Wybrane czynniki zapalne w materiale z ucha srodkowego w

PRACA HABILITACYJNA
Wybrane czynniki zapalne w materiale
z ucha Êrodkowego w przewlek∏ym wysi´kowym
zapaleniu ucha Êrodkowego u dzieci
Selected inflammatory factors in material from the middle ear
in chronic otitis media with effusion in children
Beata Zielnik-Jurkiewicz
Rozprawa na stopieƒ doktora habilitowanego nauk medycznych
Warszawa 21.06.2006 r.
WIM CSK MON
Oddzia∏ Otolaryngologiczny
Szpital Dzieci´cy im. prof. dr. J. Bogdanowicza w Warszawie
Klinika Otolaryngologii WIM
Opiekun naukowy: prof. dr hab. n. med. A. Lig´ziƒski
Recenzenci: prof. dr hab. n. med. T. Gierek, prof. dr hab. n. med. G. Janczewski,
prof. dr hab. n. med. S. Kowalik, prof. dr hab. n. med. T. P∏usa
Otolaryngol Pol 2007; LXI (1): 102–104
© 2007 by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów G∏owy i Szyi
F
Przewlek∏e wysi´kowe zapalenie ucha Êrodkowego to choroba wieku dzieci´cego wyst´pujàca
w ostatnim dziesi´cioleciu coraz cz´Êciej. Niejednokrotnie wià˝e si´ z powa˝nymi nieodwracalnymi
zmianami w obr´bie ucha Êrodkowego, powodujàc
wystàpienie niedos∏uchu przewodzeniowego, majàcego wp∏yw na zaburzenia rozwoju mowy. Przyczyny wyst´powania wysi´kowego zapalenia ucha
Êrodkowego (w.z.u.Ê.) nie sà do koƒca poznane
i wyjaÊnione. Uwzgl´dnia si´ udzia∏ czynników
bakteryjnych oraz elementów komórkowych i h umoralnych reakcji immunologicznej. Opinie na temat czynników etiopatogenetycznych choroby
w wieku rozwojowym sà doÊç zró˝nicowane. Czynniki te niejednokrotnie majà charakter miejscowy,
a ich poznanie mo˝e mieç ogromne znaczenie dla
profilaktyki i leczenia w.z.u.Ê. u dzieci.
W zale˝noÊci od wyst´powania u dzieci cech
atopii lub ich braku przebieg przewlek∏ego wysi´kowego zapalenia ucha Êrodkowego mo˝e byç ró˝norodny. Z tych powodów postanowiono przepro-
102
wadziç badania majàce na celu wyjaÊnienie patomechanizmu wyst´powania i przebiegu w.z.u.Ê.
u chorych atopowych i bez cech atopii. Postanowiono okreÊliç, czy w powstawaniu przewlek∏ego
w.z.u.Ê. biorà udzia∏ komórki zapalne i wydzielane
przez nie cytokiny oraz czy wyst´pujà ró˝nice
w profilu cytokin odpowiedzialnych za wyst´powanie choroby u dzieci chorych na przewlek∏e
w.z.u.Ê. z atopià i bez cech atopii. Podj´to tak˝e
prób´ okreÊlenia, czy na wyst´powanie i przebieg
choroby majà wp∏yw czynniki bakteryjne.
Badania prowadzono na Oddziale Otolaryngologicznym Szpitala Dzieci´cego SZPZOZ im. prof. J.
Bogdanowicza w Warszawie. Obj´to nimi 84 dzieci, które na podstawie badania podmiotowego,
przedmiotowego, badaƒ dodatkowych oraz podobnych parametrów klinicznych i audiologicznych
zakwalifikowano do jednej z trzech grup, tzn. do:
grupy NA – 32 dzieci (Êrednia wieku 6 lat 7 miesi´cy) chorych na w.z.u.Ê. nieatopowych, grupy A – 31
dzieci (Êrednia wieku 6 lat 2 miesiàce) chorych na
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1
Wybrane czynniki zapalne w materiale z ucha
w.z.u.Ê. z atopià i grupy K kontrolnej – 21 dzieci
(Êrednia wieku 6 lat 2 miesiàce). W grupach A i NA
rozpoznano wysi´kowe zapalenie ucha Êrodkowego trwajàce d∏u˝ej ni˝ 4 miesiàce, potwierdzone
charakterystycznymi dla tej choroby zmianami
w badaniu otoskopowym i (lub) mikroskopowym,
krzywà tympanometrycznà typu B i niedos∏uchem
przewodzeniowym z rezerwà Êlimakowà powy˝ej
30 dB oraz brak zachorowania na ostre zapalenie
ucha Êrodkowego w ostatnich 4 miesiàcach. W grupie K bez przewlek∏ego w.z.u.Ê. i bez cech atopii
rozpoznano przerost migda∏ka gard∏owego. WÊród
ka˝dej z wymienionych grup dodatkowo wyró˝niono podgrup´ b, którà stanowi∏y dzieci, u których
w materiale z ucha Êrodkowego hodowano bakterie,
i podgrup´ Nb, w której nie izolowano patogennych bakterii.
U wszystkich badanych dzieci dokonano analizy wyników badaƒ: podmiotowego, przedmiotowego i dodatkowych. Badania specjalistyczne materia∏u z ucha Êrodkowego obejmowa∏y: badanie
immunologiczne [subpopulacje limfocytów:
T (CD3+), T pomocniczych (CD4+), T dziewiczych
(CD4+CD45RA+, CD8+CD45RA+), T pami´ci
(CD4+CD45RO+, CD8+CD45RO+), T cytotoksycznych (CD8+), B (CD19+), eozynofile i komórki NK
oraz interleukiny: TNF-a, IL-1b, IL-Ra, IL-4, IL-6,
IL-8, IL-10, IL-13, MCP-1] i badanie bakteriologiczne.
W grupie NA wykazano statystycznie istotne
(p<0,01) wi´ksze st´˝enie IL-8 oraz statystycznie
istotny (p<0,01) wi´kszy odsetek: limfocytów
T(CD3+) i limfocytów T cytotoksycznych (CD8+)
oraz wi´kszy odsetek limfocytów T dziewiczych
(CD8+CD45RA+) (p<0,01) w materiale z ucha Êrodkowego w porównaniu z grupami A i K.
W grupie A wykazano statystycznie istotne
(p<0,01) wi´ksze st´˝enie IL-4 oraz wi´kszy odsetek: limfocytów T pomocniczych (CD4+) (p<0,01)
i limfocytów T pami´ci (CD4+CD45RO+) (p<0,01),
oraz wi´kszy odsetek limfocytów B(CD19+)
(p<0,01) w materiale z ucha Êrodkowego w porównaniu z grupami NA i K.
W obu grupach dzieci A i NA wykazano statystycznà zale˝noÊç (p<0,01) mi´dzy liczbà epizodów zapalenia uszu a liczbà hodowanych bakterii.
W grupie NA wykazano statystycznie istotnà zale˝noÊç (p<0,05) mi´dzy liczbà zachorowaƒ na zapalenie ucha Êrodkowego w podgrupie NA b. W podgrupie tej wykazano statystycznie istotne (p<0,01)
wi´ksze st´˝enie cytokin TNF-a i IL-1b w materiale z ucha Êrodkowego w porównaniu z grupà NA
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1
Nb. Porównujàc podgrupy A b i NA b, wykazano
statystycznie istotnà (p<0,01) wi´kszà liczb´ epizodów zapalenia ucha Êrodkowego w podgrupie
A b. Stwierdzono tak˝e w podgrupie NA b statystycznie istotne (p<0,01) wi´ksze st´˝enie cytokin
TNF-a i IL-1b w porównaniu z podgrupà A b.
W podgrupie tej stwierdzono statystycznie istotne
(p<0,01) wi´ksze st´˝enie IL-4 w porównaniu
z podgrupà NA b.
W grupie NA wykazano dodatnià korelacj´ mi´dzy: st´˝eniem TNF-a w materiale z ucha Êrodkowego a wiekiem dzieci (r = 0,623), mi´dzy st´˝eniem TNF-a a odsetkiem limfocytów T(CD3+)
w materiale z ucha Êrodkowego (r = 0,430), mi´dzy
st´˝eniem IL-8 a st´˝eniem TNF-a (r = 0,429), mi´dzy st´˝eniem IL-8 a st´˝eniem IL-1b (r = 0,346)
oraz mi´dzy st´˝eniem IL-1b a st´˝eniem TNF-a
(r = 0,601).
W grupie A wykazano dodatnià korelacj´ mi´dzy: st´˝eniem IL-4 a odsetkiem limfocytów
T(CD3+) (r = 0,34) i odsetkiem limfocytów T pomocniczych (CD4+) (r = 0,31), st´˝eniem IL-6 a odsetkiem limfocytów pomocniczych (CD19+) (r =
0,57), st´˝eniem IL-6 a st´˝eniem TNF-a (r = 0,476),
st´˝eniem IL-6 a st´˝eniem IL-1b (r = 401), st´˝eniem IL-6 a odsetkiem limfocytów T(CD3+) (r =
0,390) oraz mi´dzy odsetkiem limfocytów T pomocniczych (CD4+) a E (r = 0,413). Nie obserwowano natomiast korelacji mi´dzy pozosta∏ymi badanymi parametrami.
W grupie NA wykazano dodatnià korelacj´ mi´dzy odsetkiem limfocytów T cytotoksycznych
(CD8+) a odsetkiem komórek NK w materiale
z ucha Êrodkowego (r = 0,401).
W grupach A i NA wykazano, ˝e istnieje statystycznie istotna (p<0,01) znamiennoÊç mi´dzy st´˝eniem TNF-a a wiekiem dzieci oraz mi´dzy st´˝eniem TNF-a a cz´stoÊcià wyst´powania zapalenia
uszu (p<0,01).
W grupie NA wykazano statystycznie istotnà
znamiennoÊç (p<0,01) mi´dzy st´˝eniem IL-1b
a wiekiem dziecka.
Wykazano statystycznie istotnà znamiennoÊç
(p<0,01) mi´dzy st´˝eniem IL-8 a obecnoÊcià wysi´ku Êluzowego w grupie NA oraz mi´dzy st´˝eniem IL-8 a obecnoÊcià wysi´ku surowiczego
w grupie A.
Przeprowadzone badania na materiale pobranym z ucha Êrodkowego wykaza∏y, ˝e w przebiegu
przewlek∏ego wysi´kowego zapalenia ucha Êrodkowego u dzieci w miejscu toczàcego si´ zapalenia
uczestniczà aktywne komórki zapalne i wydzielane
103
B. Zielnik-Jurkiewicz
przez nie cytokiny. Wykazano, ˝e dominujàcymi
komórkami zapalnymi sà limfocyty i eozynofile,
a dominujàce interleukiny stanowià cytokiny proalergiczne i prozapalne.
Wykazano, ˝e wyst´pujà ró˝nice w profilu komórek zapalnych i wydzielanych cytokin w materiale z ucha Êrodkowego u dzieci chorych na przewlek∏e wysi´kowe zapalenie ucha Êrodkowego z cechami atopii i u dzieci chorych na przewlek∏e
w.z.u.Ê. bez cech atopii. U dzieci chorych na przewlek∏e w.z.u.Ê. z cechami atopii dominujàcy udzia∏
w powstawaniu wysi´ku mogà mieç eozynofile,
limfocyty T pomocnicze (CD4+), limfocyty T pami´ci (CD4+CD45RO+), limfocyty B (CD19+) oraz
cytokiny IL-4 i IL-13 stwierdzone w materiale
z ucha Êrodkowego. Natomiast u dzieci chorych na
p.w.z.u.Ê. bez cech atopii udzia∏ w powstawaniu
wysi´ku mogà mieç przede wszystkim limfocyty
T(CD3+), limfocyty T cytotoksyczne (CD8+) i cytokina IL-8 stwierdzone w materiale z ucha Êrodkowego.
Nieznacznie zwi´kszone st´˝enie cytokin IL-10
i IL-1ra w materiale z ucha Êrodkowego Êwiadczy
o niedostatecznym dzia∏aniu przeciwzapalnym zarówno w grupie dzieci chorych na przewlek∏e
w.z.u.Ê. z atopià, jak i u dzieci chorych na przewlek∏e w.z.u.Ê. bez cech atopii.
104
ObecnoÊç patogennych bakterii w wysi´ku
w uchu Êrodkowym w grupie dzieci chorych na
przewlek∏e w.z.u.Ê. zarówno z atopià, jak i bez cech
atopii mo˝e sprzyjaç miejscowemu procesowi chorobowemu na skutek stymulacji cytokin prozapalnych.
Uzyskane wyniki badaƒ mogà stanowiç prób´
wyjaÊnienie trudnoÊci w leczeniu przewlek∏ego
w.z.u.Ê. Mogà byç tak˝e przes∏ankà do w∏àczenia
wczesnej diagnostyki alergologicznej oraz do wprowadzenia w∏aÊciwego post´powania leczniczego
zró˝nicowanego w zale˝noÊci od wyst´powania lub
braku cech atopii u dzieci chorych na przewlek∏e
w.z.u.Ê.
Praca liczy 137 stron, zawiera 68 rycin, 108 tabel i 299 pozycji
piÊmiennictwa.
Adres autora:
ul. Niek∏aƒska 4/24
03-924 Warszawa
Prac´ nades∏ano: 9.08.2006 r.
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1