Historia i kultura żydowska w naszym regionie

Żydzi we Frydmanie
Fundacja Dzieci Pienin przy wsparciu finansowym PZU realizuje program edukacyjny
„Historia i kultura żydowska jako element wielokulturowości regionu”. Bezpośrednio
uczestniczy w nim grupa 72 osób. Są to uczniowie i nauczyciele szkół gimnazjalnych i
ponadgimnazjalnych z gmin Krościenko n. Dunajcem, Ochotnica Dolna, Czorsztyn,
Szczawnica i Łapsze Niżne. Z naszej szkoły w programie bierze udział 6 uczniów: Ewa Moś,
Anna Babiak, Maria Michalec, Agnieszka Ferko, Piotr Pisarczyk, Paweł Wojtaszek.
Opiekunem grupy jest pan Krzysztof Mikołajczyk.
Jednym z zadań projektu jest napisanie pracy na temat bytności Żydów we Frydmanie
przed II wojną światową. W tym celu przeprowadzamy wywiady z najstarszymi
mieszkańcami wsi, którzy pamiętają czasy przedwojenne. Dotychczas rozmawialiśmy mi. in.
z Józefem i Elżbietą Tomaszkowicz, Małgorzatą Błachut, Elżbietą Tynus, Zofią Paluch i
Alojzym Dewerą. W kolejce czekają oczywiście następni.
Ponadto przygotowujemy mały spektakl teatralny poświęcony żydowskiemu
szmoncesowi. To popularna przed wojną forma kabaretowa oparta na żydowskim humorze.
Autorem tekstu, który opracowujemy jest Julian Tuwim, a jego oryginalny tytuł brzmi
„Fajtelman i inni”
W ramach projektu organizowane są również cztery całodniowe warsztaty tematyczne
w Krakowie. 27 listopada odbyły się pierwsze, których tematem była „Historia i kultura
żydowska. Zajęcia odbywały się na krakowskim Kazimierzu – dawnej dzielnicy żydowskiej.
Ich pierwsza część realizowana w Muzeum Galicja przybliżała historię Żydów w Polsce od
średniowiecza po dzień dzisiejszy oraz najbardziej charakterystyczne elementy judaizmu
(symbole religijne, przedmioty kultu, wierzenia, nakazy, ubiory, zwyczaje, święta, elementy
domu i synagogi, nurty itd.). Druga część zajęć przebiegała "w terenie". Wykorzystaliśmy
bogactwo krakowskiego Kazimierza, zamieszkiwanego ongiś przez ludność żydowską.
Zaczęliśmy od ulicy Szerokiej i historii osadnictwa Żydów w Polsce i Krakowie.
Posmakowaliśmy klimatu synagogi w Synagodze Starej, (działającej) Synagodze Remu oraz
Synagodze Tempel (reformowanej). Można było obejrzeć, sfotografować, a nawet dotknąć
podstawowe elementy bożnicy, wyjaśnić co, gdzie i po co się znajduje, jakie funkcje pełni.
Obrazy, eksponaty i opowieści pani przewodnik ułatwiły wyobrażenie sobie uroczystości,
codziennych i odświętnych spotkań modlitewnych. Panowie przeżyli na własnej skórze i
głowie obowiązek nakrycia głowy jarmułką. Odwiedziliśmy też cmentarz Remu, z
zachowanymi w całości lub fragmentach najstarszymi macewami. Dowiedzieliśmy się o
zwyczajach pogrzebowych, symbolach nagrobnych i przejawach żydowskiej pamięci o
zmarłych.
Następne warsztaty odbędą się 12 lutego. Tematem przewodnim ma być taniec, śpiew
oraz muzyka żydowska i chasydzka. O 19.00 będzie wystawiony spektakl pt. „Aj waj! Czyli
historie z cynamonem” w reżyserii Rafała Kmity, na który udamy się do Teatru „Stu”.
Trzecie spotkanie jest przewidziane 2 kwietnia, poznamy wtedy historię języka
hebrajskiego i jidysz, podstawy alfabetu, gramatyki, kaligrafii, a nawet piosenki żydowskie
Ostatnie warsztaty odbędą się 26 maja. Ich tematem ma być kuchnia żydowska i
wycinanki. Zapowiada się więc coraz ciekawiej.
Projektowi towarzyszy szereg inicjatyw pobocznych. 9 marca odbędzie się konkurs
poezji Zuzanny Ginczanki – utalentowanej polskiej poetki pochodzenia żydowskiego, która
straciła życie w trakcie II wojny światowej jako młoda kobieta. Z naszej szkoły w konkursie
wezmą udział Agnieszka Ferko i Ewa Moś. Innym zadaniem jest fotograficzne
dokumentowanie działań, które podsumuje wystawa zamykająca projekt.
Na koniec planowane jest wydanie informatora pt. „Ślady kultury i historii żydowskiej
w regionie”, który ma być świadectwem naszej pracy, poszukiwań oraz pamięci o tych,
którzy, ubogaciwszy nas, nagle zniknęli. Na zakończenie programu weźmiemy udział w
jednym dniu tegorocznego Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie. Jak co roku będzie to
wielkie międzynarodowe święto, w czasie którego historia spotyka się z bogatą
współczesnością kultury żydowskiej.
Zapraszamy do śledzenia naszych działań!
Maria Michalec