Choroby zawodowe
advertisement
Agnieszka Domańska-Jakubowska Pozostałe publikacje z serii Służba zdrowia: Choroby zawodowe Higiena w placówkach opieki medycznej Liczne zagrożenia występujące przy pracy w laboratorium, oraz konieczność dostosowywania się polskich placówek do norm unijnych, czy standardów ISO stwarzają potrzebę szczególnego podejścia do kwestii higieny i bezpieczeństwa pracy w laborato­ rium. „Higiena i bezpieczeństwo pracy w laboratorium” to publikacja która omawia zagadnienia prawne, zasady bezpiecznej pracy, a także wskazówki do tworzenia systemu jakości i przykłady niezbędnych dokumentów. Lekarz medycyny pracy Serwis „Lekarz medycyny pracy” publikowany jest co miesiąc i dzięki temu zapewnia bieżący dostęp do zmian w prawie dotyczących medycyny pracy. Autorzy to specjaliści którzy w jasny i fachowy sposób komentują zmiany legislacyjne, przytaczają przy­kłady rozwiązania wątpliwych orzeczeń, praktyczne wskazówki dotyczące metodologii badań, rozpoznawania i diagnozowania chorób zawodowych. Dzięki możliwości zadawania indywidual­ nych pytań przez Czytelników, poruszane są przypadki które szczególnie interesują lekarzy medycyny pracy. Szczegółowa oferta na stronie internetowej: www.dashofer.pl ISBN 978-83-7537-204-5 Służba zdrowia Higiena i bezpieczeństwo pracy w laboratorium Prawo, orzecznictwo, postępowanie Choroby zawodowe Bezpieczeństwo sanitarno-epidemiologiczne to olbrzymie wyzwanie stojące przed każdą placówką. Osiągnięcie najwyższych standardów wymaga ciągłej pracy i systematycznego doskona­ lenia opracowanych procedur. Publikacja prezentuje kompleksowe i praktyczne podejście do zagadnień higieny, zarówno w placówkach lecznictwa otwartego, jak i zamkniętego. Stanowi niezastąpioną pomoc w pracy wszystkich zarządzających placówkami medycznymi, lekarzy, a także pielęgniarek epidemiologicznych oraz pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych. Agnieszka Domaƒska-Jakubowska Choroby zawodowe Agnieszka Domaƒska Jakubowska – absolwentka Wydzia∏u Prawa Uniwersytetu ¸ódzkiego. W 1991 roku uzyska∏a tytu∏ magister prawa broniàc prac´ magisterskà w Katedrze Prawa Karnego U¸. Od 1994 roku specjalizuje si´ w dziedzinie prawa pracy. Autorka publikacji poÊwi´conych zagadnieniom prawa pracy ze szczególnym uwzgl´dnieniem zagadnieƒ dotyczàcych opieki profilaktycznej nad pracownikami i wypadków przy pracy. W 2008 roku ukoƒczy∏a studia podyplomowe z zakresu prawa pracy w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, sk∏adajàc prac´ dyplomowà poÊwi´conà zagadnieniom mobbingu pracowników. Uczestniczka ogólnopolskiej Konferencji Naukowo Szkoleniowej „Borelioza jako choroba zawodowa, trudnoÊci diagnostyczne, standardy post´powania” ¸agów 2010 rok oraz w Konferencji Podkarpackich Dni Medycyny Pracy „Lekarz medycyny pracy doradcà pracodawcy” Czarna 2010 rok. Od 1994 roku orzeka jako s´dzia w sàdzie pracy i ubezpieczeƒ spo∏ecznych. Copyright © 2013 Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. ul. Bie˝anowska 7, 02-655 Warszawa tel.: (22) 559 36 00 do 05, faks: (22) 829 27 00, 829 27 27 www.dashofer.pl Redaktor odpowiedzialny: Monika Lubowicka e-mail: [email protected] Opracowanie edytorskie i korekta: Olga Oleksyn Sk∏ad: Dariusz Ziach ISBN 978-83-7537-252-6 Wszelkie prawa zastrze˝one, prawo do tytu∏u i licencji jest w∏asnoÊcià Dashöfer Holding Ltd. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie ca∏oÊci lub fragmentów niniejszej publikacji, równie˝ na noÊnikach magnetycznych i elektronicznych, bez zgody Wydawcy jest zabronione. Ze wzgl´du na sta∏e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoÊci za zamieszczone informacje. Choroby zawodowe Spis treÊci 1. Choroby zawodowe – zagadnienia ogólne ......................... 5 1.1. Poj´cie choroby zawodowej ..................................... 5 1.2. Nara˝enie zawodowe jako element definicji choroby zawodowej ................................................ 13 2. Post´powanie w przedmiocie choroby zawodowej ........ 21 2.1. Zg∏oszenie podejrzenia choroby zawodowej .......... 21 2.2. Rozpoznanie choroby zawodowej .......................... 37 2.3. Wydanie orzeczenia lekarskiego ............................. 50 2.4. Post´powanie odwo∏awcze w przedmiocie orzeczenia lekarskiego ............................................. 58 3. Stwierdzenie choroby zawodowej przez uprawniony organ ................................................................................ 63 4. Wp∏yw orzeczenia lekarskiego na decyzj´ administracyjnà w przedmiocie choroby zawodowej ..... 75 5. Obowiàzki pracodawcy wynikajàce ze stwierdzenia choroby zawodowej ......................................................... 85 6. Uprawnienia zwiàzane ze stwierdzeniem choroby zawodowej ....................................................................... 93 6.1. Uprawnienia pracowników i by∏ych pracowników oraz cz∏onków ich rodzin ........................................ 93 6.2. Zgon pracownika a post´powanie w przedmiocie choroby zawodowej ................................................ 96 7. Wykaz chorób zawodowych .......................................... 105 www.dashofer.pl 3 Choroby zawodowe Wykaz piktogramów uwaga zapami´taj podstawa prawna przyk∏ad problem www.dashofer.pl 4 Choroby zawodowe 1. Choroby zawodowe – zagadnienia ogólne Problematyka chorób zawodowych jest uregulowana w wielu aktach prawnych. Poj´cie choroby zawodowej jest poj´ciem prawa pracy, bowiem definicja jest wskazana w treÊci przepisów Kodeksu pracy, który zagadnieniom wypadków przy pracy i chorób zawodowych poÊwi´ca ca∏y rozdzia∏ (Dzia∏ X Rozdzia∏ VII noszàcy tytu∏ „Wypadki przy pracy i choroby zawodowe”). Jednak˝e przepisy Kodeksu pracy i wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych nie wyczerpujà tych zagadnieƒ. Du˝a ich cz´Êç jest domenà regulacji prawa ubezpieczeƒ spo∏ecznych. Zwrócenia uwagi wymaga równie˝ okolicznoÊç, i˝ post´powanie dotyczàce chorób zawodowych w zdecydowanej cz´Êci regulowane jest przepisami Kodeksu post´powania administracyjnego. 1.1. Poj´cie choroby zawodowej Choroba zawodowa jest poj´ciem ustawowo zdefiniowanym. Regulacja zawarta jest w Kodeksie pracy. Przepis art. 2351 k.p. stanowi: za chorob´ zawodowà uwa˝a si´ chorob´, wymienionà w wykazie chorób zawodowych, je˝eli w wyniku oceny warunków pracy mo˝na stwierdziç bezspornie lub z wysokim prawdopodobieƒstwem, ˝e zosta∏a ona spowodowana dzia∏aniem czynników szkodliwych dla zdrowia wyst´pujàcych w Êrodowisku pracy albo w zwiàzku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „nara˝eniem zawodowym”. definicja choroby zawodowej W doktrynie prawa trwa dyskusja, czy poj´cie choroby zawodowej jest poj´ciem wy∏àcznie prawnym, czy te˝ medyczno-prawnym. Spór ten sprowadza si´ do odpowiedzi na pytanie: czy za chorob´ zawodowà mo˝na uznaç ka˝de schorzenie, które pozostaje w zwiàzku przyczynowym z wykonywanà pracà, www.dashofer.pl 5 Choroby zawodowe zawodem, warunkami Êwiadczenia pracy, czy te˝ przepisy prawa i wola ustawodawcy przesàdzajà, i˝ okreÊlone jednostki chorobowe sà traktowane jako wywo∏ane Êwiadczeniem pracy, a tym samym ich rozpoznanie u pracownika powoduje okreÊlone w przepisach skutki prawne? Ten, jak si´ wydaje na pierwszy rzut oka, „akademicki” doktrynalny spór jest istotny, gdy˝ rzutuje na uprawnienia pracownika i mo˝liwoÊç dochodzenia Êwiadczeƒ ubezpieczeniowych z tytu∏u zachorowania na chorob´ zawodowà. Czy pracownik, który udowodni w sposób nie budzàcy wàtpliwoÊci, i˝ zachorowa∏ na danà chorob´ z powodu warunków pracy, mo˝e w sposób nieograniczony korzystaç ze Êwiadczeƒ wynikajàcych z rozpoznania u niego choroby zawodowej? Czy ka˝da choroba uznawana za zawodowà, rozpoznana u konkretnego pracownika, b´dzie stanowiç podstaw´ do przyznania mu prawa do Êwiadczeƒ? Wydaje si´, i˝ na gruncie uregulowania przepisu art. 2351 k.p. i jego literalnego brzmienia, polskie ustawodawstwo przyj´∏o, ˝e poj´cie choroby zawodowej jest poj´ciem medyczno-prawnym. Aby dane schorzenie uznaç za chorob´ zawodowà muszà byç spe∏nione dwie przes∏anki: prawna – w postaci umieszczenia schorzenia w wykazie chorób zawodowych oraz medyczna – zwiàzek schorzenia ze Êrodowiskiem pracy i wyst´pujàcymi w nim czynnikami szkodliwymi lub sposobem Êwiadczenia pracy i rozpoznanie wyst´powania danej choroby u pracownika. O tym jakie jednostki chorobowe sà chorobami zawodowymi decydujà przepisy prawa. Na gruncie prawa polskiego wykaz chorób zawodowych stanowi za∏àcznik do rozporzàdzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. Nr 105, poz. 869) zatytu∏owany „Wykaz chorób zawodowych wraz z okresem, w którym wystàpienie udokumentowanych objawów chorobowych upowa˝nia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wczeÊniejszego zakoƒczenia pracy w nara˝eniu zawodowym”. Powy˝sze rozporzàdzenie wraz z za∏àcznikiem, który stanowi jego integralnà treÊç, www.dashofer.pl 6 Choroby zawodowe zosta∏o wydane na podstawie delegacji ustawowej zawartej w przepisie art. 237 § 1 pkt 3-6 i § 11 k.p. Je˝eli jakieÊ schorzenie nie zosta∏o wskazane w powy˝szym wykazie, nigdy nie b´dzie mog∏o byç traktowane jako choroba zawodowa. Umieszczenie schorzenia w wykazie chorób zawodowych jest elementem formalnym, koniecznym do jej rozpoznania i ma charakter wy∏àcznie prawny. W tym miejscu nale˝y wskazaç, i˝ pracownik, który zapad∏ na chorob´ spowodowanà zatrudnieniem (szkodliwymi lub ucià˝liwymi warunkami pracy), a niefigurujàcà w wykazie chorób zawodowych, mo˝e dochodziç od pracodawcy Êwiadczeƒ takich, jak odszkodowanie, renta lub zadoÊçuczynienie na podstawie przepisów prawa cywilnego, ale ma zamkni´tà drog´ do dochodzenia Êwiadczeƒ z ubezpieczenia spo∏ecznego, wynikajàcych z faktu zachorowania na chorob´ zawodowà. warunek uznania za chorob´ zawodowà Warto zwróciç uwag´ na bogate orzecznictwo sàdów administracyjnych w tym zakresie. Niezmiennie prezentuje ono poglàd, i˝ warunkiem koniecznym, podstawowym dla stwierdzenia choroby zawodowej jest figurowanie jej w wykazie stanowiàcym za∏àcznik do rozporzàdzenia. ● W wyroku z dnia 30 paêdziernika 2012 r., jaki zapad∏ w sprawie o sygnaturze akt III SA/Kr 1321/11 (Lex nr 1234590, System Informacji Prawnej LEX, Wolters Kluwer Polska, www.wolterskluwer.pl), Wojewódzki Sàd Administracyjny w Krakowie wskaza∏, i˝ „choroba zawodowa jest poj´ciem prawnym oznaczajàcym zachorowanie, które pozostaje w zwiàzku przyczynowym z pracà. Przyczynà jà wywo∏ujàcà jest sama praca, jej rodzaj, charakter i warunki jej wykonywania”. ● W wyroku z dnia 18 kwietnia 2012 r., jaki zapad∏ w sprawie o sygnaturze akt II OSK 145/12 (Lex nr 1219061, System Informacji Prawnej LEX, Wolters Kluwer Polska, www.wolterskluwer.pl), Naczelny Sàd Administracyjny w Warszawie www.dashofer.pl 7 Choroby zawodowe wskaza∏, i˝ „Choroba zawodowa jest poj´ciem prawnym oznaczajàcym zachorowanie, które pozostaje w zwiàzku przyczynowym z pracà. Przyczynà jà wywo∏ujàcà jest tylko i wy∏àcznie sama praca, jej rodzaj, charakter i warunki jej wykonywania. Z tego powodu choroby zawodowe sà przewidywalne, a owe przewidywalne uszkodzenia zdrowia zosta∏y uj´te w tzw. wykazie chorób zawodowych”. Uwag´ zwróciç nale˝y na dwa wyroki Naczelnego Sàdu Administracyjnego w Warszawie, jakie zapad∏y w dniu 11 sierpnia 2011 r.: ● W wyroku, jaki zapad∏ w sprawie o sygnaturze akt II OSK 918/11 (Lex nr 1069074, System Informacji Prawnej LEX, Wolters Kluwer Polska, www.wolterskluwer.pl), wyra˝ono poglàd, i˝ „Dla uznania rozpoznanej choroby za chorob´ zawodowà konieczne jest wystàpienie dwóch przes∏anek – po pierwsze, rozpoznane schorzenie musi figurowaç w wykazie chorób zawodowych, a po drugie, ocena warunków pracy potwierdza zwiàzek przyczynowo-skutkowy mi´dzy jego powstaniem, a tzw. »nara˝eniem zawodowym«. Brak którejkolwiek z wymienionych przes∏anek eliminuje mo˝liwoÊç stwierdzenia u badanego choroby zawodowej”. ● Natomiast w wyroku, w sprawie o sygnaturze akt II OSK 912/11 (Lex nr 1069073, System Informacji Prawnej LEX Wolters Kluwer Polska, www.wolterskluwer.pl), Sàd stanà∏ na stanowisku, i˝ „Dla uznania rozpoznanej choroby za chorob´ zawodowà nie jest wystarczajàce wykazanie zwiàzku przyczynowo-skutkowego mi´dzy jej powstaniem, a tzw. »nara˝eniem zawodowym«, lecz ponad wszystko niezb´dne jest stwierdzenie, ˝e figuruje ona w wykazie chorób zawodowych. Post´powanie w sprawie choroby zawodowej jest ukierunkowane nie tyle na ustalenie stanu zdrowia osoby badanej, ile na stwierdzenie, czy choroba jest wymieniona w wykazie chorób zawodowych”. www.dashofer.pl 8 Choroby zawodowe Szczególnie drugie z cytowanych powy˝ej orzeczeƒ stanowi cennà wskazówk´ interpretacyjnà w zakresie stosowania prawa. Zwraca ono bowiem uwag´ na wa˝ny aspekt post´powania w przedmiocie stwierdzenia choroby zawodowej. Post´powanie to nie ma bowiem celów terapeutycznych, ale przede wszystkim prowadzi do odpowiedzi na pytanie, czy schorzenia, na które uskar˝a si´ pracownik, sà zamieszczone w wykazie chorób zawodowych. Poglàd ten odzwierciedlajà jeszcze inne orzeczenia sàdowe. ● Warto wskazaç w tym miejscu wyrok Wojewódzkiego Sàdu Administracyjnego w Olsztynie, jaki zapad∏ w dniu 21 czerwca 2011 r. w sprawie o sygnaturze akt II SA/01 149/11 (Lex nr 1096955, System Informacji Prawnej LEX, Wolters Kluwer Polska, www.wolterskluwer.pl), w którym Sàd wskaza∏ wprost, i˝ „Post´powanie w sprawie choroby zawodowej nie jest nakierowane na ustalenie stanu zdrowia skar˝àcego, a tak˝e pochodzenia stwierdzonego schorzenia, lecz na stwierdzenie, czy choroba strony, wymieniona w wykazie chorób zawodowych, ma zawodowà etiologi´. Po ustaleniu wi´c, ˝e rozpoznana u skar˝àcego choroba nie zosta∏a wymieniona w wykazie chorób zawodowych, organy administracji nie sà uprawnione do badania przyczyn tego schorzenia”. PodnieÊç nale˝y, i˝ teza powy˝szego wyroku jest wyjàtkowo trafnie sformu∏owana i rozstrzyga wàtpliwoÊci w zakresie post´powania orzeczniczego. Cz´sto bowiem w praktyce organy administracyjne oczekujà od lekarza medycyny pracy wskazania, jaka jest przyczyna schorzeƒ, na które choruje pracownik, w sytuacji gdy nie ma podstaw do rozpoznania u niego choroby zawodowej. Jak widaç z powy˝szych rozwa˝aƒ umieszczenie danego schorzenia w wykazie chorób zawodowych jest warunkiem koniecznym aby w ogóle rozwa˝aç prowadzenie post´powania w przedmiocie choroby zawodowej. www.dashofer.pl 9 Choroby zawodowe W tym miejscu nasuwa si´ pytanie: czy samo umieszczenie schorzenia w wykazie wystarczy, aby pracownik, u którego je rozpoznano naby∏ prawo do Êwiadczeƒ z tytu∏u zachorowania na chorob´ zawodowà? Na pytanie to nale˝y odpowiedzieç przeczàco. Z definicji choroby zawodowej zawartej w Kodeksie pracy wynika bowiem, i˝ do jej rozpoznania konieczny jest element materialny, w postaci istnienia zwiàzku przyczynowego mi´dzy dzia∏aniem czynników szkodliwych dla zdrowia w Êrodowisku pracy, a wystàpieniem choroby. Sformu∏owanie przepisu art. 2351 k.p. znacznie zaw´˝a ten zwiàzek przyczynowy, wymagajàc „bezspornoÊci” lub „wysokiego prawdopodobieƒstwa” wywo∏ania schorzenia dzia∏aniem czynników szkodliwych dla zdrowia wyst´pujàcych w Êrodowisku pracy albo sposobem wykonywania pracy. Nale˝y wskazaç, i˝ poj´cie „bezsporny” oznacza coÊ, co do czego nie istniejà ˝adne ró˝nice opinii. Natomiast poj´cie „prawdopodobieƒstwo” oznacza mo˝liwoÊç, szans´ zaistnienia czegoÊ, wydarzenia si´ (S∏ownik J´zyka Polskiego PWN – www.wsjp.pl). U˝ycie powy˝szych sformu∏owaƒ w definicji ustawowej choroby zawodowej wyklucza uznanie schorzenia za chorob´ zawodowà, je˝eli zosta∏o ono prawdopodobnie albo nawet z du˝ym prawdopodobieƒstwem wywo∏ane warunkami Êrodowiska pracy czy wykonywanà pracà. Poj´cie „prawdopodobieƒstwa” i „du˝ego prawdopodobieƒstwa” nie jest bowiem poj´ciem to˝samym z „wysokim prawdopodobieƒstwem”. Oznacza to, i˝ samo „prawdopodobieƒstwo”, ani nawet „du˝e prawdopodobieƒstwo” nie jest wystarczajàce – prawdopodobieƒstwo musi byç „wysokie” czyli wi´ksze ni˝ „du˝e”. W tym miejscu nasuwa si´ jednak powa˝na wàtpliwoÊç interpretacyjna: czy poj´cie „wysoki”, jakim pos∏uguje si´ przepis, faktycznie wymaga zaistnienia prawdopodobieƒstwa wi´kszego ni˝ „du˝e” czy nawet „bardzo du˝e” i czy te ostatnie poj´cia nie sà z nim to˝same. Wi´kszoÊç doktryn prawa pracy przyjmuje jednak, pomimo sporów semantycznych, i˝ prawdopodobieƒstwo „wysokie” oznacza wi´ksze ni˝ du˝e czy nawet bardzo du˝e. Niemniej jednak ustawodawca www.dashofer.pl 10
