Kultura i jej rola w życiu społecznym

2012-03-11
„Istotą wszelkiej definicji kultury jest bowiem to, że
wybiera pewne aspekty całego pojęcia oznaczanego
owym terminem i kładzie nacisk na nie kosztem
innych aspektów. Nacisk ten, a w konsekwencji także
wartość definicji, będą zależały od tego, jaki
szczególny cel definiujący miał na uwadze. Istnieje
wiele możliwości definiowania kultury, a każda jest
użyteczna w powiązaniu z dociekaniami określonego
rodzaju”
SOCJOLOGIA OGÓLNA
3. KULTURA I JEJ ROLA W ŻYCIU SPOŁECZNYM
„Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura”
J.G. Herder
1.
Ralf Linton
Pojęcie pierwotne kultury
2. Kultura a natura

Zygmunt Freud



kultura jako uprawa (colere, cultura agri – uprawa
ziemi) – przekształcanie poprzez ludzką pracę
naturalnego stanu rzeczy w stan inny, bardziej pożądany
i użyteczny dla człowieka
relacja pomiędzy naturą a kulturą (?)
1. przeciwstawienie kultury – naturze

kultura – jako źródło wyższości ludzkiego gatunku nad
zwierzęcymi (J.G. Herder)
 źródło kultury

Bronisław Malinowski





2. Kultura a natura cd.
Natura
samo wzrasta
uniwersalność
 spontaniczność
 to, co naturalne,
odznacza się
bezwzględnością
badania terenowe na Wyspach
Triobrandzkich
kultura – stanowi swoiście ludzką
formę, narzędzie, efekt zaspokajania
potrzeb (pierwotnych i wtórnych)
u źródeł kultury leżą główne
impulsy organizmu – głód,
pragnienie, potrzeba oddychania,
snu, aktywności, odpoczynku, seksu)
kultura jest efunkcjonalna wobec
potrzeb – działa w danych
warunkach optymalnie w stosunku do
potrzeb
zmiany w kulturze mają charakter
egzogenny



podobnie - kultura jest odpowiedzią na
potrzeby, zwłaszcza potrzeby seksualne
co jest innego - rola kultura polega nie
na zaspokajaniu, lecz represji potrzeb
pierwotnych i dostarczanie zastępczych
form zaspokajania potrzeb
pozytywna rola kultury – np. zapobiega
niekontrolowanemu wyładowywaniu
agresji
negatywna rola kultury – źródło
cierpień…
2. Kultura a natura cd.
Kultura
wzrasta pod wpływem…
różnorodność
 zachowania regulowane przez normy
 to, co kulturalne, jest względne –
odnosi się do innych dziedzin
wyjaśniających (też do natury)




1
2012-03-11
3. Antropologiczne (opisowe) podejście do
kultury
4. Wartościujące podejście do kultury

szczególny sposób życia danej społeczności (styl
życia)
Edward Tylor – kultura, czyli cywilizacja to pojęcie
obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność,
prawo, obyczaje i inne zdolności oraz
przyzwyczajenia, zdobyte przez człowieka jako
członka społeczeństwa
kultura (cywilizacja) - całokształt
zobiektywizowanego dorobku społecznego
(materialnego i niematerialnego), wspólnego i
ustalonego dla grupy, przekazywanego z pokolenia
na pokolenie w historycznym rozwoju





5. Socjologiczne podejście do kultury (1/3)
Setki tysięcy lat kumulujących się
doświadczeń człowieka odsuwają od
pierwotnego źródła każde kolejne pokolenie
społecznie żyjących ludzi, stawiając
pomiędzy ich naturalnym wyposażeniem a
naturalnym światem przyrody sztuczne
środowisko kultury…
w perspektywie antropogenezy
(filogenezy) - kultura ma swoje źródło w
biologicznych i psychologicznych
uwarunkowaniach zachowań ludzkich
2. kultura wynika z natury człowieka (cecha
biologiczna)
 kultura powstaje w toku wzajemnego
oddziaływania ludzi na siebie
 człowiek – zwierzę tworzące kulturę
(człowiek kulturowy) – w niej wyraża i
zaspokaja swoje potrzeby

5. Socjologiczne podejście do kultury (2/3)

Pięć podstawowych wzorców człowieka
kulturalnego w Polsce (OBOP, 2000)
w perspektywie ontogenezy



kultura nie może być tworem indywidualnego człowieka
kultura jest zjawiskiem powtarzalnym
dorobek wielu pokoleń
człowiek kulturalny jako konsument
kultury zarówno wyższej, jak i
popularnej (33%)

3. kultura jest przeciwstawiana naturze





kultura jest czymś, czego człowiek musi się nauczyć – człowiek rodzi
się w określonej rodzinie
człowiek wyrasta w szerszych społecznościach: regionalnych,
religijnych, narodowych, etnicznych
kultura - narzędzie przystawania człowieka do życia społecznego
(człowiek kulturalny)
przyswojenie wzorów, modeli normatywnych i wartości następuje
poprzez doświadczenie, instruktaż, modelowanie, obserwację
konsekwencją społecznej transmisji jest wspólność kultury w obrębie
węższych czy szerszych społeczności
 Język a postrzeganie rzeczywistości…
podejście przednaukowe - uszlachetnienie lub wysubtelnienie
wszystkich duchowych i fizycznych sił człowieka („dziki
człowiek”)
podejście naukowe – kultura (cywilizacja) – zjawisko
podlegające procesowi rozwoju w toku dziejów i osiągające w
trakcie tego rozwoju coraz wyższy stopień
podejście pozanaukowe – kultura to zakres
podporządkowania człowieka wymogom społecznym
(człowiek kulturalny)







bywa w kinie i teatrze, na wystawach, w
muzeach, na odczytach, bywa na koncertach
muzyki rozrywkowej i na meczach, bywa też
w restauracjach
ogląda telewizję, słucha radia, czyta książki
interesuje się sztuką
jest osobą o dobrym guście, elegancko
ubraną
posiada ładnie urządzone mieszkanie lub dom
jest otwarty na świat (zna język obcy)
jest nowoczesny (posiada telefon komórkowy)
2
2012-03-11
Pięć podstawowych wzorców człowieka
kulturalnego w Polsce (OBOP, 2000) cd.

człowiek kulturalny to człowiek etyczny
(29%)








w każdej sytuacji wie jak się zachować
szanuje każdego człowieka
jest delikatny i taktowny, nikomu nie robi przykrości
w miarę możliwości pomaga każdemu
przestrzega obowiązujących przepisów, norm i
zasad moralnych
rzetelnie wykonuje swoje obowiązki
nigdy nie kłamie ani nie używa wulgarnych słów
dba o swój wygląd
Pięć podstawowych wzorców człowieka
kulturalnego w Polsce (OBOP, 2000) cd.






-bywa…
-teatr, kino, filharmonia
-oraz czyta książki




osoba bogata, która ma dobry gust i jest modnie ubrana
ma ładnie urządzone mieszkanie lub dom
ma dobry samochód i telefon komórkowy
korzysta z kultury popularnej
pali papierosy
Wnioski (Barbara Fatyga)

- posiada
odpowiednie
słownictwo
-potrafi wyrażać się
piękną polszczyzną
jest bogaty, posiada dobry samochód i telefon komórkowy
pali papierosy
pewny siebie, zawsze uważa, że ma rację
dobrze sytuowany odbiorca kultury masowej (1%)


-potrafi się
zachować w
różnych
sytuacjach
-znający zasady savoir
vivre’u
cechy człowieka etycznego plus cechy konsumenta kultury wyższej
człowiek bogaty, pewny siebie (12%)

Wzorzec człowieka kulturalnego
człowiek wykształcony
(nie „cham”) oraz
postępujący etycznie konsument kultury wyższego rzędu
(24%)


człowiek wykształcony – posiadający
wiedzę, kompetencje czy po prostu
uprzejmy…
normy społeczne są przedstawiane
głównie jako normy grzecznościowe,
nakazujące traktowanie ludzi z
szacunkiem, budowanie dobrych,
życzliwych i przez to eleganckich relacji z
innymi ludźmi
kultura rozumiana jest przede wszystkim
jako dziedziny sztuki (teatr, film, muzyka) ,
ewentualnie tradycja i święta…
tęsknota za kulturą rozumianą jako ład
życia społecznego - kulturą
zobiektywizowaną w praktykach
kulturowych
Wykres 1.
Wyniki badań Mazowieckiego Teatru Muzycznego "Operetka".
Tęsknota człowieka za
światem przewidywalnym,
uporządkowanym
czytelnym jest na tyle
silna, że generuje potrzebę
przebywania i działania
wśród ludzi kulturalnych.
(Jerzy Semków)
3
2012-03-11
Dalsze wnioski (Mirosław Duchowski, Elżbieta
Anna Sekuła)
5. Socjologiczne podejście do kultury (3/3)




przesunięcie akcentu z „kultury” na
„rozrywkę” (traktowaną jako element
szerzej rozumianej kultury)
aktywność kulturalna - spędzanie
czasu wolnego w galeriach handlowych
czas wolny - relaks, odpoczynek,
rozrywka, odmóżdżenie, niekoniecznie
pasja, coś ulubionego
6. Kulturowe zróżnicowania i uniwersalności


kultury poszczególnych społeczeństw różnią
się od siebie pod wieloma względami
można wskazać na sfery życia społecznego,
które są wspólne bądź podobne













7. Rola kultury w życiu społecznym (1/3)

funkcja socjalizacyjna


przygotowywanie jednostek do przetrwania i rozwoju oraz w
miarę harmonijnego współżycia z innymi
dziedziczenie kulturowe
funkcja integracyjna



te wspólne sfery życia społecznego są
odmiennie realizowane w poszczególnych
społeczeństwach i w różnych okresach
historycznych
fakt istnienia uniwersalności kulturowych ma
podłoże biologiczne (wynikające z
konkretnych potrzeb i cech człowieka)

zinternalizowana warstwa norm, wzorów i wartości
warstwa działań będąca zobiektywizowanym wyrazem warstwy pierwszej
warstwa wytworów tych działań

upiększanie swego ciała
uprawianie sportu
taniec
nauka
rytuały religijne/rytuały pogrzebowe
sporządzanie i posługiwanie się narzędziami
dawanie prezentów
humor
nakazy i zakazy w sferze seksu
7. Rola kultury w życiu społecznym (2/3)
kultura – wieloaspektowa całość złożona z trzech warstw:
komunikowanie – podstawowy proces integrujący – niezbędny
proces nawiązywania kontaktów międzyludzkich, służący
przekazywaniu informacji bądź powstawaniu (rozszerzaniu
wspólnego obszaru znaków i znaczeń)
wyznawanie tych samych ideałów, wartości czy norm
postępowania pozwala ludziom czuć się członkami szerszej
zbiorowości
szczególna rola języka ojczystego
7. Rola kultury w życiu społecznym (3/3)

regulująca współżycie ludzi





ustala wzory zachowań jednych względem drugich
określa modele różnego typu instytucji społecznych
przyjmuje określony system nagród i kar, służący wyrabianiu u ludzi
gotowości do zachowań zgodnych z proponowanymi wzorami
kultura wskazuje co, kiedy i jak należy robić
kultura kontroluje, czy rzeczywiście te zalecenia są respektowane
4