INTERPRETACJE FASZYZMU (De Felice R

INTERPRETACJE FASZYZMU (De Felice R., Interpretacje faszyzmu)
Po raz pierwszy pojęcia faszyzm użyto w nazwie zawiązku założonego przez Benito
Mussoliniego (Fasci di Combattimento). Pojęcie to pochodzi od włoskiego słowa fascio –
wiązka oraz łacińskiego fasces – wiązki, rózgi liktorskie– symbol władzy w starożytnym
Rzymie. W XX w. określenie faszyzm odnosi się do masowych ruchów politycznych i
ideologii o skrajnie nacjonalistycznym charakterze, powstałych w latach dwudziestych we
Włoszech. Faszyzm rozwinął się przede wszystkim tam, gdzie dostrzegano, że wojna nie
rozstrzygnęła problemów narodowych, a także w państwach do których dotarły bardzo dobrze
widoczne skutki ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego. Wszelkiego typu ruchy i
organizacje faszystowskie zaczęły pojawiać się także poza Włochami. Istniały m.in. w
Niemczech, Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Austrii, Finlandii, Chorwacji, Słowacji,
Rumunii, na Węgrzech oraz w Ameryce Łacińskiej (Brazylia, Argentyna).
O zakres terminu i istotę faszyzmu toczą się spory wśród uczonych i polityków.
Pierwsze próby zinterpretowania zjawiska faszyzmu podjęto we Włoszech niemal
równocześnie z pojawieniem się tego ruchu. Interpretacje faszyzmu mnożyły się, w miarę jak
faszyzm odnosił coraz większe sukcesy. Poświęcano mu wiele prac, które były dosyć
powierzchowne. Uczeni nie dostrzegali, że faszyzm jest zjawiskiem nie tylko włoskim, a
tylko nieliczni widzieli zagrożenie faszyzmu włoskiego dla ładu ogólnoeuropejskiego. Od
początku lat 30. faszyzm uznano za zjawisko społeczno-polityczne, mogące zagrozić innym
krajom. Występowała skłonność do generalizowania, niedoceniania różnic. Literatura o
faszyzmie miała cele polityczne i przyczyniła się do walki antyfaszystowskiej.
Podczas wojny i bezpośrednio po niej zrodziły się trzy klasyczne interpretacje
faszyzmu:
 jako choroby moralnej Europy
 jako logiczny i nieuchronny wynik historycznego rozwoju niektórych krajów, z
Włochami i Niemcami na czele
 jako wytwór społeczeństwa kapitalistycznego i reakcji antyproletariackiej
Przyczyną takiej sytuacji było upolitycznienie nauki. Interpretacje te odpowiadały trzem
koncepcjom polityczno-kulturalnym: liberalnej, radykalnej i komunistycznej. Z drugiej strony
istniał brak aktualności problemu faszyzmu. Jednak od kilku lat coraz więcej badaczy
interesuje się tym problemem. Ożywienie wyraziło się w dwóch typach poszukiwań. Z jednej
strony starano się wypełnić lukę w poznaniu faszyzmu przez studiowanie jego narodowych
cech. Z drugiej strony na nowo przedyskutowano dotychczasowe interpretacje.
W nauce europejskiej największe powodzenie miała interpretacja faszyzmu jako
choroby moralnej Europy.
Wyjaśnienie etyczne opiera się na tezie kryzysu moralności religii w Cywilizacji
Zachodu. Depresja społeczna spowodowano wojnę (Croce), utratę wiary w wolność i
liberalizm (Collingwood), nihilizm moralny i kulturowy. Religijny aspekt „śmierci Boga”
i zmierzanie ku „świeckiej religii”
Wyjaśnienie socjologiczne dopatruje się przyczyn w gwałtownym przejściu od
społeczeństwa tradycyjnego do industrialnego. To zmusiło do przejścia od działalności
zracjonalizowanej do aktywnością impulsywną. Według Mannheima pośpiech ten
umożliwił wtargnięcie na scenę polityczna bezrozumnych mas o irracjonalnej
mentalności.
Wyjaśnienie politologiczne polega na dopatrywaniu się w kryzysie formy państwa, jaką
jest demokracja parlamentarna, która została zastąpiona przez tyranię. Faszyzm nie jest
tutaj upatrywany jako forma państwa. Jest to tyrania w formie znanej od dawna, nowe jest
tylko zachowanie się tyranów takich jak Hitler czy Mussolini. Według Otto Bauera
faszyzm jest formą władzy o cechach dyktatury kapitalistyczno – militarystycznej. Cole
utrzymywał, że istota faszyzmu była zasadniczo polityczna i polegała na potwierdzeniu
swoich politycznych możliwości.
Faszyzm narodził się po I wojnie światowej za sprawą Benito Mussoliniego, w 1919
założył Związki Kombatanckie (Fasci di Combattimento), która w roku 1921 została
zmieniona w Narodową Partię Faszystowską (Partito Nazionale Fascista).
międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult
państwa (statolatrię, silne przywództwo oraz solidaryzm społeczny). Faszyzm podkreślał
niechęć wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu – nie zaprzeczał jednak, że w jego
doktrynie wpływy liberalne są silne (Giovanni Gentile twierdził nawet, że faszyzm i
liberalizm są sobie bardzo bliskie jako "ideologie ofensywne" sprzeciwiające się
"defensywnym" ideologiom socjalizmu i konserwatyzmu). Początkowo nazwa odnosiła się
tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w
latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech, oraz
współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm). Trwają
jednak spory, czy szersze zastosowania terminu "faszyzm" są poprawne.
Ścierają się z sobą cztery poglądy na temat głównego źródła myśli faszystowskiej.
1) Instynktowny stan umysłu i inklinacja psychologiczna kształtujące określony typ
osobowości, występujących we wszystkich formach od początku cywilizacji.
2) Czerpie swój rodowód z całych dziejów kultury włoskiej, głownie jednak myśli oświecenia
i odrodzenia.
3) Pochodzi z kompleksowej, fatalistycznej, negatywnej i krytycznej reakcji myśli politycznej
na główne myśli politycznej zrodzone przez rewolucje francuską
4) I jako odpowiedź na skutki I wojny światowej, w okresie kryzysu kapitalizmu przy
nienawiści do komunizmu.