Specyfika funkcjonowania poznawczego osób z zaburzeniem

advertisement
Specyfika funkcjonowania poznawczego osób z
zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym
Magdalena Czarnocka
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Izabela Krejtz
Instytut Psychologii PAN
Krzysztof Krejtz
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Powstanie artykułu zostało sfinansowane ze środków na naukę przyznanych w latach 2006-2009
(1H01F 002 30).
COGNITIVE FUNCTIONNING IN OBSESSIVE - COMPULSIVE DISORDER
The present paper is aimed at presenting the characteristics of obsessive-compulsive disorder
(OCD), including the nature of obsessions and compulsions, as well as providing the
overview of the current findings concerning the specificity of cognitive functioning of people
with OCD. The focus of the article is selective attention and memory. The paper highlights
existing limitations in the studies which may be a cause of many conflicting findings referring
to the cognitive profile of OCD. The differences in the cognitive functioning between people
with OCD and other anxiety disorders are emphasized and the suggestion about the
misclassification of OCD as an anxiety disorder is made.
WPROWADZENIE
Badania prowadzone w obszarze psychopatologii poznawczej wskazują na liczne
zniekształcenia i deficyty poznawcze towarzyszące wielu zaburzeniom psychiatrycznym.
Dotychczasowa literatura prezentuje jasny obraz funkcjonowania poznawczego pacjentów
jedynie w niektórych zaburzeniach. Niestety, w przypadku zaburzenia obsesyjnokompulsyjnego diagnoza podstawowych procesów poznawczych zawiera wiele niespójności,
głównie w obszarze uwagi i pamięci.
Celem tego artykułu jest bliższe przyjrzenie się naturze zniekształceń poznawczych
towarzyszących zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnemu (ZOK, ang. obsessive-compulsive
disorder, OCD). Postaramy się odpowiedzieć z perspektywy poznawczej jaka jest natura
obsesji i kompulsji. Odwołując się zarówno do badań na pamięcią, jak również do badań nad
selektywną uwagą wskazujących na deficyty hamowania, spróbujemy nakreślić źródła
uporczywych myśli i kompulsji w ZOK.
Po przedstawieniu charakterystyki zaburzenia, skoncentrujemy się na specyfice
funkcjonowania podstawowych procesów poznawczych, głównie uwagi i pamięci u osób z
zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym na tle innych zaburzeń lękowych. Zastanowimy się,
czy obserwowane w ZOK zniekształcenia poznawcze są spójne z charakterystyką poznawczą
innych zaburzeń lękowych.
CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA OBSESYJNO – KOMPULSYJNEGO
Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne charakteryzuje się nawracającymi, uporczywymi
natrętnymi myślami (obsesjami) oraz powtarzanymi przymusowymi zachowaniami
(komulsjami). Według ICD-10 (1992) obsesje to idee, wyobrażenia lub impulsy do działania,
które pojawiają się w świadomości w sposób stereotypowy i prawie zawsze przeżywane są
jako przykre a pacjent bezskutecznie próbuje się im przeciwstawić. Pomimo tego, że
pojawiają się one wbrew woli, są uznawane za własne myśli. Natomiast kompulsje to
stereotypowe i często powtarzane zachowania, mające na celu zredukowanie napięcia i
zapobiegnięcie pewnym mało prawdopodobnym wydarzeniom, które według wierzeń
pacjenta będą miały miejsce, jeśli nie wykona on danych czynności. Zazwyczaj, kompulsyjne
zachowania są postrzegane przez pacjenta jako niepotrzebne i podejmuje on próby, aby
zaniechać wykonywania tych czynności. Prawie zawsze towarzyszy temu lęk, który nasila się,
gdy podejmowane są próby powstrzymania się od wykonywania kompulsywnej czynności.
W klasyfikacji ICD-10 (1992) zaburzenie obsesyjno-kompulsywne zaliczane jest do grupy
zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem i pod postacią somatyczną. ZOK często
uważane jest za najcięższą postać nerwic (Aleksandrowicz, 2002). Natomiast według
klasyfikacji DSM-IV (1994) zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne należy do grupy zaburzeń
lękowych.
Podczas gdy natrętne myśli oraz rytualne zachowania są często zgłaszane przez osoby zdrowe
(Rachman i de Silva, 1978; Salkovskis i Harrison, 1984; Muris, Merckelbach i Clavan, 1997),
u osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym występują one z takim natężeniem i tak
często, że zaburza to ich codzienne funkcjonowanie. Kryteria diagnostyczne DMS-IV
podkreślają, że obsesje i kompulsje wywołują znaczy dyskomfort, pochłaniają dużo czasu
(ponad godzinę dziennie) lub w znaczny sposób przeszkadzają w codziennym życiu,
funkcjonowaniu zarówno zawodowym jak i społecznym (American Psychiatric Association
[APA], 1994).
Natura obsesji i kompulsji jest bardzo zróżnicowana wśród osób cierpiących na ZOK. Obsesje
najczęściej dotyczą tematów lęku przed zabrudzeniem, skrzywdzeniem siebie lub drugiej
osoby, religii, impulsów seksualnych, patologicznych wątpliwości oraz potrzeby symetrii
(Gibbs, 1996; Carson, Butcher i Mineka, 1999). Do najbardziej typowych kompulsji należą
sprzątanie, sprawdzanie, powtarzanie, porządkowanie oraz liczenie (Antony i in., 1998; patrz
także: Carson i in., 1999). Czasami kompulsje przybierają formę wykonywania codziennych
czynności, takich jak np. ubieranie się czy jedzenie, w sposób bardzo powolny (primary
obsessional slowness). W większości przypadków kompulsje są funkcjonalnie powiązane z
obsesjami.
Jednoznaczne określenie etiologii zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego jest raczej
niemożliwe ze względu na różnorodność symptomów, ich występowanie w różnych
zaburzeniach oraz heterogeniczność ZOK. Wiele teorii dotyczących zaburzenia obsesyjnokompulsyjnego skupia się na psychospołecznych przyczynach tego zaburzenia. Na przykład,
wg. teorii psychoanalitycznej symptomy obserwowane w ZOK odzwierciedlają wynik walki
pomiędzy id a mechanizmami obronnymi, natomiast treść obsesji symbolizuje wewnętrzny
konflikt. Podejście behawioralne zakłada, że bodziec neutralny jest kojarzony z bodźcem
awersyjnym poprzez proces warunkowania klasycznego, co w konsekwencji wywołuje lęk.
Następnie, reakcja kompulsyjna powoduje obniżenie lęku, co jednocześnie wzmacnia
kompulsję (Carson i in., 1999). Coraz więcej dowodów wskazuje wpływ czynników
biologicznych na rozwój ZOK. Dowody te pochodzą z badań genetycznych,
psychofarmakologicznych oraz funkcjonalnego obrazowania mózgu. Zaburzenie obsesyjnokompulsyjne jest dziedziczone w stopniu umiarkowanym (Billet, Richter i Kennedy, 1998).
Bliźniaki monozygotyczne mają istotnie wyższe współwystępowanie symptomów zaburzenia
obsesyjno- kompulsyjnego niż bliźnięta dwujajowe. Szacowane ryzyko zachorowania na
ZOK krewnych pierwszego stopnia jest 3 do 12 razy większe niż w przypadku reszty
populacji. Ostatnie odkrycie Camarena, Aguilar, Loyzaga i Nicolini (2004) pokazało, że
polimorfizm genu receptorowego 5-HT-1D-beta (receptor serotoniny) może wpływać na
nasilenie zaburzenia. Wiele danych wskazuje, że serotonina jest głównym neurotransmiterem
związanym z patogenezą zaburzenia obsesyjno-kompulsynego, co potwierdzone jest przez
skuteczność leczenia przy użyciu leków z grupy SSRI (wychwytu zwrotnego serotoniny).
Jednak ostatnie badania sugerują również istotną rolę innych neurotransmiterów, głównie
dopaminy (Pilaczyńska-Jodkiewicz, 2003). Badania funkcjonalnego obrazowania mózgu
wskazują na nieprawidłowości w metaboliźmie glukozy oraz regionalnego mózgowego
przepływu krwi (rCBF) w zwojach podstawy, korze zakrętu obręczy oraz korze oczodołowoczołowej (Brambilla, Barale, Caverzasi i Soares, 2002).
Część badaczy sugeruje, że infekcja paciorkowcowa może powodować symptomy
podobne do ZOK, co wskazuje na patologiczne procesy, w których pośredniczy układ
immunologiczny a które wpływają na struktury zwojów podstawy. U dziecka, które
kilkakrotnie przechodziło infekcję paciorkowcem beta-hemolizującym z grupy A, ryzyko
rozwinięcia się ZOK lub pokrewnego zaburzenia w kolejnym roku było 14-ktornie wyższe
niż u dzieci bez takiej infekcji (Harvard Mental Health Letter, 2005).
Wydaje się, że neurobiologia ZOK może być scharakteryzowana głównie poprzez
nieprawidłowe funkcjonowanie w obszarze korowo-podkorowych sieci neuronowych,
włączając pętlę boczno oczodołową (Chamberlain i in., 2005). Obszary te związane są
między innymi z filtrowaniem niepotrzebnych informacji oraz utrzymywaniem (czy też
powtarzaniem) zachowań.
Poza symptomami w postaci obsesji i kompulsji oraz związanych z nimi zmianami w
funkcjonowaniu struktur mózgowych, osoby z zaburzeniem obsesesyjno-kompulsyjnym
prezentują szereg zniekształceń poznawczych.
SPECYFIKA FUNKCJONOWANIA POZNAWCZEGO OSÓB Z ZOK
Obszerny przegląd funkcjonowania poznawczego osób z ZOK dostarczył dowodów na
częste, choć niespójne deficyty w kilku sferach poznawczych (Kuelz, Hohagen i Voderholzer,
2004). Najbardziej spójne wyniki badań neuropsychologicznych u pacjentów z zaburzeniem
obsesyjno-kompulsyjnym dotyczą deficytów wzrokowo-przestrzennych i wzrokowokonstrukcyjnych (visuoconstructional). Do najczęściej potwierdzanych należą deficyty
funkcji wykonawczych, m.in. problemy z zastosowaniem odpowiedniej strategii
organizacyjnej podczas zapamiętywania lub obniżenie prędkości motorycznej i poznawczej
podczas rozwiązywania problemów (Deckersbach i in., 2000; Kuelz i in., 2004; Sawamura,
Nakashima, Masayuki i Kurita, 2005; Borkowska, Pilaczyńska, Araszkiewicz i Rybakowski,
2002; Shin, Park, Kim, Lee i Kwon, 2004), natomiast ogólna inteligencja i zdolności
językowe osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym są w normie (por. Trivedi, 2006).
Funkcjonowanie pamięci w ZOK.
Podczas gdy niektórzy badacze nie dostrzegli żadnych istotnych różnic pomiędzy pacjentami
z ZOK a osobami zdrowymi w wykonywaniu testów neuropsychologicznych (Martin, Pigott,
Lalonde, Dalton, Dubbert i Murphy; 1993; Martin, Wiggs, Altemus, Rubenstein i Murphy,
1995), większość badań donosi m.in. o osłabionej pamięci u osób z zaburzeniem obsesyjnokompulsyjnym (e.g. Christensen, Kim, Dysken i Hoover, 1992; Deckersbach, Otto, Savage,
Baer i Jenike, 2000). Pamięć u osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym jest jednym z
obszarów, gdzie występuje wiele niespójności w literaturze.
Roth i współpracownicy (2004) donoszą o nienaruszonym u osób z ZOK kodowaniu i
wydobywaniu informacji z pamięci deklaratywnej, natomiast wyraźnie lepszej pamięci
proceduralnej w pierwszych fazach uczenia się. Wykorzystując baterię testów
neuropsychologicznych CANTAB, przy użyciu której badane są różne rodzaje pamięci
przestrzennej jak np. pamięć rozpoznawania figur, pamięć rozpoznawania przestrzennego
(rozpoznawanie położenia obiektu w przestrzeni), przestrzenna pamięć robocza (tworzenie,
utrzymywanie i przekształcanie obrazu), Purcell, Maruff , Kyrios i Pantelis (1998a)
zidentyfikowali osłabienie przestrzennej pamięci roboczej oraz pamięci rozpoznawania
przestrzennego u osób z ZOK, ale nie zaobserwowali obniżonej zdolności rozpoznawania
figur ani osłabienia pamięci krótkotrwałej. Należy zwrócić uwagę na fakt, że osłabienie
przestrzennej pamięci operacyjnej oraz pamięci rozpoznawania przestrzennego nie zostało
rozpoznane w innych grupach zaburzeń lękowych, np. w przypadku lęku panicznego (Purcell
i inni, 1998). Deficyty rozpoznawania przestrzennego u osób z ZOK zostały potwierdzone w
badaniu Barnetta i współpracowników (1999).
Według Sher, Frost i Otto (1983; Sher i in., 1989) osoby z kompulsją sprawdzania
mają pogorszoną pamięć dotyczącą swoich zachowań, np. „ Czy sprawdziłem czy drzwi są
zamknięte?” Można z łatwością zauważyć, że gorsza pamięć dotycząca swoich czynów może
wpływać na powtarzalną naturę kompulsji sprawdzania. Sugerowano, że kompulsywne
sprawdzanie może być wynikiem tego, że osoby sprawdzające charakteryzują się deficytem w
zakresie monitorowania rzeczywistości (proces w którym osoba rozstrzyga czy wspomnienie
pochodziło z percepcji czy wyobrażenia) lub brakiem pewności co do swoich zdolności
monitorowania rzeczywistości.
Jednak dalsze badania osób sprawdzających z ZOK prowadzone przez McNally i
Kohlbecka (1993) nie dały żadnych dowodów na deficyty monitorowania rzeczywistości u
żadnej z grup pacjentów z ZOK w porównaniu z grupą kontrolną. W badaniu uczestnicy
odtwarzali, wyobrażali sobie to lub po prostu patrzyli na serię kart przedstawiających
napisane słowa lub rysunki. Następnie, pokazywano im te słowa lub rysunki i pytano, czy
odtwarzali je, wyobrażali sobie odtwarzanie, czy po prostu patrzyli na nie. Uczestnicy badania
proszeni byli również o określenie stopnia pewności swojej decyzji. Wyniki pokazały, że
pamięć osób z ZOK jest równie dobra jak osób z grupy kontrolnej, ale mają oni tendencję do
mniejszego zaufania do własnej pamięci niż osoby zdrowe. Brak deficytów monitorowania
rzeczywistości u osób z ZOK był potwierdzony również przez inne badania (Brown, Kosslyn,
Breiter, Baer i Jenike, 1994; Constans, Foa, Franklin i Mathews, 1995).
Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że pacjenci z ZOK cierpią raczej z powodu braku
zaufania do własnej pamięci, niż ze względu na realnie istniejące jej gorsze funkcjonowanie
(Gibbs, 1996; Trivedi, 1996; Karadag, Oguzhanoglu, Ozdel, Atasci i Amuk, 2005). Badanie
Karadaga i współpracowników (2005) miało na celu sprawdzenie u osób z ZOK poziomu
zapamiętania materiału związanego z ich zaburzeniem oraz ich zaufania do własnej pamięci.
Pamięć była badana przy użyciu testu rozpoznawania posiadającego 3 fazy (zapamiętywanie,
interferencja, rozpoznawanie), gdzie użyte były zarówno zdania neutralne jak i związane z
zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym. Po każdym zdaniu, w fazie rozpoznawania,
uczestnicy badania byli pytani, czy są pewni swojej odpowiedzi dotyczącej tego, czy dane
zdanie było wcześniej prezentowane. Wyniki pokazały brak różnic pomiędzy grupami w
rozpoznawaniu zdań związanych z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym. Nie było również
różnic między osobami sprawdzającymi a przejawiającymi inny rodzaj ZOK. Jednakże,
pacjenci z ZOK byli istotnie mniej pewni swoich odpowiedzi niż osoby z grupy kontrolnej
zarówno w przypadku zdań neutralnych, jak i związanych z ich zaburzeniem. Autorzy
badania wywnioskowali, że pacjenci z ZOK charakteryzują się ogólnym raczej, niż
specyficznym brakiem zaufania do własnej pamięci, co może być związane z lękiem a nie z
podstawowymi deficytami pamięci. Rzeczywiście, wyższy poziom lęku jako cechy, związany
był ze słabszym rozpoznawaniem zdań odnoszących się do zaburzenia obsesyjnokompulsyjnego jak i obniżeniem zaufania do własnej pamięci tychże zdań.
W jednym z najnowszych badań dotyczących pamięci i zaufania do własnej pamięci u
osób z zaburzenim obsesyjno-kompulsyjnym, Moritz i współpracownicy (2007) sugerowali,
że niskie zaufanie do pamięci u osób z ZOK może być wywołane jedynie w sytuacjach
związanych z wysokim poziomem postrzeganej odpowiedzialności. Skonstruowali oni
komputerowy test pamięci składający się z dwóch scenariuszy. W scenariuszu neutralnym
osoby badane miały wyobrazić sobie zakup 15 przedmiotów ze sklepu „Zrób to sam”. W fazie
rozpoznawania te 15 przedmiotów prezentowane było razem z 15 nowymi przedmiotami.
Zadaniem było zdecydowanie, czy przedmioty te były na liście zakupów oraz ocenienie
stopnia pewności swojej odpowiedzi. W scenariuszu związanym z odpowiedzialnością,
zadanie było analogiczne, tyle, że osoby badane miały sobie wyobrazić, że pracują jako
pomoc w regionie dotkniętym trzęsieniem ziemi i mają za zadanie dostarczyć 15 pilnie
potrzebnych rzeczy z pobliskiego miasta. Zgodnie z przewidywaniami, osoby z ZOK były
mniej pewne swoich odpowiedzi w scenariuszu kreującym poczucie odpowiedzialności.
Mimo, że nie było różnic między grupami w zapamiętaniu przedmiotów, grupa pacjentów
miała więcej wątpliwości co do powodzenia ich misji. Autorzy badania sugerowali również,
że osoby z ZOK mogą mieć wyższe standardy wykonania zadania niż osoby z grupy
kontrolnej, gdy postrzegana odpowiedzialność wzrasta.
Co ciekawe, nie tylko coraz więcej badań wskazuje na to, że osoby z ZOK nie mają
realnych deficytów pamięci, a wręcz niektóre badania wskazują nawet na lepszą zdolność do
zapamiętywania niż u osób zdrowych. Na przykład, w badaniu Constans i współpracowników
(1995) zarówno pacjenci z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym jak i osoby z grupy
kontrolnej były proszone o zaangażowanie się w rzeczywiste bądź wyobrażone aktywności.
Zachowania potencjalnie mogły wywołać dyskomfort ze względu na ich powiązanie
z kompulsją (w połowie przypadków). Oceniano poprawność przywołania statusu aktywności
(wykonywana lub wyobrażona) oraz zaufanie do własnej pamięci. Ponadto brano pod uwagę
zarówno intensywność, jak i pożądaną intensywność wspomnienia. Interesujące są wyniki
pokazujące, że pacjenci z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym byli lepsi niż osoby z grupy
kontrolnej w przywołaniu zachowania w przypadku gdy czynność ta była związana z ich
kompulsją, przez co zdaniem autorów wywoływała niepokój. Grupy badawcze nie różniły się
pod względem intensywności wspomnień oraz zaufania do własnej pamięci. Jednak grupa
pacjentów w porównaniu do grupy kontrolnej oczekiwała większej wyrazistości wspomnienia
niż była w stanie przywołać. Ta rozbieżność między pożądanym a aktualnym poziomem
odtworzenia z pamięci może być wyjaśnieniem tendencji osób z ZOK do ciągłego
sprawdzania, przejawiającego się w ich kompulsjach.
Nie jest jasne, czy problemy pacjentów z ZOK z pozbyciem się myśli obsesyjnych
wynikają z dysfunkcji mechanizmów zapominania czy ze szczegółowego zapamiętywania
zagrażających informacji, stąd też np. Wilhelm, McNally, Baer i Florin (1996) zdecydowali
się to zbadać używając procedury ukierunkowanego zapominania (directed forgetting).
Pacjentom z ZOK oraz osobom z grupy kontrolnej prezentowano serię słów zagrażających,
pozytywnych i negatywnych. Następnie, osoby badane były proszone o zapamiętanie lub
wymazanie z pamięci danego słowa. Po tej fazie, pamięć uczestników badania dotycząca słów
testowana była przy pomocy testu na rozpoznanie oraz przypominanie wszystkich słów
niezależnie od początkowej instrukcji.
Zgodnie z przewidywaniami autorów, pacjenci z ZOK, w odróżnieniu od osób
zdrowych, mieli problemy z zapomnieniem bodźców zagrażających, podczas gdy nie mieli
żadnych trudności w zapominaniu słów pozytywnych i neutralnych. Dalsze analizy
sugerowały, że wyższy poziom zapamiętania słów zagrażających u osób z ZOK może
wynikać z pogłębionego przetwarzania tych bodźców podczas fazy kodowania, co w
konsekwencji wzmaga łatwość ich zapamiętywania.
Wzmożona pamięć bodźców związanych z symptomami obsesyjno-kompusyjnymi
była również zaobserwowana w badaniu Radomsky’ego i Rachmana (1999). Uczestnikom
badania (osobom ze zdiagnozowanym ZOK, które sygnalizowały lęk przed zakażeniem,
osobom lękowym i studentom) pokazywano 50 przedmiotów, z których 25 było
pobrudzonych przez eksperymentatora a druga połowa była dotknięta, ale nie zabrudzona.
Wyniki pokazały, że osoby z ZOK lepiej pamiętały przedmioty zabrudzone niż czyste. Żadna
z grup kontrolnych nie pokazywała takiej tendencji.
Opisane powyżej badania sugerują większą łatwość zapamiętywania informacji związanych z
treścią obsesji lub kompulsji u osób z ZOK. Należy zastanowić się, czy obserwowane
zniekształcenia pamięci u tej grupy osób mają charakter uwrażliwienia na treści ogólnie
zagrażające, czy też odnoszą się one jedynie do materiału specyficznego.
Pytanie to zostało postawione w badaniu własnym (Czarnocka, 2008), w którym
osobom z ZOK i grupie kontrolnej prezentowane były 3 rodzaje bodźców: ogólnie
zagrażające, zagrażające związane z tematem obsesji lub kompulsji oraz bodźce neutralne.
Z uwagi na to, że we wcześniejszych badaniach niewystarczająco uważne dobranie bodźców
było często przyczyną braku pewności w interpretowaniu wyników, w badaniu tym materiał
idiosynkratyczny był bardzo dokładnie indywidualnie dobrany dla każdego pacjenta z ZOK,
tak aby odpowiadał tematowi jego obsesji lub kompulsji. Osobom badanym na ekranie
komputera prezentowane były dwa słowa w różnym kolorze. Następnie na środku ekranu
pojawiało się jedno słowo, a w dolnych rogach ekranu napisy TAK i NIE. Zadaniem osoby
badanej było stwierdzenie, czy dane słowo pojawiło się w fazie zapamiętywania i naciśnięcie
odpowiedniego klawisza. Odpowiedzi TAK należało udzielić, gdy zgadzała się zarówno treść
słowa jak i jego kolor. Badanie składało się z trzech bloków zawierających różne kombinacje
słów. Słowo testowe należało do jednej z trzech kategorii: pozytywna (gdy było to dokładnie
to samo słowo, co w fazie zapamiętywania- zgadzała się zarówno treść jak i kolor słowa),
intruzywna (gdy pojawiało się prezentowane wcześniej słowo, ale w innym kolorze) i nowa
(inne słowo). Zakładano, że osoby z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym prezentować
będą większą poprawność odpowiedzi dla bodźców zagrażających specyficznych niż dla
innego rodzaju bodźców i że poprawność ta będzie wyższa niż w grupie kontrolnej. Wbrew
oczekiwaniom, okazało się, że osoby z grupy klinicznej nie różniły się poziomem
poprawności odpowiedzi od grupy kontrolnej. Jednak, osoby z ZOK, w przeciwieństwie do
grupy kontrolnej, szybciej udzielały poprawnych odpowiedzi dla bodźców zagrażających
specyficznych niż dla bodźców neutralnych. Nie uzyskano różnic międzygrupowych w
czasach reakcji dla par bodźców ogólnie i specyficznie zagrażających. Szybsze reakcje dla
bodźców specyficznych mogą sugerować większą łatwość ich rozpoznawania
prawdopodobnie wynikającą z ich chronicznej aktywizacji.
Podsumowując dotychczas przedstawione wyniki badań widać, że osoby
z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym nie mają deficytów monitorowania rzeczywistości
(Sher i in., 1983, 1989; Brown i in., 1994; Constans, 1995), ale do tej pory nie ma
jednoznacznych wyników dotyczących funkcjonowania pamięci u osób z ZOK. Podczas gdy
niektóre badania wskazują na obniżenie sprawności pamięci u osób z ZOK (Christensen i in.,
1992, Deckersbach i in., 2000), inne sugerują, że osoby z ZOK nie mają rzeczywistych
deficytów pamięci, ale charakteryzują się brakiem zaufania do własnej pamięci (McNally i
Kohlbeck, 1993; Gibbs, 1996; Karadag i in., 2005). Ponadto, niektóre badania pokazały
nawet, że osoby z ZOK posiadają wzmożoną pamięć materiału przedstawiającego zagrażające
obsesyjno-kompulsyjne treści (Radomsky i Rachman, 1999; Wilhelm i in., 1996, Constans i
in., 1995).
Zniekształcenia uwagi w ZOK.
Główną funkcją uwagi jest zarówno ignorowanie nieistotnych bodźców w otoczeniu jak i
selekcja treści ważnych, wybranych do dalszej analizy (Lavie, Hirst, Fockert i Viding, 2004).
Tendencyjność uwagi w kierunku bodźców odnoszących się do treści związanych z
zaburzeniem jest traktowana przez wiele poznawczych teorii za centralną cechę
psychopatologii. Według tych teorii, wspólną cechą zaburzeń emocjonalnych jest wrażliwość
i zaabsorbowanie bodźcami w otoczeniu, które są związane z danym problemem. Dla
przykładu, nadwrażliwość na bodźce zagrażające jest ważną cechą wielu modeli powstawania
lęku. Ponadto, poznawcze modele zakładają, że tendencyjność uwagi odgrywa kluczową rolę
w powstawaniu i podtrzymywaniu zaburzeń emocjonalnych (por. Williams, Mathews i
MacLeod, 1996).
Wiele eksperymentów testowało hipotezę, że pacjenci z ZOK charakteryzują się
podwyższoną czujnością uwagi na zagrożenie oraz tendencją do selektywnego przetwarzania
bodźców związanych z ich obsesjami. Foa i McNally (1986) w swoim badaniu testowali, czy
osoby z ZOK rejestrują bodźce związane z zagrożeniem z większą łatwością niż bodźce
neutralne oraz czy ta czujność uwagi może być tłumaczona lękiem czy też znajomością
przetwarzanych treści. Pacjenci wykonywali test dychotocznego słuchania zarówno przed, jak
i po terapii behawioralnej. Przygotowane były dwie taśmy: neutralna i zagrażająca. W
warunku neutralnym w pewnych miejscach nagrania 10-krotnie umieszczono słowo „dłuto” ,
podczas gdy w drugiej taśmie kluczowe, zagrażające, słowo było dobierane indywidualnie
dla każdego pacjenta. Uczestnicy badania proszeni byli o głośne powtarzanie historii
odtwarzanej w prawym uchu oraz naciśnięcie guzika, gdy tylko usłyszą kluczowe słowo w
którymkolwiek uchu. Poza miarą behawioralną, monitorowano również reakcję skórnogalwaniczną uczestników badania.
Wyniki nie ukazały żadnych istotnych różnic w odpowiedziach zarówno na neutralne
jak i wywołujące strach bodźce w nagraniu, którego mieli słuchać. Jednak pacjenci z ZOK
wychwycili istotnie więcej zagrażających niż neutralnych słów w nagraniu, które mieli
ignorować. Było to widoczne zarówno na poziomie pomiaru behawioralnego, jak i
fizjologicznego. Natomiast różnica między dwoma nagraniami przestała być widoczna po
leczeniu. Częstsze wychwytywanie słów wywołujących strach niż neutralnych obserwowane
przed, ale nie po terapii sugeruje, że wzmożone wykrywanie zagrożenia związane było ze
strachem, a nie ze znajomością bodźców.
Selektywne przetwarzanie bodźców związanych z obsesjami u osób z ZOK zostało
również wykazane w badaniach z użyciem emocjonalnego testu Stroopa, w którym badani
proszeni są o jak najszybsze nazwanie koloru słów, jednocześnie ignorując ich znaczenie.
Niektóre badania pokazały, że podobnie jak w innych zaburzeniach lękowych (McNally,
1996; Williams, Mathews i MacLeod, 1996), pacjenci z ZOK przejawiają interferencję przy
słowach zagrażających, związanych z ich pierwotnymi obawami (Foa, Ilai, McCarthy, Shoyer
i Murdock, 1993; Lavy, van Oppen i van den Hout, 1994).
W badaniu Foa i współpracowników (1993) pacjentom z ZOK, należącym do grupy z
kompulsjami czyszczenia i mycia, bez takich kompulsji oraz grupie kontrolnej, pokazywano
słowa związane z zabrudzeniem, słowa ogólnie zagrażające, słowa neutralne oraz
bezsensowne ciągi liter i proszono ich o nazwanie koloru bodźców. Pacjenci z kompulsją
czyszczenia wykazywali silniejszą interferencję dla słów związanych z zabrudzeniem niż dla
słów neutralnych. Ta interferencja była istotnie silniejsza niż u grupy kontrolnej. Pacjenci bez
kompulsji czyszczenia wykazywali silniejszą interferencję dla słów ogólnie zagrażających niż
dla bezsensownych ciągów liter, podczas gdy grupa kontrolna była wolniejsza w nazywaniu
koloru słów neutralnych niż zarówno ogólnie zagrażających jak i związanych z
zabrudzeniem. Na podstawie tego badania można przypuszczać, że tendencyjność uwagi w
ZOK powinna dotyczyć treści specyficznie odnoszących się do ich obsesji i kompulsji.
Jednak zdaniem Lavy’ego i współpracowników (1994) wniosek ten jest ograniczony do
bodźców negatywnie kojarzących się z ich zaburzeniem.
Wyniki eksperymentu Lavy’ego i współpracowników (1994) opartego również o
paradygmat emocjonalnego testu Stroopa pokazały, że pacjenci z ZOK wykazują
tendencyjność uwagi w kierunku bodźców negatywnie kojarzących się z ich zaburzeniem.
Natomiast w przypadku słów pozytywnych, ale związanych z zaburzeniem nie
zaobserwowano tendencyjności uwagi. Taki układ wyników potwierdza hipotezę o
zniekształceniach procesów uwagi na treści zagrażające, ale odnoszące się bezpośrednio do
przedmiotu ich zaabsorbowania. Badania pokazały, że interferencja w teście Stoopa
prezentowana przez pacjentów z ZOK nie jest obserwowana, gdy używane są bodźce
zagrażające niezwiązane z przedmiotem ich podstawowego zmartwienia (n.p. Kyrios i Iob,
1998; McNally, Rieman, Louro, Lukach i Kim, 1992; Moritz i in., 2004).
Większość badań z użyciem Testu Stroopa ograniczała się do zadań zawierających materiał
związany z lękiem, natomiast Cohen, Lachenmeyer i Springer (2003) zaprojektowali badanie
mające na celu zbadanie roli lęku sytuacyjnego w procesach tendencyjności uwagi. Przed
zadaniem Stroopa osobom badanym prezentowano zdanie, które było neutralne lub
wywołujące lęk. Wyniki pokazały, że lęk sytuacyjny odgrywa ważną rolę w wykonaniu
zadania, które wymaga selektywnej uwagi od osób z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym.
Po konfrontacji z wywołującym lęk scenariuszem osoby z ZOK prezentowały znaczne
pogorszenie wykonania zadania (większą interferencję w teście Stroopa) w porównaniu do
warunku neutralnego.
Z kolei eksperyment przeprowadzony przez Moritza i współpracowników (2004) miał
na celu zbadanie konsekwencji interferencji wywołanej przez treści afektywne na dużej
grupie osób z ZOK oraz wykrycie potencjalnych moderatorów występujących niespójności w
literaturze. W teście Stroopa użyto zarówno nazw kolorów (klasyczny test Stroopa)
napisanych spójnym lub niespójnym ze znaczeniem słowa kolorem czcionki oraz słów
afektywnych: lękowych, depresyjnych, pozytywnych, związanych z odpowiedzialnością,
sumiennością oraz słów neutralnych. Wielkość interferencji wywołanej różnymi kategoriami
słów porównywano do warunku bazowego, w którym badani widzieli kolorowe paski i mieli
jak najszybciej nazywać ich kolor. Autorzy przewidywali wzmożoną interferencję dla
materiału związanego z lękiem, odpowiedzialnością oraz sumiennością, natomiast brak
efektów dla bodźców niezwiązanych z symptomami i zmartwieniem pacjentów. Jednakże,
relacja między kompulsją sprawdzania a interferencją związaną z lękiem nie przybrała nawet
oczekiwanego kierunku. Nie było żadnego istotnego związku między interferencją wywołaną
przez emocjonalne i osobowościowe słowa w teście Stroopa a przynależnością do grupy
badawczej. Co więcej, nasilenie psychopatologii nie miało żadnego wpływu na wyniki.
Wyników nie moderowały również przyjmowane leki, diagnoza dużej depresji lub innego
zaburzenia lękowego.
Ponieważ większość badań dotyczących innych zaburzeń lękowych niż ZOK
wykazała efekty interferencji związane z nastrojem (por. Williams i in., 1996), może to
sugerować, że profil poznawczy pacjentów z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym różni się
od innych grup zaburzeń lękowych. Dlatego też, autorzy badania byli skłonni interpretować
wyniki jako potwierdzenie poglądu, że zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne jest błędnie
zaklasyfikowane jako zaburzenie lękowe. Jednakże, stwierdzili oni również, że nie można
wykluczyć tego, że użycie bardziej idiosynkratycznego materiału wywołałoby efekty
interferencji w grupie pacjentów z ZOK.
Dowody na częściową unikalność zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego w
porównaniu do innych zaburzeń lękowych dostarczył już wcześniej krytyczny przegląd badań
eksperymentalnych dotyczących tendencyjności poznawczej związanej z lękiem u osób z
ZOK dokonany przez Summerfeldta i Endlera (1998). Sugerowali oni, że jedynie podtyp
ZOK, charakteryzujący się lękiem przed zakażeniem może być związany z tendencyjnością
poznawczą porównywalną do innych zaburzeń lękowych (n.p. tendencyjność uwagi związana
z treścią informacji). Autorzy sugerowali, że zniekształcenia poznawcze w pozostałych
podtypach ZOK wymagają innych teorii wyjaśniających. Clayton, Richards i Edwards (1999)
dalej badali zniekształcenia selektywnej uwagi specyficzne dla ZOK poprzez porównanie
pacjentów z ZOK z osobami zdrowymi oraz cierpiącymi na inne zaburzenie lękowe.
Porównywali wykonanie przez nich baterii uwagowych testów psychometrycznych, znanych
jako Test Uwagi w Sytuacjach Życia Codziennego (Test of Everyday Attention, TEA;
Robertson, Ward, Ridgeway i Nimmo- Smith, 1994), który zawiera testy wrażliwe na różne
aspekty selektywnej uwagi. Wyniki pokazały, że osoby z zaburzeniem obsesyjnokompulsyjnym wypadły gorzej niż grupa osób zdrowych lub osób cierpiących na zespół lęku
panicznego w trzech z czterech podtestów TEA, które były silnie powiązane z selektywną
uwagą. Ponadto, sugerowano, że osoby z ZOK mogą również mieć deficyty w szybkim
przełączaniu uwagi lub utrzymywaniu jej.
Wyniki badania Claytona i współpracowników wskazują na to, że osoby z ZOK mają
obniżoną zdolność do wybiórczego ignorowania nieistotnych zewnętrznych (sensorycznych)
jak również wewnętrznych (poznawczych) bodźców. Jednakże, powinno się być ostrożnym w
wysuwaniu dalszych wniosków ponieważ różnice zostały zauważone jedynie w testach z
ograniczeniem czasowym, więc wyniki mogą wynikać z nadmiernej ostrożności lub wolnego
tempa odpowiadania (być może związanego z lekami) osób z ZOK.
Deficyty hamowania w ZOK.
Niektórzy badacze sugerują, że obserwowane deficyty uwagi w ZOK są związane z mniej
efektywnymi procesami hamowania (Enright i Beech, 1990, 1993a, Enright, Beech i Claridge,
1995). Enright i jego współpracownicy użyli paradygmatu negatywnego torowania w teście
Stroopa. Uczestnicy ich badania był proszeni o nazwanie koloru słowa, podczas gdy
poprzednio ignorowana informacja stawała się tą wymaganą w kolejnej próbie. Na przykład,
jeśli w poprzedzającej próbie słowo czerwony było napisane zieloną czcionką, aby udzielić
poprawnie odpowiedzi badany musiał wyhamować narzucającą się odpowiedź czerwony i
powiedzieć zielony. W przypadku negatywnego torowania, jeśli w kolejnej próbie
prawidłową odpowiedzią był kolor czerwony to reakcja badanych powinna być wolniejsza, ze
względu na wyhamowanie tej odpowiedzi w poprzednim pytaniu. Natomiast osoby z ZOK
wykazały istotnie niższy poziom negatywnego torowania w porównaniu do osób zdrowych i
osób z innymi zaburzeniami lękowymi, których odpowiedzi były wydłużone ze względu na
hamowanie automatycznie narzucającej się reakcji w poprzedniej próbie. Wyniki wskazują,
że ZOK charakteryzuje się deficytami umiejętności powstrzymywania przetwarzania
nieistotnych i rozpraszających informacji, co jak pokazały dalsze analizy dotyczy głównie
poziomu przeduwagowego (Enright i in., 1995). W konsekwencji deficyt hamowania
poznawczego może czynić osobę niezdolną do efektywnego tłumienia natrętnych myśli (na
poziomie nieświadomym).
Bannon i współpracownicy (2002) zdecydowali się rozstrzygnąć czy osoby z
zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym posiadają deficyty w behawioralnym jak również
poznawczym hamowaniu w porównaniu z grupą osób z zaburzeniem lęku panicznego. Osoby
badane wykonywały zadanie Go/Nogo, będące miarą behawioralnego hamowania oraz test
Stroopa jako miarę hamowania poznawczego. Pacjenci z ZOK popełniali więcej błędów
związanych z trudnością zahamowania reakcji w zadaniu Go/Nogo jak również prezentowali
dłuższe czasy reakcji w klasycznym teście Stroopa, w próbach wywołujących interferencję.
W świetle przytoczonych badań wydaje się, że osoby z ZOK prezentują deficyty hamowania
zarówno behawioralnego jak i poznawczego, co może leżeć u podłoża powtarzających się
symptomatycznych zachowań, takich jak kompulsje i obsesje.
Zdolność do hamowania automatycznych reakcji była również badana przy użyciu
elektrookulografii (EOG) przez Rosenberga, Dicka, Hearna i Sweeney’ego (1997). Badanie
wykorzystywało test antysakad, który polega na intencjonalnym wyhamowaniu odruchowej
reakcji okulomotorycznej. W próbach prosakadycznych badani mieli jak najszybciej
skierować swój wzrok na pojawiający się nagle na ekranie komputera peryferyczny bodziec,
czyli po prostu wykonać odruch orientacyjny. W drugim warunku proszono badanych o
wykonanie opóźnionej reakcji okoruchowej, czyli skupienie wzroku na centralnym punkcie
ekranu i nie przemieszczanie go w momencie, gdy peryferyjny bodziec pojawi się szybko na
ekranie komputera, ale zapamiętanie jego położenia.. Natomiast w teście antysakad osoby
badane proszone były o skupienie wzroku na punkcie fiksacji a następnie przeniesienie go na
punkt będący w tej samej odległości, ale po przeciwnej stronie względem punktu fiksacji niż
pojawiający się na ekranie peryferyjny bodziec. . Wyniki pokazały, że w próbach
prosakadycznych pacjenci z ZOK wykazywali istotnie wolniejsze maksymalne prędkości
sakad niż osoby zdrowe. Efekt ten był tym większy, im większy był dystans między bodźcem
prezentowanym peryferycznie a punktem fiksacji. Takie spowolnienie zdaniem autorów
wskazuje na zaburzenie funkcjonowania regionów podkorowych, ponieważ sakadowe ruchy
oczu są kontrolowane przez pień mózgu i móżdżek. U pacjentów z ZOK nie zauważono
żadnego osłabienia w wykonaniu zadania opóźnionej odpowiedzi okoruchowej, co wskazuje
na względnie nieuszkodzoną korę grzbietowo-przedczołową u tych osób. Jednakże, w
warunku wymagającym hamowania reakcji okoruchowej osoby z ZOK radziły sobie istotnie
gorzej, popełniały więcej błędów niż osoby zdrowe, gdy bodźce wywołujące odruch były
prezentowane blisko punktu fiksacji. Wskazuje to na selektywne osłabienie zdolności do
tłumienia automatycznych reakcji, ponieważ deficyty te ograniczały się do bodźców
prezentowanych w centralnym polu widzenia. Wysunięto wniosek, że takie nieprawidłowości
w neurobehawioralnym hamowaniu reakcji u osób z ZOK mogą wynikać z uszkodzeń
obszarów czołowo-prążkowiowych (frontostriatal circuitry).
Podsumowując, tendencyjność uwagi skierowana na zagrożenie u osób z zaburzeniem
obsesyjno-kompulsyjnym jest cechą zaburzeń lękowych (Williams, i in., 1996). Badania
eksperymentalne, poprzez użycie m.in. zadania słuchania dychotomicznego lub testu Stroopa,
pokazały, że uwaga u osób z ZOK faktycznie jest automatycznie kierowana na bodźce
zagrażające, lecz tylko gdy bodźce te są związane ze zmartwieniem, będącym w centrum ich
zaburzenia (e.g. Foa i McNally, 1986; Foa i in., 1993; Tata, Leibowitz, Pruty, Cameron i
Pickering, 1996; zobacz też Sauteraud, Cottraux, Michel, Henaff i Bouvard, 1995). Jednakże,
inne badania nie potwierdziły tej tezy (n.p. Kyrios i Iob, 1998). Ze względu na niespójne
wyniki badań Summerfeldt i Endler (1998) stwierdzili, że dowody na istnienie u osób z ZOK
tendencyjności uwagi skierowanej na zagrożenie nie są tak przekonywujące jak w przypadku
innych zaburzeń lękowych (por. Reineke i Clark, 2005). Wydaje się, że za obserwowanymi
zniekształceniami procesów selektywnej uwagi mogą stać trudności z hamowaniem.
Potwierdzają taką tezę badania empiryczne (Enright i Beech, 1990, 1993a; Clayton i in.,
1999) wskazujące, że osoby z ZOK są niezdolne do powstrzymania się od przetwarzania
nieistotnych informacji, a tym samym mają trudności w ignorowaniu rozpraszających lub
nieistotnych informacji w ich otoczeniu lub wewnętrznych bodźców pod postacią ich
własnych myśli.
LITERATURA:
Aleksandrowicz,
J.
W.
(2002).
Psychopatologia
zaburzeń
nerwicowych
i
osobowości.
Kraków: Wydawnictwo UJ.
American Psychiatric Association. (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th
ed.). Washington, DC: Author.
Antony, M. M., Downie, F. i Swinson, R.P. (1998). Diagnostic issues and epidemiology in obsessivecompulsive disorder. In R.P. Swinson, M. M. Antony, S. Rachman, M. A. Richter (ed.),
Obsessive-Compulsive Disorder: Theory, Research and Treatment (s. 3-32). New York:
Guilford Press.
Bannon, S., Gonsalvez, C. J., Croft, R. J. i Boyce, P. M. (2002). Response inhibition deficits in
obsessive–compulsive disorder . Psychiatry Research, 110, 2 , 165
Barnett, R., Maruff, P., Purcell, R., Wainwright, K., Kyrios, M., Brewer, W. i Pantelis, C. (1999).
Impairment of olfactory identification in obsessive–compulsive disorder. Psychological
Medicine, 29 (5), 1227–1233.
Billet, E., Richter, J. i Kennedy, J. (1998). Genetics of obsessive-compulsive disorder. In R. Swinson,
M. Antony, S. Rachman, & M. Richter (ed.), Obsessive-compulsive disorder: Theory,
research, and treatment. (s.191-206). New York: Guilford.
Borkowska A., Pilaczyńska E., Araszkiewicz A. i Rybakowski J. (2002). Wpływ sertraliny na funkcje
poznawcze u chorych z zespołem natręctw. Psychiatria Polska, XXXVI, 6, Supplement, 289295
Brambilla, P., Barale, F., Caverzasi, E. i Soares, J. C., (2002). Anatomical MRI findings in mood and
anxiety disorders. Epidemiologia e Psichiatria Sociale,11 (2), 88–99.
Brown, H. C., Kosslyn, S. M., Breiter, H. C, Baer, L. i Jenike, M. A. (1994). Can patients with
obsessive-compulsive disorder discriminate between percepts and mental images? A signal
detection analysis. Journal of Abnormal Psychology, 103, 445-454
Camarena, B., Aguilar, A., Loyzaga, C. i Nicolini, H., (2004). A family-based association study of the
5-HT-1D beta receptor gene in obsessive– compulsive disorder. The International Journal of
Neuropsychopharmacology, 7 (1), 49–53.
Carson, R. C., Butcher, J. N. i Mineka, S. (1999). Abnormal psychology and modern life.
Boston: Allyn and Bacon.
Chamberlain, S. R., Blackwell, A. D., Fineberg, N. A., Robbins, T. W. i Sahakian, B.J. (2005). The
neuropsychology of obsessive compulsive disorder: the importance of failures in cognitive
and behavioural inhibition as candidate endophenotypic markers. Neuroscience and
Biobehavioral Reviews 29, 399-419.
Christensen, K. J., Kim, S. W., Dysken, M. W. i
Hoover, K. M. (1992). Neuropsychological
performance in obsessive-compulsive disorder. Biological Psychiatry, 31, 4–18.
Clark, D. A. (2005). Focus on ‘cognition’ in cognitive behavior therapy for OCD: Is it really necessary?
Cognitive Behavior Therapy, 34 (3), 131-139
Clayton, I. C., Richards, J. C. i Edwards, C. J. (1999). Selective attention in obsessive-compulsive
disorder. Journal of Abnormal Psychology, 108, 171-175.
Cohen, Y., Lachenmeyer, J. R. i Springer, C. (2003). Anxiety and selective attention in obsessive–
compulsive disorder. Behaviour Research and Therapy, 41 (11), 1311-1323
Constans, J. I., Foa, E. B., Franklin, M. E. i Mathews, A. (1995). Memory for actual and imagined
events in OC checkers. Behaviour Research and Therapy, 33, 665-671
Czarnocka, M. (2008). Selective attention and memory in obsessive- compulsive disorder. Niepublikowana
praca magisterka, SWPS.
Deckersbach, T., Otto, M. W., Savage, C.R., Baer, L. i Jenike, M.A. (2000). The relationship between
semantic organization and memory in obsessive-compulsive disorder. Psychotherapy and
Psychosomatics, 69, 101–107.
Enright, S. J. i Beech, A. R. (1990). Obsessional states: Anxiety disorders or schizotypes? An
information processing and personality assessment. Psychological Medicine, 20, 621-627.
Enright, S. J. i Beech, A. R. (1993a). Further evidence of reduced inhibition in obsessive- compulsive
disorder. Personality and Individual Differences, 14, 387-395.
Enright, S. J., Beech, A. R. i Claridge, G. S. (1995). A further investigation of cognitive inhibition in
obsessive-compulsive disorder and other anxiety disorders. Personality and Individual
Differences, 16, 535-542.
Foa, E. B., Ilai, D., McCarthy, P. R., Shoyer, B. i Murdock, T. (1993). Information processing in
obsessive- compulsive disorder. Cognitive Therapy and Research, 17, 173-189.
Foa, E. B. i McNally, R. J. (1986). Sensitivity to feared stimuli in Obsessive- Compulsives: A dichotic
listening analysis. Cognitive Therapy and Research, 10, 477- 485.
Foa, E. B., Ilai, D., McCarthy, P. R., Shoyer, B. i Murdock, T. (1993). Information processing in
obsessive- compulsive disorder. Cognitive Therapy and Research, 17, 173-189.
Gibbs, N. A. (1996). Nonclinical populations in research on obsessive-compulsive disorder: A critical
review. Clinical Psychology Review, 16 (8), 729-73.
Harvard Mental Health Letter (2005). Obsessive-compulsive disorder: Part II. Treating the symptoms
and studying the brain. Nr. 12 (5). Zaczerpnięte 2 listopada 2006. Strona internetowa:
www.health.harvard.edu
ICD-10 (1992). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne
i wskazówki diagnostyczne ICD-10 (1992)
Karadag, F., Oguzhanoglu, N., Ozdel, O., Atesci, F. C. i Amuk, T. (2005). Memory function in
patients with obsessive compulsive disorder and the problem of confidence in their
memories: A clinical study. Croatian Medical Journal, 46, 282–287.
Kuelz, A. K., Hohagen, F. i Voderholzer, U. (2004). Neuropsychological performance in obsessivecompulsive disorder: a critical review. Biological Psychology, 65 (3), 185–236.
Kyrios, M. i Iob, M. A. (1998). Automatic and strategic processing in obsessive–compulsive disorder:
attentional bias, cognitive avoidance or more complex phenomena. Journal of Anxiety
Disorders, 12, 271–292.
Lavie, N., Hirst, A., de Fockert, J. W. i Viding, E. (2004). Load theory of selective attention and
cognitive control. Journal of Experimental Psychology: General, 133, 339-354.
Lavy, E., van Oppen, F. i van den Hout, M. (1994). Selective processing of emotional information in
obsessive- compulsive disorder. Behavior Research and Therapy, 32, 243-246.
Seligman, M. E. P., Walker, E. F. i Rosenhan, D. L. (2003). Psychopatologia. Poznań:
Zyski i S-ka Wydawnictwo
Martin, A., Pigott, T.A., Lalonde, F. M., Dalton, I., Dubbert, B. i Murphy, D.L. (1993). Lack of
evidence for Huntington’s disease-like cognitive dysfunction in obsessive-compulsive
disorder. Biological Psychiatry, 33, 19345–353.
Martin, A., Wiggs, C. L., Altemus, M., Rubenstein, C. i Murphy, D. L. (1995). Working memory as
assessed by object-ordered tasks in patients with obsessive-compulsive disorder. Journal of
Clinical and Experimental Neuropsychology, 17, 19786–792.
Mataix-Cols, D., Wooderson, S., Lawrence, N., Brammer, M.J., Speckens, A. i Phillips, M.L. (2004).
Distinct neural correlates of washing, checking and hoarding symptom dimensions in
obsessive-compulsive disorder. Archives of General Psychiatry, 164, 564-576.
McNally, R. J. i Kohlbeck, P. A. (1993). Reality monitoring in obsessive-compulsive disorder.
Behaviour Research and Therapy, 31, 249–253.
McNally, R. J. (1996). Cognitive bias in the anxiety disorders. Nebraska Symposium on Motivation, 43,
211-250.
McNally, R. J., Rieman, B. C., Louro, C. E., Lukach, B. M. i Kim, E. (1992). Cognitive processing of
emotional information in panic disorder. Behaviour Research and Therapy, 30, 143–149.
Moritz, S., Jacobsen, D., Kloss, M., Fricke, S., Rufer, M. i Hand, I. (2004). Examination of emotional
Stroop interference in obsessive-compulsive disorder. Behaviour Research and Therapy , 42 (6),
671–682.
Moritz, S. , Wahl, K. , Zurowski, B., Jelinek, B. , Hand, I. i Fricke, S. (2007). Enhanced perceived
responsibility decreases metamemory but not memory accuracy in obsessive–compulsive disorder
(OCD). Behaviour Research and Therapy, 45 (9), 2044-2052
Muris, P., Merckelbach, H. i Clavan, M. (1997). Abnormal and normal compulsions. Behaviour
Research and Therapy, 249–252.
Pilaczyńska-Jodkiewicz, E. (2003) Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne a płeć u pacjenta. Kosmos.
Problemy nauk biologicznych, 52, 1 (158), 105-112 .
Purcell, R., Maruff, P., Kyrios, M. i Pantelis, C. (1998a). Neuropsychological deficits in obsessive–
compulsive disorder: a comparison with unipolar depression, panic disorder, and normal
controls. Archives of General Psychiatry, 55 (5), 415–423.
Rachman, S. i da Silva, P. (1978). Abnormal and normal obsessions. Behaviour Research and Therapy,
16 (4), 233–248.
Radomsky, A. S. i Rachman, S. (1999) Memory bias in obsessive- compulsive disorder (OCD).
Behaviour Research and Therapy, 33, 605-618
Robertson, I.H., Ward, T., Ridgeway, V i Nimmo-Smith, I. (1994). The Test of Everyday Attention.
Flempton: Thames Valley Test Company.
Rosenberg, D. R., Dick, E. L., O’ Hearn, K. M. i Sweeney, J. A. (1997). Response inhibition deficits in
obsessive–compulsive disorder: An indicator of dysfunction in frontostriatal circuits. Journal
of Psychiatry and Neuroscience, 22, 29–38.
Roth, R. M., Baribeau, J., Milovan, D., O'Connor, K. i Todorov, C. (2004). Procedural and declarative
memory in obsessive-compulsive disorder. Journal of the International Neuropsychological
Society, 10, 647–654
Salkovskis, P.M. i Harrison, J. (1984). Abnormal and normal obsessions—a replication. Behaviour
Research and Therapy, 22 (5), 549–552.
Sauteraud, A., Cottraux, J., Michel, F., Henaff, M.A. i Bouvard, M. (1995). Processing of obsessive,
responsibility, neutral words and pseudo- words in obsessive- compulsive disorder: a study
with lexical decisions test. Behavioral and Cognitive Psychotherapy, 23, 129-143.
Sawamura, K., Nakashima, Y., Masayuki, I. i Kurita, H. (2005). Short-term verbal memory deficits in
patients with obsessive-compulsive disorder. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 59, 527532
Sher, K. J., Frost, R. O., Kushner, M., Crews, T. M. i Alexander, J. E. (1989). Memory deficits in
compulsive checkers: Replication and extension in a clinical sample. Behaviour Research and
Therapy, 27, 65–70.
Sher, K. J., Frost, R. O. i Otto, R. (1983). Cognitive deficits in compulsive checkers: An exploratory study.
Behaviour Research and Therapy, 21, 357–363.
Shin, M. S., Park, S. J., Kim, M. S., Lee, Y. H., Ha, T. H. i Kwon, J. S. (2004). Deficits of Organizational
Strategy and Visual Memory in Obsessive–Compulsive Disorder. Neuropsychology, 18 (4), 665–
672.
Summerfeldt, L. J. i Endler, N. S. (1998). Examining of evidence for anxiety- related cognitive biases
in obsessive- compulsive disorder. Journal of Anxiety Disorders, 12, 579-598.
Tata, P. R., Leibowitz, J. A., Prunty, M., Cameron, M. i Pickering, A. D. (1996). Attentional bias in
obsessional compulsive disorder. Behaviour Research and Therapy, 34, 53-60.
Trivedi, J. K. (2006). Cognitive deficits in psychiatric disorders: Current status. Indian Journal of
Psychiatry, 48, 10-20
Trivedi, M. H. (1996). Functional neuroanatomy of obsessive-compulsive disorder. Journal of Clinical
Psychiatry, 57 (8), 26-36.
Wilhelm, S., McNally, R. J., Baer, L. i Florin, I. (1996). Directed forgetting in obsessive- compulsive
disorder. Behaviour Research and Therapy, 34, 633-641.
Williams, J. M. G., Mathews, A. i MacLeod, C. (1996). The emotional Stroop task and
psychopathology, Psychological Bulletin, 120, 3-24.
Download