OBIEKTY PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ WYSPY TENERYFA

GÓRNICTWO I GEOLOGIA
Tom 6
2011
Zeszyt 4
Katarzyna STANIENDA, Adam WASILCZYK
Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa i Geologii, Instytut Geologii Stosowanej
OBIEKTY PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ WYSPY TENERYFA
Streszczenie. W artykule zaprezentowano obiekty przyrody nieożywionej,
typowe dla wyspy Teneryfa. Opisano skały występujące w obszarze Parku
Narodowego Teide, w tym samego wulkanu Teide, a ponadto utwory odsłaniające
się w obszarach Montaña de Chinyero, Puerto de Santiago, Masca, Los Gigantes
i Garachico. W obszarze Teneryfy dominują lawy, bazalty z widocznymi
kryształami oliwinu, fonolity i skały maficzne. Można tu również spotkać trachity
i andezyty, a na małych plażach czarny piasek wulkaniczny, zawierający
pirokseny, oliwiny, skalenie oraz minerały żelaza (magnetyt).
Słowa kluczowe: Teneryfa, Park Narodowy Teide, wulkan Teide, trachit,
andezyt, piasek wulkaniczny, piroksen, oliwin, magnetyt
OBJECTS OF INANIMATE NATURE OF THE TENERIFE ISLAND
Summary. The objects of inanimate nature, typical for Tenerife Island were
presented in this article. Rocks of the National Teide Park, including Teide
Volcano, moreover rocks from outputs of Montaña de Chinyero, Puerto de
Santiago, Masca, Los Gigantes and Garachico were described there. Lavas,
basalts with visible olivine crystals, phonolites, and maphic rocks dominate in the
area of Tenerife Island. Moreover it is possible to find there trachytes and
andesites and on the beaches, black, volcanic sand with pyroxenes, olivines,
feldspars and iron minerals (magnetite).
Keywords: National Teide Park, Teide Volcano, trachyte, andesite, volcanic
sand, pyroxene, olivine, magnetite
1. Wprowadzenie
Teneryfa jest wyspą hiszpańską, największą ze wszystkich siedmiu zamieszkałych Wysp
Kanaryjskich. Ma powierzchnię 2 034 km2, około 80 km długości i 50 km szerokości.
Zlokalizowana jest na Oceanie Atlantyckim, ok. 300 km na północny zachód od Afryki. Jest
114
K. Stanienda, A. Wasilczyk
wyspą pochodzenia wulkanicznego, na której dominuje teren górzysty, poprzecinany licznymi
wąwozami. Występują również tereny pagórkowate i nizinne z urozmaiconą linią brzegową.
Najwyższym wzniesieniem Teneryfy jest krater wulkanu Teide – 3 718 m n.p.m., który jest
zarazem najwyższym szczytem Hiszpanii [2].
Teneryfa jest miejscem występowania wielu obiektów geologicznych; ma specyficzną
budowę geologiczną oraz zróżnicowaną rzeźbę terenu, które są efektem zachodzących
zarówno w przeszłości, jak i w teraźniejszości procesów geologicznych. Znajduje się tu jeden
z najwyższych wulkanów świata – Teide.
Obiekty przyrody nieożywionej Teneryfy to głównie stożki wulkaniczne, w tym m.in.
Pico del Teide, Pico Viejo, Montaña de Chinyero, jaskinie występujące w obrębie skał
wulkanicznych, potoki lawowe, które można zaobserwować szczególnie w obszarze Parku
Narodowego Teide oraz liczne odsłonięcia skał wulkanicznych – law, bazaltów, trachitów,
fonolitów oraz andezytów.
2. Budowa geologiczna Teneryfy
Teneryfa należy do Archipelagu Wysp Kanaryjskich, który tworzy łańcuch wysp,
rozciągających się na długości około 500 km wzdłuż wschodniej części Atlantyku.
Wyspa ta jest oceanicznym stratowulkanem. Powstała około 30 mln lat temu w czasie ery
kenozoicznej wskutek licznych erupcji wulkanicznych. Wiek najstarszych wychodni skał
wulkanicznych, obejmujących tzw. starszą serię bazaltową (rys. 1), został określony na
podstawie badań tych utworów przy wykorzystaniu analizy izotopów K – Ar na około 8,5 –
3,3 mln lat [1, 5]. W skład tych serii wchodzą głównie lawy bazaltowe i utwory
piroklastyczne.
Serie te występują w trzech izolowanych, intensywnie zerodowanych, częściach wyspy,
obejmujących masywy: Teno (północny zachód), Anaga (północny wschód) i El Roque del
Conde (południowa część wyspy).
Młodsze skały wulkaniczne, obejmujące pozostałe serie skał – w tym utwory serii Dorsal
(rys. 1) – są reprezentowane głównie przez bazalty, a także przez trachybazalty, trachity
i fonolity. Skały te są datowane na około 1,89 – 0,13 mln lat [1, 4, 5].
Obiekty przyrody nieożywionej…
115
Rys. 1. Uproszczona mapa geologiczna Teneryfy [5]
Fig. 1. Simplified geological map of Tenerife [5]
3. Obiekty przyrody nieożywionej wyspy Teneryfa
Wśród obiektów przyrody nieożywionej Teneryfy można wyróżnić, oprócz
występujących w wielu obszarach – szczególnie na terenie Parku Narodowego Teide – law,
liczne odsłonięcia skał wulkanicznych – bazaltów, trachitów, fonolitów oraz andezytów,
a także stożki wulkaniczne, w tym główny wulkan Teneryfy – Pico del Teide, oraz jaskinie
utworzone w obrębie potoków lawowych i skał bazaltowych. Na szczególną uwagę zasługują:
Park Narodowy Teide, obszar Montaña de Chinyero, skaliste wybrzeże Puerto de Santiago,
bazaltowe klify Los Gigantes oraz obiekty przyrody nieożywionej miejscowości Masca
i Garachico (rys. 2). W większości tych obszarów występują odsłonięcia utworów
poszczególnych kompleksów magmowych wyspy Teneryfa, zaprezentowane w niniejszym
artykule.
116
K. Stanienda, A. Wasilczyk
Rys. 2. Lokalizacja wybranych obiektów przyrody nieożywionej wyspy Teneryfa [3]
Fig. 2. Localization of the selected objects of inanimate nature of Tenerife Island [3]
Obszar Parku Narodowego Teide
Teren parku narodowego to obszar (rys. 2, punkt 1), w którym można spotkać liczne
stożki wulkaniczne, wśród których dominuje uśpiony wulkan Teide (rys. 3) z rozległą kalderą
o wysokości stożka wynoszącej 3 718 m n.p.m. W jej wnętrzu i na zboczach można
podziwiać potoki lawowe (rys. 4, 5), efekt ostatnich erupcji wulkanicznych Teide. Wnętrze
kaldery i jej zbocza, a także główny stożek Teide są zbudowane głównie z lawy bazaltów
i fonolitów. Wewnątrz głównego krateru można zaobserwować skupienia krystalicznej siarki
(rys. 6, 7, 8). Ma ona diamentowy połysk, jasnożółtą barwę i igiełkowy pokrój kryształów.
Lawa ma brunatną (rys. 9) lub czarną barwę (rys. 10), porfirową, miejscami afanitową
strukturę i porowatą teksturę. W cieście skalnym widoczne są kryształy piroksenów,
miejscami można też zaobserwować skaleniowce. Bazalty Teide to ciemnoszare lub czarne
skały, o strukturze afanitowej, miejscami porfirowej, i zbitej, bezładnej teksturze (rys. 11).
W bazaltach można często zaobserwować enklawy zielonkawego oliwinu (rys. 12). Wśród
law nierzadko występują maficzne skały plutoniczne o czarnej barwie, drobnokrystalicznej
strukturze i zbitej, bezładnej teksturze. W składzie mineralnym tych skał dominują drobne
kryształy piroksenów, minerałów rudnych (prawdopodobnie magnetyt i chromit) oraz
tabliczki plagioklazów zasadowych (rys. 13). Obszar podnóża Teide obfituje w liczne ostańce
skalne o interesujących formach, zwane Roques de García. Niektóre są zbudowane ze skał
fonolitowych o zróżnicowanym zabarwieniu ciasta skalnego – od żółtawobeżowego do
brunatnego, w zależności od zawartości związków żelaza (rys. 14).
Obiekty przyrody nieożywionej…
117
Rys. 3. Wulkan Teide
Fig. 3. Teide Volcano
Rys. 4. Potok lawowy wewnątrz kaldery
wulkanu Teide
Fig. 4. Lava flow inside of Teide Volcano
Caldera
Rys. 5. Potok lawowy na zboczu wulkanu Teide
Fig. 5. Lava flow on the slope of Teide Volcano
Rys. 6. Krater wulkanu Teide
Fig. 6. Crater of Teide Volcano
Rys. 7. Krater wulkanu Teide
Fig. 7. Crater of Teide Volcano
Rys. 8. Siarka krystaliczna wulkanu Teide
Fig. 8. Crystaline Sulfur of Teide Volcano
118
Rys. 9. Brunatna lawa wulkanu Teide
Fig. 9. Brown lava of Teide Volcano
Rys. 11. Bazalt wulkanu Teide
Fig. 11. Basalt of Teide Volcano
Rys. 13. Skała maficzna wulkanu Teide
Fig. 13. Mafic Rock of Teide Volcano
K. Stanienda, A. Wasilczyk
Rys. 10. Czarna lawa wulkanu Teide
Fig. 10. Black lava of Teide Volcano
Rys. 12. Oliwin z bazaltu wulkanu Teide
Fig. 12. Olivine from the basalt of Teide Volcano
Rys. 14. Ostaniec fonolitowy w Parku Narodowym Teide
Fig. 14. Phonolite Rock in the National Park of Teide
Obiekty przyrody nieożywionej…
119
Obszar Montaña de Chinyero
Obszar Montaña de Chinyero (rys. 2, punkt 2) znajduje się już poza Parkien Narodowym
Teide, pomiędzy jego zachodnią granicą a miejscowościami Santiago del Teide i Masca. Na
terenie tym znajduje się stożek wulkaniczny – Montaña de Chinyero. Ostatnia erupcja
wulkaniczna na Teneryfie, w 1909 roku, była związana z aktywnością stożka de Chinyero.
Obecnie można tu podziwiać tylko efekty działalności wulkanicznej – pokrywy oraz potoki
lawowe (rys. 15, 16), a ponadto jaskinie powstałe w obrębie skał wulkanicznych (rys. 21, 22).
Rys. 15. Lawa w okolicy Montaña de Chinyero
Fig. 15. Lava in the area of Montaña de Chinyero
Rys. 16. Lawa w okolicy Montaña de Chinyero
Fig. 16. Lava in the area of Montaña de Chinyero
Lawy obszaru Montaña de Chinyero, są podobne do występujących na obszarze Parku
Narodowego Teide. Posiadają zmienną barwę od ciemnoszarej (rys. 18), poprzez brązowawą
(rys. 19) do brunatnej (rys. 17, 20), afanitową, miejscami porfirową strukturę i porowatą
teksturę. W niektórych przypadkach można zaobserwować teksturę fluidalną (rys. 18)zaznacza się kierunek płynięcia lawy, czy też gąbczastą (rys.20)- widoczne są liczne, gęsto
rozmieszczone w skale pustki po gazach. Charakterystyczną cechą law jest obecność szkliwa
wulkanicznego.
Rys. 17. Lawa z odsłonięcia w okolicy
Montaña de Chinyero
Fig. 17. Lava from the outcrop of Montaña
de Chinyero area
Rys. 18. Lawa z odsłonięcia w okolicy Montaña
de Chinyero
Fig. 18. Lava from the outcrop of Montaña de
Chinyero area
120
K. Stanienda, A. Wasilczyk
Rys. 19. Lawa z odsłonięcia w okolicy
Montaña de Chinyero
Fig. 19. Lava from the outcrop of Montaña de
Chinyero area
Rys. 20. Lawa z odsłonięcia w okolicy
Montaña de Chinyero
Fig. 20. Lava from the outcrop of Montaña de
Chinyero area
Jaskinie obszaru Montaña de Chinyero zwykle występują w obrębie skał bazaltowych
(rys. 21, 22). Bazalt wykazuje barwę od szarej do czarnej, strukturę afanitową i zbitą,
bezładną teksturę (rys. 23).
Rys. 21. Jaskinia w rejonie Montaña de Chinyero
Fig. 21. Cave in the Montaña de Chinyero area
Rys. 22. Jaskinia w rejonie Montaña de Chinyero
Fig. 22. Cave in the Montaña de Chinyero area
Fig.23. Bazalt z odsłonięcia w okolicy Montaña de Chinyero
Fig.23. Basalt from the outcrop of Montaña de Chinyero area
Obiekty przyrody nieożywionej…
121
Puerto de Santiago
Puerto de Santiago to mała miejscowość położona na zachodnim wybrzeżu Teneryfy
(rys. 2, punkt 3). Atrakcjami Puerto de Santiago są skaliste wybrzeże (rys. 24) oraz małe
plaże, pokryte czarnym piaskiem wulkanicznym (rys. 25). Wśród skał budujących wybrzeże
dominują bazalty, ale można też tu spotkać trachity, fonolity i lawy. Bazalty mają barwę od
ciemnoszarej do czarnej, strukturę porfirową i porowatą teksturę (rys. 26). W afanitowym
cieście skalnym są widoczne zielonkawe kryształy oliwinu wielkości do 1,5 mm, a miejscami
drobne kryształy skaleniowców wielkości ok. 0,5 mm. Trachity rejonu Puerto de Santiago
(rys. 27) to skały o szarej barwie, porfirowej strukturze i zbitej, bezładnej teksturze.
W afanitowym cieście skalnym uwidaczniają się tabliczki skaleni wielkości ok. 1 mm.
Rys. 24. Wybrzeże bazaltowe w Puerto de Santiago
Fig. 24. Basaltic coast in the Peurto de Santiago
Rys. 26. Bazalt z odsłonięcia w Puerto de Santiago
Fig. 26. Basalt from the outcrop of Puerto
de Santiago
Rys. 25. Plaża z piaskiem wulkanicznym w Puerto
de Santiago
Fig. 25. Beach with volcanic sand in the Peurto
de Santiago
Rys. 27. Trachit z odsłonięcia w Puerto de Santiago
Fig. 27. Trachyte from the outcrop of Puerto
de Santiago
Na plażach Puerto de Santiago spotyka się czarny piasek wulkaniczny o strukturze
psamitowej, grubo-, a miejscami średnioziarnistej (rys. 28, 29). W składzie mineralnym
122
K. Stanienda, A. Wasilczyk
piasku dominują ciemnoszare ziarna piroksenów, zielonkawe oliwiny oraz białe lub szare
ziarenka zasadowych plagioklazów. Ponadto, lecz w mniejszej ilości, występują też minerały
akcesoryczne o charakterystycznych połyskach – metalicznym bądź półmetalicznym
(prawdopodobnie magnetyt i chromit).
Rys. 28. Piasek wulkaniczny z Puerto de Santiago
Fig. 28. Volcanic sand from the Puerto de Santiago
Rys. 29. Piasek wulkaniczny z Puerto de Santiago
Fig. 29. Volcanic sand from the Puerto de Santiago
Los Gigantes
Miejscowość Los Gigantes znajduje się w obszarze zachodniego wybrzeża Teneryfy,
w gminie Santiago del Teide, w odległości ok. 1 km od Puerto de Santiago (rys. 2, punkt 4).
Charakterystycznym elementem tej miejscowości jest system urwistych, bazaltowych klifów
Masywu Teno, sprawiających wrażenie masywów skalnych wyrastających z oceanu
(rys. 30, 31). Wysokość klifów w niektórych obszarach wynosi 800 m.
Rys. 30. Klif bazaltowy (Los Gigantes)
Fig. 30. Basalt Cliff (Los Gigantes)
Rys. 31. Klif bazaltowy (Los Gigantes)
Fig. 31. Basalt Cliff (Los Gigantes)
Obiekty przyrody nieożywionej…
123
Masca
Miejscowość Masca jest położona w północno-zachodniej części wyspy, w odległości
ok. 4 km na północny zachód od Santiago del Teide i ok. 10 km od Puerto de Santiago (rys. 2,
punkt 5). Do miejscowości tej prowadzą wąskie drogi. Atrakcją tego miejsca Teneryfy są
strzeliste skały pochodzenia wulkanicznego. Wśród skał dominują bazalty (rys. 32, 33), ale
spotyka się również trachity (rys. 34, 35). Bazalty mają barwę od szarej do ciemnoszarej,
strukturę zwykle porfirową i zbitą, bezładną teksturę. W afanitowym cieście skalnym można
zaobserwować kryształy zielonkawego oliwinu wielkości do 1,5 mm i czarnego piroksenu
o wielkości ok. 1 mm (rys. 33). Trachity natomiast mają barwę jasnoszarą, strukturę
porfirową i teksturę zbitą, bezładną. W jasnoszarym cieście skalnym są widoczne liczne
tabliczki skaleni o wielkości dochodzącej do 4 mm (rys. 34, 35).
Rys. 32. Odsłonięcie bazaltu (Masca)
Fig. 32. The outcrop of basalt (Masca)
Rys. 34. Odsłonięcie trachitu (Masca)
Fig. 34. The outcrop of trachyte (Masca)
Rys. 33. Bazalt z odsłonięcia w wiosce Masca
Fig. 33. Basalt from the outcrop of Masca Village
Rys. 35. Trachit z odsłonięcia w wiosce Masca Teide
Fig. 35. Trachyte from the outcrop of Masca Village
124
K. Stanienda, A. Wasilczyk
Garachico
Miejscowość Garachico znajduje się w zachodniej części północnego wybrzeża Teneryfy
(rys. 2, punkt 6). W obszarze tym, podobnie jak w pozostałych rejonach wyspy, występują
liczne odsłonięcia skał wulkanicznych, wśród których dominują odsłonięcia bazaltów
(rys. 36). Bazalty rejonu Garachico to skały o barwie od ciemnoszarej do czarnej, strukturze
porfirowej i zbitej, bezładnej teksturze, miejscami porowatej. W afanitowym cieście skalnym
są widoczne kryształy zielonkawego oliwinu wielkości ok. 2 mm (rys. 37), miejscami białe,
izometryczne kryształy skaleniowców wielkości ok. 3 mm (rys. 38).
Rys. 36. Odsłonięcie bazaltu w Garachico
Fig. 36. The outcrop of basalt in Garachico
Rys. 37. Bazalt z oliwinami z odsłonięcia
w Garachico
Fig. 37. Basalt with olivine from the outcrop
of Garachico
Rys. 38. Bazalt ze skaleniowcami
z odsłonięcia w Garachico
Fig. 38. Basalt with feldspatoids from the
outcrop of Garachico
W okolicach miejscowości Garachico można również spotkać głazy prawdopodobnie
pochodzące z tego obszaru, pozyskiwane przy budowie dróg. Na szczególną uwagę zasługuje
głaz andezytowy (rys. 39). Skała posiada szarą barwę, strukturę porfirową i zbitą, bezładną
Obiekty przyrody nieożywionej…
125
teksturę. W cieście skalnym dobrze są widoczne kryształy amfiboli o charakterystycznym
przekroju poprzecznym słupka. Ich wielkość dochodzi nawet do 2 cm (rys. 40).
Rys. 39. Głaz andezytowy w okolicy Garachico
Fig. 39. Andesite rock in the area of Garachico
Rys. 40. Andezyt z okolic Garachico z widocznymi
kryształami amfiboli
Fig. 40. Andesite from the area of Garachico with
visible amphibole crystals
4. Podsumowanie
Wyspa Teneryfa to miejsce występowania licznych obiektów geologicznych. Jej
specyficzna budowa geologiczna oraz rzeźba terenu są efektem procesów magmowych,
głównie wulkanicznych (znajduje się tutaj także jeden z najwyższych wulkanów świata –
Teide), a także plutonicznych oraz zróżnicowanych procesów wietrzenia i erozji.
Skały magmowe Teneryfy stanowią charakterystyczny rodzaj utworów typowych dla
łańcucha Archipelagu Wysp Kanaryjskich. Serie najstarszych kompleksów odsłaniają się
w trzech izolowanych, intensywnie zerodowanych częściach wyspy, obejmujących masywy:
Teno (północny zachód), Anaga (północny wschód) i El Roque del Conde (południowa część
wyspy), natomiast kompleksy obejmujące utwory młodsze są spotykane w pozostałych
obszarach wyspy.
Przedstawione w artykule obiekty przyrody nieożywionej obejmują odsłonięcia law,
bazaltów, trachitów, fonolitów oraz andezytów, stożki wulkaniczne, a także jaskinie,
utworzone w obrębie potoków lawowych i skał bazaltowych. Odsłonięcia skał
reprezentatywnych dla poszczególnych kompleksów magmowych występują: w Parku
Narodowym Teide (lawy, bazalty z oliwinami, fonolity, skały maficzne bogate w skalenie
oraz siarka stożków wulkanicznych, m.in. Pico del Teice i Pico Viejo), w obszarze Montaña
126
K. Stanienda, A. Wasilczyk
de Chinyero (lawy, bazalty) oraz w okolicach miejscowości Puerto de Santiago (bazalty,
trachity, piasek wulkaniczny), Los Gigantes (bazalty), Masca (bazalty, trachity) i Garachico
(bazalty z fenokryształami oliwinów, bazalty ze skaleniowcami oraz andezyty).
Bibliografia
1. Ancochea E. et al.: Volcanic evolution of the island of Tenerife (Canary Islands) in the
light of new K-Ar data. J. Volcanol. Geotherm. Res., Vol. 44, 1990, p. 231-249.
2. Machowski R., Rzętała M.: Teneryfa i La Gomera – wyspy przyrodniczych osobliwości
dla geografów. „Z badań nad wpływem antropopresji na środowisko”, nr 12, 2011,
s. 139-143.
3. Mysid – Tenerife Canary Islands – mapa wyspy Teneryfa, http://en.wikipedia.org
/wiki/Tenerife.
4. Stupnicka E.: Zarys geologii regionalnej świata. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa
1978.
5. http://www.bucksworld.com.au/image-gallery/tenerife.html.
Recenzent: Prof. dr hab. inż. Tadeusz Kapuściński
Abstract
The objects of inanimate nature, typical for Tenerife Island were presented in this article.
These objects include rock outcrops, volcanic cones, caves and rock massives. Rocks of the
National Teide Park, especially Teide Volcano, rocks from outputs of Montaña de Chinyero,
Puerto de Santiago, Masca, Los Gigantes and Garachico and their macroscopic description
were presented there.
There are lots of different geological objects on Tenerife Island. Characteristic geological
building and morphology of this Island are the effects of magmatic processes, mainly volcanic
(in the centre of island is the one of the biggest volcanoes of the world- Teide), plutonic and
also weathering and erosion processes which were going during different geological periods.
Magmatic rocks of Tenerife Island are type of rocks characteristic for complex of the
range of Archipelago of Canary Islands. The outcrops of rocks of the oldest complexes are
possible to find in the areas of three, isolated and intensive eroded parts of island: the area of
Obiekty przyrody nieożywionej…
127
the Teno Massive (NW), area of Anaga (NE) and area of El Roque del Conde (S part of
island). Outcrops of younger rock complexes occur in other areas of Tenerife Island.
Presented in this article objects of inanimate nature include the outcrops of lavas, basalts,
trachytes, phonolites and andesites, volcanic cones, caves formed inside of lava streams and
basalt massives. Outcrops of the rocks typical for distinguished magmatic complexes occur in
the National Teide Park (lavas, basalts with visible olivine crystals, phonolites, maphic rocks
rich in feldspars and sulphur of volcanic cones Pico del Teice, Pico Viejo and others), in the
area of Montaña de Chinyero (lavas, basalts), in the area of the Puerto de Santiago City
(basalts, trachytes, volcanic sands), in the area of Los Gigantes (basalts), in the area Masca
Village (basalts, trachytes) and the area of the Garachico (basalts with olivine phenocrystals,
basalts with feldspatoids and andesites).