka dla potrzeb deszczowni (nieczynna) 29. 30. 31. 32. 33. Budowle K. Trzebi ski Zastawka betonowa Zastawka betonowa Przepust z pi trzeniem Zastawka betonowa Przepust z zastawk L=6m 34. Zastawka betonowa Zastawka betonowa Zastawka betonowa Zastawka betonowa 35. 36. 37. 38. km Wysoko pi trzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 0+000 IV 9+350 IV 2+100 0,50 IV 7+700 1,10 IV 12+980 0,98 IV 13+400 0,99 IV 13+550 1,00 IV 14+300 1,00 IV 14+700 1,00 IV 15+650 1,10 IV 15+750 1,00 IV 19+560 1,10 IV 39. Przepust z zastawk L=6m 1+950 1,20 IV 40. Zastawka betonowa 2+400 1,20 IV 2+800 1,20 IV 3+000 1,00 IV 3+600 1,00 IV 3+800 1,00 IV 4+050 1,00 IV 4+850 1,00 IV 5+150 1,00 IV 6+900 1,00 IV 7+900 1,00 IV 9+250 1,20 IV 12+050 1,20 IV 12+800 1,20 IV 13+300 1,00 IV 14+300 1,00 IV Przepust z zastawk L=6m Przepust z zastawk L=6m Przepust z zastawk L=6m Przepust z zastawk L=6m Przepust z zastawk L=6m 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. Dopływ od Zwierzy ca Zastawka betonowa Zastawka betonowa Zastawka betonowa Zastawka betonowa Przepust z zastawk L=6m Zastawka betonowa Zastawka betonowa Przepust z zastawk L=6m Przepust z zastawk L=6m Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 131 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 28. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Pilicy c.d. Lp. Nazwa cieku 55. 56. 57. 58. Ciek od Grabowa 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. Budowle Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Zastawka pi trz ca Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Zastawka betonowa Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Przepust z Ciek od pi trzeniem Zwierzy ca Zastawka betonowa Zastawka betonowa Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Zastawka betonowa Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem *OSO Dolina Pilicy km Wysoko pi trzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 4+270 1,60 IV 7+740 1,22 IV 8+360 1,20 IV 9+020 1,30 IV 9+100 1,20 IV 9+900 1,17 IV 2+040 1,16 IV 2+430 1,07 IV 2+720 1,02 IV 2+880 1,03 IV 3+340 1,13 IV 3+740 1,03 IV 4+060 1,10 IV 4+700 1,01 IV 5+000 1,06 IV 6+880 1,01 IV 7+725 0,96 IV 9+100 1,05 IV 10+180 1,00 IV 11+350 1,70 IV 8.1.10. wider – zabudowa hydrotechniczna zlewni Rzeka wider jest na przewa aj cej długo ci ciekiem o charakterze zbli onym do naturalnego, silnie meandruj cym. Znajdowały si na niej niegdy młyny i jazy pi trz ce, tworz ce lokalne zbiorniki mły skie, jednak po roku 1945 zostały one zniszczone lub zlikwidowane. Niektóre, ze znajduj cych si w korycie rzeki wider i jej dopływów budowli, w znacznym stopniu ograniczaj , b d uniemo liwiaj migracj ryb w gór rzeki. 132 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 29. Zabudowa hydrotechniczna rzeki wider Nazwa cieku Budowle km Wysoko pi trzenia 1. Jaz 21+340 2,30 2. Jaz 36+240 - 3. Jaz 39+490 1,60 Jaz 39+940 Lp. 4. 5. wider Miejscowo Wola Karczewska Kołbiel Wola Sufczy ska Sufczyn Gmina Powiat Wi zowna Otwock I Kołbiel Otwock I Kołbiel Otwock I Kołbiel Otwock Mi sk Maz. Mi sk Maz. Mi sk Maz. I Wodynie Siedlce I Wodynie Wi zowna Siedlce Otwock I IV Halinów Otwock IV Jaz klapowy 52+600 1,40 Transbór Latowicz 6. Jaz klapowy 58+000 1,20 D be Małe Latowicz 7. Jaz klapowy 67+650 1,60 Strachomin Latowicz 8. Mosto – jaz 70+165 1,19 9. 10. Jaz Jaz 75+500 12+016 1,2 1,23 11. Jaz 15+415 1,03 Wielgolas Duchnowski 18+650 2,28 Ruda D be Wiel. 20+460 1,49 Ruda D be Wiel. 25+175 0,95 Zamienie Mi sk Maz. 26+775 0,95 Maliszew Mi sk Maz. Tartak Mi sk Maz. 12. 13. 14. Mienia 15. 16. 17. 18. 19. 20. Srebrna 21. 22. 23. 24. Rydnia 25. 26. Siennica 27. 28. 29. 30. Ciek Wodynie Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz elbetowy Jaz elbetowy Jaz szandorowy Jaz Jaz Jaz szandorowy 28+320 Borki Serockie Seroczyn Duchnów 30+515 2,15 Huta Mi ska Mi sk. Maz. 0+980 0,95 Podrudzie Mi sk Maz. 6+260 6+640 7+130 1,30 Mi sk Maz. Mi sk Maz. Mi sk. Maz. Mi sk. Maz. Mi sk Maz. Mi sk Maz. Mi sk. Maz Mi sk Maz. Mi sk Maz. Przepławka Priorytet I I I IV IV IV IV IV IV IV IV IV Mi sk Maz. IV Parysów Garwolin IV 2+100 2+850 Kozłów Górki Kozłów Kozłów Parysów Parysów Garwolin Garwolin IV IV 5+600 Gózd Borowie Garwolin IV Jaz kozłowy 0+500 Jaz kozłowy Jaz kozłowy Zastawka betonowa Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Zastawka 2+600 1,80 Lasomin Siennica 7+370 1,50 Stara Wie Siennica 0+980 1,04 Latowicz Latowicz 1+980 1,48 Latowicz Latowicz 9+900 0,9 Seroczyn Wodynie Mi sk Maz. Mi sk Maz. Mi sk Maz. Mi sk Maz. Siedlce Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego IV IV IV IV IV 133 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8.1.11. Jeziorka – zabudowa hydrotechniczna zlewni W korycie rzeki Jeziorki i na jej dopływach znajduje si wiele ró nego rodzaju budowli wodnych. Wi kszo w znacznym stopniu ogranicza, b d uniemo liwiaj migracj ryb. Rzeka Jeziorka przegrodzona jest na swym biegu 17 jazami, które nie pozwalaj na migracj ryb. Na szczególn uwag zasługuje przegrodzenie Jeziorki jazem w miejscowo ci Konstancin-Jeziorna (km 5+915, zakłady papiernicze „Metsa Tissue S.A.”), który odcina drog migracji ryb w gór rzeki, a co za tym idzie przerywa naturalne poł czenie Jeziorki z systemem Wisły. Zabudowa jazami całego biegu rzeki sprawia, e na odcinku powy ej 5 + 915 km migracje ryb mo liwe s tylko lokalnie pomi dzy poszczególnymi przegrodami. Zabudowa hydrotechniczna dopływów Jeziorki sprawia, e migracje ryb ograniczone s w nich do niedu ych, maksymalnie kilkunastokilometrowych odcinków. Tabela 30. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Jeziorki Lp. Nazwa cieku Budowle km 1. Bystrotok 1+018 2. Jaz 5+915 3. Jaz „Kordy” 8+400 4. Jaz 12+000 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Jaz Zastawka Zastawka 17+000 18+950 33+518 43+750 44+850 45+800 48+386 52+700 56+500 57+700 58+600 61+530 64+730 64+750 17+700 17+795 0+125 2+678 2+816 21+100 23+200 25+000 27+500 34+500 Jeziorka Kraska Głoskówka Czarna 134 Wysoko pi trzenia Miejscowo 1,30 1,00 Powiat Przepławka Priorytet Konstancin Jeziorna Konstancin Jeziorna Konstancin Jeziorna Piaseczno I Piaseczno I Piaseczno Piaseczno I Warp sy Głosków Piaseczno Piaseczno Pra mów Grójec Grójec Grójec Grójec Pniewy Pniewy Pniewy Pniewy Pniewy Pniewy Pniewy Jasieniec Jasieniec Piaseczno Piaseczno Piaseczno Piaseczno Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Grójec Piaseczno Zawady Chynów Grójec I I I II II II II II II II II II II II IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV Opacz 1,00 1,40 Gmina Konstancin Jeziorna Konstancin Jeziorna Pólko Piaseczno Piaseczno Jazgarzew Zawodne Lesznowola Ko min Ko min Głuchów Kocerany Prz sławice Jeziora Jeziora Osieczek Wilczoruda Wilczoruda Piaseczno Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego jest I Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 30. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Jeziorki c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. Czarna Kanał przerzutowy Czarna Zielona Kanał Piaseczy ski Kanał Jeziorki K. Czarna Kraska Mała 69. 70. 71. 72. Tarczynka Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Stopie Stopie Stopie Jaz Jaz Jaz Jaz Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Zastawki Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Zastawka Stopie Zastawka Zastawka Stopie Stopie 38+050 38+100 38+500 39+750 41+200 42+100 0+352 0+680 1+056 1+164 1+560 2+755 3+860 4+960 5+620 6+340 6+500 7+960 8+775 9+376 4+008 4+240 5+600 5+940 6+690 7+100 1+435 1+755 2+076 2+568 3+080 3+820 5+250 6+310 IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV Zastawka 2+480 IV Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka z przepustem Jaz Jaz Jaz 4+673 5+825 7+210 7+750 abieniec Piaseczno Piaseczno 1,60 1,60 1,60 1,50 IV IV IV IV 8+750 IV 11+510 12+180 12+530 IV IV IV Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 135 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8.1.12. Narew – zabudowa hydrotechniczna zlewni Liczne budowle hydrotechniczna maj ce wpływ na migracje ryb znajduj si w dopływach Narwi. Tabela 31. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Narew Lp. Nazwa cieku 1. 2. Kanał era ski 3. 4. 5. Długa 6. Budowle luza przy wlocie z Wisły Jaz w uj ciu rzeki Długiej Jaz w uj ciu rzeki Czarnej Jaz Jaz Jaz szandorowy 7.– 13 stopni betonowych 19. Prut 20. 3 zastawki –22. 23. Pełta 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. Wymakracz 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. Ró anica 47. 48. 49. 50. *OSO Puszcza Biała km Wysoko pi trzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 0+000 8+900 IV 2,00 Kobiełka Białoł ka Warszawa 0+000 5+450 2,00 1,40 Kobiełka Grodzisk Białoł ka Białoł ka Warszawa Warszawa 17+126 1,40 Ossów Rybaczówka Zielonka Wołomin IV 13+500 3+000 5+180 19+980 21+110 22+100 23+260 24+180 25+110 25+680 25+970 26+380 26+980 27+400 27+940 28+150 28+350 28+380 28+610 29+420 29+950 12+900 13+200 14+050 14+800 15+400 16+200 18+200 18+550 IV 1,60 1,50 1,50 1,50 1,00 1,00 1,00 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,50 1,00 0,80 0,80 1,20 1,20 1,20 1,00 Kornaciska Długosiodło Wyszków IV IV jest IV I OSO* I OSO* IV I I I I I I I I I I I I I I I I I I I IV IV IV IV IV IV IV IV 8.1.12.1. Zalew Zegrzy ski – zabudowa hydrotechniczna zlewni W korycie rzeki Narew na odcinku województwa mazowieckiego zlokalizowana jest tylko jedna budowla hydrotechniczna maj ca wpływ na gospodark ryback . Jest ni zapora w miejscowo ci D be, w km 21 + 600 biegu Narwi. Cofka, utworzonego w wyniku 136 Uwagi Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* OSO* Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego przegrodzenia Zbiornika Zegrzy skiego, si ga na Narwi do Pułtuska oraz do Barcic na rzece Bug. Stopie wodny w przekroju m. D be zamyka cał zlewni Narwi powy ej wraz ze zlewni Bugu. Na stopniu znajduje si przepławka typu komorowego, która jest wykonana wadliwie i uniemo liwia rybom pokonanie pi trzenia. Jest to szczególnie niekorzystne dla w gorza, ci gn cego z Bałtyku na erowiska znajduj ce si w jeziorach zlewni Narwi. Odcina równie tarliska certy. Tabela 32. Zabudowa hydrotechniczna Zalewu Zegrzy skiego Lp. Nazwa cieku 1. Narew Budowle km Stopie wodny 21+600 Wysoko pi trzenia Miejscowo D be Gmina Powiat Serock Legionowo Przepławka Priorytet jest Uwagi I 8.1.12.2. Wkra – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 33. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wkry Lp. Nazwa cieku Budowle 1. Stopie Stopie Stopie Stopie Próg kamienny Próg kamienny 7. 8. 9. 10. 11. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Wysoko pi trzenia 10+250 2. 3. 4. 5. 6. 12. km Wkra Próg betonowy Próg betonowy Próg betonowy Próg betonowy Jaz elbetowy Jaz z zamkni ciem mechanicznym Jaz z zamkni ciem mechanicznym Jaz z zamkni ciem mechanicznym Jest z zamkni ciem mechanicznym Jaz z zamkni ciem mechanicznym Miejscowo Gmina Powiat N.Dwór Maz. Pło sk Pło sk Pło sk Przepławka Priorytet I Kosewko Pomiechówek Joniec Bol cin Sochocin Wkra Kondrajec Joniec Sochocin Sochocin Glinojeck Glinojeck Ciechanów Ciechanów I I II II II 83+790 Glinojeck Glinojeck Ciechanów II 84+050 Glinojeck Glinojeck Ciechanów II 91+680 Unierzy Strzegowo Mława II 30+400 38+700 46+800 77+350 79+510 2,50 1,70 98+050 1,80 Strzegowo Strzegowo Mława II 112+880 0,25 Józefowo Radzanów Mława II 114+790 0,25 Radzanów Radzanów Mława II 118+990 0,25 Ratowo Radzanów Mława II 119+065 1,70 Ratowo Radzanów Mława II 126+070 1,65 Siciarz Siemi tkowo uromin II 134+670 1,40 Strzeszewo Bie u uromin II 139+120 1,65 Strzeszewo Bie u uromin II 142+870 1,40 Młudzyn Bie u uromin II 145+950 1,60 Poniatowo uromin II uromin Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 137 Uwagi SOO* Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 33. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wkry c.d. Lp. 20. 21. Nazwa cieku Wkra 22. 23. km Wysoko pi trzenia 153+260 2,00 Brudnice uromin uromin II 165+970 1,11 II 1,70 Pło sk III Jaz kozłowy 12+756 0,90 Łuszczewo Pło sk III 13+816 1,40 Zasonie Pło sk III 15+619 1,40 Go cimin Lubowidz Nowe Miasto Nowe Miasto Nowe Miasto Nowe Miasto Nowe Miasto So sk So sk So sk uromin 10+350 Lubowidz Nowe Miasto Pło sk III Pło sk III Ciechanów Ciechanów Ciechanów III III III So sk Ciechanów III So sk Ciechanów III So sk Ciechanów III Budowle Jaz elbetowy Jaz Jaz elbetowy Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 19+040 1,40 Zawady 27. 28. 29. Jaz elbetowy Jaz elbetowy Jaz elbetowy Jaz Stopie Stopie 22+960 26+280 26+620 1,50 0,20 0,20 30. Stopie 27+540 0,20 31. Stopie 28+080 0,20 Jaz 29+300 1,40 Łopacin B dkowo B dkowo Chro cice Łyczki Chro cice Łyczki So sk 4+800 1,00 Cichawy Nowe Miasto Pło sk IV 0,50 0,50 Kał czyn Kał czyn So sk So sk Ciechanów Ciechanów Przepustozastawka 6+160 6+395 IV IV 6+530 1,00 Kał czyn So sk Ciechanów IV Stopie Stopie Stopie Jaz elbetowy Jaz elbetowy Jaz kozłowy Jaz kozłowy Jaz kozłowy 6+800 6+900 7+000 0,50 0,50 0,50 Cichawy Kał czyn Kał czyn Nowe Miasto So sk So sk Pło sk Ciechanów Ciechanów IV IV IV 8+388 1,40 Strachowo Pło sk Pło sk IV 11+020 1,40 Po wi tne Pło sk Pło sk IV 18+240 19+566 21+215 1,20 1,40 1,40 Kluczewo Rakowo Gumowo Pło sk Dzierz nia Dzierz nia Pło sk Pło sk Pło sk IV IV IV Jaz kozłowy 0+510 1,20 Ilinek Pło sk Pło sk IV 46. Jaz kozłowy 28+160 1,30 Raci Pło sk IV 47. Jaz kozłowy 31+960 0,90 Raci Pło sk IV Raci Pło sk IV Raci Pło sk IV Raci Pło sk IV Raci Pło sk IV Raci Pło sk IV Raci Pło sk IV Raci Pło sk IV uromin IV 24. 25. 26. Sona 32. 33. Przepustozastawka 34. 35. Stopie Stopie 36. Tatarka 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 48. Płonka urawianka Główna Jaz kozłowy 35+670 1,30 Jaz kozłowy 36+870 0,90 50. Jaz kozłowy 38+190 0,90 51. Jaz kozłowy 39+030 0,90 49. Raci nica 52. 53. 54. Potok Zad bie 55. 138 Jaz kozłowy 0+700 1,50 Jaz kozłowy 1+980 1,50 Jaz kozłowy 3+160 1,50 Jaz kozłowy 3+900 0,90 Raci Folwark Raci Budy Kraszewskie Kraszewo Czubaki Kraszewo Czubaki Bielany Kraszewo Czubaki Kraszewo Czubaki Kraszewo Czubaki Ossowa Siemi tkowo Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Uwagi zniszczony Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 33. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wkry c.d. Lp. 56. 57. 58. Nazwa cieku Potok Zad bie Karsówka Ciek A Unieck Budowle km Wysoko pi trzenia Jaz kozłowy Jaz kozłowy Zastawka Jaz elbetowy Próg Próg Próg Próg Próg Jaz Próg 5+370 6+650 12+050 0,90 0,90 <1,00 4+740 1,20 Miejscowo Próg 20+300 1,30 68. Próg 21+900 1,60 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. Jaz Próg Próg Jaz Próg Próg Jaz Próg Jaz Próg Jaz Zastawka Zastawka Przepust Stopie Stopie Stopie Przepust Przepust Przepust Przepust Zastawka Jaz Jaz elbetowy 23+500 24+760 26+040 26+078 31+480 32+670 34+440 35+710 38+910 40+280 47+480 56+180 58+680 64+760 66+028 66+620 67+240 68+040 68+830 70+090 71+510 72+500 14+000 1,50 0,90 0,90 0,55 0,60 0,60 1,20 0,30 1,50 1,20 1,50 0,90 0,90 0,90 0,40 0,50 0,50 0,90 0,90 0,90 0,90 0,90 1,60 18+930 1,80 Rumoka Jaz 23+480 1,60 Turza Wielka Zastawka 24+760 0,90 Turza Mała 95. Zastawka 28+790 1,00 Lewiczyn 96. Zapora ziemna z elbetow budowl pi trz coupustow 30+250 5,10 Lewiczyn Łydynia 92. 93. 94. Mławka 10+050 0,4 – 0,5 11+650 0,4 – 0,5 13+080 0,4 – 0,5 13+950 1,20 14+750 1,20 16+150 1,50 17+980 1,00 Przepławka Priorytet Drobin IV IV IV Raci Pło sk IV Ojrze Ojrze Ojrze Ojrze Ojrze Ojrze Ojrze Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów III III III III III III III Ojrze Ciechanów III Ojrze Ciechanów III Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Mława Mława Mława Mława Mława Mława Mława Mława III III III III III III III III III III III III III III III III III III III III III III II Mława II Mława III Mława III Mlawa III Mława III Siemi tkowo Siemi tkowo 67. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. Powiat uromin uromin Płock Wojciechowo Wojciechowo Nagórki Koci cin Tworki Luberadz Kałki Kałki Rzeszotko Rzeszotko Gostomin Grabówiec Komnaty Borowe Komnaty dowe Nu ewo Nu ewo Ciechanów Bielin Ciechanów Ciechanów Kargoszyn Kargoszyn Targonie Regimin Klice Grzymki Korzybie Kluszewo Kluszewo Garlino Garlino Zalesie Zalesie Zalesie Zalesie Garlino Gr dek 59. Gmina Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Ciechanów Regimin Regimin Regimin Stupsk Szydłowo Szydłowo Szydłowo Szydłowo Szydłowo Szydłowo Szydłowo Szydłowo Szydłowo Szydłowo Szre sk Lipowiec Ko cielny Lipowiec Ko cielny Lipowiec Ko cielny Lipowiec Ko cielny Lipowiec Ko cielny Mława Mława Mława Mława Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 139 Uwagi SOO** Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 33. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wkry c.d. Lp. Nazwa cieku 97. 98. Przylepnica 99. Budowle km Jaz z zamkni ciem mechanicznym Jaz z zamkni ciem mechanicznym Jaz z zamkni ciem mechanicznym Wysoko pi trzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 5+860 1,20 Nidzgora Kuczbork uromin IV 7+560 1,20 Nidzgora Kuczbork uromin IV 9+330 1,20 Kuczbork Kuczbork uromin IV Uwagi SOO* Dolina Wkry SOO** Olszyny Rumockie 8.1.12.3. Rz dza – zabudowa hydrotechniczna zlewni W korycie rzeki Rz dza zlokalizowane s urz dzenia hydrotechniczne maj ce wpływ na migracje ryb. S to przegradzaj ce je jazy, które całkowicie zamykaj zlewni Rz dzy dla ryb wst puj cych ze Zbiornika Zegrzy skiego. Tabela 34. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Rz dzy Lp. 1. Nazwa cieku Budowle km Jaz 6+300 Wysoko pi trzenia 2. Jaz klapowy 15+390 1,4 – 1,1 3. Jaz Próg pi trz cy Jaz klapowy Jaz dokowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy j. klapowy 4. 5. 6. Rz dza 7. 8. 9. Cienka 15+900 Miejscowo Dybów Stary 25+600 41+020 1,3 1,6 Kraszew Stary Michałów Turze 48+750 2,00 Rz dza 67+220 1,40 13+500 1,8 21+180 1,2 – 1,5 Wola Polska Stryjki Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi III Radzymin Wołomin III III Klembów Wołomin Klembów Po wi tne Stanisławów Wołomin Wołomin Mi sk Maz. Mi sk Maz. Wołomin Jakubów Tłuszcz jest III III III III III jest IV 8.1.12.4. Bug – zabudowa hydrotechniczna zlewni W granicach województwa Bug jest rzek swobodnie płyn c i nie przegrodzon budowlami hydrotechnicznymi, st d migracje ryb mog odbywa si swobodnie. Od dolnej zlewni Narwi oraz Wisły oddzielony jest jednak zapor w D b , stanowi c przeszkod w migracji ryb. Tabela 35. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bug Lp. Nazwa cieku 1. 2. 3. Liwiec 4. 140 Budowle Jaz elbetowy Jaz klapowy Jaz Jaz elbetowy km Wysoko pi trzenia 35+330 Miejscowo Gmina Powiat 3,00 Kalinowiec Łochów W grów I 51+400 54+450 1,20 1,80 W grów Krypy W grów Liw W grów W grów I I OSO* OSO* 89+575 1,33 Mokobody Siedlce I OSO* uków Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 35. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bug c.d. Lp. Nazwa cieku 5. 6. 7. 8. 9. Liwiec Budowle km Jaz 96+978 elbetowy Jaz 102+550 elbetowy Jaz 116+200 drewniany Jaz kozłowy 124+150 Jaz kozłowy 125+890 Wysoko pi trzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 1,36 Niwiski Mokobody Siedlce I OSO* 1,37 Chodów Siedlce Siedlce I OSO* Siedlce Siedlce I OSO* Mordy Mordy Siedlce Siedlce I I OSO* OSO* Mordy Siedlce I OSO* Mordy Siedlce I OSO* 1,47 1,51 1,51 Wólka Le na Wyczółki Wielgosz Radzików Kornica Radzików Oczki 10. Jaz kozłowy 127+800 1,52 11. Jaz kozłowy 128+970 1,53 9+235 1,2 Jadów Jadów Wołomin jest IV 10+800 1,0 Jadów IV - 2+180 0,70 Gr bków Wołomin Mi sk Maz. W grów jest 28+790 Dzier anów Makowiec Mały Proszew 11+750 1,30 Słuchocin Gr bków W grów IV 32+640 0,80 Ozorów Skórzec Siedlce IV 7+840 1,60 Goł biówka Kałuszyn 8+400 1,60 Goł biówka Kałuszyn 10+850 1,90 Gójszcz Mrozy Jaz klapowy 3+710 1,60 Porzewnica Mrozy Jaz klapowy 6+530 1,30 Mała Wie Mrozy 1+934 0,80 Szostek Wodynie Siedlce IV 2+404 0,80 Szostek Wodynie Siedlce IV 14+840 1,05 Siedlce Siedlce Siedlce IV 22+310 1,40 Mo cibrody Wi niew Siedlce IV Jaz kozłowy 17+660 1,20 Ruciane Bielany 12. 13. Osownica 14. 15. 16. Kostrzy 17. 18. 19. Witówka 20. 21. 22. 23. Witówka II/ Trytwa Witka 24. 25. Muchawka 26. 27. Stara Rzeka j. szandorowy zastawka Jaz szandorowy Stopie Jaz betonowy Jaz zasuwowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz szandorowy Jaz zasuwowy Jaz zasuwowy Jaz zasuwowy Jaz szandorowy 28. 29. 10+280 Brok Orło Stopie 24+800 0,30 Kosuty 30. Stopie 29+820 0,40 31. Stopie z pi trzeniem Skłody Stachy 3+510 0,40 Kuskowizna Jaz 4+640 1,00 Kuskowizna Stopie z pi trzeniem 5+260 0,40 Kuskowizna 32. 33. Grzybówka Uwagi Dobre Małkinia Górna Zar by Ko cielne Zar by Ko cielne Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Mi sk Maz. Mi sk Maz. Mi sk Maz. Mi sk Maz. Mi sk Maz. Sokołów Podl. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV 141 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 35. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bug c.d. Lp. Nazwa cieku Wysoko pi trzenia Budowle km 34. Stopie z pi trzeniem 5+770 0,40 Kuskowizna 35. Jaz 6+720 2,00 Grabownica 7+120 0,40 Grabownica 7+780 0,40 Grabownica 8+040 0,40 Grabownica 8+560 1,00 Grabownica 8+850 0,40 Grabownica 1+020 0,40 Nieskórz 1+660 0,40 Nieskórz 2+100 0,40 Nieskórz 2+940 0,40 Nieskórz 3+650 0,40 Nieskórz 4+200 0,40 Jasienica 6+020 0,80 6+710 0,80 10+180 0,80 Kalinowo 36. 37. Grzybówka 38. 39. 40. Zastawka 41. 42. 43. 44. 45. 46. Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Kanał Nieskórz Kalinowo 47. 48. 49. Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Miejscowo Kalinowo Parcele Kalinowo Parcele Gmina Powiat Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Osrtów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. 50. Zastawka 10+580 0,70 Guty Bujno 51. Jaz kozłowy 2+460 1,20 Bojary Kosów L. Jaz kozłowy 4+460 1,00 Jakubiki Kosów L. 53. Jaz kozłowy 5+120 1,20 Jakubiki Kosów L. 54. Jaz kozłowy 3+462 0,80 Jaz kozłowy 4+200 1,00 56. Jaz kozłowy 8+300 1,10 Ceranów Ceranów 57. Jaz kozłowy 5+750 1,20 Łazów Sterdy Jaz kozłowy 6+800 1,20 Łazów Sterdy 8+338 1,65 Łazów Sterdy 13+435 1,60 Zembrów Sabnie 52. 55. 58. Kosówka Buczynka Cetynia 59. 60. 142 Jaz betonowy Jaz elbetowy Wólka Rytelska Wólka Rytelska Ceranów Ceranów Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 35. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bug c.d. Lp. 61. Nazwa cieku Kołodziejka 62. 73. Jaz zasuwowy Jaz 8zasuwowy Jaz zasuwowy z turbin wodn 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. Budowle Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz kozłowy kozłowy kozłowy kozłowy kozłowy Toczna kozłowy kozłowy kozłowy kozłowy Jaz zasuwowy OSO* Dolina Liwca km Wysoko pi trzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 1+970 0,75 Szczeglacin Korczew Siedlce IV 4+740 0,95 Korczew Korczew Siedlce IV 8+200 1,40 Tokary Korczew Siedlce III 11+520 12+270 12+610 13+000 13+660 14+000 14+900 17+750 21+050 0,90 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 Rusków Rusków Rusków Rusków Rusków Rusków Patków Dzi cioły Platerów Platerów Platerów Platerów Platerów Platerów Platerów Łosice Łosice Łosice Łosice Łosice Łosice Łosice Łosice Łosice Łosice Łosice III III III III III III III III III 28+880 2,00 Łosice Łosice Łosice III Myszkowice Uwagi 8.1.12.5. Orzyc – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 36. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Orzyc Lp. 1. 2. 3. Nazwa cieku Budowle 9. Jaz Jaz Stopie z pi trzeniem Jaz Jaz Jaz Stopie z pi trzeniem Jaz 10. 4. 5. 6. 7. 8. Orzyc km Wysoko pi trzenia 24+100 55+650 61+850 1,60 2,40 80+200 Małowidz Zagaty Chorzele Jednoro ec Chorzele Chorzele Przasnysz Przasnysz Przasnysz II II II Opaleniec Chorzele Przasnysz II Wasiły Zdziwój Stary Zdziwój Stary Wólka Zdziwójska Wólka Zdziwójska Chorzele Chorzele II Chorzele Przasnysz II Chorzele Przasnysz II Chorzele Przasnysz II Chorzele Przasnysz II Karwacz Przasnysz Przasnysz IV Karwacz Karwacz Karwacz Przasnysz Przasnysz Przasnysz Przasnysz Przasnysz Przasnysz IV IV IV 7+660 Polny Młyn Przasnysz Przasnysz IV 9+100 12+600 12+900 Bartniki Kot Kot Przasnysz Przasnysz Przasnysz Przasnysz Przasnysz Przasnysz IV IV IV 81+400 87+000 92+260 1,50 1,50 1,30 96+200 0,55 11. Stopie z pi trzeniem 106+140 0,60 12. Jaz + próg 107+020 1,00 13. Jaz 107+920 19. 20. 21. Morawka II II II II 104+340 18. Maków M. Maków M. Maków M. Krasnosielc Krasnosielc Maków M. Dr d ewo Krasnosielc Maków M. Przepławka Priorytet Przasnysz Jaz 15. 16. 17. Powiat Jednoro ec 1,50 Zastawka + próg Zastawka Zastawka Zastawka Stopie z pi trzeniem Zastawka Zastawka Zastawka Gmina Małowidz 102+400 14. Miejscowo 2+650 3+990 4+200 6+400 1,80 1,30 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 143 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 36. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Orzyc c.d. Lp. Nazwa cieku Wysoko pi trzenia Budowle km Zastawka Zastawka 13+100 13+220 24. Zastawka 17+650 25. Stopie z pi trzeniem 17+960 26. Zastawka 18+600 Sebory Zastawka 18+800 Sebory 28. Zastawka 19+500 Łani ta 29. Zastawka 19+600 Łanieta 30. Zastawka 19+700 Łani ta 31. Zastawka 20+000 Łanieta 32. Zastawka 20+500 Łanieta 33. Jaz 0+416 1,50 34. 35. Jaz Jaz 3+340 6+445 2,00 1,50 Osiedczyzna 36. Jaz 11+440 1,50 Grz dki 37. Przepust z pi trzeniem 11+440 22. 23. 27. Morawka Ulatówka Miejscowo Kot Kot Romany Janowieta Romany Janowieta Ulatowo Pogorzel Słabogóra winiary Gmina Powiat Przasnysz Przasnysz Przasnysz Przasnysz IV IV Przasnysz IV Przasnysz IV Przasnysz IV Przasnysz IV Przasnysz IV Przasnysz IV Przasnysz IV Przasnysz IV Przasnysz IV Jednoro ec Przasnysz IV Jednoro ec Jednoro ec Przasnysz Przasnysz IV IV Krzynowłoga Mała Krzynowłoga Mała Krzynowłoga Mała Krzynowłoga Mała Krzynowłoga Mała Krzynowłoga Mała Krzynowłoga Mała Krzynowłoga Mała Krzynowłoga Mała Przepławka Priorytet Krzynowłoga Przasnysz Mała Krzynowłoga Przasnysz Mała Uwagi IV IV 8.1.12.6. Orz – zabudowa hydrotechniczna zlewni Koryto rzeki Orz na całej długo ci jest zabudowane licznymi jazami, progami i zastawkami pi trz cymi wod . Ł cznie znajduj si tu 22 przegrody. Dla migracji ryb dost pny jest tylko dolny odcinek biegu rzeki do km 6+800. Tabela 37. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Orz Lp. Nazwa cieku Wysoko pi trzenia Budowle km Jaz 6+800 2,00 2. Jaz 15+350 0,90 3. Jaz 20+900 2,00 4. Jaz 24+920 2,00 Zbiornik wodny wielofunkcyjny 30+820 31+420 39+350 39+620 40+650 41+020 1. 5. 6. 7. 8. 9. Orz Jaz 1,60 0,90 0,40 0,50 0,40 10. Jaz 41+500 0,70 11. Jaz 43+860 0,70 144 Gmina Powiat Kółko Wólka Brzezi ska Nogawki Janki Młode Grodzisk Du y Sokołów Goworowo Ostroł ka IV Goworowo Ostroł ka IV Goworowo Ostroł ka IV Czerwin Ostroł ka IV Czerwin Ostroł ka Czerwin Ostroł ka Rogowo Folwark Rogowo Folwark Stary Luboty Stary Luboty Ostrów Maz. Ostrów Maz. Miejscowo Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet jest IV IV IV IV IV IV IV Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 37. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Orz c.d. Lp. Nazwa cieku 12. 13. 14. Budowle Stopie z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem km Wysoko pi trzenia 44+500 0,40 45+240 0,40 46+000 0,80 Kosewo Miejscowo Gmina Powiat Rogowo Folwark Luboty Włóki Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Stary Luboty Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. 15. Zastawka 47+290 0,60 wier e 16. Zastawka 48+220 1,00 Chmielewo Zastawka 48+600 1,00 Chmielewo Zastawka 49+260 1,00 Chmielewo 49+920 1,00 50+140 0,40 50+920 0,60 51+460 0,40 17. Orz 18. Przepust z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem Przepust z pi trzeniem Stopie z pi trzeniem 19. 20. 21. 22. Podbiel Wielki Podbiel Wielki Podbiel Wielki Podbielko Przepławka Priorytet Uwagi IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV 8.1.12.7. Ró – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 38. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Ró Lp. 1. 2. 3. Nazwa cieku 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. Budowle km Wysoko pi trzenia Jaz 4+240 8+850 11+480 1,40 1,20 0,50 Jaz 12+300 1,80 15+500 17+200 18+400 18+460 20+030 21+260 22+260 23+350 24+550 0,90 1,70 1,60 1,60 1,60 1,60 1,60 1,60 1,70 25+740 1,60 27+280 27+350 27+800 27+950 28+120 28+300 28+550 29+150 30+240 0,80 1,00 1,00 0,80 0,80 0,80 1,20 1,20 0,80 Jaz Ró Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Gmina Powiat Glinki Stare Sypniewo Maków M. Batogowo Sławkowo IV IV IV Sypniewo Maków M. IV Sypniewo Sypniewo Maków M. Olki Majki Rawy Mamino Sypniewo Sypniewo Sypniewo Sypniewo Maków M. Maków M. Maków M. Maków M. Miejscowo Niesłuchowo Pach Krasnosielc Maków M. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV 145 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8.1.12.8. Omulew – zabudowa hydrotechniczna zlewni W zlewni rzeki Omulew znajduj si liczne budowle i urz dzenia hydrotechniczne, które uniemo liwiaj wzgl dnie utrudniaj migracje ryb. Natomiast rzeka główna przegrodzona jest tylko jednym jazem, zamykaj cym dla migracji ryb jej zlewni powy ej km 72+700 jej biegu ju na terenie województwa warmi sko-mazurskiego. Tabela 39. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Omulew Lp. Nazwa cieku Budowle km 1. Zastawka 7+650 2. 3. Zastawka Zastawka Stopie z pi trzeniem Jaz Jaz Jaz 9+670 10+400 8. Jaz 17+050 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Jaz Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Przepust z pi trzeniem Zastawka Zastawka Przepust z pi trzeniem Jaz Jaz 24. Jaz 1+450 25. Jaz 3+300 26. 27. 28. 29. Jaz Jaz Jaz Jaz 5+350 12+950 17+500 19+450 30. Jaz 21+200 31. 32. 33. 34. Jaz Jaz Jaz Jaz Przepust z pi trzeniem 27+400 33+900 35+250 35+260 4. 5. 6. 7. Piasecznica Piasecznica 18. 19. 20. 21. 22. 23. Mała Omulewka Płodownica 35. 146 Wysoko pi trzenia Gmina Powiat Szwendrowy Most Lelis Ostroł ka IV Łodziska Łodziska Lesli Lesli Ostroł ka Ostroł ka IV IV 10+850 Łodziska Lesli Ostroł ka IV 12+000 12+950 13+975 Lelis Lelis Lelis Ostroł ka Ostroł ka Ostroł ka IV IV IV Kadzidło Ostroł ka IV 19+540 21+130 22+000 23+250 24+600 25+660 27+540 29+200 31+350 Łodziska Łodziska Szafarnia Dylewo – Brzozówka Kuczy skie Kuczy skie Strzałki Strzałki Piasecznia Piasecznia Piasecznia Piasecznia Piasecznia Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł ka ka ka ka ka ka ka ka ka IV IV IV IV IV IV IV IV IV 33+480 Olszyny Myszyniec Otroł ka IV 34+960 36+340 Olszyny Olszyny Myszyniec Myszyniec Otroł ka Otroł ka IV IV 37+500 Olszyny Myszyniec Otroł ka IV 2+850 3+800 Olszewka Olszewka Zimna Woda Rudne Sowi ta Baranowo Rycica Gutocha Gutocha elazna Rz dowa Krukowo Zar by Zar by Zar by Lelis Lelis Ostroł ka Ostroł ka IV IV Baranowo Ostroł ka I OSO* Baranowo Ostrołeka I OSO* Baranowo Baranowo Baranowo Baranowo Ostrołeka Ostroł ka Ostroł ka Ostroł ka I I I I OSO* OSO* OSO* OSO* Jednoro ec Przasnysz I OSO* Chorzele Chorzele Chorzele Chorzele Przasnysz Przasnysz Przasnysz Przasnysz I I I I OSO* OSO* OSO* OSO* Chorzele Przasnysz I OSO* 36+000 1,80 2,00 2,00 2,00 Miejscowo M cice Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 39. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Omulew c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. Kanał OmulewPłodownica Kanał Płodownica Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Jaz 2+500 2,00 M cice Chorzele Przasnysz IV Jaz 2+600 2,00 Zar by Chorzele Przasnysz IV Czarnia Brzozowy K t Czarnia Ostroł ka IV Czarnia Ostroł ka IV Cyk Czarnia Ostroł ka IV Cyk Czarnia Ostroł ka IV Cyk Czarnia Ostroł ka IV Cyk Czarnia Ostroł ka IV Cyk Czarnia Ostroł ka IV Cyk Czarnia Ostroł ka IV M cice M cice Chorzele Chorzele Przasnysz Przasnysz IV IV Jaz 6+080 Stopie z 9+100 pi trzeniem Stopie z 9+370 pi trzeniem Stopie z 9+670 pi trzeniem Trybówka Stopie z 9+900 pi trzeniem Stopie z 10+400 pi trzeniem Stopie z 11+100 pi trzeniem Stopie z 12+300 pi trzeniem Jaz 4+250 Struga Prze dziecka Jaz 4+260 *OSO Doliny Omulwi i Płodownicy 2,00 2,00 Uwagi 8.1.12.9. Rozoga – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 40. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Rozoga Lp. Nazwa cieku Wysoko pi trzenia Budowle km 1. Jaz 1+800 1,60 Ł k Przedmiejski 2. Jaz 4+920 1,4 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Jaz Jaz Jaz Most Jaz Próg Most Próg Próg Most Jaz Próg Jaz + most Jaz Próg 7+500 9+920 9+950 13+900 13+970 16+730 17+160 17+300 17+830 19+500 20+200 20+300 25+660 30+100 32+400 18. Jaz 32+900 2,00 19. Zbiornik wodny wielofunkcyjny 33+130 35+000 Wykrot / Wydmusy - Wykrot Rozoga 2,00 2,00 2,00 Gmina Powiat Lelis Ostroł ka II Staro ci ski Lelis Ostroł ka II Szafarczyska Lelis Lelis Lelis Lelis Lelis Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Kadzidło Myszyniec Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka II II II II II II II II II II II II II II II Myszyniec Ostroł ka II Myszyniec Ostroł ka Miejscowo Ł k (Walery) Lelis Nasiadki Długi K t Długi K t Golanka Golanka Golanka Golanka Kadzidło Kadzidło Kadzidło 2,00 Todzia Jazgarka Wykrot Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet jest II 147 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 40. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Rozoga c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku Gmina Powiat Myszyniec Ostroł ka II Wykrot Myszyniec Ostroł ka II 38+100 Dr ek Myszyniec Ostroł ka II 39+000 Dr ek Myszyniec Ostroł ka II Myszyniec Ostroł ka II Myszyniec Ostroł ka II Myszyniec Ostroł ka II Myszyniec Ostroł ka II Myszyniec Ostroł ka II 20. Jaz 36+500 21. Próg Próg drewniany Próg drewniany 37+750 Jaz 40+240 25. Kładka 43+320 26. Jaz 44+500 27. Jaz 46+500 28. Jaz 47+400 22. 23. 24. Rozoga 2,00 2,22 1,66 Miejscowo Dr ek / Wykrot Myszyniec Osada Myszyniec Osada Myszyniec Stary Myszyniec Stary Myszyniec Stary Przepławka Priorytet Uwagi 8.1.12.10. Szkwa – zabudowa hydrotechniczna zlewni Na biegu rzeki Szkwa znajduje si szereg budowli hydrotechnicznych. Na pi trzeniach tych, brak jest przepławek dla ryb co powoduje, e ju od samego uj cia (km 0,4) rzeka wraz ze sw zlewni zamkni ta jest dla ryb wst puj cych z Narwi. Tabela 41. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Szkwa Lp. Nazwa cieku Wysoko pi trzenia Budowle km 1. Jaz 0+400 2,00 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Jaz Stopie Stopie Jaz Jaz Stopie Jaz Stopie Stopie Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz 2+310 7+410 9+150 10+700 13+100 16+950 17+750 19+500 20+350 21+100 24+750 28+850 29+220 32+315 2,00 Jaz 37+620 1,40 Szkwa 16. 148 1,40 2,00 1,60 2,00 1,60 1,40 1,40 Miejscowo Stare Kurpiowskie Szkwa D brówka D brówka D brówka Brzozowa Szafranki Szafranki Szafranki Szafranki Szafranki Tartak Lipniki Lipniki Wykrot Dudy Puszcza skie/ Krysiaki Gmina Powiat Lelis Ostroł ka II Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł Ostroł ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka II II II II II II II II II II II II II II Ostroł ka II Lelis Lelis Lelis Lelis Kadzidło Łyse Łyse Łyse Łyse Łyse Łyse Łyse Łyse Myszyniec Łyse/ Myszyniec Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 8.1.13. Bzura – zabudowa hydrotechniczna zlewni Na rzece Bzurze w granicach województwa mazowieckiego nie ma budowli hydrotechnicznych ograniczaj cych migracje ryb. Budowle takie zlokalizowane s natomiast na jej dopływach i stanowi przeszkody uniemo liwiaj ce rybom odbywanie w drówek. Tabela 42. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bzury Lp. Nazwa cieku Budowle 8. 9. 10. 11. Jaz 2 prz słowy Jaz Jaz 2 prz słowy Jaz Jaz 1 prz słowy Jaz 2 prz słowy Jaz 2 prz słowy Jaz Jaz Jaz Jaz 12. 1. 2. 3. km 0+936 Wysoko pi trzenia 1,60 2+900 Brochów Sochaczew IV Gorzewnica Brochów Sochaczew IV 1,60 Brochów Sochaczew IV 0+950 2+960 5+600 15+000 Piaski Królewskie 1,60 1,60 1,80 Tułowice El bietów Bieliny Brochów Brochów Brochów Sochaczew Sochaczew Sochaczew I I I I OSO* OSO* OSO* Jaz 18+660 1,60 Zamo Leoncin I OSO* Jaz 23+460 1,70 Nowa D browa Leoncin I OSO* 14. Jaz 26+575 1,00 Aleksandrów Czosnów I OSO* 15. Jaz 29+480 1,44 Brzozówka Czosnów I OSO* 16. Jaz 31+840 2,00 Janówek I OSO* Zastawka 2 prz słowa 3+025 0,85 Jaz 1+940 Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Jaz Jaz Jaz Łasica 17. Kanał Olszowiecki 18. Kanał Zaborowski 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. Utrata Zimna Woda Raszynka Pisia G golina Rawka 10+600 1,60 13+360 IV IV 13. 2,00 IV Sochaczew 7. 5+760 Sochaczew Uwagi Brochów 6. 2,00 Brochów Przepławka Priorytet IV 5. 5+670 Nowa Wie ladów ladów Powiat Sochaczew Kanał Kromnowski 1,60 Prz sławice Gmina Brochów 4. 3+980 Miejscowo ladów jest jest Czosnów N. Dwór Maz. N. Dwór Maz. N.Dwór Maz. N. Dwór Maz. N. Dwór Maz. Andrzejów Brochów Sochaczew jest 1,00 Roztoka Leszno Warszawa Zachód 47+420 49+240 51+875 56+390 56+895 59+135 63+040 63+440 65+000 68+300 6+470 9+470 3+340 1,00 1,00 Pruszków P cice Komorów Michałowice Michałowice Jaz 4+020 ? Jaz Jaz 6+850 36+500 0,90 3,90 Jaz 32+700 2,20 2,00 1,80 1,40 1,50 1,50 1,00 1,00 1,00 0,80 1,00 Pruszków Pruszków Pruszków Strzeniówka Nadarzyn Pruszków Walendów Nadarzyn Pruszków Walendów Nadarzyn Pruszków Piaseczno Piaseczno Piaseczno Piaseczno Parzniew Brwinów Pruszków Helenówek Michałowice Pruszków Michałowice Pruszków Reguły Sochaczew/ Sochaczew Rokotów Nowa Sucha Bielice Sochaczew Sochaczew Korytów yrardów yrardów Puszcza Kamion yrardów Maria ska IV Pruszków Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV III jest III III jest IV 149 OSO* Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 42. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bzury c.d. Lp. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. Nazwa cieku Kanał Lubiejewski Budowle km Wysoko pi trzenia Zastawka 3+860 Zastawka 3+880 Jaz kozłowy 1+150 Zastawka 1+550 Witonia Zastawka 2+150 Zastawka 3+930 Jaz kozłowy 19+090 Jaz kozłowy 20+480 Jaz kozłowy 20+270 Nida Jaz kozłowy 21+390 Jaz kozłowy 21+630 Jaz kozłowy 22+890 *OSO i SOO Puszcza Kampinoska 1,50 1,23 1,35 Miejscowo Osmolin Osmolin Staropol Aleksandrów Staropól Aleksandrów Gmina Sanniki Sanniki Sanniki Sanniki Sanniki Sanniki Powiat Przepławka Priorytet Uwagi IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV IV Gostynin Gostynin Gostynin Gostynin Gostynin Gostynin 8.1.14. Mołtawa – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 43. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Mołtawa Lp. 1. 2. 3. Nazwa cieku Mołtawa Kanał Dzier anów 4. Wysoko pi trzenia Gmina Powiat G sewo Dzier anów Bodzanów Mała Wie Płock Płock IV IV <1,00 Kobylniki Wyszogród Płock IV <1,00 Kobylniki Wyszogród Płock IV Budowle km Jaz Zastawka Przepustozastawka Przepustozastawka 7+950 7+800 2,20 <1,00 11+700 12+385 Miejscowo Przepławka Priorytet Uwagi 8.1.15. Kanał Troszy ski (Dobrzykowski) – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 44. Zabudowa hydrotechniczna Kanału Troszy skiego Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 1. 2. 3. Kanał Troszy ski Dobrzykowski 4. 5. G binianka Jaz kozłowy 3+550 1,50 Jaz kozłowy 6+100 1,15 Przepust 8+120 wałowy Jaz kozłowy 10+920 Przepust 0+290 wałowy 2,90 1,60 3,00 Miejscowo Korzeniów ka Troszyn Polski Wionczemin Nowy Sady Troszyn Polski Gmina Powiat G bin Płock IV G bin Płock IV Słubice Płock IV Słubice Płock IV G bin Gostynin IV Przepławka Priorytet Uwagi 8.1.16. Skrwa Lewa – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 45. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Skrwa Lewa Lp. 1. 2. Nazwa cieku Skrwa Lewa 150 Budowle km Jaz Jaz 1+250 2+200 Wysoko pi trzenia 4,50 Miejscowo Soczewka Soczewka Gmina Powiat N. Duninów N. Duninów Płock Płock Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet IV IV Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 45. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Skrwa Lewa c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 3. 4. 5. Skrwa Lewa 6. 7. Osetnica 8. 9. 10. 11. Kanał Jesionka Waliszew 12. Jaz Jaz Jaz Mnich pi trz cy Stopie St – 7 Jaz kozłowy Zastawka Z4-2 Zastawka Z4-3 Zastawka Z4-3 Zastawka Z4-2 Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 24+450 26+250 26+700 0,80 1,50 Piechota Brzozówka Gostynin Gostynin Gostynin Gostynin Gostynin Gostynin Gostynin IV IV IV 7+600 2,20 Ga no Gostynin Gostynin IV 9+500 2,20 Ga no Gostynin Gostynin IV 20+530 1,50 Szczawin Gostynin IV 4+910 1,20 Szczawin Budy Kale skie Szczawin Gostynin IV 5+360 1,20 Kale Szczawin Gostynin IV 6+196 1,20 Kale Szczawin Gostynin IV 7+116 1,20 Helenów Szczawin Gostynin IV Uwagi 8.1.17. Skrwa Prawa – zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 46. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Skrwa Prawa Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 1. Próg stały 2. Jaz i stopie betonowy Jaz i przelew betonowy 3. 4. 5. 6. 7. Skrwa Prawa 8. Jaz Jaz i przetamowanie Jaz kamiennobetonowy Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet 41+660 2,00 Cie lin Brudze Du y Mochowo Sierpc II 57+000 2,00 urawin Mochowo Sierpc II 58+600 1,90 Chocze Mochowo Sierpc II 69+590 70+750 2,57 1,50 Kwasno Mieszczk Sierpc Sierpc Sierpc Sierpc II II 72+650 <1,00 Studzieniec II Sierpc Sierpc II 8+200 Radotki Płock I 86+590 2,25 Nadolnik Ro ciszewo Sierpc II 9. 10. Jaz 89+760 Jaz kozłowy 101+000 1,70 Łukomie Ro ciszewo Sierpc 11. Jaz z zamkni ciem mechanicznym II II 119+180 1,20 Purzyce Lubowidz uromin II Jaz 1+300 3,00 Turza Mała Płock IV Jaz Przepustozastawka Przepustozastawka Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz Jaz 2+530 <1,00 Kobierniki Płock IV 25+860 <1,00 IV 28+020 <1,00 IV 6+880 9+800 28+250 32+040 36+400 38+890 40+680 42+930 45+020 1,35 1,60 1,60 1,80 1,10 1,15 1,70 2,00 2,40 12. Tłuchowianka 13. 14. Wierzbica 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. Sierpiennica Zach. Sierpc Borkowo K. Majki Du e Gutowo Tłubice Tłubice Gi yno Zakrzewo Rudowo Brudze Du y Stara Biała Sierpc Sierpc Zawidz Zawidz Bielsk Bielsk Bielsk Bielsk Bielsk Sierpc Sierpc Sierpc Sierpc Płock Płock Płock Płock Płock Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego IV IV IV IV IV IV IV IV IV 151 Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Tabela 46. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Skrwa Prawa c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km pi trzenia cieku 25. 26. 27. 28. 29. Sierpiennica Zach. Kanał Sierpienica Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka 49+800 50+950 0+900 2+060 3+450 0,80 0,80 1,65 1,20 1,50 Miejscowo Gmina Powiat Smolino Zagroba Gilino Gilino Bielsk Bielsk Bielsk Bielsk Bielsk Bielsk Płock Płock Płock Płock Płock Ryc. 5. Przegrody na rzekach województwa mazowieckiego wg priorytetów 152 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Przepławka Priorytet IV IV IV IV IV Uwagi Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 9. Program udra niania rzek województwa mazowieckiego 9.1. Etapy udra niania rzek województwa mazowieckiego W miar powstawania coraz liczniejszych oczyszczalni cieków poprawia si jako wód w rzekach, jednak istniej ce przegrody czyni rzek mało b d nieprzydatn dla ryb anadromicznych. Aby umo liwi organizmom wodnym – nie tylko rybom – w drówki niezb dne w ich cyklu yciowym, konieczna jest budowa urz dze udro niaj cych rzeki i potoki. Wła ciwe prowadzenie zabiegów rekultywacyjnych mo e przywróci rzekom ich ekologiczne walory. Prawdopodobnie wiele progów i przeszkód wodnych nie zostało uj tych powy szym spisem. Dotyczy to głównie niewielkich dopływów, które pełni wa n rol przy restytucji ryb łososiowatych. Niemniej jednak przeszkody te nale y równie usun . W zwi zku z powy szym proponuje si nast puj c kolejno • udra niania cieków: Etap I (w tabelach oznaczony kolorem czerwonym) – 121 przegrody Zwolenka, Radomka, Wilga Pilica, Drzewiczka, wider, Jeziorka do uj cia Kraski, Narew, Wkra do km 40+000, Bug, Liwiec Prut, Wymakracz, Płodownica Bzura do uj cia Rawki, Łasica Skrwa Prawa do górnej granicy Brudze skiego Parku Krajobrazowego, Etap II (w tabelach oznaczony kolorem niebieskim) – 98 przegród Jeziorka powy ej uj cia Kraski, Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 153 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego Wkra od km 40+000, Mławka do km 20+000, Orzyc, Omulew, Rozoga, Szkwa, Bzura powy ej uj cia Rawki, Skrwa Prawa powy ej górnej granicy Brudze skiego Parku Krajobrazowego, • Etap III (w tabelach oznaczony kolorem zielonym) – 95 przegród Ił anka, Zago d onka, Okrzejka, Sona, Łydynia, Mławka od km 20+000, Rz dza, Toczna, Pisia, • Etap IV (w tabelach oznaczony kolorem czarnym) – 488 przegród – pozostałe cieki. Kolejno udra niania cieków dotyczy zarówno budowli uj tych w niniejszym Programie, jak i tych które z ró nych wzgl dów si w nim nie znalazły (w niniejszym Programie zewidencjonowano ł cznie 802 przegrody). Najprawdopodobniej jednak zaliczy je mo na do IV etapu udro nienia. 9.2. Sposoby udra niania rzek województwa mazowieckiego Wszelkie przeszkody nale y usun lub obej konstruuj c przepławki odpowiednich typów w zale no ci od warunków terenowych. W ka dym przypadku nale y indywidualnie oceni konieczno istnienia progu lub innego urz dzenia hydrotechnicznego. Przy braku takiej konieczno ci nale y urz dzenie usun , poniewa dla cieku jest znacznie wa niejszym brak zabudowy koryta ni najlepsza przepławka czyli budowla wodna wbudowana np. w zapor , która umo liwia rybom w drownym przemieszczanie si z dolnej wody w gór rzeki. 154 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Ryc. 6. Przepławka typu komorowego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego W Polsce najwi cej jest przepławek typu komorowego, o otworach przelewowych i przesmykowych naprzemianległych. le zaproje- ktowana i działaj ca przepławka nigdy nie zast pi swobodnego - naturalnego przemieszczania si w druj cej populacji. Cz sto e przechodz ce przez ni przyczyni si zdarza ryby nie s si , w stanie do odrodzenia danego stada. Przykładem takiego stanu rzeczy była populacja troci wi lanej, której le działaj ca w latach 1968 - 1996 przepławka odci ła swobodn w drówk w gór Wisły. Liczne przepławki zbudowane w ubiegłych latach wykazuj wady w konstrukcji i umiejscowieniu, a tym samym nie spełniaj swego zadania. Wiele z nich zbudowano w czasie, kiedy znajomo funkcjonowania przepławek nie była wystarczaj ca, jak równie brakowało wiedzy o ró norodno ci zachowania si ryb. Budowane w tamtych czasach przepławki były jedynie formalnym zado uczynieniem przepisom. Godne po ałowania, e i budowane w ostatnich latach urz dzenia, ich konstrukcje oraz umiejscowienie cz stokro nie gwarantuj poprawnego funkcjonowania. Obserwacje wykazały, e w przypadku jednolitych betonowych progów ju wysoko ci rz du 30-40 cm, za ró nica w przypadku małych gatunków ryb nawet 20 cm, okazywała si by nie do pokonania. Efektem było faunistyczne ubóstwo w rzece powy ej przeszkody, w stosunku do odcinka le cego poni ej. Podobnie oddziaływa mog układane Ryc. 7. Budowla uniemo liwiaj ca swobodn w drówk ze zbyt du ym nachyleniem długie przepusty rurowe, powszechnie stosowane na drobnych ciekach. W Polsce odchodzi si od budowy przepławek starego typu (jak wy ej) zast puj c je nowoczesnymi konstrukcjami takimi jak: rampy, obej cia i bystrotoki, które s zbli one do Ryc. 8. Bystrotok Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 155 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego naturalnych strumieni, gdzie ró nica wysoko ci niwelowana jest systemem lu nych, nieregularnie wzgl dem siebie rozmieszczonych kamiennych progów. Punktem kluczowym w w drówkach ryb jest z jednej strony barierowe oddziaływanie urz dze pi trz cych, podczas wpływania ryb w gór rzek, a z drugiej strony zagra aj ce yciu ryb oddziaływanie elektrowni wodnych podczas w drówek w dół rzek. Istotnym czynnikiem umo liwiaj cym orientacj ryb podczas w drówek jest pr d, tzn. zauwa any przez ryb , ukierunkowany bodziec wywołany warunkami pływowymi. Zaleca si wi c, przy zabezpieczeniu funkcji u ytkowych urz dze wodnych oraz równoczesnym zagwarantowaniu przemieszczania si ryb, pokierowanie ich bezpieczn drog przez urz dzenie, wykorzystuj c do tego celu odpowiednie ukształtowanie pr du wodnego oraz wsparcie ze strony urz dze naprowadzaj ce, progi, cianki kanalizuj cych ruch wody (siatki ukierunkowuj ce, zapory elektryczne, wiatła naprowadzaj ce). Ró ne badania stały si rozwi za mog cych znale podstaw do propagowania nast puj cych mo liwych zastosowanie przy zabiegach rekonstrukcyjnych oraz nowo budowanych urz dzeniach wodnych konstruowanych w poprzek wód: • zast pienie jazów przez pochylnie (stałe rz dne pi trzenia, brak konieczno ci regulowania); • uko ne stawianie jazu (efekt naprowadzaj cy dla ryb w obszarach brzegowych) oraz integracja przepławki z budowl w strefie brzegowej; • pochylnia dla sezonowych urz dze pi trz cych z krótkookresowym spustem; • przepławki szczelinowe (tzw. Vertical Slot Pass) dla regulacji spi trze koło elektrowni wodnych; • wykonanie urz dze elektrowni wodnych w formie przedsi biernego koła wodnego (pasa e dla ryb w formie odpowiedniego odst pu od dna); • wykonanie przepławki jako uło onego, w miar mo liwo ci po stronie odbojowej, obej cia pr du głównego z naprowadzaj cymi siatkami ekranowymi dla elektrowni wodnych. W przypadku poprzecznie w stosunku do pr du uło onych zapór dla wsparcia przepławki nale ałoby umo liwi wpływanie ryb do pasa u zarówno w okolicy tylnej niecki, słu cej do wytracania energii, jak równie w k tach czołowych niecki (punkty koncentracji ryb wpływaj cych do niecki). 156 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego We wszystkich przypadkach istotn przesłank skutecznego funkcjonowania przepławki jest jej odpowiednie zasilenie z wody górnej, tak aby droga ta była mo liwa do zauwa enia i znalezienia przez ryby znajduj ce si zarówno w strefie wody górnej, jak i dolnej. 9.3. Spodziewany efekt Na dzie przyj cia Programu na terenie województwa mazowieckiego dro ne jest ok. 1 200 kilometrów rzek, co stanowi niecałe 24% ogólnej sieci rzecznej w województwie, która wynosi ponad 5 000 kilometrów. Kolejne etapy przedstawia tabela 47. Tabela 47. Efekt realizacji Programu Liczba dost pnych kilometrów sieci rzecznej % Dost pno Stan obecny I etap II etap 1 245,12 2 634,22 3 212,05 3 643,92 5 426,69 22,94 48,54 59,19 67,15 100,00 III etap IV etap wód powierzchniowych województwa mazowieckiego dla organizmów wodnych, a w szczególno ci dla ryb dwu rodowiskowych, uwarunkowana jest przede wszystkim modernizacj przepławki przy zaporze we Włocławku. 9.4. Ostateczni Odbiorcy Programu / Projektodawcy • Inwestorzy, którzy s posiadaczami urz dzenia wodnego lub jego cz ci, które uniemo liwia albo wpływa niekorzystnie na efektywno w drówki ryb dwu rodowiskowych w publicznych lub bezpiecze stwo ródl dowych wodach powierzchniowych płyn cych • Zarz d Województwa Melioracji i Urz dze Mazowieckiego (poprzez Wojewódzki Zarz d Wodnych w Warszawie) – je eli projekt b dzie realizowany w ramach okre lonego działania i dotyczy urz dzenia lub zespołu urz dze umo liwiaj cych w drówk ryb dwu rodowiskowych, które nie znajduje si w posiadaniu samorz du województwa. 9.5. Działania obj te pomoc • budowa albo odbudowa, rozbudowa, przebudowa lub monta urz dzenia lub zespołu urz dze umo liwiaj cych w drówk ryb dwu rodowiskowych; • adaptacja, remont, wymiana, naprawa lub techniczne wyposa enie urz dzenia lub zespołu urz dze umo liwiaj cych w drówk ryb dwu rodowiskowych Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 157 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego dokonane w celu poprawy efektywno ci ich działania lub poprawy bezpiecze stwa w drówki ryb dwu rodowiskowych; • przeprowadzenie naukowego monitoringu stanu zasobów ryb w wodach zwi zanych z realizacj projektu, po przyst pieniu do u ytkowania urz dze lub zespołów urz dze , o których mowa powy ej. 9.6. Wymagania stawiane projektom Projekty winny by realizowane zgodnie z Rozporz dzeniem Rady 2792/99 i powinny: 1. przyczyni si do powstania trwałych korzy ci gospodarczych; 2. zapewni nale yt gwarancj techniczn ; 3. zapewni gospodarcz trwało ; 4. mie na wzgl dzie wspólny interes; 5. nie wpływa niekorzystnie na rodowisko; 6. przewidywa naukowy monitoring, przez okres co najmniej 5 lat, zasobów wodnych w udro nionych rzekach; 7. potrzeba udro nienia wód przewidziana została w wojewódzkim programie ochrony i rozwoju zasobów wodnych. 10. Postanowienia ko cowe Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego w zakresie udro nienia rzek dla ryb dwu rodowiskowych powinien by dokumentem „ ywym”, tak wi c co dwa lata b dzie opracowywany „Suplement” zawieraj cy wszelkie zmiany, które zaistniały w danym roku – popraw /pogorszenie jako ci wody, wybudowanie nowych, zmodernizowanie starych przepławek, likwidacja niepotrzebnych progów, osi gni ty wymierny efekt w postaci zarejestrowanej obecno ci dwu rodowiskowych itp. „Suplement” b dzie miał charakter informacyjny. 158 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego ryb Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 11. Literatura 1. Adam B., Bosse R., Dumont U., Gebler R. J., Geitner V., Hass H., Krüger F., Rapp R., Sanzin W., Schaa W., Schwevers U., Steinberg L., 1994: Fischaufstiegsanlagen. DVWK Merkbl. z. Wasserwirtsch. s. 144. 2. Backiel T., Kossakowski J., 1949: Materiały do charakterystyki stosunków rybackich na Wi le, Przegl d rybacki, 3 – 4: 146 – 152. 3. Backiel T., Zawisza J., 1949: Zarys stosunków rybackich w rednim biegu Wisły, Przegl d rybacki, 10: 409 – 434. 4. Backiel T., 1953: Niektóre zagadnienia rybackie w wielkim programie zabudowy rzek w Polsce, Gospodarka rybna, 12: 1 – 3. 5. Backiel T., 1957: Uwagi o ochronie troci i cert w systemie rzeki Wisły, Gospodarka rybna, 10: 7 – 11. 6. Backiel T., Bartel R., Sakowicz S., 1962: O wynikach znakowania troci, Gospodarka rybna 14, 7: 22 – 23. 7. Bartel R., Zieli ski Z., 1979: Gospodarka łososiowa w Polsce w 1976 r., Gospodarka rybna, 31, 10: 11 – 17. 8. Bartel R., Zieli ski Z., 1981: Gospodarka łososiowa w Polsce w 1977 roku, Gospodarka rybna, 33, 4: 11 – 18. 9. Bartel R., 1995: Wspomnienie o łososiu wi lanym, Gospodarka rybna, 11: 9 – 10. 10. Bartel R., Zieli ski Z., 1985: Gospodarka łososiowa w Polsce w 1981 roku, Gospodarka rybna, 10: 3 – 7. 11. Bartel R., Zieli ski Z., 1986: Gospodarka łososiowa w Polsce w 1982 roku, Gospodarka rybna, 7: 5 – 11. 12. Bartel R., Zieli ski Z., 1986: Gospodarka łososiowa w Polsce w 1983 roku, Gospodarka rybna, 11-12: 5 – 11. 13. Bartel R., Bieniasz K., Epler P., 1993: Przechodzenie ryb przez turbiny 4 hydroelektrowni na rzece Słupi, Roczniki Naukowe PZW, 6: 137 – 142. 14. Bartel R., Bieniasz K., Epler P., 1994: Przechodzenie ryb przez turbiny elektrowni wodnych na rzekach Łupawie i Redze, Roczniki Naukowe PZW, 7: 11 – 17. 15. Bartel R., 1997: Preliminary results on restoration of Atlantic salmon (Salmo salar L.) in Poland. Arch. Ryb. Pol., 2: 201-207. 16. Bartel R. 2002: Ryby dwu rodowiskowe, ich znaczenie gospodarcze, program restytucji tych gatunków. Supplementa ad Acta Hydrobiol. 3 :37-55. 17. Bieniasz K., Epler P., Bartel R., 1992: Przechodzenie ryb przez turbiny elektrowni wodnych niektórych rzek pomorskich, Roczniki Naukowe PZW, 5: 119 – 124. 18. Bontemps S., 1957: Połowy cert w Polsce, Gospodarka rybna, 9: 11 – 13. 19. Bontemps S., 1957: Zwró my uwag na tarło certy, Gospodarka rybna, 6: 14 – 16. 20. Bontemps S., 1960: Ocena stanu pogłowia certy z systemu rzeki Wisły, Roczniki Nauk Rolniczych, 75-B-2: 179 – 207. 21. Bontemps S., 1962: Znakowanie cert, Gospodarka rybna, 4: 12 – 13. 22. Bontemps S., 1968: Zagadnienie wyst powania lokalnych form certy w systemie Wisły, Zeszyty Naukowe SGGW, zoot. 7 ryb. 3:57 – 70. 23. Bontemps S., Buras P., 1998: Restytucja ryb w drownych w Polsce. Cz I - ocena aktualnego stanu wyst powania certy, Vimba vimba, w systemie Wisły. Ekspertyza wykonana dla MO ZNiL, Nr Opid-13-6/98. 24. Buras P., Wi niewolski W., Błachuta Jadwiga, Błachuta Jan, Bontemps s., Heese T., 2004: The east european bream Vimba vimba (L.) of the Vistula river drainage: history, current status and perspectives, Arch. Pol. Fish., Vol. 12. Supl. 2: 117 – 130. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 159 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 25. Czaplicki H., 1962: Obserwacje w drówek łososi i troci prowadzone przez PZW, Gospodarka rybna, 14, 7: 23 – 24. 26. Czarnecka H. (red), 1983: Podział hydrograficzny Polski. Cz 1. Zestawienia liczbowo-opisowe. Warszawa, IMGW, XXIV+924 str. 27. Czarnecka H. (red), 1983: Podział hydrograficzny Polski. Cz 2. Mapy, 1:200 000. Warszawa, IMGW, 56 str. 28. Florczyk H., Jarmoli ska K., Grabska I., Fila H., Korol R., Traczuk I., 1972: Atlas zanieczyszczenia rzek w Polsce 1970, Instytut Gospodarki Wodnej 29. Gebler R. J., 1991: Naturgemässe Bauweisen von Sochlenbauwerken und Fischaufstiegen zur Vernetzung der Fliessgewässer. Mitteilungen, Inst. f. Wasserbau u. Kulturtechnik, Universität Fridericiana Karlsruhe, s. 145. 30. Kleczkowski A.S., J. Kowalski, 1978: Wody powierzchniowe dorzecza Pilicy. Studia O rodka Dokumentacji Fizjograficznej PAN, 6: 51-70. 31. Kolman R., 2001: Perspektywy i mo liwo ci restytucji bałtyckiej populacji jesiotra zachodniego (Acipenser sturio L.). Rocz. Nauk. PZW, 14 (supl.): 331-337. 32. Kulmatycki W., 1932: W sprawie zachowania jesiotra w rzekach polskich, Ochrona przyrody, 12: 8 – 28. 33. Kulmatycki W., 1936: Hydrografia i rybostan rzek województwa łódzkiego. Czas. Przyr. ilustr., 10(5-8): 123-150. 34. Marszał L., Zi ba G., Przybylski M., Grabowska J., Kaczkowski Z., 2004: Monitoring ichtiofauny systemu rzecznego Skrwy Prawej, Roczniki Naukowe PZW, 17: 77 – 98. 35. Morawska B., 1968: Ryby i rybactwo w Wi le pod Włocławkiem, Zeszyty Naukowe SGGW, zoot. 7 ryb 3: 23 – 56. 36. Nabiałek J., 1976: Ponownie o jesiotrach, Gospodarka rybna, 3: 6 – 7. I a. 37. Penczak T., 1968: Ichtiofauna rzek Wy yny Łódzkiej i terenów przyległych. Cz Hydrografia i rybostan Bzury i dopływów. Acta Hydrobiol., 10, 4: 471-497. 38. Penczak T., 1968: Monitoring ichtiofauny dorzecza Pilicy. Cz Ib. Hydrografia i rybostan Pilicy i jej dopływów, Acta Hydrobiol., 4: 499 – 524. II. 39. Penczak T., 1969: Ichtiofauna rzek Wy yny Łódzkiej i terenów przyległych. Cz Ekologia. Acta Hydrobiologica, 11(3): 313-338. 40. Penczak T., 1969: Ichtiofauna rzek Wy yny Łódzkiej i terenów przyległych. Cz III. Przegl d i charakterystyka gatunków. Acta Hydrobiologica, 11(3): 339-360. 41. Penczak T., 1988: Ichtiofauna dolnego biegu Rawki. Rocz. Nauk PZW., 1: 61-72. I. Przed utworzeniem zbiornika. 42. Penczak T., 1988: Ichtiofauna dorzecza Pilicy. Cz Roczniki Naukowe PZW, 1: 23-59. 43. Penczak T., 1989: Ichtiofauna dorzecza Pilicy. Cz II. Po utworzeniu zbiornika. Roczniki Naukowe PZW, 2: 116-186. 44. Penczak T., Zaczy ski A., Marszał L., Koszali ski H., 1995: Monitoring ichtiofauny dorzecza Pilicy. Cz I. Dopływy, Roczniki Naukowe PZW, 8: 5 – 52. 45. Penczak T., L. Marszał, A. Kruk, H. Koszali ski, A. Zaczy ski, 1996: Monitoring ichtiofauny dorzecza Pilicy. Cz II. Pilica. Roczniki Naukowe PZW, 9: 91-104. 46. Penczak T., A. Zaczy ski, L. Marszał, H. Koszali ski, 1995: Monitoring ichtiofauny dorzecza Pilicy. Cz I. Dopływy. Roczniki Naukowe PZW, 8: 5-52. 47. Penczak T., H. Koszali ski, M. Buczy ska, H. Jakucewicz, 1990a: Ichtiofauna dorzecza Narwi. Cz I. Narew. Roczniki Naukowe Polskiego Zwi zku W dkarskiego, 3: 81-94. 48. Penczak T., A. Zaczy ski, H. Koszali ski, W. Galicka, M. Uła ska, M. Koszali ska, 1991a: Ichtiofauna dorzecza Narwi. Cz III. Supra l i inne rzeki Wysoczyzny Białostockiej. Roczniki Naukowe Polskiego Zwi zku W dkarskiego, 4: 65-81. 160 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 49. Penczak T., A. Zaczy ski, H. Koszali ski, M. Koszali ska, M. Uła ska, 1991b: Ichtiofauna dorzecza Narwi. Cz IV. Lewobrze ne dopływy Narwi. Roczniki Naukowe Polskiego Zwi zku W dkarskiego, 4: 83-99. 50. Penczak T., Koszali ski H., Zaczy ski A., Koszali ska M., Uła ska M., 1992: Ichtiofauna dorzecza Narwi. Cz V. Rzeki równiny kurpiowskiej, Roczniki Naukowe PZW, 5: 155 – 172. 51. Penczak T., Kruk A., Koszali ski H., Zi ba G., 2000: Ichtiofauna rzeki Bzury, Roczniki Naukowe PZW, 13: 23 – 33. 52. Penczak T., Kostrzewa J., Kruk A., Marszał L., Zi ba G., Koszli ski H. 2001: Ichtiofauna dorzecza Wkry. Cz I. Wkra, Roczniki Naukowe PZW, 14: 5-19. 53. Penczak T., Zi ba G., Kruk A., Galicka W., Kostrzewa J., Koszali ski H., 2004: Fish patterns of occurence in the Oder and Vistula river systems to stream order, Arch, Pol. Fish., Vol. 12, Supl. 2: 43 – 53. 54. Pliszka F., 1951: W drówki certy (Vimba vimba L.) w Wi le i w jej dorzeczu, Roczniki Nauk Rolniczych, 57: 285 – 303. 55. Pliszka F., 1951: Wyniki bada nad w drówkami ryb w Wi le, Roczniki Nauk Rolniczych, 57: 273 – 282. 56. Ritzmann A., 2003: Przemieszczanie si ryb a poprzeczna zabudowa wód – przyczynek do dyskusji, Przegl d rybacki, 5: 57 – 61. 57. Starmach K., 1951: Jesiotr w wodach polskich i jego ochrona, Chro my przyrod ojczyst , 5-6: 38 – 43. 58. Sych R., 1981: Co warto przypomnie o zarybianiu wód ródl dowych i morskich rybami łososiowatymi, Gospodarka rybna, 11-12: 14 – 17. 59. Sych R., 1998: Program restytucji ryb w drownych w Polsce – od genezy do pocz tków realizacji. Idee Ekologiczne, 13, Seria szkice, 7: 71-86. 60. Sych R., J. Nabiałek, W. Wi niewolski, 1990: Ocena rybackiego znaczenia górnej Narwi. Nauka i Praktyka. Studia-Ekspertyzy-Informacje. 1’90. O rodek Bada Naukowych w Białymstoku. 61. Wajdowicz Z., 1968: Jeszcze o cercie, Gospodarka rybna, 3: 17. 62. Wałecki A., 1864: Systematyczny przegl d ryb krajowych (Materiały do Fauny Ichtiologicznej Polski II). Warszawa, s. 115. 63. Wi niewolski W., 1985: Populacja certy w wietle wieloletnich statystyk połowów, Gospodarka rybna, 11: 3 – 6. 64. Wi niewolski W., 1987: Gospodarcze połowy ryb w Wi le, Odrze i Warcie w latach 1953 – 1978, Roczniki Nauk Rolniczych, Seria H, T 101: 71 – 114. 65. Wi niewolski W., 1992: Ochrona ryb w drownych w Wi le, Aura, 3: 92 – 94. 66. Wi niewolski W., Stankovi A., Koper M., Kleszcz M., 2004. Program restytucji certy w Polsce – kontynuacja. Instytut Rybactwa ródl dowego, Zakład Rybactwa Rzecznego w abie cu. Maszynopis s. 31. 67. Wi niewolski W., Augustyn L., Bartel R., Depowski R., D bowski P., Klich M., Kolman R., Witkowski A., 2004. Restytucja ryb w drownych a dro no polskich rzek. WWF Polska, Warszawa, s. 42. 68. Witkowski A., 1996. Zmiany w ichtiofaunie polskich rzek: gatunki rodzime i introdukowane. Zoologica Poloniae 41 Supplement: 29-40. 69. Witkowski A., 2001: Zarys historii ochrony gatunkowej ryb w Polsce. Rocz. Nauk. PZW, 14 (supl.): 45-54. 70. Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M., Marszał L., Heese T., Amarowicz A., Buras P., Kukuła K., 2004: Origin, species composition and prezent degree of threat to fish fauna In the Vistula and Oder river systems, Arch. Pol. Fish., Vol. 12, Supl. 2: 7 – 20. Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 161 Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego 71. Witkowski A., Bartel R., Kolman R., Wi niewolski W., 2004: The realization of a program for restituting migratory fishes in the Vistula and Oder river systems, Arch. Pol. Fish., Vol. 12, Supl. 2: 309 – 325. 72. arnecki S., 1932: Zarybianie rzek łososiem i troci z punktu widzenia ochrony tych ryb, Ochrona przyrody, 12: 29 – 35. 73. arnecki S., 1950: Wst powanie łososia i troci do Wisły, Gospodarka rybna, 11: 1 – 4. 74. elazo J., 1997: Renaturyzacja rzek – potrzeby i mo liwo ci, Aura, 1: 2. 75. Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Warszawie, 2002: Jako i zagro enia wód powierzchniowych w województwie mazowieckim 76. Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Warszawie, 2002: Stan rodowiska w województwie mazowieckim 77. Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Warszawie, 2003: Stan rodowiska w województwie mazowieckim 78. Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Warszawie, 2004: Stan rodowiska w województwie mazowieckim 162 Urz d Marszałkowski Województwa Mazowieckiego