Temat: Jaka gospodarka jest bogactwo narodów

SCENARIUSZ LEKCJI
Autor: Jolanta Czajkowska
Temat: Jaka gospodarka jest bogactwem narodów?
Poziom
Podstawa programowa kształcenia ogólnego
Gimnazjum - Wiedza o społeczeństwie
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
25. Gospodarka rynkowa. Uczeń:
2) podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania; stosuje zasady
racjonalnego gospodarowania w odniesieniu do własnych zasobów (np. czasu, pieniędzy);
3)charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda gospodarowania,
konkurencja, dążenie do zysku, przedsiębiorczość).
Szkoła ponadgimnazjalna - Podstawy przedsiębiorczości
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
2. Rynek – cechy i funkcje. Uczeń:
1) charakteryzuje społeczne i ekonomiczne cele gospodarowania, odwołuje się do
przykładów z różnych dziedzin;
2) rozróżnia czynniki wytwórcze (klasyczne: praca, kapitał i ziemia oraz obecnie coraz
częściej wymieniane: informacja i przedsiębiorczość) i wyjaśnia ich znaczenie w
różnych dziedzinach gospodarki;
3) wymienia podstawowe cechy, funkcje i rodzaje rynków
4. Państwo, gospodarka. Uczeń:
1) wymienia i charakteryzuje ekonomiczne funkcje państwa;
2) opisuje podstawowe mierniki wzrostu gospodarczego;
3) przedstawia przyczyny i narzędzia oddziaływania państwa na gospodarkę.
Cele:
Uczniowie powinni:
 Definiować pojęcia: merkantylizm, liberalizm gospodarczy, gospodarka planowana,
gospodarka wolnorynkowa, specjalizacja, innowacyjność;
 Przedstawić główne założenia liberalizmu gospodarczego i gospodarki planowanej;
 Wymienić czynniki sprzyjające rozwojowi gospodarczemu;
 Wyjaśnić, wyjaśnia rolę wolnego rynku, własności prywatnej, konkurencji dla
kumulacji bogactwa.
Metody:
 Praca z tekstem
 Mapa myśli
 Ranking trójkątny
Pojęcia kluczowe:
 Własność
 Praca


1
Wolny rynek
Inwestycje
Materiały:
Materiał pomocniczy nr 1 - Komiks Jarosława Kaźmierczaka, Z Adamem Smithem,
wyróżnienie w konkursie FOR, IV edycja 2012.
Materiał pomocniczy nr 2 – Krótka historia myśli ekonomicznej
Materiał pomocniczy nr 3 – Aleksander Łaszek, Gospodarka – bogactwo narodów
Materiał pomocniczy nr 4 – animacja ekonomiczna, Maciej Kowalik, Rower, III miejsce w
konkursie FOR, IV edycji 2012.
Materiał pomocniczy nr 5 – Schemat rankingu trójkątnego;
Duży arkusz papieru, flamastry.
Czas: 1 godzina lekcyjna
Przebieg zajęć:
1. Rozpoczynając lekcję wypisz na środku tablicy słowo Gospodarność.
Zapytaj, jakie
zabarwienie ma to określenie (pozytywne/negatywne?), odpowiadających proś o krótkie
uzasadnienia. Poproś, aby uczniowie podali swoje skojarzenia do zapisanego pojęcia
(oszczędność, pracowitość, pomysłowość, wytrwałość, itp.). Kończąc ćwiczenie poproś
uczniów, aby dokończyli zdanie: Postępując gospodarnie ......................
2. Rozdaj uczniom komiks Jarosława Kaźmierczaka, Z Adamem Smithem. Poproś, aby
młodzież obejrzała i przeczytała komiks. Następnie zapytaj, na jakie pytanie w swoim
komiksie stara się odpowiedzieć autor? (Czemu jedne narody są biedne, a inne
bogate?/Skąd się bierze dobrobyt?) Jaką daję na nie odpowiedź? (Gospodarka)
3. Przyczyny bogactwa i nędzy narodów były i są przedmiotem dociekań i badań
ekonomistów. Powiedz, że krótką historię myśli ekonomicznej mamy przedstawioną w
komiksie, poproś, aby uczniowie wymienili doktryny wspomniane w pracy Jarosława
Kaźmierczaka (merkantylizm, liberalizm gospodarczy i gospodarka planowana). Poleć,
aby młodzież korzystając z informacji zawartych w komiksie i materiale pomocniczym nr
2, uzupełniła tabelę znajdującą się pod tekstem.
2
4. Podsumowując ćwiczenie poproś chętnych uczniów o zaprezentowanie swojej notatki.
Zapytaj, czy doświadczenia historyczne państw europejskich pozwalają stwierdzić, który
system gospodarczy okazał się efektywniejszą drogą do bogacenia się państw i
zamożności ich obywateli?
5. Źródło bogactwa narodów tkwi w gospodarce, która rozwija się według pewnych zasad.
Poleć uczniom, aby przeczytali tekst pomocniczy Aleksandra Łaszka Gospodarka –
bogactwo narodów (materiał pomocniczy nr 3) i jeszcze raz przejrzeli komiks, a
następnie przygotowali możliwie obszerną listę tych zasad, które muszą być spełnione,
aby gospodarka rozwijała się szybko i przynosiła dobrobyt ludziom. Poleć, aby notatkę
uczniowie sporządzili techniką: mapa myśli (Mind Mapping). Pracować będą w grupach,
podziel ich na 4-5 osobowe zespoły. Rozdaj duże arkusze papieru, flamastry. W centrum
kartki każdy zespół wpisuje hasło GOSPODARKA, wokół tego hasła zapisują główne idee,
takie jak: wolny rynek, praca, inwestycje, kapitał. Każda z tych idei przywodzi na myśl
kolejne skojarzenia, np. konkurencja, specjalizacja, innowacyjność, wykształcenie, poziom
szkolnictwa, itd., które należy notować. Zachęć młodzież, aby zapisywała wszystkie myśli
wiążące się z tematem. Przypomnij, że wszystkie skojarzenia wiążące się ze sobą łączymy
strzałkami. Przypomnij, że na schemacie można umieszczać symbole, rysunki, stosować
kolorowy zapis. Określ czas na wykonanie zadania.
6. Poproś przedstawicieli zespołów o prezentacje. Porównajcie prace, zachęć uczniów do
dzielenia się uwagami. Zadbaj o podsumowanie tej części zajęć, bogactwo państwa
buduje się poprzez gospodarkę, w której obowiązują zasady wolnego rynku
sprzyjającego specjalizacji i innowacyjności obywateli, równie ważna jest wydajna,
dobrze zorganizowana praca i oszczędzanie.
7. Poleć młodzieży obejrzenie animacji ekonomicznej Macieja Kowalika Rower, dostępnej
na
stronie
http://www.youtube.com/watch?v=qnmXNOZK3oQ&feature=youtu.be
Porozmawiaj z uczniami o tym, jakie działania państwa przyczyniają się do wzrostu
gospodarczego? Kontroluj, aby w trakcie rozmowy padły najważniejsze argumenty, takie
jak prawna ochrona własności, dobre prawo, sprawnie działający
3
aparat sprawiedliwości, umiarkowany fiskalizm, rozwijanie infrastruktury, ograniczanie
długu publicznego, ograniczanie biurokracji, zapewnienie publicznego bezpieczeństwa,
czy inwestowanie w szkolnictwo i badania naukowe. Argumenty wymieniane w trakcie
rozmowy zapisuj na tablicy w takiej kolejności, jak zgłaszają je uczniowie.
Na zakończenie zajęć zaproponuj młodzieży, aby uszeregowali zgromadzone argumenty
według hierarchii: od najważniejszych do najmniej ważnych dla rozwoju polskiej
gospodarki. Młodzież pracuje w grupach, mogą to być zespoły z poprzedniego ćwiczenia.
Każdej grupie rozdaj schemat rankingu trójkątnego (materiał pomocniczy nr 5) i poleć, aby
po przeprowadzeniu krótkiej dyskusji uzupełnili je. Podaj czas na wykonanie ćwiczenia.
Uprzedź, że ćwiczenie zakończy się prezentacją schematów, poproś, aby grupy przygotowały
jednozdaniowe uzasadnienie swoich rankingów. Obserwuj dyskusję w zespołach, zwracaj
uwagę, aby młodzież starała się używać merytorycznych argumentów, podkreślaj, że mają
wypracować argumenty całej grupy.
Materiały pomocnicze:
Materiał pomocniczy nr 1
Komiks autora Jarosława Kaźmierczaka, Z Adamem Smithem, wyróżnienie w konkursie FOR,
IV edycja 2012, dostępny na stronie http://www.for.org.pl/pl/a/2342,Jaroslaw-Kazmierczak
Materiał pomocniczy nr 2
Źródło: opracowanie własne
Przeczytaj tekst, a następnie uzupełnij tabelę.
Krótka historia myśli ekonomicznej
W XVI wieku handel kolonialny i rozwój wytwórczości w państwach Europy Zachodniej
znacznie rozszerzył i skomplikował działania rynku towarów i pieniędzy. W tym i kolejnym
wieku większość rządów usiłowała realizować politykę gospodarczą polegającą na odgórnym
regulowaniu handlu i wytwórczości. Popierano rozwój rodzimej produkcji i eksportowaniu jej
za granicę, przy jednoczesnym ograniczaniu importu. Osiągano to poprzez nadawanie
przywilejów i koncesji własnym kompaniom handlowym. Władze państwowe często
angażowały również siły zbrojne w celu obrony lub popierania własnych
interesów.
4
Politykę tę, w 2. połowie XVIII wieku, poddał krytyce ekonomista brytyjski Adam Smith (to
on wprowadził do debaty pojęcie merkantylizm). W dziele „Badania nad naturą i
przyczynami bogactwa narodów” sformułował zasady liberalizmu ekonomicznego – wolności
gospodarczej polegającej na zniesieniu wszelkich ograniczeń narzucanych przez państwo w
dziedzinie handlu i produkcji. Adam Smith uznał istnienie wolnego rynku i wolnej konkurencji
za niezbędny warunek rozwoju gospodarki. Oprócz zniesienia barier prawnych postulował
podział pracy jako czynnik wzrostu bogactwa w społeczeństwie. Do ekonomii wprowadził
pojęcie wartości. Uważał, że pieniądz stanowi tylko umowną wartość danego dobra,
faktycznym miernikiem wartości jest włożona w nie praca. Jego wezwanie, skierowane do
rządzących, a dotyczące wytwórców: pozwólcie im działać, stało się naczelnym hasłem
kapitalizmu wolnokonkurencyjnego w XIX w.
Natomiast ideologią odrzucającą wolny rynek, własność prywatną i konkurencję sformułował
w 2. połowie XIX w. niemiecki myśliciel Karol Marks. Swoją koncepcję wyłożył w dziele
„Kapitał”. Jednym z najbardziej znanych twierdzeń Marksa była teza, że byt określa
świadomość, a więc sposób produkcji i warunki życia człowieka decydują o jego poglądach i
zachowaniu. Uważał, że historia ludzkości to walka klas społecznych. Robotnicy, czyli
proletariat w drodze rewolucji mieli obalić władzę kapitalistów, znieść własność prywatną na
rzecz własności społecznej i dzięki gospodarce planowanej wprowadzić równy podział dóbr.
Nazwa:
Merkantylizm
Liberalizm
gospodarczy
Marksizm (gospodarka
planowana)
Czas powstania:
Twórca idei:
Najważniejsze
założenia:
Materiał pomocniczy nr 3
Tekst „Gospodarka - bogactwo narodów”
(autor: Aleksander Łaszek, czerwiec 2012)
Pytanie, czemu jedne narody są bogate, a inne biedne, od wieków fascynowało myślicieli i
filozofów. Zapewne każdy wolałby żyć w bogatym i zamożnym państwie, zatem
poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, skąd się bierze dobrobyt, wciąż pozostaje aktualne.
Bogate państwa to takie, które nie przeszkadzają swoim obywatelom w bogaceniu się
i jednocześnie wspierają ich działania, zapewniając bezpieczeństwo, ochronę ich własności,
dobre prawo, skuteczne sądy, dobre drogi czy dobre szkolnictwo. Dobre państwo nie tworzy
też iluzji dobrobytu, nadmiernie zadłużając się, tylko po to, by sfinansować poziom
konsumpcji, na który obywateli tak naprawdę nie stać (jak miało to miejsce na przykład
5
w Grecji). Ponadto państwa, które szybko się rozwijają, nie ingerują nadmiernie w umowy
między obywatelami, każdemu pozwalając znaleźć zajęcie, na które będzie popyt i w którym
może się wyspecjalizować.
Biedne państwa to takie, które na różne sposoby zniechęcają obywateli do pracy
i inwestowania, wymagając na przykład płacenia zbyt wysokich podatków (po co tak dużo
pracować, skoro i tak wszystko zabierze fiskus?), lub też przyznając wysokie i źle trafiające
świadczenia socjalne (po co pracować, skoro za nic dostaję wystarczającą ilość pieniędzy?).
Oba problemy są zazwyczaj powiązane, bo żeby sfinansować wysokie transfery, potrzebne są
wysokie podatki, albo kredyty.
Sama praca, oszczędzanie i inwestycje nie wystarczą jednak do rozwoju gospodarki i
bogacenia się narodów. Mamy przykłady krajów, które choć inwestowały bardzo dużo, wcale
nie stały się dużo bogatsze (np. ZSRR). Inwestycje i praca, by przyczyniać się do wzrostu,
muszą być efektywne.
Historia uczy nas, że najskuteczniejszym mechanizmem wybierania najlepszych projektów
inwestycyjnych jest wolny rynek. Gdy ludzie chcą kupować jakieś dobra lub usługi, ich ceny
rosną, sprawiając, że bardziej opłaca się inwestować w ich produkcję. Dlatego gospodarka
produkuje to, czego ludzie w danej chwili potrzebują. Jednocześnie konkurencja między
producentami sprawia, że wszyscy starają się być jak najbardziej wydajni, co sprzyja
innowacjom. Nieefektywne przedsiębiorstwa natomiast upadają, a ludzie w nich pracujący
przechodzą do bardziej efektywnych. Alternatywnym rozwiązaniem dla wolnego rynku miało
być centralne planowanie, gdzie wszystkowiedzący planiści mieli wybierać tylko najlepsze
przedsięwzięcia, unikając błędów. Praktyka jednak pokazała, że tak utopijny system nie
działa i jako całość jest jednym wielkim błędem.
Źródło: http://www.for.org.pl/pl/Gospodarka-bogactwo-narodow
Materiał pomocniczy nr 4
Animacja ekonomiczna, Maciej Kowalik, Rower, III miejsce w konkursie FOR, IV edycji 2012.
Animacja dostępna na stronie:
http://www.youtube.com/watch?v=qnmXNOZK3oQ&feature=youtu.be
Materiał pomocniczy nr 5
Schemat rankingu trójkątnego
Pogrupujcie działania państwa, które mogłyby przyczynić się do wzrostu gospodarczego w
Polsce wg własnej hierarchii ważności; jako 1 – wpiszcie działanie najważniejsze, 2 – mniej
ważne, itd. Pamiętajcie, że powinien to być ranking całej grupy, przed podjęciem decyzji
przeprowadźcie krótką dyskusję.
6
1…………………..
2.................................. 2............................
3............................ 3................................... 3..........................
4........................... 4............................ 4............................... 4...............................
7