Prawo rzymskie

od Ustawy XII Tablic
do „kodyfikacji” justyniańskiej
V w. B.C. – VI w. A.D.
 ius
civile
 ius
honorarium
 ius
gentium
 iurisprudentia
 ius
novum
 prawo
obywateli miasta–państwa (ius
Quiritum)
 prawo zwyczajowe oparte o zwyczaje i
tradycję przodków (mores maiorum)
 spisane w Ustawie XII Tablic (Lex duodecim
tabularum) ok. 450 r. B.C.
 formalnie kształtowane wyłącznie przez
ustawy (leges, plebiscita) uchwalane na
komicjach centurialnych i tribusowych
 od końca I w. B.C. także przez uchwały
Senatu (senatus consultum)
 prawo
pretorskie (urzędnicze) mające na
celu dostosowanie ius civile do potrzeb
praktyki
 kształtujące się od 367 r. B.C.
 tworzone przez pretora na mocy ius edicendi
w formie corocznego edyktu pretorskiego
 Edykt wieczysty (edictum perpetuum)
cesarza Hadriana z 130 r.
 „prawo
ludów”
 pierwotnie prawo regulujące stosunki
obywateli i cudzoziemców (peregrini)
 oparte na zwyczajach handlowych, ius civile,
ius honorarium i ius naturale
 od 242 r. B.C. kształtowane przez edykty
pretora peregrynów
 do edyktu cesarza Karakali (212 r.) prawo
nie-obywateli
 „poradnictwo”
i pomoc prawna
 pierwotnie jako jurysprudencja pontyfikalna
 od III w. B.C. stopniowa „laicyzacja”
 od I w. B.C. wykonywana przez świeckich
zawodowych znawców prawa
(iurisprudentes) w formie odpowiedzi na
pytania prawne/opinii prawnych (responsa)
 od Oktawiana responsa z upoważnienia
cesarskiego (ius respondendi ex auctoritate
principis)
 od Hadriana zgodne responsa (communis
opinio prudentium) – moc ustawy
 prawo
cesarskie – konstytucje cesarskie
(constitutiones)
 pierwotnie jako ius honorarium
 w II w. formalnie zastępuje ustawodawstwo
komicji i Senatu oraz edykty pretorskie
 od końca II w. źródło ius civile – leges
 w III w. reskrypt cesarski całkowicie
zastępuje responsa jurysprudencji
 od IV w. zakaz wykładni prawa - wulgaryzacja
 tzw. ustawa o cytowaniu z 426 r. – ius (vetus)
pierwotnie charakter
prywatny
 „samoistne” źródło
prawa
 podejście aksjologiczne
 Sabinianie i Prokulianie
 od II w. stopniowa
etatyzacja i
instrumentalizacja

PRYNCYPAT
JURYSPRUDENCJA
charakter publiczny
 „zaplecze” dla
ustawodawstwa
cesarskiego
 podejście techniczne
 kompilatorystyka i
wulgaryzacja prawa
 szkoły prawa: Bejrut
i Konstantynopol

DOMINAT
NAUKA PRAWA
 edicta
 mandata
 rescripta
 decreta
 Codex
Gregorianus
 Codex Hermogenianus
 Codex



Theodosianus
komisja Teodozjusza II
ogłoszony w 438 r.
od 439 r. oficjalne źródło prawa na Zachodzie
 tzw.
Nowele Postteodozjańskie
 Codex
vetus – 529 r.
 Institutiones
– 533 r.
 Digesta/Pandectae
 Codex
– 533 r.
repetitae praelectionis – 534 r.
 Kodeks
– konstytucje cesarskie od Hadriana
do Justyniana – ius novum
 Instytucje – obowiązujący podręcznik do
nauki prawa
 Digesta – wybór z jurysprudencji – ius vetus
 Nowele (Novellae) – konstytucje Justyniana
wydane w latach 535-565
 znany
w Średniowieczu od XI w.
 wydany drukiem w 1583 r. w Genewie
(Dionizy Gothofredus)
 obejmuje Kodeks + Instytucje + Digesta +
Nowele:
konstytucje cesarzy wschodniorzymskich
(Novelle) wydane w latach 535-582
 Libri Feudorum (longobardzkie prawo lenne)
 ustawy Fryderyka I i Fryderyka II
