Skóra a hormony – czy wygląd skóry może świadczyć o
advertisement
w zdrowym stylu dr n. med. Magdalena KrzyczkowskaSendrakowska Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie Polskie Towarzystwo Medycyny Prewencyjnej i Przeciwstarzeniowej Skóraa hormony dr n. med. Ewa Drozd-Styk ELESTHETIC CLINIC w Warszawie CENTER-MED Gabinet Endokrynologiczny Medycyny Prewencyjnej i Przeciwstarzeniowej w Lublinie czy wygląd skóry może świadczyć o zaburzeniach hormonalnych? 22 Medycyna Estetyczna i Anti-Aging NR 2/2014 w zdrowym stylu O glądanie pacjenta od wieków należy do najważniejszych etapów badania lekarskiego. Często już sam wygląd skóry może nasuwać myśl o rozpoznaniu danej choroby. Ma to szczególne znaczenie w zaburzeniach endokrynnych, gdzie nadmiar lub niedobór danego hormonu powoduje charakterystyczne zmiany skórne, mogące być swoistym markerem istniejących zaburzeń. Znajomość tych objawów przyśpiesza ustalenie rozpoznania i podjęcie skutecznego leczenia. Gruczoły wydzielania wewnętrznego to: przysadka mózgowa, tarczyca i przytarczyce, nadnercza, trzustka (z wyspami produkującymi hormony), jajniki i jądra. Przysadka mózgowa, zlokalizowana w centralnej części głowy, jest najistotniejszym gruczołem wydzielania wewnętrznego, gdyż zarządza praktycznie całym układem endokrynnym. Wydziela hormony pobudzające pracę tarczycy, nadnerczy, jajników i jąder oraz hormony odpowiadające za wzrastanie i laktację. Do najczęstszych chorób przysadki należą guzy, które wydzielają w nadmiarze poszczególne hormony tego gruczołu, co prowadzi do charakterystycznych objawów, ze zmianami wyglądu skóry włącznie. Guzy przysadki wydzielające hormon wzrostu dają objawy akromegalii z powiększeniem rysów twarzy (nos, wargi, żuchwa, uszy), rąk i stóp. Wydzielany w nadmiarze hormon wzrostu prowadzi do pogrubienia skóry, która sprawia wtedy wrażenie, jakby jej było zbyt dużo. Widać to dobrze na owłosionej skórze głowy, gdzie powstają głębokie fałdy (tzw. skóra głowy buldoga). Skóra chorego z akromegalią jest z reguły spocona, Ultrasonograficzne badanie tarczycy Nadmiar skóry w przypadku akromegalii – „skóra głowy buldoga” Szerokie i głębokie rozstępy w przypadku choroby Cushinga Ciemne zabarwienie skóry w przypadku niedoczynności nadnerczy – cisawica przetłuszczająca się, ze zmianami trądzikowymi oraz nadmiernym i mocnym owłosieniem. Częściej niż u zdrowych występują na niej brodawki, znamiona i naczyniaki. Niedobór hormonu wzrostu w przypadku niedoczynności przysadki sprawia, że skóra staje się wiotka, słabo napięta, cienka i obwisła. Guzem przysadki prowadzącym również do bardzo charakterystycznych objawów jest gruczolak wydzielający ACTH, wywołujący chorobę Cushinga. Nadmiar tego hormonu pobudza nadnercza do produkcji kortyzolu. Jego wysokie stężenie (tzn. nadczynność nadnerczy) powoduje zaś otłuszczenie twarzy, karku i brzucha, a także zanik mięśni, głównie kończyn. Chorobie towarzyszą nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i osteoporoza. Jednak najbardziej charakterystycznymi objawami są właśnie zmiany skórne, z tendencją do łatwego siniaczenia i znacznego ścieńczenia skóry. Widać to najlepiej na twarzy, która staje się czerwona z powodu prześwitujących przez cienki naskórek naczyń krwionośnych. Bardzo charakterystyczne jest pojawianie się szerokich i głębokich, sinawoczerwonych rozstępów skóry, głównie brzucha, rzadziej ud i pośladków. Te same objawy towarzyszą wysokiemu stężeniu kortyzolu wydzielanego przez guz nadnerczy – znacznie rzadziej występujący (mamy wtedy do czynienia z zespołem Cushinga). Niedoczynność nadnerczy spowodowana niedoborem kortyzolu, nazywana chorobą Addisona, charakteryzuje się osłabieniem i niskim ciśnieniem krwi. Polska nazwa – cisawica – najlepiej oddaje bardzo charakterystyczne ciemne zabarwienie skóry z silnym przebarwieniem brodawek sutkowych, linii papilarnych i blizn. Jednak spośród wszystkich choMedycyna Estetyczna i Anti-Aging NR 2/2014 23 w zdrowym stylu rób endokrynnych najczęściej występują zaburzenia czynności tarczycy. Hormony tarczycowe odpowiadają za regulację przemiany materii. Dlatego ich nadmiar – nadczynność tarczycy – poza chudnięciem czy szybkim biciem serca, prowadzi do nadmiernej potliwości i zwiększonego ucieplenia skóry. A skóra w dotyku staje się delikatna, wręcz aksamitna. Natomiast niedobór hormonów tarczycy – niedoczynność tego gruczołu – prowadzi do zwolnienia przemiany materii, tycia, ospałości i zwolnienia akcji serca. Skóra staje się blada, czasami z odcieniem żółtawym, zimna, sucha, szorstka i obrzęknięta. Zmiany te dobrze widać na łokciach. Wspólnym problemem medycyny estetycznej i endokrynologii są objawy związane z nadmiernym wydzielaniem androgenów (hormonów męskich) u kobiet. Przyczyną tego częstego, bo dotyczącego około 10% populacji kobiet, zjawiska jest najczęściej zespół policystycznych jajników (PCO), objawiający się zaburzeniami miesiączkowania i tendencją do tycia. Zespół ten związany jest z nadmierną produkcją androgenów przez jajniki. Inne, znacznie rzadsze, ale poważniejsze przyczyny nadmiernego wydzielania androgenów, to guzy nowotworowe jajników i nadnerczy. W tych przypadkach objawy choroby postępują bardzo szybko. Objawy skórne nadmiaru androgenów to: nadmierne owłosienie w miejscach nietypowych dla kobiet (hirsutyzm), przetłuszczanie się włosów i skóry – zmiany trądzikowe. Rzadko występujące u kobiet łysienie typu męskiego świadczy o wysokim stężeniu androgenów i zawsze wymaga szczegółowej diagnostyki endokrynologicznej. Zespół PCO związany jest też z reguły z nadmiernym wydzielaniem insuliny przez trzustkę. Hormon ten – odpowie24 Medycyna Estetyczna i Anti-Aging NR 2/2014 A B Suche i szorstkie łokcie w przypadku niedoczynności tarczycy (A – przed leczeniem, B – po nim) Nieprawidłowe nadmierne owłosienie (hirsutyzm) w przypadku zespołu PCO Rogowacenie ciemne (acantosis nigricans) w przypadku nadmiernego wydzielania insuliny u kobiety z zespołem PCO dzialny za przyswajanie cukru – wytwarzany w nadmiarze odpowiada za przyrost masy ciała w tym zespole. Cechami nadmiaru insuliny są ciemne przebarwienia skóry (rogowacenie ciemne – acantosis nigricans), występujące w okolicach dołów pachowych, pachwin, zgięć łokciowych i szyi. Niedobór hormonów płciowych (u kobiet estrogenów wydzielanych przez jajniki i testosteronu wydzielanego przez jądra u mężczyzn) zaz-nacza się z wiekiem. Eestrogeny kształtują ciało kobiece, odpowiadając m.in. za stan skóry, jej ukrwienie i wygląd. W okresie menopauzy, kiedy dochodzi do wygasania czynności jajników, w istotny sposób zmienia się wygląd skóry i tkanki podskórnej. Niedobór estrogenów czyni ją suchą, odwodnioną, z zaznaczonymi zmarszczkami wokół ust. Z powodu niedoboru kolagenu skóra staje się zwiotczała. U mężczyzn testosteron odpowiada za męski wygląd ciała. Z wiekiem zmniejsza się jego produkcja, zmieniając m.in. wygląd skóry, która staje się blada, atroficzna i sucha, z małymi zmarszczkami w kącikach oczu. Zaobserwowanie omawianych zmian skórnych, charakterystycznych dla zaburzeń endokrynnych, pozwala na szybkie rozpoznanie choroby. Leczenie większości chorób endokrynnych polega na odpowiednim uzupełnieniu niedoborów hormonalnych w przypadku niedoczynności danego gruczołu (np. tarczycy, nadnerczy, gonad) lub zahamowaniu wydzielania hormonów w sytuacji nadczynności (np. przysadki, tarczycy, nadnerczy). Postępowanie takie prowadzi z reguły do poprawy klinicznej i wycofania się dużej części zmian skórnych. Jest to leczenie przyczynowe, które należy podejmować przed zastosowaniem metod medycyny estetycznej, należących do działań objawowych.
