Embriologia Implantacja, Błony płodowe, Teratologia
advertisement
Embriologia Implantacja, Błony płodowe, Teratologia Konsekwencje zapłodnienia q Stymulacja oocyta II rzędu do ukończenia II podziału mejotycznego → drugie ciałko kierunkowe q Przywrócenie diploidalnej liczby chromosomów (46) w zygocie → połowa od matki, połowa od ojca q Determinacja chromosomowa płci zarodka → plemnik z chromosomem X – płeć żeńska, z chromosomem Y - płeć męska q Metaboliczna aktywacja oocytu, która inicjuje bruzdkowanie zygoty Po 30. godz. po zapłodnieniu (2 blastomery) § stadium 8. blastomerów – kompakcja w kierunku tworzenia epiblastu i trofoblastu § 12 do 22 blastomerów – morula § Morula w jamie macicy (ok. 4 dzień) – płyn maciczny przez osłonkę przejrzystą - jama blastocysty i separacja komórek: ü trofoblast – cienka zewnętrzna warstwa komórek ü embrioblast (węzeł zarodkowy) – grupa blastomerów (zarodek) § blastocysta Zygota Stadium dwóch blastomerów Zachowana osłonka przejrzysta Tworzenie się blastocysty Morula GnRH FSH LH E2 P hCG 1 5 Faza folikularna 14 Owulacja 21 Faza lutealna implantacja 28 Wylęganie się blastocysty Tylna lub przednia ściana trzonu macicy Powierzchnia błony endometrium w fazie wydzielniczej Węzeł zarodkowy Embrioblast Trofoblast Zmiany w endometrium v Przed zapłodnieniem (po owulacji) Ciałko żółte – progesteron i estrogeny (LH) Wzrost grubości endometrium i rozpulchnienie, spiralizacja tętnic (tętnice spiralne) i gruczołów macicznych – obfita produkcja glikogenu, GAG, lipidów. Zmiany w drugiej połowie cyklu miesiączkowego – przygotowanie błony śluzowej macicy do implantacji i odżywiania zarodka (zmiany doczesnowe). Implantacja q Ok. 6. dnia od zapłodnienia blastocysta przylega biegunem zarodkowym do nabłonka endometrium q Palczaste wypustki syncytiotrofolastu produkują enzymy proteolityczne, które trawią tkankę – zagłębianie się blastocysty q Koniec 1 tygodnia, sześcienne komórki – hipoblast - górna część jamy blastocysty Embryonic pole Implantacja Zmiany podczas implantacji q Trofoblast ponad embrioblastem → dwie warstwy trofoblastu. Wewnętrzna cytotrofoblast, jednojadrzaste komórki, aktywne mitoytcznie i zewnętrzna – syncytiotrofoblast, wielojądrowa struktura (fuzja komórek cytotrofoblastu) q Embrioblast → dwie warstwy komórek: epiblast, wysokie komórki walcowate, hipoblast, małe sześcienne komórki (dwublaszkowa tarczka zarodkowa) q Pojawianie się małej jamki w obrębie epiblastu – zawiązek jamy owodni, amnioblasty → proliferacja epiblastu, tworzą cienką błonę, otaczająca jamę owodni Ósmy dzień rozwoju q Trofoblast – znaczny rozwój na biegunie zarodkowym q Pojawianie się lakun w syncytiotrofoblaście – stadium lakunarne (lakunowe) q Hipoblast – komórki migrują tworząc błonę zewnątrzzarodkową (błona Hausera) wyścielającą jamę blastocysty (zewnątrzzarodkowa jama ciała) i cytotrofoblast q Błona wraz z jamą → pierwotny pęcherzyk żółtkowy: węzeł zarodkowy leży pomiędzy jamą owodni i pierwotnym pęcherzykiem żółtkowym hCG – dostaje się do krwi matki poprzez lakuny: § indukuje rozwój tętnic spiralnych § rozwój syncytiotrofoblastu Blastocysta 9-dniowa 1. Lakuny w syncytiotrofoblaście 2. Dwublaszkowa tarczka zarodkowa = epiblast + hipoblast 3. Jama owodni-ektoderma + amnioblasty(epiblast) 4. Zewnątrzzarodkowa jama ciała endoderma (hipoblast)+ błona Heusera (błona zewnątrzzarodkowa) wyścielają pęcherzyk żółtkowy pierwotny Zewnątrzzarodkowa jama ciała Implantacja 11 – 12 dniu blastocysta jest całkowicie zagłębiona w endometrium. Ø Miejsce implantacji - uwypuklenie endometrium z centralnie umieszczonym otworkiem, wypełnionym skrzepem. Ø Blastocysta zagłębia się i wchodzi w kontakt ze zrębem endometrium. Ø Dalsze różnicowanie trofoblastu (biegun zarodkowy) w 2 warstwy – wewnętrzna cytotrofoblast i zewnętrzna syncytiotrofoblast. Ø Syncytiotrofoblast – wnikanie w głąb błony śluzowej i niszczenie śródbłonka naczyń zatokowych, lakuny wypełnione krwią matki – krążenie maciczno-łożyskowe ØW Endoderma Hipoblast Ektoderma Epiblast Syncytiotrofoblast Cytotrofoblast Jama owodni Ektoderma Pozazarodkowa jama ciała (Jama kosmówki) Endoderma Pierwotny pęcherzyk żółtkowy Mezoderma (mezenchyma) pozazarodkowa Mezoderma (mezenchyma) pozazarodkowa § wypełni całą przestrzeń pomiędzy trofoblastem od zewnątrz i owodnią oraz ścianą zewnątrzzarodkowej jamy ciała § tworzą się rozstępy, które łączą się – pozazarodkowa jama ciała (jama kosmówki) 11- 12 dzień Ø Połączenie lakun syncytiotrofoblastu i naczyń sinusoidalnych matki = krążenie maciczno-łożyskowe Ø Pojawia się mezoderma pozazarodkowa (mezenchyma) → wypełnia przestrzeń między trofoblastem i owodnią oraz zewnątrzzarodkowa jamą ciała Pozazarodkowa jama ciała (Jama kosmówki) Ø Pozazarodkowa mezoderma ścienna – wyściela cytotrofoblast i owodnię Ø Pozazarodkowa mezoderma trzewna – pokrywa pęcherzyk żółtkowy Ø Reakcja doczesnowa 13 dzień rozwoju q W trofoblaście pierwsze kosmki (kosmki pierwotne) q Tworzenie pęcherzyka żółtkowego wtórnego (ostatecznego) – mniejszy niż pierwotny, a podczas tworzenia powstają torbiele pozazarodkowej jamy ciała (jamy kosmówki) q Mezoderma zewnątrzzarodkowa na powierzchni cytotrofoblastu – blaszka kosmówki q Mezoderma zewnątrzzarodkowa przechodzi poprzez blaszkę kosmówki w obrębie szypuły łączącej (połączenie z łożyskiem). 2 tydzień rozwoju q Na początku – blastocysta przylega do endometrium q 8. dzień § trofoblast → cytotrofoblast i syncytiotrofoblast § tworzenie się jamy owodni § dwublaszkowa tarczka zarodkowa q 9. dzień § dalsze zagłębianie blastocysty i zamknięcie powierzchni nabłonka przez fibrynowy skrzep § pojawianie się lakun w syncytiotrofoblaście q 10 – 12 dnia § mezoderma (mezenchyma)zewnątrzzarodkowa (pozazarodkowa) q 11 – 12 dzień § ustalenie się krążenia maciczno-łożyskowego q 12 – 13 dzień § utworzenie szypuły łączącej § blastocysta jest całkowicie zagłębiona w endometrium § rozwija się pęcherzyk żółtkowy wtórny (ostateczny) (13 dzień) § rozwój jamy kosmówki (koniec 2 tygodnia) § zagnieżdżenie blastocysty w warstwę zbitą endometrium . Endometrium Lakuna zawierająca krew matczyną Endoderma zarodka Ektoderma zarodka Pęcherzyk żółtkowy Mezoderma (mezenchyma) pozazarodkowa Jama owodni Lakuna Syncytiotrofoblast Cytotrofoblast Skrzep Jama blastocysty Nabłonek powierzchniowy endometrium Pierwotne kosmki kosmówki Jama owodni Pęcherzyk żółtkowy Szypuła ciała Kosmówka Pozazarodkowa jama ciała Mezoderma (mezenchyma) pozazardkowa Mezoderma pozazarodkowa Szypuła łącząca Kosmki wtórne kosmówki Pozazarodkowa jama ciała Cytotrofoblast Naczynia matczyne łączące się z lakunami Syncytiotrofoblast Trzeci tydzień rozwoju Trójblaszkowa tarczka zarodkowa Gastrulacja – Organogeneza (Embriogeneza) Koniec 3. tygodnia rozwoju Kosmki trzeciorzędowe Przestrzenie międzykosmkowe Syncytium Zewnętrzna skorupa cytotrofoblastyczna Szypuła łącząca Jama owodniowa Ostateczny pęcherzyk żółtkowy Blaszka kosmówki Jama kosmówkowa Torbiel w zewnątrzzarodkowej jamie ciała 4 – 8 tydzień rozwoju q q q q Wykształcają się wszystkie większe struktury wewnętrzne i zewnętrzne zarodka Rozpoczyna się rozwój wszystkich głównych układów Po ukształtowaniu się tkanek i narządów zmienia się kształt zarodka W 8. tygodniu ma wyraźny wygląd człowieka Fałdowanie zarodka Kształtowanie ciała q W ynik gwałtownego wzrostu zarodka, szczególnie mózgowia i rdzenia kręgowego q Fałdowanie w odcinku głowowym i ogonowym oraz po bokach równocześnie q Pojawia się niewielkie zwężenie w miejscu połączenia zarodka z pęcherzykiem pępowinowym q Fałdy głowowy i ogonowy – w miarę wydłużanie się ciała zarodka okolice głowowa i ogonowa przesuwają w okolicę brzuszną Kształt ciała • Fałdowanie się w kierunku głowowo-ogonowym i powstanie fałdu głowowego i ogonowego • Fałdy tarczy w kierunku poprzecznym –zaokrąglenie zarodka • Połączenie zarodka z pęcherzykiem żółtkowym poprzez przewód żółtkowy • Połączenie zarodka z łożyskiem przez sznur pępowinowy Fałdy głowowy i ogonowy Struna grzbietowa Jama owodni Mezoderma przyosiowa Mezoderma pośrednia Ektoderma Jamki międzykomórkowe Mezoderma w płytce Aorta grzbietowa Owodnia Mezoderma pośrednia Rynienka nerwowa Warstwa mezodermy bocznej Warstwa Mezodermy trzewnej Wewnątrzzarodkowa Pęcherzyk żółtkowy ostateczny [Jama kosmówkowa] jama ciała Endoderma bocznej Somit Fałd głowowy Błona ustno-gardłowa Fałd ogonowy Błona stekowa Fałdy boczne (prawy i lewy) Jelito Endoderma przednie Jama owodni Cewa Szypuła Ektoderma sercowa brzuszna Wyspa naczyniotwórcza Błona gardłowa Błona gębowogardłowa Jelito tylne Omocznia Jama osierdzia Błona stekowa Błona stekowa Pączek płucny Pączek wątroby Jelito środkowe Cewa sercowa Resztki błony gębowogardłowej Przewód żółtkowy Omocznia Pęcherzyk żółtkowy Szypuła łącząca – sznur pępowinowy (zbliżanie się fałdów bocznych), jama owodni rozszerza się i zamyka większą część pozazarodkowej jamy ciała, a jej nabłonek pokrywa sznur pępowinowy Zmiany w endometrium (Doczesnowe) v Po zapłodnieniu komórki jajowej i implantacji (12 dzień) Komórki zrębu w pobliżu trofoblastu powiększają się, wypełniają się glikogenem i lipidami. Podczas dalszego erozyjnego działania trofoblastu, ściana naczyń matczynych ulega przerwaniu, a lakuny trofoblastu komunikują się z krwią matki. Zmienione endometrium – doczesna, a komórki zrębu – komórki doczesnowe. Trzy regiony doczesnej: Ødoczesna podstawowa – obszar pomiędzy blastocystą i miometrium; Ødoczesna torebkowa – obszar, który pokrywa blastocystę i oddziela ją od światła macicy; Ødoczesna ścienna – pozostałe obszary Doczesna podstawowa Doczesna torebkowa Docz. ścienna Ciałko żółte do 4 m-ca ciąży, a potem degeneruje. Produkuje duże ilości progesteronu i estrogenów (LH). Funkcję początkowo przejmuje trofoblast (syncytiotrofoblast) – ludzka gonadotropina kosmówkowa (hCG), a potem łożysko. Wysoki poziom hCG w moczu – test diagnostyczny. Błony płodowe Struktury, które rozwijają się przy udziale zygoty, ale nie tworzą zarodka. Narządy pomocnicze, które uczestniczą w ochronie zarodka i płodu, wymianie gazowej, odżywianiu i usuwaniu produktów przemiany materii. Øpęcherzyk żółtkowy Øomocznia Øowodnia Økosmówka Pęcherzyk żółtkowy Stopniowo ulega obkurczaniu → w 32 dniu jest duży, 10 tydzień w kształcie gruszki o średnicy 5 mm, 20 tydzień - bardzo mały. Nie zawiera żółtka i nie uczestniczy w gromadzeniu materiałów zapasowych. § Przenoszenie płynu odżywczego (2 – 3 tydzień) z trofoblastu poprzez mezodermę pozazarodkową i pozazarodkową jamę ciała do rozwijającego się zarodka, aż do ustanowienia krążenia maciczno-łożyskowego. W dalszym rozwoju naczynia krwionośne ściany pęcherzyka łączą się z rozwijającymi się naczyniami wewnątrz zarodka poprzez tętnice i żyły żółtkowe. § 3 tydzień – wyspy krwiotwórcze, aż do hematopoezy w wątrobie w 6. tygodniu § 3 tydzień - pierwotne komórki płciowe (gonocyty) § 4 tydzień – wbudowany w ciało zarodka (jelito pierwotne) → nabłonek przewodu pokarmowego, tchawicy, oskrzeli, płuc Omocznia Nie ma funkcjonalnego znaczenia u człowieka, Powstaje - 16 dzień rozwoju - jako uwypuklenie z części ogonowej pęcherzyka żółtkowego, która tworzy jelito tylne. § Krwiotworzenie w jej ścianie od 3. do 5. tygodnia § Jej naczynia krwionośne stają się żyłą i tętnicami pępkowymi § Część wewnątrzzarodkowa omoczni biegnie od pępka do pęcherza moczowego, z którym pozostaje w łączności. § W miarę powiększania się pęcherza moczowego w 8. tygodniu zanika w odcinku obwodowym. § Pozostałość omoczni stanowi włóknisty sznur (moczownik), który w życiu pozapłodowym tworzy więzadło pępkowe pośrodkowe. Owodnia Skład Ø99% woda Øbiałka i glukoza Øelementy nieorganiczne Cienka, mocna, przezroczysta błona, powstała przy udziale nabłonka ektodermy, z amnioblastów, spoczywających na grubej błonie podstawnej. Tworzy błoniasty worek owodniowy, który otacza zarodek i płód. Jama owodni zawiera jasno słomkowy płyn – płyn owodniowy. We wczesnych stadiach rozwoju płyn produkowany: § komórki nabłonkowe ściany owodni, § w większej części dyfuzja z matczynego płynu tkankowego, § później dyfuzja płynu z krwi przestrzeni międzykosmkowej. Po podjęciu funkcji przez nerki (od 11 tyg.), do płynu uwalniany jest mocz (główne źródło płynu). Po przerwaniu błony ustnogardłowej, płyn owodniowy przedostaje się do przewodu pokarmowego zarodka i jest absorbowany do krwi, a następnie poprzez łożysko do krążenia matki. W ostatnich miesiącach ciąży płód połyka ok. 400 mL płynu. Wymiana wody w płynie owodniowym co 3 godziny. Objętość płynu owodniowego stopniowo wzrasta w czasie trwania ciąży do objętości ok. 1 litra. Płyn owodniowy pozostaje w ciągłym krążeniu. Owodnia Funkcja płynu owodniowego Ø Pozwala na jednolity zewnętrzny wzrost zarodka Ø Działa jako bariera dla infekcji Ø Umożliwia rozwój płuc płodu Ø Zapobiega przyleganiu owodni do zarodka Ø Swobodne poruszanie się płodu (rozwój mięśni) Ø Amortyzacja przed urazami przez osłabianie wstrząsów, jakie może otrzymać matka Ø Utrzymanie ciepłoty ciała zarodka (utrzymywanie stałej temperatury) Ø Utrzymanie homeostazy płynu i elektrolitów ØObecność złuszczonych komórek nabłonkowych zarodka – amniocenteza (badania prenatalne – 15 -18 tydzień ciąży) Małowodzie (Skąpowodzie) – objętość płynu poniżej 400 mL. Øniedorozwój płuc, defekty twarzy i kończyn (uciskanie płodu przez ścianę macicy) § niewydolność łożyskowa i obniżony przepływ krwi łożyskowej § przedwczesne pękniecie błony owodniowo-kosmówkowej § agnezja nerki Wielowodzie – objętość płynu powyżej 2 litrów. § 60% przypadków – przyczyna nieznana § wady ośrodkowego układu nerwowego (brak mózgowia) § atrezja przełyku Kosmówka Kosmówka – trofoblast (cytotrofoblast i syncytiotrofoblast) oraz mezenchyma (mezoderma pozazarodkowa). Naczynia krwionośne matczyne Lakuny syncytiotrofoblastu Mezenchyma pozazarodkowa Warstwa zbita doczesnej podstawowej Cytotrofoblast 9 - 20 dzień rozwoju kosmówka przechodzi intensywny proces wzrostu i różnicowania. Sznury komórek cytotrofoblastu migrują do nieregularnych wypustek syncytiotrofoblastu – kosmki pierwotne. Każdy kosmek - rdzeń z cytotrofoblastu pokryty syncytiotrofoblastem. Kosmki leżą pomiędzy dużymi przestrzeniami doczesnej, wypełnionymi krwią – połączenie lakun i obszarów doczesnej – przestrzenie międzykosmkowe. Trzy stadia rozwoju kosmków: Kosmki pierwszorzędowe – syncytiotrofoblast i cytotrofoblast – dzień 13 Kosmki drugorzędowe (wtórne) − dodatkowo rdzeń z mezenchymy pozazarodkowej − dzień 16 Kosmki trzeciorzędowe (ostateczne) – w mezenchymie naczynia krwionośne, brak cytotrofoblastu – dzień 21 Kosmówka ØMezenchyma pozazarodkowa kosmówki wnika do rdzenia z cytotrofoblastu każdego kosmka pierwotnego – kosmki wtórne (drugorzędowe). Ø W tym stadium komórki cyto- i syncytiotrofoblastu proliferują, aż kontaktują się ze zrębem doczesnej. Z dalszą proliferacją, komórki te wyścielają przestrzenie międzykosmkowe (zewnętrzna pokrywa cytotrofoblastyczna). Część kosmków nie sięga powierzchni przestrzeni międzykosmkowej i pozostają wolne (kosmki końcowe), kosmki czepne (kotwiczące) łączą się z pokrywą cytotrofoblastyczną). Ø Koniec 3. tygodnia komórki mezenchymy kosmków wtórnych różnicują się w naczynia krwionośne. Naczynia łączą się z kapilarami w ścianie kosmówki i z nowymi naczyniami szypuły brzusznej. Ø W tym czasie – naczynia krwionośne tworzą się w zarodku i wkrótce żyły pępowinowe będą przenosić krew z kosmówki drogą szypuły brzusznej do pierwotnej cewy sercowej zarodka. Ø 2 tętnice zw. aortami grzbietowymi biegnące wzdłuż tylnej ściany ciała zarodka będą przenosić krew do szypuły brzusznej i kosmków kosmówki przez tętnice pępowinowe – pierwotny system krążenia wewnątrz- i pozazarodkowy. Kosmówka Kosmówka gładka Kosmówka kosmata Ø Początkowo cała kosmówka pokryta kosmkami (część od strony doczesnej torebkowej słabiej rozwinięta). Ø Wraz ze wzrostem zarodka, kosmki tej części kosmówki ulegają atrofii – kosmówka gładka. Ø Rozwój kosmków od strony doczesnej podstawowej i okolicy szypuły brzusznej – kosmówka kosmata. Ø Doczesna torebkowa łączy się z doczesną ścienną, doczesna pokrywowa degeneruje, a kosmówka łączy się z doczesną ścienną. ØJama macicy zamknięta, z wyjątkiem szyjki macicy. Ø Gruczoły szyjki produkują śluz – czop szyjkowy (zamknięcie jamy macicy od zewnątrz). Sznur pępowinowy Ø Fałdowanie zarodka – szypuła brzuszna (ciała) w okolicy pęcherzyka żółtkowego Ø Owodnia rozprzestrzenia się i łączy z kosmówką. Ø Owodnia zbliża się do pęcherzyka żółtkowego i szypuły brzusznej i z ich naczyniami tworzy sznur pępowinowy. Ø Powierzchnia otoczona przez połączenie owodni z brzuszną częścią ciała zarodka – pępek Ø Tu obecne – pozostałości pęcherzyka żółtkowego, przewodu żółtkowego, omoczni i naczynia pępowinowe Naczynia pępowinowe: Ø2 tętnice przenoszące krew odtlenowaną z płodu do kosmówki Ø Początkowo 2 żyły pępowinowe przenoszą krew utlenowaną z kosmówki do zarodka ØŻyła prawa zanika Sznur pępowinowy ØSilnie skręcona struktura o średnicy ok. 2 cm ØPrzy końcu ciąży dłg. ok. 50 cm (dłg zbliżona do długości dziecka) Odżywianie oocytu i zarodka Naczynia krwionośne theca interna, komórki ziarniste, zona pellucida Produkty sekrecyjne nabłonka Mleczko maciczne Produkty pochodzące z degradowanych komórek zrębu, rozerwane naczynia matczyne, wydzielina gruczołów macicznych ® syncytiotrofoblast Łożysko ØCzęść płodowa i część matczyna Narząd płodowo-matczyny v Część płodowa Kosmki kosmówki kosmatej wzrastają i rozgałęziają się w przestrzeniach międzykosmkowych. Przyczepione do doczesnej – kosmki mocujące. Komórki cytotrofoblatu proliferują i wyścielają powierzchnię przestrzeni międzykosmkowej (zewnętrzna pokrywa cytotrofoblastyczna) , wypełnionej krwią matczyną. Kosmek – na zewn. syncytiotrofoblast, wewn. cytotrofoblast. Warstwa podstawwna Kotyledon Żyły maciczne Warstwa gąbczasta Gruczoły Strefa oddzielania Warstwa zbita Kosmek wolny Kosmek palowy (czepny) Przestrzeń międzykosmkowa syncytiotrofoblast Cytotrofoblast Owodnia Żyła pęp. Sznur pępowinowy Tętnice 4 m-c rozwoju – warstwa cytotrofoblastu uwstecznienia się. W centrum kosmka tkanka łączna z naczyniami krwionośnymi – kosmek trzeciorzędowy (ostateczny). Przy podstawie kosmka – arteriole i venule, które tworzą naczynia włosowate w kosmku. W łożysku dojrzałym krew płodu oddzielona od krwi matki – śródbłonek naczyń + pojedyncza w-wa syncytiotrofoblastu (bariera łożyskowa). Krążenie płodowe – 2 tętnice pępowinowe ® krew odtlenowana do kosmków, żyła pępowinowa ® krew utlenowana do płodu. v Cześć matczyna Przestrzenie międzykosmkowe – (działanie syncytiotrofoblastu) wysłane przez cytotrofoblast. Matczyne tętnice spiralne z krwią utlenowaną otwierają się do przestrzeni, opłukują kosmki i krew odpływa żyłami. Uwypuklenia doczesnej - przegrody, wyznaczające obszary drzewa kosmkowego. Podział łożyska na wyraźne zrazy – liścienie, kotyledony (15 – 30 kotyledonów, niekompletnie oddzielonych od siebie). Bariera łożyskowa Ø Składa się z tkanek pozapłodowych, które oddzielają krew matczyną i płodową Ø Do 20. tyg. 4 warstwy: syncytiotrofoblast, cytotrofoblast, tkanka łączna kosmka (mezenchyma pozazarodkowa), śródbłonek naczyń Ø Cytotrofoblast zanika – bariera składa się głównie z 2 warstw: syncytiotrofoblast, komórki śródbłonka (bariera naczyniowo-syncytialna) Ø Większość leków i innych substancji obecnych w matczynym osoczu krwi przechodzi przez barierę łożyskową i znajduje się w osoczu płodu Łożysko ØŁożysko typu krwiokosmówkowego Kształt owalnego krążka o średnicy ok. 15 – 20 cm, grubości ok. 3 cm, 500 – 600 g wagi. Rozgałęzienia tętnic i żyły pępowinowych widoczne przez owodnię. Owodnia Sznur pępowinowy Kosmówka Kosmówka Owodnia Kotyledon Widoczne kosmki i przegrody łożyskowe Funkcja łożyska ØWymiana produktów metabolicznych i gazów ØWytwarzanie hormonów v Wymiana gazów Wymiana O2 i CO2 – dyfuzja bierna (20 -30 mL O2/min. v Wymiana substancji odżywczych (glukoza, aminokwasy, węglowodany, witaminy), elektrolity v Przekazywanie przeciwciał matczynych IgG wychwytywane na drodze endocytozy przez syncytiotrofoblast. Ochrona przed niektórymi chorobami zakaźnymi (odporność bierna przeciwko błonicy, ospie, odrze, nie chroni przed ospą wietrzną i kokluszem). Niezgodność grupowa Rh – płód Rh+ matka Rh-, erytrocyty płodu mogą u matki wywoływać powstanie przeciwciał przeciwko Rh+. Zniszczenie krwinek czerwonych płodu – choroba hemolityczna noworodków (wewnątrzmaciczne obumarcie płodu). v Wytwarzanie hormonów ü Hormony steroidowe – progesteron i estrogeny (głównie estradiol). Utrzymywanie ciąży, zapobieganie przedwczesnym poronieniom, przedwczesnemu porodowi. ü Hormony białkowe – ludzki laktogen łożyskowy (hPL), ludzka tyreotropina kosmówkowa, insulinopodobny czynnik wzrostu, PRL, relaksyna, hormon uwalniający kortykotropinę, endotelina. ü Prostaglandyny – utrzymywanie ciąży i umożliwianie porodu. ü Glikoproteina – ludzka gonadotropina kosmówkowa (hCG) w czasie pierwszych 2 m-cy przez syncytiotrofoblast. WADY ROZWOJOWE Wada wrodzona – trwałe uszkodzenie dotyczące budowy i/lub funkcji, do którego doszło w życiu prenatalnym, a zostaje rozpoznane tuż po urodzeniu, bądź w dalszych okresach życia Wady rozwojowe, wrodzone malformacje, wrodzone anomalie – synonimy terminologii do opisu strukturalnych, behawioralnych, funkcjonalnych i metabolicznych uszkodzeń, do których doszło w życiu prenatalnym, a które zostają rozpoznane tuż po urodzeniu lub w dalszych okresach życia. Nauka – teratologia • opis wad wrodzonych • przyczyny wad TERATOLOGIA • mechanizmy powstawania • epidemiologia u ludzi • doświadczenia nad ich wywoływaniem u zwierząt Znaczne anomalie dotyczące budowy: u ok. 2 – 3% żywo urodzonych noworodków u ok. 2 – 3 % rozpoznawane u dzieci do 5. roku życia. Wady rozwojowe są przyczyną śmierci noworodka w ok. 21% przypadków. Powstawanie wad rozwojowych – niezależne od rasy i miejsca zamieszkania. 40 – 60% przypadków, przyczyna nieznana. Czynniki genetyczne (aberracje chromosomowe, mutacje genów) – ok. 15% Czynniki środowiskowe – 10% Genetyczne i środowiskowe – 20 – 25% TERATOLOGIA z gr. téras - potwór i lógos - nauka Nieznaczne anomalie występują u ok. 15% noworodków Te nieprawidłowości – mikrocja (małe uszy), znamiona pigmentowe, zbyt krótkie szczeliny powiekowe, nie mają wpływu na rozwój i zdrowie dziecka, ale niekiedy są związane z dużymi wadami. U niemowląt z 1 nieznaczną anomalią istnieje 3% przypadków z ryzykiem wystąpienia znacznych nieprawidłowości; U niemowląt z 2 nieznacznymi anomaliami - 10% przypadków U niemowląt z 3 lub więcej nieznacznymi anomaliami - 20% przypadków Nieznaczne anomalie – podstawa znacznych defektów rozwojowych. do diagnozowania bardziej Anomalie dotyczące uszu są rozpoznawalnym wskaźnikiem innych schorzeń i są często związane z nieprawidłowościami rozwojowymi grupy narządów. PRZYCZYNY DEFEKTÓW WRODZONYCH 50% - 60% → Przyczyna nieznana 20% - 25% → Wieloczynnikowa → Nieprawidłowości chromosomalne 7% - 8% → Mutacje w obrębie genów 7% - 10% → Czynniki środowiskowe 6% - 7% TYPY NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWYCH Ø Malformacja występują podczas tworzenia się narządów (organogeneza). Mogą być powodem całkowitego lub częściowego braku narządu lub zmiany jego lokalizacji. Powstają wskutek działania czynników środowiskowych i/lub genetycznych, działających niezależnie bądź wspólnie (3 do 8 tydzień ciąży). Ø Rozerwanie, przerwanie, brak łączności powoduje morfologiczne zmiany tworzących się tkanek (narządów), zależne od procesów destrukcyjnych: zaburzenia funkcji naczyń krwionośnych - atrezja jelit, jamistość mózgu, defekty spowodowane przez zrosty owodniowe. Ø Deformacje (zniekształcenia) zależne od sił mechanicznych, które oddziałują na część zarodka przez dłuższy czas – zniekształcenia stopy, układ mięśniowo-szkieletowy – mogą być odwracalne. Ø Syndrom jest grupą nieprawidłowości występujących razem i wywołane są tym samym czynnikiem. PRAWA TERATOLOGII 1. Wrażliwość na czynniki teratogenne zależy od genotypu zarodka. Matczyny genom jest ważny w odniesieniu do metabolizowania leków, oporności na infekcje, prawidłowości do przeprowadzania procesów biochemicznych i molekularnych (oddziaływanie na zarodek). 2. Wrażliwość zarodka na poszczególne czynniki teratogenne zmienia się w przebiegu rozwoju. Istnieją krytyczne okresy wrażliwości dla tkanek i narządów – różne dla różnych czynników teratogennych. Najbardziej wrażliwym okresem na czynniki teratogenne to 3 do 8 tygodnia (okres embriogenezy), np. rozszczep podniebienia może być indukowany w stadium blastocysty (6 dzień) i podczas gastrulacji (14 dzień). Nie ma okresu rozwoju całkowicie bezpiecznego przed działaniem teratogenów. 3. Istnieje ogromna różnorodność czynników mogących działać teratogennie. Stopień nasilenia anomalii rozwojowej zależy od dawki i czasu trwania ekspozycji na teratogen. 4. Istnieje specyficzne działanie poszczególnych czynników teratogennych Hamowanie specyficznych biochemicznych lub molekularnych procesów na terenie komórek, indukowanie śmierci komórek, obniżanie potencjału proliferacyjnego komórek, inne. 5. Czynnik teratogenny nie musi być szkodliwy dla matki. Krytyczne okresy embriogenezy dla niektórych narządów - mniejsze prawdopodobieństwo - duże prawdopodobieństwo uszkodzenia Dopiero w latach 40. u. w. odkrycie Normana McAlister Gregg (wirus odry może być powodem wad rozwojowych - Zespół Gregga, in. zespół różyczki wrodzonej - CRS) obaliło teorię, że wady rozwojowe u człowieka są powodem działania jedynie czynników wrodzonych. Mogą być indukowane działaniem czynników środowiskowych, a także leków przekraczających barierę krew-łożysko (Lenz 1961 r.). üTalidomid (Thalidomide) Thalidomid pojawił się na rynku europejskim w 1957 roku (otrzymany przez chemików Chemie Grünenthal – RFN) i do czasu, kiedy został wycofany w grudniu 1961 r., był dostępny w co najmniej 46 krajach. Reklamowany jako "cudowny lek" zapewniający "bezpieczny, głęboki sen". Szczególnie chętnie przepisywano go ciężarnym, ponieważ łagodził częste w pierwszych miesiącach ciąży poranne nudności. Działanie mutagenne. Fokomelia (Phocomelia) - wada rozwojowa kończyn, polegająca na niedorozwoju lub braku kości długich z obecnością stóp lub dłoni połączonych bezpośrednio z tułowiem. Często wady słuchu, wady serca üThalidomid Thalidomide-baby Talidomer Brazylia i Australia – leczenie trądu (tylko mężczyźni) USA – leczenie owrzodzeń jamy ustnej chorych z AIDS, leczenie pacjentów onkologicznych - szpiczak mnogi i inne. (Hamuje tworzenie nowych naczyń i wywołuje apoptozę komórek śródbłonka naczyń nowotworowych) 1962: nagroda dla Frances Oldham Kesley od John F. Kennedy za zablokowanie sprzedaży Thalidomidu w USA TERATOGEN Teratogenem nazywamy czynnik znajdujący się w środowisku zewnętrznym, który wywołuje wadę wrodzoną lub zwiększa częstotliwość jej występowania w populacji. Wady wywołane teratogenem: v Gametopatie (działa na komórki płciowe) v Blastopatie (czynnik działa między 1 a 15 dniem) v Embriopatie (czynnik działa między 12 a 60 dniem) v Fetopatie (czynnik działa po 60 dniu) Czynniki infekcyjne Obowiązkowe szczepienia od 1970 r. MMR- skojarzona szczepionka üWirus różyczki (1964 r.) – triada wad: przeciw odrze, śwince i różyczce zaćma wrodzona, głuchota oraz wady serca, ale też zapalenie naczyniówki i siatkówki oka, jaskra, małoocze, małomózgowie, upośledzenie umysłowe, niedorozwój szkliwa i wady uzębienia, małopłytkowość, uszkodzenie chrząstek nasadowych. Mechanizm teratogenezy nieznany. Zaćma – 6 tydzień zakażenia Głuchota – 9 tydzień zakażenia üWirus cytomegalii – jedno z najczęstszych zakażeń (obejmuje 50 – 80% dorosłych), zlokalizowany w nerkach i śliniankach, bez objawów klinicznych. Zakażenie w 1 m-cu ciąży – śmierć zarodka i samoistne poronienie. Zakażenie w okresie płodowym: upośledzenie rozwoju wewnątrzmacicznego, zapalenie naczyniówki i siatkówki oka, ogniskowe zwapnienia mózgu, głuchota, opóźnienie w rozwoju umysłowym, padaczka Wirusy ü Wirus grypy do 12 tygodnia ciąży: śmierć wewnątrzmaciczna i poronienie samoistne, zwiększenie śmiertelności noworodków, różne wady wrodzone. Wady częściej u ♀, ♂ częściej obumiera. ü Wirus opryszczki (Herpes simplex) – szczególnie niebezpieczna dla zarodka postać genitalna. Do zakażenia najczęściej dochodzi pod koniec ciąży: microcephalopatia, niedorozwój siatkówki, upośledzenie w rozwoju umysłowym, hepatosplenomegalia. ü Wirus ospy wietrznej i półpaśca, w przypadku zakażenia w pierwszym trymestrze ciąży: bliznowacenie skóry, zanik mięśni, upośledzenie rozwoju umysłowego. ü HIV – przenika przez barierę krew-łożysko. U 30% kobiet z AIDS dochodzi do zakażenia płodu. Zespół wad zwany embriopatią HIV lub zespołem dysmorficznym HIV: niska masa ciała, liczne wady wrodzone twarzoczaszki, u 50-90% dzieci zakażonych HIV – zaburzenia rozwoju układu nerwowego. Toksoplazmoza ü Toksoplazmoza - wywołaną przez pierwotniaka (Toxoplasma gondi). Pasożyt przenika do krążenia, zakażenie bezobjawowe: odchody kota, mięso zakażonych zwierząt (wołowina, wieprzowina, baranina, mięso drobiu). Trudności z zajściem w ciążę, wczesne poronienia o nieznanej etiologii. Udowodniono, że zarażenie kobiety w okresie przed zajściem w ciążę nie stanowi zagrożenia dla płodu. ü Świeża infekcja u ciężarnej wywołuje zapalenie łożyska, przekracza barierę krew-łożysko. U 10 % zarażonych prenatalnie płodów rozwijają się różne objawy kliniczne, czasami w postaci tzw. triady Sabina Pinkertona – wodogłowie lub małogłowie, zapalenie siatkówki oraz zwapnienia śródmózgowia, któremu towarzyszy znaczne opóźnienie rozwoju umysłowego dziecka. Toksoplazmoza wrodzona może również powodować hipotrofię płodu, małopłytkowość, powiększenie wątroby i śledziony. Poronienie samoistne lub obumarcie wewnątrzmaciczne występuje w przypadku zakażeń wewnątrzmacicznych w pierwszym trymestrze ciąży. Profilaktyka – unikanie spożywania surowego mięsa oraz kontaktu z kotami (badanie krwi). Krętek kiły Krętek kiły (Treponema pallidum) może wywoływać wady: v głuchota, v nieprawidłowości w budowie zębów i kości, v wodogłowie, upośledzenie rozwoju umysłowego. Zakażenie w czasie ciąży prawie zawsze prowadzi do zakażenia płodu i wad wrodzonych. W przypadku żywych urodzeń - kiła wrodzona wczesna i późna. Kiła wrodzona późna Triada Hutchinsona głuchota błędnikowa, zapalenie miąższowe rogówki, prowadzące do bielma Zagłębione górne siekacze, zwane zębami Hutchinsona, typowe dla kiły wrodzonej Leki, hormony, używki ü Steroidy płciowe o działaniu progesteronu stosowane w ciąży mogą wywołać efekt maskulinizujący u potomstwa żeńskiego (nieznaczne powiększenie łechtaczki, zrośnięcie się warg sromowych mniejszych, rzadko niedorozwój macicy i pochwy), nieprawidłowości rozwojowe układu płciowego męskiego. ü Syntetyczny estrogen – (DES; syntetyczne progestyny; androgeny) ü Kortyzon – grupa słabych teratogenów dla ludzi. ü Insulina i leki hipoglikemiczne (embriopatia cukrzycowa): małomózgowie, brak przodomózgowia, rozszczep kręgosłupa, rozszczep wargi i/lub podniebienia, wady serca, układu pokarmowego, układu moczowo-płciowego. Leki, hormony, używki ü Antybiotyki Tetracyklina: przebarwienie zębów, niedorozwój szkliwa oraz upośledzenie wzrostu kości długich. Streptomycyna i jej pochodne: uszkodzenie słuchu (nerw słuchowy) Penicylamina: nadmierna elastyczność skóry ü Leki przeciwnowotworowe: hamowanie proliferacji komórek ü Witaminy – wit. A (kwas retinolowy-retinol) od 1983 r. uznany za teratogen (Isoretinol): wady układu nerwowego (wodogłowie, wadliwy rozwój mózgowia) oraz zaburzenia w części twarzowej czaszki (mikrocja, mała szczęka lub żuchwa, wady oczu, rozszczep podniebienia). ü Leki uspokajające - Diazepam: rozszczep wargi ü Kwas acetylosalicylowy – Aspirin, Polopiryna: w dużych dawkach we wczesnej ciąży może być szkodliwy dla zarodka/płodu. Hamuje proces implantacji poprzez hamowanie rozwoju reakcji doczesnowej endometrium Leki, hormony, używki ü Alkohol (ok. 2% kobiet w wieku rozrodczym). Wywołuje wiele wad, określanych Zespołem Alkoholowym Płodu – FAS (Fetal Alcohol Syndrome): • wcześniactwo, mały płód w stosunku do czasu ciąży • pourodzeniowy niedobór wzrostu • śmierć w okresie noworodkowym • małe szpary powiekowe, wady ucha, cienka warga górna • mały nos, obniżone kąciki ust, nieprawidłowe owłosienie głowy • niedorozwój paznokci, skrzywienie palców • naczyniaki, wady nerek, nadmierne owłosienie Przeciętny współczynnik inteligencji u dzieci z FAS wynosi poniżej 70 pkt. Spożycie jednorazowo większej ilości alkoholu we wczesnej ciąży może być niebezpieczne dla potomstwa !!! FAS Mózg dziecka bez ekspozycji i z prenatalną ekspozycją na alkohol FAS w pigułce ØFAS jest wiodącą przyczyną chorób umysłowych. ØWiększość osób z FAS ma przeciętny poziom inteligencji. ØFAS jest przyczyną poważnych problemów społecznych i zaburzeń zachowania. ØW Polsce co roku rodzi się około 9000 dzieci cierpiących na zaburzenia rozwojowe spowodowane kontaktem z alkoholem w czasie okresu płodowego; w 10 proc. jest to FAS” [M.Bujalski PRINCIPIA LVI (2012)]. ØNie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, którą można spożywać w czasie ciąży bez ujemnego skutku na dziecko. Mechanizm toksycznego (neurotoksycznego) działania alkoholu i jego metabolitów q Skutki pośrednie § Niedobory żywieniowe matki (deficyt produktów odżywczych, witamin, mikroelementów) § Skurcz naczyń, zmniejszony transport łożyskowy związków odżywczych § Niedotlenienie wskutek zaburzonego przepływu pępowinowego § Zakłócony stan równowagi hormonalnej Mechanizm toksycznego (neurotoksycznego) działania alkoholu i jego metabolitów q Skutki bezpośrednie § Zaburzenia syntezy DNA § Zaburzenia czynności błony komórkowej (zmiana syntezy cAMP i enzymów układu antyoksydacyjnego) § Zaburzona ekspresja genów kodujących cząsteczki adhezji komórkowej (b-laminina, b-integryna) – migracja, etc… § Zaburzenia homeostazy wapnia i cynku § Podwójny mechanizm działania na neuroprzekaźniki: ü blokowanie receptorów glutaminianu N-metylo-Dasparaginianu (NMDA) ü Silne pobudzenie receptorów kwasu gaminomasłowego (GABA) Mechanizm toksycznego (neurotoksycznego) działania alkoholu i jego metabolitów qSkutki bezpośrednie (c.d.) § Uszkodzenie F aktyny w aksonalnym stożku wzrostu – zaburzenie migracji neuronów mózgowia oraz wydłużania aksonu § Zaburzenie szlaku metabolicznego fosfolipazy D – hamowanie wzrostu i różnicowania astrocytów korowych § Obniżona sygnalizacja Natch i Fgfr w prekursorowych komórkach astrocytów kresomózgowia § Zmiany stężeń prostaglandyn ZABURZENIA POWSTAWANIA, RÓŻNICOWANIA I MIGRACJI KOMÓREK Leki, hormony, używki ü Palenie papierosów – obniża płodność kobiet. Nikotyna: opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego zarodka/płodu, zwiększone ryzyko poronienia i/lub porodu przedwczesnego, obkurczanie naczyń macicznych - gorsze ukrwienie zarodka; większe ryzyko zachorowań i śmierci w okresie okołonoworodkowym i niemowlęcym; nieznacznie obniżony iloraz inteligencji. Toksyczne działanie składników dymu papierosowego (tlenek węgla): uszkadzają komórkę jajową i struktury otaczające oogonium. Zaburzają proces bruzdkowania, transportu moruli, zagnieżdżenia blastocysty. Leki, hormony, używki ü Palenie papierosów – wpływa negatywnie na ciążę. ØU palących kobiet w ciąży: § ciąża ektopowa § łożysko przodujące § przedwczesne odklejenie łożyska § zwiększone ryzyko poronienia § przedwczesne pęknięcie błon płodowych i zakażenie płynu owodniowego, § poród przedwczesny, § ciąża bliźniacza dwujajowa Palenie papierosów Philip Nieburg i wsp. (1985) – zespół tytoniowy płodu lub płodowy zespół tytoniowy (FTS – Fetal Tobbaco Syndrome) ØNoworodek może urodzić się martwy lub jako wcześniak – mniej punktów w skali Apgar ØNoworodek ma zredukowaną o ok. 200 g masę ciała (szczupły, mniejszy, mniejszy obwód głowy, mniej tkanki tłuszczowej w okolicy ramiennej) ØWiększe ryzyko nagłej śmierci oraz zachorowalności okołoporodowej ØCzęstsze choroby układu oddechowego i alergia w późniejszych latach ØRozwój fizyczny – symetryczne zaburzenia wzrostu; neurobehawioralny – niższy iloraz inteligencji, trudności w nauce pisania i czytania, zaburzenia niektórych czynności neurologicznych oraz w dojrzewaniu emocjonalnym (nadreaktywność, agresja) Palenie papierosów Nikotyna przenika przez barierę krew-łożysko i działa na zarodek/płód: ØAkumuluje się dłużej w płodzie, niż w organizmie matki, a czas półtrwania (czas rozpadu) jest dłuższy ØSkurcz naczyń matki, płodu i łożyska ØRedukcja stężenia tlenu Øzwiększa 3-8 razy stężenie karboksyhemglobiny - gorsze zaopatrzenie płodu w tlen Øzaburzenie przemiany i wchłaniania witamin, glukozy, kwasów tłuszczowych, aminokwasów – poprzez metabolizm związków zawierających wapń Øtoksyczny wpływ tiocyjaninów Około 30% kobiet pali papierosy przed ciążą, 15-25% palenie kontynuuje. Około 75% kobiet powraca do nałogu po porodzie (w laktacji). Obniża się wiek kobiet (dziewcząt) rozpoczynających palenie, spada liczba palących kobiet ciężarnych üKawa, coca-cola (Kofeina) Kofeina zawarta jest nie tylko w kawie, ale również w innych produktach np. herbacie, coli. § Im więcej przyszła matka wypija jej w codziennej diecie, tym większa jest możliwość negatywnego wpływu na płód oraz obniża płodność kobiet (uszkodzenia komórki jajowej), zwiększa ryzyko samoistnych poronień oraz obniża masę ciała noworodka. § Według badań wypijanie 4 i więcej filiżanek kawy dziennie może powodować zaburzenia pracy serca płodu. § Kofeina jest moczopędna, powoduje odwodnienie i odwapnienie organizmu. § Nadmiar jej utrudnia wchłanianie żelaza, które potrzebne jest do prawidłowej produkcji hemoglobiny. üKawa, coca-cola (Kofeina) Stosowana w dużych dawkach wywołuje wady wrodzone u myszy (1/3 LD50). ØKrwiaki w rozwijających się narządach (okolice warg, podniebienie, kończyny; Øwykształcenie wad - rozszczep wargi i/lub podniebienia, ubytki paliczków lub palców. Efekt ko-teratogenny v U człowieka podawana wraz z teratogenami, jak: § alkohol § kokaina § leki przeciwpadaczkowe § leki naczynio-skurczowe § przeciw migrenowe § cytostatyki Znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia wad Konopie ind. Leki, hormony, używki Narkotyki obniżają płodność kobiety, wpływają bardzo negatywnie na rozwój pre- i postnatalny potomstwa ü Marihuana • – opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego, nieznaczne upośledzenie umysłowe • składniki marihuany wpływają na aktywność chemiczną mózgu płodów. Gryzonie, których matkom podawano substancje zawarte w "trawce", miały problemy z pamięcią oraz uczeniem się od osobników dorosłych. ü LSD – wady kończyn i układu nerwowego • przy znacznych ilościach przedwczesny poród, zahamowanie wzrostu, odrywanie się kawałków chromosomów (?) üKokaina § Niedotlenienie zarodka/płodu „dziecko kokainowe” § Liczne wady sercowo-naczyniowe, układu nerwowego, upośledzenie umysłowe, małomózgowie Kokaina stymuluje wydzielanie katecholamin może upośledzić dostarczenie tlenu i substancji odżywczych do krwiobiegu płodu przez obkurczanie naczyń krwionośnych macicy i łożyska. § Zażywanie kokainy podczas zaawansowanej ciąży zwiększa ryzyko ataku serca u matki, może to również prowadzić do przedwczesnego urodzenia dziecka zbyt małego i słabego, mogącego mieć problemy z przyjmowaniem pokarmu, a także obniża odporność na choroby. Narkotyki § Narkotyk przenikając przez barierę krew-łożysko może je uszkadzać, przez to zaburzać dopływ krwi do płodu. § Naczynia krwionośne ulegają zwężeniu, co powoduje zmniejszony dowóz tlenu i potrzebnych dziecku składników i niekorzystnie wpłynie na jego rozwój. § Zaburza czynność układu podwzgórze-przysadka-gonady u płodu § Może spowodować powstawanie różnych wad u dziecka, jak zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrostu płodu, zapalenia błon płodowych, przedwczesnego odklejenia łożyska. § Może też być przyczyną różnych powikłań w trakcie trwania ciąży takich, jak przedwczesny poród, poronienie lub obumarcie płodu. § Zażywając regularnie narkotyki matka uzależnia dziecko, zanim przyjdzie ono na świat. Wszystkie narkotyki przenikają przez barierę krew-łożysko, często uszkadzając łożysko i szybko osiągają we krwi płodu stężenie zbliżone do stężenia we krwi matki, pozostając tam dłuży czas aniżeli we krwi kobiety. § Dziecko nie posiada odpowiednich enzymów rozkładających te substancje. Narkomania – wielokrotnie przekroczone skutki teratogennego działania talidomidu. Niedobory pokarmowe Ø Do prawidłowego rozwoju wewnątrzmacicznego: § Chrom, cynk, fluor, jod, kobalt, lit, magnez, molibden, miedź, wanad, żelazo Ø Niedobór jodu działa teratogennie: § Wole wrodzone § Upośledzenie wzrostu § Opóźnienie w rozwoju umysłowym Ø Inne – wyniki niejednoznaczne Promieniowanie jonizujące v Uszkodzenie chromosomów v Wady wrodzone v Upośledzenie w rozwoju umysłowym Charakter uszkodzenia zależy od pochłoniętej dawki promieniowania oraz od okresu rozwoju zarodka/płodu. ØNapromieniowanie zygoty lub zarodka jeszcze przed zagnieżdżeniem się w macicy najprawdopodobniej prowadzi do jego zniszczenia. W okresie tym może dojść również do nieprawidłowego zagnieżdżenia, niewłaściwego uformowania łożyska oraz wczesnych wad rozwojowych. ØOkres między 2 a 6 tygodniem ciąży, kiedy zachodzą procesy organogenezy (wykształcania zawiązków narządów, ich właściwej budowy oraz lokalizacji). Napromieniowanie w tym okresie może wiązać się z powstaniem wielu wad wrodzonych, które mogą być na tyle poważne, iż doprowadzą do śmierci płodu lub w okresie okołoporodowym. Najbardziej wrażliwe na działanie promieniowania narządy to: ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy, w następnej kolejności układ szkieletowy i układ moczowopłciowy. Czynniki chemiczne Ø Związki rtęci – rtęć swobodnie przenika przez barierę łożyskową (wady wrodzone u potomstwa matek spożywających ryby zatrute odpadami z rtęcią). Ø Kadm – dzięki metalotioneinie prawdopodobieństwo uszkodzenia mniejsze, niż u zwierząt. Ø Ołów jest silnym teratogenem (neurotoksyna behawioralna). Zatrucie ołowiem: ü śmierć wewnątrzmaciczna zarodka/płodu ü upośledzenie w rozwoju prenatalnym ü przedwczesny poród ü zwiększona śmiertelność okołoporodowa ü wady wrodzone ü obniżony iloraz inteligencji ü trudności w uczeniu się ü zaburzenia neurologiczno-psychologiczne Również „czynnik męski” jeżeli do zatrucia potencjalnego ojca doszło około 80 dni przed poczęciem Czynniki mechaniczne Ø Mechaniczny ucisk płodu (wady posturalne) § mała ilość płynu owodniowego (małowodzie) § niewspółmiernie szybki wzrost płodu § nadmierne napięcie ściany macicy § siły mechaniczne zniekształcające macicę Ø Wady posturalne § skrzywienie kręgosłupa § zwichnięcie stawu biodrowego § nadmierny wyprost kolan § zniekształcenia części twarzowej czaszki § wrodzone porażenie nerwów Małowodzie – brak zawiązka nerki lub jej niedorozwój – mniejsza ilość płynu owodniowego – rozwój zespołu wad wrodzonych (zespół Potter) Czynniki mechaniczne Zaburzenia wydzielania moczu Przewlekły wyciek płynu owodniowego MAŁOWODZIE Upośledzenie wzrostu wewnątrzmacicznego Niedorozwój płuc UCISK PŁODU Twarz Pottera Wady ułożenia kończyn Inne czynniki teratogenne Ø Teratogen metaboliczny – matczyna fenyloketonuria (brak enzymu wątrobowego – hydroksylazy fenyloalaniny) § opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego § małogłowie § wady twarzoczaszki – fałd nakątny, niedorozwój szczęki, cienka warga górna, mikrognatia § upośledzenie umysłowe § wady serca Ø Niedotlenienie (matki żyjące na większych wysokościach) § mniejsza masa urodzeniowa Ø Szczególnie surowe zimy § bezmózgowie § rozszczep kręgosłupa § wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego Ø Upalne lata § wady układu oddechowego i pokarmowego Kobiety we wczesnym okresie ciąży nie powinny korzystać z sauny
