Źródła wiedzy o Ziemi

Źródła wiedzy o Ziemi
1 Geografia jako nauka
................................................................................................................................ 2
1.1 Przedmiot geografii ................................................................................................................. 2
1.2 Kształtowanie się geografii jako nauki – historia geografii ......................................... 2
1.3 Podziały geografii ................................................................................................................. 5
1.3.1 Podział geografii ze względu na przedmiot badań i ich metody .............................................5
1Geografia jako nauka
Przedmiot geografii
GEOGRAFIA – dział nauki badający zróżnicowanie powłoki ziemskiej pod względem przyrodniczym i
społeczno–gospodarczym oraz przestrzenne związki między powłoką ziemską a działalnością człowieka.
POWŁOKA ZIEMSKA (EPIGEOSFERA, GEOSFERA) – warstwa Ziemi obejmująca zasięg gospodarczej
działalności człowieka. Od góry epigeosferę wyznacza górna granica stratopauzy (ok. 50 km nad powierzchnią
Ziemi), od dołu – granica największych wierceń (Półwysep Kolski, do 13,5 tys. m).
SKŁADNIKI POWŁOKI ZIEMSKIEJ: litosfera, atmosfera, hydrosfera, pedosfera i biosfera.
1.. Historia Geografii
Człowiek dążył do poznania świata od zarania dziejów. Wynikało to pierwotnie z potrzeby poszukiwania
nowych terenów zbierackich i łowieckich, później lepszych pastwisk dla stad bydła, urodzajnych gruntów pod
uprawę oraz cennych bogactw mineralnych. Jedni chcieli kupować lub sprzedawać towary, innych zaś gnała
żądza podbojów i chęć zapanowania nad światem. Byli też i tacy, którzy chcieli poznawać świat po prostu z
ciekawości. Każda podróż po morzach i lądach przynosiła nowe odkrycia i doświadczenia. Stopniowo
dowiadywano się, czym różnią się od siebie poszczególne krainy, jacy mieszkają w nich ludzie, czym się
zajmują, w jaki sposób uzależnieni są od otaczającej ich przyrody i jak próbują ją zmienić. Zwiększał się w ten
sposób zasób wiedzy o Ziemi, rozwijała się nowa dyscyplina nauki – geografia. Jednym z NAJSTARSZYCH
ZNALEZISK GEOGRAFICZNYCH z zakresu kartografii, pochodzącym z trzeciego tysiąclecia przed naszą
erą (około 2200–2500 r. p.n.e) jest mapa wykonana na tabliczce glinianej, znaleziona w wykopaliskach miasta
Ga–Sur w Mezopotamii (przedstawiała ona mały fragment terenu). GEOGRAFIA JAKO NAUKA
ukształtowała się w STAROŻYTNEJ GRECJI.
HOMER w VIII wieku p.n.e. mówił, że świat jest płaską tarczą oblaną wodami szerokiej rzeki lub oceanu.
ANAKSYMANDER, geograf i filozof z Miletu, pierwszy natomiast narysował mapę świata (wg niego
Ziemia miała kształt walca, na górze zamieszkiwali ludzie i była to ekumena, otoczona dookoła falami oceanu).
PITAGORAS w VI wieku (założyciel tzw. szkoły pitagorejskiej) wysunął hipotezę o kulistym kształcie
Ziemi (twierdził, że Ziemia ma najdoskonalszy, boski kształt, czyli kuli), kontynuowaną później przez
PARAMENIDESA.
HEKATEUSZ z MILETU w V wieku p.n.e. opracował pierwszy przewodnik geograficzny dla żeglarzy pt.
„Periegesis” („Podróż dookoła świata”).
HERODOT – twórca geografii historycznej. Autor licznych opisów podróży, jak też materiałów
historycznych, etnograficznych i geograficznych.
ARYSTOTELES podał dowody na kulistość Ziemi w IV wieku p.n.e. (cień naszej planety na tarczy
Księżyca, znikanie i pojawianie się gwiazd). Głosił on pogląd, że świat składa się z żywiołów, a są nimi: ziemia,
woda, powietrze i ogień. Cechy ciał miały wynikać z przewagi któregoś z żywiołów. Arystoteles uważał
nieruchomą Ziemię za centrum wszechświata. Uważał, że jej wnętrze jest poprzecinane jaskiniami, w których
krążą „wyziewy” wytwarzane przez „ogień centralny”. Z suchych wyziewów powstawały metale, z mokrych –
skały. Wyziewy powodowały również trzęsienia ziemi. Grecki filozof twierdził też, że lądy i morza zmieniają
swe granice.
ARYSTARCH Z SAMOS, wybitny astronom i matematyk grecki (aleksandryjski) był w III w p.n.e.
prekursorem heliocentrycznej teorii budowy świata. Uważał, że Ziemia obraca się wokół Słońca, będącego
centrum świata, a występowanie dnia i nocy związane jest z obrotem Ziemi dookoła własnej osi, oraz że Słońce
z Ziemią i planetami znajdują się w środku nieruchomej sfery gwiazd stałych. Próbował ponadto ustalić
matematycznie wielkość Słońca i Księżyca, a także ich odległość od Ziemi. Zachowało się tylko jedno dzieło
Arystarcha: O wielkości i odległości Słońca i Księżyca.
ERATOSTENES Z CYRENY w III w p.n.e. (wybitny astronom i geograf) dokonał pierwszych pomiarów
Ziemi (obwód Ziemi wg niego wynosił 39.800 km, tak więc był bardzo bliski prawdzie; późniejsze obliczenia
oficjalnie funkcjonujące do XVI były dużo gorsze). Opracował on także mapę świata zamieszkałego – ekumeny.
Wprowadził on także termin „Geografia”.
HIPPARCH – sławetny astronom starożytności w drugim wieku p.n.e. jako pierwszy wprowadził w swoich
obliczeniach podział koła na 360 stopni (znany był on w zasadzie już także w Babilonii) a także jest autorem
dzieła, w którym nakreśla matematyczne podstawy kartografii (wprowadza długość i szerokość geograficzną).
To on jako pierwszy opracował odwzorowanie azymutalne i stożkowe (twórcą siatki ortograficznej jest
APOLONIUSZ, żyjący pół wieku wcześniej).
KRATESA Z MALLOS wykonał pierwszy globus w 150 r. p.n.e. ( świadczyć to może o utrwaleniu
poglądu o kształcie kulistym Ziemi).
STRABON, żyjący na przełomie er był autorem obszernej pracy (17 ksiąg) „Geographiká”, pierwszej w
dziejach geografii powszechnej, która zawiera opisy krajów, zwyczajów różnych ludów, ich kultów religijnych,
anegdoty historyczne, podaje informacje o dawnych geografach, podstawowe definicje geograficzne oraz ok. 4
tys. nazw geograficznych.
KLAUDIUSZ PTOLEMEUSZ, grek żyjący w II w. naszej ery miał znaczące osiągnięcia w geografii. Jest
on autorem m.in. GEOGRAFIA JAKO NAUKA
Strona 2 z 8
ośmiotomowego dzieła, pt. „Geografia” („Wstęp do Geografii”), powstałego w latach 127–155 n.e. Dzieło to
wywierało wpływ na rozwój geografii a w szczególności kartografii w kolejnych czternastu wiekach, dlatego
jego znaczenie jest wyjątkowe. W dziele tym poruszał kwestie związane z konstrukcją globusów i projekcji map,
opisem źródeł oraz zasad ich wykorzystania przy sporządzaniu publikacji. Ptolemeusz jednak przyczynił się do
kilku błędów: opracował on teorię geocentryczną i przyjął funkcjonujący przez kolejne wieki błąd w obliczeniu
obwodu Ziemi (przyjął obliczenie Posydoniusza z I w. n.e. wynoszące 37.800 km), czego efektem było np.
wydłużenie rozciągłości Morza Śródziemnego aż o 21º (zamiast rozciągłości wynoszącej 41º było u niego 62º).
W średniowieczu wiedzę geograficzną poszerzali głównie ARABOWIE oraz CHIŃCZYCY. Tworzyli oni
liczne opisy krajów i ludów na użytek kupców i podróżników. Okres średniowiecza w Europie cechowała stagnacja a nawet
regresja w rozwoju geografii chrześcijańskiej części świata, tkwiącego w dogmatach Kościoła katolickiego. Większość map tego okresu
cechowała powierzchowność treści merytorycznej, mimo bogactwa ornamentyki, czego wyrazem było powstawanie i dalszy rozwój map
typu „O–T”, które były znaczenie gorsze od powstałych w Grecji. Swoim kształtem nawiązywały one do wcześniejszych wyobrażeń świata
mówiących, że lądy otacza wszechocean utożsamiany z literą „O”, zaś litera „T” dzieliła Ziemię na trzy znane wówczas kontynenty: Azję –
na górze, Europę i Afrykę na dole i obrazowała Morze Śródziemne (linia pionowa) i linię którą stanowiły rzeki Don i Nil oraz Morze Czarne
(linia pozioma). Na środku mapy i na środku ówczesnego świata była zaś Jerozolima. Innym dziełem, wydanym w 776 r. przez mnicha
Beatsa z Kastylii (wzorowanym na mapach typu „O–T”) była mapa świata zwana jako „Mappae mundi”, odznaczająca się podobnie
wysokim poziomem opracowania graficznego i słabym treści merytorycznej (funkcjonowała ona powszechnie do XV wieku). Znaczna część
informacji w niej zawartych była nieprawdziwa, np. przedstawiała ona mieszkańców Etiopii jako ludzi z odwróconą twarzą i potworną
postacią. Niewątpliwie lepszymi, choć z błędami, dziełami średniowiecza były „Mapa z Herefordu”, autorstwa Richarda z Haldingham,
cechująca się imponującymi wymiarami i bogatą treścią (ponad 1000 nazw geograficznych) oraz „Ebstorfska mappae mundi”, wykonana
przez Gerwazego z Tillbury, na której znajduje się wiele nazw odnoszących do Polski. Najdoskonalszymi jednak mapami okresu
średniowiecza, opartymi na obserwacjach podróżników i żeglarzy były PORTOLANY – mapy morskie i
obszarów położonych w bliskim sąsiedztwie mórz i oceanów. Miały one kilka cech szczególnych, m.in.
występowanie tzw. róż kompasowych, linii rumbowych, oznaczeń miejsc niebezpiecznych i flag z herbami.
Opisy miejscowości wykonywane były prostopadle do linii wybrzeży. Głównymi twórcami portolanów byli
kartografowie włoscy (Fra Mauro, Albert Cantina) i katalońscy (Angelo Dalorto, Abraham Cresquesa, Gabriel
de Valsequa). Znajomość świata przez europejczyków ograniczała się, oprócz własnego kontynentu, do
zachodniej i południowej Azji i północnej Afryki. Do wyjątków należą wyprawy WIKINGÓW, którzy
dopłynęli do Grenlandii i Labradoru (IX–X w.) oraz podróże MARCO POLO w latach 1271–1295 na
Daleki Wschód (do Chin). Odrodzenie nauk geograficznych nastąpiło w OKRESIE WIELKICH ODKRYĆ
GEOGRAFICZNYCH dzięki wyprawom:
KRZYSZTOFA KOLUMBA (znany jako odkrywca Ameryki. W latach 1492–1493 (będąc w służbie króla
Hiszpanii) zorganizował pierwszą wyprawę w poszukiwaniu nowej, krótszej drogi morskiej do Indii.),
VASCO DA GAMY (w latach 1497–1498 odkrył drogę morską z Hiszpanii do Indii wokół Afryki),
FERDYNANDA MAGELLANA (wspólnie z J. del Cano jako pierwszy opłynął Ziemię w latach 1519–
1522, udowodniając tym samym jej kulistość)
AMERIGO VESPUCIEGO (za życia uznany za odkrywcę Nowego Świata. Odkrył ujście Amazonki i
zbadał wybrzeże Brazylii do 6° szerokości geograficznej południowej).
oraz innych sławnych badaczy i podróżników.
Przez długi czas przeważała jednak geografia opisowa, a próby wyjaśniania przyczynowego dotyczyły tylko
nielicznych zjawisk. W okresie renesansu żyli i tworzyli słynni drukarze niderlandzcy: MERKATOR i
ORTELIUS, którzy zasłynęli zwłaszcza w kartografii atlasowej (jako pierwsi tworzyli atlasy zgodne z
dzisiejszą definicją). MERKATOR jest m.in. autorem „Mapy Palestyny”, „Mapy Flandrii”, szczegółowych „Map Europy” (na których
poprawia błąd w rozciągłości Morza Śródziemnego), „Mapy Wysp Brytyjskich” i najważniejszego dzieła – wielkiej mapy świata pod tytułem
„Nova At aucta orbis Terre descriptio ad usum navigantium emundate accommodata”, która ukazała się po raz pierwszy w 1569 roku. On
jako pierwszy wpadł na pomysł opracowania nowych map dla wszystkich części świata i krajów, które sprowadzone miały być do
jednego formatu i wydane w postaci książkowej. Efektem tych przemyśleń było powstanie w 1585 roku pierwszej części atlasu
obejmującego zasięgiem Francję, Niemcy i Niderlandy. Druga część powstała w 1589 roku (przedstawiała Włochy, Bałkany i Grecję), zaś
trzecia rok po śmieci Merkatora (dokończył ją syn Rumold) w roku 1595 (obejmowała ona 34 mapy czterech kontynentów). ABRAHAM
ORTELIUS w swojej pracy nawiązywał on kontakty z innymi kartografami z innych państw, w tym także i z Polski. W ten sposób starał się
wydawać ujednolicone opracowania. Doprowadziło to do powstania zbioru map Europy, pierwszego w historii atlasu, pt. „Theatrum
orbis terrarum” („Sceny kuli ziemskiej”), opublikowanego w 1570 roku w Antwerpii, w którym prócz map geograficznych opracował także
liczne mapy historyczne. Dużą wagę przywiązywał do kolorystyki i estetyki na mapach. Jest on twórcą dzieła pt. „Afzetter van kaerten”
(„Kolorystyka map”) w którym przyjmuje ustalenia funkcjonujące praktycznie do dnia dzisiejszego a dotyczące przedstawiania barw
obiektów na mapach: wg niego wody oznaczane powinny być na niebiesko, lasy – zielono, osiedla – czerwono, drogi – żółto, góry –
brązowo. Dokonania Orteliusa i Merkatora kontynuowane były przez innych kartografów niderlandzkich, np. WILLEMA JANSZOONA
(BLAEU), który m.in. opracował globus Ziemi (1599), globus niebieski (1603) i opublikował wiele map i podręczników o treści
nawigacyjnej. Jego pracę wspomagał, a po śmierci kontynuował syn JOHANNES BLAEU przyczyniając się do powstania licznych
atlasów, m.in. „La Theatre du monde ou nouvel Atlas” (1635), „Atlas maior”(1665) i ściennej mapy świata – „Nova totus terrarum orbis
tabula” (1648). System nauk geograficznych zaczął rozwijać się dopiero w połowie XIX w., dzięki pracom A.
Humboldta (1769–1859) i K. Rittera (1779–1859). Zarysował się wtedy podział na geografię fizyczną i
geografię społeczno–ekonomiczną, z których stopniowo wyłaniały się wyspecjalizowane dyscypliny
geograficzne.
ALEKSANDER HUMBOLDT w książce pt. Kosmos dokonał syntetycznego opisu wiedzy o
przyrodniczym zróżnicowaniu powłoki ziemskiej. Jest on uważany za ojca nowożytnej GEOGRAFII
FIZYCZNEJ.
GEOGRAFIA JAKO NAUKA
Strona 3 z 8
KAROL RITTER zapoczątkował rozwój GEOGRAFII SPOŁECZNO–EKONOMICZNEJ. Zajmował
się on związkami między środowiskiem geograficznym a społeczeństwem.
Wśród znanych polaków należy wymienić:
JANA DŁUGOSZA uważanego za autora pierwszego systematycznego opisu Polski w dziele (1415–
1480) Chorographia Regni Poloniae, w którym podał on ogólne informacje o bogactwach naturalnych, klimacie,
wodach, glebach, rolnictwie, hodowli oraz o miastach kraju, wspomniał o górach, opisał granice ówczesnego
państwa.
STANISŁAWA STASZICA (1755–1826) rozwijającego wiedzę o warunkach naturalnych Polski. Jest
on autorem dzieła „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”. Był prekursorem badań
terenowych, zwłaszcza w zakresie geologii (autor opracowań geologicznych).
WINCENTEGO POLA (1807–1872), autora wielu opracowań geograficznych, pierwszego w Polsce
profesora geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim.
ANTONIEGO REHMANA (1840–1912) – autor opracowań z zakresu biogeografii.
WACŁAWA NAŁKOWSKIEGO (1852–1911) – nauczyciel, najbardziej znany reformator geografii
szkolnej. Był on autorem licznych publikacji, w tym podręczników: „Zarys geografii powszechnej, rozumowej”
(1887), „Zarys geografii powszechnej, poglądowej” (1895), „Wielki atlas geograficzny” (współautor, 1895–
1906), „Ziemia i człowiek. Szkice i studia geograficzne” (1901), „Geografia fizyczna” (1904), „Dookoła Alp”
(1904), „Zarys metodyki geografii” (1908).
Powyższe dokonania polaków miały wpływ na poglądy następnych pokoleń geografów. Na początku XX w.,
gdy zarysowała się już specjalizacja poszczególnych dyscyplin geograficznych, wszechstronne zainteresowania
wykazywał EUGENIUSZ ROMER (1884–1954), który rozgłos zyskał szczególnie dzięki osiągnięciom w
kartografii (m.in. system barw hipsometrycznych). W geografii XX wieku największe zasługi mają:
L. Sawicki,
E. Romer,
J. Kondracki,
W. Nałkowski,
A. Dylikowa,
M. Klimaszewski,
A. Wrzosek,
B. Obrębska–Starklowa,
L. Starkel,
A. Jelonek.
GEOGRAFIA JAKO NAUKA
Strona 4 z 8
1..3 PODZIAŁY GEOGRAFII
1..3..1 PODZIIAŁ GEOGRAFII ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT BADAŃ I ICH METODY
1. GEOGRAFIA FIZYCZNA: PRZEDMIOT: naturalne związki i zależności między składnikami powłoki
ziemskiej PREKURSOR: A. Humboldt SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY:
GEOMORFOLOGIA – bada rzeźbę powierzchni Ziemi; bada ukształtowanie powierzchni lądów, dna mórz
oraz zależności pomiędzy budową geologiczną a krajobrazem terenu;
GEOLOGIA – bada dzieje i budowę skorupy ziemskie oraz procesy w niej zachodzące; W nowoczesnej
geologii możemy wyróżnić, m.in.: GEOLOGIĘ DYNAMICZNĄ – bada procesy zachodzące w litosferze,
prowadzące do jej zmian,
o tektonika – bada ruchy skorupy ziemskiej i sposób ułożenia mas skalnych,
o geochemia – bada rozmieszczenie i obieg pierwiastków chemicznych w przyrodzie,
o geofizyka – bada budowę i właściwości fizyczne globu ziemskiego, GEOLOGIĘ HISTORYCZNĄ – bada
przeszłość Ziemi,
o paleogeografia – zajmująca się rekonstrukcją wyglądu środowiska Ziemi w minionych epokach
geologicznych
paleontologia – zajmuje się badaniem wymarłego świata organicznego,
o stratygrafia – zajmuje się badaniem następstwa warstw skalnych i określaniem ich wieku, GEOLOGIĘ
STOSOWANĄ – zajmuje się wykorzystaniem wyników badań geologii podstawowej do celów praktycznych.
o hydrogeologia – zajmuje się badaniem krążenia wód w skałach,
o kartografia geologiczna – zajmuje się opracowywaniem map geologicznych,
o mineralogia – jej zadaniem jest badanie składu, właściwości i pochodzenia minerałów,
o petrografia – bada skały występujące w litosferze i zajmuje się ich klasyfikacją;
HYDROGRAFIA – zajmuje się rejestracją i opisem stosunków wodnych hydrosfery;
HYDROLOGIA – nauka opisująca ogół zjawisk związanych z obiegiem wody w przyrodzie, nauka o
wodach powierzchniowych oraz wodach zawartych w litosferze i atmosferze; w jej obrębie wyróżnia się
dodatkowo: KRENOLOGIĘ – naukę o źródłach, ich występowaniu, sposobie zasilania, temperaturze oraz
składzie chemicznym, POTAMOLOGIĘ – opisującą rzeki poprzez badanie ilości wody w nich płynącej,
rodzajów zasilania, typów koryta itp.; jej przedmiotem jest także badanie zmienności przepływów,
LIMNOLOGIĘ – naukę o jeziorach, ich warunkach fizycznych, chemicznych i biologicznych,
PALUDOLOGIĘ – naukę o terenach podmokłych, GLACJOLOGIĘ – zajmującą się lodowcami, lądolodami,
ich powstawaniem oraz wywoływanymi przez nie zmianami ukształtowania terenu, OCEANOGRAFIĘ –
badającą zjawiska i procesy zachodzące w oceanach: właściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne wody
morskiej, związki między oceanem, skorupą ziemską i atmosferą;
METEOROLOGIA – nauka o zjawiskach i procesach fizycznych zachodzących w atmosferze ziemskiej;
wykorzystuje dane z obserwacji instrumentalnych i wizualnych elementów i zjawisk pogody dokonywanych na
meteorologicznych stacjach; meteorologia dzieli się na: DYNAMICZNĄ – zajmującą się badaniem ruchów
atmosfery, SYNOPTYCZNĄ – która analizuje pogodę na danym obszarze w określonym czasie i stara się
przewidzieć jej zmiany, czyli przedstawić prognozę pogody na kilka godzin naprzód, CHEMICZNĄ –
zajmującą się głównie składem atmosfery, FIZYCZNĄ – która bada zjawiska optyczne, akustyczne i
elektryczne w atmosferze oraz zajmuje się fizyką chmur i opadów atmosferycznych, STOSOWANĄ – która
wykorzystuje w praktyce wyniki badań meteorologicznych, w jej skład wchodzi m.in.:
o meteorologia lotnicza,
o biometeorologia;
KLIMATOLOGIA, nauka o klimacie, która dzieli się na: KLIMATOLOGIĘ OGÓLNĄ – która bada
przyczyny powstawania różnych typów klimatu. KLIMATOLOGIĘ REGIONALNĄ – przedstawiającą różne
cechy klimatu konkretnych obszarów, wyjaśniającą przyczyny ich zróżnicowania i dokonującą regionalizacji
klimatów na
GEOGRAFIA JAKO NAUKA
Strona 5 z 8
kuli ziemskiej PALEOKLIMATOLOGIĘ – badającą klimaty minionych epok geologicznych w celu poznania
warunków klimatycznych i ich zmian w dziejach Ziemi KLIMATOLOGIĘ STOSOWANĄ – odpowiadającą
na konkretne zapotrzebowanie związane z życiem i gospodarką człowieka, w jej skład wchodzi m.in.
o bioklimatologia – badająca związki między organizmami żywymi a otaczającym środowiskiem
atmosferycznym
o agroklimatologia – badająca właściwości klimatyczne danego obszaru z punktu widzenia wzrostu, rozwoju i
plonowania roślin uprawnych,
o klimatologia transportu – analizująca zestawy sytuacji pogodowych i klimatycznych sprzyjających lub
groźnych dla różnego rodzaju transportu;
PEDOLOGIA (GLEBOZNAWSTWO) i GEOGRAFIA GLEB – zajmuje się genezą i ewolucją,
różnorodnością (systematyką) oraz rozmieszczeniem gleb na powierzchni Ziemi teraz i w przeszłości.
BIOGEOGRAFIA – zajmuje się rozmieszczeniem świata ożywionego, w obrębie której wyróżnia się:
FITOGEOGRAFIĘ – badającą rozmieszczenie roślin, ZOOGEOGRAFIĘ – badającą rozmieszczenie
zwierząt.
2. GEOGRAFIA SPOŁECZNO–EKONOMICZNA: PRZEDMIOT: gospodarcza i polityczna
działalność ludzkich społeczeństw PREKURSOR: K. Ritter
Aleksander Humboldt (twórca Geografii fizycznej)
Karol Ritter (twórca Geografii społeczno – ekonomicznej) SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY:
GEOGRAFIA ZALUDNIENIA (LUDNOŚCI) – która dostarcza opisu (w tym statystycznego) ludności
zamieszkującej określony obszar. Opis ten obejmuje liczebność, gęstość zaludnienia, strukturę wieku i płci oraz
zróżnicowanie rasowe;
GEOGRAFIA OSADNICTWA – zajmuje się z kolei badaniami procesów powstawania i przekształcania
się osiedli i sieci osadniczej na określonym obszarze. Zagadnienie powstawania wsi i miast ujmuje historycznie.
Z opisu współczesnych przeobrażeń wyprowadza wnioski pozwalające urbanistom projektować zmiany w sieci
osadniczej z zachowaniem elementów dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego;
GEOGRAFIA ROLNICTWA – w szerszym znaczeniu bada przestrzenne rozmieszczenie produkcji
roślinnej i zwierzęcej na świecie. Bada też działalność człowieka polegającą na pozyskiwaniu tych produktów. Z
tej perspektywy zajmuje się opisem i analizą upraw rolnych, chowu zwierząt, jak również leśnictwem,
rybołówstwem, ogrodnictwem i pasterstwem;
GEOGRAFIA PRZEMYSŁU – poddaje analizie badawczej procesy związane z lokalizacją przemysłu oraz
wydobywaniem surowców mineralnych i ich dalszym przekształcaniem w produkty pożądane przez człowieka;
GEOGRAFIA KOMUNIKACJI – zajmuje się procesami zachodzącymi w sieciach, przez które
przekazywane są ładunki (TRANSPORT) czy też informacje (ŁĄCZNOŚĆ);
GEOGRAFIA USŁUG – analizuje zjawiska związane ze zróżnicowaniem oferty usług;
GEOGRAFIA KULTURY – tworząca obraz ludzkości zróżnicowanej pod względem językowym, religijnym, czy też ogólnie – kulturowym;
GEOGRAFIA POLITYCZNA (ELEKTORALNA) – która dostarcza opisu zróżnicowania pod względem
przynależności politycznej społeczności ludzkiej i zajmowanej przez nią przestrzeni. Ważnym źródłem wiedzy z
zakresu geografii politycznej jest analiza aktów prawnych;
GEOGRAFIA JAKO NAUKA
Strona 6 z 8
3. KARTOGRAFIA: STANOWI PODSTAWĘ GEOGRAFII.
Jest to nauka o mapach, metodach ich sporządzania i sposobach wykorzystywania.
Nie jest to tylko nauka i technologia, ale też sztuka sporządzania map oraz ich badanie jako dokumentów
naukowych, a także dzieł sztuki. SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY:
KARTOZNAWSTWO – dział obejmujący wiedzę o mapie, źródłoznawstwo, historię kartografii, metodykę
użytkowania map;
HISTORIA KARTOGRAFII – dział badający historię, metody i techniki sporządzania map w przeszłości;
KARTOMETRIA – dział zajmujący się metodami przeprowadzania i analizą dokładności pomiarów
różnych obiektów geograficznych na mapach, z uwzględnieniem wpływu zniekształceń odwzorowawczych na
wyniki pomiarów takich wielkości, jak: kąty, pola, długości;
REDAKCJA I OPRACOWYWANIE MAP – dział obejmujący przygotowanie merytoryczne mapy do
druku. Etapy redakcji mapy to:
o analiza materiałów źródłowych (określenie celu i tytułu mapy, obszaru objętego granicami mapy, itp.),
o sporządzenie oryginału redakcyjnego mapy,
o sporządzenie oryginału wydawniczego (ostateczne ustalenie stopnia generalizacji danych, symboli i znaków
kartograficznych, rodzaju czcionki itp.);
REPRODUKCJA KARTOGRAFICZNA – dział kartografii zajmujący się technikami służącymi do
masowego powielania map w procesach wydawniczych. Obejmuje m.in. fotoreprodukcję i fotoskład;
TOPOGRAFIA – dział zajmujący się pomiarami rzeźby terenu i rozmieszczeniem różnych obiektów na
powierzchni Ziemi w celu sporządzania map topograficznych i ich uaktualniania. Obejmuje podstawowe
wiadomości o terenie, mapie, zdjęciach lotniczych i fotointerpretacji, opisy przyrządów i sposoby ich stosowania
przy pomiarach terenowych, metody wykonywania i unowocześniania map topograficznych. Topografia
korzysta z takich metod, jak triangulacja czy niwelacja. Efektem końcowym jest mapa topograficzna,
wykorzystywana w różnych działach gospodarki (planowanie przestrzenne, turystyka);
KARTOGRAFIA MATEMATYCZNA – zajmuję się matematycznymi podstawami kartografii.
4. GEOGRAFIA REGIONALNA: Daje opis fizycznogeograficzny i społeczno–ekonomiczny
wybranych obszarów i regionów Ziemi. Dlatego jest najbliższa dawnemu rozumieniu geografii jako „opisu
Ziemi”. Podstawowym zadaniem geografii regionalnej jest SYNTEZA TREŚCI GEOGRAFICZNEJ, więc
najczęściej posługuje się ona wiadomościami zdobytymi na gruncie innych nauk geograficznych. Ważnymi
źródłami są więc: badania bezpośrednie i ich opis, sprawozdawczość statystyczna i wszelkiego rodzaju mapy
tematyczne. Dzieli się na: GEOGRAFIĘ REGIONALNĄ OGÓLNĄ (dającą opis całej Ziemi)
GEOGRAFIĘ REGIONALNĄ SZCZEGÓŁOWĄ (opisującą wybrane regiony).
GEOGRAFIA KORZYSTA Z OSIĄGNIĘĆ: ASTRONOMII, BIOLOGII, CHEMII, GEODEZJI,
GEOFIZYKI, GEOLOGII, KARTOGRAFII, STATYSTYKI.
GEOGRAFIA JAKO NAUKA
Strona 7 z 8
Nauki geograficzne i ich związki z innymi naukami (wg S. Leszczyckiego) GEOGRAFIA JAKO NAUKA
Strona 8 z 8