1. Mięśnie i powięzie głowy Mięśnie głowy dzielimy na trzy grupy

1. Mięśnie i powięzie głowy
Mięśnie głowy dzielimy na trzy grupy, różniące się od siebie zarówno
pochodzeniem, jak i czynnością:



grupę pierwszą stanowią mięśnie wyrazowe, zwane też mimicznymi, gdyż
zawiadują one mimiką twarzy, nadając jej wyraz odzwierciedlający stany
psychiczne (radość, smutek, gniew, przestrach itd.). Mięśnie te działają głównie na
skórę twarzy, przyczepiając się do niej przynajmniej jednym końcem. Są to mięśnie
cienkie, płaskie i z wyjątkiem mięśnia policzkowego nie pokryte powięzią.
Wszystkie mięśnie wyrazowe są unerwione przez n. twarzowy (n. facialis).
grupa druga jest grupą mięśni żwaczowych. Mięśnie te, w liczbie czterech,
przyczepiają się z jednej strony do żuchwy, z drugiej do czaszki. Wykonują one
ruchy żuchwy.
grupa trzecia obejmuje mięśnie stojące w łączności z narządem wzroku, słuchu i
początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego (język); tam też będą one opisane.
2. Mięśnie wyrazowe
A. Mięśnie sklepienia czaszki
Na
sklepieniu
czaszki
leży
parzysty
mięsień
potyliczno-czołowy
(m. occipitofrontalis). Składa się on z brzuśca potylicznego i brzuśca czołowego
połączonych czepcem ścięgnistym. Wraz z mięśniem skroniowo-ciemieniowym tworzą one
mięsień naczaszny (m. epicranius).
Brzusiec potyliczny zaczyna się na wysokości wyrostka sutkowatego i kresy
karkowej najwyższej i przechodzi w czepiec ścięgnisty, łączący się z kolei ku przodowi z
brzuścem czołowym. Brzusiec ten zaczyna się w skórze łuku brwiowego i na wysokości
guzów czołowych przechodzi w czepiec ścięgnisty.
Mięsień skroniowo-ciemieniowy (m. temporoparietalis), szczątkowy i niestały,
biegnie od czepca ścięgnistego do chrząstki małżowiny usznej, choć często do niej nie
dochodzi. Jego częścią tylną (ciemieniową) jest często zachowany m. uszny górny.
Czepiec ścięgnisty pokrywa sklepienie czaszki między obu brzuścami, sięgając ku
bokom do kresy skroniowej. Zrośnięty jest ściśle ze skórą głowy. Między nim a okostną
sklepienia czaszki łatwo szerzą się procesy ropne lub wylewy krwawe.
Mięsień podłużny nosa (m. procerus) jest mięśniem parzystym, biegnącym w
przedłużeniu brzuśca czołowego m. potyliczno-czołowego ku dołowi na grzbiet nosa.
Czynność: Mięsień potyliczno-czołowy przesuwa czepiec ścięgnisty wraz ze skórą
wobec podłoża kostnego, głównie ku przodowi. Ruchy do tyłu ogranicza tzw. czepiec
czołowy, pasma łącznotkankowe leżące pod brzuścem czołowym, łączące go z górnym
brzegiem oczodołu. Brzusiec czołowy unosi brwi, wywołując poprzeczne zmarszczki na
skórze czoła, przez co nadaje twarzy wyraz myślący, poważny, budzący szacunek. Brzusiec
potyliczny współdziała z czołowym i przesuwa zmarszczoną skórę ku tyłowi. Mięsień
podłużny nosa marszczy skórę u jego nasady w poziome fałdy, nadając twarzy wyraz
charakterystyczny dla zdecydowanej walki. Skurcz przyśrodkowych włókien mięśni
czołowych unosi przyśrodkowe części łuków brwiowych ku górze i wywołuje fałdy tylko
części środkowej czoła. Jest to tzw. brew Laokoona.
B. Mięśnie małżowiny usznej
Z małżowiną uszną łączą się dwie grupy mięśni: mięśnie krótkie, zaczynające się i
kończące na chrząstkach małżowiny usznej (m.in. mięsień strzemiączkowy, mięsień napinacz
błony bębenkowej), oraz mięśnie biegnące od małżowiny usznej do sąsiednich powięzi i
części kostnych.
Do grupy drugiej zaliczamy:
 mięsień uszny przedni (m. auricularis anterior), biegnący od małżowiny usznej do
powięzi skroniowej;
 mięsień uszny górny (m. auricularis superior) — od górnego przyczepu małżowiny
usznej do czepca ścięgnistego;
 mięsień uszny tylny (m. auricularis posterior), biegnący od tylnej części małżowiny
usznej do okolicy podstawy wyrostka sutkowatego;
Czynność: mięśnie o charakterze zanikowym pociągają małżowinę uszną w odpowiednim
kierunku.
C. Mięśnie otoczenia szpary powiek
Mięsień okrężny oka (m. orbicularis oculi) dzieli się na trzy części: powiekową
(pars palpebralis), oczodołową (pars orbitalis) i łzową (pars lacrimalis).
Część powiekowa przebiega w powiece górnej i dolnej, pokrywając łącznotkankowe tarczki
powiekowe. Włókna tej części rozpoczynają się na więzadle powiekowym przyśrodkowym, a
kończą się na szwie powiekowym bocznym.
Część oczodołowa rozpoczyna się na przednim odcinku przyśrodkowej ściany oczodołu. Jej
włókna okrążają wejście do oczodołu i powracają do miejsca swego początku. Część włókien
biegnie ku górze do skóry przyśrodkowej części brwi, jako m. obniżający brwi, wreszcie
niewielkie pasmo kieruje się ku dołowi do skóry policzka. Niewielka część jego włókien,
leżąca najgłębiej za woreczkiem łzowym i odchodząca z głębi oczodołu od grzebienia
łzowego tylnego i woreczka łzowego, nosi nazwę części łzowej. Inne włókna biegnące po
brzegach powiek, przyciskające je do gałek ocznych, zwane są częścią rzęskową.
Czynność: część powiekowa powoduje spokojne zamykanie szpary powiekowej, a także
współdziała przy mruganiu powiekami. Część oczodołowa pociąga brwi w kierunku
gładzizny i powoduje silne zaciskanie powiek, jednocześnie wywołuje liczne zmarszczki,
rozbiegające się od bocznego kąta oka. Część łzowa rozwiera woreczek łzowy.
Mięsień marszczący brwi (m. corrugator supercilii) zaczyna się na części nosowej
kości czołowej, kończy zaś w skórze ponad brwiami.
Czynność: symetryczny ten mięsień zbliża do siebie łuki brwiowe, powodując powstawanie
2-3 pionowych zmarszczek u podstawy nosa. Zmarszczki te zwane są „bruzdami myśli", a
powstają u ludzi niezadowolonych, przemęczonych fizycznie.
D. Mięśnie nozdrzy
Mięsień nosowy (m. nasalis) składa się z dwóch części:
 część poprzeczna (pars transversa) zaczyna się od łęku bocznego siekacza i kła
szczęki, otacza swymi włóknami skrzydło nosa i biegnie na grzbiet części chrzestnej
nosa.
Czynność: zwęża nozdrza, pociągając ku dołowi ruchomą część nosa.
 część skrzydłowa (pars alaris) zaczyna się razem z częścią poprzeczną na łęku
bocznego siekacza i kła szczęki i biegnie po tylnej krawędzi skrzydła nosa.
Czynność: rozwiera nozdrza, pociągając skrzydło nosa ku dołowi i do boku.
Mięsień obniżający przegrodę (m. depressor septi) rozpoczyna się na łęku
zębodołowym górnego bocznego siekacza i przyczepia się do dolnego brzegu przegrody nosa,
a także do tylnego brzegu skrzydła nosa.
Czynność: pociąga przegrodę ruchomą nosa ku dołowi.
E. Mięśnie otoczenia szpary ust
Mięśnie tej grupy, zależnie od kierunku przebiegu włókien, dzielimy na okrężne i
biegnące promieniście. Okrężny jest tylko mięsień okrężny ust (w. orbicularis oris), leżący
w wargach górnej i dolnej. Nie ma on przyczepów kostnych. Jego włókna powierzchowne
kończą się w wardze górnej w linii pośrodkowej i stąd mogą przebiegać do przegrody nosa.
Głębsza warstwa mięśnia, leżąca bliżej błony śluzowej przedsionka jamy ustnej, krzyżuje się
w linii pośrodkowej z włóknami biegnącymi ze strony przeciwnej i nie przyczepiając się do
błony śluzowej, przechodzi na stronę przeciwną. Włókna obwodowe tego mięśnia
wyróżniamy jako część wargową, leżące zaś bliżej szpary ust jako część brzeżną.
Czynność: w zależności od tego, która część mięśnia kurczy się, czynność mięśnia może
być różnorodna: zwiera szparę ust, przyciska wargi do zębów lub wysuwa wargi ku
przodowi, np. przy gwizdaniu, pocałunku lub ssaniu. Warga górna i dolna mogą poruszać
się oddzielnie.
Mięśnie przysieczne (mm. incisivi), górny i dolny przylegają do mięśnia okrężnego
ust; mogą być uważane za kostne przyczepy mięśnia okrężnego ust.
Mięsień jarzmowy większy (m. zygomaticus major) zaczyna się na powierzchni
policzkowej kości jarzmowej, biegnie ukośnie ku dołowi i przyśrodkowo; kończy się w kącie
ust.
Czynność: mięsień ten pociąga kąt ust ku górze i do boku, przy czym ukazują się górne
zęby. Jest on właściwym silnym mięśniem śmiechowym.
Mięsień śmiechowy (m. risorius) odchodzi od powięzi przyuszniczej i żwaczowej,
biegnie zbieżnie do kąta ust, gdzie kończy się w skórze i błonie śluzowej.
Czynność: Pociąga kąt ust ku bokowi i stąd nazwa „śmiechowy". Wywołuje on również
zagłębienie policzka, zwane „dołkiem śmiechowym". Jest słabym mięśniem śmiechu.
Mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa (m. levator labii superioris alaeąue
nasi) zaczyna się na wyrostku czołowym szczęki, a kończy w skórze wargi i bruzdy
nosowo-wargowej. Jego włókna przyśrodkowe dochodzą do skóry skrzydła nosa oraz
otaczają nozdrza od boku i tyłu.
Czynność: przyśrodkowa część włókien tego mięśnia unosi ku górze skrzydło nosa i
rozwiera nozdrza. Włókna boczne unoszą wargę górną.
Mięsień dźwigacz wargi górnej (m. levator labii superioris) zaczyna się na dolnej
krawędzi oczodołu nad otworem podoczodołowym, kończy się zaś w skórze środkowej części
bruzdy nosowo-wargowej.
Czynność: unosi wargę, odsłaniając zęby sieczne górne. Bruzda nosowo-wargowa wygina
się łukowato ku stronie bocznej.
Mięsień jarzmowy mniejszy (m. zygomaticus minor) zaczyna się na powierzchni
policzkowej kości jarzmowej, przyśrodkowo od mięśnia jarzmowego większego. Biegnie ku
dołowi i przyśrodkowo, kończy się w skórze bruzdy nosowo-wargowej.
Czynność: Pociąga wargę górną ku górze i do boku oraz pogłębia bruzdę
nosowo-wargową.
Mięsień dźwigacz kąta ust (m. levator anguli oris) leży pod ostatnimi trzema
mięśniami. Zaczyna się w dole nadkłowym pod otworem podoczodołowym; jego włókna
biegną ku dołowi i nieco na zewnątrz i po przebiciu mięśnia jarzmowego kończą się w
okolicy kąta ust. Przechodząc do wargi dolnej, jego włókna splatają się z mięśniem
śmiechowym, trójkątnym i okrężnym ust.
Czynność: unosi kąt ust.
Mięsień policzkowy (m. buccinator) leży w ścianie policzka, rozpostarty między
szczęką i żuchwą. Na szczęce przyczepia się wzdłuż linii biegnącej na podstawie wyrostka
zębodołowego, od pierwszego lub drugiego zęba trzonowego ku tyłowi do guza szczęki. Jego
przyczep biegnie dalej wzdłuż szwu skrzydłowo-żuchwowego, następnie przechodzi na
zewnętrzną powierzchnię żuchwy, na podstawę wyrostka zębodołowego, wzdłuż którego
powraca do wysokości I lub II zęba trzonowego. Na wysokości drugiego zęba trzonowego
mięsień ten jest przebity przez przewód ślinianki przyusznej.
Czynność: przyciska policzki do zębów (mięsień trębaczy) i pociąga kąt ust w kierunku
bocznym - poszerza szparę ustną. Chroni błonę śluzową przed wsuwaniem się między
oba szeregi zębów. Podczas żucia jego napięcie zapobiega dostawaniu się kęsów do
przedsionka jamy ustnej.
Pociągając przy płaczu kąty ust ku bokom, nadaje twarzy wyraz rozgoryczenia i rezygnacji.
Mięsień ten czynny jest też przy powściągliwym, ironicznym uśmiechu. Jest głównym
mięśniem śmiechu dorosłych (u dzieci mięśniem śmiechu jest mięsień jarzmowy większy
i mięsień śmiechowy).
Jego skurcz wywołuje pogłębianie bruzdy nosowo-wargowej.
W porażeniu mięśnia policzkowego chory nie może m.in. wydmuchiwać powietrza z jamy
ustnej w zamierzonym kierunku.
Powięź policzkowo-gardłowa jest cienką powięzią, pokrywającą zewnętrzną
powierzchnię mięśnia policzkowego. Ku przodowi zanika, przechodząc w luźną tkankę
łączną; ku tyłowi łączy się ze szwem skrzydłowo-żuchwowym, przechodząc na zewnętrzną
powierzchnię mięśni gardła. Powięź ta oddziela mięsień policzkowy od poduszeczki
tłuszczowej policzka.
Szew skrzydłowo-żuchwowy stanowi silne pasmo łącznotkankowe, łączące haczyk
wyrostka skrzydłowego kości klinowej z grzebieniem policzkowym żuchwy. Jest on rodzajem
smugi ścięgnistej, łączącej mięsień policzkowy z częścią policzkowo-gardłową zwieracza
gardła górnego. Przy ustach otwartych wywołuje fałd błony śluzowej, zwany fałdem
skrzydłowo-żuchwowym.
Mięsień obniżający kąt ust (m. depressor anguli oris) zaczyna się na brzegu dolnym
żuchwy od guzka bródkowego do okolicy pierwszego zęba trzonowego. Jego włókna w
postaci trójkątnego pęczka zbiegają się w okolicy kąta ust, gdzie splatają się z włóknami
mięśnia okrężnego ust i dźwigacza kąta ust.
Czynność: obniża kąt ust, nadając twarzy wyraz cierpiący.
Mięsień obniżający wargę dolną (m. depressor labii inferioris). Dolny przyczep tego
mięśnia biegnie ponad linią przyczepu mięśnia obniżającego kąt ust, przy czym część jego
włókien jest przedłużeniem mięśnia szerokiego szyi. Mięsień kończy się w skórze wargi dolnej.
Czynność: pociąga wargę ku dołowi i bokowi, wywijając ją jednocześnie na zewnątrz.
Mięsień bródkowy (m. mentalis) jest silnym mięśniem, odchodzącym od łęku
zębodołowego dolnego kła i obydwu siekaczy. Włókna mięśniowe biegną ku przodowi i
zakręcają dośrodkowo, splatają się z włóknami mięśnia drugostronnego i kończą w skórze
bródki. Mała tylko część włókien kończy się w skórze tej samej strony.
Czynność: podnosi uwypuklenie bródki i wargę dolną. Nadaje twarzy wyraz nadąsany;
jego działanie widać u dzieci przed płaczem. Skrzyżowanie przyśrodkowych wiązek obu
mięśni bródkowych wywołuje dołek w bródce.
Do mięśni mimicznych należy również leżący na szyi m. szeroki szyi.
Unerwienie: mięśnie wyrazowe głowy, a także mięsień szeroki szyi unerwione są przez nerw
twarzowy.
3. Mięśnie żwaczowe
Mięsień skroniowy (m. temporalis) rozpoczyna się na płaszczyźnie skroniowej,
poniżej kresy skroniowej dolnej, aż do grzebienia podskroniowego. Włókna zewnętrzne
górnej jego części przyczepiają się do powięzi skroniowej. Ku dołowi biegnie między łukiem
jarzmowym a ścianą boczną czaszki i przyczepia się z obu stron do wyrostka dziobiastego
żuchwy.
Czynność: mięsień skroniowy, najsilniejszy z m. żwaczowych, unosi żuchwę zaciskając
zęby. Tylne, poziome włókna cofają żuchwę wysuniętą do przodu.
Mięsień żwacz (m. massetef) zaczyna się na kości jarzmowej i wyrostku jarzmowym
szczęki, kończy się zaś w okolicy kąta żuchwy na guzowatości żwaczowej. Jest to silny,
prostokątny mięsień, dzielący się na dwie warstwy: powierzchowną i głęboką, oddzielone
często na tylnej krawędzi mięśnia kieszonką, wypełnioną luźną tkanką łączną. Włókna
powierzchowne biegną ukośnie od góry i przodu ku dołowi i tyłowi, głębokie prawie
pionowo. Włókna najgłębsze biegną od zewnętrznej powierzchni głębokiej blaszki powięzi
skroniowej, łącząc się z najbardziej powierzchowną warstwą mięśnia skroniowego. Brzusiec
mięśnia jest bogato poprzeplatany pasmami ścięgnistymi. Często poszczególne jego włókna
biegną wkoło kąta żuchwy na jej stronę przyśrodkową i tu łączą się z włóknami mięśnia
skrzydłowego przyśrodkowego, tworząc pętlę.
Czynność: unosi żuchwę; jego warstwa zewnętrzna współdziała przy wysuwaniu żuchwy.
Mięsień skrzydłowy boczny (m. pterygoideus lateralis) leży w dole podskroniowym.
Zaczyna się dwiema głowami: górną od grzebienia podskroniowego i powierzchni
podskroniowej skrzydła większego kości klinowej, dolną — od zewnętrznej powierzchni
blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego tej kości i od powierzchni podskroniowej szczęki.
Włókna obu brzuśców biegną zbieżnie ku tyłowi, zamykając trójkątną przestrzeń. Obydwie
głowy przyczepiają się do torebki stawu skroniowo-żuchwowego i do dołka skrzydłowego
poniżej głowy żuchwy.
Czynność: skurcz jednostronny mięśnia wykonuje ruch boczny żuchwy w stronę
przeciwną. Równoczesny skurcz obu mięśni skrzydłowych bocznych wysuwa żuchwę do
przodu.
Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy (m. pterygoideus medialis) zaczyna się w dole
skrzydłowym i na dolnej powierzchni wyrostka piramidowego kości podniebiennej. Często
występuje głowa dodatkowa, odchodząca od guza szczęki. Jego włókna biegną ku dołowi i
tyłowi i przyczepiają się do wewnętrznej powierzchni gałęzi żuchwy w okolicy kąta żuchwy.
Czynność: współdziała z mięśniem żwaczem i skroniowym, unosząc żuchwę.
Unerwienie: mięśnie żwaczowe unerwione są przez włókna nerwu żwaczowego, gałąź
nerwu żuchwowego.
4. Mięśnie szyi - podział
Topograficznie dzielimy mięśnie szyi na trzy grupy: powierzchowną, środkową i
głęboką.
 do mięśni grupy powierzchownej zaliczamy: m. szeroki szyi, m. skórny, oraz
m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy
 mięśnie grupy środkowej pozostają w łączności z kością gnykową, leżąc bądź
powyżej tej kości jako mm. nadgnykowe, bądź też poniżej jako mm. podgnykowe
 grupę głęboką wreszcie stanowią mięśnie mające przyczepy początkowe na
kręgosłupie. Dzielą się one na grupę boczną, rozciągającą się między szyjnym
odcinkiem kręgosłupa a żebrami (mm. pochyłe), oraz grupę przyśrodkową, leżącą do
przodu od kręgosłupa i łączącą ze sobą różne odcinki kręgosłupa.
5. Mięśnie powierzchowne szyi
Mięsień szeroki szyi (platysma) pozostaje w łączności zarówno czynnościowej, jak
i anatomicznej z mięśniami mimicznymi twarzy. Rozpoczyna się w tkance podskórnej
klatki piersiowej na wysokości II—III żebra jako cienka warstwa włókien mięśniowych. Stąd
biegnie ku górze i kończy się na powięzi przyuszniczej i żwaczowej oraz powyżej brzegu
żuchwy, od guzka bródkowego do pierwszego zęba trzonowego.
Czynność. Mięsień szeroki szyi pociąga ku górze skórę szyi, dzięki czemu zmniejsza ucisk
na żyłę szyjną zewnętrzną. Skóra układa się przy tym w podłużne fałdy. Obniża kąty ust,
nadając twarzy wyraz wściekłości lub przerażenia.
Unerwiony jest przez n. twarzowy (a także pozostałe mięśnie pochodne drugiego łuku
skrzelowego).
Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoi-deus), dobrze
widoczny na człowieku żywym, przebiega skośnie na bocznej stronie szyi, obejmując ją
śrubowato. Przyczep początkowy, dolny ma dwie głowy: przyśrodkową, od przedniej
powierzchni rękojeści mostka, i boczną, od górnej powierzchni końca mostkowego
obojczyka. Między obiema głowami zaznacza się wspomniany wyżej dół nadobojczykowy
mniejszy]. Obie głowy łączą się ze sobą, biegnąc ku górze i ku tyłowi, i znajdują przyczep
końcowy na zewnętrznej powierzchni wyrostka sutkowatego kości skroniowej i bocznej
części kresy karkowej górnej kości potylicznej.
Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy objęty jest blaszką powierzchowną
powięzi szyi. Pokrywa m. in. gałęzie splotu szyjnego, które ukazują się na jego tylnej
krawędzi, w punkcie nerwowym (punctum nervosum), zwanym też punktem Erba. Pokrywa
również splot ramienny, a w swym dolnym odcinku pęczek naczynio-wo-nerwowy (t. szyjna
wspólna, ż. szyjna wewnętrzna i n. błędny) i szyjną część pnia współczulnego.
Czynność. Skurcz jednostronny, przy ustalonej klatce piersiowej, powoduje pochylenie
głowy w tę samą stronę, z jednoczesnym obrotem głowy w stronę przeciwną i lekko ku
górze. Jednoczesny skurcz obu mięśni zwraca twarz ku górze i powiększa lordozę
szyjną. W pozycji leżącej pociąga głowę do przodu (np. unoszenie głowy leżącego w
łóżku). Przy ustalonej głowie unosi mostek, działa jako pomocniczy mięsień wdechowy. W
wypadku złamania obojczyka głowa obojczykowa unosi odcinek mostkowy obojczyka ku
górze utrudniając zrost.
Jednostronne skrócenie mięśnia (zwykle wraz z powięzią i innymi mięśniami) powoduje
tzw. k r ę c z (caput obstipum).
Unerwienie: gałąź zewnętrzna n. dodatkowego oraz gałęzie splotu szyjnego, podobnie jak m.
czworoboczny. Wspólne unerwienie obu mięśni tłumaczy się wspólnym pochodzeniem z
mięśniówki łuków skrzelowych.
6. Grupa środkowa mięśni szyi
A. Mięśnie podgnykowe
Mięśnie podgnykowe stanowią odpowiednik i przedłużenie ku górze układu mięśnia
prostego brzucha. Dalszym przedłużeniem ku górze tego układu są mięśnie bródkowognykowe.
Mięsień mostkowo-gnykowy (m. sternohyoideus) rozpoczyna się na powierzchni
tylnej rękojeści mostka, stawie mostkowo-obojczykowym i mostkowym końcu obojczyka.
Przyczep końcowy ma miejsce na dolnym brzegu trzonu kości gnykowej; jest szerszy u dołu,
ku górze się zwęża.
Brzegi przyśrodkowe obu mięśni zwykle nie stykają się ze sobą. Między nimi znajdują się:
wyniosłość krtaniowa, chrząstka pierścieniowata, przednia ściana tchawicy i część przedniej
powierzchni gruczołu tarczowego.
Czynność: obniża kość gnykową.
Unerwienie: od C1 do C, za pośrednictwem pętli szyjnej.
Mięsień mostkowo-tarczowy (m. sternothyroideus) przyczepia się do tylnej
powierzchni rękojeści mostka i chrząstki pierwszego żebra, ku dołowi i przyśrodkowo od m.
mostkowo-gnykowego. Kończy się na kresie skośnej chrząstki tarczowatej.
W swym przebiegu rozszerza się ku górze, przy czym oba mięśnie rozchodzą się. Pokrywa
gruczoł tarczowy i w wypadku jego powiększenia często jest mocno ścieńczały.
Czynność: pociąga krtań w kierunku mostka.
Unerwienie: pętla szyjna.
Mięsień tarczowo-gnykowy (m. thyrohyoideus) jest przedłużeniem ku górze m.
mostkowo-tarczowego.
Rozpoczyna się na kresie skośnej chrząstki tarczowatej, a kończy na bocznej części trzonu
kości gnykowej i przyśrodkowej części rogów większych tejże kości.
Czynność: obniża kość gnykową lub przy jej ustaleniu unosi krtań. Działanie jego jest słabe.
Unerwienie: pętla szyjna i n. podjęzykowy.
Mięsień łopatkowo-gnykowy (m. omohyoideus) rozpoczyna się na brzegu górnym
łopatki w pobliżu jej wcięcia, a przyczepia do bocznej części rogów większych kości
gnykowej.
Mięsień podzielony jest ścięgnem pośrednim, przymocowanym do powięzi środkowej szyi,
na dwa brzuśce: dolny (venterinterior) i górny (venter superior). Przebiega skośnie przez
trójkąt szyi boczny, od którego oddziela mały trójkąt łopatkowo-obojczykowy. W trójkącie
tym przebiega t. podobojczykowa i splot ramienny.
Czynność: pociąga kość gnykową ku dołowi i tyłowi.
Unerwienie: pętla szyjna.
Współdziałanie mięśni podgnykowych polega na pociąganiu ku dołowi kości gnykowej.
Mięsień tarczowo-gnykowy unosi, m. mostkowo-tarczowy obniża chrząstkę tarczowatą,
a z nią krtań. Mięśnie te działają głównie w czasie żucia i przełykania.
B. Mięśnie nadgnykowe
Mięśnie nadgnykowe (musculi suprahyoidei) przyczepiają się do kości gnykowej, do
żuchwy i do podstawy czaszki. Powstają one z mięśni dwóch pierwszych łuków skrzelowych.
Mięśnie nadgnykowe działają zarówno na kość gnykową, a przez nią na krtań, jak też i na
żuchwę, w zależności od tego, która kość jest ustalona.
Mięsień dwubrzuścowy (m. digastricus) składa się z dwóch brzuśców, przedniego i
tylnego, połączonych ścięgnem pośrednim. Brzusiec tylny rozpoczyna się na wcięciu
sutkowym kości skroniowej i biegnie ukośnie ku dołowi i do przodu. Ścięgno pośrednie
przyczepia się do miejsca połączenia rogów większych z trzonem kości gnykowej. Brzusiec
przedni przyczepia się do dołu dwubrzuścowego żuchwy.
Czynność: przy ustalonej żuchwie mięsień ten podnosi kość gnykową, a z nią i krtań,
odgrywa rolę przy przełykaniu. Przy ustalonej kości gnykowej obniża żuchwę.
Unerwienie: brzusiec tylny jest unerwiony przez nerw twarzowy, brzusiec przedni przez nerw
żuchwowo-gnykowy od III gałęzi nerwu trójdzielnego.
Mięsień rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus) przebiega od wyrostka rylcowatego
kości skroniowej do kości gnykowej, w miejscu połączenia rogów większych z trzonem.
Kieruje się po przyśrodkowej, potem po górnej krawędzi mięśnia dwubrzuścowego ku
przodowi i w dół. Ponad ścięgnem pośrednim mięśnia dwubrzuścowego rozdziela się zwykle
na dwa cienkie pęczki, które to ścięgno obejmują.
Czynność: pociąga kość gnykową ku górze i do tyłu.
Unerwienie: gałązka nerwu twarzowego.
Mięsień żuchwowo-gnykowy (m. mylohyoideus) stanowi właściwe dno jamy ustnej,
dlatego też zwany jest przeponą jamy ustnej. Na żuchwie jego przyczep biegnie wzdłuż linii
żuchwowo-gnykowej. Jego włókna biegną ku środkowi, tyłowi i dołowi i dochodzą do linii
pośrodkowej, gdzie stykają się z mięśniem strony przeciwnej, tworząc szew ścięgnisty. Tylne
włókna tego mięśnia biegną ku tyłowi i dołowi i przyczepiają się ścięgnem do przedniej
powierzchni trzonu kości gnykowej. Do tyłu mięsień kończy się wolnym brzegiem.
Czynność: przy ustalonej żuchwie podnosi kość gnykową, napina dno jamy ustnej i unosi
język. Przy ustalonej kości gnykowej obniża żuchwę.
Unerwienie: nerw żuchwowo-gnykowy, z III gałęzi nerwu trójdzielnego.
Mięsień bródkowo-gnykowy (m. geniohyoideus) zaczyna się od kolca bródkowego
żuchwy i przyczepia się do przedniej powierzchni trzonu i rogów większych kości gnykowej.
Czynność: pociąga kość gnykową do przodu i w górę. Przy ustalonej kości gnykowej
obniża żuchwę.
Unerwienie: włókna splotu szyjnego, które dochodzą do niego drogą nerwu podjęzykowego,
oraz nerw podjęzykowy.
7. Grupa głęboka mięśni szyi
Grupa ta leży bocznie i ku przodowi od kręgosłupa. Odpowiednio od tego rozróżniamy
grupę boczną (mięśnie pochyłe) oraz grupę pr zedkręgową.
A. Mięśnie pochyłe
Mięśnie pochyłe należą rozwojowo do układu mięśni międzyżebrowych, które
połączyły się z sobą wskutek zaniku żeber w odcinku szyjnym.
Mięsień pochyły przedni (m. scalenus anterior) zaczyna się 4 lub 3 zębami od
guzków przednich wyrostków poprzecznych III (IV)-VI kręgu szyjnego i przyczepia się do
guzka m. pochyłego na górnej powierzchni pierwszego żebra.
Mięsień pochyły środkowy (m. scalenus medius) rozpoczyna się od guzków
przednich wyrostków poprzecznych wszystkich kręgów szyjnych i przyczepia do górnej
powierzchni I żebra ku tyłowi od bruzdy t. podobojczykowej. Mięsień ten przebity jest przez
nerwy piersiowe przednie splotu ramiennego.
Mięsień pochyły tylny (m. scalenus posteńor) odchodzi od guzków tylnych
wyrostków poprzecznych V-VI (VII) kręgów szyjnych i przyczepia się do górnego brzegu II
żebra.
Czynność: mięśnie pochyłe unoszą żebra, działając jako silne mięśnie wdechowe. Przy
ustalonych żebrach zginają szyjny odcinek kręgosłupa do boku i obracają go w swoją stronę.
Mięsień pochyły przedni współdziała też przy zginaniu szyi ku przodowi.
Unerwienie: gałązki krótkie nerwów szyjnych C2-C3.
Nierzadko występują mięśnie pochyłe dodatkowe. Najczęstszy z nich jest (około
60%) m. pochyły najmniejszy (m. scalenus minimus), który jest odszczepioną częścią m.
pochyłego przedniego. Między tymi dwoma mięśniami może przebiegać t. podobojczykowa
i ulegając tu uciskowi dawać objawy określane w klinice jako „zespół mięśnia pochyłego".
B. Mięśnie przedkręgowe
Mięśnie przedkręgowe stanowią przednią część głębokiej warstwy mięśni szyi.
Grupa ta dzieli się na dwie podgrupy: mięśni długich i krótkich. Do mięśni długich
zaliczamy: a) m. długi szyi i b) m. długi głowy. Do krótkich należą mięśnie: c) m. prosty
przedni głowy, d) mm. międzypoprzeczne przednie szyi.
Mięsień długi szyi (m. longus colli) rozpoczyna się na powierzchniach przednich
trzonów I—III kręgów piersiowych, a kończy na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych
II-V oraz na guzku przednim kręgu szczytowego. Jego część pionowa biegnie od guzka
przedniego kręgu szczytowego przez trzony wszystkich kręgów szyjnych i trzech pierwszych
piersiowych. Część skośna dolna odchodzi od trzonów trzech górnych kręgów piersiowych do
wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych V i VI. Część skośna górna biegnie od wyrostków
poprzecznych kręgów szyjnych II-V, a kończy się na guzku przednim kręgu szczytowego.
Czynność: skurcz jednostronny obraca kręgosłup i zgina do boku. Skurcz obustronny
zgina odcinek szyjny kręgosłupa.
Unerwienie: gałązki splotu szyjnego i ramiennego C2-C6.
Mięsień długi głowy (m. longus capitis) biegnie od wyrostków poprzecznych III-VI
kręgu szyjnego do części podstawnej kości potylicznej, bocznie od guzka gardłowego. Leży
bardziej powierzchownie i bocznie od m. długiego szyi.
Czynność: zgina głowę.
Unerwienie: Z Cj-C4 (gałązki krótkie splotu szyjnego).
Mięsień prosty głowy przedni (m. rectus capitis anterior) jest drobnym mięśniem,
rozpiętym między łukiem przednim kręgu szczytowego a częścią podstawną kości
potylicznej.
Czynność: zgina głowę.
Unerwienie: n. podpotyliczny lub gałązki od pętli szyjnej między gałęziami brzusznymi 1 i 2
nerwu rdzeniowego.
Mięśnie międzypoprzeczne szyi przednie (mm. intertransversarii anteriores
cervicis) są to drobne, metameryczne mięśnie, łączące guzki przednie i listewki żebrowe
dwóch sąsiadujących ze sobą kręgów szyjnych. Po każdej stronie jest ich po sześć.
Czynność: wspomagają działanie długich mięśni szyi, zginając kręgosłup bocznie.
Unerwienie: gałęzie przednie nerwów Cj-C3.
8. Wyraz twarzy
Po zapoznaniu się z poszczególnymi mięśniami wyrazowymi należy w ogólnych zarysach omówić, w jaki sposób pewne zespoły mięśniowe wywołują niektóre wyrazy twarzy Ich
działanie jest nieco inne u noworodków i dzieci, inne u dorosłych.
Podczas śmiechu pod wpływem m. jarzmowego większego i m. policzkowego szpara ust
poszerza się i kąty ust unoszą się. M. śmiechowy może równocześnie wywoływać dołek
śmiechowy. Bruzda nosowo-wargowa pod wpływem m. jarzmowego większego przybiera
kształt esowaty; odsłaniają się górne zęby. Szpara powiek zwęża się, powstają liczne
promieniste, drobne fałdy w bocznym kącie oka. Nozdrza się nieco rozszerzają. Cała twarz
się poszerza (m. jarzmowy większy); wyniosłości policzkowe przesuwają się nieco ku górze i
ku bokom.
Podczas płaczu u dzieci usta przybierają kształt czworokątny, wywołany głównie
czynnością dźwigaczy i obniżaczy warg. U dorosłego m. obniżacz kąta ust opuszcza kąty ust,
bruzda nosowo-wargowa przebiega bardziej stromo. M. okrężny oka zamyka szparę powiek,
a m. marszczący brwi wywołuje pionowe fałdy — wyraz cierpienia. Cała twarz wydłuża się,
mogą się odsłaniać dolne zęby. Jeśli jednak płacz staje się coraz gwałtowniejszy, a śmiech
coraz silniejszy, przechodząc stopniowo w płacz, wówczas oba odmienne obrazy twarzy
coraz bardziej upodabniają się.
smutek
spokói
radość
Ryc. 487. Wyraz twarzy. Zmiany szpary ust i szpary powiek; wg Humberta
de Superville.
Podczas pracy umysłowej w normalnych warunkach ruchy wyrazowe występują
głównie na czole i w otoczeniu oka. Według wyrażenia jednego z uczonych „bruzdy na czole
są bruzdami myśli". Natomiast stany uczuciowe przejawiają się silniej w otoczeniu ust.
Według Lavatera usta są najbardziej uduchowionym narządem twarzy, jeśli oczywiście
pominąć działanie wyrazowe oka.
Wyraz twarzy powodowany jest jednak nie tylko ruchami mięśni wyrazowych, lecz
również stanem napięcia czy rozluźnienia skóry twarzy. W chwilach fizycznego i psychicznego spokoju mięśnie wyrazowe są nieco odprężone; wskutek zmęczenia rozluźniają się,
podczas pracy napięcie mięśni wzrasta („napięta uwaga"). W nastroju przygnębienia
umięśnienie wyrazowe dolnej części twarzy wiotczeje, twarz wydłuża się, zaczyna
upodabniać się do twarzy podczas płaczu. W nastroju podniosłym odwrotnie — wargi i
policzki unoszą się ku górze, twarz staje się śmiejąca. Wyraz twarzy zmienia się również w
ciężkich chorobach fizycznych.
Wreszcie asymetria twarzy w pewnym stopniu wpływa na jej wyraz. Mówiliśmy o
niej w części ogólnej; zaznaczyliśmy, że obie połowy twarzy różnią się od siebie i że w
znacznej większości przypadków prawa połowa twarzy jest większa od lewej. Asymetria
przypuszczalnie też nadaje twarzy swoisty wyraz; w każdym razie u wielu ludzi obie połowy
twarzy mają różny wyraz i ucieleśniają różne duchowe właściwości człowieka.