1. Mięśnie i powięzie głowy Mięśnie głowy dzielimy na trzy grupy
advertisement
1. Mięśnie i powięzie głowy Mięśnie głowy dzielimy na trzy grupy, różniące się od siebie zarówno pochodzeniem, jak i czynnością: grupę pierwszą stanowią mięśnie wyrazowe, zwane też mimicznymi, gdyż zawiadują one mimiką twarzy, nadając jej wyraz odzwierciedlający stany psychiczne (radość, smutek, gniew, przestrach itd.). Mięśnie te działają głównie na skórę twarzy, przyczepiając się do niej przynajmniej jednym końcem. Są to mięśnie cienkie, płaskie i z wyjątkiem mięśnia policzkowego nie pokryte powięzią. Wszystkie mięśnie wyrazowe są unerwione przez n. twarzowy (n. facialis). grupa druga jest grupą mięśni żwaczowych. Mięśnie te, w liczbie czterech, przyczepiają się z jednej strony do żuchwy, z drugiej do czaszki. Wykonują one ruchy żuchwy. grupa trzecia obejmuje mięśnie stojące w łączności z narządem wzroku, słuchu i początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego (język); tam też będą one opisane. 2. Mięśnie wyrazowe A. Mięśnie sklepienia czaszki Na sklepieniu czaszki leży parzysty mięsień potyliczno-czołowy (m. occipitofrontalis). Składa się on z brzuśca potylicznego i brzuśca czołowego połączonych czepcem ścięgnistym. Wraz z mięśniem skroniowo-ciemieniowym tworzą one mięsień naczaszny (m. epicranius). Brzusiec potyliczny zaczyna się na wysokości wyrostka sutkowatego i kresy karkowej najwyższej i przechodzi w czepiec ścięgnisty, łączący się z kolei ku przodowi z brzuścem czołowym. Brzusiec ten zaczyna się w skórze łuku brwiowego i na wysokości guzów czołowych przechodzi w czepiec ścięgnisty. Mięsień skroniowo-ciemieniowy (m. temporoparietalis), szczątkowy i niestały, biegnie od czepca ścięgnistego do chrząstki małżowiny usznej, choć często do niej nie dochodzi. Jego częścią tylną (ciemieniową) jest często zachowany m. uszny górny. Czepiec ścięgnisty pokrywa sklepienie czaszki między obu brzuścami, sięgając ku bokom do kresy skroniowej. Zrośnięty jest ściśle ze skórą głowy. Między nim a okostną sklepienia czaszki łatwo szerzą się procesy ropne lub wylewy krwawe. Mięsień podłużny nosa (m. procerus) jest mięśniem parzystym, biegnącym w przedłużeniu brzuśca czołowego m. potyliczno-czołowego ku dołowi na grzbiet nosa. Czynność: Mięsień potyliczno-czołowy przesuwa czepiec ścięgnisty wraz ze skórą wobec podłoża kostnego, głównie ku przodowi. Ruchy do tyłu ogranicza tzw. czepiec czołowy, pasma łącznotkankowe leżące pod brzuścem czołowym, łączące go z górnym brzegiem oczodołu. Brzusiec czołowy unosi brwi, wywołując poprzeczne zmarszczki na skórze czoła, przez co nadaje twarzy wyraz myślący, poważny, budzący szacunek. Brzusiec potyliczny współdziała z czołowym i przesuwa zmarszczoną skórę ku tyłowi. Mięsień podłużny nosa marszczy skórę u jego nasady w poziome fałdy, nadając twarzy wyraz charakterystyczny dla zdecydowanej walki. Skurcz przyśrodkowych włókien mięśni czołowych unosi przyśrodkowe części łuków brwiowych ku górze i wywołuje fałdy tylko części środkowej czoła. Jest to tzw. brew Laokoona. B. Mięśnie małżowiny usznej Z małżowiną uszną łączą się dwie grupy mięśni: mięśnie krótkie, zaczynające się i kończące na chrząstkach małżowiny usznej (m.in. mięsień strzemiączkowy, mięsień napinacz błony bębenkowej), oraz mięśnie biegnące od małżowiny usznej do sąsiednich powięzi i części kostnych. Do grupy drugiej zaliczamy: mięsień uszny przedni (m. auricularis anterior), biegnący od małżowiny usznej do powięzi skroniowej; mięsień uszny górny (m. auricularis superior) — od górnego przyczepu małżowiny usznej do czepca ścięgnistego; mięsień uszny tylny (m. auricularis posterior), biegnący od tylnej części małżowiny usznej do okolicy podstawy wyrostka sutkowatego; Czynność: mięśnie o charakterze zanikowym pociągają małżowinę uszną w odpowiednim kierunku. C. Mięśnie otoczenia szpary powiek Mięsień okrężny oka (m. orbicularis oculi) dzieli się na trzy części: powiekową (pars palpebralis), oczodołową (pars orbitalis) i łzową (pars lacrimalis). Część powiekowa przebiega w powiece górnej i dolnej, pokrywając łącznotkankowe tarczki powiekowe. Włókna tej części rozpoczynają się na więzadle powiekowym przyśrodkowym, a kończą się na szwie powiekowym bocznym. Część oczodołowa rozpoczyna się na przednim odcinku przyśrodkowej ściany oczodołu. Jej włókna okrążają wejście do oczodołu i powracają do miejsca swego początku. Część włókien biegnie ku górze do skóry przyśrodkowej części brwi, jako m. obniżający brwi, wreszcie niewielkie pasmo kieruje się ku dołowi do skóry policzka. Niewielka część jego włókien, leżąca najgłębiej za woreczkiem łzowym i odchodząca z głębi oczodołu od grzebienia łzowego tylnego i woreczka łzowego, nosi nazwę części łzowej. Inne włókna biegnące po brzegach powiek, przyciskające je do gałek ocznych, zwane są częścią rzęskową. Czynność: część powiekowa powoduje spokojne zamykanie szpary powiekowej, a także współdziała przy mruganiu powiekami. Część oczodołowa pociąga brwi w kierunku gładzizny i powoduje silne zaciskanie powiek, jednocześnie wywołuje liczne zmarszczki, rozbiegające się od bocznego kąta oka. Część łzowa rozwiera woreczek łzowy. Mięsień marszczący brwi (m. corrugator supercilii) zaczyna się na części nosowej kości czołowej, kończy zaś w skórze ponad brwiami. Czynność: symetryczny ten mięsień zbliża do siebie łuki brwiowe, powodując powstawanie 2-3 pionowych zmarszczek u podstawy nosa. Zmarszczki te zwane są „bruzdami myśli", a powstają u ludzi niezadowolonych, przemęczonych fizycznie. D. Mięśnie nozdrzy Mięsień nosowy (m. nasalis) składa się z dwóch części: część poprzeczna (pars transversa) zaczyna się od łęku bocznego siekacza i kła szczęki, otacza swymi włóknami skrzydło nosa i biegnie na grzbiet części chrzestnej nosa. Czynność: zwęża nozdrza, pociągając ku dołowi ruchomą część nosa. część skrzydłowa (pars alaris) zaczyna się razem z częścią poprzeczną na łęku bocznego siekacza i kła szczęki i biegnie po tylnej krawędzi skrzydła nosa. Czynność: rozwiera nozdrza, pociągając skrzydło nosa ku dołowi i do boku. Mięsień obniżający przegrodę (m. depressor septi) rozpoczyna się na łęku zębodołowym górnego bocznego siekacza i przyczepia się do dolnego brzegu przegrody nosa, a także do tylnego brzegu skrzydła nosa. Czynność: pociąga przegrodę ruchomą nosa ku dołowi. E. Mięśnie otoczenia szpary ust Mięśnie tej grupy, zależnie od kierunku przebiegu włókien, dzielimy na okrężne i biegnące promieniście. Okrężny jest tylko mięsień okrężny ust (w. orbicularis oris), leżący w wargach górnej i dolnej. Nie ma on przyczepów kostnych. Jego włókna powierzchowne kończą się w wardze górnej w linii pośrodkowej i stąd mogą przebiegać do przegrody nosa. Głębsza warstwa mięśnia, leżąca bliżej błony śluzowej przedsionka jamy ustnej, krzyżuje się w linii pośrodkowej z włóknami biegnącymi ze strony przeciwnej i nie przyczepiając się do błony śluzowej, przechodzi na stronę przeciwną. Włókna obwodowe tego mięśnia wyróżniamy jako część wargową, leżące zaś bliżej szpary ust jako część brzeżną. Czynność: w zależności od tego, która część mięśnia kurczy się, czynność mięśnia może być różnorodna: zwiera szparę ust, przyciska wargi do zębów lub wysuwa wargi ku przodowi, np. przy gwizdaniu, pocałunku lub ssaniu. Warga górna i dolna mogą poruszać się oddzielnie. Mięśnie przysieczne (mm. incisivi), górny i dolny przylegają do mięśnia okrężnego ust; mogą być uważane za kostne przyczepy mięśnia okrężnego ust. Mięsień jarzmowy większy (m. zygomaticus major) zaczyna się na powierzchni policzkowej kości jarzmowej, biegnie ukośnie ku dołowi i przyśrodkowo; kończy się w kącie ust. Czynność: mięsień ten pociąga kąt ust ku górze i do boku, przy czym ukazują się górne zęby. Jest on właściwym silnym mięśniem śmiechowym. Mięsień śmiechowy (m. risorius) odchodzi od powięzi przyuszniczej i żwaczowej, biegnie zbieżnie do kąta ust, gdzie kończy się w skórze i błonie śluzowej. Czynność: Pociąga kąt ust ku bokowi i stąd nazwa „śmiechowy". Wywołuje on również zagłębienie policzka, zwane „dołkiem śmiechowym". Jest słabym mięśniem śmiechu. Mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa (m. levator labii superioris alaeąue nasi) zaczyna się na wyrostku czołowym szczęki, a kończy w skórze wargi i bruzdy nosowo-wargowej. Jego włókna przyśrodkowe dochodzą do skóry skrzydła nosa oraz otaczają nozdrza od boku i tyłu. Czynność: przyśrodkowa część włókien tego mięśnia unosi ku górze skrzydło nosa i rozwiera nozdrza. Włókna boczne unoszą wargę górną. Mięsień dźwigacz wargi górnej (m. levator labii superioris) zaczyna się na dolnej krawędzi oczodołu nad otworem podoczodołowym, kończy się zaś w skórze środkowej części bruzdy nosowo-wargowej. Czynność: unosi wargę, odsłaniając zęby sieczne górne. Bruzda nosowo-wargowa wygina się łukowato ku stronie bocznej. Mięsień jarzmowy mniejszy (m. zygomaticus minor) zaczyna się na powierzchni policzkowej kości jarzmowej, przyśrodkowo od mięśnia jarzmowego większego. Biegnie ku dołowi i przyśrodkowo, kończy się w skórze bruzdy nosowo-wargowej. Czynność: Pociąga wargę górną ku górze i do boku oraz pogłębia bruzdę nosowo-wargową. Mięsień dźwigacz kąta ust (m. levator anguli oris) leży pod ostatnimi trzema mięśniami. Zaczyna się w dole nadkłowym pod otworem podoczodołowym; jego włókna biegną ku dołowi i nieco na zewnątrz i po przebiciu mięśnia jarzmowego kończą się w okolicy kąta ust. Przechodząc do wargi dolnej, jego włókna splatają się z mięśniem śmiechowym, trójkątnym i okrężnym ust. Czynność: unosi kąt ust. Mięsień policzkowy (m. buccinator) leży w ścianie policzka, rozpostarty między szczęką i żuchwą. Na szczęce przyczepia się wzdłuż linii biegnącej na podstawie wyrostka zębodołowego, od pierwszego lub drugiego zęba trzonowego ku tyłowi do guza szczęki. Jego przyczep biegnie dalej wzdłuż szwu skrzydłowo-żuchwowego, następnie przechodzi na zewnętrzną powierzchnię żuchwy, na podstawę wyrostka zębodołowego, wzdłuż którego powraca do wysokości I lub II zęba trzonowego. Na wysokości drugiego zęba trzonowego mięsień ten jest przebity przez przewód ślinianki przyusznej. Czynność: przyciska policzki do zębów (mięsień trębaczy) i pociąga kąt ust w kierunku bocznym - poszerza szparę ustną. Chroni błonę śluzową przed wsuwaniem się między oba szeregi zębów. Podczas żucia jego napięcie zapobiega dostawaniu się kęsów do przedsionka jamy ustnej. Pociągając przy płaczu kąty ust ku bokom, nadaje twarzy wyraz rozgoryczenia i rezygnacji. Mięsień ten czynny jest też przy powściągliwym, ironicznym uśmiechu. Jest głównym mięśniem śmiechu dorosłych (u dzieci mięśniem śmiechu jest mięsień jarzmowy większy i mięsień śmiechowy). Jego skurcz wywołuje pogłębianie bruzdy nosowo-wargowej. W porażeniu mięśnia policzkowego chory nie może m.in. wydmuchiwać powietrza z jamy ustnej w zamierzonym kierunku. Powięź policzkowo-gardłowa jest cienką powięzią, pokrywającą zewnętrzną powierzchnię mięśnia policzkowego. Ku przodowi zanika, przechodząc w luźną tkankę łączną; ku tyłowi łączy się ze szwem skrzydłowo-żuchwowym, przechodząc na zewnętrzną powierzchnię mięśni gardła. Powięź ta oddziela mięsień policzkowy od poduszeczki tłuszczowej policzka. Szew skrzydłowo-żuchwowy stanowi silne pasmo łącznotkankowe, łączące haczyk wyrostka skrzydłowego kości klinowej z grzebieniem policzkowym żuchwy. Jest on rodzajem smugi ścięgnistej, łączącej mięsień policzkowy z częścią policzkowo-gardłową zwieracza gardła górnego. Przy ustach otwartych wywołuje fałd błony śluzowej, zwany fałdem skrzydłowo-żuchwowym. Mięsień obniżający kąt ust (m. depressor anguli oris) zaczyna się na brzegu dolnym żuchwy od guzka bródkowego do okolicy pierwszego zęba trzonowego. Jego włókna w postaci trójkątnego pęczka zbiegają się w okolicy kąta ust, gdzie splatają się z włóknami mięśnia okrężnego ust i dźwigacza kąta ust. Czynność: obniża kąt ust, nadając twarzy wyraz cierpiący. Mięsień obniżający wargę dolną (m. depressor labii inferioris). Dolny przyczep tego mięśnia biegnie ponad linią przyczepu mięśnia obniżającego kąt ust, przy czym część jego włókien jest przedłużeniem mięśnia szerokiego szyi. Mięsień kończy się w skórze wargi dolnej. Czynność: pociąga wargę ku dołowi i bokowi, wywijając ją jednocześnie na zewnątrz. Mięsień bródkowy (m. mentalis) jest silnym mięśniem, odchodzącym od łęku zębodołowego dolnego kła i obydwu siekaczy. Włókna mięśniowe biegną ku przodowi i zakręcają dośrodkowo, splatają się z włóknami mięśnia drugostronnego i kończą w skórze bródki. Mała tylko część włókien kończy się w skórze tej samej strony. Czynność: podnosi uwypuklenie bródki i wargę dolną. Nadaje twarzy wyraz nadąsany; jego działanie widać u dzieci przed płaczem. Skrzyżowanie przyśrodkowych wiązek obu mięśni bródkowych wywołuje dołek w bródce. Do mięśni mimicznych należy również leżący na szyi m. szeroki szyi. Unerwienie: mięśnie wyrazowe głowy, a także mięsień szeroki szyi unerwione są przez nerw twarzowy. 3. Mięśnie żwaczowe Mięsień skroniowy (m. temporalis) rozpoczyna się na płaszczyźnie skroniowej, poniżej kresy skroniowej dolnej, aż do grzebienia podskroniowego. Włókna zewnętrzne górnej jego części przyczepiają się do powięzi skroniowej. Ku dołowi biegnie między łukiem jarzmowym a ścianą boczną czaszki i przyczepia się z obu stron do wyrostka dziobiastego żuchwy. Czynność: mięsień skroniowy, najsilniejszy z m. żwaczowych, unosi żuchwę zaciskając zęby. Tylne, poziome włókna cofają żuchwę wysuniętą do przodu. Mięsień żwacz (m. massetef) zaczyna się na kości jarzmowej i wyrostku jarzmowym szczęki, kończy się zaś w okolicy kąta żuchwy na guzowatości żwaczowej. Jest to silny, prostokątny mięsień, dzielący się na dwie warstwy: powierzchowną i głęboką, oddzielone często na tylnej krawędzi mięśnia kieszonką, wypełnioną luźną tkanką łączną. Włókna powierzchowne biegną ukośnie od góry i przodu ku dołowi i tyłowi, głębokie prawie pionowo. Włókna najgłębsze biegną od zewnętrznej powierzchni głębokiej blaszki powięzi skroniowej, łącząc się z najbardziej powierzchowną warstwą mięśnia skroniowego. Brzusiec mięśnia jest bogato poprzeplatany pasmami ścięgnistymi. Często poszczególne jego włókna biegną wkoło kąta żuchwy na jej stronę przyśrodkową i tu łączą się z włóknami mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego, tworząc pętlę. Czynność: unosi żuchwę; jego warstwa zewnętrzna współdziała przy wysuwaniu żuchwy. Mięsień skrzydłowy boczny (m. pterygoideus lateralis) leży w dole podskroniowym. Zaczyna się dwiema głowami: górną od grzebienia podskroniowego i powierzchni podskroniowej skrzydła większego kości klinowej, dolną — od zewnętrznej powierzchni blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego tej kości i od powierzchni podskroniowej szczęki. Włókna obu brzuśców biegną zbieżnie ku tyłowi, zamykając trójkątną przestrzeń. Obydwie głowy przyczepiają się do torebki stawu skroniowo-żuchwowego i do dołka skrzydłowego poniżej głowy żuchwy. Czynność: skurcz jednostronny mięśnia wykonuje ruch boczny żuchwy w stronę przeciwną. Równoczesny skurcz obu mięśni skrzydłowych bocznych wysuwa żuchwę do przodu. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy (m. pterygoideus medialis) zaczyna się w dole skrzydłowym i na dolnej powierzchni wyrostka piramidowego kości podniebiennej. Często występuje głowa dodatkowa, odchodząca od guza szczęki. Jego włókna biegną ku dołowi i tyłowi i przyczepiają się do wewnętrznej powierzchni gałęzi żuchwy w okolicy kąta żuchwy. Czynność: współdziała z mięśniem żwaczem i skroniowym, unosząc żuchwę. Unerwienie: mięśnie żwaczowe unerwione są przez włókna nerwu żwaczowego, gałąź nerwu żuchwowego. 4. Mięśnie szyi - podział Topograficznie dzielimy mięśnie szyi na trzy grupy: powierzchowną, środkową i głęboką. do mięśni grupy powierzchownej zaliczamy: m. szeroki szyi, m. skórny, oraz m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy mięśnie grupy środkowej pozostają w łączności z kością gnykową, leżąc bądź powyżej tej kości jako mm. nadgnykowe, bądź też poniżej jako mm. podgnykowe grupę głęboką wreszcie stanowią mięśnie mające przyczepy początkowe na kręgosłupie. Dzielą się one na grupę boczną, rozciągającą się między szyjnym odcinkiem kręgosłupa a żebrami (mm. pochyłe), oraz grupę przyśrodkową, leżącą do przodu od kręgosłupa i łączącą ze sobą różne odcinki kręgosłupa. 5. Mięśnie powierzchowne szyi Mięsień szeroki szyi (platysma) pozostaje w łączności zarówno czynnościowej, jak i anatomicznej z mięśniami mimicznymi twarzy. Rozpoczyna się w tkance podskórnej klatki piersiowej na wysokości II—III żebra jako cienka warstwa włókien mięśniowych. Stąd biegnie ku górze i kończy się na powięzi przyuszniczej i żwaczowej oraz powyżej brzegu żuchwy, od guzka bródkowego do pierwszego zęba trzonowego. Czynność. Mięsień szeroki szyi pociąga ku górze skórę szyi, dzięki czemu zmniejsza ucisk na żyłę szyjną zewnętrzną. Skóra układa się przy tym w podłużne fałdy. Obniża kąty ust, nadając twarzy wyraz wściekłości lub przerażenia. Unerwiony jest przez n. twarzowy (a także pozostałe mięśnie pochodne drugiego łuku skrzelowego). Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoi-deus), dobrze widoczny na człowieku żywym, przebiega skośnie na bocznej stronie szyi, obejmując ją śrubowato. Przyczep początkowy, dolny ma dwie głowy: przyśrodkową, od przedniej powierzchni rękojeści mostka, i boczną, od górnej powierzchni końca mostkowego obojczyka. Między obiema głowami zaznacza się wspomniany wyżej dół nadobojczykowy mniejszy]. Obie głowy łączą się ze sobą, biegnąc ku górze i ku tyłowi, i znajdują przyczep końcowy na zewnętrznej powierzchni wyrostka sutkowatego kości skroniowej i bocznej części kresy karkowej górnej kości potylicznej. Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy objęty jest blaszką powierzchowną powięzi szyi. Pokrywa m. in. gałęzie splotu szyjnego, które ukazują się na jego tylnej krawędzi, w punkcie nerwowym (punctum nervosum), zwanym też punktem Erba. Pokrywa również splot ramienny, a w swym dolnym odcinku pęczek naczynio-wo-nerwowy (t. szyjna wspólna, ż. szyjna wewnętrzna i n. błędny) i szyjną część pnia współczulnego. Czynność. Skurcz jednostronny, przy ustalonej klatce piersiowej, powoduje pochylenie głowy w tę samą stronę, z jednoczesnym obrotem głowy w stronę przeciwną i lekko ku górze. Jednoczesny skurcz obu mięśni zwraca twarz ku górze i powiększa lordozę szyjną. W pozycji leżącej pociąga głowę do przodu (np. unoszenie głowy leżącego w łóżku). Przy ustalonej głowie unosi mostek, działa jako pomocniczy mięsień wdechowy. W wypadku złamania obojczyka głowa obojczykowa unosi odcinek mostkowy obojczyka ku górze utrudniając zrost. Jednostronne skrócenie mięśnia (zwykle wraz z powięzią i innymi mięśniami) powoduje tzw. k r ę c z (caput obstipum). Unerwienie: gałąź zewnętrzna n. dodatkowego oraz gałęzie splotu szyjnego, podobnie jak m. czworoboczny. Wspólne unerwienie obu mięśni tłumaczy się wspólnym pochodzeniem z mięśniówki łuków skrzelowych. 6. Grupa środkowa mięśni szyi A. Mięśnie podgnykowe Mięśnie podgnykowe stanowią odpowiednik i przedłużenie ku górze układu mięśnia prostego brzucha. Dalszym przedłużeniem ku górze tego układu są mięśnie bródkowognykowe. Mięsień mostkowo-gnykowy (m. sternohyoideus) rozpoczyna się na powierzchni tylnej rękojeści mostka, stawie mostkowo-obojczykowym i mostkowym końcu obojczyka. Przyczep końcowy ma miejsce na dolnym brzegu trzonu kości gnykowej; jest szerszy u dołu, ku górze się zwęża. Brzegi przyśrodkowe obu mięśni zwykle nie stykają się ze sobą. Między nimi znajdują się: wyniosłość krtaniowa, chrząstka pierścieniowata, przednia ściana tchawicy i część przedniej powierzchni gruczołu tarczowego. Czynność: obniża kość gnykową. Unerwienie: od C1 do C, za pośrednictwem pętli szyjnej. Mięsień mostkowo-tarczowy (m. sternothyroideus) przyczepia się do tylnej powierzchni rękojeści mostka i chrząstki pierwszego żebra, ku dołowi i przyśrodkowo od m. mostkowo-gnykowego. Kończy się na kresie skośnej chrząstki tarczowatej. W swym przebiegu rozszerza się ku górze, przy czym oba mięśnie rozchodzą się. Pokrywa gruczoł tarczowy i w wypadku jego powiększenia często jest mocno ścieńczały. Czynność: pociąga krtań w kierunku mostka. Unerwienie: pętla szyjna. Mięsień tarczowo-gnykowy (m. thyrohyoideus) jest przedłużeniem ku górze m. mostkowo-tarczowego. Rozpoczyna się na kresie skośnej chrząstki tarczowatej, a kończy na bocznej części trzonu kości gnykowej i przyśrodkowej części rogów większych tejże kości. Czynność: obniża kość gnykową lub przy jej ustaleniu unosi krtań. Działanie jego jest słabe. Unerwienie: pętla szyjna i n. podjęzykowy. Mięsień łopatkowo-gnykowy (m. omohyoideus) rozpoczyna się na brzegu górnym łopatki w pobliżu jej wcięcia, a przyczepia do bocznej części rogów większych kości gnykowej. Mięsień podzielony jest ścięgnem pośrednim, przymocowanym do powięzi środkowej szyi, na dwa brzuśce: dolny (venterinterior) i górny (venter superior). Przebiega skośnie przez trójkąt szyi boczny, od którego oddziela mały trójkąt łopatkowo-obojczykowy. W trójkącie tym przebiega t. podobojczykowa i splot ramienny. Czynność: pociąga kość gnykową ku dołowi i tyłowi. Unerwienie: pętla szyjna. Współdziałanie mięśni podgnykowych polega na pociąganiu ku dołowi kości gnykowej. Mięsień tarczowo-gnykowy unosi, m. mostkowo-tarczowy obniża chrząstkę tarczowatą, a z nią krtań. Mięśnie te działają głównie w czasie żucia i przełykania. B. Mięśnie nadgnykowe Mięśnie nadgnykowe (musculi suprahyoidei) przyczepiają się do kości gnykowej, do żuchwy i do podstawy czaszki. Powstają one z mięśni dwóch pierwszych łuków skrzelowych. Mięśnie nadgnykowe działają zarówno na kość gnykową, a przez nią na krtań, jak też i na żuchwę, w zależności od tego, która kość jest ustalona. Mięsień dwubrzuścowy (m. digastricus) składa się z dwóch brzuśców, przedniego i tylnego, połączonych ścięgnem pośrednim. Brzusiec tylny rozpoczyna się na wcięciu sutkowym kości skroniowej i biegnie ukośnie ku dołowi i do przodu. Ścięgno pośrednie przyczepia się do miejsca połączenia rogów większych z trzonem kości gnykowej. Brzusiec przedni przyczepia się do dołu dwubrzuścowego żuchwy. Czynność: przy ustalonej żuchwie mięsień ten podnosi kość gnykową, a z nią i krtań, odgrywa rolę przy przełykaniu. Przy ustalonej kości gnykowej obniża żuchwę. Unerwienie: brzusiec tylny jest unerwiony przez nerw twarzowy, brzusiec przedni przez nerw żuchwowo-gnykowy od III gałęzi nerwu trójdzielnego. Mięsień rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus) przebiega od wyrostka rylcowatego kości skroniowej do kości gnykowej, w miejscu połączenia rogów większych z trzonem. Kieruje się po przyśrodkowej, potem po górnej krawędzi mięśnia dwubrzuścowego ku przodowi i w dół. Ponad ścięgnem pośrednim mięśnia dwubrzuścowego rozdziela się zwykle na dwa cienkie pęczki, które to ścięgno obejmują. Czynność: pociąga kość gnykową ku górze i do tyłu. Unerwienie: gałązka nerwu twarzowego. Mięsień żuchwowo-gnykowy (m. mylohyoideus) stanowi właściwe dno jamy ustnej, dlatego też zwany jest przeponą jamy ustnej. Na żuchwie jego przyczep biegnie wzdłuż linii żuchwowo-gnykowej. Jego włókna biegną ku środkowi, tyłowi i dołowi i dochodzą do linii pośrodkowej, gdzie stykają się z mięśniem strony przeciwnej, tworząc szew ścięgnisty. Tylne włókna tego mięśnia biegną ku tyłowi i dołowi i przyczepiają się ścięgnem do przedniej powierzchni trzonu kości gnykowej. Do tyłu mięsień kończy się wolnym brzegiem. Czynność: przy ustalonej żuchwie podnosi kość gnykową, napina dno jamy ustnej i unosi język. Przy ustalonej kości gnykowej obniża żuchwę. Unerwienie: nerw żuchwowo-gnykowy, z III gałęzi nerwu trójdzielnego. Mięsień bródkowo-gnykowy (m. geniohyoideus) zaczyna się od kolca bródkowego żuchwy i przyczepia się do przedniej powierzchni trzonu i rogów większych kości gnykowej. Czynność: pociąga kość gnykową do przodu i w górę. Przy ustalonej kości gnykowej obniża żuchwę. Unerwienie: włókna splotu szyjnego, które dochodzą do niego drogą nerwu podjęzykowego, oraz nerw podjęzykowy. 7. Grupa głęboka mięśni szyi Grupa ta leży bocznie i ku przodowi od kręgosłupa. Odpowiednio od tego rozróżniamy grupę boczną (mięśnie pochyłe) oraz grupę pr zedkręgową. A. Mięśnie pochyłe Mięśnie pochyłe należą rozwojowo do układu mięśni międzyżebrowych, które połączyły się z sobą wskutek zaniku żeber w odcinku szyjnym. Mięsień pochyły przedni (m. scalenus anterior) zaczyna się 4 lub 3 zębami od guzków przednich wyrostków poprzecznych III (IV)-VI kręgu szyjnego i przyczepia się do guzka m. pochyłego na górnej powierzchni pierwszego żebra. Mięsień pochyły środkowy (m. scalenus medius) rozpoczyna się od guzków przednich wyrostków poprzecznych wszystkich kręgów szyjnych i przyczepia do górnej powierzchni I żebra ku tyłowi od bruzdy t. podobojczykowej. Mięsień ten przebity jest przez nerwy piersiowe przednie splotu ramiennego. Mięsień pochyły tylny (m. scalenus posteńor) odchodzi od guzków tylnych wyrostków poprzecznych V-VI (VII) kręgów szyjnych i przyczepia się do górnego brzegu II żebra. Czynność: mięśnie pochyłe unoszą żebra, działając jako silne mięśnie wdechowe. Przy ustalonych żebrach zginają szyjny odcinek kręgosłupa do boku i obracają go w swoją stronę. Mięsień pochyły przedni współdziała też przy zginaniu szyi ku przodowi. Unerwienie: gałązki krótkie nerwów szyjnych C2-C3. Nierzadko występują mięśnie pochyłe dodatkowe. Najczęstszy z nich jest (około 60%) m. pochyły najmniejszy (m. scalenus minimus), który jest odszczepioną częścią m. pochyłego przedniego. Między tymi dwoma mięśniami może przebiegać t. podobojczykowa i ulegając tu uciskowi dawać objawy określane w klinice jako „zespół mięśnia pochyłego". B. Mięśnie przedkręgowe Mięśnie przedkręgowe stanowią przednią część głębokiej warstwy mięśni szyi. Grupa ta dzieli się na dwie podgrupy: mięśni długich i krótkich. Do mięśni długich zaliczamy: a) m. długi szyi i b) m. długi głowy. Do krótkich należą mięśnie: c) m. prosty przedni głowy, d) mm. międzypoprzeczne przednie szyi. Mięsień długi szyi (m. longus colli) rozpoczyna się na powierzchniach przednich trzonów I—III kręgów piersiowych, a kończy na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych II-V oraz na guzku przednim kręgu szczytowego. Jego część pionowa biegnie od guzka przedniego kręgu szczytowego przez trzony wszystkich kręgów szyjnych i trzech pierwszych piersiowych. Część skośna dolna odchodzi od trzonów trzech górnych kręgów piersiowych do wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych V i VI. Część skośna górna biegnie od wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych II-V, a kończy się na guzku przednim kręgu szczytowego. Czynność: skurcz jednostronny obraca kręgosłup i zgina do boku. Skurcz obustronny zgina odcinek szyjny kręgosłupa. Unerwienie: gałązki splotu szyjnego i ramiennego C2-C6. Mięsień długi głowy (m. longus capitis) biegnie od wyrostków poprzecznych III-VI kręgu szyjnego do części podstawnej kości potylicznej, bocznie od guzka gardłowego. Leży bardziej powierzchownie i bocznie od m. długiego szyi. Czynność: zgina głowę. Unerwienie: Z Cj-C4 (gałązki krótkie splotu szyjnego). Mięsień prosty głowy przedni (m. rectus capitis anterior) jest drobnym mięśniem, rozpiętym między łukiem przednim kręgu szczytowego a częścią podstawną kości potylicznej. Czynność: zgina głowę. Unerwienie: n. podpotyliczny lub gałązki od pętli szyjnej między gałęziami brzusznymi 1 i 2 nerwu rdzeniowego. Mięśnie międzypoprzeczne szyi przednie (mm. intertransversarii anteriores cervicis) są to drobne, metameryczne mięśnie, łączące guzki przednie i listewki żebrowe dwóch sąsiadujących ze sobą kręgów szyjnych. Po każdej stronie jest ich po sześć. Czynność: wspomagają działanie długich mięśni szyi, zginając kręgosłup bocznie. Unerwienie: gałęzie przednie nerwów Cj-C3. 8. Wyraz twarzy Po zapoznaniu się z poszczególnymi mięśniami wyrazowymi należy w ogólnych zarysach omówić, w jaki sposób pewne zespoły mięśniowe wywołują niektóre wyrazy twarzy Ich działanie jest nieco inne u noworodków i dzieci, inne u dorosłych. Podczas śmiechu pod wpływem m. jarzmowego większego i m. policzkowego szpara ust poszerza się i kąty ust unoszą się. M. śmiechowy może równocześnie wywoływać dołek śmiechowy. Bruzda nosowo-wargowa pod wpływem m. jarzmowego większego przybiera kształt esowaty; odsłaniają się górne zęby. Szpara powiek zwęża się, powstają liczne promieniste, drobne fałdy w bocznym kącie oka. Nozdrza się nieco rozszerzają. Cała twarz się poszerza (m. jarzmowy większy); wyniosłości policzkowe przesuwają się nieco ku górze i ku bokom. Podczas płaczu u dzieci usta przybierają kształt czworokątny, wywołany głównie czynnością dźwigaczy i obniżaczy warg. U dorosłego m. obniżacz kąta ust opuszcza kąty ust, bruzda nosowo-wargowa przebiega bardziej stromo. M. okrężny oka zamyka szparę powiek, a m. marszczący brwi wywołuje pionowe fałdy — wyraz cierpienia. Cała twarz wydłuża się, mogą się odsłaniać dolne zęby. Jeśli jednak płacz staje się coraz gwałtowniejszy, a śmiech coraz silniejszy, przechodząc stopniowo w płacz, wówczas oba odmienne obrazy twarzy coraz bardziej upodabniają się. smutek spokói radość Ryc. 487. Wyraz twarzy. Zmiany szpary ust i szpary powiek; wg Humberta de Superville. Podczas pracy umysłowej w normalnych warunkach ruchy wyrazowe występują głównie na czole i w otoczeniu oka. Według wyrażenia jednego z uczonych „bruzdy na czole są bruzdami myśli". Natomiast stany uczuciowe przejawiają się silniej w otoczeniu ust. Według Lavatera usta są najbardziej uduchowionym narządem twarzy, jeśli oczywiście pominąć działanie wyrazowe oka. Wyraz twarzy powodowany jest jednak nie tylko ruchami mięśni wyrazowych, lecz również stanem napięcia czy rozluźnienia skóry twarzy. W chwilach fizycznego i psychicznego spokoju mięśnie wyrazowe są nieco odprężone; wskutek zmęczenia rozluźniają się, podczas pracy napięcie mięśni wzrasta („napięta uwaga"). W nastroju przygnębienia umięśnienie wyrazowe dolnej części twarzy wiotczeje, twarz wydłuża się, zaczyna upodabniać się do twarzy podczas płaczu. W nastroju podniosłym odwrotnie — wargi i policzki unoszą się ku górze, twarz staje się śmiejąca. Wyraz twarzy zmienia się również w ciężkich chorobach fizycznych. Wreszcie asymetria twarzy w pewnym stopniu wpływa na jej wyraz. Mówiliśmy o niej w części ogólnej; zaznaczyliśmy, że obie połowy twarzy różnią się od siebie i że w znacznej większości przypadków prawa połowa twarzy jest większa od lewej. Asymetria przypuszczalnie też nadaje twarzy swoisty wyraz; w każdym razie u wielu ludzi obie połowy twarzy mają różny wyraz i ucieleśniają różne duchowe właściwości człowieka.