oszpicin.pl | Wielka Synagoga

oszpicin.pl | Wielka Synagoga
http://oszpicin.pl/wielka-synagoga-w-oswiecimiu/
Wielka Synagoga
Ulica Żydowska zwana także Friedrichstrasse oraz Berka Joselewicza, z usytuowaną w jej centralnym punkcie synagogą
(zwana później Wielką), stanowiła od 2 połowy XVI w. centrum żydowskiego życia religijnego i społecznego w Oświęcimiu.
Najprawdopodobniej była ona pozostałością po dawnej oświęcimskiej dzielnicy żydowskiej. Przy niej mieściły się najważniejsze
instytucje religijne gminy żydowskiej.
Pierwsze wzmianki o oświęcimskiej synagodze pochodzą z roku 1588. Na temat dalszych losów synagogi zachowało się
niewiele informacji. Najprawdopodobniej początkowo synagoga była budowlą drewnianą, w okresie późniejszym – murowaną.
Na przestrzeni kolejnych wieków wielokrotnie ulegała zniszczeniu, np. w pożarach, które nawiedziły miasto w roku 1711 i roku
1863. Po ostatnim z nich, już jako budowla murowana, spełniała swoją funkcję w roku 1873.
Wygląd Wielkiej Synagogi, znany z zachowanych fotografii z początku XX wieku, ukształtował się w latach 1890-1900 w
oparciu o projekt słynnego bielskiego architekta, Karola Korna. Synagoga otrzymała reprezentacyjną, bogato zdobioną fasadę
z elementami stylu neoromańskiego, neogotyckiego, mauretańskiego oraz arkadowego (niem. Rundbogenstil). Przypominała
swym charakterem inne synagogi autorstwa Korna (Biała i Wadowice), a detale dekoracji nawiązywały do zdobień
reformowanej bożnicy Tempel przy ulicy Miodowej w Krakowie. Inspiracji dla jej formy architektonicznej należy także szukać w
architekturze niemieckiej, a szczególnie w hamburskiej synagodze Albrechta Rosengardena. Fasada nawiązująca do wzorców
niemieckich była wyrazistym znakiem tendencji modernizacyjnych, które w 2 połowie XIX wieku zdominowały gminę
oświęcimską.
...] Wielka Synagoga rzeczywiście była ogromnym, wspaniałym i imponującym budynkiem. Budynek ten zajmował około jedną
trzecią całej długości ulicy Żydowskiej. Po prawej stronie znajdował się wielki dziedziniec, który służył jako jedyne wejście do
sali spotkań rady kahału, a za nim był duży park.
...] Wnętrze synagogi było bardzo imponujące. Ściany pokryte były przepięknymi freskami. Wszystkie stykały się razem pod
kopułą, tworząc na suficie formę chupy. Sufit i go koloryt wyglądał jak niebo pełne świecących gwiazd, które otaczało
dwanaście znaków zodiaku. Również ściany pokryte były cudownymi rysunkami wykonanymi przez mistrza. Bima została
wzniesiona, otoczona parawanem zrobionym z żelaza i mosiądzu oraz rzeźbionego drewna. Kilka stopni prowadziło do świętej
skrzyni, która była olbrzymia i zajmowała dużą część wschodniej ściany świątyni. Arkę otaczały przepiękne, ręcznie rzeźbione,
drewniane dekoracje. Wszystko dla upiększenia sanktuarium. Światło było przygaszone: tylko woskowe świece i lampy
naftowe były zapalane, ponieważ w Oświęcimiu i okolicy nie było jeszcze elektryczności. Pierwszym miejscem, gdzie
zainstalowano światło elektryczne była właśnie Wielka Synagoga, pierwszy raz użyto go podczas nabożeństw w czasie świąt
Rosz haszana i Jom kupur] w 5686 roku (1925).
Chaim Wolnerman, Sefer Oshpitsin, Jerusalem 1977
Do Wielkiej Synagogi uczęszczała w dużej mierze postępowa inteligencja żydowska (m.in. lekarze, prawnicy, przedsiębiorcy i
urzędnicy), w niewielkim stopniu tradycjonaliści.
Ówczesna Synagoga, posiadająca 2000 miejsc, zwana była Wielką, pełniła bowiem funkcję reprezentacyjną lokalnej gminy
żydowskiej. Jej sylwetka wyróżniająca się w panoramie Oświęcimia, określała pozycję lokalnej gminy żydowskiej w mieście.
Wokół niej skupiało się życie religijne lokalnej społeczności żydowskiej, z położoną nieopodal siedzibą gminy żydowskiej oraz
instytucjami religijnymi.
Powszechnie znana opowieść mówiła o zmarłych, którzy modlili się razem w Synagodze w Oświęcimiu. Brzmiała ona tak:
Pewnego dnia w dzień Simchat Torah, po północy, kiedy ludzie spali spokojnie, Żydzi zostali obudzeni przez głośny dźwięk
dochodzący z Synagogi. Ci bardziej odważni poszli zobaczyć, co się tam dzieje. Gdy byli całkiem blisko pogrążonej w
ciemności Synagogi nagle zrobiło się jasno, a drzwi otworzyły się szeroko. Nikogo tam nie widzieli, ale słyszeli głosy wielu
Żydów wygłaszających modlitwę Ma’ariv. Chazan recytował „Ato Horeiso” modlitwę otwierającą święta] oraz prowadził
Hakofes siedem cykli tańca ze zwojami Tory]. Żywi mimo przerażenia nie mogli uciec, ponieważ głos z Synagogi ostrzegał ich,
aby nie ruszali się nawet na krok dopóki nie zezwoli im się na to. Musieli oczywiście podporządkować się temu żądaniu.
Powiedziano im, że wszyscy modlący się byli oczyszczonymi duszami byłych Żydów mieszkających w Oświęcimiu, które są już
długo w Raju. Kiedy nadszedł czas na czytanie Tory, wszyscy dostąpili zaszczytu bycia do niej poproszonym, także żywi zostali
zawołani po imionach, każdy po kolei. Później, kiedy zwoje Tory zostały zwrócone do Świętej Arki, powiedziano im, że w czasie
opuszczania Synagogi nikt nie może być zwrócony twarzą do wyjścia, lecz wszyscy mają iść tyłem do niego po to by, Boże
page 1 / 2
oszpicin.pl | Wielka Synagoga
http://oszpicin.pl/wielka-synagoga-w-oswiecimiu/
zachowaj, nie stała im się krzywda. W ten sposób wrócili do swoich domów ...].
Jakow Seifter, Sefer Oshpitsin, Jerusalem 1977
Do grona głównych rabinów gminy żydowskiej w Oświęcimiu, kolejno sprawujących nabożeństwa w synagodze w latach
1873-1939 należeli: Lazar Münz, Szlomo Halberstam, Abraham Schnur, Osias Pinkas Bombach i jako ostatni jego syn, Eljasz
Bombach.
Wielka Synagoga została spalona przez Niemców w nocy z 29 na 30 listopada 1939 roku, a jej zgliszcza zostały całkowicie
rozebrane.
...] w mieście zapanowały żałoba i strach. Żydzi byli wstrząśnięci i zrozpaczeni. Wszyscy czuli, że utracili coś bliskiego i
drogiego, coś, co było sednem ich dotychczasowego życia ...]. Po kilku dniach zmarł szames bożnicy ...]. Jego serce nie
wytrzymało tej straty. Odbył się pogrzeb, w czasie którego oddano hołd zmarłemu, a wraz z nim Wielkiej Synagodze ...].
Henryk Schönker, Dotknięcie Anioła, Warszawa 2005.
***
W 2004 roku archeologowie z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pod kierownictwem dr Małgorzaty Grupy,
przeprowadzili w miejscu po Wielkiej Synagodze prace archeologiczne, podczas których odkryli ponad 400 elementów
stanowiących część jej przedwojennego wyposażenia, w tym m.in.: lampkę Ner Tamid (hebr. wieczne światło) oraz szereg
świeczników i żyrandoli (obecnie są częścią wystawy w Centrum Żydowskim w Oświęcimiu). Prace trwały od 28 maja do 29
czerwca 2004 roku. Na miejscu dawnej synagogi znajduje się obecnie tablica informacyjna, mówiąca o historii miejsca i
pracach wykopaliskowych.
page 2 / 2