Bilans Polski

Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”
dr Anna Kubajak
Walki o kształt niepodległej Polski
Mapa. I i II Rzeczpospolita – granice, terytorium*.
W momencie kształtowania się Polski u progu niepodległości w 1918 r. istniały dwie
główne koncepcje jej dotyczące:
Mapa opracowana na podstawie książki: A. Zamoyski, „Polska. Opowieść o dziejach niezwykłego narodu –
966–2008”, Wydawnictwo Literackie 2011.
*
1
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”

federacyjna – J. Piłsudskiego, w której federacja państw sprzymierzonych z
Polską miała objąć obszar w granicach I Rzeczypospolitej,

narodowa – R. Dmowskiego, w której Polska miała ograniczyć się do obszaru,
gdzie Polacy stanowili większość.
Polska, która powstała, bliższa była idei Dmowskiego. Opierając się na kryterium
języka we wschodnich województwach II Rzeczypospolitej, dominująca była ludność polska.
Stanowiła ona około 43%, zaś ukraińska około 24%, a białoruska 7,5%. Pozostałe
narodowości to: żydowska, ormiańska, rosyjska, niemiecka, czeska, rumuńska itd. Oceniając
problem bardziej szczegółowo w województwach: wileńskim, nowogródzkim, lwowskim,
białostockim, ludność polska stanowiła absolutną większość, w tarnopolskim – prawie
połowę, tj. 49,9%. W województwie poleskim większość stanowili Poleszucy, którzy nie
przyznawali się ani do narodowości białoruskiej, ani ukraińskiej. Określali się jako „tutejsi”.
Ludność ukraińska miała przewagę jedynie w województwie wołyńskim, stanowiąc tam 68%
mieszkańców, a w stanisławowskim miała około 46%. Trzeba zauważyć, że sytuacja taka
była po ponad 100-letniej rusyfikacji większości z tych terenów. Dr Piotr Żaroń w swym
artykule zamieszczonym w książce „Syberia w historii i kulturze narodu polskiego” (pod red.
A. Kuczyńskiego) pisze: Należy odrzucić stwierdzenia powtarzane w poprzednim okresie, że
ludność ukraińska i białoruska stanowiła większość we wszystkich województwach
wschodnich II Rzeczypospolitej. Są one powtarzane przez niektórych historyków i dziś w
czasie różnych dyskusji.
Przed I wojną światową i w pierwszych dwóch latach jej trwania szanse na odzyskanie
przez Polskę niepodległości wydawały się bliskie zeru. Ignacy Paderewski w swoich
„Pamiętnikach” opisał swą rozmowę z premierem Wielkiej Brytanii Asquithem, który
powiedział mu: Nie ma żadnej nadziei na przyszłość dla ojczyzny pana – żadnej. Paderewski
odpowiedział: Panie premierze, tak różne rzeczy dzieją się na świecie, że tego, co przyniesie
przyszłość, nawet premier angielski nie jest w stanie przewidzieć.
Słowa Paderewskiego okazały się prorocze. W czasie I wojny światowej zdarzyła się
sytuacja zdawałoby się nieprawdopodobna – wszyscy trzej nasi zaborcy – Austria, Niemcy,
Rosja – przegrali.
Bł. Jan Paweł II w swym poemacie „Myśląc Ojczyzna” napisał: Słaby jest lud, jeśli
godzi się na swoją klęskę, gdy zapomina, że został posłany, by czuwać aż przyjdzie jego
godzina. Godziny wciąż powracają na wielkiej tarczy historii.
2
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”
Ówczesne pokolenia Polaków pokazały, że nie są słabe. Nie godziły się z klęską,
czuwały. Gdy nadeszła ich „godzina” w czasie I wojny światowej, wywalczyły niepodległość
dla Polski. Mieszkańcy Kongresówki, Galicji oswobodzili Polskę Centralną; Orlęta Lwowskie
– Lwów; Ślązacy, Wielkopolanie w powstaniach wywalczyli przyłączenie Górnego Śląska i
Wielkopolski do Rzeczypospolitej. Na Kresach tworzyły się organizacje samoobrony.
Natomiast istniejąca polska klasa polityczna potrafiła na niwie dyplomatycznej i
zbrojnej osiągnąć dla Polski maksymalnie dużo. Najwybitniejsi jej przedstawiciele to: Józef
Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Paderewski, Wojciech Korfanty, Wincenty Witos, Józef
Haller, Kazimierz Sosnowski i wielu innych.
Dwaj czołowi politycy Józef Piłsudski i Roman Dmowski, działając w czasie I wojny
światowej, różnili się poglądami m.in. dotyczących wyboru kierunków działalności i
sojuszników. Józef Piłsudski koncentrował się na tworzeniu siły zbrojnej, Roman Dmowski
na działalności dyplomatycznej. Piłsudski postawił na współpracę z państwami centralnymi,
Dmowski – z Rosją. Jednakże z punktu widzenia obu przywódców był to tylko wybór
mniejszego zła, lub inaczej – wybór różnych dróg do niepodległości. Następne lata pokazały,
że wytworzona sytuacja stała się niezwykle korzystna dla sprawy polskiej. Niektórzy politycy
zachodni uważali, że Polacy taki układ zorganizowali specjalnie. Pozwalał on wykorzystywać
wszystkie zaistniałe podczas wojny atuty do umocnienia sprawy polskiej na arenie
międzynarodowej. Ponadto, jak podkreślają to historycy, zarówno Józef Piłsudski, jak i
Roman Dmowski byli niezależni od obcych ośrodków decyzyjnych mimo licznych z nimi
kontaktów. Prowadzili polską politykę w sposób perfekcyjny, wyłącznie w interesie Polski.
Wielu wybitnych znawców uważa, że uzyskano wówczas dla niepodległości Polski bardzo
dużo z tego, co było możliwe do wywalczenia.

Na początku XX w. ukształtowały się 2 główne nurty dążące do niepodległości Polski.
Pierwszy – to przygotowanie się do wystąpienia zbrojnego; drugi to praca organiczna
związana z oświatą, kulturą, budzeniem świadomości narodowej. Oba typy
działalności, w zaborach rosyjskim i pruskim, były traktowane jako wrogie.

Józef Piłsudski i jego współpracownicy, jeszcze przed wybuchem wojny w latach
1905–1906, zaczęli budować siłę wojskową pod hasłem walki o niepodległość.
Początkowo był to ruch paramilitarny, jak tajny Związek Walki Czynnej (założony
przez Kazimierza Sosnowskiego w 1908 r. we Lwowie celem kształcenia oficerów dla
przyszłego wojska), a potem jawne: Związek Strzelecki we Lwowie, Towarzystwo
„Strzelec” w Krakowie oraz Polskie Drużyny Strzeleckie. W ich skład wchodziła
najbardziej ideowa młodzież.
3
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”
J. Piłsudski w 1914 r. rzucił hasło podjęcia walki zbrojnej. Nie chciał pozwolić na to:
aby w czasie, gdy na żywym ciele naszej Ojczyzny miano wyrąbywać nowe granice
państw i narodów, tylko Polaków przy tym brakowało i dalej dopuścić by na szalach
losów ważących się nad naszymi głowami, na które miecz rzucony, zabrakło polskiej
szabli.
Zaraz po wybuchu wojny w 1914 r., za przyzwoleniem Austriaków, utworzył I
Kompanię Kadrową. Wkroczył z nią do zaboru rosyjskiego celem wywołania
powstania. Akcja się nie udała. Później zaczął tworzyć Legiony Polskie pod
zwierzchnictwem
krakowskiego
Naczelnego
Komitetu
Narodowego
(NKN).
Równolegle zorganizował tajną Polską Organizację Wojskową (POW), która działała
konspiracyjnie we wszystkich zaborach. Liczyła ona 20 tys. żołnierzy.
W 1917 r. szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę państw Ententy. W lipcu
tego roku Piłsudski i jego żołnierze odmówili złożenia przysięgi na wierność
cesarzom. Piłsudski został aresztowany i osadzony w twierdzy magdeburskiej,
żołnierze internowani lub wysłani na front.

R. Dmowski, wraz z grupą polityków Narodowej Demokracji, po klęsce Rosji i
zajęciu Warszawy przez Niemcy wyjechał w 1915 r. do Londynu. Wśród państw
Ententy prowadził działalność dyplomatyczną na rzecz niepodległości Polski.

W ciągu pierwszego roku wojny sprawa Polski wydawała się bez szans. Wszyscy trzej
zaborcy, mimo że walczyli ze sobą, w sprawie Polski byli solidarni i nie zgadzali się
na jej odrodzenie. To stanowisko rzutowało na sojuszników. Francja np. ze względu
na sojuszniczą Rosję nie mogła w sprawie polskiej nic zrobić. Politycy polscy musieli
wyczekiwać na zmianę sytuacji, prowadzić propagandę na rzecz Polski.

Przełomową datą był 5 XI 1916 r., kiedy państwa centralne, które znalazły się w
trudnej sytuacji, zaczęły zabiegać o narody i wydały wtedy akt o powołaniu do życia,
z ziem zaboru rosyjskiego, samodzielnego Królestwa Polskiego z ustrojem
konstytucyjnym i własną armią, ale bez ustalenia jego granic. Niemcom zależało
głównie na stworzeniu wojska polskiego, które było potrzebne na froncie. Utworzenie
Królestwa miało zachęcić Polaków do ochotniczego wstępowania do armii.
Ostatecznie werbunek polskich ochotników przyniósł mizerne rezultaty.
Akt ten, wbrew intencjom autorów, miał natomiast bardzo duże znaczenie polityczne
dla odzyskania przez Polskę niepodległości. Sprawa Polski, po raz pierwszy od ponad
100 lat czyli od Kongresu Wiedeńskiego, przestała być wewnętrzną sprawą państw
4
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”
zaborczych, a stała się problemem międzynarodowym. Zaczęła się swoista licytacja.
Sytuację tę bardzo umiejętnie wykorzystali polscy politycy.
Roman Dmowski w swej książce „Polityka polska i odbudowa państwa polskiego”
napisał: Niemcy zrobiwszy kwestię polską przedmiotem szantażu, ogromnie nam
pomogli do wykazania jej znaczenia w Europie.

Państwa Ententy obawiały się możliwości utworzenia armii polskiej przez Niemcy.
W. Lipiński pisał: Niebezpieczeństwo utworzenia wojska polskiego wywołało szereg
oświadczeń i sympatię do Polski. Na przełomie lat 1916/1917 zaczęły nabierać
realnych kształtów polskie plany utworzenia, przy poparciu Francji, wojska polskiego
na Zachodzie.
Dodatkowo 22 I 1917 r. prezydent USA Woodrow Wilson poparł sprawę polską
mówiąc w orędziu do senatu: mężowie stanu są wszędzie zgodni co do tego, że winna
istnieć zjednoczona, niepodległa i autonomiczna Polska.

W marcu 1917 r. wybuchła rewolucja w Rosji. Car abdykował. Nowy Rząd
Tymczasowy ogłosił deklarację, stwierdzając, iż zgadza się na przyznanie Polsce
prawa do samostanowienia z zastrzeżeniem, że ostatecznie musi to zatwierdzić
Konstytuanta rosyjska.

W czerwcu 1917 r. został zorganizowany w Piotrogrodzie Zjazd Wojskowych
Polaków w Rosji. Józefa Piłsudskiego wybrano zaocznie na przewodniczącego
Zjazdu. Efektem Zjazdu było utworzenie Naczelnego Polskiego Komitetu
Wojskowego (Naczpol), którego zadaniem było przenoszenie żołnierzy polskich z
armii rosyjskiej do tworzącego się polskiego wojska. Oceniano, że może to być 600–
700 tys. żołnierzy. Jednak akcję udało się przeprowadzić w znacznie mniejszym
zakresie.

Po obaleniu cara w Rosji, Dmowski złożył memoriał sekretarzowi stanu w Foreign
Office. Pisał w nim: polityka rosyjska nie wykazała żadnej inicjatywy w sprawie
przyszłości Europy Środkowej, zaś niemieckie rozwiązanie kwestii polskiej z punktu
widzenia sprzymierzonych jest niedopuszczalne – oznaczałoby bowiem krok w podboju
całej Europy przez Niemcy – pozostaje jedynie ustanowienie niezawisłego państwa
polskiego. Dmowski określił też granice – najbardziej pożądane terytorium państwa
polskiego obejmowałoby: 1) Polskę austriacką – Galicję, połowę Śląska austriackiego
(Cieszyn); 2) Polskę rosyjską – Królestwo Polskie oraz gubernie kowieńską, wileńską,
grodzieńską, część mińskiej i Wołynia; 3) Polskę niemiecką – historyczne ziemie
5
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”
poznańskie i Prusy Zachodnie z Gdańskiem, następnie Górny Śląsk i południowy pas
Prus Wschodnich. Po obaleniu caratu karta polska nabierała coraz większego
znaczenia.
R. Dmowski pisał na ten temat: Była to chwila odpowiednia by na miejscu niknącego
sprzymierzeńca – Rosji, podstawić polityce francuskiej, rodzącą się Polskę.

W dniu 4 VI 1917 r. został wydany dekret prezydenta Francji, dotyczący organizacji
Armii Polskiej we Francji, który stwierdzał: Armia Polska jest autonomiczna, mająca
walczyć pod sztandarem polskim, pod najwyższym dowództwem francuskim.
Wystawienie i utrzymanie Armii Polskiej zapewnia rząd francuski.
Rekrutacja żołnierzy odbywała się w Europie Zachodniej, Stanach Zjednoczonych,
Kanadzie. Pierwszym naczelnym dowódcą Armii Polskiej był generał francuski. W
październiku 1918 r. funkcję tę objął gen. Józef Haller.

Komitet Narodowy Polski (KNP), za zgodą Francji, utworzony został w sierpniu 1917
r. z przewodniczącym Romanem Dmowskim i uznany przez państwa sprzymierzone
za oficjalną organizację polską. Ustanowił on swych przedstawicieli przy rządach tych
państw. Takim przedstawicielem w Stanach Zjednoczonych był Ignacy Paderewski.
Komitet Narodowy Polski reprezentował i kierował polityką polską w państwach
sprzymierzonych, kierował sprawami politycznymi Armii Polskiej, objął opieką
cywilną Polaków przebywających w państwach sprzymierzonych.

Armia Polska wzięła udział w wojnie, walcząc na różnych odcinkach frontu,
zdobywając uznanie i odnosząc zwycięstwa. W rezultacie powierzono jej samodzielny
odcinek frontu w okolicy Reims. Dzięki temu Polska znalazła się w gronie państw
zwycięskich i jako pełnoprawny członek wzięła udział w Konferencji Pokojowej w
Paryżu. Jan Molenda we wstępie do książki W. Lipińskiego pt.: „Walka zbrojna o
niepodległość Polski w latach 1905–1918” napisał: Zaliczenie Polski do państw
zwycięskich, a tym samym dopuszczenie jej przedstawicieli do udziału w konferencji
pokojowej w Paryżu nastąpiło głównie w wyniku działań Armii Polskiej we Francji,
jej zwierzchnictwa politycznego – Komitetu Narodowego Polskiego kierowanego przez
Romana Dmowskiego.
Zgodnie z rozkazem z 15 kwietnia 1919 r. Armia Hallera (tzw. „Błękitna Armia”)
licząca wówczas 70 tys. żołnierzy, nowocześnie wyposażona, wróciła do Polski.

W kwietniu 1917 r. do wojny, po stronie Ententy, przystąpiły Stany Zjednoczone. W
orędziu prezydenta W. Wilsona do senatu, zawierającym program pokojowy,
6
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”
znajdował się punkt 13., który brzmiał: Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie,
które winno obejmować terytoria zamieszkałe przez ludność niezaprzeczalnie polską,
któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego
niezawisłość
polityczną
i
gospodarczą
należy
zagwarantować
paktem
międzynarodowym. Orędzie to było niezwykle ważne dla Polski. Musiały się z nim
liczyć Francja i Anglia. Ogromną rolę w jego opracowaniu odegrał Ignacy
Paderewski.

Coraz bardziej zagrożone państwa centralne – z jednej strony poszły wobec Polski na
ustępstwa, z drugiej strony podjęły wrogą działalność. 15 września 1917 r. powołały
Radę Regencyjną – polską władzę państwową, która miała pracować do czasu
powołania króla polskiego. Było już za późno na to, by państwa centralne uzyskały
większe poparcie Polaków. Niemniej Rada mogła pracować dla Polski. Kontynuowała
budowanie struktur państwowych, które rozpoczęło się na terenie Królestwa jeszcze w
1915 r. Prace te miały ogromne, pozytywne znaczenie w okresie tworzenia się
niepodległej Polski.

W listopadzie 1917 r. bolszewicy obalili Rząd Tymczasowy i ogłosili zakończenie
wojny. W grudniu 1917 r. rozpoczęły się w Brześciu rozmowy pokojowe Rosji z
państwami
centralnymi.
Niemcy nie
dopuścili
do
uczestniczenia
w
nich
przedstawiciela Rady Regencyjnej.

Równolegle Niemcy i Austro-Węgry rozpoczęły rozmowy z marionetkową Centralną
Radą Ukraińską. W lutym 1918 r. podpisano traktat pokojowy dotyczący państwa
ukraińskiego i określający jego zachodnią granicę. Włączono do niego powiaty
polskie, jak np.: tomaszowski, hrubieszowski, zamojski, chełmski. Austro-Węgry, w
tajnym układzie z Centralną Radą Ukraińską, zobowiązały się do utworzenia w Galicji
Wschodniej „kraju koronnego” o charakterze ukraińskim związanego z Austrią, ze
stolicą we Lwowie. Podobnie, za zgodą Niemiec, Litwa w marcu 1918 r. ogłosiła
niepodległość. Polacy traktaty zawarte przez Niemcy i Austrię uznali za kolejny
rozbiór Polski. W Polsce wzrosły nastroje oburzenia przeciwko państwom centralnym.
Rosja nie zgodziła się na utratę Ukrainy i zerwała rokowania. Niemcy wówczas
zaatakowały i zajęły ogromne obszary Rosji. 3 marca 1918 r. doszło do podpisania
upokarzającego dla Rosji traktatu pokojowego między nią a państwami centralnymi.
Mimo sukcesów na wschodzie państwa centralne przegrały na froncie zachodnim i to
rozstrzygnęło wynik wojny.
7
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”

11 XI 1918 r. Niemcy podpisały akt kapitulacji akceptując warunki podyktowane im
przez Ententę. Datę tę uważa się za dzień zakończenia I wojny światowej.

W nocy z 31 października na 1 listopada 1918 r. Ukraińcy zaatakowali Lwów i inne
tereny. Chcieli założyć, zgodnie z traktatem zawartym z Austrią, w Galicji
Wschodniej państwo ukraińskie. Rozgorzały walki. Polacy obronili Lwów, w czym
wsławiły się Orlęta Lwowskie, a później armia polska wyzwoliła pozostałe tereny.

10 listopada 1918 r. Józef Piłsudski przybył do Warszawy. 11 listopada 1918 r. Rada
Regencyjna przekazała mu komendę nad wojskiem i misję utworzenia rządu. 22
listopada 1918 r. objął on funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa do czasu
zwołania Sejmu Ustawodawczego. 28 listopada 1918 r. zostały wydane dwa dekrety: o
ordynacji wyborczej i terminie wyborów – 26 I 1919 r. oraz okręgach wyborczych,
które określały aspiracje terytorialne państwa. Jeszcze przed wyborami i rozpoczęciem
Konferencji Pokojowej w Paryżu Naczelnik Państwa J. Piłsudski 16 stycznia 1919 r.
powołał rząd z premierem i ministrem spraw zagranicznych Ignacym Paderewskim.
Po wyborach do sejmu J. Piłsudski pozostał nadal Naczelnikiem Państwa, zaś
premierem – Ignacy J. Paderewski. Rząd polski został uznany przez wiele krajów
świata, w tym zwycięską koalicję. Wybór I. Paderewskiego na premiera miał bardzo
duże znaczenie polityczne, gdyż miał on liczne kontakty i wpływy wśród polityków
Ententy i Stanów Zjednoczonych.

Dnia 18 I 1919 r. nastąpiło otwarcie konferencji pokojowej w Paryżu. Ze strony
polskiej uczestniczyli w niej Roman Dmowski, Ignacy Paderewski. KNP pełnił
funkcję przedstawicielstwa polskiego rządu w rokowaniach pokojowych.
Traktat pokojowy został podpisany 28 VI 1919 r. W imieniu Polski swe podpisy
złożyli Roman Dmowski i Ignacy Paderewski. Traktat określał tylko w części granicę
Polski, tj. granicę polsko-niemiecką z tym, że na Górnym Śląsku oraz Warmii i
Mazurach miały odbyć się plebiscyty.
W rezultacie wszystkie granice Polski zostały wywalczone.

Wyzwalanie Polski rozpoczęło się na Śląsku Cieszyńskim. 19 października 1918 r.
powstała pierwsza polska lokalna władza – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego.
Niestety Czechosłowacja, wykorzystując bardzo ciężką sytuację Polski w czasie
wojny w 1920 r., zajęła wówczas te tereny, uzyskując na to akceptację aliantów, mimo
że ludność na zajętych terenach była zdecydowanie polska.
8
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”

31 października 1918 r. wyzwolono Kraków, rozbrajając Austriaków. Galicję
Zachodnią wyzwolono w ciągu kilku dni bez rozlewu krwi. W Galicji Wschodniej
Polacy musieli stoczyć walki z Ukraińcami. W Królestwie doszło do walk z
Niemcami. Zginęło około 100 Polaków. Żołnierze niemieccy, którzy chcieli jak
najszybciej wrócić do kraju, utworzyli Niemiecką Centralną Radę Żołnierską, która
przejęła prawa dowódcze i uzgodniła z pełnomocnikiem wydelegowanym przez J.
Piłsudskiego ewakuację Niemców z Królestwa.
80 tys. Niemców – żołnierzy i cywilów ewakuowano z terenów Królestwa do 19
listopada 1918 r.
Największą rolę w rozbrajaniu Austriaków w Galicji i Niemców Królestwie odegrała
POW. J. Rosiński napisał: Polska Organizacja Wojskowa może być dumna ze swego
udziału w oswobadzaniu Polski od potęg rozbiorczych i okupantów. Nie chodzi o
ostateczne sukcesy listopadowe, ale o prowadzoną przez lata akcję budzenia
niepodległości w Polakach i przygotowanie ich do powstania.

27 XII 1918 r. wybuchło powstanie w Wielkopolsce. Rozgorzały zaciekłe walki z
Niemcami, które przekształciły się w regularną wojnę polsko-niemiecką. Walki trwały
prawie dwa miesiące. W czasie walk ukształtowała się 60-tysięczna, świetnie
zorganizowana i wyekwipowana, o patriotycznej postawie i zwycięska już Armia
Wielkopolska. 3 maja 1919 r. defilowała ona przed koalicyjnymi misjami
wojskowymi i polskimi posłami sejmowymi.
W styczniu 1920 r. obsadziła zachodnią granicę wywalczoną podczas Powstania
Wielkopolskiego i ustaloną przez Traktat Wersalski. Niedługo armia ta wzięła udział
w walkach na innych frontach polskich. Pełen uznania dla waleczności Wielkopolan
był J. Piłsudski. Ich oddziały nazywał „żelaznymi pułkami”.

Górny Śląsk został w 1921 r. przyłączony do Polski w wyniku 3 Powstań Śląskich.
M. Czapliński w „Dzieje Śląska od 1806 do 1945 roku” pisze: (...) choć terytorialnie
wygrała Rzesza, to jednak gospodarczo Polska, po której stronie znalazło się aż 53
kopalnie węgla (po stronie Niemiec 14), wszystkie 9 hut żelaza, 10 kopalń rud cynku i
ołowiu (na 15), 5 hut żelaza (na 9), wszystkie 18 hut cynku, ołowiu i srebra. Niemcy
szacowali, że stracili 9/10 zasobów węgla kamiennego. Przyłączenie Górnego Śląska
miało ogromny, pozytywny wpływ na gospodarkę Polski.
9
Materiały do II etapu konkursu historycznego „Wypędzenia, wywózki, martyrologia i zwycięstwa Polaków. Kształtowanie się Polski
niepodległej, wielkie zwycięstwa i osiągnięcia Polski”

20 kwietnia 1919 r. wojsko polskie opanowało Wilno. Wcześniej przedstawiciele
Polski zaproponowali Litwie wspólne działania, czyli restytucję unii Litwy z Polską,
na co Litwa się nie zgodziła.

Ostatnim etapem odzyskiwania przez Polskę niepodległości i jej kształtowania się
była wojna w 1920 r. z Rosją bolszewicką. Po wielkim polskim zwycięstwie, w
Traktacie Ryskim, zawartym między Polską a Rosją w 1921 r., zostały ustalone
wschodnie granice II Rzeczypospolitej.
Wacław Lipiński w artykule „O dziejach odbudowy państwa polskiego” mocno
podkreśla, że w zdobyciu niepodległości, obok czynników zewnętrznych, ogromne znaczenie
miały czynniki wewnętrzne. Stwierdza: sami wywalczyliśmy niepodległość Polski, gdy
okoliczności złożyły się pomyślnie (listopad 1918), zajmując obszary kraju oraz własnym
wysiłkiem uwalniając je od wroga. Dalej dodaje: dzięki posiadaniu siły wojskowej, tworzonej
w czasie wojny światowej i uzyskiwanym przez nią aktom publicznoprawnym, z przedmiotu
wśród walczących stron – staliśmy się podmiotem. Wśród państw podpisujących traktat
wersalski znajduje się Polska jako kontrahent, jako przedmiot prawa międzynarodowego.
10