Ocena ryzyka zawodowego - Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu
advertisement
Seminarium: „Ocena ryzyka zawodowego – sposób na zdrowe i bezpieczne miejsce pracy” Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu 07 i 08.09.2009 r. 1 Ryzyko zawodowe w świetle prawa Wg Kodeksu pracy: definicje w art. 226, 227, 23711a Pracodawca: ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Ryzyko zawodowe w świetle prawa Wg rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa higieny pracy (m.in. definicje w § 39 i nast.). Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty – np. niekorzystne skutki zdrowotne, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. 3 Ryzyko zawodowe w świetle prawa Zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy powinno następować poprzez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy, stosowania środków profilaktycznych, informowani i szkolenia pracowników. Ocena ryzyka zawodowego to narzędzie do poprawy warunków pracy. 4 Ogólne zasady pracownikom: zapewnienia bezpieczeństwa - przeprowadzenie oceny i ograniczanie ryzyka zawodowego, – zlikwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania oraz dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, – stosowanie nowych rozwiązań technicznych, – zastępowanie niebezpiecznych proc. technolog., urządzeń, substancji - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, – nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej, – instruowanie pracowników. 5 Dodatkowe wymagania w zakresie oceny ryzyka zawodowego Wymagania, bardzo istotne, dotyczą: • czynników chemicznych, • hałasu i drgań mechanicznych, • ręcznych prac transportowych, • czynników biologicznych. Sposób postępowania określa w tym zakresie między innymi polska norma z serii 18000. Podstawowe zasady przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego Działania korygujące i/lub zapobiegawcze Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego Identyfikacja zagrożeń w wyniku zebrania niezbędnych informacji Okresowa ocena ryzyka zawodowego Informowanie pracowników o ryzyku zawodowym 7 IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ 8 Identyfikacja zagrożeń Zagrożenie – stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę Rodzaje zagrożeń: • wynikające ze środowiska pracy określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, • wynikające ze sposobu wykonywania pracy. 9 Identyfikacja zagrożeń Metody pozyskiwania informacji o zagrożeniach: - - obserwacja środowiska pracy, obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy i poza nim, wywiady z pracownikami, analiza dokumentacji, np. DTR, instrukcji stanowiskowych, wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych, kart charakterystyki substancji chemicznych, dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy, chorób zawodowych. 10 Identyfikacja zagrożeń Narzędziem pomocniczym pozyskiwania informacji o zagrożeniach jest lista kontrolna dla zagrożeń wynikających z czynników mechanicznych. Na przykład: • • Czy maszyna jest wyposażona w układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego jej zatrzymywania? Czy maszyna jest wyposażona w urządzenie do zatrzymania awaryjnego? Czy zastosowane osłony i inne urządzenia ochronne nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane ze stosowania i ograniczają dostęp tylko do niebezpiecznej strefy pracy maszyny? 11 Identyfikacja zagrożeń Narzędziem informacji o pomocniczym pozyskiwania zagrożeniach jest analiza bezpieczeństwa pracy, polegająca na: - określeniu celów wykonywanych zadań przez pracownika, - ustaleniu listy wykonywanych czynności, - określeniu zagrożeń związanych z wykonywaniem każdej czynności (jakiego rodzaju wypadki mogą zaistnieć, jaki występuje rodzaj wysiłku i jakie jest jego natężenie, czy czynności można wykonać w inny sposób niż określony w instrukcji, czy występują czynniki szkodliwych, niebezpiecznych i uciążliwych, czy występują problemy ergonomiczne). 12 Czynniki chemiczne W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny należy uwzględnić: niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego, otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym (np. zawarte w karcie charakterystyki), rodzaj, poziom i czas trwania narażenia, wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, efekty działań zapobiegawczych, wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników. 13 Hałas i drgania mechaniczne W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez hałas lub drgania mechaniczne należy uwzględnić m.in..: poziom i rodzaj narażenia, czas trwania narażenia, wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu lub drgań mechanicznych, skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikające z interakcji pomiędzy hałasem i drganiami mechanicznymi, informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników, dostępność środków ochrony indywidualnej przed hałasem lub drganiami mechanicznymi o odpowiedniej charakterystyce tłumienia; wpływ niskich temperatur i zwiększonej wilgotności na pracowników narażonych na działanie drgań mechanicznych, a szczególnie drgań miejscowych. 14 Ręczne prace transportowe W ocenie ryzyka zawodowego występującego przy ręcznych pracach transportowych należy uwzględnić: charakterystykę przemieszczanego przedmiotu – jego masę, rodzaj i położenie środka ciężkości, warunki środowiska pracy – w tym temperaturę i wilgotność powietrza oraz poziom czynników szkodliwych dla zdrowia, organizację pracy – w tym stosowane sposoby wykonywania pracy, indywidualne predyspozycje pracownika – takie jak: sprawność fizyczną, wiek, płeć i stan zdrowia. 15 Czynniki biologiczne W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki biologiczne należy uwzględnić: klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na ich działanie, informację na temat: potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego, choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą 16 SZACOWANIE POZIOMU RYZYKA ZAWODOWEGO 17 Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego Określenie niepożądanych następstw aktywizacji zagrożeń oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Trzy poziomy ryzyka zawodowego – małe, średnie i duże Ciężkość następstw Prawdopodobieństwo małe średnie duże Mało prawdopodobne małe małe średnie Prawdopodobne małe średnie duże Wysoce prawdopodobne średnie duże duże 18 Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego – czynniki chemiczne PS PCh PP Czy P > NDS lub P S> NDSCH Ch lub P P > NDSP Tak Ryzyko zawodowe duże Nie Czy PS < 0,5 NDS i PCh < 0,5NDSCH lub PS < 0,5 NDS i PP < 0,5 NDSP? Nie Ryzyko zawodowe średnie lub PS < 0,5 NDS Tak Ryzyko zawodowe małe 19 Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego – czynniki chemiczne Metoda oceny ryzyka m.in. dla czynników nieposiadających ustalonych wartości dopuszczalnych – opracowana przez Komisję Bezpieczeństwa, Europejskiej Komisji Zatrudnienia i Spraw Socjalnych. Przy dokonywaniu oceny ryzyka tą metodą są uwzględniane trzy zmienne: - - - podstawowe zagrożenie daną substancją chemiczną (na podstawie zwrotów R), skłonność do przedostawania się substancji do środowiska (lotność/tworzenie pyłów), ilość substancji użyta w ocenianej operacji. 20 Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - hałas LEX, 8h (LEX,w), Lamax, LCpeak Czy LEX,8h (LEX,w) > 85 dB lub Lamax > 115 dB lub LCpeak > 135 dB Tak Ryzyko zawodowe duże Nie Czy LEX,8h (LEX,w) < 82 dB i Lamax < 109 dB i LCpeak < 129 dB Nie Ryzyko zawodowe średnie Tak Ryzyko zawodowe małe 21 Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - ergonomiczne czynniki ryzyka Przykładowe metody: OWAS – Ovako Working Posture Analysis System – metoda do oceny ryzyka zawodowego uwzględniająca pozycję ciała oraz siłę zewnętrzną i czas utrzymywania REBA – Rapid Entire Body Assessment – metoda służąca ocenie obciążenia całego ciała RULA – Rapid Upper Limb Assessment – metoda oceny obciążenia kończyn górnych OCRA – zgodnie z PN-N1005-5 – metoda przeznaczona do oceny ryzyka zawodowego podczas wykonywania prac powtarzalnych za pomocą kończyn górnych 22 Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - przykład Z protokołu pomiarów „Ekspozycja zawodowa na czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy” z dnia … dla Gospodarstwa RolnoProdukcyjnego, sporządzony przez: Powiatową Stację SanitarnoEpidemiologiczną w … : „Pomieszczenie „Przepiórkarnia” – pomiary stężeń pyłów: zawartości pyłu pochodzenia zwierzęcego i roślinnego o zawartości poniżej 10% wolnej krzemionki na badanym stanowisku pracy, dla którego wartość NDS pyłu całkowitego pochodzenia zwierzęcego i roślinnego o zawartości poniżej 10% wolnej krzemionki wynosi 4 mg/m3; wskaźnik ekspozycji Cw (średnie stężenie ważone dla całej zmiany roboczej; wartość ta jest porównywana z wartością NDS) wyniósł 2,8 mg/m3.” Wartość Cw przekracza 0,5 najwyższego dopuszczalnego stężenia badanego czynnika szkodliwego. 23 Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego - przykład PS Czy Tak Ryzyko zawodowe duże PS > NDS Nie PS < 0,5 NDS Nie Ryzyko zawodowe średnie Tak Ryzyko zawodowe małe 24 ŚRODKI PROFILAKTYCZNE ZMNIEJSZAJĄCE RYZYKO ZAWODOWE 25 Środki profilaktyczne Zasady planowania i podejmowania działań korygujących lub zapobiegawczych w celu eliminacji lub ograniczania zagrożeń i związanego z nimi ryzyka zawodowego: • • • • środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła, środki ochrony zbiorowej, środki organizacyjne i proceduralne (np. instrukcje bezpiecznej pracy), środki ochrony indywidualnej. 26 Środki profilaktyczne – przykład: ograniczanie hałasu Przykładowe rozwiązania techniczne ograniczające hałas: Pochłaniacze, Drzwi dźwiękoszczelne, Ekrany akustyczne, Kabiny dźwiękoszczelne, Dźwiękoizolowane rurociągi, Tłumiki, Obudowy maszyn dźwiękoizolacyjne. 27 OKRESOWA OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO 28 INFORMOWANIE PRACOWNIKÓW O RYZYKU ZAWODOWYM 29 DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO 30 Dokumentowanie Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać: 1. Opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: • • • • • stosowanych maszyn, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku pracy niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku. 2. Wyniki przeprowadzonej oceny dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne 3. Datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny 31 Przykład – przedsiębiorstwo budowlane Prace wykończeniowe – murowanie, tynkowanie • Opis stanowiska pracy Do zadań pracownik należą prace murarsko-tynkarskie w nowych budynkach mieszkalnych, które polegają na wykonaniu ścianek działowych z cegły oraz otynkowaniu ich (wewnątrz budynku). Potrzebne materiały są dostarczane na miejsce wykonywania prac przez pomocników. • Stosowane materiały i środki pracy 1. Materiały budowlane (zaprawy murarskie, tynkarskie, cegły) 2. Narzędzia murarskie i narzędzia ręczne (kielnia, wkrętak elektryczny, młotek itp.) 3. Rusztowanie • Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe 1. Upadek na tym samym poziomie 3 zdarzenia w ciągu 10 lat 2. Upadek na niższy poziom (z pomostu) jedno zdarzenie w ciągu 10 lat • Wykonywane zadania: Ustawianie i przestawianie rusztowania Murowanie ścianek działowych Tynkowanie ścianek 32 Przykład – przedsiębiorstwo budowlane Przykład oceny ryzyka dla prac: Murowanie ścianek działowych 33 Zagrożenie Stan techniczny powierzchni, przeszkody na drodze Skutek/ciężkość Prawdopodobie Poziom następstw ństwo Środki profilaktyczne ryzyka Upadek na tym Odpowiednie obuwie robocze, samym poziomie, wysoce złamania kończyn/ prawdopodobne Średnie uporządkowanie stanowiska, zachowanie uwagi mała szkodliwość Właściwa konstrukcja Położenie stanowiska Upadek na niższy pracy w stosunku do poziom, kalectwo, wysoce poziomu odniesienia śmierć/ duża prawdopodobne (praca na wysokości) szkodliwość rusztowania, odpowiednia Duże organizacja pracy, odpowiednie obuwie robocze oraz hełm Substancje chemiczne w przypadku zidentyfikowania czynnika, konieczna analiza z wykorzystaniem metod Np. drażniące, parzące (np. uproszczonej przedstawionej na slajdzie 20 lub innej) Ostrza, ostre krawędzie, Skaleczenie/mała wysoce chropowatość, szkodliwość prawdopodobne szorstkość Średnie Rękawice ochronne 34 UWAGA! W przypadku czynników chemicznych, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych 35 Przykład – stolarnia Prace stolarskie – prace przy pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego • Opis stanowiska pracy Pracownik wykonuje prace polegające na obrabianiu elementów z drewna twardego (dębu i buku) wykorzystując pilarkę tarczową do cięcia wzdłużnego. Ponadto, pełni funkcję magazyniera na placu odbioru materiału. Praca wykonywana jest w pozycji stojącej przez większą część zmiany roboczej. Materiał do obróbki i po obróbce jest transportowany przez pomocnika. • Stosowane materiały i środki pracy Pilarka tarczowa do cięcia wzdłużnego – brak osłony tarczy piły nad stołem, występuje osłona tarczy piły pod stołem, brak klina rozszczepiającego, brak odciągu • Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe Amputacja kciuka podczas obsługi pilarki tarczowe – 1 zdarzenie w ciągu 3 lat Uderzenia pochodzące od odrzuconego materiału (pilarka tarczowa) – 3 zdarzenia w ciągu 3 lat • Wykonywane zadania: Przycinanie desek na pilarce tarczowej (4 godziny) Odbiór przywiezionego materiału do obróbki – kontrola wzrokowa dostawy 36 oraz uzupełnienie dokumentacji (3 godziny) Przykład - stolarnia Przykład oceny ryzyka dla prac przy pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego 37 Zagrożenie Skutek/ciężkość Prawdopod Pozio następstw obieństwo m Środki profilaktyczne ryzyka Praca w pozycji stojącej Zalecana jest dalsza analiza z wykorzystaniem metod określających obciążenie w skutkująca wymuszoną szczególności kończyn górnych i dolnych pozycją ciała Nadmierny hałas (wartość Analiza z wykorzystaniem algorytmu Np. zapewnienie właściwego stanu zmierzona na stanowisku (slajd 21) technicznego pracy wynosi 89 dB (A) – Ryzyko zawodowe duże sprawdzenie biorąc pod uwagę fakt, że prędkości obrotowej narzędzia do maszyny, i dostosowanie obrabianego materiału, właściwie praca jest wykonywana dobrane ochronniki słuchu – SOI, przez 4 godziny przy ograniczenie czasu ekspozycji maszynie, LEX,8h = 86 dB) Wirujące elementy Amputacje rąk, Prawdopodo Duże Zamontowanie niezbędnych maszyny (nieosłonięta palców, bne osłon na maszynie tarcza) skaleczenia/duża szkodliwość Zagrożenie uderzeniem Urazy rąk i innych przez odrzucone elementy części ciała/ średnia szkodliwość Zapylenie pyłem drewna Wysoce Duże Zamontowanie klina prawdopodo rozszczepiającego, właściwe bne miejsce ustawienia pracownika – nie na linii cięcia Konieczne jest wykonanie pomiarów czynnika szkodliwego – pyłu twardego - rakotwórczego rakotwórczego (szczególnie ze względu na brak odciągu) 38 Dodatkowo rozważyć można np. zagadnienia dotyczące posadowienia maszyny, doboru prędkości narzędzi skrawających. UWAGA! W przypadku czynnika, jakim jest hałas, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne. 39 Przykład – zakład produkujący artykuły metalowe Prace wykrawania elementów z arkusza blachy Opis stanowiska pracy Pracownik obsługuje prasę mimośrodową. Praca polega na podawaniu ręcznym arkusza blachy stalowej (o wym. np. 450x250x2 mm) ze stosu ułożonego na palecie ustawionej obok wykrojnika. Następnie, po wykrojeniu elementu, operator unosi i spycha wycięty element oraz odpad, które są układane w oddzielnych pojemnikach na palecie. Transport palet następuje z wykorzystaniem wózka widłowego. Prasa znajduje się na hali pras. Konstrukcja wykrojnika jest otwarta. Prasa wyposażona jest w włączniki zapewniające dwuręczne sterowanie. Stosowane materiały i środki pracy Arkusze blachy o wym. j.w. Prasa mimośrodowa o otwartej konstrukcji wykrojnika (włączniki zapewniające dwuręczne sterowanie) Zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy – wypadki i choroby zawodowe Brak zdarzeń przy wskazanych pracach (zakład funkcjonuje od roku) Wykonywane zadania: Wykrawanie elementów z arkusza blachy wym. 450x250x2 mm przez całą zmianę roboczą 40 Przykład – zakład produkujący artykuły metalowe Przykład oceny ryzyka dla prac: obsługa prasy mimośrodowej (wykrawanie elementów z arkusza blachy) 41 Zagrożenie Skutek/ciężkość Prawdopodobieństwo następstw Stan techniczny Upadek na tym Poziom ryzyka Prawdopodobne Małe powierzchni, przeszkody samym poziomie, na drodze Środki profilaktyczne Zachowanie uwagi, odpowiednie obuwie robocze, złamania kończyn/ uporządkowanie stanowiska pracy Mała szkodliwość Poruszające się środki Urazy w wyniku Mało prawdopodobne Małe Przestrzeganie instrukcji dotyczącej transportowe (wózki potrącenia/ średnia widłowe) szkodliwość Nadmierny hałas Analiza z wykorzystaniem algorytmu (slajd 21) Np. zautomatyzowanie procesu; jeśli nie (równoważny poziom Ryzyko zawodowe duże jest możliwe, to zastosowanie obudowy transportu, wzmożona uwaga hałasu wynosi LEX,8h = 90 dźwiękochłonno-izolacyjnej wykrojnika dB) lub/i pola operacyjnego, itp., doraźnie – właściwie dobrane ochronniki słuchu, ograniczenie czasu ekspozycji Ostre krawędzie, Skaleczenie, rany (arkusz blachy) cięte/mała Wysoce prawdopodobne Średnie Rękawice ochronne, uchwyty, haki Mało prawdopodobne Bezwzględne przestrzeganie instrukcji szkodliwość Możliwość pochwycenia Zmiażdżenie, przez pracujący amputacja rąk/ duża wykrojnik szkodliwość Średnie dwuręcznego załączania maszyny 42 Ocenie należy poddać również pozycję przy pracy przy wykorzystaniu wybranych metod wskazanych na slajdzie 22. UWAGA! W przypadku czynnika, jakim jest hałas, należy dodatkowo spełnić wymagania wynikające z rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne 43 Wykaz istotnych przepisów prawnych dotyczących oceny ryzyka zawodowego Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 86) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.) 44 Dziękuję za uwagę! 45
