Socjologia 6
advertisement
Wykład 6 STRUKTURY SPOŁECZNE DZIAŁANIA MASOWE I RUCHY SPOŁECZNE Problematyka wykładu: 1) Struktura jako forma społeczna (przykłady): konflikt, współzawodnictwo, władza, kooperacja 2) Mikrostruktury i makrostruktury 3) Strukturalne kryterium podziału organizacji (3 rodzaje): struktury pokrewieństwa, komunikacyjne i socjometryczne 4) Determinacja strukturalna - rola struktury, funkcje, dynamika 5) Cztery formalne aspekty struktury: normatywna, idealna, interesów, komunikacyjna (interakcyjna) 6) Społeczeństwo masowe i działania masowe 7) Zachowania zbiorowe – pojęcie i 4 odmiany: tłum, audytorium (widownia), publiczność, pokolenie 8) Działania zbiorowe (5 warunków) 9) Ruchy społeczne – przyczyny i 8 uwarunkowań: urbanizacja, industrializacja, umasowienie edukacji, rozwój nowoczesnych technologii, niezadowolenie, ideologia aktywistyczna, ideologia demokratyczna, pula wolnego czasu i energii 10) Klasyfikacja ruchów społecznych (4 rodzaje): ruchy reformatorskie, radykalne, stare i nowe, antyglobalizacyjne 11) Dynamika ruchów społecznych (4 warunki): sprzyjający kontekst strukturalny, pojawienie się strukturalnego napięcia, przekonania (świadomość własnej sytuacji), zdarzenie inicjujące 12) Rekrutacja członków (3 typy): model wulkaniczny, model mobilizacji zasobów, syndrom pasażera na gapę 13) Rola przywódcy charyzmatycznego 14) Rutynizacja i instytucjonalizacja charyzmy 15) Rozpad (koniec) ruchu społecznego STRUKTURA SPOŁECZNA – czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych stosunków społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą PRZYKŁADY (Georg Simmel: Socjologia): konflikt, współzawodnictwo, władza, kooperacja, hierarchia MIKROSTRUKTURY (małe struktury społeczne) – sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego (np. rodzina, krąg przyjaciół) MAKROSTRUKTURY (wielkie struktury społeczne) – sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi (np. struktura polityczna, struktura gospodarcza) STRUKTURALNE KRYTERIUM PODZIAŁU ORGANIZACJI: STRUKTURY POKREWIEŃSTWA – swoisty układ relacji między członkami węższych czy szerszych rodzin, wytwarzający się przez urodzenie lub akt małżeństwa (powinowactwo) STRUKTURY KOMUNIKACYJNE (interakcyjne: amerykański psycholog społeczny Harold Leavitt) – typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie STRUKTURY SOCJOMETRYCZNE (włoski socjolog Jakob Moreno) – układ wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy członkami grupy DETERMINACJA STRUKTURALNA (w odróżnieniu od genetycznej, przyczynowej czy funkcjonalnej) – sama struktura, niezależnie od wszelkich innych czynników istotnych dla funkcjonowania organizacji społecznych, w bardzo dużym stopniu decyduje o tym, co się w organizacji dzieje, jak ona funkcjonuje, jak realizuje swoje cele PRZEDSIĘBIORSTWA I KORPORACJE – struktura pionowa (hierarchiczna) i struktura pozioma (płaska) ROBERT KING MERTON (1910-2003): ,,Teoria socjologiczna i struktura społeczna’’ – centralną perspektywę socjologii definiuje jako poszukiwanie niezamierzonych następstw (efektów strukturalnych, funkcji ukrytych) indywidualnych i zbiorowych działań ludzi CZTERY FORMALNE ASPEKTY STRUKTURY: STRUKTURA NORMATYWNA – konfiguracja występujących w obrębie organizacji reguł działania różnych osób zajmujących odmienne pozycje STRUKTURA IDEALNA – konfiguracja występujących w obrębie organizacji przekonań i poglądów osób zajmujących różne pozycje STRUKTURA INTERESÓW – charakterystyczny dla grupy czy organizacji rozkład szans dostępu jej członków do społecznie cenionych dóbr STRUKTURA INTERAKCYJNA - typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie DYNAMIKA STRUKTUR NORBERT ELIAS (1897-1990) - prekursor dynamicznego spojrzenia na struktury społeczne; wprowadził pojęcie ,,figuracji’’ FIGURACJA – struktura widziana dynamicznie, w jej nieustannej, płynnej zmienności, procesie krystalizowania się i rozpadu ANTHONY GIDDENS (1938-) – wprowadził pojęcie ,,strukturacji’’ STRUKTURACJA – proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa SPOŁECZEŃSTWO MASOWE I DZIAŁANIA MASOWE DZIAŁANIA MASOWE (wielość i równoczesność) – gdy wielu ludzi, w podobnym czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów, podejmuje podobne działania, które przynoszą zagregowane i skumulowane skutki wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne ZACHOWANIA ZBIOROWE – gdy wielu ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale w bliskości przestrzennej z innymi, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich w kierunku opisywanym przez ,,psychologię tłumów’’ CZTERY ODMIANY ZACHOWAŃ ZBIOROWYCH: TŁUM – duża zbiorowość ludzi, którzy znaleźli się w bezpośrednim kontakcie przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie i naśladowczo na wspólne bodźce i na współobecność innych AUDYTORIUM (widownia) – działanie ludzi zebranych razem, aby brać udział w przedstawieniu teatralnym, koncercie, seansie filmowym, meczu piłkarskim itp. Są to jednak kontakty chwilowe, przelotne, pozbawione głębszej treści. Po wyjściu z sali czy stadionu uczestnicy znów stają się anonimowi PUBLICZNOŚĆ – zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy równocześnie, choć w rozproszeniu przestrzennym, skupiają uwagę na tym samym zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i przeżyć POKOLENIE – zbiorowość ludzi, którzy choć osobno i niezależnie od siebie, doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje i reagowali na te same wyzwania, co znalazło wyraz w ich przekonaniach, regułach i wartościach, oraz wytworzyło poczucie wspólnego losu DZIAŁANIA ZBIOROWE - wspólna aktywność, pojawiająca się wtedy, gdy ludzie zdają sobie sprawę, że celów, jakie sobie postawili, nie da się zrealizować w pojedynkę, a jedynie razem z innymi, z udziałem innych, przy pomocy innych 5 WARUNKÓW KONIECZNYCH (aby takie działanie było skuteczne): - wyraźna artykulacja celów działania - określenie strategii postępowania - podział funkcji między uczestników - koordynacja różnych funkcji - wyłonienie się przywództwa Tę złożoną formę aktywności zbiorowej cechuje to, że jest: wspólna, bardziej trwała i celowo, strategicznie motywowana Bardzo interesująca dziedzina, w której występują zjawiska z wszystkich trzech kategorii – działania masowe, zachowania zbiorowe, działania zbiorowe – to RUCHLIWOŚĆ POZIOMA (przestrzenna) – przemieszczanie się ludzi w przestrzeni geograficznej Najważniejsze formy: - migracje - turystyka - podróże - dojazdy do pracy RUCHY SPOŁECZNE – akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej Dwie istotne cechy: - są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej - przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych Żyjemy w erze ruchów społecznych, co wiąże się z pewnymi fundamentalnymi właściwościami społeczeństwa nowoczesnego. Stworzyło ono sprzyjające warunki formowania się, mobilizowania i rozwijania ruchów społecznych (8 uwarunkowań): - proces urbanizacji - proces industrializacji - umasowienie edukacji - rozwój nowoczesnych technologii - wzrost niezadowolenia - ideologia aktywistyczna i progresywistyczna - ideologia demokratyczna - pula wolnego czasu i energii KLASYFIKACJA RUCHÓW SPOŁECZNYCH (4 rodzaje) RUCHY REFORMATORSKIE – akcje zbiorowe o celach ograniczonych do modyfikacji zasad, reguł czy norm (np. prawnych) przy zachowaniu nienaruszonych podstaw ustrojowych czy organizacyjnych RUCHY RADYKALNE – akcje zbiorowe, których celem jest zmiana fundamentów panującego ustroju, a w szczególności panujących wartości STARE RUCHY SPOŁECZNE – ruchy społeczne występujące w imię interesów ekonomicznych lub politycznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa – klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych NOWE RUCHY SPOŁECZNE – ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie uczestników, walczących o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości: harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp. RUCHY ANTYGLOBALIZACYJNE – nowa fala ruchów społecznych o charakterze radykalnym i lewicowym, która pojawiła się na przełomie XX i XXI stulecia jako protest przeciwko dominacji wielkich korporacji i centrów finansowych, konsumpcyjnemu stylowi życia, uderzającym nierównościom społecznym i endemicznej biedzie w skali globalnej TU WSTAWIĆ ARTCLIPY ANTY- i ALTERGLOBALISTÓW !!! DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH Ruchy społeczne rodzą się, rozwijają, odnoszą sukcesy lub porażki, ale w końcu rozpadają się i zanikają NEIL SMELSER (amerykański socjolog) – skupił uwagę na okresie wyłaniania się ruchu społecznego, wskazując na cztery warunki: - sprzyjający kontekst strukturalny – zakorzeniona w kulturze i mentalności zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji - pojawienie się strukturalnego napięcia – w społeczeństwie pojawić się muszą sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty - wspólne przekonania (świadomość zbiorowa) – rozbieżność interesów czy wartości musi zostać dostrzeżona, zdefiniowana, zinterpretowana i przeżyta emocjonalnie - zdarzenie inicjujące – jest to jakieś zdarzenie indywidualne, partykularne, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości i wyprowadza ludzi na ulicę W tle wielu ruchów społecznych odnajdziemy trzy charakterystyczne doznania: - nierówności, niesprawiedliwości i deprywacji Opierają się one zawsze na porównywaniu własnej sytuacji z sytuacją innych lub porównywaniu możliwości z aspiracjami Amerykańscy badacze ruchów społecznych: TED GURR i JAMES DAVIS mówią o poczuciu ,,relatywnej deprywacji’’ RELATYWNA DEPRYWACJA – odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna, rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu życia, zarobków, władzy czy prestiżu Zdarzenie inicjujące zamyka genezę ruchu społecznego. Zaczyna się właściwa ,,kariera’’ ruchu. Jej pierwszym etapem jest REKRUTACJA CZŁONKÓW modele rekrutacji członków: - MODEL WULKANICZNY – przekonanie, że ruch społeczny wybucha oddolnie, na skutek nagromadzenia napięcia i niezadowolenia wśród mas społecznych - MODEL MOBILIZACJI ZASOBÓW – przekonanie, że ruch społeczny jest efektem manipulatorskich zabiegów działaczy czy ideologów, którzy propaguja ideologię kontestacji i mobilizują bierne skądinąd i nieświadome masy społeczne do działań zbiorowych - SYNDROM PASAŻERA NA GAPĘ – powstrzymywanie się od wspierania działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, oparte na egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl której ryzyko działania jest nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe korzyści także biernym W toku rekrutacji wyróżniają się na ogół dwie kolejne fale: REKRUTACJA PIERWOTNA – przystąpienie do ruchu społecznego z autentycznych pobudek ideowych i chęci walki o realizację celów ruchu REKRUTACJA WTÓRNA – przystąpienie do ruchu społecznego, który się rozwija i odnosi sukcesy, w poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a także spełnienia własnych egoistycznych celów karierowych Gdy ruch społeczny rozpoczyna działalność, otwiera się ważna rola mobilizująca, koordynująca, organizująca dla przywódcy ruchu Postać centralna: PRZYWÓDCA CHARYZMATYCZNY CHARYZMA – szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja w działaniu, siła moralna, moc perswazji itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane przez zwolenników przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego podporządkowania się jego władzy Charyzma jest więc pewna relacją między jednostką a jej zwolennikami, fanami, poplecznikami RUTYNIZACJA CHARYZMY (Max Weber) – utrata charyzmy przez przywódcę na skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się zastępowalny przez innych KONTRRUCH SPOŁECZNY – mobilizacja działań zbiorowych skierowanych przeciwko rozwijającemu się wcześniej ruchowi społecznemu, mająca na celu demobilizację lub uniemożliwienie skutecznego działania
