Wansel Danuta

Upośledzenie umysłowe
Dział pedagogiki specjalnej zajmuje się problematyką wychowania i
kształcenia dzieci o obniżonej sprawności umysłowej. Przedmiotem jest jednostka
upośledzona umysłowo. Zadaniem jest ustalenie takich metod i form rewalidacji,
które jednostce upośledzonej zapewniałyby optymalny, wszechstronny rozwój,
maksymalne przystosowanie do warunków społecznych.
Upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do strefy poznawczej, ale
obejmuje całą osobowość. Ze względu na osłabienie sił rozwojowych i
psychicznych używa się innych określeń:
- niedorozwój umysłowy
- osłabienie sprawności
- psychosteria
M Grzegorzewska wyróżnia 2 terminy dotyczące upośledzenia umysłowego
1. Niedorozwój umysłowy od urodzenia dziecka lub wcześniejszego
dzieciństwa. Występuje zawsze wstrzymywanie rozwoju mózgu i wyższych
czynności nerwowych.
2.Otępienie – Występuje później jako osłabienie, rozpad procesów korowych,
uszkodzenie czynności umysłowych dotychczas pełnowartościowych.
W piśmiennictwie amerykańskim upośledzenie umysłowe określane jako
opóźnienie zdolności przystosowania społecznego.
Biologiczne czynniki upośledzenia umysłowego, przyczyny patogenne, czynniki
genetyczne działające przed i trwa po zapłodnieniu
a) czynniki patologenne działające na komórkę rozrodczą, nieprawidłowe
genny od rodziców
b) chromosomów na zygotę, zaburzenia rozwoju zapłodniczej komórki między
innymi anomalie chromosomów
Najczęściej występują anomalia
- Zespół DAWNA – najczęściej jest to trisomiachromosonowa w postaci
prostej obecności nadliczbowego chromozonu lub też translacji
chromosomu 21 na inny chromozon.
- Zespół PATONA – trizomia chromozomowa ( mało głowie, rozszczep
podniebienia )
- Zespół EDWARDSA – trizomia chromozonu 18 ( wady kostne narządów
wewnętrznych, wydłużona czaszka )
- Zespół TURNERA – anomalia chromosomów płciowych 45x
Czynniki zewnątrzpochodne działające po zapłodnieniu.
Działające na zarodek i płód
-
Wirusy ( embriopatie wirusowe),
Naświetlania promieniowaniem
Środki toksyczne
Zakażenia przez pasożyty
niedobory pokarmowe i witaminowe
Działające na dziecko w czasie porodu
-
bezpośredni uraz układu nerwowego
wylewy śródczaszkowe w skutek urazu
zaburzenia w krążeniu płodowym ( zmartwienie )
środki toksyczne podawane matce
Działające na dziecko po urodzeniu (tzn. encefalopatia wczesnodziecięca )
-
urazy
infekcje wirusowe i bakteryjne
intoksykacje
zaburzenia hormonalne
inne schorzenia
20.XII.1921 r została uchwalona, przez zgromadzenie ogólne Narodów
Zjednoczonych, deklaracja praw osób upośledzonych umysłowo (art. 7 str. 99)
1. Opieka we wczesnym rozwoju dziecka przez rodzinę
2. Opieka przedszkolna
3. Opieka w okresie szkolnym
a) Kształcenie uzdolnień manualnych i korygowanie zaburzeń
motorycznych dziecka
b) Wczesne przysposobienie do pracy zawodowej
c) Kształcenie zawodowe
d) Pomoc w zatrudnieniu
Stosunek społeczeństwa do upośledzonych umysłowo
a)
b)
-
-
W starożytności - dzieci szatana należy pozbawić życia
Pierwsze zakłady opiekuńcze powstały na przełomie XVII i XVIII wieku
1837r. Pierwsza szkoła dla upośledzonych umysłowo w Paryżu
1852r. Pierwsza szkoła w USA
W pierwszej połowie XIX wieku powstaje wiele zakładów opiekuńczo –
wychowawczych, zostaje wprowadzony obowiązek szkolny
Okres międzywojenny zahamowanie rozwoju szkolnictwa socjalnego, w
1933r. Wprowadzono ustawę w Niemczech o zapobieganiu dziedzicznie
obciążonego potomstwa. Zlikwidowano szkoły i zakłady zajmujące się
dziećmi, niegodnymi życia.
Po II wojnie światowej następuje okres odnowy formy opieki i kształcenia
osób upośledzonych
W 1917r. powstała pierwsza szkoła dla upośledzonych w Łodzi
W 1919r. W Warszawie i Poznaniu
W 1960r. Powstała organizacja społeczna – był to Komitet pomocy dziecka
specjalnej troski.
Symptologia stopni upośledzenia umysłowego
a)
b)
c)
d)
1. Upośledzenie w stopniu lekkim:
Spostrzeżenie – najczęściej w normie, mała szybkość i precyzyjność
spostrzegania, trudność z odróżnianiem istotnych szczegółów.
Uwaga – skoncentrowana na materiale konkretnym. Słaba i krótka
koncentracja na materiale abstrakcyjnym. Ograniczony zakres uwagi.
Pamięć – zachowana na dobrym poziomie pamięć operacyjna,
obniżone funkcje pamięci logicznej i dowolnej. Wolne tempo uczenia
się. Pamięć piosenek, wierszy, przypadki uzdolnień muzycznych i
plastycznych.
Myślenie – dominuje konkretno – obrazowe nad abstrakcyjnym
myśleniem pojęciowym. Obniżenie funkcji abstrahowania,
e)
f)
g)
h)
i)
j)
uogólniania, rozumowania przyczynowo – skutkowego,
wnioskowania, uogólniania i tworzenia pojęć. Zwolniony tok
myślenia, płynność, giętkość, samodzielność myślenia.
Mowa – opóźniony rozwój mowy, pojedyncze wyrazy do 3 r.ż.
Formowanie zdań w 5-6 r.ż. Trudność z wymawianiem myśli,
agramatyzm, ubogi słownik. Często wady wymowy.
Maksymalny poziom rozwoju umysłowego – w wieku 15-21 lat
osiąga wiek inteligencji 8-12 lat.
Procesy wykonawcze – motoryka: opóźniony rozwój ruchowy –
siadanie w końcu 1 r.ż. ; chodzenie pod koniec 2 r.ż. Brak precyzji
ruchów, ruchy słabo skoordynowane. Pełny zakres samoobsługi
Procesy emocjonalne – motywacyjne i dojrzałość społeczna:
zachowana uczuciowość wyższa, osłabiona kontrola emocji,
popędów, dążeń. Utrudnione przystosowanie społeczne, choć niektóre
dzieci osiągają znaczny stopień uspołecznienia. Maksymalny poziom
dojżałośći społecznej – 17 lat.
Terapia, nauka – przedszkole normalne, od 2 roku nauki – szkoła
podstawowa specjalna, której program obejmuje materiał 5 klas
szkoły normalnej. Szkoła zawodowa specjalna.
Praca – możliwie dobre opanowanie czynności zawodowych. Praca w
wyuczonym zawodzie zwykłych zakładach pracy lub w zakładach
pracy chronionej.
2.Upośledzenie w stopniu umiarkowanym:
a) Spostrzeganie – obniża sprawność, spostrzeganie cech konkretnych,
nieodróżnialnie istotnych cech,
b) Uwaga – dominuje uwaga mimowolna, trudność z koncentrowaniem uwagi
dowolnej. Dobra koncentracja uwagi na interesujących przedmiotach i przy
wykonaniu prostych, mechanicznych czynności.
c) Pamięć – ograniczony zakres pamięci, bardzo wolne tempo uczenia się.
Pamięć prostych piosenek i wierszy. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć
zdanie ( 16-18 sylab ), 5 cyfr
d) Myślenie – dominuje myślenie konkretno – obrazowe, definiowanie pojęć
przez opis, znaczenie użytkowe, funkcjonalne. Upośledzenie funkcji
abstrahowania, uogólniania, rozumowania przyczynowo – skutkowego,
e)
f)
g)
h)
i)
j)
wnioskowania, uogólniania i tworzenia pojęć. Wolne tempo, sztywność,
niesamodzielność myślenia, brak krytycyzmu.
Mowa – znacznie opóźniony rozwój mowy, pojedyncze wyrazy około 5 r.ż.
Formowanie zdań około 7 r.ż. Trudność z wypowiadaniem myśli,
agramatyzmy, brak pojęć abstrakcyjnych. Wymowa wadliwa, niewyraźna.
Maksymalny poziom rozwoju umysłowego – w wieku 15 lat osiąga wiek
inteligencji charakterystyczny dla 7-8 r.ż.
Procesy wykonawcze – motoryka: poważnie opóżniony rozwój ruchowy –
siadanie w 2 r.ż., chodzenie w 3 r.ż. Brak precyzji i koordynacji ruchów.
Radzenie sobie z samoobsługą.
Procesy emocjonalno – motywacyjne i dojrzałość społeczna: zachowana
wrażliwość emocjonalna, przywiązanie do wychowawców. Słaba kontrola
emocji, popęd, dążeń. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej – 10 lat.
Terapia, nauka – przedszkole specjalne. Szkoła życia – elementy nauki
czytania, pisania, liczenia. Przyuczenie do wykonania prostych czynności
zawodowych, obsługi prostych maszyn i urządzeń.
Praca – pod nadzorem w zakładach pracy chronionej
3. Upośledzenie w stopniu znacznym:
a) Spostrzeganie – znacznie obniżona sprawność, dokładność i szybkość
spostrzegania. Trudności w rozpoznawaniu przedmiotów, wyodrębniania
elementów całości.
b) Uwaga – mimowolna, brak uwagi dowolnej. Koncentracja uwagi na
przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb i wyróżniających się np.
barwą.
c) Pamięć - mała trwałość i zakres pamięci. Zapamiętywanie najprostszych
układów ruchowych na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie
(12 sylab) , 4 cyfry , zapamiętać i wykonać 3 proste polecenia.
d) Myślenie – dominuje myślenie senoryczno – mototyczne , definiowanie
pojęć przez znaczenie użytkowe. Głębokie upośledzenie myślenia pojęciowo
– słownego.
e) Mowa – głębokie opóźnienie rozwoju mowy, pojedyncze wyrazy w wieku
szkolnym. Najczęściej brak umiejętności budowania zdań i odmiany przez
przypadki. Wypowiedzi monosylabami lub jednym wyrazem. Wymowa
bełkotliwa.
f) Maksymalny poziom rozwoju umysłowego – w wieku 8 – 10 lat osiąga wiek
inteligencji do 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu
intelektualnego dziecka w wieku 5 – 6 lat.
g) Procesy wykonawcze – motoryka: głęboko opóźniony rozwój ruchowy –
siadania i chodzenia w wieku przedszkolnym, upośledzona motoryka rąk.
Możliwość nauczenia się ( po długich ćwiczeniach ) ruchów niezbędnych do
wykonania prostych czynności związanych z samoobsługą.
h) Procesy emocjonalno – motywacyjne i dojrzałość społeczna: zachowana
wrażliwość emocjonalna, przywiązanie, wyrażenie uczuć w sposób
prymitywny. Brak kontroli emocji, popędów; wymaga stałej pomocy,
kontroli. Dba o higienę osobistą, realizuje proste wyuczone potrzeby.
Maksymalny poziom dojrzałości społecznej jak w wieku 7 – 8 lat.
i) Terapia, nauka – przedszkole specjalne. Szkoła życia – nauka samoobsługi.
Możliwość nauczenia się podpisywania, rozpoznawania i pisania
codziennego z pomocą i pod stałym nadzorem.
4. Upośledzenie w stopniu głębokim
a) Spostrzeganie – głęboko zaburzona sprawność spostrzegania. Czasami nie
udaje się wywołać fiksacji wzroku na przedmiocie. Reakcje głównie na
bodźce sygnalizujące pokarm.
b) Uwaga – czasami brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej. Pamięć
zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowaniu
prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu.
c) Myślenie – niewykształcone. Mowa – niewykształcona, opanowanie 2-3
wyrazów, rozumienie kilku prostych poleceń.
d) Procesy wykonawcze – motoryka: zdolność opanowania chodzenia. Ruchy
stereotypowe, automatyczne, nie służące wykonaniu czynności.
e) Procesy emocjonalno – motywacyjne i dojrzałość społeczna – zdolność do
wyrażania prostych emocji. Najczęściej brak objawów życia uczuciowego i
przejawów samodzielności, Możliwość nauczenia ( w wyniku długotrwałych
ćwiczeń) sygnalizowania potrzeb fizjologicznych. Maksymalny poziom
dojrzałości społecznej w wieku 4 lat.
f) Terapia, nauka – dzieci zwolnione od obowiązku szkolnego. Najczęściej
przebywają w zakładach specjalnych. Wymagają opieki i pielęgnacji.
Osobom chorym z upośledzeniem umysłowo jak i innym osobom
niepełnosprawnym należy zapewnić szczególne prawo do pomocy w
uzyskaniu pełni rozwoju i uznania w środowisku. Osobę upośledzoną należy
przygotować do jak najlepszych zadań w pracy zawodowej i w miarę
możliwości uniezależnienia jej od pomocy społecznej. Jednostkę
upośledzoną należy wszechstronnie kształcić i umożliwiać jej optymalny
rozwój, aby jak najlepiej mogła wypełniać swoje zadania społeczne.
Ochrona zdrowia psychicznego człowieka jest integralnączęścą
całego systemu ochrony zdrowia. Podobnie psychiatryczna opieka wchodzi
w skład społecznej służby zdrowia. Psychiatryczna ósma zdrowotna to
proces wychowania, edukacji i informacji w zakresie profilaktyki, terapii i
rehabilitacji zaburzeń psychicznych w celu kształcenia postaw społecznych
w kierunku korzystnym dla zdrowia psychicznego i podnoszenia kultury
zdrowotnej społeczeństwa. Podstawowe problemy pacjentów choruch
psychicznie i upośledzonych umysłowo wiążą się z ich pracą i domem.
Znalezienie dla nich pracy jest sprawą trudną. Wiele zakładów pracy
zwalnia pracowników psychicznie chorych. Chory psychicznie powinien,
jeśli tylko jest to możliwe, pracować w zwykłych zakładach. W wielu jednak
przypadkach nasilane przewlekłe zaburzenia psychiczne nie pozwalają na
wykonywanie dotychczasowego zawodu lub wymagają chronionych
warunków pracy. W naszym kraju zatrudnieniem inwalidów i organizacją
pracy chronionej dla chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo
zajmuje się prawie wyłącznie społeczność inwalidzka.