UWARUNKOWANIA AGRESJI

czy „spokój”
jest lekarstwem
na agresję
jak
radzić sobie
z agresorami
klasowymi
praktyczne
sposoby
rozwiązywania
konfliktów
między dziećmi
Zdobycie
kolejnych
sposobów
na unikanie
sytuacji
stresujących
jak
nauczyć się
nie krzyczeć
Oczekiwania
wobec warsztatu
na temat
Uwarunkowań
agresji
jak pomóc
dzieciom
dla których agresja
jest codziennością
Praktyczne
wskazówki
jak najlepiej
zareagować
na zachowania
agresywne
jak unikać
zachowań
agresywnych
u siebie
i innych
jak
nie dać się
sprowokować
do zachowania
agresywnego
Agresja – zachowanie, którego intencją jest
wyrządzenie szkody, krzywdy.
Agresja to nie to samo co przemoc, bo w przemocy
celem jest wywieranie wpływu.
formy
krzywdzenia
dzieci
fizyczne —
są to wszelkie formy
nieprzypadkowych urazów
powodowane u dzieci
przez ich opiekunów
zaniedbania
(emocjonalne i fizyczne),
czyli ignorowanie
potrzeb dziecka
w zakresie odżywiania,
odzieży, schronienia,
higieny, kształcenia,
wychowania
emocjonalne,
czyli świadome
niszczenie lub znaczne
obniżenie możliwości
rozwoju dziecka,
takie jak: ośmieszanie,
nieokazywanie pozytywnych
uczuć, nadmierny rygoryzm,
zastraszanie itp
seksualne,
czyli angażowanie dzieci
do aktywności seksualnej,
której dzieci nie rozumieją
i na którą świadomie
nie są zdolne przyzwolić
(np. wykorzystywanie dzieci
w pornografii, czynach
lubieżnych, gwałtach itp.)
Mobbing – trwające przez dłuższy czas wielokrotne narażanie jakiejś osoby (ofiary)
na negatywne działania ze strony innej osoby lub osób.
Podstawą jest nierównowaga sił ofiary i atakującego.
Bliskoznaczne polskie pojęcia:
Mobbing bezpośredni –
polega na otwartych atakach
Mobbing pośredni doprowadzenie do wyobcowania ofiary i odizolowania od reszty społeczności
np. niedopuszczanie do towarzystwa, wykluczanie,
Bullying ( tyranizowanie,dokuczanie ,dręczenie)
powtarzające się ataki fizyczne lub psychiczne
może to przybrać postać fizyczną ,werbalną, lub psychologicznego ataku na osobę.
Cechą ego zjawiska jest : dysproporcja siły między sprawcą i ofiarą
Bezpodstawne nękanie
Powtarzalność ataków
Wyraźny zamiar wywołania strachu lub chęć skrzywdzenia kogoś.
Zachowania tego typu dają sprawcy wyraźną przyjemność.
Dan Olweus - jeden z czołowych psychologów skandynawskich
od ponad 20 lat zajmujący się tym zagadnieniem - podaje taką definicję mobbingu:
„O zjawisku mobbingu można mówić wówczas,
gdy ofiara przez dłuższy czas jest wielokrotnie narażana na negatywne działania
ze strony innej osoby lub osób" (Olweus 1998).
Autor tej definicji dodaje, że cechą charakterystyczną mobbingu jest nierównowaga sił.
Osoba „atakująca" ma pozycję silniejszą od ofiary.
Nie można więc mówić o szykanach czy prześladowaniach w przypadku konfliktów
między dwiema osobami mniej więcej równie silnymi (fizycznie lub psychicznie).
Należy także rozróżnić prześladowania bezpośrednie i pośrednie.
Pierwsze polegają na otwartych atakach,
drugie — na doprowadzeniu do wyobcowania ofiary i odizolowania od reszty uczniów.
Szykanowane w ten sposób dziecko nie jest dopuszczane do „towarzystwa",
trudno mu jest znaleźć przyjaciół
Przyczyny skłonności
do zachowań agresywnych u dzieci
w opinii psychologów i pedagogów:
•
•
•
•
•
•
•
emocjonalne nastawienie rodziców, a zwłaszcza głównego opiekuna dziecka
Negatywne nastawienie rodziców, brak ciepła i bliskich więzi zwiększa ryzyko, że
dziecko będzie agresywne i wrogie wobec otoczenia;
przyzwalanie na agresywne zachowania dziecka.
Opiekunowie zbyt tolerancyjni wobec agresywnych zachowań dziecka w stosunku do
rodzeństwa, kolegów i dorosłych przyczyniają się do wzrostu agresji.
Do powstawania agresywnych schematów reakcji bardzo przyczynia się zbyt mało
miłości i opieki, a za dużo swobody w okresie dzieciństwa;
stosowanie przez rodziców metod wychowawczych opartych na sile, takich jak kary
cielesne, którym towarzyszą wybuchy złości i agresji.
Jest to zgodne z zasadą, że przemoc rodzi przemoc. Bardzo istotne jest wyznaczanie
dziecku wyraźnych granic, określenie, co mu wolno, a czego nie. Nie można jednak
uciekać się przy tym do przemocy fizycznej lub metod zbliżonych;
charakter samego dziecka, czyli rola czynników temperamentu
Przyczyny skłonności do zachowań agresywnych u
dzieci w opinii uczniów:
•
•
•
•
chęć popisania się przed innymi,
robienie tego dla przyjemności,
brak kultury i obycia
robienie tego dla szpanu.
„Wychowanie, w którym jest dużo miłości i zaangażowania
ze strony rodziców (opiekuna), wyraźne wytyczanie granic,
jak dziecku wolno, a jak nie wolno zachowywać się,
oraz niestosowanie metod wychowawczych opartych na sile
przyczynia się
do harmonijnego rozwoju dziecka
i do wzrostu jego samodzielności„
(Olweus 1998).
Rodzice, którzy dbają o psychikę dziecka,
w żadnym przypadku nie mogą pozwolić,
by uczestniczyło ono w ich wewnętrznych sporach.
Powołując się na wyniki badań socjologicznych Olweus uważa,
że na poziom agresji dziecka nie ma wpływu pochodzenie społeczne.
Badania socjologiczne wykazały,
że sytuacja socjalno-ekonomiczna rodziny,
czyli dochody, wykształcenie rodziców, standard mieszkania itp.
nie odgrywają żadnej roli i nie mają wpływu
na skłonność do prezentowania zachowań agresywnych.
Czynniki
sprzyjające agresji
i mobbingowi :
zarówno dzieci, jak i dorośli
częściej zachowują się
agresywnie widząc inną osobę
zachowującą się agresywnie.
Wpływ ten jest większy,
gdy pozytywnie oceniamy osobę,
z której bierzemy przykład
następuje osłabienie
hamulców moralnych
lub kontroli nad własnymi
agresywnymi zachowaniami,
gdy widzimy, że osoba,
z której bierzemy przykład,
jest wynagradzana
za swoją agresję
rozmywanie odpowiedzialności
przyczynia się
do zmniejszenia
Poczucia winy
i osłabienia wyrzutów sumienia
Inne czynniki sprzyjające agresji i mobbingowi
•
•
•
•
•
•
•
preferowanie wartości konsumpcyjnych i niedocenianie wartości egzystencjalnych i sensotwórczych, zbytnie zaabsorbowanie pracą przynoszącą
materialne i finansowe korzyści;
pogarszanie się sytuacji ekonomiczno-społecznej coraz większej liczby
rodzin, co skutkuje ograniczeniem możliwości zaspokajania podstawowych
potrzeb, w tym potrzeby prestiżu, uznania, sukcesu;
narastającą w społeczeństwie polskim frustrację z racji wysokich kosztów
transformacji, co wywołuje nawet wzrost emocjonalnej agresji w codziennych stosunkach międzyludzkich;
akcentowanie relatywizmu etycznego jako podstawy tworzenia zasad
współżycia społecznego; powoduje to odrzucenie norm moralnych, w
szczególności tych, które są niewygodne dla realizacji aktualnego celu;
czynniki emocjonalne z elementami agresji werbalnej, obserwowane m.in. w
środkach masowego przekazu;
totalną krytykę autorytetów,
powszechny w skali społecznej brak umiejętności w zakresie negocjowania
i rozwiązywania problemów;
Oznaki podstawowe rozpoznania agresji i mobbingu w szkole:
przezywanie,
upokarzanie, wyśmiewanie,
wyszydzanie, zastraszanie, zakrzykiwanie,
grożenie, zaczepianie, popychanie, szturchanie,
wciąganie w kłótnie i bójki,
w których są stroną słabszą,
takie dzieci nie bronią się,
lecz próbują uciec lub się wycofać (często płacząc),
zabieranie książek, pieniędzy i innych rzeczy,
siniaki, zadrapania, podarte ubrania.
Oznaki drugorzędne rozpoznawania agresji i mobbingu w szkole :
samotność w czasie przerw i
niedopuszczanie do grupy,
jako ostatni wybierani są do składu
drużyny w grach zespołowych,
 w czasie przerw starają się trzymać w
pobliżu nauczyciela lub innych dorosłych,
mają problemy z głośniejszymi
wypowiedziami na lekcjach, a
odpowiadając sprawiają wrażenie
niepewnych, nerwowych,
 wyglądają na sfrustrowane,
nieszczęśliwe, smutne i łatwo płaczą.
Oznaki rozpoznawania agresji i mobbingu w domu to:
> przychodzą do domu w podartych ubraniach, mają zniszczone podręczniki,
> nie są odwiedzani przez kolegów, rzadko są do nich zapraszani,
> nie lubią lub boją się chodzić do szkoły, z oporami wychodzą z domu,
> skarżą się na brak apetytu, bóle głowy i żołądka, zwłaszcza rano,
> do szkoły często bez uzasadnienia chodzą dłuższą drogą,
> mają kłopoty ze snem, koszmarne sny, płaczą w nocy,
> maleje ich zainteresowanie szkołą,
> sprawiają wrażenie nieszczęśliwych, samotnych w depresji, zdarzają się im
nagłe zmiany nastroju,
> proszą rodziców o pieniądze lub je kradną.
Cechy ogólne ofiar w ocenie nauczycieli :
Potencjalnie ofiary mogą być fizycznie słabsze od swoich rówieśników.
Boją się urazów fizycznych i dlatego unikają niebezpiecznych zabaw,
niektórych dyscyplin sportowych, bójek.
Mają słabą koordynację ruchową.
 Są ostrożne, wrażliwe, ciche, wycofane z życia, mało aktywne, nieśmiałe,
często płaczą.
Są niepewne, zalęknione, nieszczęśliwe, mają niską samoocenę,
podświadomie i pośrednio pokazują innym, że są nieszczęśliwe i mało
wartościowe, okazują swoją bezradność - widać, że są łatwym celem.
Mają trudności z pokazywaniem się w grupie towarzyskiej.
Łatwiej przychodzi im nawiązanie kontaktu z dorosłymi niż z rówieśnikami
Cechy ogólne ofiar w ocenie uczniów :
osoby nieśmiałe i delikatne,
dobrze się uczące i uprzejme wobec nauczycieli,
mające jakąś ułomność fizyczną,
popisujące się bogactwem
Charakterystyka ofiar prowokujących:
> Mają one porywczy temperament, bronią się, gdy ktoś je zaatakuje, chcą się
bić i próbują oddać, najczęściej z żałosnym skutkiem.
> Mogą być nadaktywne, ciągle w ruchu, nie potrafią się skupić — ogólnie są to
dzieci uciążliwe, wprowadzające zamieszanie i niepokój. Często są niedojrzałe i
niezdarne, miewają przyzwyczajenia drażniące otoczenie.
> Są nielubiane przez dorosłych, z nauczycielami włącznie.
> Mogą same usiłować dokuczać innym uczniom.
Obraz sprawcy mobbingu w szkole:
>Łatwo się irytuje, szydzi z innych, celowo mówi rzeczy, które mogą kogoś
zranić, grozi, wyśmiewa się, popycha innych, szturcha, bije, znęca się,
niszczy cudze rzeczy.
>Ma potrzebę dominowania i tyranizowania innych, chętnie ucieka się do
przemocy i groźby, dąży do realizacji swojej woli za wszelką cenę. Chełpi się
swoją faktyczną lub wyimaginowaną władzą nad pozostałymi uczniami.
> jest porywczy, impulsywny, cechuje go niski próg frustracji, ma trudności
z przystosowaniem się do panujących norm i zasad.
>Aby osiągnąć korzyści, chętnie oszukuje.
> Ogólnie jest zbuntowany, nieposłuszny i agresywny.
> Sprytnie wykręca się z trudnych sytuacji.
> Ma opinię twardego. Nie współczuje dręczonym uczniom. Ma dość
wysokie mniemanie o sobie.
>Stosunkowo wcześnie zaczyna łamać normy prawne i społeczne. Wpada
w złe towarzystwo, staje się chuliganem.
Kategoryzacje zachowań agresywnych ,
które wykształciły formy agresji typowe dla społeczności szkolnej
•
przemoc z powodu zawiści lub zazdrości
Rodzi się z racji przedmiotu, który inna osoba posiada lub faworyzowania kogoś
przez osobę, na której zdaniu nam zależy. W szkole często źródłem tej
przemocy jest sam nauczyciel, który faworyzuje niektórych uczniów.
Lekarstwem może być jak najdalej idące rezygnowanie z uznaniowości,
standaryzacja oceny pracy. Kontakt nauczyciela i ucznia jest mocny i
długotrwały. Kontakt nauczyciela z uczniem ustaje po zakończeniu lekcji. Zaś
kontakt ucznia z nauczycielem trwa , podczas odrabiania zadań domowych,
uczenia się materiału , odpytywania itp.
•
przemoc kompensacyjna
Jest wynikiem zemsty za to, że czegoś nie udało się zrealizować. Najbardziej
spektakularne ataki agresji w szkole mają ten podtekst. Zródłem jest coś co
często znajduje się poza szkoła. Dlatego należy dążyć do nawiązania trwałego
kontaktu z domem rodzinnym ,moe zmienić forme wywiadówek na dyskusje
,spotkania z udziałem uczniów i rodziców.
•
przemoc rywalizacyjna;
Przemoc tego typu ma swoje podłoże w różnicy w statusie materialnym i pozycji
społecznej rodziców. Rywalizacja jest podsycana jest w domu rodzinnym,
zwłaszcza , gdy kierowana przeciwko innemu uczniowie, pochodzącemu z
najbliższego otoczenia ( krewni, znajomi). Przemoc ta opiera się na chęci
poniżenia rywala, nie chęci zniszczenia. Jednak budzi bardzo poważne emocje i
może stać się źródłem głębokich kompleksów. Szkoła ze względu na konieczność
codziennego kontaktu naraża osobę dotkniętą
na przeżywanie trudności cały czas. Rywalizacja może dotyczyć ( ocen, wyglądu,
zręczności, posiadania różnych dóbr , w tym przyjaciół)
•
przemoc frustracyjna;
Źródłem przemocy frustracyjnej jest najczęściej niemożność osiągnięcia celu, lub
sytuacja, gdy jego realizacja staje się trudna. Przemoc frustracyjna może
przybierać różne formy: od intryg skierowanych przeciwko osobie uznawanej za
przeszkodę, po autoagresję (również w formie chęci zwrócenia na siebie uwagi).
Przemoc frustracyjna dotyczy osób czynnie zaangażowanych, dlatego w szkole
zdarza się raczej pośród uczniów posiadających cele naukowe (dobre oceny),
bądź społeczne (stanowisko w ciałach uczniowskich lub możliwość
reprezentowania szkoły np. w zawodach sportowych).
2.Kategorie zachowań agresywnych, które nie podlegają formalnym
zmianom ze względu na płaszczyznę występowania:
•
przemoc reaktywna;
celem tej przemocy jest obrona, a nie zniszczenie. Przemoc reaktywna powstaje w
obronie wolności, godności, własności osobistej lub innych ludzi. Przemoc ta ma
raczej wydźwięk moralnie akceptowalny. Rodzi się ze strachu, który może być
rzeczywisty lub wyobrażony, świadomy lub nieświadomy. Pochodzi też często z
manipulacji wzmagającej czyjeś poczucie zagrożenia. Może być więc efektem
docierających plotek, czy pomówień. Forma fizyczna tej przemocy zdarza się rzadko,
jeśli ma miejsce - zdradza głęboką frustrację, stanowi raczej efekt świadomości
wyczerpania wszystkich innych dostępnych środków zakończenie danego problemu.
•
przemoc wynikająca z pragnienia zemsty;
zemsta należy do jednego z poważniejszych rodzajów przemocy. Zazwyczaj wymaga
starannego przygotowania, snucia planów i ich precyzyjnego wykonania. Oznacza
konieczność dużego zaangażowania w sprawę, dlatego posługuje się niemal całą
osobowością i jest źródłem wewnętrznej pielęgnacji złości.
•
przemoc wynikająca z zachwiania wiary w kogoś lub w coś;
przemoc ta ma miejsce w chwili, gdy łamana jest wiara w życie, pokładana w kimś
ufność. Poprzedza ją głębokie rozczarowanie - rujnacja świata, cios w plecy. Z jej
powodu dochodzi często do wyzbycia się wszystkiego co przypomina daną osobę,
jak również znienawidzenia życia i chęci udowodnienia swej niezależności poprzez
cynizm i pęd niszczycielski.
Środki zaradcze na poziomie szkoły to:
> Przeprowadzenie ankiety wśród uczniów. Analiza sytuacji.
> Dzień poświęcony problemowi mobbingu w szkole (zamiast zwykłych lekcji).
> Większa kontrola podczas przerw (dyżury), częstsze interwencje.
> Więcej ciekawych zajęć pozalekcyjnych.
> Uruchomienie telefonu kontaktowego czynnego przez kilka godzin w tygodniu,
aby anonimowo porozmawiać o zaistniałych problemach.
> Ogólnoszkolne zebranie rodziców, panel z udziałem dorosłych i dzieci..
> Doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli i rodziców (grupy rozwojowe).
> Współpraca dom – szkoła oparta na rzeczywistym partnerstwie ,bez gier
Środki zaradcze na poziomie klasy:
Regulamin klasowy, zawierający normy postępowania
zapobiegające mobbingowi,
 wyjaśnienie problemu,
 nagradzanie i sankcje.
Godzina wychowawcza.
 Nauka poprzez współpracę.
Wspólne zajęcia wzmacniające
więzi między uczniami
 Zebranie rodziców, indywidualne rozmowy.
Środki zaradcze na poziomie jednostki:
Rozmowy ze sprawcami i ofiarami mobbingu.
Rozmowy z rodzicami, których problem dotyczy, ewentualnie także
w obecności dzieci.
Wykorzystanie pomocy ze strony „neutralnych" uczniów.
Pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkoły.
Fachowa pomoc psychologa (psychoterapeuty)
dla rodziców i uczniów
szykanowanych (także szykanujących).
Zmiana klasy lub szkoły.
Ćwiczenie:
Do klasy, po skończonych zajęciach prowadzonych przez Ciebie wpada
zdenerwowana matka, krzyczy ,że ocena wystawiona jest niesprawiedliwa.
Ewidentnie zachowanie tej kobiety jest agresywne , jesteś w trudnej sytuacji , bo
kobieta jest bardzo zdesperowana i nie ma mowy o jakiejkolwiek dyskusji
Najpierw musisz doprowadzić do tego aby się uspokoiła .
krok I
Nazwanie zachowania –
( PANI NA MNIE …… )
KRZYCZY
Krok II
Prośba -
( proszę
na mnie
NIE
krzyczeć )
Krok III
( jest mi przykro kiedy pani na mnie krzyczy)
Informacja zwrotna
Krok IV
(nie życzę sobie,
aby pani
Żądanie
na mnie
krzyczała)
Krok V
Zapowiedź sankcji
(jeśli będzie pani
na mnie krzyczała
nie będę z panią
rozmawiać)
Krok VI
Wykonanie sankcji ( )
Zalecana literatura :
Czyż E., Szymańczak M. (1995), Dziecko krzywdzone, próba opisu zjawiska.
Warszawa, Fundacja Dzieci Niczyje
Dahl R.(202) Matylda. Zysk i S-ka Poznań
Olweus D. (1998), Mobbingfala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać. Warszawa,
Wyd. Jacek Santorski & Co,
Ostrowska K. (2003), Agresja i przemoc w polskiej szkole — diagnoza zjawiska.
„Niebieska Linia", 4(27), s. 25-27.
Ostrowska K. (2004), Środowisko szkolne i jego bezpieczeństwo. Agresja i przemoc
w szkole. Wyniki badań 2003„Edukacja dla bezpieczeństwa", 5(21) listopad-grudzień
2004.
Pufal - Struzik I., (2007) pz Agresja i przemoc w szkole .
Rylke H., Węgrzynowska }., Milczarek A. (1998), Wychowanie przeciw przemocy.
Warszawa, Fundaq'a Bene Vobis.
Surzykiewicz J. (2000), Agresja i przemoc w szkole. Uwarunkowania
socjoekologiczne. Warszawa, CMPP-P,
Fromm E., Niech się stanie człowiek, Warszawa ,PWN 1994
Fromm E., Serce człowieka, jego niezwykła zdolność do dobra i zła, Warszawa
,PWN 1996
Legutko R., Spory o kapitalizm, Kraków, WUJ 1994
Stróżewski W., W kręgu wartości, Kraków, WUJ 1991