J - Historicus

Rio Grande = Rio Brawo – rzeka na granicy USA i Meksyku, ok. 3 000 km.
Cervantes – autor Don Kichota.
Truizm – wypowiedź zawierająca treść prawdziwą, ale powszechnie znaną, banał.
Kwietyzm – stan całkowitej bierności, bezczynności. Oddanie się kontemplacji.
Indianizm, tak jak afrykanizm są buntem przeciw supremacji białego człowieka. Niewolnicy najlepiej traktowani w Brazylii. Afrykanizm największy na Haiti.
Historia Ameryki Łacińskiej:
1. odkrycie i konkwista (podbój Am płd) XV i XVI
2. okres kolonialny XVI do XIX
3. walka narodowowyzwoleńcza w XIX
4. dalsze przeobrażenia
XIX/XX zmienia oblicze kolonializm – monopol królów zastąpiły koncerny kapitalistyczne.
Argentyna Kostaryka – kraje niemal białe. W Am Łac. 2000 języków i narzeczy, dziś 1200.
Cortes 1519-1520 podbija Azteków (Meksyk).
Pizzaro 1531-1535 podbił Inków (Peru).
4 wicekrólestwa:
1. Nowa Hiszpania – Meksyk
2. Nowa Kastylia – Peru
3. Nowa Grenada: [1717 wyodrębniona z wicekrólestwa Peru]: Wenezuela, Kolumbia z Panamą, Ekwador.
4. La Plata – Argentyna, Boliwia, Paragwaj.
4 kapitanie generalne: Kuba, Chile, Wenezuela, Gwatemala.
Wicekrólom podlegali gubernatorzy prowincji. W historii wicekrólami było tylko 4 kreoli.
Jednym z powodów walk narodowowyzwoleńczych była zazdrość Kreolów o Hiszpanów.
W Nowej Hiszpanii władza przechodzi z czasem w ręce metysów i Indian. Duże znaczenie królewskich intendentów.
W Ameryce płd władza Kreoli. W Brazylii inaczej.
Brazylię odkrył podczas rywalizacji z Hiszpanami Pedro Alvares Cabral w 1500 roku. Kolumb uważał wyspę za ląd stały, Cabral
ląd stały za wyspę.
Hiszpanie zakładali stolice w górach, Meksyk 2230 mnpm, Bogota stolica Kolumbii 2600, Suito w Ekwadorze Ekwadorze La Paz
Boliwia jeszcze wyżej. Portugalczycy znad morza, Rio de Janeiro.
Pierwsze niepodległość wywalczyło Haiti 1804. Ekspedycja na Santo Domingo 1802.
Odmowa uznania Józefa Bonapartego królem - pretekstem do ujawnienia autonomistycznych tendencji (Karol IV, Ferd VII abdy)
Podobnie jak w Hiszpanii utw się junty, które zaczęły odsuwać urzędników królewskich.
1820 – Fer VII organizuje wielką ekspedycję do Ameryki, jednak Rafael Riego spisek, ogłasza powstanie liberalne 1820-1823.
Fer VII zgodził się na przyjęcie konstytucji, wojna domowa, Fer VII zwraca się o pomoc do Św Przymierza. 1822 interwencja Fr.
Wprowadził rządy jeszcze bardziej absolutystyczne i okrutne – absolutyzm teokratyczny 1823-1834. (dzięki powstaniu w Hisz –
wybucha powstanie w Meksyku).
Państwa Św Przymierza przygotowywały interwencję do Am, ale protest W Bryt (handel), i USA (doktryna Monroego).
Hiszpanie ocaliła tylko wyspy: Kuba, Puerto Rico i Filipiny.
Nowa Granada = Wielka Kolumbia 1819-1823 - Wenezuela, Kolumbia z Panamą, Ekwador – 1830 autonomia.
Wenezuela
Francisco Miranda, Kreol uczestnik wojny o niepodległość ST Zj 1775-1783 i rew. Fr., sponsorowany przez Anglików,1806
zorganizował 2 nieudane wyprawy w Wenezueli. 1811 pod wpływem Bolivara powrócił do Wenezueli i wszedł w skład Kongresu,
który ogłosił jej niepodległość. niepodległość Republika przetrwała 1811-1812, klęska wydany Hiszpanom.
Od 1813 walkom przewodził Bolivar, jeszcze dwukrotnie powstała republika 1813-1814 i 1817.
1819 kongres proklamował Wielką Kolumbię: Wenezuela, Ekwador, Kolumbia z Panamą (wicekrólestwo Nowej Granady).
1830 – samodzielna republika.
Do 1935 epoka caudillos, rządy dyktatorskie 1830-1863 Paez, 1870-1889 Guzman Blanco, 1899-1835 Castro Ruiz i Gomez.
1854 zniesiono niewolnictwo
1858-1863 – wojna domowa między unitarystami (konserwatywna oligarchia, latyfundyści, kler) a federalistami (liberałowie i
burżuazja). 1870 rozwój kraju. Spór z W. Bryt o Gujanę Brytyjską. Spór z W. Bryt, Niemcami i Włochami o niespłacenie długów,
1902 interwencja i blokada portu. W. długów nie spłaciła.
Simon Bolivar – bohater wojen z Hiszpanią. Kreol, wykształcenie w Paryżu. Przyczynił się do proklamowania niepodległości
Wenezueli 1811. Podejmował kolejne próby 1813 i 1816. 1817 zakończona utw III Republiki Wenezueli. 1819 prezydent Wielkiej
Kolumbii: (Nowa Granada: Kolumbia z Panmą, Ekwador, Wenezuela).
1822-1824 z gen Juan de San Martin, wyzwolił Peru i Boliwię (od nazwiska), czasowo ich prezydentem, opracował konstytucję
Boliwii. Zwolennik Wielkiej Kolumbii z Peru i Boliwią. Nieudany kongres panamski 1826. 1830 złożył prezydenturę, zmarł 1830 –
rozpad. Bohater narodowy w wielu krajach.
Bolivar walczył na północy, San Martin na południu. Obaj spotkali się w Ekwadorze.
Kolumbia – 1819 wyzwolił Bolivar. Walki między konserwatystami: centralizacja, silna pozycja Kościoła a liberałami: zwolennicy
federacji i rozdział Kościoła od państwa. Konstytucja 1853, zniesiono niewolnictwo 1852. Zatargi graniczne z Ekwadorem.
Ekwador – 1809 junta rządząca ogłasza niepodległość, 1812 powstanie stłumione przez Hiszpanów. 1822 zwycięstwo Antonio Jose
de Sucre umożliwiło wojskom Bolivara wyzwolenie i włączenie do Wielkiej Kolumbii. 1830 Ekwador wystąpił z federacji.
Rywalizacja dwóch prowincji Sierry (konserwatyści) i Costy (liberałowie) – rządy na przemian, od 1895 – 1944 rządy liberałów.
Panama – od 1830 w składzie republiki Kolumbii. Znaczenie Panamy wzrosło z chwilą budowy kolei łączącej O. Spokojny z M.
Karaibskim. Potem jeszcze wzrosło w czasie budowy Kanału Panamskiego 1881. 1855-1886 miała autonomię wew, którą utraciła
wskutek dążeń secesjonistycznych. 1903 z inspiracji USA oderwała się od Kolumbii. Traktat 1903 przyznał USA wieczystą
dzierżawę strefy Kanału Panamskiego i stacjonowania wojsk
Panamski Kongres – 1826 z udziałem państw Meksyk, Zjednoczone Prowincje Ameryki Środkowej (5: Salwador, Honduras,
Gwatemala, Kostaryka, Nikaragua 1823-1839), Wielkiej Kolumbii i Peru, obserwatorzy z W. Bryt. Z inicjatywy Bolivara. Ideą
utworzenie konfederacji republik dla wspólnej obrony niepodległości gł przed Hiszpanią. Projekt konfederacji 4 państw i sojusz
przeciw Hiszpanii nie wszedł w życie, śm Bolivara i rozpad W. Kolumbii położył kres idei panamerykanizmu
południowoamerykańskiego.
Doktryna Monroego – 1823 w orędziu prezydenta do Kongresu, stwierdzała, że USA przeciwstawią się kolonizacji eur, w Ameryce
i uznawała wszelkie działania mocarstw eur za wrogie i godzące w bezpieczeństwo USA. Jednocześnie deklarowała, że USA nie będą
mieszały się w wew sprawy E. Stanowiła odpowiedź na ekspansję ros w Am Płn i próby przywrócenia przez państwa Św. Przymierza
władzy Hiszpanii w Ameryce Łac. 1904 rozszerzona o interpelacje Th. Roosevelta dopuszczającą interwencje zbrojne USA w A. Łac.
Panamerykanizm południowoamerykański – ruch postulujący współpracę państw amer. Idea zjednoczenia republik Am. Śrdk i
Płd. Zainicjowana przez Bolivara 1826 - Kongres Panamski, wraz ze śm Bolivara i rozpadem W. Kolumbii 1830 stracił znaczenie.
Panamerykanizm północnoamerykański – pod koń XIX ST Zj. Koncepcja ochrony i współpracy w celu obrony przed państwami
europ, gł na bazie ekonomicznej pod egidą USA.
1889 – w St Zj zorganizowano pierwszą konferencję, 1910 powołano Unię Panamerykańską. Próba podjęcia uchwał w sprawie
wspólnego arbitrażu, unii celnej, monetarnej, współpracy naukowej, inwestycji – nie podjęto uchwał. USA chciała zapewnić sobie
dominację. Wywodziła się z doktryny Monroego i uzupełniona formułą Th. Roosvelta 1904, który przyznał USA prawo do
interwencji militarnej w Ameryce Łac w obronie jej państw.
Peru, Boliwia, Chile.
Peru – próby obalenia władzy hiszp. 1811, 1812, 1814 stłumione. 1821 wkroczyła armia Jose de San Martina. 1821 ogłosił
niepodległość. 1824 ugruntował niepodległość gen Antonio Jose de Sucre. 1823 Kongres przekazał władzę Bolivarowi. 1826 obalono
jego dyktaturę. Boliwia narzuciła 1837 Konfederację Peruwiańsko-Boliwijską: walki wewnętrzne, chaos. Dopiero rządy Castilli
1844-1862 przywróciły spokój wew.
1866-1871 – wojna z Hiszpanią.
1878-1884 – przegrana wojna w przymierzu z Boliwią z Chile spowodowała utratę bogatych w saletrę prowincji.
Jose de San Martin – przywódca wojen niepodległościowych Am. Płd z Hiszpanią. Z zamożnej rodziny w Argentynie. Walczył w
Europie przeciw NB. 1814 przywódca walk wyzwoleńczych w Peru, Boliwii i Chile. 1814 wyzwolił Argentynę – 1816
proklamowano niepodległość. 1821 wyzwolił Peru i został jego protektorem, zwrócił się o pomoc do Bolivara aby utrzymać
niepodległość. 1822 zrezygnował z rządów i udał się do Francji, gdzie zm 1850.
Boliwia – (Górne Peru)
Antonio Jose de Scure – generał , walczył 1813 w Wenezueli pod rozkazami Bolivara (najwierniejszy współpracownik), razem z gen
de Santa Cruz 1822 zwycięstwo nad wojskami hiszp. i wyzwolenie Ekwadoru, 1824 Peru, 1825 wkroczył do Górnego Peru (Boliwii) i
na 2 lata z rąk Bolivara przejął prezydenturę w państwie, zamordowany skrytobójczo.
Andres de Santa Cruz – gen, metys. Pod dow Bolivara i de Sucre walczył w Ekwadorze i Peru. 1829 prez Boliwii. 1836 utw
konfederację z Peru i stanął jako protektor. Pokonany 1839 w wojnie z Chile. Po klęsce konfederacja rozpadła się.
Rządy caudillos wyczerpały Boliwię.
1879-1884 wojna o Pacyfik = wojna o saletrę z Chile i Peru. Przegrana pozbawia dostępu do O. Spokojnego oraz prowincji bogatej
w saletrę. Konflikt do dzisiaj.
1903 – wojna z Brazylią, traci prowincję bogatą w kauczuk.
Chile – 1810-1814 – nieudane powstanie Kreoli. Zwycięstwo armii Jose de San Martina 1817 ogłoszenie republiki.
1830-1871 rządy konserwatystów. Centralistyczna konstytucja.
Diego Portales – umocnił państwo, gospodarkę, finanse, silna flota. 1836 wypowiedział wojnę Konfederacji PeruwiańskoBoliwijskiej, zamordowany w trakcie wojny podczas buntu w armii.
1837-1839 Chile pokonało Konfederację Peruwiańsko-Boliwijską i doprowadził do jej rozpadu.
W latach 70 jedno z najbardziej rozwijających się państw o silnym przemyśle.
1879-1884 – wojna o Pacyfik. Wojna o saletrę. Gł bogactwa miedź i saletra. Zwycięska wojna z Peru i Boliwią. Do 1920
monopolista w handlu saletrą.
Argentyna, Paragwaj, Urugwaj.
Argentyna - wicekrólestwo La Platy (wyodrębnione z wicekrólestwa Peru 1776): Argentyna, Urugwaj, Paragwaj i Boliwia.
1810 – rada miejska Buenos Aires usunęła hiszp. Wicekróla i uznała władzę Ferdynanda VII, w jego imieniu powołała juntę, ale w
praktyce niezależną. Przywódcą patriotycznego ruchu, czł junty wobec rządu Mariano Moreno.
1816 wobec próby odzyskania przez Hiszpanów Buenos Aires kongres delegatów ogłosił deklarację niepodległ Jose de San Martin.
1816 proklamowano Zjednoczone Prowincje La Platy przez kongres delegatów, które jednak usamodzielniły się.
Do końca 70 XIX spory między Buenos Aires – model scentralizowanego państwa (unitaryzm), a resztą kraju – model federacji z
szeroką autonomią dla prowincji rządzonych przez caudillos.
1835-1852 – dyktatura Juan Manuel Rosasa – caudillo prowincji Buenos Aires. Po jego upadku konstytucja i system federacyjny.
Próba secesji prowincji Buenos Aires, ale pokonana i przyłączona do związku 1861. Wkrótce dzięki przewadze ekonomicznej
zdominowała go.
1865 – sojusz z Brazylią i Urugwajem przeciw Paragwajowi, dzięki czemu zyskuje terytoria.
Wojna paragwajska 1864-1870 – przyczyną roszczenia terytorialne Argentyny i Brazylii wobec Paragwaju. Pretekstem udzielenie
pomocy Urugwajowi napadniętemu przez Brazylię. Po zmianie rządu w Urugwaju – przystępuje do koalicji. W wyniku wojny
Paragwaj utracił 2/3 ludności, całkowity upadek, z którego się nie podźwignął. Okupacja kraju.
Emigracja z Europy 1857-1930 – 6 mln emigrantów. Związki z Europą czyniły ją przeciwnikiem panamerykanizmu – inwestycje.
Paragwaj – 1810 po obaleniu władzy w Buenos Aires Paragwaj ogłosił niepodległość w 1811.
1814-1840 rządy Rodriguez de Francia oraz rodziny Lopezów, Carlosa Lopeza i syna Francisco Solano Lopez do 1870.
Paragwaj był państwem izolowanym. Brazylia dopiero 1844 uznała niepodległość, Argentyna 1852.
Z tego powodu Paragwaj prowadził oryginalną politykę samowystarczalności – model egalitarnego społeczeństwa. W 60 stał się
jednym z najbardziej rozwiniętych państw. Zwrotem w dziejach stała się wojna.
1864-1870 – wojna paragwajska z Argentyną, Brazylią i Urugwajem. Klęska, strata 2/3 mieszkańców, do 1876 okupowany. Po
wojnie chaos. Potem kraj uzależniony od obcych kapitałów.
Urugwaj – 1811-1825 powstanie przeciw Hiszpanii Jose Gervasio Artigas, potem wojnę przeciwko Argentynie i Brazylii. (Oba
państwa Arg i Braz walczyły między sobą o Urugwaj). Interwencja Anglii, która chciała utworzyć państwo buforowe, doprowadziła
do niepodległości Urugwaju w 1825. Konstytucja 1830.
Rywalizacja przez 40 lat 2 partii: blancos – konserwatywno-klerykalnej (bogaci hodowcy bydła) i colorados – liberalna burżuazja
(burżuazja miejska z wybrzeża gł Montevideo).
1864-1870 – wojna paragwajska udział od 1865. W latach 70 stabilizacja, napływ obcego kapitału, gł bryt. Napływ imigrantów z E.
Brazylia –regent Portugalii Jan VI, który schronił się w Brazylii 1807 przed wojskami NB ogłosił Brazylię królestwem połączonym
unią personalną z Portugalią 1815. Wraca do Portugalii 1821.
1822 syn Pedro (Braganza) zerwał z Portugalią i proklamował cesarstwo. 1824 nadał konstytucję.
1825-1828 – wojna z Argentyną o Urugwaj. Spadek popularności 1831 abdykował na rzecz syna.
1840 koronacja Pedro II. W czasie cesarstwa osłabły związki z Portugalią. Nawiązane za to ścisłe związki z W. Bryt.
1864-1870 – wojna paragwajska. Koalicja Brazylii z Argentyną i Urugwajem.
Napływ emigrantów do pracy na plantacjach kawy. Umocnienie państwa w regionie.
13 V 1888 – pod naciskiem W. Bryt zniesiono niewolnictwo. Obaliło to cesarstwo 1889. Regentka Izabela II pod nieobecność ojca
Pedro II wprowadziła dekret o zniesieniu niewolnictwa – niezadowolenie plantatorów.
1891 – konstytucja, charakter federacji na wzór USA. Do I woj. św okres pomyślności.
Potem zbliżenie do USA i udział w I woj., św. Od 1917 po stronie Ententy.
Meksyk – 1794, 1799, 1800, 1809 – kreolskie spiski niepodległościowe poprzedziły powstanie w 1810.
1810-1815 wojna o niepodległość.
Przywódcy:
Miguel Hidalgo Costilla, ksiądz, Kreol, hasła zwrotu ziem Indianom, zorganizował armię (gł z Indian) i zwyciężył pod Monte de las
Cruces 1810. Mimo to powstanie upadło, rozstrzelany.
Jose Maria Morelos – ksiądz, po śm Hidalgo przywódca ruchu niepodległościowego. Zebrał przedstawicieli wyzwolonych rejonów,
którzy utworzyli Kongres Narodowy i proklamowali niepodległość 1814 i uchwalił radykalną konstytucję. Utracił wkrótce kontrolę
nad siłami co wykorzystali rojaliści. Rozstrzelany.
Hasła zniesienia niewolnictwa, równouprawnienia Indian sprawiły, że nie poparła ich cz Kreoli, co przyczyniło się do upadku
powstania.
1815 – przywrócono władzę hiszpańską.
1821 – pod wpływem wiadomości z Hiszpanii o rewolucji w 1820 ogłoszono niepodległość.
1822-1823 – krótkie rządy Augustyn de Iturbide jako cesarza. Ogłoszony przez wojsko ces. Doprowadził do kryzysu. Na wygnaniu,
po powrocie rozstrzelany.
1823 – ogłoszono republikę, 1824 konstytucja wzorowana na USA. 1829 zniesiono niewolnictwo.
Walki między konserwatystami a liberałami sprawia anarchię.
1836 odrywa się Teksas. Aneksja 1845 przez USA prowadzi do wojny meksykańskiej.
1846-1848 – wojna meksykańska, w jej wyniku Meksyk utracił połowę swoich terytoriów. Regres gospodarczy, uzależnienie od
obcego kapitału.
Antonio Santa Anna , generał, prezydent 1833-1855, faktyczny dyktator (wcześniej rojalista, poparł Iturbiego, bronił interesów
posiadaczy i kleru). Dow armii podczas wojny meks., w niewoli, 1853 zgodził się na kolejną cesję Arizony, obalony opuścił kraj.
1854-1855 – powstanie liberałów obaliło Santa Annę. Zapoczątkowało rewolucję liberalną zw reformą.
1854-1876 reforma ustrojowa, społ-gos: ustawa Lerdo – Koś mógł posiadać nieruchomości tylko do kultu rel., wypędzono
jezuitów, zakonników zwolniono z ślubów, wprowadzono taryfy czynności duchownych, oświata uniezależniona od Koś. – weszła w
skład konstytucji 1857. Konstytucja była powodem wojny domowej. Nastąpiła interwencja zbrojna NIII.
1858-1860 – wojna domowa –zwycięstwo liberałów, dekrety Juareza o wstrzymaniu spłaty długów (wojna secesyjna w USA 18611865) przyczyną interwencji gł Fr.
1862-1867 – interwencja zewn, drugie cesarstwo 1864-1867 – cesarzem arcyks Habsburg Maksymilian Ferdynand Józef. Pomoc
zbrojna USA dla Juareza (zwł po 1865), 1867 NIII kazał ewakuować oddziały fr. Maksymilian 1867 mimo apeli rozstrzelany.
1867-1876 – odrodzona republika – trudności, bojkot państw europ.
Benito Juarez– meks Boh nar. Indianin Zapotek. Po powrocie Santa Anny do władzy na wygnaniu. 1855 przyłączył się do rewolucji
liberałów i został przywódcą. 1858-1861 w czasie wojny domowej prezydent, rozdział Koś od państwa i redukcja stanu posiadania.
1861-1872 prezydent, bohater wojny narodowej. Wobec opozycji, coraz bardziej rządził po dyktatorsku. Ostatnie wybory wygrał
dzięki fałszerstwu, zm 1872.
Porfirio Diaza de la Cruz -1877-1911 – epoka tzw porfiriatu, czyli dyktatorskiej władzy. Metys, oficer Juareza.
- centralistyczne rządy oparte na armii, policji i sprawnej biurokracji – rządy policyjne
- popierał industrializację i urbanizację kraju, rozwój komunikacji - koleje, oświaty, obcy kapitał
- jednocześnie zaostrzają się konflikty społeczne, rasowe doprowadziły do rewolucji meksykańskiej.
- Inwestycje amer 1,5 mld, ang 700 ml – eksploatacja kraju niezadowolenie, rewolucja.
1910-1917 – rewolucja meksykańska – okres przeobrażeń, burżuazja przeciwna penetracji obcego kapitału, bunt chłopów przeciw
wielkiej własności ziemskiej.
Tymczasowa prezydentura Madery 1911-1913 zamordowany. Zamach stanu Huerty, który zmuszony ustąpił 1914 na rzecz
Venustiano Carranzy, ten rozpoczął walki z Willą i Zapatą – przywódcy chłopscy. Rozbił ich siły 1915. Przeprowadził reformę
rolną, nacjonalizację przemysłu. 1917 konstytucja, wprowadził nowoczesne ustawodawstwo pracy, 8h/dziennie, min płace, prawo do
strajku, laicyzacja państwa. Przeciwstawił się interwencji USA 1916/17.
1917 – uchwalenie konstytucji i wybór Carranzy końcem rewolucji meksykańskiej. Zamordowany 1920.
Zjednoczone Prowincje Am Środ – 1823-1839, federacja 5 państw: Gwatemali, Kostaryki, Hondurasu, Salwadoru i Nikaragui.
Walki między konserwatystami a liberałami doprowadziły do rozpadu federacji. (1821-1823 stanowiła część cesarstwa Meksyku).
Kuba – największa wyspa na Antylach. Ludność murzyńska i mulaci stanowiła większość. Bunty, 1843. Produkcja cukru. Ostania
kolonia hiszp. w Am. W okresie wydarzeń niepodległościowych w Am., utw się 3 obozy polityczne:
- reformistów – zwolenników reform pod rządami Hiszpanii
- independystów (independentyzm – dążenie do niepodległości)
- aneksjonistów – zwolenników przyłączenia do USA
1868-1878 powstanie narodowe, zapoczątkowało 30 letnią walkę o niepodległość. Powstanie stłumione a Kuba uzyskała
reprezentację w Kortezach. 1880 zniesiono niewolnictwo.
1895 wybuchło kolejne powstanie dowodzone przez Grajalesa i Gomeza.
1898 – wojna USA z Hiszpanią, Hisz utraciła Kubę, wojska USA do 1902 na wyspie.
1902 – proklamowano republikę. 1906 druga interwencja USA. Kapitały gł amer. Udział w I woj. św.
1956-1959 rewolucja kubańska, pierwsze socjalistyczne państwo w Ameryce.
Ernest Malinowski – projekt i budowa kolei transatlantyckiej 4600 km między Limą a Oroya.
Ignacy Domeyko – w Chile filareta i przyjaciel Mickiewicza,