PRACE ORYGINALNE

PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, 530–534
ISSN 1644−387X
© Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław
and Polish Stomatological Association
PATRYCJA PROC, RENATA FILIPIŃSKA−SKĄPSKA, MAGDALENA WOCHNA−SOBAŃSKA
Próchnica uzębienia dzieci łódzkich do lat 5.
IV. Higiena i profilaktyka fluorkowa*
Dental Caries in Children up to the Age of 5 from Łódź.
IV. Hygiene and Fluoride Prevention
Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego Szpitala Klinicznego nr 6 Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Streszczenie
Wprowadzenie. Utrzymanie dobrej higieny i stosowanie profilaktyki fluorkowej jest podstawową metodą zapo−
biegania próchnicy zębów u dzieci.
Cel pracy. Ocena higieny jamy ustnej oraz poznanie metod profilaktyki przeciwpróchnicowej stosowanych u dzie−
ci ze żłobków łódzkich.
Materiał i metody. Badaniem klinicznym objęto uzębienie 927 dzieci w wieku 8–62 miesięcy, a ankietowym ro−
dziców 641 dzieci ze żłobków łódzkich.
Wyniki. Widoczną płytkę nazębną miało 453 dzieci, czyli 48,8% badanych. Nie stwierdzono statystycznie istotnej
zależności między obecnością płytki nazębnej a wskaźnikiem intensywności próchnicy. W badanej populacji nie
stwierdzono różnic w higienie jamy ustnej u dziewcząt i chłopców. Profilaktyką fluorkową było objęte około 35%
dzieci, głównie z już zaawansowaną próchnicą. Zaledwie 24% dzieci z badanej grupy było na wizycie u dentysty.
Wnioski. Większość ze zbadanych dzieci ze żłobków łódzkich nie była objęta profilaktyką fluorkową ani podsta−
wową opieką stomatologiczną (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, 530–534).
Słowa kluczowe: higiena jamy ustnej, próchnica, fluor, dzieci żłobkowe.
Abstract
Background. Good oral hygiene and proper fluoride intake are of paramount importance for the prevention of ca−
ries in children.
Objectives. To assess the state of oral hygiene and to learn more about the degree of caries prevention used by tod−
dlers in Lodz.
Material and Methods. The investigation embraced 927 children between the ages of 8 and 62 months. 641 que−
stionnaires based on WHO forms, were used to interview their parents.
Results. 453 (48.8%) of children had a visible dental plaque. In the investigated group there was no correlation be−
tween the presence of dental plaque and dmft index. There was no difference in oral hygiene of girls and boys. Flu−
oride supplements were used by only 35% of the children, mainly those with the highest value of dmft index. Only
24% of the children had dental visits.
Conclusion. Most of the toddlers are not given fluoride supplements and for the majority no dental treatment is
provided (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, 530–534).
Key words: oral hygiene, caries, fluoride, toddlers.
W świetle współczesnej wiedzy najskutecz−
niejszą metodą zapobiegania próchnicy jest zacho−
wanie dobrej higieny jamy ustnej ze szczególnym
uwzględnieniem profilaktyki fluorkowej. W piś−
miennictwie pojawiały się doniesienia, że u naj−
* Praca finansowana z funduszu statutowego nr 503−243−2.
młodszych dzieci nie ma prostej zależności mię−
dzy obecnością płytki nazębnej a intensywnością
próchnicy, a wystąpienie choroby w największym
stopniu zależy od zakażenia bakteriami próchnico−
twórczymi [1–3]. Należy jednak pamiętać, że
531
Higiena i profilaktyka fluorkowa u dzieci do lat 5
oprócz mechanicznego usuwania osadu, prawidło−
wa profilaktyka stomatologiczna opiera się w du−
żym stopniu na działaniu remineralizującym i bak−
teriobójczym dostarczanego fluoru.
Celem pracy była ocena higieny jamy ustnej
oraz poznanie metod profilaktyki przeciwpróchni−
cowej stosowanych u dzieci ze żłobków łódzkich.
Materiał i metody
Za pomocą lusterka i zgłębnika w oświetleniu
lampą czołową zbadano uzębienie 927 dzieci (511
dziewcząt i 416 chłopców) w wieku 8–62 miesię−
cy ze wszystkich 31 żłobków łódzkich. Badano
frekwencję i intensywność próchnicy oraz ocenia−
no obecność płytki nazębnej. Analizując stan hi−
gieny jamy ustnej u badanych dzieci, posłużono
się uproszczonym wskaźnikiem osadu (DI) w mo−
dyfikacji Remiszewskiego [4], czyli określano
brak lub występowanie widocznej płytki nazębnej.
Występowanie płytki nazębnej określano na po−
wierzchniach wargowych/policzkowych zębów
51, 53 i 55 oraz na powierzchniach językowych
zębów 71, 73 i 75. Obecność widocznej płytki
określono wartością –1, brak płytki – 0. Badaniem
ankietowym objęto rodziców dzieci, uzyskano 641
w różnym stopniu wypełnionych ankiet. W ankie−
cie pytano o stosowaną u dzieci profilaktykę fluor−
kową oraz zabiegi higieniczne jamy ustnej.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycz−
nej z wykorzystaniem pakietu komputerowego
STATGRAPHIC V 5. Do oceny zależności między
zmiennymi posłużono się testem Manna−
−Whitneya. Istotne statystycznie były zależności
na poziomie istotności p < 0,05.
Wyniki
Dzieci z widoczną płytką nazębną w badanej
grupie było 453, czyli 48,8%, wskaźnik intensyw−
ności próchnicy puw wyniósł u nich 2,65. U dzie−
ci z zębami wolnymi od osadu, których w badanej
grupie było 474, czyli 51,2%, wskaźnik puw wy−
niósł 2,4 (tab. 1). Nie stwierdzono zależności istot−
nej statystycznie między obecnością widocznej
płytki nazębnej a intensywnością próchnicy. Nie
znaleziono różnic w poziomie higieny jamy ustnej
między dziewczętami a chłopcami (tab. 2).
W grupie badanych w 1. roku życia szczotko−
wać zęby rozpoczęło 36,6% dzieci, w 2. roku życia
52,9% dzieci, pozostałe 11,5% dzieci rozpoczęło
szczotkowanie w 3. roku życia lub później (tab. 3).
Regularne zabiegi szczotkowania zębów
z użyciem pasty przeprowadzało wg odpowiedzi
rodziców: 44,4% dzieci w 2. roku życia, 74,2%
Tabela 1. Zależność intensywności próchnicy (puw) od
występowania płytki nazębnej (DI)
Table 1. Relationship between the presence of visible
dental plaque (DI) and dmft index
n
%
puw/dmft
x
SD
DI = 0
474
51,2
2,40
3,53
DI > 0
453
48,8
2,65
3,64
Z = –1,179; p > 0,05; różnica nieistotna statystyczne.
Z = –1.179; p > 0.05; non−significant.
Tabela 2. Występowanie widocznej płytki nazębnej
u dziewcząt i chłopców
Table 2. The prevalence of dental plaque in girls and boys
DI = 0
DI > 0
n
%
n
%
Chłopcy (Boys)
269
52,7
242
47,3
Dziewczęta (Girls)
205
49,3
211
50,7
χ2 = 1,556; p > 0,05; różnica nieistotna statystycznie.
χ2 – statystyka w teście chi−kwadrat.
χ2 = 1.556; p > 0.05; non−significant.
χ2 – chi−square test.
Tabela 3. Wiek rozpoczęcia szczotkowania zębów u ba−
danych dzieci
Table 3. Age the children start brushing their teeth
Szczotkowanie
(Toothbrushing)
Wiek (Age)
n
%
do 12 miesiąca (up to 12 months)
195
36,6
do 18 miesiąca (up to 18 months)
142
28,5
do 24 miesiąca (up to 24 months)
130
24,4
do 30 miesiąca (up to 30 months)
38
7,2
do 36 miesiąca (up to 36 months)
19
3,5
w 3. roku życia, 84,5% w 4. roku życia i 85,4%
dzieci w 5. roku życia. Dzieci, które wg danych ro−
dziców szczotkowały zęby dwa razy dziennie mia−
ły bardzo zbliżone wartości puw do dzieci, które
nie szczotkowały zębów z taką częstością (tab. 4).
Wszystkie różnice były nieistotne statystycznie.
U najmłodszych dzieci stosowano suplemen−
tację fluoru w postaci kropel lub tabletek fluorko−
wych. Badane dzieci podzielono na dwie grupy:
przyjmujące fluor w 1. roku życia oraz dzieci roz−
poczynające profilaktykę dopiero w 2.–3. roku ży−
cia. W 1. roku życia fluor przyjmowało 12,3%
dzieci, a w 2.–3. roku życia 22,2%.
U dzieci rozpoczynających profilaktykę fluor−
kową w 1. roku życia wystąpiła mniejsza inten−
sywność próchnicy niż u dzieci, u których nie by−
ła ona stosowana. Dzieci przyjmujące fluor od
2.–3. roku życia miały większe wskaźniki próchni−
532
P. PROC, R. FILIPIŃSKA−SKĄPSKA, M. WOCHNA−SOBAŃSKA
Tabela 4. Szczotkowanie zębów pastą z fluorem, przy−
najmniej 2 razy dziennie
Table 4. The prevalence of children brushing the teeth
with a fluoride toothpaste twice a day
Wiek – lata
(Age – yrs)
Pasta
z fluorem
(Fluoride
toothpaste)
n
1.
nie
tak
5
0
2.
nie
tak
3.
%
puw/dmft
x
SD
100
0
0,0
0,0
–
–
59
47
55,6
44,4
0,67
0,64
1,16
1,37
nie
tak
65
186
25,8
74,2
1,66
2,72
2,85
3,66
4.
nie
tak
18
195
15,5
84,5
3,39
3,52
4,2
4,03
5.
nie
tak
7
41
14,6
85,4
4,5
5,33
6,36
4,36
Wszystkie różnice nieistotne statystycznie.
All relationships non−significant.
Tabela 5. Zależność między stosowaną profilaktyką
a wskaźnikiem intensywności próchnicy puwz
Table 5. The relationship between using fluoride supple−
ments and dmft index
Wiek – lata Fluor
n
(Age – yrs) (Fluoride
supplements)
%
1.
nie
tak
552
77
2–3.
nie
tak
414
118
puw/dmft
x
SD
87,7
12,3
2,90
2,04
3,72
3,59
77,8
22,2
2,57
3,97
3,52
4,45
1. r.ż. tak–nie: Z = 0,341; p < 0,05
2–3 r.ż. tak–nie: Z = –2,983; p < 0,01
1−year−old yes−no: Z = 0.341; p < 0.05
2–3−years−old yes–no: Z = –2,983; p < 0.01
Tabela 6. Procent dzieci uczęszczających do stomatologa
w zależności od wieku
Table 6. Children and prevalence of dental visit
Wizyta dentysty (Dental visit)
Wiek – lata
(Age – yrs)
tak
n
%
nie
n
%
1.
0
–
6
100
2.
6
5,4
105
94,6
3.
54
21,4
198
78,6
4.
69
32,2
145
67,8
5.
23
46,9
26
53,1
cy od dzieci, którym nie zlecano dodatkowej su−
plementacji fluoru (tab. 5). Między tymi grupami
stwierdzono różnice istotne statystycznie. W bada−
nych grupach nie stwierdzono ani jednego przy−
padku fluorozy zębów.
Pierwszą wizytę u stomatologa dzieci odbywa−
ły najwcześniej w 2. roku życia (5,4% badanych).
W gabinecie stomatologicznym nie było ani razu
78,6% dzieci w 3. roku życia, 67,8% dzieci w 4. ro−
ku życia i 53,1% dzieci w 5. roku życia (tab. 6).
Omówienie
W wielu badaniach nad etiopatogenezą próch−
nicy podkreśla się wpływ wykonywania zabiegów
higienicznych w obrębie jamy ustnej, a w szcze−
gólności częstość i prawidłowość szczotkowania
zębów, na powstawanie i rozwój choroby [1, 5].
U dzieci warszawskich do 3. roku życia
stwierdzono dobrą higienę u 57,1% osób, średnią
u 31,4%, a złą u 11,8%. Ze stanem higieny jamy
ustnej korelowała częstość występowania próchni−
cy. Próchnicę miało 5,14% dzieci z dobrą higieną
jamy ustnej, 23,17% dzieci z higieną jamy ustnej
określoną jako średnia oraz 41,6% ze złą higieną.
Higiena jamy ustnej dzieci warszawskich wpływa−
ła ponadto na stan zdrowia ich dziąseł [6, 7].
Podobnie Szczepańska [8] analizując w 2003 r.
stan zdrowia jamy ustnej w grupie wybranych lo−
sowo 123 dzieci z Łodzi w wieku 1–4 lat, stwier−
dziła istotną zależność między wskaźnikiem OHI
a puw. Stwierdziła również zależność między war−
tością wskaźnika higieny a częstością szczotkowa−
nia zębów.
W badaniach własnych u 48,8% dzieci ze
żłobków łódzkich stwierdzono występowanie
płytki nazębnej, ale nie znaleziono związku mię−
dzy wskaźnikami DI a puw. Należy jednak pamię−
tać, że w około połowie żłobków jest prowadzone
codzienne szczotkowanie zębów po śniadaniu,
a termin badania stomatologicznego był umawia−
ny wcześniej, zatem często do badania stomatolo−
gicznego zgłaszały się dzieci ze specjalnie na tę
okazję wyszczotkowanymi zębami.
Mattila et al. [3] w 2000 r. również wykazali
brak zależności między wskaźnikiem DI a puw, ale
występowanie płytki nazębnej u badanych przez
niego dzieci 3−letnich okazało się silnym czynni−
kiem ryzyka wystąpienia próchnicy u tych dzieci
w wieku 5 lat. W badanej przez autora grupie osób
występowała ponadto silna zależność między czę−
stością szczotkowania zębów i stanem higieny ja−
my ustnej matki a wskaźnikiem próchnicy u jej
dziecka. Podobnie inni autorzy wskazują, że u naj−
młodszych dzieci wzrost wskaźnika puw koreluje
przede wszystkim z wysokim mianem zakażenia
bakteriami Streptococcus mutans [1, 2].
Z ankiety wynikało, że dzieci rozpoczynały
szczotkowanie zębów w bardzo wczesnym wieku.
Deklarowane przez rodziców regularne szczotko−
wanie zębów dzieciom nie wykazywało związku
Higiena i profilaktyka fluorkowa u dzieci do lat 5
jednak z mniejszymi wskaźnikami próchnicy. Wy−
daje się, że zadziałał tu mechanizm opisywany już
przez innych badaczy próchnicy wczesnej u dzieci
polskich, tj. nasilone zabiegi higieniczno−profilak−
tyczne rodzice wdrażali dopiero po stwierdzeniu
zaawansowanych zmian próchnicowych [9]. Ro−
dzice świadomi stanu zębów swoich dzieci mogli
ponadto podawać oczekiwaną w ich mniemaniu
odpowiedź. Idealizowanie własnych zachowań
zdrowotnych było już wcześniej zauważane przez
innych badaczy, istnieją zatem podstawy do
stwierdzenia, że podawana przez rodziców częs−
tość oczyszczania zębów przez ich dzieci mogła
być znacznie zawyżona.
Stosowanie past z fluorem jest istotnym ele−
mentem profilaktyki fluorkowej, której prawidło−
we prowadzenie wydaje się szczególnie ważne na
terenach łódzkich, gdzie stężenie fluoru w wodzie
pitnej wynosi zaledwie 0,1 mg/l.
W obecnym badaniu w 1. roku życia fluor
otrzymywało 12,3% dzieci, które miały mniejsze
wskaźniki intensywności próchnicy niż ich rówieś−
nicy. Odwrotnie, 22,2% dzieci otrzymujących flu−
or od 2.–3. roku życia miało istotnie statystycznie
większe wskaźniki próchnicy od dzieci, u których
nie stosowano fluoru. Nie świadczy to oczywiście
o działaniu fluoru, lecz o podobnych tendencjach
jak w przypadku szczotkowania zębów, tj. rodzice
rozpoczynali profilaktykę fluorkową dopiero
533
w chwili stwierdzenia zaawansowanych zmian
próchnicowych.
Niskie odsetki dzieci otrzymujących dodatko−
we dawki fluoru świadczą o braku prowadzonych
u nich programów profilaktycznych. Brakuje
również odpowiedniej opieki stomatologicznej.
Tickle [10] opisując stan jamy ustnej u 430 an−
gielskich 5−latków stwierdził, że u dzieci regular−
nie przyprowadzanych do dentysty średni wska−
źnik puw wyniósł 0,94, w porównaniu z wartością
wskaźnika 2,55 u dzieci nieregularnie odwiedza−
jących gabinet.
W badanej grupie dzieci do 5 lat zaledwie
24% dzieci było na wizycie kontrolnej u stomato−
loga, przy czym frekwencja próchnicy w badanej
grupie wyniosła 46,5%. Rodzice najczęściej nie
widzą konieczności leczenia „mleczaków”, a naj−
częstszym powodem zgłaszania się do stomatolo−
ga są „czarne plamki” na zębach przednich dziec−
ka lub ból [9].
Nie powinny więc dziwić zastraszająco duże
wskaźniki próchnicy w badanej populacji dzieci
uczęszczających do żłobków łódzkich.
Większość ze zbadanych dzieci ze żłobków
łódzkich nie była objęta profilaktyką fluorkową
ani podstawową opieką stomatologiczną. Stan hi−
gieny i obecne działania profilaktyczne wymagają
radykalnej poprawy.
Piśmiennictwo
[1] BEIGHTON D., BRAILSFORD S.R., LYNCH E., YUAN CHEN H., CLARK D.T.: The influence of specific foods and oral
hygiene on the microflora of fissures and smooth surfaces of molar teeth: A 5−day study. Caries Res. 1999, 33,
349–356.
[2] VAN LUNSEN D.M., DE SOET J.J., WEERHEIJM K.L., GROEN H.J., VEERKAMP J.S.J.: Effects of dental treatment and
single application of a 40% chlorhexidine varnish on mutans streptococci in young children under intravenous
anaethesia. Caries Res. 2000, 34, 268–274.
[3] MATTILA M.L., RAUTAVA P., SILANPÄÄ M., PAUNIO P.: Caries in five−year−old children and associations with fami−
ly−related factors. J. Dent. Res. 2000, 79, 875–881.
[4] REMISZEWSKI A.: Ocena higieny jamy ustnej u dzieci z próchnicą wczesną uzębienia. Czas. Stomat. 1991, 10,
668–671.
[5] ASHLEY P.F., ATTRILL D.C., ELLWOOD R.P., WORTHINGTON H.V., DAVIES R.M.: Toothbrushing habits and caries
experience. Caries Res. 1999, 33, 401–402.
[6] SZPRINGER−NODZAK M.: Badanie czynników etiologicznych próchnicy wczesnej u dzieci z uzębieniem próchnico−
wym. Nowa Stomat. 1997, 3, 3–8.
[7] SZPRINGER−NODZAK M., JANICHA J., REMISZEWSKI A., STAŃCZAK−SIONEK D.: Stan zdrowotny błony śluzowej dzią−
seł u dzieci do trzeciego roku życia z regionu warszawskiego. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1993, 4, 12–15.
[8] SZCZEPAŃSKA J.: Wpływ różnych aspektów higieny jamy ustnej na występowanie próchnicy u dzieci w okresie po−
niemowlęcym. Nowa Stomat. 2003, 23, 4–9.
[9] GMYREK−MARCINIAK A., WILK−SIECZAK B.: Zapobieganie próchnicy u dzieci w wieku do lat trzech. Magazyn Sto−
mat. 2001, 11, 7–8, 48–52.
[10] TICKLE M., WILLIAMS M., JENNER T., BLINKHORN A.: The effects of socioeconomic status and dental attendance
on dental caries’ experience, and treatment patterns in 5−years−old children. Br. Dent. J. 1999, 186, 135–137.
534
P. PROC, R. FILIPIŃSKA−SKĄPSKA, M. WOCHNA−SOBAŃSKA
Adres do korespondencji:
Patrycja Proc
Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego UM
ul. Pomorska 251
92−213 Łódź
e−mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 22.06.2006 r.
Po recenzji: 25.07.2006 r.
Zaakceptowano do druku: 15.11.2006 r.
Received: 22.06.2006
Revised: 25.07.2006
Accepted: 15.11.2006