Wstep do astrofizyki I - Wykład 15

advertisement
Wst˛ep do astrofizyki I
Wykład 15
Tomasz Kwiatkowski
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Fizyki
Instytut Obserwatorium Astronomiczne
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
1/17
Plan wykładu
Pomiar średnic katowych
˛
gwiazd metoda˛ interferometrii
Interferencja dwóch źródeł światła
Średnica katowa
˛
gwiazdy
Interferometr gwiazdowy Michelsona
Średnice katowe
˛
gwiazd z zakryć przez Ksi˛eżyc
Interferencja światła na krawedzi
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
2/17
Rozmiary katowe
˛
gwiazd
Gwiazdy sa˛ na tyle daleko od Słońca, że ich rozmiary katowe
˛
sa˛
bardzo małe
Przykład: czerwony olbrzym Betelgeza w Orionie (α Ori) ma
średnic˛e katow
˛ a˛ zaledwie 0.00 05
Najlepszy seeing zanotowany na Antarktydzie: 0.00 15
Zdolność rozdzielcza HST: 0.00 15
Wniosek: średnic katowych
˛
gwiazd nie można na razie mierzyć
w oparciu o ich obrazy w teleskopie
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
3/17
Pomiary interferometryczne
Punktowe źródło światła daje obraz interferencyjny za dwiema
szczelinami
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
4/17
Szczeliny w odległości d od siebie długość fali λ
Za szczelinami powstaje obraz interferencyjny (pra˛żki)
Odległość katowa
˛
od maksimum do minimum: θ = λ/2d
Prążki
interferencyjne
Gwiazda1
Szczeliny
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
5/17
Dokładamy druga˛ gwiazd˛e w odległości katowej
˛
α od pierwszej
Szczeliny na linii równoległej do linii łacz
˛ acej
˛ gwiazdy
Jeśli α = λ/2d, wówczas pra˛żki interferencyjne si˛e wygasza˛
Prążki
interferencyjne
Gwiazda2
α
Gwiazda1
Szczeliny
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
6/17
Szczeliny umieszczamy przed teleskopem, dokładamy filtr
α wyznaczamy zmieniajac
˛ odległość szczelin d. . .
. . . obracajac
˛ mask˛e ze szczeliniami; krótkie ekspozycje!
Prążki
interferencyjne
Gwiazda2
α
d
Gwiazda1
Teleskop
Filtr
Szczeliny
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
7/17
Pomiar średnicy katowej
˛
gwiazdy
Tarcz˛e gwiazdy dzielimy w myślach na dwie równe cz˛eści
Ich promieniowanie odpowiada 2 punktom świetlnym w
odległości α
Kat
˛ α mierzymy tak, jak odległość dwóch gwiazd
Nie trzeba obracać maski ze szczelinami
Wynik trzeba skorygować na pociemnienie brzegowe
α
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
8/17
Pociemnienie brzegowe tarczy Słońca
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
9/17
Obraz gwiazdy w interferometrze
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
10/17
Interferometr gwiazdowy Michelsona
1920 – Michelson wykonuje pierwszy pomiar średnicy gwiazdy
(Betelgeza)
Używa interferometru na teleskopie 2.5 m w obserwatorium na
Mt. Wilson
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
11/17
Kim był Michelson?
Albert Abraham Michelson, ur. w rodzinie żydowskiej w 1852 w
Strzelnie k. Mogilna (zabór pruski)
w wieku 2 lat przenosi si˛e z rodzicami do USA
zasłynał
˛ m.in. z pomiaru pr˛edkości światła
swoim interferometrem (1907 r. Nagroda Nobla)
w późniejszym okresie mierzył średnice gwiazd
swoim interferometrem gwiazdowym
uwaga: interferometr Michelsona 6=
interferometr gwiazdowy Michelsona
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
12/17
Średnice katowe
˛
gwiazd z interferometru Michelsona
pierwotnym interferometrem Michelsona zmierzono średnice 6
gwiazd
stwierdzono zmiany średnicy α Ori
wszystkie gwiazdy to jasne olbrzymy i nadolbrzymy
Gwiazda
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
α Bootis
α Tauri
α Orionis
Typ
widmowy
K0 III
K5 III
M0 III
α Herculis
β Pegasi
o Ceti
α Scorpi
M8 III
M2 II
M6e III
M1 Ib
d
[m]
7.3
7.3
3.0
4.3
4.9
6.7
3.0
3.7
δ
[00 ]
0.020
0.020
0.047
0.034
0.030
0.021
0.047
0.040
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
13/17
Średnice katowe
˛
gwiazd z zakryć przez Ksi˛eżyc
Zakrycia przez ciemny brzeg Ksi˛eżyca, gwiazdy w pobliżu
ekliptyki
Ruch własny Ksi˛eżyca na niebie ok. 0.00 5/s
Jeśli średnica gwiazdy ∼ 1 mas, konieczna rozdzielczość
czasowa ∼ 10−3 s
Krótki czas ekspozycji → jasna gwiazda + duży teleskop +
fotometr fotoelektryczny
Strumień zakrywanej gwiazdy nie zanika jednostajne: dyfrakcja
na krawedzi Ksi˛eżyca daje pra˛żki interferencyjne
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
14/17
Obrazy dyfrakcyjne
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
15/17
Zmiana strumienia w czasie zakrycia
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
16/17
Przykładowe pomiary średnic z zakryć
Tomasz Kwiatkowski, OA UAM
Wst˛ep do astrofizyki I, Wykład 15
17/17
Download