Sławomir Łodziński - Instytut Socjologii UW

Sławomir Łodziński
Zakład Socjologii Ogólnej
Instytut Socjologii UW
Ruchy społeczne: perspektywa socjologiczna
(WDS 2008/2009 nr 16)
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
1. Powtórzenie:
„magiczne nazwisko socjologii” - wpływ prac Maxa Webera na
rozwój (charakter?) współczesnej socjologii;
zaangażowanie publiczne (problemy i wyzwania) - etyka przekonań
a etyka odpowiedzialności;
ideał „nauki wolnej od wartościowania” i „rozumienie”;
typ idealny jako narzędzie badawcze (przykład „biurokracji”);
przewidywania - świat w biurokratycznej „żelaznej klatce
racjonalności”?;
„biurokracja”,
socjologia
organizacji,
zarządzanie
oraz
perspektywa instytucjonalna w naukach społecznych;
instytucje a ruchy społeczne (doświadczenie „stałości” i „zmiany”).
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
2. Ruchy społeczne jako forma zachowań zbiorowych:
•
trwają dłużej, są lepiej zorganizowane i mają szerszy zasięg społeczny;
•
realizują się(i swoje cele) poza sferą instytucji (organizacji);
•
nastawione są na realizację wspólnego celu, dokonanie lub popieranie
zmian lub stanowią (rodzą) opór wobec tych zmian;
•
różne rozumienia pojęcia „ruchu społecznego”:
– forma spontanicznie rozszerzającego się protestu społecznego lub
reakcji na ogólnie odczuwane zagrożenie lub istnienie problemu
społecznego;
– forma protestu przeciwko dominacji kulturowej (intelektualnej) lub
publicznej
– nie zinstytucjonalizowany aktor zmiany społecznej.
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
3. Typy ruchów społecznych:
• różne typy klasyfikacji;
• ruchy nastawione na jednostkę (jednostki):
– ruchy alternatywne (np. „AA”, trzeźwości)
– ruchy „odkupieńcze” (np. nowe ruchy religijne);
• ruchy nastawione na społeczeństwo:
– konserwatywne (fundamentalistyczne, „wsteczne”);
– reformatorskie (np. ekologiczne, feministyczne, konsumenckie);
– rewolucyjne (np. klasowe/proletariackie, polityczne, studenckie z lat
60-tych XX wieku);
– utopijne (np. kontr-kulturowe, New Age).
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
4. Wszystkie ruchy społeczne mają swoje „części składowe” (elementy):
• ideologię:
– zbiór poglądów uzasadniających dane działanie, opór wobec zmian
lub ich potrzebę itp.
• organizację:
– zawsze są przywódcy, aktywni członkowie oraz ich zwolennicy;
– mogą także obejmować „federację” różnych formalnych organizacji;
• taktykę:
– metody prowadzące do osiągnięcia celu ruchu przez:
• mobilizację poparcia społecznego;
• zmianę postaw ludzi (demonstracja);
• użycie przemocy.
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
5. Elementy współczesnych ruchów społecznych:
– „nieformalna sieć powiązań” między osobami zaangażowanymi w
ruch - sieci od „zamkniętych” do „otwartych”, funkcje sieci:
wspierają jednostki, przekazują informacje, mobilizują do działania i
zasoby;
– uczestników ruchu łączy zbiór podzielanych poglądów i zasada
wewnętrznej solidarności - akceptują oni wartości, które przekładają
się na ich styl życia i tożsamość społeczną;
– ruch rodzi konflikt - dotyczy on rozwiązania konkretnego problemu
społecznego, ale jednocześnie dąży do zmiany lub zachowania
jakiegoś elementu systemu wartości;
– ruch posługuje się protestem dla realizacji obranych celów oraz
intensywnie odwołuje się do opinii publicznej dla zdobycia poparcia
społecznego dla ich realizacji.
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
6. Każdy ruch społeczny jest niepowtarzalny, ale można wskazać na jego
cztery fazy rozwoju („cyklu życiowego”):
• faza I) „powstanie” (ruchy powstają w „danej” sytuacji społecznej, na
określone zapotrzebowanie społeczne);
• faza II) „jednoczenie” (polityka i taktyka ruchu, przyciąganie
zwolenników, zebranie informacyjne i demonstracje, itp.);
• faza III) „biurokratyzacja” ruchu (nabywanie cech organizacji
formalnej);
• faza IV) „schyłek” ruchu (dlaczego?):
– cele ruchu zostały zrealizowane;
– pojawiały się silne podziały wewnątrz ruchu;
– nastąpił jego spadek znaczenia społecznego;
– nastąpiła jego nadmierna biurokratyzacja („skostnienie”);
– negatywny stosunek władz (zdławienie ruchu siłą itp.).
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
7. Teorie powstawania ruchów społecznych (przykłady):
– upośledzenia - względnej deprywacji (i „wzrastających oczekiwań”);
– społeczeństwa masowego - uczestnictwo w ruchu daje szansę
jednostce na przełamania jej poczucia izolacji i bezsilności;
– „napięcia strukturalnego” – o powstaniu ruchu społecznego decydują
następujące czynniki oraz ich połączenie:
• „gotowość” strukturalna (problem społeczny) i „napięcie”
strukturalne (widoczność i odczuwalność tego problemu);
• upowszechnianie informacji o problemie i sposobach jego
rozwiązania
• czynniki inicjujące (musi się wydarzyć „zdarzenie”, event);
• mobilizacja ludzi do działania oraz reakcja władzy.
– mobilizacji zasobów:
• dostępność środków, znaczenie „pomocy z zewnątrz”.
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
8. „Stare” i „nowe” ruchy społeczne:
• „stare” ruchy społeczne (były one masowe):
– odnoszą się do okresu od XIX wieku do lat 60-tych XX wieku;
– były ograniczone klasowo, zhierarchizowane i zinstytucjonalizowane
(często przeradzały się w partie polityczne lub duże organizacje).
• „nowe” ruchy społeczne:
– ich początek datuje się od lat 1960- tych;
– pozostają niejednolite społecznie, płynne w organizacji, skupiają się
na pozycji lub wewnętrznej „przemianie” jednostki (np. ruch
feministyczny, nowe ruchy religijne itp..) lub na sprawach globalnych
(ekologia, pacyfizm).
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
9. Ruchy społeczne w Polsce (przykłady i ich badanie):
• NSZZ „Solidarność” i jego interpretacje:
– klasyczny, klasowy ruch robotniczy;
– ruch narodowy z silnymi elementami religijnymi;
– zapowiedź i próba realizacji społeczeństwa obywatelskiego;
– „wielostronny” ruch społeczny (związkowy, politycznie
emancypacyjny i „narodowowyzwoleńczy”).
• ruch pacyfistyczny - anarchistyczny (Wolność i Pokój);
• ekologiczny (federacja różnych ruchów i organizacji);
• feministyczny, gejowsko-lesbijski i alter-globalistyczny;
• ruch Radia Maryja (charyzmatyczny lider, elementy religijne i populizm);
• Polacy wobec ruchów społecznych.
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
10. Powtórzenie I semestru – rozumienie socjologii:
• socjologia dąży nie tylko do opisu, ale także do wyjaśnienia zjawisk
społecznych;
• postępuje się według pewnych uznanych reguł:
– problem badawczy, zbieranie danych zgodnie z metodami
badawczymi, logiczne wnioskowanie, odpowiedzialność za słowo,
jawność warsztatu;
• odróżniania twierdzeń opartych na faktach od hipotez;
• neutralność i powstrzymanie się od wartościowania:
– głębszy ogląd w terminach ogólnych (nie indywidualnych);
– podważenie tego, co „utrwalone” i zastane;
– wiedza „krytyczna” i „niewygodna”.
• problemy wiedzy socjologicznej (brak kumulacji osiągnięć poznawczych i
„niedojrzałość”/ wieczna „młodość” socjologii).
Ruchy społeczne
(WDS 2008/2009 nr 16)
11. Powtórzenie I semestru - wybrane problemy teoretyczne:
• struktura a działanie
– E. Durkheim („fakty społeczne” i „przymus społeczny”):
• czy „fakty społeczne” tylko determinują?;
• zjawiska społeczne nie są tylko „rzeczami”, lecz są wyposażone w
„znaczenia” kulturowe (w życiu przez te znaczenia praktycznie
odtwarzamy i tworzymy „fakty społeczne”).
• konsensus (równowaga) a konflikt w społeczeństwie:
– podejście „funkcjonalne”:
• trwanie (stabilizacja) - społeczeństwo jest traktowane jako
„spójna całość”;
– podejście „konfliktowe”:
• rozwój (zmiana) - społeczeństwo pełne jest napięć (problem
„niestabilnej” równowagi.)