17. JAKIE SĄ RÓŻNICE MIĘDZY MIĘDZYNARODOWYM PRAWEM

17. JAKIE SĄ RÓŻNICE MIĘDZY MIĘDZYNARODOWYM PRAWEM HUMANITARNYM A
PRAWAMI CZŁOWIEKA?
Międzynarodowe prawo humanitarne i międzynarodowe prawo praw człowieka (zwane dalej prawami
człowieka) uzupełniają się nawzajem. Obie dziedziny zmierzają do ochrony jednostki, ale w
odmiennych okolicznościach i odmiennymi metodami.
Prawo humanitarne należy stosować w sytuacjach konfliktu zbrojnego (zob. odpowiedź na pyt. 7),
natomiast prawa człowieka, czy przynajmniej niektóre z nich - zawsze, zarówno w czasie wojny, jak i
pokoju.
Celem prawa humanitarnego jest ochrona ofiar poprzez wysiłki zmierzające do ograniczenia cierpień
spowodowanych wojną, natomiast prawa człowieka zmierzają do ochrony jednostki i ułatwiania jej
rozwoju.
Prawo humanitarne zajmuje się przede wszystkim sposobem traktowania osób, które dostały się w
ręce przeciwnika, a także sposobem prowadzenia działań zbrojnych, zaś prawa człowieka,
ograniczając władzę państwa nad jednostką, dążą do zapobieżenia arbitralnemu postępowaniu.
Prawa człowieka w żaden sposób nie zajmują się sposobem prowadzenia operacji wojskowych.
Prawo humanitarne tworzy mechanizmy zapewniające jego przestrzeganie, które umożliwiają ciągłą
kontrolę nad metodami wprowadzania go w życie; kładzie ono nacisk na współpracę między stronami
konfliktu a neutralnym pośrednikiem w celu zapobiegania naruszeniom. Dlatego też MKCK, którego
zadaniem jest zapewnianie przestrzegania prawa humanitarnego, przywiązuje wagę przede
wszystkim do umiejętności perswazji.
Mechanizmy kontrolowania przestrzegania praw człowieka są bardzo różne. W wielu przypadkach na
odpowiednich instytucjach spoczywa obowiązek ustalenia, czy państwo naruszyło te prawa, czy te nie.
Na przykład Europejski Trybunał Praw Człowieka może, po zakończeniu postępowania w konkretnej
sprawie, oświadczyć, że władze danego państwa naruszyły Europejską Konwencję o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności. Na władzach tych spoczywa wówczas obowiązek zastosowania
środków niezbędnych do zapewnienia, że sytuacja wewnętrzna odpowiada standardom określonym w
tej konwencji. Mechanizmy wprowadzania w życie praw człowieka mają zasadniczo na celu
umożliwienie odszkodowania za doznane krzywdy.
DOKUMENTY Z ZAKRESU PRAW CZŁOWIEKA
Spośród licznych dokumentów, które obecnie obowiązują w tej dziedzinie, należy wymienić:
- Powszechną Deklarację Praw Człowieka, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne NZ w 1948 r.;
- Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.;
- Amerykańską Konwencję Praw Człowieka z 1969 r.;
- Afrykańską Kartę Praw Człowieka i Ludów z 1981 r.;
- międzynarodowe pakty praw człowieka z 1966 r.;
- Konwencję Narodów Zjednoczonych o Prawach Dziecka z 1989 r.
Na temat głównych dokumentów z zakresu międzynarodowego prawa humanitarnego zob. odpowiedź
na pyt. 4.
"RDZEŃ"
W międzynarodowych dokumentach dotyczących praw człowieka znajdują się postanowienia
upoważniające państwa, których istnienie jest zagrożone w wyniku poważnego niebezpieczeństwa
publicznego, do zawieszenia praw zawartych w tych dokumentach. W sposób wyjątkowy
potraktowano pewne fundamentalne prawa wymienione w każdym traktacie, które muszą być
przestrzegane we wszelkich okolicznościach, bez możliwości jakiegokolwiek zawieszenia. Do tych
praw należą, w szczególności, prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego karania lub traktowania,
zakaz niewoli i poddaństwa, a także zasada praworządności i niedziałania prawa wstecz. Te
najbardziej fundamentalne prawa, które muszą być przestrzegane przez państwa we wszelkich
okolicznościach - nawet w przypadku konfliktu lub zamieszek - są znane jako „rdzeń” praw człowieka.
PUNKTY ZBIEŻNOŚCI
Skoro prawo humanitarne należy stosować właśnie w sytuacjach wyjątkowych, jakimi są konflikty
zbrojne, to treść praw człowieka, które muszą być przestrzegane przez państwa we wszelkich
okolicznościach (czyli "rdzeń") wykazuje zbieżność z fundamentalnymi gwarancjami, jakie występują
w prawie humanitarnym, np. zakazem tortur lub egzekucji w trybie doraźnym (art. 75 protokołu I i art. 6
protokołu II).