Modelowy program wykorzystania walorów przyrodniczo

Modelowy program wykorzystania walorów
przyrodniczo-krajobrazowych
Stobrawskiego Parku Krajobrazowego
w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego
gminy Pokój
Autorzy opracowania:
prof. dr hab. Krystyna Dubel
prof. dr hab. Robert Rauziński
dr Mariusz Głowacki
dr Jacek Pieczonka
mgr Małgorzata Juszczyszyn-Pieczonka
mgr inż. Jan Kubok
mgr Lucja Rauze
Opole, marzec 2002
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie........................................................................................................................
1.
3
Krótka charakterystyka uwarunkowań przyrodniczo-krajobrazowych
i kulturowych Stobrawskiego Parku Krajobrazowego (K. Dubel)............................................... 7
2. Podstawy przyszłego rozwoju gminy Pokój...................................................................... 11
2.1. Charakterystyka uwarunkowań przyrodniczych gminy Pokój (K. Dubel)........................ 11
2.2. Struktura użytkowania gruntów w gminie (K. Dubel).............................................................. 22
2.3. Stan zachowania przyrody na obszarze gminy (M. Juszczyszyn-Pieczonka)......................... 24
2.4. Analiza historyczno-kulturowa (M. Juszczyszyn-Pieczonka)...................................................... 30
2.5. Studium demograficzne – ludność gminy Pokój i prognoza do 2010 roku
(L. Rauze, R. Rauziński).......................................................................................................................... 34
2.6. Gospodarka w gminie Pokój (J. Pieczonka)................................................................................. 50
2.7. Budżet gminy Pokój (J. Pieczonka)............................................................................................... 56
2.8. Infrastruktura techniczna – stan i potrzeby (M. Głowacki)...................................................... 70
2.9. Raport z badań przeprowadzonych w gminie Pokój (R. Rauziński)...................................... 83
3. Analiza silnych i słabych stron, szanse i zagrożenia gminy Pokój
(analiza SWOT) (Zespół).......................................................................................................................... 90
3.1.
Słabe i silne strony gminy Pokój – diagnoza stanu..................................................... 90
3.2. Szanse i zagrożenia dla rozwoju gminy ....................................................................103
3.3. Cele strategiczne....................................................................................................... 108
4. Wskazanie kierunków dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Pokój..........116
4.1.
Kierunki wielofunkcyjnego rozwoju gminy (K. Dubel)........................................................ 116
4.2.
Działalność edukacyjna dla potrzeb wielofunkcyjnego rozwoju gminy (K. Dubel)..... 126
4.3.
Tworzenie bazy dla rozwoju turystyki kwalifikowanej i edukacyjnej
(M. Juszczyszyn-Pieczonka, J. Kubok)............................................................................................... 132
4.4.
Proponowane kierunki rozwoju gospodarczego (Zespół).................................................... 138
5. Załączniki........................................................................................................................... 150
2
1. Krótka charakterystyka uwarunkowań przyrodniczokrajobrazowych i kulturowych Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego (Krystyna Dubel)
Wyjątkowa różnorodność przyrodnicza Lasu Stobrawsko-Turawskiego,
największego obszaru chronionego krajobrazu w województwie opolskim, była
podstawą do utworzenia w jego zachodniej części na powierzchni 52636,5 ha
Stobrawskiego Parku Krajobrazowego.
Pod względem fizyczno-geograficznym park położony jest na terenie
mezoregionów: Pradolina Wrocławska (318.52), Równina Oleśnicka (318.56) i Równina
Opolska (318.57). Położenie parku w granicach jednostek fizyczno-geograficznych
województwa opolskiego przedstawia rys.1.
W granicach tego najmłodszego w województwie opolskim (od 1999 r.) parku
położonego w północnej części województwa opolskiego usytuowane są gminy: Lubsza,
Pokój, Murów, Popielów i części gmin przyległych w tym: Dąbrowa, Świerczów,
Łubniany, Lewin Brzeski, Dobrzeń Wielki, Kluczbork, Wołczyn (łączna liczba jednostek
osadniczych wynosi 35). Park ma charakter leśny, dominują tu siedliska boru
mieszanego wilgotnego i świeżego (drzewostan sosnowy). W dolinach rzek zalegają łęgi,
grądy i olsy, a poza dolinami buczyny i liściaste lasy mieszane. Najcenniejsze enklawy
lasu pochodzenia naturalnego objęte są ochroną rezerwatową: „Śmiechowice”,
„Lubsza”, „Leśna Woda”, „Rogalice” (łączna powierzchnia 43,08 ha).
Szczególną cechą krajobrazu są doliny rzeczne, w tym dopływów Stobrawy
(Brynicy, Budkowiczanki i Bogacicy) i falisty teren występujących tu wydm, których
wysokość w niektórych miejscach dochodzi do 15-18 m.
Liczne stawy uzupełniają najlepiej zachowane w województwie starorzecza.
Zróżnicowanie tych form przyczynia się do wzbogacenia terenu o elementy flory i fauny
typowe dla ekosystemów wodnych i błotnych.
W strukturze użytkowania gruntów analizowanego parku największy udział
stanowią lasy (78,95 %) – pozostałość Puszczy Śląskiej. Dominują siedliska boru
mieszanego wilgotnego i świeżego (drzewostan sosnowy). Użytki rolne stanowią jedynie
19 %, zaś wody powierzchniowe zajmują 1,5 % ogólnej powierzchni parku.
W składzie niezwykle bogatej flory gmin: Lubsza, Popielów, Pokój i Murów
zarejestrowano 38 gatunków roślin chronionych i 38 gatunków roślin rzadkich.
Stwierdzono również na tym terenie występowanie fauny unikalnej nie tylko w skali
województwa.
Na analizowanym terenie zarejestrowano 41 pomników przyrody ożywionej, a w
wyniku przeprowadzonej w 2001 r. inwentaryzacji przyrodniczej zewidencjonowano
ponad 50 drzew kwalifikujących się do objęcia ochroną. Proponuje się również objąć
ochroną 9 użytków ekologicznych, dwa zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
O szczególnej randze największego powierzchniowo parku krajobrazowego
województwa opolskiego, świadczy włączenie jego południowej części (dolina Odry) w
Krajową Sieć Ekologiczną EKONET–Polska. Wyznaczony w koncepcji tej sieci obszar
węzłowy 17 M – ma rangę międzynarodową. Pozostała część parku określona została
jako obszar węzłowy 10 K – o randze krajowej. Ustanowiony został w granicach parku
obszar CORINE biotopes nr 409 – Dolina Stobrawy i 419 – Lasy StobrawskoTurawskie. Tereny te włączono do koncepcji regionalnego systemu NATURA 2000.
Załączona mapa Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i liczne zdjęcia
dokumentują zewidencjonowane na tym terenie walory przyrodniczo-krajobrazowe.
3
Dla porównania zróżnicowań walorów przyrodniczo-krajobrazowo-kulturowych
trzech funkcjonujących na terenie województwa opolskiego parków krajobrazowych w
zestawieniu (tabela 2) podano najważniejsze informacje o nich.
4
Tabela 2. Walory opolskich parków krajobrazowych
Lp.
Wyszczególnienie
1.
Położenie fizycznogeograficzne
2.
3.
Powierzchnia [ha]
Typ parku fizycznogeograficzny
Dominujący typ krajobrazu
naturalnego
4.
5.
Dominujące walory rzeźby
6.
Walory przyrodniczokrajobrazowe
7.
8.
9.
10.
Rezerwaty przyrody
Pomniki przyrody ożywionej1
Użytki ekologiczne
Proponowane pomniki
przyrody ożywionej
Proponowane użytki
ekologiczne
Proponowane zespoły
przyrodniczo-krajobrazowe
11.
12.
1
Park
Krajobrazowy
„Góry Opawskie”
Góry Opawskie
(332.63)
Park
Krajobrazowy
„Góra Św. Anny”
Chełm
(341.11)
Stobrawski Park
Krajobrazowy
4 903,0
górski
5 150,0
wyżynny
wyżynny na skałach
krzemianowych
wyżyny na skałach
węglanowych
góry, doliny,
przełomy rzek,
odsłonięcia skalne
zjawiska krasowe,
wąwozy lessowe
Zróżnicowana rzeźba
terenu, epigenetyczne
przełomy Białej Głuchołaskiej i Złotego
Potoku. Zwarte duże
kompleksy leśne,
Bazaltowy ostaniec
(400 m n.p.m.),
rozwinięte w wapieniach formy krasowe i
leje zapadliskowe,
groty, wąwozy. Roślinność kserotermiczna zalegająca na
wzgórzach wapiennych. Miejsce upamiętnione bitwą III Powstania Śląskiego.
Bardzo gęsta sieć
rzeczna (Odra ze
Smortawą, Stobrawa z
dopływami: Bogacicą,
Budkowiczanką i Brynicą). Liczne kompleksy stawów i dobrze
zachowane starorzecza. Wydmy śródlądowe porośnięte
borami sosnowymi.
Dominująca powierzchnia parku (około
75%) to pozostałość
dawnej Puszczy Ślaskiej. Stawy pełniące
funkcje ostoi flory i
fauny.
3
8 (10)
5
6
5 (5)
32
4
41 (79)
1
29
-
3
9
-
1
2
Pradolina
Wrocławska
(318.52)
Równina Oleśnicka
(318.50)
Równina Opolska
(318.57)
52 636,5
nizinny
nizinny, den
dolinnych i równin
peryglacjalnych
wydmy, starorzecza,
krawędzie dolin
rzecznych
Liczba zarejestrowanych pomników, w nawiasach podano liczbę drzew objętych ochroną.
5
13.
Proponowane stanowiska
dokumentacyjne
14. Flora naczyniowa
- gatunki roślin chronionych
- gatunki roślin rzadkich
- gatunki z polskiej czerwonej
listy (konwencja berneńska)
15. Opisane zbiorowiska roślinne
16. Fauna (gatunki chronione), w
tym:
- ryby
- płazy i gady
- ptaki (lęgowe)
- ssaki
17. Stanowiska gatunków
strefowych
18. Gatunki fauny z polskiej
czerwonej księgi
Struktura użytkowania ziemi
19. Lesistość [%]
20. Użytki rolne [%]
21. Wody powierzchniowe [%]
Stopień zurbanizowania
22. Gęstość zaludnienia [os/km2]
23. Liczba jednostek osadniczych
6
4
-
23
38
2
22
15
4
38
38
11 (3)
5 (leśne)
137
15 (semi i naturalne)
87
125 (wszystkie)
186
5
21
107
3
1
0
11
60
15
0
4
16
154
13
23
3
1
12
64,4
25,1
1,2
20,0
69,0
0,9
78,9
19,0
1,5
48
8
72
18
20
35
Źródło: Opracowanie własne, 2002.
6
2. Podstawy przyszłego rozwoju gminy Pokój
2.1. Charakterystyka uwarunkowań przyrodniczych gminy Pokój (Krystyna Dubel)
Położenie fizyczno-geograficzne i administracyjne
Pod względem fizyczno-geograficznym2, gmina Pokój stanowi część prowincji – Niż
Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowopolskie, makroregion Nizina Śląska.
Położona jest w granicach mezoregionu Równina Opolska (318,57) (rys.1, rys.2).
Południowo–zachodnia część gminy, położona jest na terenie Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego, północno–zachodnia w granicach obszaru chronionego krajobrazu – Lasy
Stobrawsko–Turawskie.
Strukturę przestrzenną analizowanej gminy charakteryzują:

duże obszary terenów leśnych,

równomiernie rozmieszczona sieć osadnicza,

wyodrębniające się w krajobrazie gminy doliny rzeki: Stobrawy, Bogacicy i
Budkowiczanki oraz stawy rybne,

przebieg drogi kolejowej i drogi o znaczeniu regionalnym.
Administracyjnie gmina usytuowana jest w południowej części (położonego na
północnym zachodzie województwa opolskiego) powiatu namysłowskiego. Graniczy z gminą
Świerczów na północnym zachodzie, na północy z gminami Domaszowice i Wołczyn, na
południowym zachodzie z gminą: Popielów, na południu z Dobrzeniem Wielkim, na
wschodzie z gminą Murów. Odległość od wojewódzkiego miasta Opola wynosi około 30 km.
Sieć osadnicza gminy obejmuje 13 jednostek osadniczych. Z wyjątkiem wsi Pokój
będącej siedzibą władz samorządowych, pozostałe wsie nie należą do silnie zurbanizowanych
(rys. 3).
Budowa geologiczna i rzeźba terenu
Gmina Pokój położona jest w zasięgu dużych jednostek strukturalnych – Monokliny
Przedsudeckiej i częściowo zachodzącej na nią Depresji Śląsko-Opolskiej.
2
J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
7
Trzeciorzęd reprezentują utwory triasu i kredy powstałe podczas regresji morza.
Reprezentowane są przez łupki, iłowce, mułowce, piaskowce, wapienie, dolomity
przewarstwione gipsem i węglem. Miąższość tych utworów dochodzi do 1000 metrów,
zapadają one pod niewielkimi kątami ku północy i północnemu wschodowi gminy. To
sprawia, że wschodnia część gminy Pokój pozbawiona jest utworów trzeciorzędu.
Najstarszymi utworami powierzchniowymi są margle, wapienie margliste i piaskowce
górnej kredy (turonu). Są one najdalej na północny zachód wysuniętymi wychodniami tych
skał w województwie opolskiem oddalone od zwartego ich występowania na terenie garbu
opolskiego około 25 km. Na małych obszarach utwory te występują na powierzchni pomiędzy
rzeką Budkowiczanką a Stobrawą w okolicach Starych Kolni i Kabachów, a także w lesie
przy drodze Karłowice-Nowe Kolnie. Trzeciorzęd w utworach powierzchniowych
zarejestrowany na zachód od Pokoju reprezentowany jest przez wychodnie iłów, mułków,
piasków, miejscami węgli brunatnych (serii poznańskiej) miocenu.
Czwartorzęd tworzą plejstoceńskie gliny, piaski oraz pyły piaszczyste. Osady te należą
do zlodowaceń środkowopolskiego i południowopolskiego.
Współczesna budowa powierzchniowych utworów geologicznych związana jest ściśle
z glacjalnymi, peryglacjalnymi, fluwialnymi i eolicznymi procesami zachodzącymi w
plejstocenie i procesami akumulacyjno-erozyjnymi zachodzącymi w holocenie.
Plejstocen – piaski, żwiry, mułki wodnolodowceowe oraz gliny zwałowe
zlodowacenia środkowopolskiego występują na północ od Zawiści, glina zwałowa w
okolicach Pokoju i Dąbrówki Dolnej. Piaski i żwiry zlodowacenia środkowopolskiego
zalegają w dolinach rzek Budkowiczanki i Bogacicy. Piaski i żwiry rzeczne wyścielają
zwartym zasięgiem obrzeża wszystkich dolin rzecznych. Okres przejściowy pomiędzy
plejstocenem a holocenem, to procesy eoliczne widoczne w postaci wydm wykształconych na
terenie pomiędzy dolinami prawostronnych dopływów Stobrawy, Bogacicy, Budkowiczanki,
Brynicy. Najmłodszymi utworami geologicznymi analizowanej gminy są osady holoceńskie –
mady rzeczne tarasów zalewowych oraz mułki, piaski i żwiry rzeczne (rys. 4).
W gminie występuje udokumentowane złoże iłów w Krogulnej o zasobach
geologicznych wynoszących 479 tys. m3 na obszarze 4,2 ha (obecnie iły są nie
eksploatowane). Z uwagi na szczególne walory przyrodnicze gminy wznowienie eksploatacji
nie jest wskazane.
Rzeźba terenu posiada typowo nizinny i równinny charakter. Zróżnicowanie
wysokości terenu w gminie jest niewielkie. Najwyższe wzniesienia zarejestrowano w
8
środkowej części (176 m n.p.m.). Stanowią je wydmy występujące w lasach na terenie
Pokoju.
W części północno-zachodniej gminy, teren opada ku dolinie Stobrawy. Minimalna
wysokość terenu (146 m n.p.m.), położona jest w dolinie tej rzeki, we wsi Siedlice.
Monotonny krajobraz urozmaicają przecinające teren w kierunku równoleżnikowym
prawobrzeżne dopływy Odry – Stobrawa i dopływ tej rzeki Budkowiczanka.
Szczegółową charakterystykę typów i odmian krajobrazu wschodniej części terenu
Stobrawskiego Parku Krajobrazowego przedstawiano w tabeli 3.
Warunki klimatyczne
Gmina Pokój ze średnią temperaturą roczną wynoszącą 8,5 ºC należy do rejonów o
najłagodniejszych warunkach klimatycznych w województwie opolskim i jednym z
najłagodniejszych w kraju.
Temperatury powietrza wynoszą odpowiednio:

średnioroczna

stycznia
-2,0 ºC ÷ -2,5 ºC

lipca
+17,5 ºC
8,5 ºC
Łagodność klimatu ma swoje odzwierciedlenie w termicznych porach roku. Wiosna (okres
ze średnią temperaturą 5-10 ºC) rozpoczyna się 30 marca i trwa do 29 kwietnia. Długie i
ciepłe lato (okres z temperaturą średnią dobową powyżej 15 ºC) rozpoczyna się 2 czerwca
i trwa do około 3 września. Jesień (okres ze średnią temperaturą dobową 10-5 ºC)
rozpoczyna się 7 października, a kończy 10 listopada. Krótka i stosunkowo ciepła zima
rozpoczyna się 19 grudnia i trwa do 22 lutego.
Korzystne
warunki
klimatyczne
przejawiają
się
długością
trwania
sezonu
wegetacyjnego (temperatura powyżej 5 ºC). Należy on do najdłuższych w Polsce i trwa około
240 dni. Stwarza to bardzo korzystne warunki rozwojowe dla roślin i zwierząt, zwłaszcza dla
tych o długim okresie rozmnażania i rozrodu.
Wielkość opadów atmosferycznych charakteryzują podane niżej wartości:

suma średnioroczna
700 mm

suma półrocza ciepłego
400 mm
9

suma półrocza zimnego

opady lipca

opady stycznia
300 mm
90-100 mm
70-80 mm
Pokrywa śnieżna zalega około 50-60 dni. Pojawia się ona po 5 października i znika do
25 marca. Jej grubość jest mała i wynosi 10-15 cm, maksymalnie 40 cm .
Dominującymi kierunkami wiatrów są: południowy 17-18 % wszystkich wiatrów i
zachodni 17-20 %. Roczna prędkość wiatru na wysokości 10 m nad powierzchnią gruntu
wynosi średnio 2,5–3 m/s. Udział cisz atmosferycznych wynosi w roku 5-10 %.
Gminę Pokój, ze względu na jej położenie – wewnątrz obszarów leśnych, charakteryzuje
specyficzny mikroklimat wyróżniający się tym, że w stosunku do terenów sąsiednich lato jest
tu nieco cieplejsze, zaś zima łagodniejsza.
Sieć hydrograficzna
Obszar gminy ma urozmaicony system hydrologiczny (rys. 5), na który składają się:
bogata sieć rzeczna i melioracyjna, liczne stawy, starorzecza, małe oczka wodne, torfowiska
oraz tereny zalewowe i inne obszary okresowo podmokłe.
Cały teren gminy położony jest na obszarze prawostronnego dorzecza rzeki Odry. Jej
bezpośrednim dopływem jest rzeka Stobrawa, która zasilana jest wodą rzeki Bogacica oraz
Budkowiczanka wraz z lewostronnymi dopływami – rzeką Brynicą i Żydówką.
Zlewnia Stobrawy jest charakterystyczna dla układu hydrologicznego północnej części
województwa opolskiego. Układ ten charakteryzuje się równoleżnikowym przepływem rzek.
Główna rzeka tego sytemu – Stobrawa ma swoje źródła w gminie Olesno, gdzie
podobnie jak Budkowiczanka i Bogacica wypływa z wyżynnego Progu Woźnickiego
(341.23). Wysokość obszaru źródliskowego tej rzeki wynosi około 265 m n.p.m. Stobrawa
płynie ze wschodu na zachód niemal idealnym łukiem wygiętym ku północy. Na analizowany
obszar Stobrawa, wpływa w okolicach Zawiści na wysokości około 158 m n.p.m. Od Zawiści
do Bielic system hydrologiczny jej doliny wykazuje się dużym skomplikowaniem. Szerokość
koryta rzeki wynosi około 3-5 m w okolicach Fałkowic i około 8-10 m w odcinku ujściowym.
Koryto jest wyprostowane, uregulowane na całym odcinku (długość tej rzeki wynosi 77,6
km). Stobrawa wpływa do Odry na wysokości około 136 m n.p.m. na południe od Nowych
Kolni w gminie Popielów.
Drugą rzeką przepływającą przez teren analizowanej gminy jest Bogacica, której
źródła położone są w północno-wschodniej części województwa opolskiego w gminie Olesno
(około 1 km na północ od Łowoszowa na wysokości 240 m n.p.m.). Płynie od źródła do
10
ujścia w kierunku zachodnim, równolegle do Stobrawy, kilka kilometrów na południe od niej.
Od okolic Bukowa do Dąbrówki Dolnej tworzy jedno z najciekawszych przyrodniczo
uroczysk na co składa się wąski pas przybrzeżnych, podmokłych i w większości nie
użytkowanych łąk w leśnym otoczeniu. Dorzecze Bogacicy jest wydłużone i prawie
symetryczne, jej koryto jest na większości odcinków proste i uregulowane. Bogacica uchodzi
do Stobrawy na północ od Krogulnej, na wysokości 150 m n.p.m. Długość całkowita rzeki
43,8 km, zaś spadek hydrauliczny 0,21 %.
Budkowiczanka – również ma swoje źródła w gminie Olesno, w okolicach Wachowa na
wysokości 240 m n.p.m. Płynie regularnie na zachód, równolegle do biegnącej na północ
od niej Bogacicy. Od źródła jej dolina jest jednym z najwartościowszych przyrodniczo
terenów województwa opolskiego. Budkowiczanka wykształciła długie i wąskie dorzecze,
o wyraźnej asymetrii na korzyść części południowej. Koryto rzeki o szerokości 3-8 m,
wyposażone jest w liczne urządzenia hydrotechniczne służące regulacji przepływu. Zbiera
ona wody mniejszych dopływów: Maźnika, Prądzielnicy i Smolnicy.
Występowanie w podłożu nieprzepuszczalnych iłów trzeciorzędowych spowodowało
wytworzenie się licznych na obszarze gminy zastoisk wód, które przed wielu laty
przekształcono w stawy nadając im nazwy związane z byłymi właścicielami – „Zofia”,
„Fryderyk”, „Helena”, „Matylda”, „August” – dziś są to stawy hodowlane. W ostatnich
latach dzięki inicjatywie przeważnie osób prywatnych powstało wiele nowych stawów
hodowlanych między innymi na podmokłych gruntach i łąkach wsi Krzywa Góra, Siedlice
i Dąbrówka. Do największych na obszarze gminy należą:
-
kompleks stawów Krzywa Góra o powierzchni 2 km2 (zasilanych wodami z
Budkowiczanki),
-
kompleks stawów położonych na północ od Krogulnej w bezpośredniej bliskości o
powierzchni 0,2 km2 (zasilanych wodami z Budkowiczanki),
-
kompleks stawów Pokój o powierzchni 1,2 km2,
-
kompleks stawów położonych na wschód od Siedlic o powierzchni 0,5 km2 w dolinie
Stobrawy,
11
-
stawy w okolicach Dąbrówki Dolnej o powierzchni 0,6 km2 (zasilanych wodami
Bogacicy) ,
-
stawy w okolicach Domaradza o powierzchni 0,4 km2 (zasilanych wodami Bogacicy),
-
kompleks stawów położonych poza dolinami dużych rzek na południe od Pokoju o
powierzchni około 1,2 km2,
-
kompleks stawów Szubiennik o powierzchni 0,6 km2 (zasilanych wodami Kluczborskiej
Strugi).
W 2001 r. łączna powierzchnia stawów w gminie Pokój wynosiła około 640 ha lustra
wody.3
Oprócz starorzeczy i stosunkowo dużych kompleksów stawów hodowlanych na
analizowanym obszarze występują jeszcze liczne mniejsze oczka wodne, częściowo o dużych
walorach przyrodniczych. Wśród nich szczególne walory mają te, które występują w lasach
oraz na wielkoprzestrzennych obszarach łąkowych.
3
Dane uzyskane od użytkowników stawów.
12
Wody podziemne (Mariusz Głowacki)
Poziomy wodonośne
Na obszarze
gminy Pokój
znaczenie
użytkowe
mają czwartorzędowy i
trzeciorzędowy poziom wodonośny. Utwory triasu zalegają na tym terenie bardzo głęboko
(300-500 m) i brak jest otworów wiertniczych stwierdzających ich zawodnienie.
W wielu miejscach, szczególnie w dolinie rzeki Stobrawy i Budkowiczanki wody
gruntowe trudno odróżnić od wód zaskórnych (wierzchołkowych), które często w okresie
długotrwałych opadów stagnują na powierzchni, a występują na głębokości od 0-1 m. Wody
te charakteryzuje:

mało stabilne (podlegające ciągłym wahaniom) zwierciadło,

duża współzależność z wodami powierzchniowymi, a także zależność ich stanów od
aktualnych czynników atmosferycznych,

znaczne zanieczyszczenie.
W związku z tym, wód tych nie można wykorzystywać nie tylko dla celów
wodociągowych ale w wielu wypadkach także dla celów przemysłowych i rolnych.
Czwartorzędowy poziom wodonośny rozprzestrzeniony jest na całym obszarze za
wyjątkiem rejonu między Krogulną a Siedlicami (wychodnie utworów trzeciorzędowych). W
okolicach Krogulnej, do głębokości 3,6 m występują gliny, a na wschód od Zieleńca, małej
miąższości niezawodnione piaski. Na pozostałym obszarze wodonośne utwory czwartorzędu
występują ze zmienną miąższością od kilku do kilkunastu metrów. Osady te wykształcone są
w postaci fluwioglacjalnych piasków i żwirów z otoczakami oraz piasków i żwirów tarasów
akumulacyjnych. Utwory czwartorzędowe
charakteryzują
się
dobrą
i
bardzo
dobrą
przepuszczalnością, a ich współczynnik filtracji wynosi 0,37-0,5 m/h. Wydajności studni są
zróżnicowane od 0,4 m3/h do 43,0 m3/h. Przeważającą część terenu zajmują utwory o
przewodności niższej od 300 m2/d. Zwierciadło wód czwartorzędowego poziomu
wodonośnego stabilizuje się na głębokości 1,4-6,3 m. Drenaż wód podziemnych następuje od
wododziału ku południowemu zachodowi. Układ i przebieg izolinii regionalnej powierzchni
piezometrycznej warunkuje rzeka Odra. Lokalnie pewne znaczenie ma drenaż ku dolinom
Stobrawy i Budkowiczanki. Utwory powierzchniowe izolujące czwartorzędowe warstwy
wodonośne stwierdzono jedynie w rejonie Kuźni Domaradzkiej, gdzie występują gliny o
miąższości do 26,0 m.
13
Zasięg występowania trzeciorzędowych utworów wodonośnych ograniczony jest tylko
do zachodniej części obszaru gminy. Warstwy wodonośne w osadach trzeciorzędu są
nieregularne i tworzą je soczewy piasków w iłach. Miąższość warstw wodonośnych waha się
od 2 do 10 m. Są to miąższości bardzo skromne, nie kształtujące dużych perspektyw
zasobowych.
Trzeciorzędowe utwory wodonośne charakteryzują się współczynnikami filtracji od
0,17 m3/h do 0,25 m3/h. Przeważającą część terenu zajmują utwory o niskiej przewodności od
20 do 100 m2/d, jedynie we wschodniej części przewodność spada poniżej 20 m2/d.
Wydajności studni wahają się od 0,4 m3/h do 32,0 m3/h. Zwierciadło wód trzeciorzędowego
poziomu wodonośnego ma charakter napięty i stabilizuje się na głębokości 2,2 - 4,0 m ppt.
Zasilanie pochodzi z opadów atmosferycznych a odpływ następuje w kierunku południowowschodnim, ku dolinie Odry.
Chemizm i jakość użytkowa wód podziemnych
Wody w utworach trzeciorzędowych i czwartorzędowych tworzące I poziom
wodonośny, mają ze względu na częste kontakty warstw wodonośnych, zbliżony charakter
hydrochemiczny. Są to wody słabo zmineralizowane, o suchej pozostałości nie
przekraczającej 350 mg/dm3.
Skład chemiczny wód w utworach trzeciorzędowych eksploatowanych w Zieleńcu jest
następujący: sucha pozostałość wynosi 172-244 mg/dm3, siarczany wahają się w granicach
12-71,6 mg/dm3, chlorki od 6 do 17 mg/dm3 a wapń od 15 do 20 mg/dm3. Są to wody kwaśne
lub lekko zasadowe (pH = 5,8-7,3).
Woda z utworów czwartorzędowych w rejonie Pokoju posiada skład chemiczny bardzo
zbliżony do wód trzeciorzędu. Wykazuje odczyn kwaśny, a jej sucha pozostałość wynosi ok.
195 mg/dm3.
Woda z utworów czwartorzędowych ze studni w rejonie Domaradzkiej Kuźni
wykazuje wyższą mineralizację, jej sucha pozostałość jest wynosi około 310-320 mg/l,
zawartość wapnia (71-77 mg/dm3), chlorków (23-26 mg/dm3) oraz siarczanów (59-100
mg/dm3). Jej odczyn jest lekko zasadowy.
Wody te, zarówno z utworów trzeciorzędowych jak i czwartorzędowych nie są dobre
jakościowo, zawierają bowiem znacznie przewyższające normy stężenia żelaza i manganu.4
W celu zobrazowania zawartości w warstwach wodonośnych jonów żelaza, manganu i
azotanów wykonano mapę hydrochemiczną, na której wydzielono obszary o dopuszczalnym
14
dla wód pitnych stężeniu tych składników. Na całym obszarze gminy przekroczona jest
dopuszczalna dla wód pitnych zawartość żelaza (0,5 mg/dm3). Przekroczenia te są nawet
kilkudziesięciokrotne, szczególnie w Zieleńcu i Pokoju, gdzie żelazo występuje w ilości 1719 mg/dm3 i Fałkowicach (13 mg/dm3). Najlepsze według tego kryterium wody występują w
Domaradzkiej Kuźni (4,8 mg/dm3). Podobnie zawartość manganu w wodzie kilkakrotnie
przewyższa normę, która dla wód pitnych wynosi 0,1 mg/l. Mangan w stężeniach
mieszczących się w normie dla wód pitnych występuje tylko w studniach w Krogulnej i
Fałkowicach. W pozostałych studniach jest go od 0,3 do 0,55 mg/dm 3. W wodzie ze
wszystkich przebadanych studni nie stwierdzono natomiast ponadnormatywnych zawartości
azotanów lub innych związków.
Gleby
Ze względu na dominujące utwory geologiczne wchodzące w skład gleb na obszarze
gminy można wyróżnić (rys. 6):
-
gleby piaskowe – piaski luźne pokryte w większości lasami, piaski słabogliniaste – są
poza dolinami rzek dominującymi utworami glebowymi, występują pospolicie na całym
obszarze gminy z wyłączeniem dolin rzecznych, piaski gliniaste lekkie oraz piaski
gliniaste mocne – występują w izolowanych płatach;
-
gleby gliniaste – gliny lekkie – występują na małych powierzchniach na zachód od rzeki
Stobrawy, gliny średnie – na małych powierzchniach występują w okolicy Ładzy;
-
mady rzeczne – są to w przewadze mady piaszczyste (lekkie) występują w dolinie rzeki
Stobrawy (we wsiach Fałkowice, Kopalina, Lubnów i Zawiść);
-
gleby organiczne – występują płatami głównie na podmokłych łąkach (gleby bagienne).
Powierzchniowy udział jednostek typologicznych gleb użytków rolnych przedstawiono w
tabeli 4.
Gminę Pokój cechuje występowanie małej ilości gleb wysokich klas bonitacyjnych (tabela
5) co sprawia, że powinny być one szczególnie chronione przed przeznaczeniem ich na
cele nierolnicze.
4
Dane Inspekcji Sanitarnej w Opolu.
15
Tabela 4. Zestawienie powierzchni jednostek typologicznych gleb użytków rolnych
w gminie Pokój
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Typy gleb
pseudobielice (płowe)
Powierzchnia
grunty orne [ha] użytki zielone [ha]
1019
1
btrunatne
583
2
5
142
856
516
mady
1171
1471
Razem
3634
2132
mułowo-torfowe
czarne ziemie
Źródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej. Województwo opolskie, red. Z. Flaczyk,
IUNG Puławy 1987.
Tabela 5. Klasy bonitacyjne gleb użytków rolnych gminy Pokój
Klasa
I
II
IIIA
IIIB
IVA
IVB
V
VI
VI z
Klasa
I
II
III
IV
V
VI
VI z
Grunty orne
powierzchnia
udział
[ha]
procentowy
0
0
0
0
0
0
2
0,1
232
6,5
636
17,7
1314
36,6
1401
39,0
10
0,3
Użytki zielone
powierzchnia
udział
[ha]
procentowy
0
0,0
0
0,0
77
3,7
1330
63,9
626
30,1
48
2,3
0
0,0
Źródło: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin, praca zespołowa
pod kierunkiem T. Witka, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy
1994, s. 88-89.
16
Na przyrodnicze warunki produkcji rolniczej bezpośredni wpływ wywierają cztery
elementy środowiska. Są to: gleba, klimat, rzeźba terenu oraz warunki wodne. Waloryzacja
wszystkich czterech czynników wyrażona wskaźnikiem kompleksowym jakości rolniczej
przestrzeni produkcyjnej stanowi sumę wartości ocen poszczególnych czynników.
Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 6 analizowaną gminę cechuje niski
ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej (64,2). Jest to jeden z najniższych
w województwie opolskim, którego ogólny wskaźnik (83,2) stawia ten region w czołówce
kraju.
Tabela 6. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Wskaźnik bonitacji
Ocena gleb w punktach
Ogólny
wskaźni
bonitacja
przydatność
wskaźnik
jakości agrokl rzeźb waru
k jakości
rolnicza
syntetyczny
i
i-matu
y
nrolniczej
jakości
przydateren ków
przestrz
Wyszczegól
tności
u
wodgrunt
użytk
grunt
użytk
grunt
użytk
eni
-nienie
rolnicze
nych
y
i
y
i
y
i
produkc
j
orne zielo orne zielo orne zielo
y-jnej
ne
ne
ne
Gmina
29,2 39,9 48,7 49,4 39,0 44,7
41,1
14,6
5,0
3,5
64,2
Pokój
Województ
wo
59,4
50,2
68,8
50,1
64,1
50,2
61,6
13,6
4,2
3,8
83,2
Źródło: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin, praca zespołowa
pod kierunkiem T. Witka, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy
1994, s. 209.
17
2.2. Struktura użytkowania gruntów w gminie (Krystyna Dubel)
Struktura użytkowania gruntów określonego obszaru jest konsekwencją podjętych w
wieloleciu sposobów i zasad prowadzenia na nim gospodarki przestrzennej. Stanowi bardzo
istotną pośrednią informację o walorach środowiska przyrodniczego i jego zagrożeniach.
Cechą najsilniej wyróżniającą strukturę użytkowania gruntów analizowanej gminy (tabela 7) jest udział lasów w ogólnej powierzchni
gminy (49,2%). Jest to wartość wyższa od średniej w kraju (29,2%) i województwa opolskiego (26,8%).
Tabela 7. Struktura użytkowania gruntów w gminie Pokój
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Wyszczególnienie
Powierzchnia [ha]
Użytki rolne, w tym:
- grunty orne
- sady
- łąki
- pastwiska
Lasy
Wody płynące
Wody stojące
Tereny osiedlowe
Tereny przemysłowe
Tereny komunikacyjne, w tym:
- drogi
- kolej
Tereny rekreacyjne
Zurbanizowane tereny
niezabudowane
Rowy
Użytki kopalne
Nieużytki
Tereny różne
Ogółem
Udział procentowy [%]
5 396
3578
12
1663
143
6 549
54
442 1)
216
21
326
300
26
131
11
95
2
42
12
13 297
40,6
26,9
0,1
12,5
1,1
49,2
0,4
3,3
1,6
0,2
2,4
2,2
0,2
0,9
0,1
0,7
0,01
0,3
0,1
100,0
Powierzchnia wód stojących na koniec stycznia 2002 r. uległa zwiększeniu do 640 ha
lustra wody.
1)
Źródło: Dane Urzędu Gminy Pokój, 2001.
Obszary leśne są ważnym składnikiem krajobrazu i głównym elementem
kształtującym
ogół
warunków
środowiska
przyrodniczego.
Zróżnicowany
reżim
hydrologiczny sprawił, że różne są na tym terenie typy siedliskowe drzewostanów i
zróżnicowane gatunkowo lasy.
Duże zwarte kompleksy leśne położone są poza dolinami rzek, na terenach o małej
przydatności gleb dla produkcji rolnej, gdzie zalegają głównie piaski, często luźne w postaci
18
wydm. Administracyjnie lasy gminy Pokój zarządzane są przez trzy nadleśnictwa: Kup,
Kluczbork i Brzeg.
W dolinach rzek znaczący udział powierzchniowy mają ekosystemy łąkowe i grunty
orne. Użytki rolne w analizowanej gminie zajmują 40,6% ogólnej powierzchni. Ich udział jest
mniejszy niż średnia w województwie, która wynosi 62,4% Średni udział gruntów ornych jest
również mniejszy niż przeciętna w regionie. Grunty orne występują w niektórych odcinkach
dolin rzecznych, gdzie na terenach zmeliorowanych zaistniały korzystne warunki glebowowilgotnościowe dla produkcji rolnej.
Uwarunkowania hydrologiczne sprawiły, że łąki i pastwiska występują w licznych na
tym terenie dolinach rzecznych. Ich walory przyrodnicze podnosi fakt, że często tworzą
zwarte obszary. Łąki zalewowe dolin rzecznych oraz łąki podtorfione uznać należy jako walor
wśród ekosystemów przyrodniczych.
Korzystne warunki fizjograficzne dolin rzecznych były podstawą do powstania wielu
stawów hodowlanych. Z informacji udzielonych przez użytkowników stawów wynika, że
łączna powierzchnia tej kategorii użytków zajmuje około 750 ha, z czego powierzchnia lustra
wody wynosi 640 ha. Duże powierzchnie stawów i ich położenie podnoszą walory
krajobrazowe gminy i sprzyjają promocji agroturystyki na tym terenie.
Udział terenów osiedlowych w ogólnej powierzchni gminy Pokój jest mały i wynosi
tylko 1,6% (w regionie 3,7%, w kraju 3,3%). Tereny o większej koncentracji zwartej
zabudowy położone są w Pokoju (siedzibie władz samorządowych) i miejscowościach:
Domaradz z przysiółkiem, Domaradzka Kuźnia wraz z Dąbrówką Dolną, Fałkowice,
Zieleniec, Ładza (tu usytuowana została siedziba Zarządu Parków Krajobrazowych).
Położenie gminy na północnych obrzeżach aglomeracji opolskiej i jej szczególne
walory
przyrodnicze
uzasadniają
potrzebę
zachowania
wielofunkcyjnej
struktury
gospodarczej z wiodącym znaczeniem turystyki, rekreacji, gospodarki rybackiej a także
lecznictwa specjalistycznego.
19
2.3. Stan zachowania przyrody na obszarze gminy (Małgorzata Juszczyszyn-Pieczonka)
Wysoka lesistość Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, jak również specyficzne
warunki wodne tego terenu sprawiają, że jest on zróżnicowany siedliskowo i występują
tu liczne gatunki chronione i rzadkie.
Ochrona gatunkowa
Na obszarze Stobrawskiego Parku Krajobrazowego zarejestrowano występowanie
34 gatunków chronionych, z czego ochroną ścisłą objętych jest 26 gatunków, a częściową
– 8 gatunków.5
W gminie Pokój występuje 14 gatunków objętych ochroną ścisłą i 9 gatunków
objętych ochroną częściową. Występujące gatunki objęte ochroną ścisłą to:

długosz królewski Osmunda regalis L.

widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum L.

widłak goździsty Lycopodium clavatum L.

widlicz spłaszczony Diphasiastrum complanatum (L.) HOLUB

orlik pospolity Aquilegia vulgaris L.

grzybień biały Nymphaea alba L.

grążel żółty Nuphar lutea (L.) SIBTH. & SM.

wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum L.

kotewka orzech wodny Trapa natans L. S. L.

bluszcz pospolity Hedera helix L.

naparstnica purpurowa Digitalis purpurea L.

śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum L.

kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis (RCHB.)

kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine (L.) CRANTZ
Spośród gatunków objętych ochroną częściową występują:

paprotka zwyczajna Polypodium vulgare L.

kopytnik pospolity Asarum europaeum L.

porzeczka czarna Ribes nigrum L.

kruszyna pospolita Frangula alnus MILL.

bagno zwyczajne Ledum palustre L.

marzanka wonna Galium odoratum (L.) SCOP.

kalina koralowa Viburnum opulus L.

konwalia majowa Convallaria majalis L.
5
Walory przyrodniczo-krajobrazowe Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, red. S. Koziarski, J. Makowiecki,
Uniwersytet Opolski, Opole 2000, s. 65.
20

śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis L.
Najcenniejszym obszarem, na którym występują najliczniej gatunki chronione to
okolice Winnej Góry. Obszar ten wymaga szczególnej ochrony, nie tylko ze względu na
występowanie bogatej gatunkowo flory, ale również ze względu na wyjątkowe walory
krajobrazowe.
Na całym obszarze gminy Pokój zarejestrowano również występowanie licznych
gatunków roślin nie objętych ochroną, ale bardzo rzadko występujących w tym regionie
czy też ginących.
Na obszarze Stobrawskiego Parku Krajobrazowego zarejestrowano
występowanie kilkudziesięciu gatunków chronionych zwierząt. Wśród kręgowców
objętych ochroną występują:

kręgouste
- 2 gatunki

ryby
- 2 gatunki

płazy
- 11 gatunków

gady
- 5 gatunków

ptaki
- 91 gatunków

ssaki
- 17 gatunków.
Część z nich zarejestrowano również w gminie Pokój.
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i użytki ekologiczne6
Wyjątkowe walory krajobrazowe i bogactwo flory i fauny dały podstawę do
wytypowania na terenie gminy Pokój jednego obszaru godnego uznania za zespół
przyrodniczo-krajobrazowy i trzy jako użytki ekologiczne.
Proponowany do objęcia ochroną zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Łąki nad
Budkowiczanką” stanowi kompleks wydm, łąk świeżych, okresowo podmokłych łąk
wilgotnych, rozlewisk oraz niewielkie bagno. Położony jest w dolinie rzeki
Budkowiczanki około 1 km na zachód od wsi Krzywa Góra. Część łąk pozostaje w
gospodarczym wykorzystaniu. Na jednej z wydm zachowały się ruiny grodziska
datowanego na XIII wiek.
Teren ten stanowi unikatowy fragment krajobrazu wyróżniający się wartościami
estetycznymi i przyrodniczymi w skali nie tylko gminy, ale również Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego i województwa. Występuje tu rzadkie zbiorowisko murawy szczotlichowej.
Na obszarze proponowanym do objęcia ochroną występują trzy gatunki roślin
chronionych i kilkadziesiąt gatunków chronionych zwierząt.
Zarejestrowano gatunki roślin jak:




Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare L.
Konwalia majowa Convallaria majalis L.
Kruszyna pospolita Frangula alnus MILL.
Mysiurek drobny Myosurus minimus L.
Opis proponowanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego i proponowanych użytków ekologicznych oparto
na informacjach uzyskanych w Dyrekcji Opolskich Parków Krajobrazowych w Ładzy.
6
21
Spośród gatunków zwierząt objętych ochroną występują:






















Czerwończyk nieparek Lycaena dispar
Tygrzyk paskowany Argyope bruennichi
Kumak nizinny Bombina bombina
Bekas Gallinago gallinago
Błotniak stawowy Circus aeruginosus
Bocian biały Ciconia ciconia
Derkacz Crex crex
Dudek Upupa epops
Dziwonia Carpodacus erythrinus
Gęsiorek Lanius collurio
Jarzębatka Sylvia nisoria
Lerka Lulula arborea
Orlik krzykliwy Aquila pomarina
Ortolan Emberiza hortulana
Pokląskwa Saxicola rubetra
Potrzeszcz Miliaria calandra
Przepiórka Coturnix coturnix
Srokosz Lanius excubitor
Świerszczak Locustella naevia
Turkawka Streptopelia turtur
Zimorodek Alcedo atthis
Wydra Lutra lutra
Kompleks wydm porośniętych roślinnością ciepłolubną i terenów podmokłych tworzy
rzadko spotykaną mozaikę siedlisk, która posiada dużą wartość przyrodniczą i dydaktyczną.
W proponowanym zespole przyrodniczo-krajobrazowym w przyszłości planuje się wytyczyć
ścieżkę edukacyjną „Dolina Budkowiczanki”, która będzie wykorzystywana przez Ośrodek
Edukacyjny Zarządu Opolskich Parków Krajobrazowych.
W propozycjach objęcia ochroną znalazły się również trzy obszary zakwalifikowane
jako użytki ekologiczne: „Krzywa Góra”, „Jagienieckie Łąki” i „Śzubiennik”.
Proponowany użytek ekologiczny „Krzywa Góra” stanowią wilgotne, okresowo
podtapiane łąki oraz dwa trwale podtopione niewielkie bagna położone w dolinie rzeki
Budkowiczanki około 1 km na południowy wschód od wsi Krzywa Góra w gminie Pokój.
Część tych łąk pozostaje w gospodarczym wykorzystaniu.
W granicach proponowanego użytku ekologicznego zarejestrowano dwa stanowiska
gatunków roślin z „czerwonych list” Górnego Śląska i Opolszczyzny (siedmiopalecznika
22
błotnego Comarum palustre i turzycę sztywną Carex elata). Na terenie tym występuje
również kilka gatunków chronionych zwierząt, w tym:





Tygrzyk paskowany Argyope bruennichi
Jaszczurka żyworódka Lacerta vivipara
Jarzębatka Sylvia nisoria
Przepiórka Coturnix coturnix
Samotnik Tringa ochropus
„Jagienieckie Łąki” – proponowany użytek ekologiczny to otoczone kompleksem
leśnym rozległe łąki położone około 2 km na północny wschód od miejscowości Pokój.
Obecnie nie są one użytkowane i mają charakter łąk świeżych.
W granicach tego obszaru zarejestrowano jedno stanowisko rośliny chronionej –
kukułki (storczyka) szerokolistnej Dactylorhiza majalis. Łąki te stanowią też miejsce
występowania wielu zwierząt chronionych. Występują tu:




Żaba trawna Rana temporaria
Derkacz Crex crex
Turkawka Streptopelia turtur
Pokląskwa Saxicola rubetra
Proponowany użytek ekologiczny „Szubiennik” obejmuje częściowo zmeliorowane
podmokłe łąki (w dużej części podtopione) położone wewnątrz kompleksu leśnego przy
stawach w Szubienniku.
Na obszarze użytku ekologicznego zarejestrowano stanowiska chronionego gatunku
roślin – kukułki (storczyka) szerokolistnej Dactylorhiza majalis oraz chronionych zwierząt:






Derkacz Crex crex
Krakwa Anas strepera
Turkawka Streptopelia turtur
Pokląskwa Saxicola rubetra
Bekas Gallinago gallinago
Świerszczak Locustella naevia
Pomniki przyrody
W gminie Pokój ochroną pomnikową objęto pięć drzew, w tym trzy dęby szypułkowe, jeden egzemplarz jesionu wyniosłego i jeden
egzemplarz sosny wejmutki. Szczegółowe informacje o zarejestrowanych pomnikach przyrody zamieszczono w tabeli 8.
Tabela 8. Zarejestrowane pomniki przyrody w gminie Pokój
23
Lp. Numer
rej.
1.
155
dąb szypułkowy
Quercus robur –
2 szt.
jesion wyniosły
Fraxinus excelsior
2.
281
Położenie
Gatunek
dąb szypułkowy
Quercus robur
Obwód Wysokość Wiek
Miejscowość Pokój, Nadleśnictwo
Kup, Obręb Kup, oddział 129a
620
27
270
585
26
270
Na skraju lasu, na zachód od
zabudowań miejscowości Pokój.
450
32
270
Miejscowość Pokój, Nadleśnictwo
Kup, Obręb Pokój, oddział 98b
605
28
350
502
20
197
Na skraju lasu przy trasie
Zieleniec-Karłowice.
3.
506
sosna wejmutka
Pinus strobus
Miejscowość Pokój, numer działki
221/1.
W parku pomiędzy miejscowością
Pokój a Winną Górą.
Źródło: M. Juszczyszyn-Pieczonka, J. Kubok, Inwentaryzacja pomników przyrody w
województwie opolskim,
IPIŚ PAN (maszynopis), Opole 1997; Badania własne 2001.
Dobry stan zachowania drzewostanów leśnych, parkowych i zadrzewień śródpolnych dały
podstawę do wytypowania na tym terenie drzew o parametrach pozwalających na objęcie
ochroną pomnikową. Spośród ponad 150 drzew wytypowano 37 egzemplarzy (tabela 9)
godnych zachowania – proponowanych pomników przyrody. Do objęcia ochroną
proponuje się również sześć głazów narzutowych.
Parki
Na terenie gminy Pokój znajduje się założenie parkowe, którego budowę rozpoczęto w
drugiej połowie XVIII wieku. Składa się ono z trzech części: parku francuskiego – ogrodu
barokowego, parku krajobrazowego (z XIX wieku) oraz parku angielskiego w Winnej Górze.
Park francuski i angielski wpisany jest do rejestru zabytków architektury pod
numerem 601/1/7/46/12/46/I, zaś grunty zalesione rozszerzające obszar parku pod numerem
601/1/7/46/12/46I. Łącznie powierzchnia parku wynosi 193,04 ha, z czego powierzchnia
parku barokowego wynosi 39,85 ha.
Park uległ dużemu zniszczeniu. Niewiele zachowało się po dawnym systemie budowli
wodnych, małej architekturze. Niektóre ścieżki parkowe uległy zatarciu lub zniszczeniu. Są
24
dobrze widoczne w okresie jesienno-zimowym, kiedy większość drzew jest pozbawionych
listowia, w okresie wiosenno-letnim liczne podrosty i samosiewy drzew przesłaniają je.
Zachował się jednak układ parku z możliwością jego odtworzenia, nieliczne rzeźby i
szczątkowo zachowane budowle.
Drzewostan parkowy tworzą przede wszystkim gatunki drzew jak: dąb szypułkowy,
buk pospolity i świerk pospolity. Domieszkowo występują: sosna pospolita, sosna wejmutka,
grab pospolity, olsza czarna i daglezja zielona. Wiele drzew jest okazałych rozmiarów, wśród
nich na uwagę zasługuje pokaźnych rozmiarów sosna wejmutka – pomnik przyrody o
obwodzie 502 cm.
Obok gatunków drzew występują krzewy obcego pochodzenia – rododendrony o
okazałych rozmiarach. Ich fioletowo-różowe kwiaty ubarwiają park w okresie maja i czerwca.
25
2.4. Analiza historyczno-kulturowa7 (M. Juszczyszyn-Pieczonka)
Okolice Pokoju (kompleksy leśne Krogulna i Zieleniec) do pierwszej połowy XVIII wielu
należały do hrabiego von Redena. Drogą dziedziczenia po roku 1719 stały się własnością
najpierw księcia Ulryka II, a następnie księcia C.Ch. Erdmanna wirtemberskiego, który
założył osadę Pokój.
Założenie wsi Pokój datuje się na rok 1748. W okresie tym powstał mały folwark
drewniany, kilka skromnych chat chłopskich i leśniczówka. Dobra leśne o promieniu około 5
km otoczono wysokim murem, poprzecinano ośmioma alejami zbiegającymi się centralnie i
wpuszczono tam zwierzynę leśną (stąd nazwa tego obiektu – zwierzyniec). Nieco później, w
miejscu przecięcia się alei zbudowano drewniany zamek o charakterze warownym, otoczony
fosą z dwoma mostami zwodzonymi. Ta drewniana budowla spłonęła w 1751 roku, a na jej
miejscu rok później rozpoczęto budowę murowanego zamku. Wokół zamku powstał ogród
otoczony murem zdobionym wazami i lampami. Promieniście, w stosunku do zamku,
zbudowano osiem oficyn dworskich (zwanych kawalerskimi) i przy nich wyznaczono osiem
mniejszych placów zamkniętych ośmioma bramami.
Z zastosowanego urbanistycznego układu radialnego (promienistego) wynikało, że
pierwotnie nie zakładano powstania miasta. Jednak w drugiej połowie XVIII wieku oprócz
ludzi związanych z zamkiem zaczęli się osiedlać rzemieślnicy, między innymi: szklarz, tkacz,
szewc, kramarz, szynkarz czy garncarz. Pod koniec wieku wybudowano w Pokoju również
budynek biblioteki, dom muzyków, restaurację i hotel, dom nadleśniczego i sekretarza.
Centrum miejscowości miało charakter parkowy, dalej pomiędzy dwiema alejami (Luizy i
Opolską) rozciągał się ogród zamkowy w stylu francuskim, zaś wokół jednego za stawów
(Wilhelminy) utworzono park angielski. W okresie tym powstały także inne budowle, w tym
między innymi zamek letni przekształcony na Dom Koncertowy – ważny ośrodek kultury w
XIX wieku, amfiteatr, gwiaździsta twierdza i wiele rzeźb i figur rozlokowanych w parku.
Równolegle z budową zamku murowanego rozpoczęto prace związane z osuszaniem
okolicznych terenów zabagnionych i założeniem stawów do hodowli karpia. Stawy powstały
głównie w obniżeniach terenu dzięki tworzonym groblom i zaporom. Powstało wówczas
siedem stawów różnej wielkości z licznymi wysepkami. Oprócz stawów wybudowano
również sieć kanałów łączących poszczególne stawy. W latach 80-tych XIX wieku teren
stawów udostępniono dla przejażdżek kajakami i gondolami. Aktywność rozwinęło tu
bractwo strzeleckie, powstałe w 1795 roku, a będące ozdobą wszystkich uroczystości
dworskich.
7
Rys historyczny miejscowości Pokój opracowano na podstawie publikacji: J. Schmidt, Pokój – monografia,
26
W bliskiej odległości od zamku na sztucznie utworzonych podczas budowy stawów
pagórkach (później specjalnie wyprofilowanych tarasach) założono winnicę. Prace rozpoczęto
w 1780 roku. Sprowadzono wówczas ponad 21 tys. sadzonek winorośli a teren winnicy był
chroniony przez całą dobę. Wraz z budową winnicy powstały: budynek gospodarczy i dom
winoogrodnika. Systematycznie winnica przynosiła dochody. Po kilku latach funkcjonowania
zaczęto nawet obchodzić święto winobrania. Jednak winnica nie funkcjonowała zbyt długo –
bo zaledwie 20 lat. W wyniku silnego mrozu w 1803 roku większość sadzonek winorośli
zmarzła i nie podejmowano się ponownej próby nasadzeń.
Pod koniec XIX wieku, w wyjątkowo trudnych czasach miejscowość nagle ponownie
ożyła. Zauważono bowiem wypoczynkowo-zdrowotne walory tego rejonu. W porozumieniu z
księciem uruchomiono ośrodek kuracyjny z kąpielami sosnowymi. Na terenie uzdrowiska
usytuowane były: łaźnia, dom szwajcarski oraz tzw. Paulsburg – siedziba dyrekcji zdroju.
Miejscowość zasłynęła z kąpieli wodnych, parowych, do których używano wyciąg z igieł
sosnowych. Można było również korzystać z kuracji żętycowej. Do dyspozycji gości
przygotowano kwatery w specjalnych domach, gdzie można było samemu przygotować
posiłki. Istniała także możliwość korzystania z usług pobliskiej restauracji. Uzdrowisko w
tym okresie porównywalne było, co do wielkości i liczby odwiedzających, z Głuchołazami.
Po uruchomieniu linii kolejowej liczba odwiedzających Pokój (zwłaszcza w niedzielę)
znacznie się zwiększyła. Na początku XX wieku na bazie uzdrowiska utworzono sanatorium
dla górników. Po wielu latach starań obiekty gruntownie przebudowano i zmodernizowano
przygotowując do przyjęcia gości.
Równolegle z budową obiektów zamkowych rozwijała się osada. Z czasem powstało
dobrze funkcjonujące miasteczko, jednak bez oficjalnych praw miejskich. Powstawały drobne
zakłady produkcyjne, rozwijało się rzemiosło i cechy, instytucje usługowe potrzebne
mieszkańcom. Wybudowano tu (1764-1775) pierwszy na Śląsku kościół ewangelicki. W
pierwszej połowie XIX wieku powstał niewielki zakład produkcyjny, który wysławił
miejscowość daleko poza granice Niemiec, a produkujący z igieł sosnowych włosie
wykorzystywane do wypełniania np. siedzeń w wagonach i olejek eteryczny. Poszukiwana
była też terpentyna – odpad w procesie produkcyjnym włosia. Spora grupa ludzi znalazła
zatrudnienie w pobliskiej hucie w Krogulnej, która eksploatowała niewielkie zasoby
odkrytych rud żelaza kontynuując tradycje XVI-wieczne górnictwa rud żelaza z okolic
Domaradza. Także garncarze wykorzystywali miejscowe pokłady gliny do produkcji
Urząd Gminy Pokój – Gminny Ośrodek Kultury w Pokoju, Pokój 1998.
27
ceramiki. W połowie XIX wieku istniało w Pokoju pięć cechów (drzewny, skórników,
kowali, piekarzy i rzeźników).
Z miejscowością Pokój związanych jest wiele znanych osób. Jednym z nich jest
kompozytor Carl Maria von Weber – autor opery „Wolny strzelec”, który przebywał w
pokoju w latach 1806–1807. Okres pobytu okazał się bardzo płodny w życiu kompozytora.
Powstały tu między innymi: dwie symfonie, fanfara na 20 trąbek, koncert na waltornię i
orkiestrę, 6 wariacji na altówkę i orkiestrę, 7 wariacji pianoforte na włoską piosenkę.
Ogromne znaczenie dla rozwoju miejscowości miało zbudowanie szosy do Opola i
uruchomienie linii kolejowej Jełowa-Namysłów. Od lat 20-tych XX wieku funkcjonowała
również komunikacja autobusowa. Dla zmotoryzowanych uruchomiono dwie stacje
benzynowe. Ważniejsze instytucje rozmieszczone były wzdłuż alei. Na początku XX wieku
istniały w Pokoju: hotel, szpital, uzdrowisko, willa lekarza uzdrowiska, poczta, kościół
ewangelicki, katolicki, synagoga, plac targowy, księgarnia, bank, sąd, urząd podatkowy i
naczelnika gminy, apteka a także muzeum. Funkcjonowały również elektrownia, gazownia,
urząd katastralny, rejonowy urząd szkolny, budowy dróg, zarząd lasów i posterunek policji.
Podczas działań wojennych zamek został zniszczony, następnie spalony a w konsekwencji
rozebrany. Znacznie wcześniej, bo w 1921 r., zniszczeniu uległ zamek szwedzki w Winnej
Górze, a drugi przekształcony został w kawiarnię. Po wielu elementach małej architektury
będącej świadectwem dawnej świetności również niewiele pozostało. Pokój nie posiada
obecnie charakteru uzdrowiska ani ośrodka rekreacyjnego. Szereg obiektów pozostałych
po dawnych czasach jest w złym stanie technicznym i wymaga renowacji (zwłaszcza sieć
kanałów i stawów w parku). Wykaz zarejestrowanych obiektów zabytkowych
zamieszczono w tabeli 10.
Ponadto w rejestrze zabytków znajdują się cmentarze: żydowski i ewangelickoaugsburski w Pokoju, katolicki w Krzywej Górze, rzymsko-katolicki w Zawiści, komunalny
w Zieleńcu. Ogółem zabytkowych obiektów, budynków i budowli nieruchomych w gminie
Pokój zewidencjonowano 78.
28
Tabela 10. Zabytkowe obiekty architektury gminy Pokój zarejestrowane w rejestrze
Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Opolu
Lp.
Lokalizacja
Obiekt
Wiek
Materiał
Numer
rejestru
757/64
1798/66
1795/66
1.
2.
3.
Pokój
Pokój, ul. 1 Maja 12
Pokój, Brzeska 1
Kościół ewangelicki
Plebania
Dom Masztalerza
4.
Dom
5.
6.
7.
Pokój, d. zajazd,
ul. Namysłowska 5
Pokój, ul. 1 Maja 18
Pokój, ul. Wolności 36
Pokój
poł. XIX
XVIII, 2
poł. XIX,
XX
poł. XIX
Dom
Dom
Park francuski i angielski
1843, XX mur/drew. 1801/66
mur/drew. 1800/66
poł. XIX
601/1/7/4
XVIII/XIX
8.
Pokój
9.
Domaradzka Kuźnia,
ul. Opolska 13
Pokój, ul. Kościelna 5
Grunty zalesione powiększające
park
Dom
pocz. XIX
drew.
2150/87
Dom
mur.
1797/66
10.
1765-75
mur.
mur.
szach.
szach./mur 1799/66
6/12/64/I
123/85
Źródło: Rejestr zabytków nieruchomych (województwo opolskie), Państwowa Służba
Ochrony Zabytków –
Oddział Wojewódzki w Opolu.
Na uwagę zasługują również znaleziska archeologiczne zlokalizowane na terenie gminy
Pokój. Potwierdzają one kształtowanie się osadnictwa na tym terenie już od epoki
kamienia. Łącznie zewidencjonowano 17 stanowisk archeologicznych, w tym:
-
2 w Dąbrówce Dolnej,
-
3 w Domaradzu,
-
2 w Domaradzkiej Kuźni,
-
3 w Fałkowicach,
-
1 w Siedlicach,
-
5 w Zawiści,
-
1 w Pokoju (tzw. „szwedzki zamek”).
29
2.5. Studium demograficzne - ludność gminy Pokój oraz prognoza do 2010 roku
(Robert Rauziński, Lucja Rauze)
Przedstawione studium demograficzne gminy Pokój stanowi ważny element polityki
przestrzennej zagospodarowania badanego obszaru. Skuteczne kierowanie i ustalenie
kierunków zagospodarowania gminy nie jest możliwe bez dobrej znajomości procesów
demograficznych. Analiza rozwoju ludności w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości
stanowi podstawę do budowy polityki – gospodarczej i przestrzennej gminy. Analiza
zmian rozwoju ludności, uchwycenie zmian w strukturze wieku i płci ludności, procesach
migracyjnych, źródłach utrzymania, aktywności zawodowej, ocena bezrobocia i
kształcenia młodzieży stanowi podstawę na której można budować koncepcję rozwoju
społeczno – gospodarczego gminy.
Procesy demograficzne wiążą się ściśle z wieloma dziedzinami życia gminy Pokój.
Wpływają na sytuację w zakresie szkolnictwa, rynku pracy, warunków mieszkaniowych,
pomocy społecznej oraz kształtują rozmiary i kierunki inwestycji demograficznych (żłobki,
przedszkola, szkoły, miejsca pracy, opieka społeczna i inne).
30
Analiza stanu istniejącego
Na koniec 2000 roku stan ludności gminy Pokój wynosił 5 646 osób (tabela 11), w
tym mężczyźni 2 795, a kobiety 2 851. Na 100 mężczyzn przypadało 102 kobiety. Ponad
80 % mieszkańców gminy urodziło się już po 1945 roku. Udział ludności miejscowego
pochodzenia (śląskiej) wynosił w 1990 r. – 67,2 %.
Tabela 11. Ludność gminy Pokój w latach 1950 – 2000
Liczba ludności
Rok
Rok
- stan w dniu 31
XII
Liczba ludności
- stan w dniu 31
XII
1950
6 772
1989
5 609
1960
6 487
1990
5 672
1970
6 308
1991
5 655
1975
6 348
1992
5 681
1980
5 440
1993
5 693
1981
5 344
1994
5 706
1982
5 368
1995
5 700
1983
5 523
1996
5 716
1984
5 594
1997
5 751
1985
5 621
1998
5 714
1986
5 658
1999
5 683
1987
5 636
2000
5 646
1988
5 591
Źródło: Roczniki statystyczne z lat 1951-2001, US w Opolu.
Przeprowadzona szczegółowa analiza rozwoju ludności gminy wskazuje na
następujące etapy (fazy) przyrostu ludności (tabela 12).
Tabela 12. Przyrost (spadek) liczby ludności gminy w latach 1951 – 2000
Ogółem
Lata
liczba osób
udział procentowy
31
1951 – 1960
- 285
95,8
1961 – 1970
- 179
97,2
1971 – 1980
- 868
86,2
1981 – 1990
+ 232
104,3
1991 – 2000
- 26
99,5
- 1 126
83,3
Razem 1951 2000
Z analizy powyższych danych wynika, że na przestrzeni lat 1951 – 1980 nastąpił
znaczny spadek liczby ludności – bo aż o 1323 osoby. Od roku 1981 obserwujemy
stabilizację liczby ludności gminy. Zmiany w liczbie ludności gminy wiążą się z
migracjami zagranicznymi (omówione w dalszej części opracowania).
Analiza rozmieszczenia ludności w gminie wskazuje, że najbardziej zaludnione
wsie to: Pokój, Domaradz i Zieleniec. Najmniejsze wsie to Siedlice i Krzywa Góra (tabela
13).
W przedziale
do 100 mieszkańców znajdują się 2 wsie
101 – 300 mieszkańców znajdują się 4 wsie
301 – 500 mieszkańców znajdują się 4 wsie
501 – 700 mieszkańców znajduje się 1 wieś
701 – 900 mieszkańców znajduje się 0
901 – 1100 mieszkańców znajduje się 1 wieś
powyżej 1100 mieszkańców znajduje się 1 wieś.
W latach 1951–1970 nieznaczny wzrost liczby ludności nastąpił w 4 wsiach:
Zieleniec, (o 22,2 %), Zawiść ( 5,3 %), Ładza (3,3 %) i Pokój (2,5 %). W latach 1991–
2000 wzrost liczby ludności nastąpił jedynie w 2 wsiach: Krzywa Góra (o 11,6 %), Pokój
(5,0 %). We wsi Zawiść liczba ludności była stabilna. W pozostałych 10 wsiach
odnotowano spadek liczby mieszkańców.
Należy zaznaczyć, że w tabeli 13 liczba ludności dla lat 1991, 1996 i 2000
nieznacznie różni się od danych zawartych dla gminy w tabeli 11. Dane w tabeli 13 oparto
na materiałach Urzędu Gminy i nie mają wpływu na tendencje przyrostu lub spadku w
poszczególnych wsiach. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 13 i 14 w roku 2000
społeczność gminy Pokój charakteryzowała się wysokim odsetkiem ludności w wieku
przedprodukcyjnym (w gminie 25,6%, w województwie – 23,4%) i nieco niższym
wskaźnikiem w wieku poprodukcyjnym (w gminie 12,4%, w województwie - 14,5%). Na
przestrzeni lat 1995–2000 obserwujemy spadek udziału w ogólnej liczbie mieszkańców
grupy przedprodukcyjnej (0-17 lat) z 30,4% do 25,6% i wzrost udziału grupy produkcyjnej
(18 – 59/64) z 58,0% do 62,0% i grupy poprodukcyjnej z 11,6% do 12,4%. Wiąże się to ze
zwiększonym popytem na miejsca pracy i zwiększoną potrzebę opieki nad ludźmi
starszymi.
32
Tabela 14. Struktura wieku ludności na dzień 31 XII 2000 r.
Ogółem ludność
W tym w wieku
przedprodukcyjn
ym
produkcyjnym
poprodukcyjny
m
18 – 59 / 64
0 –17
60+/ 65 +
5 646
1 446
3 499
701
100,0 %
25,6 %
62,0 %
12,4 %
województwo –
100.0%
23,4 %
62,1 %
14,5 %
Źródło: Rocznik Statystyczny województwa opolskiego 2001, Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2001, s.
71.
Tabela 15. Struktura wieku ludności gminy w latach 1995–2000
Grupy wieku
W latach
1995
1996
1997
1998
1999
200
0
Ogółem – osób
5
700
5 716
5
751
5 714
5 683
5
646
przedprodukcyjnym
1
733
1 700
1
659
1 581
1 517
1
446
produkcyjnym
3
306
3 356
3
400
3 442
3 465
3
499
691
701
poprodukcyjnym
660
661
692
701
Udział procentowy
Ogółem - %
100,
0
100,0
przedprodukcyjnym
100,
0
29,7
30,4
27,7
26,7
60,2
61,0
59,1
11,6
12,1
100
,0
25,
6
58,7
58,0
11,6
100,0
28,8
produkcyjnym
poprodukcyjnym
100,0
62,
0
12,1
12,3
12,4
Źródło: Materiały Urzędu Statystycznego w Opolu.
33
Tabela 15a. Struktura wieku ludności gminy w latach 1996–2000
Ro
k
Ogółe
m
ludnoś
ci
W wieku
przedprodukcyjn
ym
0-17
19
96
20
00
w tym
produkcyjn
ym
poprodukcyj
-nym
0
2
36
714
1517
18 – 59/ 64
60 +/ 64 +
5
716,0
1 700
2
1
0
33
2
83
8
320
3 356
660
100,0
29,7
3
,
6
5,
8
14
,7
5,6
58,7
11,6
5 646
1 446
1
5
4
26
4
69
5
333
3 499
701
100,0
25,6
2
,
7
4,
7
12
,3
5,9
62,0
12,4
Analizując szczegółowo strukturę wieku ludności grupy przedprodukcyjnej (tabela
15a) na przestrzeni lat 1996–2000 nastąpił znaczny spadek w grupach 0–2, 3–6 i 7–14,
łącznie z 24,1% do 19,7%. Zmiany te rzutują na infrastrukturę oświatową, w tym na
ukształtowanie sieci przedszkolnej, szkół podstawowych i gimnazjalnych.
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 16 przyrost rzeczywisty ludności w latach
1976–2000 był ujemny i wynosił 702 osób, a więc średniorocznie 23 osoby. Oznacza to, że
znaczna część przyrostu naturalnego (69 %) wyemigrowała poza obszar gminy, w tym
głównie za granicę do Niemiec. Ujemny przyrost ludności nastąpił głównie w latach 1976–
1980 i 1996–2000 o 962 osoby. W latach 1981–1995 ludność gminy wzrastała nieznacznie
o 260 osób.
Tabela 16. Ruch naturalny i wędrówkowy ludności gminy Pokój
Lata
Przyrost
rzeczywi
sty
Przyro
st
natural
ny
W tym
Saldo migracji
urodze
nia
zgony
ogółe
m
w tymzagranic
zne
1976 - 1980
- 908
328
613
285
- 1 035
- 1 246
1981 – 1985
+181
349
602
253
- 196
- 273
34
1986 – 1990
+51
207
450
243
- 153
-180
1991 – 1995
+28
123
368
245
-74
-182
1996 – 2000
-54
8
280
272
-55
-104
- 702
1 015
2 313
1 298
- 1 513
- 1 985
Razem
1976 - 2000
Na przestrzeni 25 lat (1976–2000) liczba urodzeń (tabela 16) w gminie utrzymuje
się na poziomie 43–136 osób. Średnioroczna liczba urodzeń w tym okresie wynosi 93
osoby. Od roku 1986 obserwujemy systematyczny spadek liczby urodzeń. W
poszczególnych 5-leciach średnioroczna liczba urodzeń kształtowała się następująco:

1976–1980 - 123 osoby

1981–1985 - 120 osób

1986–1990 - 90 osób

1991–1995 - 74 osoby

1996–2000 - 56 osób.
Zgony w tym okresie utrzymują się w zasadzie na stałym poziomie (tabela 17).
Średnioroczna liczba zgonów wynosi 52 osoby. Przyrost naturalny od roku 1990
systematycznie spada. O ile w okresie pięcioletnim 1976–1980 i 1981–1985 średnioroczny
przyrost naturalny wynosił 66 i 70 osób, to w następnych pięcioleciach 1986–1990 - 41
osób, 1991–1995 - 25, a w ostatnich latach 1996–2000 jedynie 1,6 osób. W latach 1998–
1999 przyrost naturalny był ujemny. Jest to zjawisko pogłębiające się.
35
Tabela 17. Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Pokój
Rok
Urodzen
ia
Zgo
ny
Przyro
st
natura
lny
Saldo migracji
Przyrost
ogółem
w tym zagranic
zne
1976
120
6
8
52
- 250
- 262
8,5
1977
109
5
1
58
- 247
-246
9,7
1978
119
5
5
64
-214
- 199
11,4
1979
136
6
2
74
- 239
- 381
13,6
1980
129
4
9
80
-85
-158
14,7
1981
114
4
3
71
-195
-173
13,3
1982
124
5
4
70
-46
-46
13,1
1983
115
5
6
59
+73
-25
10,7
1984
114
4
9
65
+6
-5
10,7
1985
135
5
1
84
-34
-24
13,0
1986
107
5
5
52
-15
-5
9,1
1987
90
3
8
52
-74
-45
9,0
1988
85
5
0
35
-77
-72
6,1
1989
86
4
5
41
-23
-41
7,2
1990
82
5
5
27
+36
-17
4,7
1991
84
4
6
38
-55
-61
6,6
naturalny
na 1000
mieszkańc
ów
36
1992
83
5
5
28
-60
-39
4,9
1993
71
4
3
28
-16
-30
4,9
1994
64
4
6
18
+35
-19
3,1
1995
66
5
5
11
+22
-33
1,8
1996
69
6
4
5
+6
-21
0,9
1997
54
5
0
4
+20
-12
0,7
1998
56
5
9
-3
+1
-24
-0,5
1999
43
5
3
10
-26
-11
-1,7
2000
58
4
6
12
-56
-36
2,1
2 313
1
29
8
1
015
-1
513
- 1 985
----------
Razem
1976 2000
Źródło: Roczniki Statystyczne US w Opolu.
Wyrazem regresu demograficznego gminy jest również wysoka emigracja ludności.
W okresie lat 1976–2000 migracja była ujemna i wynosiła 1 513 osób, w tym

migracje wewnętrzne + 472 osoby,

migracje zagraniczne - 1 985 osoby.
Kształtowanie się migracji w poszczególnych pięcioleciach przedstawiono w tabeli 18.
37
Tabela 18. Zjawisko migracji w gminie Pokój
Lata
Ogółem
W tym
wewnętrzne
zagraniczne
1976 – 1980
- 1 035
+ 211
- 1 246
1981 – 1985
- 196
+.77
- 273
1986 – 1990
- 153
+ 27
- 180
1991 – 1995
- 74
+ 108
- 182
1996 – 2000
- 55
+ 49
- 104
Powyższe dane wskazują, że największy odpływ ludności nastąpił w latach 1976–
1980. Od roku 1982 migracje znacznie spadły, a nawet w roku 1990, 1994–1998 były
dodatnie. Migracje zagraniczne również od roku 1982 znacznie spadły. O ile w latach
1976–1981 średnioroczne migracje zagraniczne wynosiły 237 osób, to w pozostałych
1982–2000 tylko 30 osób. Ujemne migracje są niepokojące i wpływają niekorzystnie na
sytuację demograficzną gminy Pokój, gdyż dotyczą w większości odpływu ludzi młodych,
prężnych.
Niezależnie od emigracji stałej na terenie gminy występuje zjawisko emigracji
czasowej. Wiąże się to z pracą poza granicami kraju (Niemcy), głównie osób z
wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym. Czasowe migracje zagraniczne
należy uznać za czynnik wpływający na kształtowanie się sytuacji w zakresie ograniczenia
bezrobocia na lokalnym rynku pracy.
Analizując sytuację demograficzną poszczególnych wsi (tabela 19) należy
zauważyć, że w okresie ostatnich pięciu lat (1996–2000) przyrost naturalny był dodatni w
7 wsiach i ujemny w 6 wsiach (Dąbrówka Dolna, Domaradzka Kuźnia, Kopalina,
Krogulna, Ładza).
Według danych Urzędu Gminy w okresie lat 1996 – 2000 wyemigrowały do
Niemiec 104 osoby. Najwięcej osób wyemigrowało ze wsi Ładza (28 osób), Fałkowice (19
osób), Lubnów (15 osób), Domaradz (14 osób), Pokój (12 osób) ( tabela 20).
Ludność gminy Pokój charakteryzuje się wysokim odsetkiem ludności
utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych. Wskaźnik ten w 1988 r. wynosił 68,3%. Na
przestrzeni lat 1970–1988 wskaźnik ten wzrósł nieznacznie z 65,4% do 68,3%. W roku
2000 odsetek ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych nieco wzrósł. Fakt ten
należy uznać za zjawisko trwałe i pozytywne, związane z wielofunkcyjnym rozwojem
gminy.
38
Tabela 20. Migracje za granicę (Niemcy) w latach 1996–2000
Wsie
Wyjazdy w latach
Ogółem
1996
1997
1998
1999
2000
104
21
12
24
11
36
2
---
---
2
---
---
14
6
---
1
2
5
1
---
---
1
---
---
Fałkowice
19
7
---
3
---
9
Kopalina
2
---
2
---
---
---
Krogólno
3
---
---
---
3
---
Krzywa Góra
---
---
---
---
---
---
Lubnów
15
---
5
2
2
6
Ładza
28
6
4
5
1
12
Pokój
12
2
---
6
2
2
Siedlice
---
---
---
---
---
---
Zawiść
3
---
---
2
---
1
Zieleniec
5
---
1
2
1
1
1996 2000
Ogółem gmina
Dąbrówka Dolna
Domaradz
Domaradzka Kuźnia
Źródło: Dane Urzędu Gminy Pokój.
Poziom wykształcenia ludności gminy w latach 1970–1988 wykazywał tendencje wzrostu
(tabela 21).
Tabela 21. Poziom wykształcenia ludności gminy w wieku 15 lat i więcej
w latach 1970–1988
Wyszczególnienie
Ludność w wieku 15
lat i więcej w 1998 r.
z wykształceniem
wyższym
średni
m
Ludność w wieku 15 lat i więcej według
poziomu wykształcenia w %
wyższe
1970
19
78
średnie
19
88
1970
19
78
19
88
39
Gmina Pokój
123
527
0,5
1,0
3,1
5,0
8,2
13,
2
Wsie
województw
a
---
---
0,5
1,1
1,9
5,2
9,1
13,
5
Źródło: Spisy Powszechne.
Z powyższych danych wynika, że w stosunku do średnich dla gmin województwa,
w gminie Pokój ludność z wyższym wykształceniem stanowi aż 3,1%, a w województwie
jedynie 1,9%. W gminie wśród zawodowo czynnych w rolnictwie (1191 osób)
wykształcenie wyższe posiadało jedynie 23 osoby, w tym rolnicze 13. Rolnictwo zatem
pozbawione jest kadr kwalifikowanych.
Z analizy pracujących w gospodarce narodowej w gminie Pokój (tabela 22) wynika,
że gros miejsc pracy w gminie znajduje się w przemyśle, zdrowiu i edukacji. Na
przestrzeni lat 1997–2000 liczba miejsc pracy spadła z 684 do 509 (o 175 miejsc) tj. o
25,6%. Przyrost miejsc pracy nastąpił jedynie w ochronie zdrowia i opiece społecznej.
Przemiany społeczno–gospodarcze jakie dokonały się w województwie opolskim,
nie ominęły również gminy Pokój. Racjonalizacja w zatrudnieniu nie jest w pełni
rekompensowana tworzeniem się nowych miejsc pracy. Jak wynika z danych tabeli 23
liczba miejsc pracy znacznie zmalała i pojawił się problem bezrobocia. Na koniec grudnia
2000 r. w gminie 447 osoby, w tym 262 kobiety pozostawało bez pracy.
Tabela 23. Liczba bezrobotnych w gminie w latach 1997 – 2000 ( stan na dzień 31 XII)
Rok
1997
1998
1999
2000
30.06. 2001 r.
1)
Liczba bezrobotnych
231
243
290
447
472
Stopa bezrobocia1)
w gminie
w województwie
6,8
7,0
7,1
7,0
8,4
8,9
12,8
10,3
-----
Bezrobotni w % ludności w wieku produkcyjnym.
Źródło: Urząd Statystyczny w Opolu.
Na przestrzeni lat 1997–2001 liczba bezrobotnych się podwoiła. Jest to zjawisko
niepokojące. Stopa bezrobocia w gminie w 2000 r. była wyższa (12,8%) niż średnia w
województwie (10,3%). Z ogólnej liczby 447 bezrobotnych na koniec 2000 r. kobiety
stanowiły 58,6% (262 osoby), absolwenci 8,1 % (36 osób), nie posiadający prawa do
zasiłku 70,9% (317 osób), zwolnieni z przyczyn dotyczących zakładu pracy 12,3% (55
osób). Bezrobotni według wykształcenia:

wyższe
1 (0,2 %),
40

policealne i średnie zawodowe
75 (16,8%),

średnie ogólnokształcące
17 (3,8%),

zasadnicze zawodowe
194 (43,4%),

pozostałe
160 (35,8%).
41
Bezrobotni według wieku:

15 – 24 lat
137 (30,7 %),

25 – 34 lat
120 (26,8%),

35 – 44 lat
93 (20,8%),

45 – 54 lat
85 (19,0%),

55 lat i więcej
12 (2,7%).
Z analizy powyższych danych wynika, że bezrobotni to głównie osoby z
wykształceniem poniżej średniego (zasadnicze zawodowe i podstawowe) oraz ludzie
młodzi w wieku 15–34 lata (57,5 %).
Niepokojące zjawisko to fakt, że wśród bezrobotnych na 30.06.2001 r. osób
pozostających bez pracy

do 1 miesiąca jest
37 (7,8 %),

od 1 –3 miesięcy jest
52 (11,0%),

3-6 miesięcy jest
66 (4,0%),

6 –12 miesięcy jest
157 (33,3%),

12 –24 miesiące jest
107 (22,7%),

powyżej 24 miesięcy jest
53 (11,2%).
A zatem aż 33,9% osób pozostaje bez pracy powyżej roku. Zjawisko to stwarza
frustrację, patologię i poszerza strefę ubóstwa wśród mieszkańców gminy. Dlatego
stworzenie miejsc pracy to zadanie priorytetowe dla samorządu gminy.
Prognoza demograficzna gminy Pokój do 2010 roku
W gminie Pokój w latach dziewięćdziesiątych (1991–2000) obserwowaliśmy
niewielki spadek liczby ludności (99,5%) i wynosiła w 2000 r. 5 646 osób. Spadek
ludności gminy wynikał głównie ze spadku urodzeń i odpływu ludności na skutek migracji
zagranicznych. Prognoza liczby i struktury ludności gminy została opracowana w oparciu
o prognozę GUS z 2000 roku w układzie powiatowym. Szczegółowa prognoza
demograficzna gminy Pokój według grup wieku i lat 2001, 2005, 2010 została opracowana
autorsko (R. Rauziński i zespół) w oparciu o dotychczasowe trendy rozwoju
demograficznego. Przyjęto założenia optymistyczne jeżeli chodzi o urodzenia,
pesymistyczne w zakresie migracji. Zawarte w prognozie informacje są ostrzegawcze, o
dużym stopniu realności. Przewiduje się następujące wielkości urodzeń w latach:
2001 – 60 osób
2004 – 69 osób
2007 – 81
2002 – 63
2005 – 73
2008 - 85
2003 – 66
2006 – 77
2009 – 90
2010 – 95
42
Procesy demograficzne w gminie Pokój do 2010 roku będą charakteryzowały się
następującymi zjawiskami:

tendencją do wzrostu urodzeń;

wzrostem liczby zgonów;

bardzo niskim przyrostem naturalnym;

ujemnym saldem migracji;

spadkiem przyrostu rzeczywistego ludności.
Przewiduje się, że w latach 2001–2010 (tabela 24) urodzi się w gminie - 759 osób,
umrze - 690 osób. Przyrost naturalny (urodzenia minus zgony) wyniesie więc + 69 osób.
Uwzględniając ujemne migracje wewnętrzne i zewnętrzne w wysokości - 151 osób,
przyrost rzeczywisty ludności w w/w okresie będzie ujemny w wysokości - 82 osoby.
Przewidywana liczba ludności gminy na koniec 2005 r. wyniesie 5 508 osób, a w 2010 r. –
5 460 osób. Procesy demograficzne w gminie podobnie jak w województwie i kraju
świadczą o zarysowującym się kryzysie demograficznym. Niska liczba urodzeń w
porównaniu z latami 1976 – 1990 wynika ze spadku dzietności, zmieniających się
wzorców tworzenia rodziny i zachowań prokreacyjnych. Świadczy też o istotnym wpływie
transformacji ustrojowej na sytuację demograficzną gminy (brak pracy, ubóstwo,
skłonności do migracji).
W przyjętym okresie przypuszczać należy, że zajdą głębokie zmiany w strukturze
demograficznej ludności gminy. Zmienność struktur demograficznych w latach 2001–2005
będzie miała istotny wpływ na strukturę rozwoju gminy (tabela 25), z uwagi na spadek
liczby dzieci i młodzieży, znaczący przyrost ludności w wieku produkcyjnym (+138 osób)
i proces starzenia się ludności (+ 29 osób). Równocześnie w latach 2006–2010 (tabela 26)
procesy demograficzne będą przebiegały odmiennie niż w latach 2001–2005. Nastąpi
stabilizacja liczby dzieci i młodzieży (0–17, wzrost + 5 osób), spadek ludności w wieku
produkcyjnym (-107 osób) i wzrost w wieku poprodukcyjnym (+54 osoby).
Charakterystyczną cechą sytuacji demograficznej w tym okresie będzie spadek młodzieży
w wieku szkoły wyższej 19–24 lata (o 175 osób). Przedstawione zmiany w strukturze
wieku ludności są ściśle związane z potrzebami w zakresie koncepcji rozwoju szkolnictwa
podstawowego, gimnazjalnego i licealnego (znaczący spadek liczby młodzieży w wieku 7–
18 lat) oraz rynku pracy. Węzłową kwestią dla gminy będzie zatrudnienie przyrastających
w latach 2001–2005 zasobów pracy (+138 osób) oraz zarejestrowanych bezrobotnych (472
osoby w dniu 30.06.2001 r.).
Tabela 25. Ludność gminy Pokój według grup wieku w roku 2000, 2005 i 2010
Grupy
wieku
Ogółem
Rok
2000
2005
2010
Wzrost lub spadek
ludności w latach
2001 –2010 w %
5 542
5 508
5 460
99,1
0–2
150
208
270
180,0
3–6
260
224
300
115,4
43
7 – 12
499
380
346
69,3
13 – 15
266
249
189
71,1
16 – 18
321
241
198
61,7
19 – 24
499
674
499
100,0
0 – 17
1 419
1 218
1 223
86,2
18 – 59/64
3 436
3 574
3 467
100,9
60 +/ 65 +
687
716
770
112,1
Tabela 26. Przyrost lub spadek ludności gminy w latach 2001 – 2010
Grupy wieku
W latach
2001 - 2005
2001 – 2010
2006 -2010
Ogółem
- 34
- 48
- 82
0–2
+ 58
+ 62
+ 120
3–6
- 36
+ 76
+ 40
7 – 12
- 119
- 34
- 153
13 – 15
- 17
- 60
- 77
16 – 18
- 80
- 43
- 123
19 – 24
+ 175
- 175
0
0 – 17
- 201
+5
- 196
18 – 59/64
+ 138
- 107
+ 31
60 +/ 65 +
+ 29
+ 54
+ 83
Tabela 27. Struktura wieku ludności gminy w roku 2000, 2005 i 2010 [w %]
Grupy wieku
Lata
44
2000
Ogółem
2005
2010
100,0
100,0
100,0
0–2
2,7
3,8
4,9
3–6
4,7
4,1
5,5
7 – 12
9,0
6,9
6,3
13 – 15
4,8
4,5
3,5
16 – 18
5,8
4,4
3,6
19 – 24
9,0
12,2
9,1
0 – 17
25,6
22,1
22,4
18 – 59/64
62,0
64,9
63,5
60 +/ 65 +
12,4
13,0
14,1
Na ogólną podaż pracy brutto w latach 2001–2005 składać się będą następujące
pozycje podaży pracy:
-
po pierwsze: liczebność młodzieży w wieku 20 lat wchodzących na rynek pracy
(urodzeń w latach 1981–1985 i 1986–1990)
Tabela 28. Podaż pracy młodzieży w latach 2001 –2010
Lata 2001 – 2005
Lata 2006 –2010
2001
114 osób
2006
107 osób
2002
124
2007
90
2003
115
2008
85
2004
114
2009
86
2005
135
2010
82
Należy zwrócić uwagę, że młodzież wchodząca na rynek pracy jest dobrze
przygotowana do zawodu, gdyż będą to w większości absolwenci szkół średnich.
Przedstawiona liczba młodzieży sięgającej po prace dotyczyć będzie głównie zawodów
pozarolniczych (60–70%), pozostałe (30–40%) to młodzież, która może znaleźć pracę w
rolnictwie i związaną z nim działalnością gospodarczą.

po drugie: na podaż pracy składa się pozycja związana z istniejącym bezrobociem
(aktualnie 472 osoby) i poziomem ich wykształcenia.
45

po trzecie: dalsza restrukturyzacja rolnictwa i pozarolniczych miejsc pracy może
wyzwolić pewne zasoby pracy, które będą stanowić dodatkową podaż pracy.
Jak już wspomniano przedstawiona prognoza demograficzna może ulec pewnym
zmianom w zakresie procesów migracyjnych. Trzy czynniki mogą mieć istotne znaczenie
w realności prognozy:

w sytuacji istotnego ożywienia gospodarczego gminy (nowe inwestycje) może nastąpić
dodatnia imigracja ludności, przy ograniczeniu emigracji.

w sytuacji stabilizacji gospodarczej gminy przewidywana prognoza jest najbardziej
podobna.

w sytuacji regresu gospodarczego może nastąpić intensywny odpływ ludności,
szczególnie w grupie 19 –24 lata.
W prognozie należy uwzględnić, że założenia dotyczące migracji, obok założeń w
zakresie urodzeń stanowią najbardziej niepewny element prognozowania. Również
sytuacja gospodarcza gminy będzie miała znaczący wpływ na rozwój lub spadek liczby
mieszkańców. Podstawowe jednak zmiany w strukturze wieku ludności nie ulegną
większym zmianom. Błąd w prognozie urodzeń może dotyczyć mniejszej liczby urodzeń i
dla roczników urodzonych w latach 2001–2010 nie przekroczy 8–10%. Błąd w migracjach
może dotyczyć zwiększającej się tendencji do emigracji.
Uwarunkowania demograficzne w strategii rozwoju gminy są podstawą jej budowy.
Określają bowiem wielkość przyszłych potrzeb społeczno–gospodarczych, pozwalają na
opracowanie koncepcji rozwoju edukacji, zatrudnienia, zdrowia, mieszkalnictwa,
wypoczynku i ograniczania patologii społecznej.
46
Podsumowanie i wnioski
1. Sytuacja demograficzna gminy Pokój wskazuje, że w latach 1991–2000 zarysowuje się
kryzys demograficzny wyrażający się spadkiem liczby ludności, liczby urodzeń, ujemnym
saldem migracji zagranicznych. Od 1997 r. obserwujemy ujemny przyrost naturalny i
proces starzenia się społeczeństwa gminy.
2. W latach 1995–2000 zmiany struktury wieku ludności charakteryzują się spadkiem
udziału dzieci i młodzieży w strukturze demograficznej, wzrostem grupy wieku
produkcyjnego i poprodukcyjnego.
3. W latach 1997–2000 przyrost zasobów pracy wynosił 99 osób, przy spadku zatrudnienia o
175 osób i wzroście bezrobocia do 447 osób. Na istniejące bezrobocie składają się więc
trzy pozycje:
-
przyrost zasobów pracy - 22,1%
-
spadek zatrudnienia – 39,1%
-
wzrost aktywności zawodowej (odpływ z rolnictwa, dotychczas niepracujący) –
38,8%.
4. Prognoza demograficzna ukazuje złożoność zmian w strukturze wieku ludności, odrębną
dla lat 2001–2005 i 2006–2010.
Prognoza do 2005 r. pozwala na ukazanie kilku najważniejszych wniosków dla polityki
społeczno–gospodarczej gminy:
-
malejąca liczba dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat) może ułatwić powszechne
objęcie ich formą opieki przedszkolnej, co pozwala na umocnienie rodziny.
-
malejąca liczba młodzieży w wieku szkoły podstawowej (7-12 lat) będzie sprzyjać
polepszeniu jakości nauczania i poprawie warunków nauczania (racjonalizacja sieci
szkolnej).
-
zmniejszenie liczby młodzieży w wieku szkoły gimnazjalnej i licealnej tworzy
warunki podwyższenia poziomu kształcenia.
-
silny wzrost młodzieży wchodzącej na rynek pracy(19–24 lat), w wiek zawierania
małżeństw oraz kształcenia w szkołach wyższych stwarza potrzeby w zakresie
nowych miejsc prac, miejsc na studiach oraz nowych mieszkań. Ta grupa osób
wymaga szczególnej troski ze strony lokalnych władz(nowych inwestycji). W
latach 2006–2010 sytuacja demograficzna ulegnie zmianie – zaznaczy się wzrost
liczby dzieci w wieku 0–6 lat, przy dalszym spadku młodzieży i ludności w wieku
produkcyjnym.
47
Udział ludności w wieku emerytalnym w całym okresie (2001–2010) wzrasta, co wymaga
działań na rzecz ochrony zdrowia i opieki społecznej. Prognoza wskazuje też, że emigracja
zagraniczna będzie miała trwały charakter.
2.6. Gospodarka w gminie Pokój (Jacek Pieczonka)
W gminie Pokój w 2001 r. funkcjonowały dwa gospodarstwa (rybackie i rolne) będące
własnością państwa:
-
Gospodarstwo Rybackie Lasów Państwowych Krogulna o łącznej powierzchni 198,86 ha,
-
Gospodarstwo Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian w Pokoju o łącznej powierzchni
40,70 ha.
Ogółem areał państwowych gospodarstw rolnych wynosił 239,56 ha, co stanowiło 4,4%
użytków rolnych w gminie.
W strukturze gospodarstw rolnych dominują gospodarstwa indywidualne. Łącznie w 2001
r. funkcjonowało 666 gospodarstw o zróżnicowanym areale. Szczegółowy podział
gospodarstw ze względu na wielkość przedstawiono w tabeli 29.
Tabela 29. Struktura wielkości gospodarstw indywidualnych w gminie Pokój.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wielkość gospodarstwa
Liczba
poniżej 2 ha
2 ha – 5 ha
5 ha – 10 ha
10 ha – 20 ha
20 ha – 50 ha
powyżej 50 ha
Razem
225
221
136
59
20
5
666
Udział
procentowy
33,8
33,2
20,4
8,8
3,0
0,8
100,0
Źródło: Dane Urzędu Gminy Pokój, 2001.
Łącznie gospodarstwa indywidualne zajmują powierzchnię 5 156 ha (95,6% użytków
rolnych gminy).
Wśród gospodarstw indywidualnych dominują gospodarstwa o łącznym areale nie
przekraczającym 2 ha (33,8%) oraz zawierające się w przedziale od 2 ha do 5 ha (33,2%).
Niewielki procent (0,8%) stanowią gospodarstwa o areale powyżej 50 ha. Są to głównie
48
gospodarstwa powstałe w wyniku przekształceń sektora gospodarstw spółdzielczego i
państwowego. Po przekształceniach powstały gospodarstwa:
-
Firma „Widawa” Sp. z o.o. o powierzchni 746 ha (po PGR Zieleniec),
-
Gospodarstwo Rolne „Fałkopol” w Fałkowicach o powierzchni 239,68 ha (po RSP
Fałkowice),
-
Gospodarstwo Rolne w Pokoju o powierzchni 59,78 ha (z części gruntów Stacji
Doświadczalnej Oceny Odmian w Pokoju).
-
Gospodarstwo Rybackie Krzywa Góra o powierzchni 195,05 ha (z zakupu gruntów
AWRSP – Oddziału Terenowego w Opolu),
-
Gospodarstwo Rolne w Lubnowie o powierzchni 119,23 ha (z gruntów dzierżawionych od
AWRSP – Oddziału Terenowego w Opolu).
Łączna powierzchnia tych gospodarstw wynosi 1359 ha, co stanowi 25,2% ogółu
użytków rolnych gminy.
W strukturze zasiewów dominują głównie zboża stanowiąc 81,3% ogółu użytków
rolnych, niewielki udział procentowy stanowią rośliny przemysłowe i okopowe –
odpowiednio 8,8 % i 3,7 % (tabela 30).
Tabela 30. Struktura zasiewów w gminie Pokój w 2001 r.
Lp.
Wyszczególnienie
Powierzchnia
[ha]
Udział
procentowy
Zboża
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
pszenica
żyto
jęczmień
owies
pszenżyto
mieszanki zbożowe
kukurydza na ziarno
192
740
231
180
374
525
382
2624
5,9
22,9
7,2
5,6
11,6
16,3
11,8
81,3
245
40
285
7,6
1,2
8,8
112
1
5
3,5
0,0
0,2
Razem
Rośliny okopowe
9. ziemniaki
10. buraki pastewne
11.
Razem
Rośliny przemysłowe
12. rzepak
13. słonecznik
14. gorczyca
49
15.
118
3,7
30
51
120
201
0,9
1,6
3,7
6,2
Razem
Inne
16. warzywa
17. kukurydza na zielonkę
18. koniczyna, strączkowe pastewne
19.
Razem
Źródło: Dane Urzędu Gminy Pokój, 2001.
W 2001 r. pod zasiewami znajdowało się 3228 ha, nie użytkowano gruntów o areale
350 ha – stanowiły one odłogi i ugory.
Tabela 31. Wielkość obsady w gminie Pokój w 2001 r.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wyszczególnienie
bydło
trzoda chlewna
owce
konie
kury
gęsi
Liczba sztuk
1 285
4 209
32
12
38 000
8 000
Razem
Liczba sztuk w
przeliczeniu na
sztuki duże
974
472
3
14
152
64
1 679
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Pokój, 2001.
Reforma gospodarki polskiej spowodowała znaczne zmiany w jej strukturze. Również
gospodarka gminy Pokój podlega oddziaływaniu tych samych zasad instrumentów i
mechanizmów przekształceń.
W okresie ostatniej dekady w strukturze podmiotów zmniejszył się odsetek
państwowych podmiotów, a wzrosła liczba podmiotów w sektorze prywatnym.
W latach 1995-1999 liczba podmiotów działających w gminie Pokój rosła. Jednak
pogłębiająca się recesja w gospodarce w ostatnich dwu latach 2000-2001 spowodowała, że
liczba podmiotów prywatnych zaczęła gwałtownie maleć. W 2000 r. swoją działalność
zlikwidowało 25 podmiotów, zaś w roku 2001 likwidacji uległo kolejne 65 podmiotów. Na
koniec 2001 r. działalność gospodarczą prowadziło 174 jednostki (zakłady osób
fizycznych). Szczegółowy wykaz rodzajów prowadzonej działalności w gminie Pokój w
2001 r. zamieszczono w tabeli 32.
50
Tabela 32. Rodzaje działalności podmiotów gospodarczych w gminie Pokój w 2001 r.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Rodzaj działalności
Liczba
podmiotów
handel
usługi transportowe
usługi leśne
usługi budowlane i instalacyjne
mechanika pojazdowa
gastronomia
usługi finansowe
inne
Razem
63
20
20
26
7
6
3
29
174
Udział
procentowy
36,2
11,5
11,5
14,9
4,0
3,4
1,6
16,9
100,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Pokój, 2001.
Spośród działających podmiotów gospodarczych dominującą grupę stanowią
firmy handlowe – 63 podmioty (36,2% ogółu podmiotów osób fizycznych), firmy
świadczące usługi budowlane i instalacyjne – 14,9%, transportowe – 11,5% oraz leśne –
11,5%.
W sektorze publicznym funkcjonuje zaledwie 5,8% ogółu podmiotów
gospodarczych gminy, pozostałe 94% to podmioty sektora prywatnego.
Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w miejscowości
Pokój – 65, co stanowi 37,4% ogółu podmiotów osób fizycznych. W pozostałych
miejscowościach liczba zarejestrowanych podmiotów nie przekracza 8%. Liczbę
podmiotów gospodarczych osób fizycznych w gminie Pokój w 2001 r. według jednostek
administracyjnych zamieszczono w tabeli 33 i rys. 7.
Najlepiej rozwinięta na terenie gminy Pokój jest sieć handlowa. W każdej
miejscowości (z wyjątkiem wsi Kopalina i Siedlice) znajduje się przynajmniej jeden punkt
handlowy, który zaspokaja podstawowe potrzeby mieszkańców. W 2001 r. ogółem
działalność handlową prowadziło 63 jednostki, w tym:
-
sklepy spożywcze – 8 (12,7%)
-
sklepy spożywczo-przemysłowe – 38 (60,3%)
-
sklepy przemysłowe – 17 (27,0%).
Na terenie miejscowości Pokój zlokalizowana jest większość sklepów. Siec sklepów
spożywczych i spożywczo-przemysłowych uzupełniona jest specjalistycznymi oferującymi
między innymi: sprzęt AGD, meble, artykuły chemiczne, ceramiki budowlanej czy artykuły
ogrodnicze.
Na terenach wiejskich rozwinęła się sieć sklepów spożywczo-przemysłowych.
Tabela 33. Podmioty gospodarcze osób fizycznych w gminie Pokój według
jednostek administracyjnych w 2001 r.
Jednostka administracyjna
Liczba
Udział
51
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
podmiotów
Pokój
Dąbrówka Dolna
Domaradz
Domaradzka Kuźnia
Fałkowice
Jagienna
Kopalina
Kozuby
Krogulna
Krzywa Góra
Lubnów
Ładza
Paryż
Zawiść
Zieleniec
Żabiniec
Inne1)
Razem
procentowy
65
6
12
3
9
1
4
5
3
8
8
14
1
9
14
2
10
174
37,4
3,5
6,9
1,7
5,2
0,6
2,3
2,9
1,7
4,6
4,6
8,0
0,6
5,2
8,0
1,1
5,7
100,0
Podmioty zarejestrowane w innych miejscowościach (Brzeg, Namysłów, Opole, Wołczyn,
Tychy) a prowadzące działalność na terenie gminy Pokój.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Pokój, 2001.
1)
Liczba podmiotów
70
60
50
40
30
20
Inne
Żabiniec
Zieleniec
Zawiść
Paryż
Ładza
Lubnów
Krzywa Góra
Krogulna
Kozuby
Kopalina
Jagienna
Fałkowice
Domaradzka Kuźnia
Domaradz
Pokój
0
Dąbrówka Dolna
10
Miejscowości
Rys. 7. Podmioty gospodarcze osób fizycznych w gminie Pokój według jednostek
administracyjnych w 2001 r.
Podstawowe usługi bytowe mieszkańców gminy zaspakajają placówki usługowe
świadczące między innymi usługi w zakresie: naprawy sprzętu AGD, obuwia, fryzjerstwa.
Ponadto na terenie gminy funkcjonują: apteka i dwa punkty weterynaryjne.
52
Baza noclegowa jest słabo rozwinięta. W gminie Pokój funkcjonuje tylko jeden motel
dysponujący 70 miejscami noclegowymi (w samej miejscowości Pokój), który oprócz usług
noclegowych oferuje również usługi gastronomiczne. Poza wymienionym motelem
funkcjonuje na terenie gminy 5 innych placówek gastronomicznych.
Liczba
spółdzielni
zmniejszyła
się,
zlikwidowano
cztery
spośród
pięciu
funkcjonujących. Działalność nadal prowadzi jedynie Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa
„Rolmer”.
W wyniku przeprowadzonej reformy szkolnictwa w gminie zredukowana została liczba
szkół. Od 2001 r. funkcjonują dwie szkoły podstawowe: w Pokoju i Domaradzu, jedno
gimnazjum (w Pokoju) oraz jedna szkoła ponadgimnazjalna o profilu zawodowym
gwarantująca wykształcenie średnie. W gminie funkcjonuje jedno przedszkole z czterema
oddziałami zamiejscowymi.
Podstawowa opieka medyczna zorganizowana jest w oparciu o dwa ośrodki zdrowia:
gminny w Pokoju i wiejski – w Dąbrówce Dolnej. Obok nich pierwszą pomoc przez całą
dobę udziela Samodzielny Szpital Rehabilitacyjny w pokoju. Placówka ta świadczy usługi
również dla osób z całego województwa. Podstawową opiekę medyczną uzupełniają
prywatne gabinety lekarskie.
53
2.7. Budżet gminy Pokój (Jacek Pieczonka)
Dochody budżetu gminy
Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym8 gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę
finansową na podstawie uchwalanego corocznie budżetu gminy. Budżet gminy jest rocznym
planem finansowym obejmującym dochody i wydatki oraz wskazującym źródła pokrycia
niedoboru lub kierunki rozdysponowania nadwyżki.

W myśl ustawy dochodami9 gminy są:
wpływy z ustalanych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków:
-
od nieruchomości,
-
rolnego,
-
leśnego,
-
od środków transportowych,
-
od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacanego w formie karty
podatkowej,


-
od spadków i darowizn,
-
od posiadania psów,
-
od czynności cywilnoprawnych,
wpływy z opłat:
-
skarbowej,
-
eksploatacyjnej,
-
lokalnych,
-
innych,
udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, w wysokości:
-
27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na
terenie gminy,
-
5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek
organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na
terenie gminy,

subwencja ogólna,
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 r. nr 16, poz. 95 z późniejszymi zmianami).
Ustawa z 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 – 2002 (Dz.U. z
1998 r. nr 150, poz. 983, nr 162, poz. 1119, z 2000 r. nr 95, poz. 1041, z 2001 r. nr 39, poz. 459, nr 55, poz. 574,
8
9
54

dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów
budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy,

dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej
zlecone gminie oraz inne zadania zlecone ustawami,

odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,

dochody z majątku gminy.
Z danych zawartych w tabeli 34 wynika, iż w badanym okresie miał miejsce
systematyczny przyrost wielkości osiąganych przez gminę dochodów. Ich wartość
liczona w cenach bieżących wzrosła z poziomu niewiele przekraczającego 3 mln w roku
1995 do poziomu przekraczającego 4 mln zł w roku 1996, by w roku 2000 przekroczyć
6,5 mln zł. Dynamika zmian w kształtowaniu się dochodów budżetu gminy Pokój
wskazuje na największy przyrost dochodów w okresie 1995-1997 kiedy to nominalny
wzrost kształtował się co roku na poziomie co najmniej o 30 % wyższym w stosunku do
roku poprzedniego. Ten wysoki wzrost spowodowany był zmianą ustawy o finansach
publicznych obligująca do umieszczenia w budżecie środków celowych, których
przeznaczenia nie można zmieniać (są to tzw. „pieniądze znaczone”). Tempo to znacznie
się obniżyło w latach 1998-2000 kiedy to dochody w poszczególnych latach kształtowały
się na poziomie tylko nieznacznie wyższym od poziomu roku ubiegłego.
Tabela 34. Realizacja budżetu samorządu gminy Pokój w latach 1993-2000
Lata
Plan
Plan
dochodów wydatków
Wykonanie
dochody
1
wydatki
Struktura wykonania
[%]
Wynik
budżetu
dochodów wydatków
1995
2931365
3137244
3000712
3128038
102,4
99,7 -127326
1996
4028731
4488953
4092440
4301688
101,6
95,8 -209248
1997
5090022
5268493
5510264
5154281
108,3
97,8
1998
5696850
6438443
5668768
6387213
99,5
1999
5834330
5814472
5847684
5750767
100,2
98,9
96917
2000
6927507
6954826
6685193
6743814
96,5
97,0
-58621
355983
99,2 -718445
Podano wartości po denominacji.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
nr 145, poz. 1623). Ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 1998 r. nr 155, poz. 1014 z
późniejszymi zmianami).
55
Tabela 35. Dochody i wydatki w cenach bieżących oraz wskaźnik dynamiki
(rok poprzedni = 100)
Lata
Wykonanie
dochody
wydatki
wskaźnik dynamiki
rok poprzedni =100
1995
3000712
3128038
dochody
146,10
wydatki
142,88
1996
4092440
4301688
136,38
137,52
1997
5510264
5154281
134,64
119,82
1998
5668768
6387213
102,88
123,92
1999
5847684
5750767
103,16
90,04
2000
6685193
6743814
114,32
117,27
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Tak więc w analizowanym okresie dochody budżetu gminy Pokój nominalnie
wykazywały ciągły wzrost. Niestety wzrost ten występuje tylko w przypadku określania
dochodu w cenach bieżących, w cenach stałych, tj. po uwzględnieniu inflacji, dochody
gminy są mniejsze (tabela 36).
Tabela 36. Dochody i wydatki w cenach stałych z roku 1995 oraz wskaźnik dynamiki
(rok poprzedni = 100)
Lata
Wykonanie
dochody
1995
1996
1997
1998
1999
2000
3000712
3278045
3756077
3408155
3259075
3349532
wydatki
3128038
3445652
3513421
3840096
3205060
3378903
Wskaźnik dynamiki
dochody
114,32
109,24
114,58
90,74
95,63
102,78
wydatki
111,80
110,15
101,97
109,30
83,46
105,42
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Z przeliczenia dochodów gminy osiągniętych w poszczególnych latach do
dochodów według stałych cen z roku 1995 wynika, iż dochody te wykazywały się
wzrostem tylko w latach 1995-1997. Natomiast w latach 1998-1999 nastąpił realny
spadek wartości dochodów gminnych odpowiednio w roku 1998 o ok. 10%, a w roku
1998 o ok. 5 % w stosunku do roku poprzedniego. W roku 2000 nastąpił nieznaczny
wzrost dochodu o 2,78%.
56
Z danych zawartych w tabeli 34 należy zauważyć, iż gmina Pokój w badanym okresie w
trzech latach tj. 1994, 1998 i 2000 nie wykonała planu dochodów budżetowych. Na
uwagę zasługuje zwłaszcza wykonanie planu dochodów budżetowych gminy na poziomie
96,5 % w roku 2000. Utrzymanie takiej tendencji może powodować niestabilność w
kształtowaniu się budżetu. Niestabilność taka może powodować np. ograniczenie
środków, wydatków na cele inwestycyjne, powstawanie deficytu budżetowego lub jego
powiększanie, zwłaszcza wobec występowania „sztywnych” wydatków np. związanych z
podstawowymi zadaniami własnymi gminy. Jednak w wartościach względnych
największy deficyt budżetowy wystąpił w latach 1998 i 1996: odpowiednio 718.445 zł i
209.248 zł. Główną przyczyną powstawania deficytu budżetowego w tych latach był
wysoki poziom wydatków inwestycyjnych, a więc wydatków związanych z budową
infrastruktury polepszającej warunki życia mieszkańców a także decydujących w
przyszłości o atrakcyjności gminy dla potencjalnych inwestorów.
Dane liczbowe przedstawione w poniższych zestawieniach obrazują strukturę i
udziały głównych grup dochodów budżetowych gminy Pokój na tle dochodów gmin
wiejskich województwa opolskiego i gmin województwa opolskiego ogółem. Ich
wzajemne relacje informują o stopniu samodzielności finansowej gminy, a tym samym o
sile oddziaływania i możliwościach ingerencji ze strony organów administracji
państwowej w sprawy szczebla lokalnego. Im wyższy jest poziom niezależności
finansowej gminy, tym silniejsza jest pozycja władz samorządowych w roli gospodarza
terenu.
Tabela 37. Udział dochodów własnych w dochodach ogółem w gminie Pokój,
gminach wiejskich i gminach ogółem Opolszczyzny (w %)
Wyszczególnienie
Lata
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Gmina Pokój
32,13
30,49
34,02
25,10
38,56
33,30
Gminy wiejskie
46,59
36,53
31,30
32,02
51,46
47,31
Gminy ogółem
48,63
39,39
36,54
35,29
56,34
54,34
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Niestety dane przedstawione w tabeli 37 pokazują, iż w gminie Pokój udział
dochodów własnych w dochodach ogółem kształtował się w przedziale od 25,10 do
38,56%. Udział ten kształtował się na poziomie niższym niż w gminach wiejskich
województwa opolskiego i znacznie niższym niż w przypadku gmin województwa
opolskiego ogółem – przedział od 35,29 do 56,34%. Taką sytuację należy oceniać jako
negatywną gdyż świadczy o słabości gminy w dziedzinie samodzielności oraz jej pozycji
w stosunku do organów administracji państwowej.
Tabela 38. Udział poszczególnych pozycji w dochodach własnych gminy Pokój
w latach 1995-1998
57
Wyszczególnienie
Lata
1995
1996
1997
1998
Dochody własne, w tym:
100,00
100,00
100,00
100,00
- podatek od nieruchomości
23,05
25,61
25,61
26,25
- podatek rolny
4,28
4,84
5,07
5,61
- opłata skarbowa
2,74
2,80
3,77
3,55
- podatek od środków
transportowych
6,07
6,27
6,65
1,18
- karta podatkowa
1,22
1,37
1,13
1,31
- udziały w podatkach stanowiących
dochód budżetu państwa
34,85
32,80
33,90
37,21
- pozostałe
27,80
26,31
23,87
24,89
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Dane zamieszczone w tabeli 38 przedstawiają strukturę głównych grup własnych
dochodów budżetowych gminy Pokój. Należy zaznaczyć, że uzyskiwane przez gminy
dochody własne i udziały w podatkach budżetu państwa nie zapewniają pełnej realizacji
nałożonych na samorząd zadań. Realizacja niektórych z nich uwarunkowana jest
zasilaniem zewnętrznym bądź to w formie subwencji bądź też dotacji. Zasadniczą
różnicą jest swoboda dysponowania uzyskanymi środkami, ograniczona w przypadku
dotacji kontrolą celowości i gospodarności wydatkowania otrzymanych kwot.
Subwencja ogólna i szkolna przekazywane są gminom w każdym miesiącu. Dotacje
mogą mieć charakter środków przekazywanych cyklicznie np. na zadania zlecone, bądź
jednorazowo na dofinansowanie konkretnych przedsięwzięć realizowanych przez gminy.
Udział subwencji ogólnej i dotacji celowych w dochodach ogółem w budżecie gminy
Pokój, gmin wiejskich i gmin Opolszczyzny ogółem w latach 1996-1998 przedstawia
tabela 39.
Tabela 39. Udział dotacji, subwencji oraz środków pozabudżetowych w dochodach ogółem
w budżecie gminy Pokój, gmin wiejskich i gmin Opolszczyzny ogółem
w latach 1996-1998
dotacje celowe
subwencja ogólna
środki
pozabuw tym
drogowa dżetowe
Rok
Wyszczególnienie
1996
Gmina Pokój
12,93
9,65
3,28
41,65
37,18
0
0,00
Gminy wiejskie
12,83
8,41
4,42
32,83
29,71
0
1,26
na
zadania
zlecone
na
zadania
własne
w tym
oświatowa
58
1997
1998
Gminy ogółem
12,57
8,56
4,01
26,56
24,68
0
1,44
Gmina Pokój
14,53
10,18
4,35
38,27
35,10
0
8,33
Gminy wiejskie
24,48
15,56
8,92
25,91
23,85
0
5,94
Gminy ogółem
18,86
12,32
6,54
21,91
20,70
0
4,18
Gmina Pokój
14,98
10,68
4,30
43,08
37,36
1,53
2,05
Gminy wiejskie
13,76
8,01
5,75
32,59
26,82
2,67
7,31
Gminy ogółem
15,62
10,11
5,51
24,49
21,02
2,32
4,57
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Oceniając kształtowanie się dotacji oraz subwencji stanowiących składnik dochodów
budżetowych gminy Pokój na tle gmin wiejskich województwa opolskiego oraz gmin
województwa opolskiego ogółem należy stwierdzić bardzo podobne kształtowanie się
udziału dotacji w dochodach ogółem we wszystkich trzech przypadkach. Cechą
charakterystyczną dochodów budżetowych gminy Pokój jest wysoki w nich udział
subwencji (w tym subwencji oświatowej). W latach 1996–1998 udział ten kształtował się
na poziomie 35–37%, wobec przedziału występującego średnio w gminach opolskich 22–
24%.
Tabela 40. Struktura dochodów gminy Pokój, gmin wiejskich i ogółem Opolszczyzny
w roku 2000
z tego:
Wyszczególnienie dochody
własne
Gmina Pokój
Gminy wiejskie
Gminy ogółem
33,3
47,4
54,3
dotacje celowe
w tym
inwestycyjne
18,8
0,7
14,1
3,3
12,9
2,0
subwencja ogólna
część
oświatowa
47,9
35,9
38,5
28,8
32,8
26,2
część
rekompensująca
3,0
4,1
4,1
część
podstawowa
9,0
5,6
2,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Z danych informujących o kształtowaniu się dotacji celowych oraz subwencji ogólnej
(tabela 39) wynika dalsze pogłębienie się niekorzystnej tendencji tj. wzrostu ich udziału w
dochodach gminy ogółem.
Reasumując należy stwierdzić, że dochody gminy Pokój – w analizowanym okresie
kształtowały się na średnim jak na województwo opolskie poziomie. Realne dochody
budżetowe były nieustabilizowane, ich wielkość w poszczególnych latach znacznie się
różniła.
W strukturze dochodów gminy Pokój występuje zbyt mały udział dochodów własnych i
zbyt duży udział zasileń zewnętrznych co powoduje ograniczenie swobody ich
dysponowania.
59
Brak było trwałej dynamiki wzrostu, wręcz przeciwnie w niektórych okresach następował
ich realny spadek. Niewątpliwie świadczy to o tym, że w gospodarce lokalnej gminy nie
wystąpiły dotąd zjawiska i procesy nadające jej znaczny i trwały dynamizm rozwojowy.
Na ten stan rzeczy miały w dużym stopniu wpływ zjawiska kryzysowe w rolnictwie,
leśnictwie, które są podstawowymi sekcjami gospodarki gminy. Stąd też gmina Pokój
nadal znajduje się w trudnej sytuacji społeczno-gospodarczej i choć nie występują oznaki
pogłębiania się zjawisk kryzysowych, to jednocześnie brak jest wyraźnych impulsów
rozwojowych. Innymi słowy w gminie występuje sytuacja stagnacyjna.
Wydatki budżetu gminy
Wysokość wydatków budżetowych gmin jest ściśle związana z wysokością osiąganych
dochodów oraz realizowanym zakresem zadań. Do zakresu działania gminy należą
wszystkie sprawy publiczne o charakterze lokalnym, nie zastrzeżone ustawami dla innych
podmiotów. Wśród zadań realizowanych przez samorząd terytorialny wyróżnia się:
zadania własne – jako samodzielne kompetencje władz lokalnych oraz zadania zlecone –
sprawowane przez władze gminne w imieniu władzy centralnej i według jej postanowień.
Zadania własne gmina wykonuje samodzielnie, we własnym imieniu i na własną
odpowiedzialność, zabezpieczając środki finansowe na ich realizację.
Do zadań własnych gmin, zaspokajających zasadnicze potrzeby wspólnot lokalnych
zalicza się następujące sprawy:
– ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz
gospodarki wodnej,
– gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
– wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków
komunalnych, utrzymania czystości oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i utylizacji
odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
– lokalnego transportu zbiorowego,
– ochrony zdrowia,
– pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
– gminnego budownictwa mieszkaniowego,
– edukacji publicznej,
– kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,
– kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
– targowisk i hal targowych,
– zieleni gminnej i zadrzewień,
– cmentarzy gminnych,
60
– porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i
przeciwpowodziowej,
– utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów
administracyjnych,
– polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i
prawnej,
– wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
– promocji gminy,
– współpracy z organizacjami pozarządowymi,
– współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
O stopniu samodzielności gminy decyduje przyznany jej zakres zadań własnych. Im jest on
szerszy i większe jest jego znaczenie, tym silniejsza jest rzeczywista, niezależna władza
samorządu terytorialnego na szczeblu lokalnym.
Drugą grupą wykonywanych przez gminę zadań są zadania, przekazywane gminom na
zasadzie decentralizacji. Wykonywane są one w imieniu administracji rządowej, przy
zapewnieniu przez nią niezbędnych na realizację środków finansowych. Nadzór poza
zgodnością z prawem dotyczy tu także celowości, rzetelności i gospodarności. Realizując
zadania zlecone władze gminy mają ograniczoną możliwość samodzielnego podejmowania
decyzji, sprowadzając się do wykonywania zadań określonych przez władze centralne.
Wydatki budżetu gminy Pokój w latach 1995–2000 prezentują tabele 41 i 42. Wydatki
budżetu gminy Pokój – tak, jak i każdej innej – są zależne od wielkości uzyskiwanych
dochodów, stąd też dynamika ich zmian jest podobna do dynamiki zmian dochodów
budżetowych.
Oceniając kształtowanie się wydatków budżetowych w stosunku do dochodów gminy
należy zauważyć, iż w badanym okresie wydatki budżetowe charakteryzowały się także
tendencją wzrostową - z wyjątkiem roku 1999, kiedy to nastąpił spadek do poziomu 90%
w stosunku do roku 1998.
Największa dynamika w wzroście wydatków wystąpiła w latach 1995-1996 natomiast
najniższa w latach 1999-2000. Poziom dynamiki kształtujący się w przedziale od 90 do
142 % w stosunku do roku ubiegłego był jednak w głównej mierze wynikiem występującej
inflacji. Jeżeli wydatki budżetowe przedstawimy w cenach stałych z roku 1995 to
zauważymy jej kształtowanie się w przedziale zmienności od około 83 do 111 % w
stosunku do roku ubiegłego. W głównej mierze wzrost wydatków budżetowych nie był
więc większy niż 10-cio procentowy, natomiast w roku 1999 wystąpił ich realny spadek.
W badanym okresie gmina Pokój zamykała budżet bardzo różnymi wynikami – osiągając
zamiennie raz wynik dodatni raz ujemny.
Wśród wydatków budżetowych gmin wyróżnia się wydatki bieżące, związane z
zapewnieniem prawidłowego funkcjonowania poszczególnych obiektów gminnych oraz
zaspokojenia bieżących potrzeb wynikających z realizacji zadań gmin oraz wydatki
inwestycyjne służące przyszłościowemu zapewnieniu poprawy stopnia zaspokojenia
potrzeb mieszkańców i jednocześnie decydujące o tempie procesów rozwojowych w
gminie.
61
Skłonność gmin do inwestowania jest rezultatem lokalnych potrzeb i możliwości ich
zaspokajania, uwarunkowane przede wszystkim wysokością osiąganych dochodów.
Samorządy posiadają pełną samodzielność w wyborze struktur wydatków i dostosowania
do nich planowanych dochodów. Procesy inwestowania ustalane są zgodnie z przyjętym
harmonogramem realizacji zadań i wyborem priorytetów procesu gospodarowania
posiadanym majątkiem i należnymi źródłami dochodów. Podstawowe znaczenie dla
powodzenia lokalnych planów rozwojowych ma ustalenie strategii rozwoju oraz wytyczne
długookresowej polityki inwestycyjnej. Efektywność i racjonalność wszelkich procesów
gospodarczych zależy od umiejętności podejmowania decyzji z pewnym niekiedy
znacznym wyprzedzeniem czasowym. Błędne oszacowanie dochodów budżetowych
utrudnia racjonalne gospodarowanie i musi zmniejszyć efektywność gospodarowania
wpływami. Dotyczy to obydwu rodzajów błędów: niedoszacowania i przeszacowania
planowanych dochodów.
Wielkość wydatków inwestycyjnych decyduje o bieżącym i perspektywicznym poziomie
zaspokajania potrzeb mieszkańców, zaś rozmiary wydatków bieżących rzutują na doraźne
funkcjonowanie gminy. Proporcje między obydwoma grupami wydatków zależą od
kategorii i charakteru gminy oraz sposobu i zakresu realizowanych przez nią świadczeń
publicznych na rzecz mieszkańców. W pierwszej kolejności gminy powinny realizować
funkcje związane z utrzymaniem istniejącego stanu usług oraz fizycznym utrzymaniem
własnych infrastrukturalnych zasobów technicznych, a na cele rozwojowe mogą
przeznaczać dopiero pozostałe środki. Gminy mające znacznie bardziej rozbudowaną
infrastrukturę, przy relatywnie niskich dochodach budżetowych mogą więc nie mieć
możliwości finansowania działań rozwojowych. Często dochody gmin, nie wystarczają
nawet na „standardowy” poziom realizacji swoich podstawowych zadań ustawowych. W
przypadku niewystarczających dochodów budżetowych obserwuje się względne
zmniejszenie wydatków na inwestycje na rzecz bieżącego utrzymania funkcjonowania
gminy.
Analizując strukturę wydatków budżetowych gminy Pokój na uwagę zasługuje fakt
zmniejszania się udziału wydatków inwestycyjnych wobec udziału wydatków
budżetowych. Udział wydatków inwestycyjnych spadł bowiem radykalnie z poziomu
przekraczającego 20 % w latach 1995-1996 do poziomu 4 i 8 % w latach 1999, 2000.
Tabela 41. Wydatki w gminie Pokój w latach 1995-2000
Wyszczególnienie
Lata
1995
Wydatki ogółem,
w tym:
- wydatki bieżące
- inwestycje
1996
1997
1998
1999
2000
3128038 4301688 5154281 6387213 5750767 6743814
2451905 3377621 4566543 5570619 5509807 6190821
676133
924067
587738
816594
240960
552993
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Tabela 42. Udział [%] wydatków w gminie Pokój w latach 1993-2000
62
Wyszczególnienie
Lata
1995
1996
1997
1998
1999
2000
wydatki bieżące
78,4
78,5
88,6
87,2
95,8
91,8
inwestycje
21,6
21,5
11,4
12,8
4,2
8,2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Analizując strukturę tych skromnych wydatków inwestycyjnych należy zauważyć iż
główna ich część została przeznaczona w roku 1995 na cele infrastrukturalne (95,56 %), a
w latach 1996-1998 na cele komunalne (odpowiednio w latach: 95,72%; 79,99% i
93,04%). W mniejszej części zostały one przeznaczone na cele związane z oświatą i
wychowaniem oraz administracją. Największe wydatki inwestycyjne gmina Pokój
skierowała w badanym okresie na potrzeby działu „Gospodarka komunalna”. Gospodarka
komunalna obejmując obsługę ludności i podmiotów gospodarczych należy do głównych
zadań wypełnianych przez gminę. Dlatego też tak duża część wydatków budżetowych
kierowana być musi na bieżące i inwestycyjne potrzeby w tym zakresie. Środki te
wydatkowane są na takie cele jak: utrzymanie czystości w gminie, ochrona środowiska,
utrzymania dróg i ulic, wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie i
oczyszczanie ścieków komunalnych, wysypiska śmieci, utylizacja odpadów komunalnych.
Tabela 43. Struktura działowa wydatków inwestycyjnych gmin wiejskich,
gmin województwa opolskiego ogółem i gminy Pokój w latach 1995-1998 [w %]
Wyszczególnienie
Lat Wydatk W tym działy w %
a
i
Gosp.
Gosp. Oświata Kultur Admin Pozosta
inwesty Rolnictwo komunal mieszka
i
ai
iłe
- cyjne
-na
-niowa wychow sztuka stracja
a-nie
Gminy
wiejskie
1995 31375597
34,77
32,91
10,53
11,00
0,54
2,09
8,15
1996 44426571
36,09
28,85
3,53
16,85
0,43
3,32
10,94
1997 50454990
26,28
26,82
10,21
21,39
1,96
3,85
9,48
1998 60078782
23,88
32,84
7,62
20,81
2,11
1,31
11,44
Gmina Pokój 1995
676133
0,00
0,00
95,56
0,00
0,00
4,44
0,00
1996
924067
0,00
95,72
0,00
2,71
0,00
1,57
0,00
1997
587738
0,00
79,99
0,00
14,91
0,00
5,10
0,00
1998
816594
0,00
93,04
2,42
0,00
0,00
0,00
4,53
1995 12377866
6
17,07
60,53
5,54
6,39
0,22
2,08
8,14
1996 15520282
4
18,18
56,26
4,28
9,46
0,83
2,72
8,26
Ogółem
gminy
Opolszczyzn
y
63
1997 20768669
8
13,13
50,08
12,16
9,68
4,36
2,11
8,48
1998 28315213
5
9,43
56,94
8,09
10,82
2,89
1,63
10,20
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
Zapewnienie odpowiednio wysokich kwot na potrzeby gospodarki komunalnej, zarówno w
zakresie działalności bieżącej jak i inwestycyjnej jest warunkiem niezbędnym dla
prawidłowego wypełniania zadań i rozwoju społeczno – ekonomicznego gminy. Istotne
znaczenie dla rozwoju gminy mają wydatki na inwestycje prowadzone w dziale
gospodarka komunalna związane z rozbudową infrastruktury. Uzyskanie zdecydowanej
poprawy wyposażenia gmin w infrastrukturę komunalną oraz komunalne zasoby
mieszkaniowe wymaga zaangażowania dużo większych środków niż środki wynikające
obecnie z możliwości gmin. W przyszłości m. in. fakt posiadania lub nie, odpowiedniej
infrastruktury może decydować o atrakcyjności gminy dla potencjalnych inwestorów.
Podsumowując dane dotyczące kształtowania się dochodów i wydatków gminy Pokój
należy zauważyć niewielkie tempo wzrostu w ich kształtowaniu jeżeli przedstawimy je w
cenach stałych. Nie najniższe kształtowanie się wpływów, dochodów budżetowych – jak na
gminę o charakterze wiejskim. Jednak ich w miarę wysoki poziom był wynikiem nie
wysokiego poziomu kształtowania się wpływów własnych, lecz dużego udziału dotacji i
subwencji. Niestabilne kształtowanie się dochodów i wydatków budżetowych, czego
konsekwencją było występowanie raz deficytu, raz nadwyżki budżetowej. Bardzo
niekorzystne zmiany w kształtowaniu się wydatków budżetowych tj. spadku udziału
wydatków inwestycyjnych a wzrostu wydatków bieżących.
Fakty te potwierdzają dane zawarte w tabeli 44, w której zamieszczono zestawienia
dochodów i wydatków w budżetach gmin wiejskich województwa opolskiego, gmin
województwa opolskiego ogółem i gminy Pokój w latach 1993-2000 w przeliczeniu na 1
mieszkańca wraz z podaniem rankingu gminy Pokój na tle wszystkich gmin województwa.
Z danych tych wynika, iż dochody budżetowe gminy Pokój w przeliczeniu na jednego
mieszkańca kształtowały się na poziomie od 85 do 111 % średniej wojewódzkiej. W
rankingu gmin województwa (na 65, 70 gmin) zajmując miejsce od 17 do 38. W
podobnym przedziale zmienności kształtował się poziom wydatków, w rankingu gmin,
gmina w badanym okresie kształtowała się na pozycji od 16 do 41 miejsca. Natomiast
wydatki inwestycyjne gminy Pokój znacząco odbiegają od poziomu średniego dla
województwa opolskiego, osiągając tylko w latach 1995–1996 poziom zbliżony do
średniej występującej w województwie. W latach następnych poziom ten mieścił się
jednak w przedziale od 28 do 54 % średniej występującej w gminach województwa
opolskiego, co zapewniło w latach 1995–1998 miejsce od 24 do 43 na 65 gmin, a w latach
1999–2000 od 44 do 63 na 70 gmin. Związane to było między innymi z utrzymaniem
nieracjonalnej i kosztownej sieci szkolnej.
64
65
Tabela 44. Zrealizowane dochody i wydatki w budżetach gmin wiejskich, gmin
województwa opolskiego ogółem i Gminy Pokój w latach 1995-2000
w przeliczeniu na 1 mieszkańca [w złotych]
Wyszczególnienie 1) Lata
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Dochody
Gminy wiejskie
425
668
1051
1062
1096
1169
Gminy woj.
opolskiego
473
726
1051
1159
1081
1141
526 (17) 715 (28) 964 (26) 988 (38)
1027
(37)
1180
(18)
Gmina Pokój
Wydatki
Gminy wiejskie
421
689
1057
1071
1094
1181
Gminy woj.
opolskiego
473
745
1067
1199
1132
1177
548 (16) 751 (22)
901(33)
1114
(23)
1010
(41)
1190
(25)
Gmina Pokój
Inwestycje
Gminy wiejskie
118
172
196
233
220
225
Gminy woj.
opolskiego
122
151
203
276
227
181
119 (24) 161 (24) 103 (43) 142 (38)
42 (63)
97 (44)
Gmina Pokój
wartości podane w nawiasach określają ranking, miejsce gminy Pokój wśród 65 gmin
opolskich w okresie 1995-1998 i wśród 70 w okresie 1999-2000.
1)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych „Biuletynu Informacyjnego Regionalnej
Izby Obrachunkowej w Opolu” za lata 1996-2001.
66
2.8. Infrastruktura techniczna – stan i potrzeby (Mariusz Głowacki)
Ocena zasobów dyspozycyjnych i eksploatacyjnych gminy
Na obszarze gminy Pokój brak jest zasobnych zbiorników wód podziemnych o
podstawowym znaczeniu. W dokumentacji zasobowej „Kreda opolska" trzeciorzędowy
poziom wodonośny na obszarze gminy przedstawiony jest jako słabo zasobny, o potencjalnej
wydajności studni do 10 m3/godz, a w rejonie Zieleńca i Krogulnej przeciętnie zasobny
(potencjalna wydajność studni 10-70 m3/godz.). Tylko dla obszaru przeciętnie zasobnego
ustalony został moduł jednostkowy zasobów dynamicznych, który wynosi 0,1 l/s x km2 (8,8
m3/dobę x km2), co przy powierzchni tego obszaru na terenie gminy ok. 11 km2 daje wartość
zasobów dynamicznych w utworach trzeciorzędowych równą 96,8 m3/dobę.
Czwartorzędowy poziom wodonośny tylko w południowo-wschodniej części gminy
można zaliczyć pod względem zasobności do przeciętnego, o potencjalnej wydajności studni
ok. 30-50 m3/godz. Obejmuje on rejony wsi: Krzywa Góra, Fałkowice, Domaradz,
Domaradzka Kuźnia i Dąbrówka Dolna. Na pozostałym obszarze jest on mało zasobny, gdzie
potencjalna wydajność studni wynosi mniej niż 10 m3/godz.
Ilość eksploatowanych na terenie gminy wód podziemnych obliczona na podstawie
zasobów eksploatacyjnych pojedynczych studni lub wydajności z próbnych pompowań jest
następująca:

z utworów trzeciorzędu - 64,4 m3/godz (1545,6 m3/dobę)

z utworów czwartorzędu - 262,3 m3/godz (6 295 m3/dobę).
Perspektywiczne obszary wodonośne
Na podstawie analizy map i przekroi geologicznych można stwierdzić, że na obszarze gminy nie ma możliwości zlokalizowania ujęcia
dającego dobrej jakości wodę z utworów kenozoicznych.
Występujące pod nadkładem nieprzepuszczalnych glin lub iłów, wodonośne warstwy w trzeciorzędzie mają ograniczony zasięg
występowania. Występują na niewielkim obszarze w zachodniej części gminy pomiędzy Siedlicami i Jagienną i ciągną się wąskim
pasem w kierunku południowo-wschodnim poprzez Pokój do Krzywej Góry. Miąższość trzeciorzędowych utworów wodonośnych jest
niewielka w granicach 5-10 m w rejonie Krogulnej i Zieleńca oraz 2-5 m na pozostałym obszarze ich występowania. Często pierwsza
warstwa wodonośna w trzeciorzędzie występuje płytko pod powierzchnią terenu na głębokości około 3,5 m i jest pozbawiona
odpowiedniej miąższości nadkładu nieprzepuszczalnego. W omawianym rejonie może funkcjonować ujęcie grupowe tylko pod
warunkiem uzdatniania.
W przypadku wód w utworach czwartorzędowych, rejon Domaradzkiej Kuźni i
Dąbrówki Dolnej charakteryzuje się stosunkowo dobrymi warunkami dla ujęcia wody.
Czwartorzędowa warstwa wodonośna o miąższości około 13 m jest izolowana od powierzchni
nadkładem utworów gliniastych o miąższości 22 m.
67
Pod względem jakościowym woda wykazuje wysokie (ponadnormatywne) zawartości
żelaza i manganu.
Analiza porównawcza zapotrzebowania na tle zasobów i jakości wód podziemnych
Wielkość zapotrzebowania na wodę określono na podstawie liczby mieszkańców
poszczególnych wsi w gminie oraz potrzeb na cele produkcyjne zakładów.
Na obszarze gminy Pokój zamieszkuje 5646 mieszkańców, z czego 1463 w
miejscowości Pokój. Dobowe zapotrzebowanie na wodę w gminie wynosi Qsrd = 1369,9 m3/d
i Qmaxd = 1761,7 m3/d, a godzinowe Qmaxh = 137,4 m /h, co odpowiada 8,2 dm3/s. Powyższe
wielkości obejmują także zapotrzebowanie instytucji i podmiotów gospodarczych na terenie
Pokoju i Zieleńca.
Średnie dobowe zapotrzebowanie na wodę dla celów komunalnych w przeliczeniu na
jednego mieszkańca jest równe 232 l/d. Dla Gospodarstwa Fałkopol zapotrzebowanie
maksymalne docelowe wynosi 385, 4 m3/d, a średnie 283,5 m3/d. Dwie miejscowości: Ładza i
Krzywa Góra zaopatrywane są z obszaru gminy Dobrzeń Wielki. Zapotrzebowanie dla nich
określono na Qśrd = 153,2 m3/d i Qmaxd = 194,3 m3/d. Sumarycznie obszar gminy Pokój dla
zaspokojenia potrzeb wymaga dostawy wody w ilościach: średnio 1500 m3/d i maksymalnie
1952,8 m3/d.
W gminie Pokój znajduje się 25 studni wierconych i hydrogeologicznych otworów
poszukiwawczych, wykonanych na ogół w latach 1959-1987. Czternaście z nich
zlokalizowanych jest na obszarze miejscowości Pokój. Najstarsza studnia odwiercona została
w 1955 r. w mleczarni w Pokoju. Są to studnie płytkie o głębokości 10-43,5 m ppt. Studnie te
za wyjątkiem trzech studni w Zieleńcu i Krogulnej, ujmują wody z utworów
czwartorzędowych na ogół z nieizolowanej przypowierzchniowej warstwy wodonośnej, gdzie
zwierciadło wody występuje na głębokości 1-4 m ppt. Jedynie dwie nieczynne studnie w
Domaradzkiej Kuźni przygotowane dla zaopatrzenia w wodę byłej RSP ujmują
czwartorzędową warstwę wodonośną występującą na głębokości 22-28,5 m ppt. pod
nadkładem utworów gliniastych. Studnie w Zieleńcu eksploatują wodę z trzeciorzędowej
warstwy wodonośnej zalegającej na głębokości 3,6-15,3 m ppt. Warstwa ta jest oddzielona od
powierzchniowych piasków czwartorzędowych niewielkiej miąższości warstwą iłów (1-2 m) i
miejscami gliną piaszczystą. Ogólnie dla całej gminy wielkość zasobów eksploatacyjnych
(kategorii B lub wydajność z próbnego pompowania) wynosi 332,7 m3/h z tego 164,9 m3/h
pochodzi ze studni w Pokoju, 74 m3/h z Domaradzkiej Kuźni, 22,4 m3/h w Fałkowicach, 19
68
m3/h w Krogulnej oraz 52,4 m3/h w Zieleńcu. Te ostatnie (w Zieleńcu) oraz jedna ze studni w
Krogulnej (nr 2) czerpią wodę z utworów trzeciorzędu i ich zasoby eksploatacyjne wynoszą
64,4 m3/h.
Obecnie eksploatowane są tylko studnie w Zieleńcu. Woda po uzdatnieniu spełnia
wymagania stawiane wodzie do picia i na potrzeby gospodarcze i podawana jest do gminnego
wodociągu. Z wodociągu tego nie korzystają jeszcze mieszkańcy Sielic i przysiółka
Świerczowskie (łącznie 73 mieszkańców) ze względu na nie skończoną budowę sieci.
Udokumentowane i zatwierdzone zasoby eksploatacyjne są wystarczające dla
perspektywicznego zasilania gminy w wody pitne. Istnieje nawet możliwość nieznacznej
rozbudowy istniejących ujęć. Jakość wód jest zła, ze względu na wielokrotnie przekroczone
limity zawartości żelaza i manganu. Inne składniki są w normie. Sytuacja taka jest typowa dla
całej gminy i wodę z ujęć podziemnych należy uzdatniać.
Nie
przewiduje
się
realizacji
dodatkowych
prac hydrogeologicznych dla
rekonstrukcji i rozbudowy ujęć wody w gminie Pokój, z wyjątkiem wiercenia studni
awaryjnej w Zieleńcu. Dla wszystkich ujęć należy wykonać projekty stref ochronnych
zgodnie z nowym prawem wodnym.
Zakłada się funkcjonowanie ujęcia w Zieleńcu jako podstawowego ujęcia gminnego.
Ujęcie w Domaradzkiej Kuźni stanowić będzie ujęcie uzupełniające. Ujęcie zakładowe w
Fałkowicach powinno pełnić rolę pomocniczą (rezerwową), szczególnie w dalszej
perspektywie. Każde z tych ujęć ma zatwierdzone, trwałe zasoby eksploatacyjne i dobre
warunki dla utworzenia stref ochronnych. Ponadnormatywna zawartość żelaza i manganu
jest specyficzna dla całej gminy i jedynym rozwiązaniem jest uzdatnianie wody.
Sieć wodociągowa
Na koniec 2001r. zapotrzebowanie na wodę pokrywało się z planami przyjętymi w
1995r. podczas projektowania wodociągu.
Zgodnie z projektem miejscowości Ładza i Krzywa Góra zaopatrywane są z
wodociągu w gminie Dobrzeń Wielki.
Miejscowości: Pokój, Zieleniec, Krogulna, Żabieniec, Domaradz, Jegienna,
Kozuby, Fałkowice, Lubnów, Kopalina, Zawiść, Domaradzka Kuźnia są
zwodociągowane i dostępność wody jest powszechna.
Zgodnie z projektem gminnej sieci wodociągowej miejscowość Sielice i przysiółek
Świerczowskie powinny zostać podłączona do gminnego systemu zaopatrzenia w wodę.
69
Jednak koszt budowy długiego odcinka magistrali w celu podłączenia kilkunastu
domostw jest w przeliczeniu na jednego mieszkańca bardzo wysoki. Władze gminy
podejmują różne działania w celu zdobycia środków na realizację tej inwestycji.
Istniej również możliwość zaopatrzenia ludności Siedlic w wodę z sąsiedniej
gminy lecz jest to zadanie złożone organizacyjnie.
Już wykonane na obszarze gminy sieci wodociągowe obejmują 72,4 km
przewodów tranzytowych oraz 35,4 km przyłączy do posesji. Łącznie daje to 107,8 km
sieci wodociągowej.
Przyjęte do realizacji rozwiązanie projektowe sieci wodociągowej opiera się na
założeniu spięcia w jeden system ujęć na terenie gminy. Podnosi to koszty wykonania
sieci jednak pozwala na stosunkowo komfortową – bezawaryjną pracę sieci. Mała
awaryjność sieci nie jest tu jednak rozumiana jako nadzwyczajnie wydajny system lecz
jako system zapewniający pewność dostawy wody. Oznacza to, że w przypadku
konieczności naprawy ujęcia, braku wody w jednym z ujęć, uszkodzenia którejś ze stacji
uzdatniania pozostałe ujęcia i stacje przejmują w sposób płynny na siebie zaopatrywanie
w wodę. Odbiorca może sporadycznie odczuć jedynie spadek ciśnienia w sieci lub
nieznaczne pogorszenie jaj jakości .
W przypadku wykonania sieci dla każdego ujęcia indywidualnie awaria ujęcia
lub stacji uzdatniania oznaczałaby utratę wody w lokalnym wodociągu i konieczność jej
dowożenia.
Pomimo dobrego rozwiązania wodociągu nadal nie przewiduje się zaopatrzenia w
wodę do picia atrakcyjnych turystycznie terenów śródleśnych stawów w Szubienniku.
Prowadzona produkcja na tym terenie, możliwość lokalizacji punktu widokowego przy
drodze do Szubiennika, atrakcyjnie spokojny teren – dla ewentualnych agroturystów –
wskazują na potrzebę rozważania możliwości doprowadzenia wody wodociągowej do tej
części gminy lub rozważania możliwości innego zaopatrywania w wodę do picia.
Brak jest na terenie miejscowości gminnej jak i pozostałych wsi zdrojów
ulicznych. W przypadku rozwijania działalności turystycznej wskazane wydaje się
rozważenie możliwości zainstalowania takowych na istniejącej sieci wodociągowej.
Pobór wód do celów konsumpcyjnych rejestrowany na terenie gminy jest nieco
niższy od przeciętnego. Wynika to prawdopodobnie z oszczędności w zużyciu wody
nabytej przez znaczną część mieszkańców w okresie zaopatrywania się w nią ze studni –
zwłaszcza gdy brak było urządzeń hydroforowych. Należy się liczyć, że z biegiem lat
zużycie wody osiągnie poziom średni w Polsce tzn. nieznacznie wzrośnie.
Planowana rozbudowa wsi Krzywa Góra również może się przyczynić do
znacznego zwiększenia zapotrzebowania na wodę wodociągową. Ze względu na fakt iż
jest ona pobierana z obszaru położonego poza gminą Pokój wskazane byłoby
przeprowadzenie rozeznania co do możliwości zwiększenia poboru wody z tego
wodociągu i podjęcia niezbędnych działań dla zabezpieczenia dostawy wody.
Badania ankietowe przeprowadzone w ramach przygotowywania niniejszego
opracowania wykazały, że jedną z podstawowych trudności dla mieszkańców są
utrudnienia w dostępie do wody. Awarie sieci wodociągowej – wynikające z jej
rozbudowy oraz budowy kanalizacji we wsi Pokój – zgłaszane były jako istotne
uchybienia w pracy władz gminy.
Odbiór ścieków
W odróżnieniu od rozwiązań w zakresie zaopatrzenia w wodę odbiór i
oczyszczanie ścieków na terenie gminy Pokój jest poważnym, nadal nie rozwiązanym
70
problemem. Jest to tym bardziej istotne, że narastające wodociągowanie spowodowało
znaczne i szybkie zwiększenia ilości generowanych na terenie miejscowości ścieków.
Ponad 100 km sieci wodociągowej równoważone jest 2,3 km sieci kanalizacyjnej.
Jest to proporcja gorsza niż średnio w Polsce.
Wysoki poziom wód podziemnych i liczne cieki sprawiają, że jakość wód zarówno
powierzchniowych jak i podziemnych może w najbliższych latach ulec pogorszeniu.
Proces ten jest obserwowany na terenie całej Polski. W miejscowościach na obszarze
których wybudowano wodociąg a nie wybudowano kanalizacji, po kilku latach zaczęło
następować pogarszanie się jakości wody w studniach. Prowadząc w rezultacie do
zniszczenia zasobów wód podziemnych I poziomu wodonośnego.
Problem zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych występuje nie tylko na
obszarach o wolno płynących wodach – nizinnych. Na terenie województwa opolskiego
nawet na obszarach wyżynnych o bardzo dobrych glebach i stosunkowo głęboko
posadowionym I poziomie wodonośnym (w okolicach Baborowa na południu
województwa) zasoby wodne uległy skażeniu. Pomimo wybudowania kanalizacji i
oczyszczalni ścieków jakość wód podziemnych przez co najmniej kilka (a może nawet
kilkadziesiąt) lat nie będzie dobra.
Sytuacja na terenie gminy Pokój jest podobna. Pobierane do konsumpcji wody to
wody czwartorzędowe – płytkie. Nie zalegają one pod szczelnym przykryciem lecz mają
stosunkowo dobry kontakt z powierzchnią terenu. Jeżeli nie ureguluje się szybko
problemu odprowadzania znacznie zwiększonych ilości ścieków z terenu posesji należy
się spodziewać pogorszenia jakości ujmowanej do celów pitnych wody. Obecnie jakość
ta jest zła lecz sposób jej poprawy jest prosty i stosunkowo mało kosztowy. W
przypadku zanieczyszczenia wody nadmiernymi ilościami azotu – w postaci azotanów –
koszty uzdatniania wzrosną kilkukrotnie i mniej więcej w takim samym stopniu
wzrośnie koszt wody – co bezpośrednio przekłada się na podniesienie cen wody.
Konieczne zatem jest zrealizowanie na terenie całej gminy sprawnego systemu
odbioru i oczyszczania ścieków.
Podstawą takiego systemu będzie budowana kanalizacja bytowo-gospodarcza.
Władze gminy podjęły już działania w celu opracowania koncepcji kanalizacji gminy.
Wykonany projekt sporządzony w trzech wariantach przewiduje budowę od kilku do
kilkudziesięciu oczyszczalni ścieków. Do tych oczyszczalni ścieki doprowadzane będą
poprzez kolektory kanalizacyjne.
Istotnym elementem koncepcji kanalizacji jest wybór metody transportu
ścieków. Wysoki poziom wód gruntowych i trudne warunki terenowe oraz konieczność
przerzucania ścieków na duże odległości powinien preferować rozwiązania ciśnieniowe.
Jednak w szczegółowych rozwiązaniach tych systemów konieczne jest zadbanie o jak
najniższą uciążliwość tych inwestycji dla środowiska. Wynika to z faktu lokalizacji
gminy na obszarach chronionych.
Budowa drogich systemów kanalizacji grawitacyjnej – stosunkowo tańszych w
eksploatacji i znacznie trwalszych od systemów ciśnieniowych – na terenie gminy nie
powinna być rozważana jako odpowiednia. Przewody grawitacyjne mogą występować
jedynie w bardzo korzystnych warunkach terenowych na niewielkich odcinkach do
głębokości 3 m. Takie stanowisko wynika z faktu iż kanalizacja grawitacyjna wymaga
znacznie większych średnic przewodów kanalizacyjnych niż kanalizacje ciśnieniowe.
Konieczne jest zatem prowadzenie dużych prac ziemnych w okresie budowy oraz
podobnej skali robót przy ewentualnych naprawach. Na terenach chronionych takie
postępowanie jest szczególnie niewskazane.
Z punktu widzenia ochrony środowiska najkorzystniejszym systemem
kanalizacyjnym zapobiegającym wyciekom ścieków z kanalizacji jest system
71
podciśnieniowy. Jednak jego stosowanie jest dość drogie i mało sprawne w przypadku
konieczności przerzucania ścieków na duże odległości. Wskazane byłoby zatem
wykonanie modelowego projektu sieci kanalizacyjnej dla obszaru chronionego w
którym zarówno względy bezpieczeństwa środowiska jak i parametry eksploatacyjne
były akceptowalne. Takie studium wykonalności kanalizacji powinien sporządzić
ośrodek który posiada duże doświadczenie w projektowaniu i realizacji kanalizacji
wiejskich.
Oczyszczanie ścieków
Położenie gminy Pokój w granicach Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i
Obszaru Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie predysponuje ten teren
dopełnienia funkcji turystycznej. Projektowane czyszczalnie ścieków powinny zatem
spełniać szczególne warunki. Oprócz wysokiej sprawności oczyszczania ścieków, bardzo
dobrego systemu zagospodarowania odpadów (w tym szczególnie osadów ściekowych),
odporności na duże nierównomierności dopływu ścieków oraz zmienne ładunki (stężenia
zanieczyszczeń w ściekach) powinny zapewniać dobre komponowanie się z krajobrazem
wiejskim.
Takie warunki spełniają oczyszczalnie roślinno-glebowe, roślinno-gruntowe oraz
systemu Lemna.
W koncepcji zagospodarowania ścieków w gminie powinien zostać również
rozważony wariant przerzutu ścieków poza teren Parku Krajobrazowego i Obszaru
Chronionego Krajobrazu do oczyszczalni już funkcjonujących lub budowanych. Takie
rozwiązanie byłoby najkorzystniejsze dla walorów przyrodniczych tego terenu. Jednak
transport dużych ilości ścieków na znaczne odległości i konieczność ich bardzo
głębokiego oczyszczania – im większa ilość ścieków tym wymagany jest wyższy stopień
ich oczyszczenia – znacznie zwiększa koszty. Wskazane byłoby przeprowadzenie bilansu
ekonomicznego kosztów utylizacji ścieków na terenie gminy i poza nią.
Na obszarze wsi Pokój funkcjonuje zaprojektowana do obsługi dużej liczby
mieszkańców mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków. Technologia oczyszczania
ścieków w tej oczyszczalni pozwala na jej skuteczne działanie dopiero przy znacznie
większej dostawie ścieków niż ma to miejsce obecnie. Priorytetem w rozwiązywaniu
problemu utylizacji ścieków powinno być wykorzystanie istniejącej oczyszczalni tzn.
szybkie jej dociążenie w celu optymalizacji parametrów pracy i uzyskania zakładanego
efektu oczyszczania. Będzie to możliwe jedynie poprzez budową w pierwszej kolejności
kanalizacji we wsi Pokój i skierowanie ścieków do oczyszczalni.
Opracowany projekt zakłada realizację takiej infrastruktury w Pokoju,
konieczne jest jednak podjęcie decyzji o wariancie kanalizacji, który zostanie wybrany
do realizacji i pozyskanie środków na realizację tej inwestycji.
Oprócz ścieków bytowo gospodarczych istotny ładunek zanieczyszczeń
generowany jest przez prowadzenie hodowli zwierząt. Na 50 ankietowanych
gospodarstw rolnych w 44 prowadzona jest hodowla, w tym 159 szt. bydła, 145 szt.
trzody chlewnej, 4 konie, 662 szt. kur i 8000 szt. gęsi. Wskazuje to na duży odsetek
gospodarstw prowadzących drobną lub towarową hodowlę.
Łączny ładunek zanieczyszczeń generowanych w tych gospodarstwach wyniósł
około 159 SD bydła + 25 SD trzody chlewnej + 2 SD konie + 29 SD drób = 215 SD10.
Przyjmując, że 1 SD równa jest ok. 18 RLM11 (np. 1 SD bydła generuje ładunek
równy 25 RLM natomiast 1 SD trzody chlewnej zarodowej „tylko” 11 RLM) to
10
SD to sztuka duża = ok. 500 kg wagi żywej.
72
prowadzona hodowla wytwarza w postaci ścieków – nawozów płynnych – ładunek
równy 3870 RLM. Należy dodać, że jest to ładunek generowany wyłącznie przez
zwierzęta w gospodarstwach ankietowanych.
Zgodnie z obecnie obowiązującym prawem12 ładunek od niemal 4 tys.
mieszkańców pozostaje poza kontrolą, a może w istotny sposób wpływać na
kształtowanie się jakości zasobów wodnych tego obszaru.
Ze względu na wielkość tego ładunku oraz niekorzystne warunki
hydrogeologiczne na terenie niemal całej gminy konieczne jest podjęcie działań dla
zabezpieczenia jej obszaru przed ewentualnym niekorzystnym wpływem ścieków
hodowlanych na zasoby wodne. Pierwszym krokiem władz gminnych powinno być
szczegółowe rozpoznanie stanu inwentarza oraz sposobu zbierania i odprowadzania
wytworzonych nawozów organicznych (ścieków i odpadów hodowlanych) do
środowiska. Zadanie to powinien ułatwić planowany w tym roku spis powszechny. W
przypadku stwierdzenia nieprawidłowości wynikających z braku odpowiedniej
infrastruktury konieczne jest podjęcie kroków dla pozyskania środków finansowych w
celu pomocy gospodarstwo w przystosowaniu obejść do wymogów ochrony środowiska.
Obecnie prowadzony jest w Polsce program pilotażowy którego celem jest sprawdzenie
organizacyjne możliwości tzw. uszczelniania procesu produkcyjnego gospodarstw
rolnych. Program ten przewiduje znaczną pomoc finansową i organizacyjną dla
gospodarstw zainteresowanych udziałem w programie. Konieczna jest jednak zgoda
społeczna na jego realizacje i partycypację 100% gospodarstw z danego terenu w
programie.
Większość gospodarstw na terenie gminy nie jest podstawowym źródłem
utrzymania dla rolników. Tylko 18 na 50 ankietowanych uznało swoje gospodarstwo
rolne za jedyne źródło utrzymania. Dorabianie poprzez hodowlę zwierząt i uprawę
roślin pozwala domniemywać iż warunki w jakich jest ona prowadzona nie są
odpowiednie. Zwłaszcza, że większość zabudowań w gospodarstwach ma wiek w
granicach 51-80 lat. Pomimo stosunkowo długiej eksploatacji zabudowań wiejskich 28 z
ankietowanych gospodarstw posiada zbiornik na ścieki bytowe a w 21 gospodarstwach
ścieki inwentarskie łączone są ze ściekami bytowymi. Większość indagowanych w
ankiecie rolników (48) wykorzystuje ścieki rolniczo. Wskazuje to na zjawisko wylewania
ścieków ze zbiorników (na ścieki bytowo-gospodarcze) na pola. Wyposażanie niektórych
gospodarstw w odrębne zbiorniki na ścieki bytowo gospodarcze i hodowlane wskazuje
na świadomość różnic w składzie tych ścieków. Dotychczasowe doświadczenia autora
wskazują, że aby uniknąć ponoszenia kosztów utylizacji ścieków bytowych rolnicy
wywożą je posiadanymi beczkowozami na „pola”. Lecz ścieki bytowo-gospodarcze nie
są wywożone na własne pola zgodnie z zasadami rolniczego wykorzystania. Najczęściej
wywożone są one:
- na nieużytki,
-
do lasów,
-
do przydrożnych rowów w lasach,
RLM = równoważna liczba mieszkańców to wielkość charakteryzująca ilość zanieczyszczeń generowanych
przeciętnie przez jednego mieszkańca w ciągu doby.
12
Ustaw o nawozach i nawożeniu stwierdza, że gnojówka i gnojowica będąca przedmiotem rolniczego
wykorzystania nie podlega przepisom o gospodarce ściekami natomiast Ustawa Prawo ochrony środowiska
wskazuje, że gnojówka i gnojowica nie będąca wykorzystywana rolniczo podlega przepisom o gospodarce
ściekami. Żadna z tych ustaw nie precyzuje terminów oraz sposobu jak i dawek stosowania tych ścieków aby
można było uznać, że są rolniczo wykorzystywane.
11
73
-
na niezatwierdzone wylewiska ścieków usytuowane w zadrzewieniach śródpolnych
lub oddalonych od zabudowań wyrobiskach.
Proceder taki powoduje szybką infiltrację – duże ilości ścieków wywożone są na
mały areał co szybko przekracza jego chłonność. Skutkiem takich działań jest
wytworzenie obszaru silnie podwyższonej infiltracji zanieczyszczeń do warstwy I
poziomu wodonośnego. Oddalenie od zabudowań tego typu obiektów sprawia, że ich
oddziaływanie na studnie przydomowe, z których czerpana jest woda, objawia się
dopiero po kilku lub nawet kilkudziesięciu latach. Wielkość skażenie powoduje, że przez
kolejne kilkadziesiąt lat woda ze w studniach przydomowych będzie niezdatna do
gospodarczego wykorzystania.
Pomimo nieuregulowania gospodarki wodnej na terenie własnych gospodarstw
aż 16 rolników deklaruje chęć podjęcia się produkcji roślin sposobami tzw.
ekologicznymi a niewiele mniej bo 11 wyraża możliwość rozpoczęcia działalności
agroturystycznej. Jednocześnie tylko 1 indagowany stwierdził, że posiada niezbędne
środki do przygotowania gospodarstwa na rozpoczęcie działalności agroturystycznej.
Układ odpowiedzi w ankiecie sugeruje, że powodem złych rozwiązań w zakresie
gospodarki ściekowej na terenie gminy Pokój wśród rolników jest brak świadomości
sposobów poprawnego zagospodarowania ścieków oraz presja zbyt niskich dochodów.
Oprócz ludności trudniącej się rolnictwem również inni mieszkańcy problem
gospodarki ściekowej uważają za priorytetowy dla gminy. Budowa kanalizacji i oczyszczalni
ścieków jest jednym z podstawowych problemów życia codziennego dla ok. 10%
mieszkańców gminy. Aż 79 ze 150 (53%) ankietowanych stwierdziło, że inwestycją
konieczną do zrealizowania przez gminę jest budowa kanalizacji, a 63 (ze 150
ankietowanych) uznało budowę chodników za bardzo ważne zadanie gminy. Obydwie te
inwestycje powinny być realizowane łącznie co znacznie ograniczy ich koszty.
Pomimo uznania wagi problemów gospodarki ściekowej za bardzo ważny władze
gminy powinny się spodziewać trudności w realizacji tego zadania. Chociaż niemal 50%
ankietowanych mieszkańców deklaruje pomoc w pracach na rzecz gminy to przede
wszystkim dotyczy to obszaru własnej miejscowości. Tylko 10% respondentów deklaruje
pracę społeczną w wymiarze co najwyżej 5 godzin miesięcznie. Natomiast aż 38%
respondentów deklaruje chęć prac społecznych w wymiarze 5 i więcej godzin miesięcznie.
Słaba samoocena sytuacji materialnej mieszkańców wskazuje iż nie będą oni skłonni
do ponoszenia większych niż dotychczas kosztów poboru wody i odprowadzania ścieków.
Jest to bardzo poważny wskaźnik oporu społecznego przed wprowadzeniem kanalizacji i
zorganizowanego odbioru ścieków. Niechęć do poniesienia kosztów odprowadzania ścieków
do kanalizacji za dodatkową opłatą może skutkować brakiem zgody na przyłączenie posesji
do kanalizacji. Konieczne jest zatem przeprowadzenie szerokiej konsultacji i kampanii
informacyjnej dla uzyskania akceptacji przeprowadzenia kanalizacji wszystkich miejscowości
gminy.
74
75
Gospodarka odpadami
Przeprowadzone na terenie analizowanej gminy wizje lokalne wskazują, że we
wszystkich miejscowościach prowadzona jest zorganizowana zbiórka odpadów. Posesje
wyposażone są w różnego typu pojemniki na odpady. Pojemniki o pojemności: 110 dm 3 i
1100 dm3 zostały przekazane mieszkańcom gminy przez zarząd gminy nieodpłatnie – w
formie darowizny. Opróżnianie kubłów odbywa się w sposób systematyczny (zgodnie z
harmonogramem) a dokonuje tego specjalistyczna firma wybrana na drodze przetargu
publicznego. Wszystkie instytucje i obiekty publiczne na terenie gminy również posiadają
pojemniki na odpady. Pojemniki te są systematycznie opróżniane przez ww. firmę. Zebrane w
ten sposób odpady są składowane na gminnym składowisku odpadów.
Pomimo funkcjonowania systemu zbierania odpadów podczas penetracji obszaru
gminy zarejestrowano zanieczyszczenie środowiska odpadami (śmieciami) co skutkuje
brakiem estetyki miejscowości. Estetyka zabudowań i miejscowości została uznana – podczas
przeprowadzonych w ramach niniejszego programu badań ankietowych – za jeden z istotnych
mankamentów życia codziennego, konieczny do rozwiązania przez władze gminne.
Wyposażanie posesji w pojemniki na odpady (kubły na śmieci) nie powoduje
zbierania wszystkich generowanych odpadów w tych pojemnikach. Bilans przyjętych na
składowisko odpadów wskazuje, że cześć odpadów komunalnych trafia w miejsca dla nich
nie przeznaczone (jest spalana w paleniskach domowych nie przystosowanych do spalania
tworzyw sztucznych). Jest to sytuacja wymagająca jak najszybszej poprawy i poinformowania
mieszkańców o szkodliwości spalania tworzyw sztucznych w piecach – zwłaszcza o
potencjalnych chorobach wywoływanych przez spaliny.
Metodą na ograniczenie liczby pieców w gospodarstwach domowych jest wydawanie
pozwoleń na budowę nowych domów (modernizacji istniejących), w których ogrzewanie
wody użytkowej i ogrzewanie obiektów będzie realizowane przez urządzenia zasilane gazem,
olejem opałowym lub prądem elektrycznym.
Na terenie gminy funkcjonuje gminne składowisko odpadów w Fałkowicach, na
którym składowane są odpady komunalne. Jest to stosunkowo nowe składowisko otwarte w
1996 r. Pomimo przygotowania składowiska zgodnie z zasadami obowiązującego prawa nie
jest prowadzona na nim selektywna zbiórka odpadów z powodu braku możliwości
technicznych.
Wskazane byłoby przeprowadzenie działań w celu izolowania z przywożonych na
wysypisko odpadów ziemi i gruzu na obszarze wydzielonej kwatery. Są to odpady do
76
wtórnego wykorzystania podczas rekultywacji. Złożenie ich na składowisku w wydzielonym
miejscu i upublicznienie tej informacji może sprawić, że osoby budujące różne obiekty
skorzystają z tego odpadu jako produktu do wypełnienia wylewek (gruz) lub założenia
trawników (ziemia). Redystrybucja tych odpadów13 może odbywać się w sposób nieodpłatny.
Takie działania skutkują w dłuższej perspektywie uświadomieniem potrzeby
recyklingu – który przynosi wymierne efekty – a ponadto wydłuży czas eksploatacji
wysypiska.
Izolowanie stłuczki szklanej, złomu metali kolorowych, części organicznych itp.
wymaga bardzo złożonego systemu segregacji u źródła, segregacji wtórnej, separacji na
składowisku w wielu wydzielonych kwaterach o różnych parametrach technicznych. Tego
typu działania wymagają w zasadzie budowy nowego składowiska odpadów, reorganizacji
sprawnego systemu odbioru odpadów i ich zbywania w ramach recyklingu – są więc w
obecnej sytuacji materialnej gminy raczej nie do przeprowadzenia. Na uwagę zasługuje fakt
prowadzenia przez gminę działań edukacyjnych i organizacyjnych dla wprowadzenia w
przyszłości zaawansowanego systemu gospodarki odpadowej. Taki system oprócz
odpowiednich urządzeń wymaga przede wszystkim odpowiedniej świadomości ekologicznej
mieszkańców – co władze gminy mają na uwadze prowadząc działania oświatowe.
Infrastruktura drogowa
Drogi na terenie gminy są stosunkowo liczne. Pomimo braku drogi o charakterze
autostrady czy drogi krajowej gminę przecina z północy na południe droga wojewódzka. Jej
nawierzchnia jak i parametry są dobre.
Oprócz tej drogi liczne są drogi powiatowe i gminne. Jakość tych dróg jest jednak zróżnicowana. Większość z nich to drogi asfaltowe
lub bite (brukowane). Odwodnienie tych dróg realizowane jest w sposób nie zawsze zapewniający skuteczne odprowadzenie wody.
Przeprowadzone badania ankietowe wśród mieszkańców wskazują, że znaczna ich
część – 29% – uważa poprawę stanu dróg za jeden z priorytetów w działaniach zarządu
gminy. Aż 42% respondentów uznało za priorytet budowę chodników na terenie gminy.
Takie wyniki sugerują niezadowolenie z istniejącego stanu i konieczność jego poprawy.
Jednoznacznie wskazują, że władze gminy powinny zmierzać do przebudowy stanu dróg i
poprowadzenie wzdłuż nich chodników – najlepiej z wydzieloną ścieką rowerową.
Zadanie to jest tym ważniejsze, że utrwalenie funkcji rolniczej gminy oraz
konieczność uzupełniania dochodów mieszkańców np. poprzez turystykę (w tym przede
13
Możliwa po rozwiązaniu trudności formalnych związanych z nowa ustawą o odpadach.
77
wszystkim agroturystykę i ekoturystykę) stwarza konieczność zapewnienia łatwego
poruszania po terenie gminy.
Ze względu na kłopoty budżetowe gmina nie może podjąć się budowy wielu dróg
równocześnie, konieczne jest zatem opracowanie programu rozwoju sieci drogowej w gminie
w taki sposób, aby zachować jej walory rolnicze i krajobrazowe, gdyż cały obszar gminy
znajduje się na terenach chronionych. Aby nie zakłócać układami komunikacyjnymi
(drogami) walorów krajobrazowych a jednocześnie umożliwić rozwój kanalizacji i
gazyfikację gminy wskazane byłoby połączenie tych inwestycji.
Na terenie gminy wykonano jeden odcinek drogi (do Żabieńca przez las) z popiołów
petryfikowanych. Stan drogi wskazuje na duże ścieranie się nawierzchni pod wpływem
przemieszczających się pojazdów, co w okresie posusznym może prowadzić do silnego
pylenia. Wskazane byłoby przykrycie w pierwszej kolejności tego – względnie dobrze
ustabilizowanego – odcinka trwalszą nawierzchnią o lepszych parametrach odporności na
ścieranie.
78
2.9. Raport z badań przeprowadzonych w gminie Pokój pt. „Oczekiwania mieszkańców
gminy Pokój w zakresie kierunków rozwoju gminy” (Robert Rauziński)
Szczególną rolę w zakresie określania kierunków rozwoju gminy odgrywa
samorząd gminy. Rola ta wynika zarówno z natury samorządu (władz gminy) jako
faktycznego gospodarza terenu, jak i ustawowych obowiązków, które wynikają z
potrzeb rozwiązywania bieżących problemów społeczności lokalnej. Każda bowiem
kwestia społeczna ma swój wymiar lokalny. Wśród wielu zadań władz lokalnych ważne
miejsce zajmuje inicjowanie badań i koordynacja rozwoju lokalnego w ujęciu polityki
społeczno–gospodarczej. Istotną kwestią jest opracowanie diagnoz potrzeb społeczności
lokalnych, które stanowią podstawę dla planowania strategii rozwoju gminy.
Stwierdzenie to wynika z faktu, że decentralizacja zarządzania gminą musi iść w parze
ze wzrostem lokalnej odpowiedzialności za problemy społeczne. Każdy rozwój gminy
jest skomplikowanym procesem stwarzającym liczne problemy rozwoju lokalnego.
Ustawa samorządowa nakłada na administrację lokalną cały szereg obowiązków
związanych z zaspakajaniem potrzeb wspólnoty, które należą do zadań własnych gminy,
a w zakresie polityki społecznej szczególnie do:
 zapewnienia ochrony środowiska i ładu przestrzennego,

ochrony zdrowia,

pomocy społecznej,

oświaty i wychowania,

kultury i kultury fizycznej,

budownictwa mieszkaniowego,

porządku publicznego,

utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.
Podstawowym zadaniem władz gminy jest stworzenie warunków do zaspokajania
najważniejszych potrzeb mieszkańców. Realizacja lokalnej (gminnej) polityki społecznej
obejmuje różnorodne działania w ramach ustawowych uprawnień. Szereg kwestii
społecznych w gminie w okresie ostatnich lat ulega zaostrzeniu, a jakość życia i pracy
licznych rodzin uległa pogorszeniu. Część społeczności gminy ma poczucie zagrożenia
społecznego związanego z bezrobociem, ubóstwem, złym stanem zdrowia, patologią
społeczną, niskimi dochodami, brakiem możliwości inwestowania. Równocześnie na
czoło problemów społecznych gminy wyłaniają się następujące kwestie:
 poprawa estetyki i czystości wsi i środowiska,

zwiększenie bezpieczeństwa,

poprawa funkcjonowania służby zdrowia,

poprawa stanu szkolnictwa (jakości świadczony usług),

zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży,

usprawnienie funkcjonowania pomocy społecznej,
79

lepsze zaspokajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców.
Celem rozpoznania sytuacji społeczno–gospodarczej gminy Pokój i oczekiwań jej
mieszkańców przeprowadzono w styczniu i lutym 2002 r. sondażowe badania
socjologiczne14 wśród 200 respondentów w analizowanej gminie (z uwzględnieniem
miejsca zamieszkania we wszystkich wsiach gminy). Narzędziem badawczym były dwie
ankiety ‘A’ i ‘B’, opracowane przez zespół. Ankieta ‘A’ była skierowana do 50
właścicieli gospodarstw rolnych, ankieta ‘B’ natomiast do 150 osób utrzymujących się
głównie ze źródeł pozarolniczych. Wyboru próby do badań (200 osób) dokonano losowo
obejmując 3,6% liczby mieszkańców gminy (liczba mieszkańców 5542 osoby na koniec
2000 r.), co stanowi w pełni reprezentatywną próbę badawczą. Doboru respondentów
dokonano z uwzględnieniem wykonywanych zawodów (rolnicze i pozarolnicze) oraz
podstawowych cech demograficznych.
Część respondentów odmówiła udzielenia wywiadów. W sumie zebrano 200
zweryfikowanych ankiet. W przeprowadzonych badaniach ankietowych i uzyskanych
wynikach brało udział 100 kobiet (50%) i 100 mężczyzn (50%).Większość respondentów
była w wieku 41–50 lat 31,5% (63 osoby). Osoby z wyższym wykształceniem stanowiły
12,5%, ze średnim 30,5%, zasadniczym zawodowym 42,5%, policealnym 0,5%,
podstawowym 13,0%, bez wykształcenia 1,0%. Respondenci wykonywali różnorodne
zawody. Głównie byli to: rolnicy 25 osób, nauczyciele 17 osób, emeryci również 17 osób,
handlowcy 16, gospodynie domowe 8 osób, pracownicy fizyczni 8 osób.
Badania zostały przeprowadzone przez studentów Politechniki Opolskiej, którzy osobiście docierali do
mieszkań respondentów.
14
80
Problematyka badawcza podjęta w ankiecie ‘B’
Problematyka badawcza podjęta w ankiecie ‘B’ dotyczy 150 respondentów
pracujących w zawodach poza rolniczych (150 respondentów). Obejmuje głównie opinie
respondentów w zakresie podstawowych problemów społecznych gminy, najbardziej
uciążliwych i wymagających rozwiązania. Uzyskano następujące wyniki badawcze. Do
najważniejszych problemów wymagających rozwiązania przez władze gminy
respondenci zaliczyli:
zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży
– 87 osób
-
poprawę czystości, estetyki wsi i czystości środowiska
– 77 osób
-
lepsze zaspokajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców
– 51 osób
-
zwiększenie bezpieczeństwa
-
poprawę funkcjonowania pomocy społecznej
– 38 osób
-
poprawę funkcjonowania służby zdrowia
– 31 osób
-
poprawę stanu szkolnictwa
– 19 osób
-
inne (bezrobocie – 4, kanalizacja – 2)
– 6 osób.
– 45 osób
Charakterystyczną cechą wśród respondentów ankiety ‘B’ był fakt, że aż 36,7% 55 osób urodziło się w gminie Pokój pozostałe 63,3% - 95 osób poza gminą Pokój.
Świadczy to, że stopień znajomości problemów gminy w powiązaniu z tzw. „małą
ojczyzną” jest bardzo wysoki. W ankiecie ‘A’ nie było pytania dotyczącego miejsca
urodzenia.
Według respondentów najbardziej uciążliwym problemem dla gminy jest
zagadnienie zagospodarowania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży (24,6%), poprawa
czystości i estetyki wsi (21,8%), lepsze zaspokajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców
(14,4%) i zwiększenie bezpieczeństwa (12,7%). Z badań wynika też, że problemy
pomocy społecznej i służby zdrowia stanowią ważki problem (19,5%).
Ten wstępny obraz głównych problemów trapiących mieszkańców nie oznacza
pełnego zestawu zagadnień społecznych. Dalsza szczegółowa analiza oczekiwań
mieszkańców w zakresie rozwoju gminy zwraca uwagę na następujące kwestie:
1. W zakresie problemów pracy i bezrobocia obraz sytuacji jest bardzo poważny. Aż
46,7% respondentów oświadczyło, że nie ma pracy. Równocześnie tylko 24,7%
podejmuje prace dorywcze. Wśród badanych respondentów zamierzenia z
prowadzeniem własnej działalności są skromne. Zamierzają podjąć 10,7% (16 osób).
Świadczy to o stosunkowo małej aktywności bezrobotnych, lub braku możliwości
finansowych w jej zorganizowaniu.
Badania wskazują, że zdecydowana większość respondentów (122 osoby) nie
zamierza zmienić pracy ( tj. 81,3%) mino, że stopień satysfakcji z pracy nie jest zbyt
wysoki (53%).
Odrębnym problemem badawczym jest subiektywna ocena wysokości dochodów. Za
absolutnie niewystarczające (poniżej minimum społecznego) dochody oceniło aż 34%
(51 osób), a zbyt niskie 8% (12 osób). W sumie krytycznie o dochodach
81
wypowiedziało się 41% respondentów. Można stwierdzić, że sytuacja materialna
58% respondentów nie jest zła (87 osób).
2. Niezwykle interesujące wyniki badawcze otrzymano w zakresie zaangażowania
społecznego mieszkańców gminy. Świadczą one o dużych potencjalnych społecznych
możliwościach zaangażowania. I tak nieodpłatnie wspomogą działania społeczne na
rzecz gminy – 72 osoby tj. 48% respondentów. W organizacjach społecznych
(politycznych) działa lub działało
działalność
społeczną
widzi
27,3% osób. Gros osób, które podjęłyby
szansę
działania
w
organizacjach
jedynie
charytatywnych. Za główną przeszkodę w podjęciu działań społecznych respondenci
podają: brak czasu, brak zainteresowania, brak sił i zdrowia oraz brak kontaktów.
Problematyka badawcza podjęta w ankiecie ‘A’
Dotyczy respondentów posiadających gospodarstwo rolne. Ankietą objęto 50
rolników, prowadzących gospodarstwo, w tym jedno gospodarstwo to ziemia nie
użytkowana. W badanych gospodarstwach rolnych mieszka 247 osób, w tym
pracujących w gospodarstwie 117 osób, pracujących poza gospodarstwem rolnym 44
osoby.
W sumie na jedno gospodarstwo rolne przypada 2,6 osób w wieku produkcyjnym
(20-60 lat). Bliższa analiza struktury gospodarstw rolnych według wielkości oraz
struktury upraw i struktury wieku zatrudnionych świadczy o racjonalnym stanie
zatrudnienia ludności w rolnictwie. Analiza wskazuje, że w rolnictwie nie występuje
bezrobocie agrarne (zob. aneks – pytanie 2-6). Równocześnie proces starzenia się
ludności zamieszkującej badane gospodarstwa rolne (powyżej 60 lat) – 30 osób tj.
12,1%, świadczy o stosunkowo młodej strukturze zatrudnienia w rolnictwie.
Struktura produkcji hodowlanej zwierząt wskazuje, iż bydło (159 szt.), trzoda
chlewna (145 szt.) i drób to podstawa ekonomiczna gospodarstw rolnych. Istotnym jest
fakt, iż wśród 50 badanych gospodarstw – głównym źródłem utrzymania w 36% jest
rolnictwo, w pozostałych 64% – praca w rolnictwie i poza rolnictwem. Warunki
mieszkaniowe ludności rolniczej są stosunkowo dobre. Średnia ilość pokoi w budynku
wynosi 5,1, a średnia powierzchnia mieszkalna budynku – 98 m2. Wiek budynków
powyżej 50 lat to 80% badanych. Prawie wszystkie wyposażone w wodociąg,
elektryczność, centralne ogrzewanie i zbiorniki na ścieki, co świadczy o wysokiej
infrastrukturze. W gospodarstwach rolnych w wysokim stopniu stosuje się nawożenie
mineralne i organiczne oraz środki ochrony roślin, co świadczy o wysokiej kulturze
rolnej.
Należy stwierdzić, że informacja mieszkańców gminy dotycząca Stobrawskiego
Parku Krajobrazowego jest bardzo wysoka. Mieszkańcy gminy spodziewają się
znacznych korzyści z faktu funkcjonowania na ich terenie Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego. Dotyczy to zainteresowania inwestorów gminą i rozwoju
agroturystyki. Opinie mieszkańców wyraźnie wskazują na pozytywny (36 osób) wpływ
parku na rozwój gminy i wykorzystanie walorów przyrodniczych dla potrzeb
lecznictwa. Istnienie parku krajobrazowego związane jest z ochroną środowiska –
właściwym sposobem zagospodarowania odpadów i ich utylizacją (zob. pytania cz. II 4–
7). Badania świadczą o istnieniu wyżej wymienionego problemu i konieczności jego
82
dalszej poprawy. Nowym czynnikiem rozwoju gminy, zdaniem respondentów, może być
rozwój gospodarstw agroturystycznych. Zainteresowanie agroturystyką wyraża 22%
badanych (11 osób), pod warunkiem zdobycia środków finansowych z innych źródeł.
Problem zatrudnienia podejmuje ankieta w części II pozycje 15–18. Odpowiedzi
respondentów świadczą o stosunkowo dużej aktywności w poszukiwaniu zatrudnienia i
dodatkowej pracy. I tak pracę dorywczą podejmuje 36% respondentów (należy sądzić,
że część osób pracuje za granicą). Analogicznie dane z ankiety ‘B’ wynoszą 24,7%.
Pracę na własny rachunek prowadziło 22%, a zamierza podjąć własną działalność
gospodarczą jedynie 3 osoby.
Ważną pozycją w analizie treści ankiet są inwestycje związane z prowadzeniem
gospodarstwa domowego i rolnego. Poważnych inwestycji związanych z rozbudową
domu (13 osób), zakupem samochodu lub maszyn (15 osób) dokonało zatem 56%
respondentów. W świetle powyższych informacji należy stwierdzić stosunkowo dużą
aktywność inwestycyjną. Zamierzenia dalszych inwestycji są wśród respondentów
bardzo wysokie, a dotyczą głównie remontów domu i rozbudowy gospodarstw. Aż 28
respondentów zamierza dokonać nowych inwestycji. Podobnie aktywność społeczna
rolników jest wysoka. Na rzecz rozwoju gminy deklaruje swoją pracę 54%
respondentów. Wyrazili oni pogląd negatywny co do angażowania się w organizacje
społeczno–polityczne, argumentując brakiem czasu i zainteresowania
(34
osoby). Oceniając warunki codziennego życia respondenci wskazują na potrzebę
znalezienia nowej pracy (9 osób), brak środków finansowych (9 osób), wysokie podatki
(5 osób), brak zdrowia (5 osób).
Opinie respondentów pod adresem gminy koncentrują się głównie wokół potrzeb
w zakresie budowy kanalizacji, dróg i chodników.
Dotychczasową działalność zarządu gminy ocenili rolnicy następująco:
pozytywnie – 80%, negatywnie – 20%.
Do zaniechań w działalności zarządu gminy (cz. II poz. 35) respondenci zaliczyli:
braki w infrastrukturze głównie w miejscowości Pokój.
Wnioski respondentów z ankiety ‘A’ i ‘B’
1. W opinii respondentów najważniejsze inwestycje gminy poprawiające warunki życia
mieszkańców to:
- kanalizacja
– 95 osób
- dobre chodniki
– 72 osób
- dobre drogi
– 65 osób
- wodociągi
– 30 osób
- oświetlenie ulic
– 17 osób.
2. Węzłową sprawą dla mieszkańców gminy jest problem zdobycia pracy.
3. Do głównych problemów społecznych wymagających rozwiązania w gminie
respondenci zaliczali:
- zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży
– 111 osób
- poprawę czystości, estetyki wsi i czystości środowiska
– 102 osób
- zwiększenie bezpieczeństwa
– 69 osób
83
- lepsze zaspokojenie potrzeb kulturalnych mieszkańców
– 61 osób
- poprawę funkcjonowania pomocy społecznej
– 51 osób
- poprawę funkcjonowania służby zdrowia
– 40 osób
- poprawę stanu szkolnictwa
– 22 osób.
4. Różnice w postulatach mieszkańców pod adresem zarządu gminy są nieznacznie
uzależnione od wykonywanych zawodów (rolnicze, pozarolnicze). Chęć pomocy
nieodpłatnie na rzecz gminy deklaruje 50% respondentów, natomiast działalność w
organizacjach społecznych minimalna ilość osób.
5. Wyższą aktywność do inwestowania wykazują rolnicy, niższe zaś osoby związane z
pracą poza rolnictwem.
6. Uwagę zwraca wysoki poziom wykształcenia respondentów. Wyższe i średnie
wykształcenie posiada 43% ankietowanych. Zawód rolnika posiada jedynie 50%
zawodowo - czynnych w gospodarstwach rolnych.
Szczegółowe dane dotyczące odpowiedzi respondentów zawarte są w załączniku Zbiorcze zestawienie ankiet ‘A’ i ‘B’.
3. Analiza silnych i słabych stron, szans i zagrożeń gminy Pokój
(analiza SWOT) (Zespół)
3.1. Silne i słabe strony gminy Pokój – diagnoza stanu
Położenie
Gmina Pokój położona jest między ośrodkami miejskimi w odległości:
- 30 km od Opola – stolicy województwa,
-
30 km od Namysłowa – siedziby powiatu,
-
40 km od Brzegu – miasta powiatowego,
-
50 km od Kluczborka – miasta powiatowego.
Przez teren gminy biegnie droga wojewódzka Opole – Namysłów – Oleśnica o numerze
454. Najlepsze połączenie drogowe gmina Pokój posiada z Opolem i Namysłowem. Z
miastem Brzeg miejscowość Pokój połączona jest drogami lokalnymi (gminnymi i
powiatowymi). Podobne połączenie ma miejsce z Kluczborkiem. Sieć drogowa gminy jest
stosunkowo dobrze rozwinięta, ale jakość niektórych dróg winna ulec poprawie.
Gmina nie posiada bezpośredniego połączenia z drogami krajowymi i międzynarodowymi.
Brak jest również czynnego połączenia kolejowego (ruch na trasie kolejowej został
zawieszony).
84
Usytuowanie gminy Pokój w bliskiej odległości od Opola sprawia, ze może stanowić
miejsce potencjalnego wypoczynku sobotnio-niedzielnego mieszkańców 120 tysięcznego
miasta Opola. Z uwagi na bliską odległość od aglomeracji opolskiej gmina mogłaby w
bliskiej przyszłości stanowić miejsce lokalizacji budownictwa jednorodzinnego
(ewentualnie w ograniczonym zakresie wielorodzinnego niskiej zabudowy). Taka
tendencja widoczna jest w wielu innych polskich aglomeracjach miejskich jak np.:
poznańskiej, łódzkiej czy wrocławskiej. Dojazd do gminy ułatwia zbudowana obwodnica
północna miasta Opole (w dalszym ciągu rozbudowywana), choć znacznym ułatwieniem w
pokonywaniu trasy byłaby obwodnica Dobrzenia Wielkiego.
Długość dróg gminnych wynosi 94 km, w tym o nawierzchni twardej 57 km a o
nawierzchni ulepszonej 25 km (26%). Są to drogi o różnym stanie technicznym
nawierzchni. Drogi gospodarcze i zakładowe zapewniające dojazd do obszarów leśnych,
pól, stawów i jednostek gospodarczych występują w znacznym rozproszeniu.
Drogi nie odpowiadają w pełni wymaganym standardom technicznym i nie zapewniają
bezpieczeństwa ruchu komunikacyjnego. Dotyczy to w szczególności drogi wojewódzkiej
454 na odcinkach przebiegu jej przez wsi: Krogulna, Zieleniec, gdzie nastąpiła znaczna
obudowa tej drogi zabudową.
Uwarunkowania przyrodnicze
Obszar gminy charakteryzuje mało urozmaicona rzeźba terenu, gdzieniegdzie lekko
pofałdowana dzięki występującym tu wydmom. Urozmaiceniem krajobrazu jest bogata sieć
wodna i liczne stawy, w tym hodowlane, a także wydmy polodowcowe. Walorem gminy jest
duży udział terenów leśnych w ogólnej powierzchni gminy. Wysokie walory przyrodnicze
(faunistyczne i florystyczne) sprawiły, że już w 1988 r. teren uznany został jako obszar
chronionego krajobrazu – Lasy Stobrawsko-Turawskie, którego część w 1999 r. wydzielona
została jako Stobrawski Park Krajobrazowy (90% powierzchni gminy stanowi park
krajobrazowy, a 10% obszar chronionego krajobrazu).
Jakość gleb w analizowanej gminie jest słaba. Przeważają gleby o niskiej przydatności
do upraw rolnych (klasa V i VI). Największy udział zajmują gleby kompleksu żytniego
dobrego i słabego. Gminę cechuje niski wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej
(64,2). Jest to jeden z najniższych w województwie opolskim, którego ogólny wskaźnik
(83,2) stawia ten region w czołówce kraju.
Na obszarze gminy występują liczne gatunki roślin rzadkich i chronionych,
odnotowuje się również dużą liczebność populacji zwierzyny łownej.
Obecnie nie eksploatuje się występujących w tym rejonie surowców mineralnych
(iłów i glin).
Warunki demograficzne
Na ogólną liczbę ludności gminy, która wynosi 5646 mieszkańców, gęstość
zaludnienia jest wyższa niż średnia dla parku krajobrazowego i wynosi 42 osoby na km2. W
stosunku do średniej zaludnienia w województwie opolskim – 115 osób na km2 – wskaźnik
ten dla gminy jest niski.
Na przestrzeni minionych 25 lat (1976-2000) liczba urodzeń w gminie utrzymywała
się na poziomie 43-136 osób. Od 1986 r. obserwowany jest systematyczny spadek liczby
urodzeń. Zgony w tym okresie utrzymywały się w zasadzie na stałym poziomie –
średniorocznie 52 osoby.
Społeczność gminy Pokój charakteryzuje się wysokim odsetkiem ludności w wieku
przedprodukcyjnym (w gminie 25,6%, w województwie – 23,4%) i nieco niższym
wskaźnikiem w wieku poprodukcyjnym (w gminie 12,4%, w województwie – 14,5%). W
85
okresie 1995-2000 obserwowany jest spadek udziału w ogólnej liczbie mieszkańców grupy
produkcyjnej z 58,0% do 62,0% i grupy poprodukcyjnej z 11,6% do 12,4%.
Udział mieszkańców o wysokich kwalifikacjach w ogólnej liczbie mieszkańców
gminy jest niewielki. W 1988 r. odsetek osób z wyższym wykształceniem wyniósł 3,1%.
W związku z utrzymującym się wysokim bezrobociem sytuacja materialna
mieszkańców gminy pogarsza się. Jak wynika z badań ankietowych (omówionych wcześniej)
społeczność lokalna chętnie podjęłaby się prac na rzecz gminy, gdyby taka potrzeba została
zasygnalizowana.
Uwarunkowania ekonomiczne
Ogólna recesja w gospodarce spowodowała upadek wielu przedsiębiorstw
produkcyjnych, w tym również na terenie gminy Pokój. Brak jest tu dużych przedsiębiorstw
przemysłowych generujących dochody i pozwalających na zasilanie dochodów budżetu
gminnego na miarę potrzeb inwestycyjnych. Większość przedsiębiorstw prowadzących
działalność gospodarczą to przede wszystkim zakłady osób fizycznych. Typowych małych i
średnich przedsiębiorstw jest tu zaledwie kilka.
Brak jest rozwiniętego wyspecjalizowanego rzemiosła charakterystycznego dla
regionu. Jedyne większe przedsiębiorstwa należą do branży rolniczej, leśnej i drzewnej.
Brak jest możliwości pełnego uzbrojenia terenów pod inwestycje. W gminie brak jest
gazociągu i kanalizacji bytowo-gospodarczej, co w pewnym zakresie hamuje rozwój
gospodarczy. Największe inwestycje prowadzone są przez gminę ze środków własnych i
pozyskanych spoza budżetu (nagrody, dotacje, pożyczki). Planuje się budowę kilkunastu do
kilkudziesięciu domów na terenie Krzywej Góry. Jest inwestycja to inwestycja realizowana
przez inwestora prywatnego na terenie stanowiącym jego własność jako zadanie komercyjne.
Ze względu na charakter prowadzonej działalności gospodarczej dochody gminy są
niewielkie przez co prowadzone inwestycje gminne wymagają wielkiego wysiłku
organizacyjnego i udziału finansowego mieszkańców.
Wydatki gminne to w większości obowiązek utrzymania oświaty, dróg i obiektów
będących własnością gminy, stąd też na inwestycje może zostać wygospodarowana niewielka
ilość środków.
Rynek pracy
Brak dużych przedsiębiorstw o ugruntowanej pozycji rynkowej powoduje dużą
niestabilność na rynku pracy. Wysokie bezrobocie, brak perspektyw pozyskania pracy na
miejscu sprawiają, że nasila się zjawisko emigracji zarobkowej (zwłaszcza do Niemiec).
Przeprowadzone badania ankietowe wskazują, że mieszkańcy poszukując pracy podejmują
działania na rzecz zdobywania dodatkowych kwalifikacji na różnego typu kursach i
szkoleniach. Podniesienie kwalifikacji nie gwarantuje jednak zdobycia zatrudnienia.
Brak jest w gminie pracodawców oferujących nowe miejsca pracy, co powoduje, że
stopa bezrobocia jest wysoka.
Kryzys finansów państwa ograniczył również środki na aktywne formy
przeciwdziałania bezrobociu, w tym na dopłaty do tworzonych nowych miejsc pracy.
Zahamowany został w ten sposób proces tworzenia małej przedsiębiorczości.
Zagrożenia środowiska
W ramach regionalnego monitoringu prowadzone są badania jakości tylko wód rzeki
Budkowiczanki i Stobrawy. Na podstawie tych badań można stwierdzić, że jakość wód
powierzchniowych na analizowanym obszarze jest stosunkowo dobra.
86
Ze względu na dużą liczbę stawów hodowlanych oddziałujących okresowo na jakość
wody w ciekach wskazane wydaje się wprowadzenie większej liczby punktów pomiarowokontrolnych na rzekach. Szansą na orientacyjne określenie zanieczyszczenia wód w
wybranych ciekach jest szkolny monitoring wód, który może być prowadzony w ramach zajęć
szkolnych oraz programu „Czysta Odra – szkolny monitoring środowiska”.
Wody podziemne to przede wszystkim czwartorzędowe poziomy wodonośne o
przeciętnych zasobach oraz typowej dla zlewni leśnej jakości charakteryzującej się wysoką
zawartością żelaza i manganu. Rozpoznana ilość wód podziemnych jest wystarczająca na
zaspokojenie potrzeb ludności gminy oraz na potrzeby wynikające z zakładanego
ewentualnego rozwoju.
Funkcjonujące systemy centralnego ogrzewania sprawiają, że na terenie gminy
charakteryzującej się rozproszoną siecią osadniczą, może zagrażać zjawisko niskiej emisji.
Potencjalnym zagrożeniem jakości powietrza na terenie gminy mogą być również
przenoszone (w zależności od kierunku wiatru) zanieczyszczenia z większej aglomeracji jaką
jest Opole, czy też sąsiadującego z miastem obiektu przemysłowego – Elektrowni Opole.
Korzystne położenie wielu miejscowości tej gminy w sąsiedztwie zwartych
kompleksów leśnych (np. Pokój, Ładza, Krzywa Góra, Lubnów, Dąbrówka Dolna) sprawia,
że w miejscowościach tych nie rejestruje się zanieczyszczeń powietrza, a charakterystyczny
dla nich mikroklimat ma właściwości lecznicze.
Ze względu na znaczne pokrycie terenu gminy lasami (49,2%) zalegające tu gleby, to
w większości gleby leśne. Jako takie podlegają procesom zbliżonym do naturalnych.
Skutkiem tego jest dość niskie pH gleb. Na obszarach uprawnych gleby są w większości
niskiej klasy. Przeważającymi uprawami są zboża co może prowadzić do jednostronnego
ubożenia gleb. Dodatkowo procesami powodującymi ubożenie gleb może być niepełne
nawożenie, erozja wynikająca z długich okresów bez zwartego przykrycia gleby roślinnością.
Duże kompleksy leśne, niezbyt intensywna rolnicza produkcja roślinna, to korzystne
warunki dla bytowania znacznej liczby zwierzyny leśnej, w tym szczególnie ptaków o dużej
różnorodności gatunkowej. Tak bogaty świat fauny to walor szczególny gminy.
Na obszarze gminy zarejestrowano również zróżnicowaną gatunkowo florę.
Występują liczne gatunki roślin objętych ochroną oraz rzadkich lub zagrożonych
wyginięciem – to także walor.
Udokumentowane nieliczne zasoby kopalin, w tym piaski i gliny, stosowane w
przemyśle ceramiki budowlanej, obecnie nie są eksploatowane. Do czasu powołania na tym
terenie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego można było traktować eksploatowane zasoby
jako przyczynek rozwoju określonej gałęzi gospodarki. Nadrzędność ochrony przyrody
sprawia, że eksploatacja na tym terenie byłaby czynnikiem zagrażającym środowisku.
Infrastruktura techniczna
Gmina ma połączenie z większymi ośrodkami miejskimi w regionie (Opolem,
Namysłowem) drogą wojewódzką nr 454. Jest ona stosunkowo dobrze utrzymana, choć nie
jest pozbawiona mankamentów. Stosunkowo wąska, bez odpowiedniej szerokości pasów
martwego ruchu, kręta i przebiegająca przez zwarto zabudowane tereny wiejskie utrudnia
sprawne przemieszczanie się. Istniejąca lokalna sieć dróg gminnych jest dobrze rozwinięta,
chociaż nawierzchnia niektórych wymaga poprawy. Istnieje połączenie kolejowe (z Jełowej
do Namysłowa) jednak sytuacja ekonomiczna PKP sprawiła, że została ona wyłączona z
eksploatacji.
W ocenie infrastruktury technicznej za mocną stronę gminy należy uznać niemal jej
pełne zwodociągowanie. Słabą stroną jest jednak kanalizacja (istnieje tylko około 3
kilometrowy odcinek sieci kanalizacyjnej w miejscowości Pokój zbierający około 35%
powstających ścieków bytowych). Funkcjonująca oczyszczalnia ścieków przyjmuje również
87
około 80 m3/d w punkcie zlewnym. Na obszarze gminy Pokój nie ma również sieci
gazociągowej. Trwają uzgodnienia związane z możliwością zgazyfikowania całej gminy w
ciągu najbliższych dwóch lat. Sieci energetyczne poprowadzone przez teren gminy nie w
pełni zaspokajają lokalne potrzeby. Trwa obecnie ich modernizacja w rejonie Domaradzkiej
Kuźni, Kozub i Żabieńca.
Rozwój turystyki wymaga obecnie dobrze rozwiniętej sieci stacji paliw zaopatrujących
w benzynę, olej napędowy, gaz LPG. Na terenie gminy jest jedna tego typu stacja bez
możliwości tankowania gazu. W wielu miejscowościach dobrze jest natomiast zorganizowana
dystrybucja (wymiana) butli do kuchenek i grzejników gazowych.
Urządzone wysypisko śmieci pokrywa potrzeby składowania odpadów komunalnych z
terenu gminy z możliwością zwiększenia ilości odpadów.
Telekomunikacja na terenie gminy rozwija się w sposób intensywny. Oprócz kablowej
telefonii również systemy bezprzewodowe tworzą swą infrastrukturę. Nowoczesna centrala
telefonii kablowej obsługuje zarówno połączenia w trybie analogowym jak i cyfrowym dając
możliwość automatycznych połączeń telefonicznych, telefaksowych oraz korzystania z
innych usług, np. z internetu. Z danych statystycznych wynika, że w okresie 1998-2000 liczba
korzystających z telefonii kablowej maleje, na co może mieć wpływ regres w gospodarce.
Wydawać by się mogło, że zostały zaspokojone potrzeby telefonizacji, ale w wąskim
zakresie. Dużą uciążliwością na tym terenie jest słaby dostęp do sieci internetowej. Długi
okres oczekiwania na połączenie z siecią nie wpływa korzystnie na m.in. rozwój
przedsiębiorczości.
Telefonia cyfrowa pokrywa swym zasięgiem niemal wszystkie zakątki gminy, dając
możliwość sprawnego, mobilnego porozumiewania się. Ma to istotne znaczenie przy
tworzeniu specyficznego rynku usług turystycznych i drobnej przedsiębiorczości.
Infrastruktura społeczna
Na terenie gminy system oświatowo-edukacyjny obejmuje:
- przedszkole w Pokoju wraz z czterema placówkami zamiejscowymi w: Domaradzu,
Lubnowie, Fałkowicach, Zawiści,
-
dwie szkoły podstawowe w Pokoju i Domaradzu,
-
gimnazjum w Pokoju,
-
zespół szkół ponadgimnazjalnych w skład którego wchodzi Zasadnicza Szkoła Zawodowa
i Liceum Profilowane.
W porozumieniu z Opolską Komendą Ochotniczego Hufca Pracy (OHP) pod
auspicjami Komendy Głównej OHP na terenie gminy utworzono pierwszy modelowy Hufiec
pracy we wsi Dąbrówka Dolna. Obecnie mieszka, uczy się i zdobywa tam zawód około 30
wychowanków w dwu klasach gimnazjalnych z terenu kilku gmin: Pokoju, Murowa,
Wołczyna i Kluczborka.
W 2000 roku w związku z likwidacją czterech na sześć istniejących wówczas szkół
podstawowych doszło do wystąpień rodziców. Po dwóch latach funkcjonowania systemu
oświaty można stwierdzić, że sprawnie funkcjonujący system dowozu obejmujący około 75%
dzieci i młodzieży i dobrze działające szkoły z klasami liczącymi po około 22 wychowanków
spełniły oczekiwania uczniów, rodziców i pedagogów. Jednak szkolnictwo ponadgimnazjalne
na terenie gminy nie zaspakaja potrzeb młodzieży. Absolwenci gimnazjum kontynuują naukę
w placówkach oświatowych głównie Opola, Kluczborka i Namysłowa.
Położenie gminy na terenie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i obszaru
chronionego krajobrazu – terenów ustanowionych dla ochrony przyrody (w tym
88
bioróżnorodności) sprawiają, że zasadnym byłoby uruchomienie szkoły ponadpodstawowej o
profilu dostosowanym do przyszłych potrzeb. Rozwój rybactwa śródlądowego na tym terenie
powinien być bodźcem do rozważenia możliwości powołania szkoły (zawodowej lub liceum
o odpowiednim profilu) dostosowanym do przyszłych ewentualnych potrzeb w tym zakresie.
Staraniem władz gminy uruchomiona została również placówka badawcza
Uniwersytetu Opolskiego.
Na terenie gminy funkcjonują niepubliczne placówki służby zdrowia o charakterze
opiekuńczo-leczniczym wsparte prywatnymi gabinetami lekarskimi. Usytuowany na terenie
miejscowości Pokój szpital rehabilitacyjny pełni całodobowe dyżury, udziela również
pomocy doraźnej mieszkańcom gminy. Jest to istotne dla podniesienia komfortu i
bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców. Szpital jest jedyną placówką rehabilitacyjną tego
typu w województwie i swoje usługi świadczy dla mieszkańców całej Opolszczyzny. Może
być podstawą do utworzenia specjalistycznego ośrodka sanatoryjnego ze szczególnym
wskazaniem utworzenia centrum leczenia osteoporozy. Mimo tego około 20% respondentów
uważa, że działalność placówek medycznych wymaga zmian i ulepszenia.
Znajdująca się filia banku umożliwia obsługę zarówno mieszkańców jak i podmiotów
gospodarczych na tym terenie. Warto rozważyć zlokalizowanie w wybranych wsiach
bankomatów ułatwiających pobieranie pieniędzy. Sieć handlowa jest wystarczająco
rozwinięta by właściwie spełniać swoje zadania.
Brak jest folkloru o szczególnych rysach historyczno-kulturowych. Dla rozwoju
kulturowego gminy wskazane byłoby odtworzenie wybranych z bogatej tradycji tego terenu
obrzędów. Odtworzenie i wykreowanie nowych obrzędów (np. święta karpia, święta drwali
itp.) zwiększą atrakcyjność turystyczną. Wskazane wydaje się utworzenie prężnego ośrodka
kultury realizującego program powszechnej edukacji społecznej, angażującego ludność do
wspólnych działań na rzecz dobra wspólnego (w tym sportu). Ośrodek taki może prowadzić
edukację ekologiczną, doradztwo rolnicze i inne równoległe działania promujące gminę w
regionie, Polsce, Europie.
Na terenie gminy brak jest odpowiednich warunków do rekreacyjnego uprawiania
sportu. Brak ogólnodostępnych basenów, zbiorników wodnych, tzw. ścieżek zdrowia,
szerokiej informacji turystycznej. Jest to przeszkodą w promowaniu walorów krajobrazowych
i przyrodniczych gminy oraz całego parku. Warto podkreślić, że na początku 2002 r. przez
atrakcyjne tereny poprowadzone zostały dwie ścieżki rowerowe. Jest to przyczynek do
rozwoju turystyki kwalifikowanej na tym terenie. Brak jest jednak ścieżek dydaktycznych,
które umożliwiałyby prowadzenie zajęć z młodzieżą w terenie. Dla podniesienia na wyższy
poziom tej infrastruktury konieczna wydaje się współpraca gmin terenu Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego, które wspólnie mogą stworzyć atrakcyjną ofertę turystyczną. Przy drodze
wojewódzkiej odczuwany jest brak zorganizowanych parkingów leśnych – obecnie
funkcjonujący pomiędzy Krzywą Górą a Pokojem ma znacznie utrudniony zjazd, co
zniechęca wielu kierowców do korzystania z niego.
Rozwój kultury
Na terenie gminy występuje znaczna liczba zabytków zgłoszonych do rejestru
Wojewódzkiego konserwatora zabytków. Liczne zabudowania i całe obejścia z przełomu XIX
i XX w. oraz specyficzna, nietypowa zabudowa (np. na terenie Domaradza) stanowią o
wyjątkowości architektonicznej tego terenu. Nie wszystkie zabytki są w dobrym stanie
technicznym, część z nich wymaga wykonania zabiegów konserwatorskich.
Brak jest również skutecznej informacji promującej zabytki gminy. Objęcie
wszystkich zgłoszonych do rejestru obiektów może – wbrew oczekiwaniom – utrudnić
renowację tych obiektów. Zarejestrowanie obiektu jako zabytkowego nakłada na właściciela
liczne obowiązki i ograniczenia w użytkowaniu, nie zapewniając odpowiednich środków na
89
ich realizację. Obecnie tylko niektóre zabytki gminy uzyskały wpis do rejestru konserwatora,
pozostałe uznane są jako obiekty zabytkowe bez wpisu do rejestru.
W gminie organizowane są imprezy o charakterze lokalnym na stałe wpisane w
kalendarz imprez kulturalnych. Co roku organizowanych jest 10 takich imprez, a oprócz nich
organizuje się wiele imprez o zasięgu gminnym. Zwiększenie liczby tego typu spotkań
ludności lokalnej wpływa na likwidację uprzedzeń i konsolidację społeczności
poszczególnych miejscowości. Brak tradycji jednoczącej społeczność, imprez
folklorystycznych powoduje, że do tej pory estetyka obejść nie była najwyższa i nie wynika to
wyłącznie z braku środków na renowację. Podjęte siedem lat temu działania mają to zmienić.
Cyklicznie organizowane konkursy na najładniejszą (najbardziej ukwieconą, najlepiej
zagospodarowaną, najoryginalniejszą) zagrodę powinny poprawić wizerunek miejscowości
tak w oczach mieszkańców jak i osób przyjeżdżających spoza terenu gminy.
Promocja gminy
Działania władz gminy w zakresie promocji prowadzone są w sposób systematyczny.
Ich efektywność przewidziana jest jako proces długofalowy. Władze podejmują szereg
działań, których celem jest właśnie szeroko rozumiana promocja gminy. Dla tych potrzeb
wydawane są foldery, informatory i lokalna gazeta informująca społeczność lokalną o
bieżącej działalności.
Zgłaszanie udziału gminy w różnego rodzaju konkursach ogólnopolskich, udział w
targach są również elementami promocji gminy realizowanymi z powodzeniem przez obecne
władze. Są to działania pochłaniające znaczną ilość czasu a nie przynoszące
natychmiastowego profitu. Otrzymywane nagrody zazwyczaj mają charakter dotacji,
wpływają do budżetu gminy i są wykorzystywane na realizację zadań celowych.
Gmina założyła swoją stronę internetową. Promocja gminy wzmocniona zostałaby
wprowadzeniem na strony internetowe informacji o gminie i podejmowanych przez nią
działaniach. Zasadnym wydaje się wprowadzenie na strony internetowe szerokiej informacji o
planie zagospodarowania przestrzennego gminy, w którym uwzględniono fakt jej
usytuowania na obszarach objętych ochroną. Byłaby to dla przyszłych potencjalnych
inwestorów informacja o możliwościach inwestycyjnych w tej gminie.
Nieadekwatne do potrzeb jest również oznakowanie w postaci tablic informacyjnych,
znaków informacyjnych, plansz obiektów zabytkowych czy przyrodniczych.
Gmina utrzymuje kontakty z gminą partnerską w Niemczech. Nawiązanie takich
kontaktów w okresie przedakcesyjnym może pomóc w rozwiązywaniu problemów społecznogospodarczych współpracujących miejscowości i promującym gminę poza granicami kraju.
Wskazane byłoby nawiązanie kontaktów również z gminami położonymi w innych częściach
Europy (w tym w krajach kandydujących do UE). Jedną z dróg nawiązania takich kontaktów
jest uczestnictwo w euroregionach.
Dla koordynacji działań w zakresie budowy infrastruktury bytowej, turystycznej itd.
zasadnym byłoby powołanie związków celowych gmin. Duże problemy gmin z
zabezpieczeniem niezbędnych środków na realizację niektórych działań wynikają ze zbyt
małych dochodów budżetowych. Udział w związkach celowych pomaga w uzyskaniu
środków np. kredytów na realizację inwestycji. Związki celowe mają ponadto znacznie
większe szanse na pozyskanie środków z programów zagranicznych. Duże programy
kompleksowo traktujące problemy regionu mają większe szanse na realizację niż programy
lokalne zamykające się w granicach gminy. Przykładem z terenu województwa opolskiego
jest związek Trias Opolski, starający się o pozyskanie środków pomocowych z programu
ISPA na realizację kanalizacji i oczyszczalni ścieków w 22 gminach województwa opolskiego
i śląskiego. Wymagane środki własne udziału w programie obejmują poniżej 50% kwoty
inwestycji. Jest to zatem istotne dofinansowanie działań inwestycyjnych prowadzonych we
90
współpracy z innymi jednostkami administracyjnymi. Platformą do takich programów mogą
być również euroregiony powoływane do rozwiązywania problemów ponadlokalnych
wspólnych dla regionu geograficznego, kulturowego itp.
91
Tabela 45. Diagnoza stanu w gminie Pokój
Lp.
Wyszczególnienie
Słaba strona
1
2
3
1.
Położenie geograficzne
w stosunku do stolicy województwa
+
w stosunku do dróg krajowych
+
w stosunku do ciągów komunikacyjnych lokalnych
2.
Uwarunkowania przyrodnicze
rzeźba terenu
+
krajobraz
lesistość
wody
gleby
+
zasoby zwierzyny łownej
zasoby flory
zasoby surowców mineralnych udokumentowane
+
obiekty chronione
obszary chronione
3.
Uwarunkowania demograficzne
gęstość zaludnienia
przyrost naturalny
+
udział mieszkańców w wieku produkcyjnym
+
udział mieszkańców w wieku poprodukcyjnym
+
liczba mieszkańców o wysokich kwalifikacjach
+
status materialny mieszkańców
+
zaangażowanie mieszkańców w sprawy gminy
4.
Uwarunkowania ekonomiczne i gospodarcze
stopień uprzemysłowienia
+
liczba małych i średnich przedsiębiorstw
stopień rozwoju przemysłu rolno-spożywczego
+
przemysł bazujący na surowcach naturalnych
istniejące rzemiosło
+
zainteresowanie inwestorów regionem
+
prowadzone inwestycje
rozwój budownictwa spółdzielczego i społecznego
+
rozwój budownictwa jednorodzinnego
zasoby mieszkaniowe (komunalne)
+
dochody gminy
+
wydatki gminy
+
pozyskiwanie przez gminę środków z zewnątrz
środki na uzbrojenie terenu pod budownictwo
inwestycje gminy
uwarunkowania dla przemysłu rolno-spożywczego
struktura gospodarstw rolnych
+/kondycja gospodarstw rolnych
+
gospodarka łowiecka i rybacka
doradztwo rolnicze
Mocna strona
4
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+/+
+/-
+
+
92
c.d. tabeli 45
1
5.
6.
7.
8.
2
Rynek pracy
stopień bezrobocia
stopień zagrożenia bezrobociem strukturalnym
zjawisko ukrytego bezrobocia
zjawisko emigracji zarobkowej
aktywność w poszukiwaniu pracy
podaż siły roboczej o niskich kwalifikacjach
potencjalni pracodawcy
środki na likwidację bezrobocia
wdrażanie programu ograniczania bezrobocia
profil kształcenia dla potrzeb rynku
Zagrożenia środowiska
zasobów wodnych
powietrza
drzewostanów leśnych
flory i fauny
eksploatowane surowce mineralne
Infrastruktura techniczna i komunalna
sieć dróg
kolej
parkingi i miejsca obsługi podróżnych
gazyfikacja
sieć elektryczna
sieć wodociągowa
sieć kanalizacyjna
system gospodarki odpadowej
wysypisko
tereny uzbrojone pod inwestycje
sieć telefonii przewodowej i bezprzewodowej
Infrastruktura społeczna
szkoły podstawowe
szkoły gimnazjalne
szkoły ponadgimnazjalne
dostępność usług medycznych
banki
poczta
sieć handlowa
domy opieki społecznej
ośrodki kultury
przystanki komunikacji
infrastruktura dostosowana dla osób niepełnosprawnych
baza sportowa
zagospodarowanie terenów rekreacyjnych
3
4
+
+
+
+/+
+
+
+
+
+
+/+/+
+
+
+/+
+
+
+/+
+
+
+
+
+
+
+
+/+/+
+/+
+
+/+
+
+/+
93
c.d. tabeli 45
1
9.
10.
11.
2
Baza turystyczna
ośrodki sportowe
basen
naturalne zbiorniki wodne – kąpieliska
punkty widokowe
pola namiotowe
kempingi
trasy piesze i rowerowe
ścieżki przyrodnicze
ośrodek informacji turystycznej
cykliczne imprezy sportowo-rekreacyjne
Promocja gminy
wydawanie wydawnictw (folderów, informatorów)
rozmieszczone plamy miejscowości i mapy
organizowanie imprez lokalnych
organizowanie imprez regionalnych
współpraca z miejscowościami partnerskimi
uczestnictwo w związkach celowych gmin
uczestnictwo w euroregionie
założona strona w internecie
informacje w prasie lokalnej
własna gazeta lokalna
akcje promocyjne gminy
uczestnictwo w targach
działania na rzecz integracji społeczności lokalnej
Rozwój kultury
zabytki – liczba
zabytki – stan
parki podworskie
muzeum
rękodzieło ludowe
wystawy
imprezy folklorystyczne
dbałość o estetykę otoczenia
3
4
+/-
+
+
+
+
+
+/+
+
+
+
+/+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
94
3.2. Szanse i zagrożenia dla rozwoju gminy
Funkcjonowanie analizowanej gminy Pokój, podobnie jak pozostałych gmin w kraju,
uwarunkowane jest czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Silne i słabe strony każdej
z gmin mają charakter względny i zależny od otoczenia gminy. Określenie szans i
zagrożeń wymaga przeprowadzenia analizy otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego
gminy (globalnego i terytorialnego).
-
Na otoczenie globalne składają się:
otoczenie polityczno-prawne, determinowane przez istniejący system polityczny oraz
podstawy prawne funkcjonowania państwa,
-
otoczenie makroekonomiczne opisane wskaźnikami wzrostu gospodarczego kraju,
-
otoczenie społeczno-demograficzne, związane ze zmianami w liczbie ludności oraz stylu i
warunków jej życia,
-
otoczenie techniczno-technologiczne, związane z postępem technicznym i wdrażaniem
jego efektów.
Natomiast otoczenie terytorialne obejmuje:
- sąsiednie gminy, z którymi relacje mogą układać się na zasadach komplementarnych lub
konkurencyjnych,
-
inne gminy konkurencyjne,
-
otoczenie powiatowe, regionalne i krajowe, ukazujące powiązania i zależności gminy od
administracji rządowej i samorządowej na szczeblu powiatu, regionu czy kraju.15
Otoczenie polityczno-prawne
Przeobrażenia, które nastąpiły na przełomie lat 80-tych i 90-tych spowodowały zmiany w
funkcjonowaniu naszego kraju. W wyniku transformacji ustrojowej gospodarka zaczęła
funkcjonować zgodnie z zasadami gospodarki rynkowej.
Przeprowadzono wiele zmian restrukturyzacyjnych w wielu gałęziach gospodarki.
Procesowi temu towarzyszyło wiele zmian w prawodawstwie polskim.
Aspiracje Polski do członkostwa w Unii Europejskiej sprawiły, że nastąpił gwałtowny
proces dostosowawczy do norm unijnych naszych podstaw prawnych a także poszczególnych
gałęzi gospodarki. Dostosowanie do wymogów unijnych wymaga przeprowadzenia wielu
reform, które nie zawsze są korzystne dla naszej gospodarki.
W. Gorzym-Wilkowski, A. Miszczuk, M. Miszczuk, K. Żuk, Zakres ekonomiki gminy, Wydawnictwo
Norbertinum, Lublin 1999, s. 237.
15
95
Otoczenie polityczno-prawne ma ogromny wpływ na funkcjonowanie gminy. Częste
zmiany aktów prawnych, w tym szczególnie wykonawczych nie pozwala na szybkie
podejmowanie decyzji w gminie, zwłaszcza finansowych.
Otoczenie makroekonomiczne
Szereg zmian polityczno-społecznych doprowadziło do zahamowania wzrostu
gospodarczego. Utrzymywana niska stopa inflacji wywarła niekorzystny wpływ na rozwój
wielu przedsięwzięć. Stopa wzrostu ekonomicznego ma bezpośredni wpływ na poziom i
charakter szans i zagrożeń dla rozwoju gminy. Wzrost ekonomiczny w gospodarce kraju
przyczynia się do wzrostu popytu inwestycyjnego, konsumpcyjnego, wywiera wpływ na
wyniki produkcji, co nie pozostaje bez wpływu na szanse rozwoju gminy. Recesja w
gospodarce natychmiast ten proces hamuje.
Ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój gospodarczy jest stopa inflacji. Wysoka
inflacja, jaka utrzymywała się w latach 90-tych destabilizowała gospodarkę powodując wzrost
stopy procentowej i wahania kursów walut. W okresie ostatnich lat wartość inflacji
systematycznie malała, ale jednocześnie nałożenie się innych niekorzystnych czynników
sprawiło, że nastąpił regres w gospodarce. Zakłada się, że wzrost gospodarczy nastąpi dopiero
po roku 2004 i być może dopiero wtedy osiągnie poziom z roku 1997.
Przeprowadzone niemal jednocześnie reformy edukacji, służby zdrowia, ubezpieczeń
społecznych i administracji państwowej zachwiały stabilność finansów publicznych. Wysokie
koszty ich wprowadzania odbiły się negatywnie na gospodarce kraju i poziomie życia
społeczeństwa. Niestabilność finansów publicznych stanowi zagrożenie dla wielu gmin kraju,
których dochody nie wystarczają na pokrycie podstawowych potrzeb.
Niepewność gospodarcza doprowadziła do zaniechania wielu inwestycji, w tym
szczególnie w zakresie przetwórstwa rolno-spożywczego, tworzenia nowych miejsc pracy,
rozwoju wielu małych i średnich przedsiębiorstw, zwłaszcza na terenach wiejskich.
Proces restrukturyzacji rolnictwa wspierany przez działalność agend rządowych
(ARiMR oraz AWRSP) nie spowodował poprawy w tym sektorze. Uległa nieznacznej
poprawie struktura obszarowa gospodarstw, ale nadal warunki życia na wsi pogarszają się.
Uwarunkowania makroekonomiczne kraju miały wpływ na funkcjonowanie
przedsiębiorstw na terenie gminy. Do roku 1999 liczba podmiotów gospodarczych w gminie
Pokój wzrastała. Niestety w okresie dwu ostatnich lat utrzymuje się tendencja spadkowa.
Likwidacji lub przekształceniu uległo wiele gospodarstw państwowych i małych zakładów
osób fizycznych.
Otoczenie społeczno-gospodarcze
Zmiany w otoczeniu polityczno-prawnym mają bezpośredni wpływ na otoczenie
społeczno-gospodarcze. Niestabilność gospodarki kraju wpłynęła na zmianę stylu życia,
preferencji konsumpcyjnych, poziomu zamożności społeczeństwa oraz szeroko rozumianych
warunków bytu ludności. Pogłębia się zjawisko pauperyzacji społeczeństwa. Prowadzić to
może do ograniczenia konsumpcji. Niski poziom dochodów przy wzrastającym poziomie
bezrobocia zahamował wzrost popytu konsumpcyjnego. Dobrem trudno dostępnym jest
mieszkanie – podstawy funkcjonowania każdej rodziny.
Stan otoczenia demograficznego determinują zmiany populacji danego społeczeństwa.
Jednak procesy demograficzne charakteryzują się wysokim stopniem bezwładności. W
ostatniej dekadzie przyrost naturalny został spowolniony, nasiliło się zjawisko emigracji
wewnętrznej i zewnętrznej, w tym zarobkowej.
Szansą dla wielu gmin jest możliwość korzystania z zachodnich źródeł finansowania
inwestycji, zmian organizacyjnych czy programów szkoleniowych.
96
*
*
*
Przeprowadzona analiza uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych gminy Pokój
dała podstawę do określenia szans i zagrożeń jej rozwoju.
Tabela 46. Szanse rozwoju gminy Pokój
Uwarunkowania zewnętrzne
możliwość korzystania z unijnych środków pomocowych,
obniżenie stóp procentowych kredytów – możliwość inwestowania
Uwarunkowania wewnętrzne
dobra sieć drogowych powiązań komunikacyjnych,
znaczne walory i zasoby oraz dobry stan środowiska przyrodniczego,
wyposażenie gminy w wodociąg
znaczący potencjał ludzki
rezerwy zdolności produkcyjnej w przetwórstwie rolno-spożywczym,
dostępność terenów pod inwestycje
oferty lokalizacyjne dla potencjalnych inwestorów
zainteresowanie gmin sąsiednich w wykorzystaniu walorów przyrodniczych dla
rozwoju własnej gminy (powołanie związku gmin)
możliwość wykorzystania walorów powołanego Stobrawskiego Parku Krajobrazowego
bliskość potencjalnego rynku zbytu (miasta wojewódzkiego, powiatowego)
Tabela 47. Zagrożenia rozwoju gminy Pokój
Uwarunkowania zewnętrzne
spadek dynamiki rozwoju gospodarczego
spadek siły nabywczej społeczeństwa, zmiany preferencji konsumpcyjnych społeczeństwa
spadek dynamiki zainwestowania zagranicznego w Polsce
wysokie koszty przeprowadzania kilku reform w państwie
niezadowolenie w sektorze rolnictwa
osłabienie wspierania rolnictwa, gospodarki żywnościowej
spadek liczby małych i średnich podmiotów gospodarczych
niestabilna sytuacja finansów publicznych
nakładanie na samorządy terytorialne nowych obowiązków bez zabezpieczenia
finansowego
niekorzystna polityka fiskalna państwa
słaby rozwój usług dla wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich
niekorzystna polityka państwa w zakresie budownictwa mieszkaniowego
pogarszanie się bezpieczeństwa publicznego i wzrost patologii społecznych
niski poziom finansowania infrastruktury społecznej przez budżet państwa
stały wzrost wydatków ponoszonych przez społeczeństwo na edukacje i ochronę zdrowia
zbyt słabe stymulowanie rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego w województwie
niski przyrost naturalny, starzenie się społeczeństwa
wysoki stopień bezrobocia, znaczne rozmiary ubóstwa wśród mieszkańców wsi
97
odpływ młodzieży wykształconej do większych miast
98
c.d. tabeli 47
Uwarunkowania wewnętrzne
zagrożenie bezrobociem strukturalnym
niski przyrost naturalny, starzenie się społeczeństwa
emigracje zarobkowe do Niemiec
niedobory w wyposażeniu w infrastrukturą techniczną
małe zainteresowanie inwestorów gminą
Walory gminy predysponują jej obszar do wykorzystania turystycznego, rolniczego,
rybackiego i rozwoju przemysłu drzewnego. Wszystkie elementy infrastrukturalne,
organizacyjne i społeczne przeszkadzające w rozwoju tych dziedzin działalności są
zagrożeniem dla rozwoju gminy.
Prowadzone działania inwestycyjne, edukacyjne i organizacyjne nie mogą jednak naruszać stanu środowiska przyrodniczego.
Pogodzenie rozwoju gospodarczego z ochroną środowiska jest bardzo trudne. Wiele inwestycji (np. wykonanie wodociągów,
kanalizacji, oczyszczalni ścieków, podniesienia standardu dróg oraz dalsza rozbudowa ich sieci) pociąga za sobą konieczność
ingerowania w krajobraz, który jest jednym z podstawowych walorów tego terenu. Jest to możliwe, lecz konieczna jest wyjątkowa
dbałość o stan środowiska podczas realizacji inwestycji na wszystkich jej etapach. Konieczna jest kontrola oddziaływania tych
inwestycji na krajobraz i bioróżnorodność. Przy braku takiego nadzoru i skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom utracony zostanie
krajobraz - podstawowy zasób gminy warunkujący jej rozwój.
99
3.3. Cele strategiczne
Strategia opracowywana jest dla wskazania kierunków rozwoju gminy w okresie 1520 lat. Zawarte w niej wytyczne powinny stanowić również determinantę jej rozwoju. Dla
osiągnięcia celów nadrzędnych powinny być realizowane cele główne.
Ze względu na zmieniające się otoczenie społeczne i techniczne, na zmienność
środowiska gospodarczego i przyrodniczego pod wpływem realizacji strategii konieczne
będzie jej stałe uzupełnianie i korygowanie w zakresie zadań szczegółowych, natomiast cele
nadrzędne powinny pozostawać niezmienne.
Cele nadrzędne strategii:
1. Osiągnięcie wysokiej jakości życia mieszkańców gminy - poziom życia zbliżony do
standardów krajów Unii Europejskiej.
2. Zachowanie w optymalnym stopniu zasobów naturalnych gminy (walorów
krajobrazowych i przyrodniczych).
3. Rozwój kulturowy mieszkańców gminy w oparciu o tradycje i zasoby kultury
materialnej i niematerialnej występujące na terenie i w sąsiedztwie gminy.
Realizacja nadrzędnego celu strategicznego nr 1 wymaga realizacji celów głównych.
1. A) Nowoczesna infrastruktura
Zadania szczegółowe:
 budowa i modernizacja istniejącej kanalizacji na terenie całej gminy w technologii
zapewniającej minimalne koszty krajobrazowe i minimalne oddziaływanie na
środowisko,
 budowa odpowiedniej ilości oczyszczalni ścieków zdolnych do obsługi mieszkańców i
ewentualnego ruchu turystycznego (agroturystyka, ekoturystyka, zielone szkoły)
dobrze wkomponowanych w krajobraz miejscowości – w miejscowościach w których
to jest możliwe wykorzystanie przerzutu ścieków poza granice Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego,
 rozwiązanie zagospodarowania ścieków hodowlanych generowanych na obszarze
gminy przez budowę odpowiedniej liczby zbiorników, płyt gnojowych oraz nadzór nad
poprawnością
wykorzystania
ścieków
i
odpadów
hodowlanych
(nawozów
organicznych),
 rozbudowa wodociągu gminnego dla zapewnienia dostawy wody mieszkańcom
miejscowości jeszcze nie zwodociągowanych,
100
 budowa gazociągu i zaopatrzenie w gaz mieszkańców – ograniczanie zużycia paliw
stałych do ogrzewania mieszkań i wody na cele gospodarcze,
 rozwój miejsc niezbędnych dla obsługi ruchu turystycznego z zachowaniem wiejskiego
klimatu miejscowości, w których prowadzona będzie działalność agroturystyczna,
 poprawa stanu czystości gminy – poprawa estetyki
 wykorzystanie
turystyczne
linii
kolejowej
na
terenie
Stobrawskiego
Parku
Krajobrazowego – utrzymanie na niej ruchu lokalnego (jeżeli zostanie to uzgodnione z
gminami na terenie parku krajobrazowego),
 budowa obwodnicy drogowej dla Zieleńca i Pokoju po analizie jej wpływu na warunki
funkcjonowania infrastruktury lokalnej, w tym zwłaszcza analizie wpływu na
atrakcyjność turystyczną i możliwość jej rozwoju,
 budowa traktów pieszych – chodników we wszystkich miejscowościach gminy,
 wyznaczenie i budowa tras rowerowych do lokalnej komunikacji oraz tras o
charakterze turystycznym, w tym kulturowo-przyrodniczej (rowerowe i piesze ścieżki
przyrodniczo-dydaktyczne).
1. B) Miejsca pracy
Zadania szczegółowe:
 stworzenie programów wspierania drobnej przedsiębiorczości oraz ich realizacja,
 ułatwienia w pozyskiwaniu pozwoleń na budowę przez mieszkańców gminy poprzez
przejęcie i prowadzenie tych zadań od starostwa,
 w porozumieniu z urzędami pracy kontynuowanie programu robót publicznych (budowa
chodników, kanalizacji, ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych, tras turystycznych,
utrzymanie czystości na tych trasach),
 zachęcenie społeczności lokalnej do włączenia się w organizowane przez gminę oraz inne
organizacje działające na terenie gminy imprezy,
 realizacja inwestycji na terenie gminy przy udziale społeczności lokalnej,
 pomoc przy pozyskiwaniu pracy sezonowej za granicą,
 powołanie gminnego centrum edukacji dla wielofunkcyjnego rozwoju wsi,
 pomoc w tworzeniu gospodarstw agroturystycznych,
 pomoc w przebranżowieniu części rolników na produkcję metodami tzw. ekologicznymi
oraz organizacji zbytu tego typu produktów,
 wyznaczenie terenów pod inwestycje i ich uzbrojenie,
 rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego,
101
 dalszy rozwój usług,
 stworzenie sprzyjających warunków do efektywnego zarządzania,
 rozwój szpitalnictwa sanatoryjno-rehabilitacyjnego oraz ośrodków pomocy.
1.C) Ochrona zdrowia
Zadania szczegółowe:
 rozwój edukacji prozdrowotnej,
 wprowadzenie do praktyki zdrowotnej działalności lekarzy rodzinnych ,
 ułatwienie dostępu do lekarzy specjalistów (organizacja przyjazdu mammobusów, grup
lekarzy: urologów, pulmunologów itd.),
 poprawa wyposażenia ośrodka zdrowia,
 rozwój działalności szpitala w Pokoju,
 stworzenia bazy sanatoryjnej i możliwości rekonwalescencji na terenie gminy,
 utworzenie domu (domów) opieki społecznej.
Realizacja nadrzędnego celu strategicznego nr 2 wymaga realizacji celów głównych.
2.A) Ochrona walorów krajobrazowych
Zadania szczegółowe
 zachowanie struktury zabudowy miejscowości,
 przeznaczanie pod zabudowę tylko terenów nadających się do tego celu – obszary
występowania gleb odpowiednich klas,
 zachowanie lub zwiększenie udziału zbiorników wodnych w krajobrazie oraz
wprowadzenie ich do wykorzystania turystycznego (wędkarstwo, rekreacja na wodzie –
kajakarstwo, rowery wodne, łodzie wiosłowe),
 ochrona wydm przed degradacją (erozją),
 budowa punktów widokowych wraz z niezbędną dla przyjęcia zwiedzających
infrastrukturą (z wykorzystaniem np. robót interwencyjnych),
 ograniczenie powstawania dróg o nawierzchniach szczelnych – asfaltowych i
betonowych – na rzecz brukowanych,
 przywrócenie dawnej świetności istniejącym w gminie Pokój zabytkowym parkom.
2.B) Ochrona bioróżnorodności
Zadania szczegółowe:
 objęcie zabiegami ochronnymi położonych na terenie gminy pomników przyrody,
 powołanie nowych pomników przyrody,
102
 szczegółowa analiza przyrodnicza obszaru gminy pod kątem wytypowania obszarów o
cechach użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, stanowisk
dokumentacyjnych oraz powołanie takich form ochrony i zabezpieczenie ich
funkcjonowania,
 wytypowanie ostoi zwierzyny i objęcie ich ochroną,
 ograniczenie dostępu do obszarów występowania roślin i zwierząt chronionych w celu
ich zachowania,
 włączenie społeczności lokalnej do czynnej ochrony roślin i zwierząt,
 bieżąca likwidacja powstających nielegalnych wysypisk i procederu zaśmiecania
otoczenia,
 zaprzestanie odprowadzania ścieków bytowych i gospodarczych oraz odpadów
gospodarczych w miejsca przypadkowe (lasy, zadrzewienia śródpolne, wyrobiska),
 zwiększenie na obszarach otwartych liczby zadrzewień śródpolnych oraz poszerzenie
miedz,
 stworzenie warunków do gniazdowania na mokradłach ptaków wodnych i wodnobłotnych,
 opracowanie gminnego informatora o zwierzętach gminy (we współpracy ze związkiem
łowieckim, organizacjami ornitologicznymi itp.),
 utworzenie stanowisk obserwacji ptaków,
 rozszerzenie edukacji młodzieży szkolnej w zakresie walorów i zasobów środowiska
lokalnego.
2.C) Zachowanie zabytków
Zadania szczegółowe:
 analiza zagrożenia zabytków w gminie i potrzeb renowacji (restauracji) oraz możliwości
finansowania tych działań,
 realizacja czynnej ochrony zabytków poprzez wspieranie działań renowacyjnych i
restauratorskich prowadzonych przez właścicieli – pozyskiwanie prywatnych osób do
udostępniania obiektów zabytkowych do zwiedzania,
 wzmożenie dbałości o obiekty zabytkowe będące we władaniu gminy,
 poprawa stanu pomników i kapliczek przydrożnych (wprowadzenie tablic – tabliczek –
informacyjnych o ich historii),
 komponowanie zabytków z architekturą nowopowstającą w sposób nie burzący ładu
architektonicznego,
103
 podnoszenie standardu wyposażenia obiektów zabytkowych z pełnym zachowaniem ich
walorów architektonicznych – możliwa zmiana przeznaczenia i użytkowania lecz
pierwotne funkcje powinny być upamiętnione odpowiednimi informacjami (np.
tablicami).
Realizacja nadrzędnego celu strategicznego nr 3 wymaga realizacji celów głównych.
3.A) Inwestycje
Zadania szczegółowe:
 budowa lub adaptacja budynku na gminne centrum edukacji ekologicznej (najlepiej w
bezpośrednim sąsiedztwie parku w Pokoju,
 urządzenie boisk sportowych w każdej miejscowości,
 urządzenie ogólnodostępnego basenu,
 utworzenie parków rekreacyjno-edukacyjnych w każdej wsi,
 utworzenie muzeum lasu.
3.B) Eksponowanie tradycji lokalnych
Zadania szczegółowe:
 analiza tradycji i folkloru miejscowego,
 wybór i pomoc w kultywowaniu zapomnianych zwyczajów (w tym przywrócenie lub
opracowanie herbów miejscowości itp.),
 pomoc w uruchamianiu usług i działalności o charakterze tradycyjnym (np. kowalstwo,
pszczelarstwo, szkółki jeździeckie, garncarstwo),
 wprowadzenie do imprez: wiejskich kuligów, wyścigów saniami, biegów narciarskich,
święta karpia itp. w celu integracji społeczności lokalnych,
 organizacja imprez kulturalnych (w tym folklorystycznych) lub sportowych o zasięgu
regionalnym i większym,
 zwiększenie liczby imprez integrujących społeczności poszczególnych miejscowości
(uroczyste rocznice budowy kościoła, powstania OSP, budowy pierwszego stawu itp.),
 udział grup reprezentantów gminy w imprezach regionalnych z emblematami gminy (targi
świąteczne w Bierkowicach k.Opola, targi turystyki, ogólnopolskie przeglądy zespołów
artystycznych, konkursy OSP itp.).
3.C) Edukacja powszechna
Zadania szczegółowe:
 wykorzystanie walorów i funkcji Stobrawskiego Parku Krajobrazowego do utworzenia
pracowni, oddziału zamiejscowego uczelni wyższej z oddelegowaną kadrą do
104
prowadzenia badań historycznych, socjologicznych, przyrodniczych obszaru Parku i
wchodzących w jego skład gmin (wykorzystanie tych informacji w popularyzacji wiedzy
wśród mieszkańców poprzez pogadanki, odczyty, spotkania sołeckie, wspólne działania
na rzecz np. ochrony środowiska przyrodniczego danej miejscowości, ostoi zwierzyny
występującej w pobliżu itp.),
 utworzenie filii powszechnego uniwersytetu ludności wiejskiej na terenie gminy w lub
pomoc w utworzeniu takiego ośrodka w gminie sąsiedniej,
 organizacja lub pomoc w przeprowadzeniu kursów dokształcających dla rolników i
pozarolniczej ludności wiejskiej – nt. rolnictwa ekologicznego, rybactwa śródlądowego,
organizacji małej firmy, własnej działalności gospodarczej, korzyści spółek cywilnych,
dbałości o zdrowie na wsi itp.)
 rozbudzenie aspiracji edukacyjnych
 zwiększenie liczby osób z wykształceniem średnim i wyższym,
 nowe propozycje w zakresie zagospodarowania wolnego czasu dla młodzieży i osób
dorosłych.
Mierniki oceny realizacji wytyczonych celów
1.A) Nowoczesna infrastruktura
- procent osób korzystających z gazociągu,
-
procent osób korzystających z wodociągu,
-
procent osób korzystających z kanalizacji,
-
procent ścieków generowanych w gminie poddanych oczyszczeniu,
-
procent gospodarstw prowadzących hodowlę w technologii „uszczelnionej”,
-
m3 wytworzonych ścieków hodowlanych,
-
obrót przedsiębiorstw przetwórstwa rolno-spożywczego,
-
ilość gospodarstw domowych zgłaszających się do konkursu na najładniejszy dom,
najładniejsze obejście,
-
liczba tablic informujących o walorach i historii gminy,
-
liczba miejsc obsługi turystów,
-
liczba km tras ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych w gminie,
-
liczba km chodników w gminie,
1.B) Miejsca pracy
- procent bezrobocia,
-
roboczogodziny robót interwencyjnych,
105
-
osobo-dni pracy za granicą,
-
godziny dydaktyczne zrealizowane przez gminne centrum edukacji,
-
liczba osobodni przyjętych wczasowiczów/liczba gospodarstw agroturystycznych,
-
liczba osobodni kuracjuszy (osób przebywających na leczeniu),
1.C) Ochrona zdrowia
- godziny dydaktyczne,
-
liczba pacjentów objętych działaniem lekarzy rodzinnych,
-
liczba osób przebadanych przez specjalistów podczas wszystkich akcji,
-
liczba akcji badania ludności przez specjalistów,
-
nakłady w złotych na podniesienie standardu wyposażenia ośrodka zdrowia i szpitali
(sanatoriów).
2.A) Ochrona walorów krajobrazowych
- powierzchnia zbiorników wodnych,
-
kwota pozyskana i wydatkowana na ochronę krajobrazu,
-
liczba osób odwiedzających punkty widokowe (przebywająca na wypoczynku w pobliżu
punktów widokowych - na terenie miejscowości),
-
km dróg o utwardzonej nawierzchni nieasfaltowej.
106
2.B) Ochrona bioróżnorodności
- kwota wydatkowana na ochronę pomników przyrody/liczba pomników,
-
liczba nowo powołanych pomników przyrody,
-
kwota wydatkowana na ostoje zwierzyny,
-
liczba
roboczogodzin
przepracowanych
na
rzecz
ochrony
środowiska
przez
mieszkańców/liczba mieszkańców miejscowości,
-
liczba zlikwidowanych dzikich wysypisk/liczby rozpoznanych dzikich wysypisk,
-
liczba drzew nasadzonych poza lasami i parkami,
-
liczba wykorzystywanych stanowisk do obserwacji ornitologicznych,
-
godziny dydaktyczne przeprowadzonych zajęć nt. walorów i zasobów środowiska
lokalnego,
2.C) Zachowanie zabytków
- kwota wydatkowana (z budżetu + dotacje + nakłady osób fizycznych) na naprawę
zabytków będących w „rękach prywatnych”,
-
kwota wydatkowana (z budżetu + dotacje + nakłady osób fizycznych) na naprawę
zabytków będących własnością gminy,
-
liczba odnowionych kapliczek,
-
liczba opracowanych tablic informacyjnych o zabytkach i kaplicach/ liczba tablic
umieszczonych na zabytkach i kaplicach,
-
dochód/liczba funkcjonujących zakładów prowadzących wyłącznie lub również rzemiosło
tradycyjne,
-
liczba zorganizowanych imprez/ilość lat,
-
liczba imprez w których gmina reprezentowana była przez przedstawicieli/ ilość lat.
3.C) Edukacja powszechna
- liczba tematów badawczych realizowanych na terenie gminy/ilość lat,
-
liczba osób starszych dokształcających się/liczba mieszkańców gminy,
-
liczba uczestników kursów dokształcających/liczba kursów,
-
liczba osób z wykształceniem średnim i wyższym/liczba mieszkańców gminy,
-
liczba młodzieży biorąca udział/liczba imprez (zabaw, szkoleń, kursów, klubów
dyskusyjnych, organizacji sportowych) pozaszkolnych skierowanych do młodzieży,
-
liczba imprez pozaszkolnych skierowanych do młodzieży.
4. Wskazanie kierunków dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego
gminy Pokój
107
4.1. Kierunki wielofunkcyjnego rozwoju gminy (Krystyna Dubel)
„Rozwój turystyki na obszarach
chronionych pozwoli przyciągnąć
turystów, jeżeli zostaną ocalone
nieprzeliczalne na pieniądze wartości
przyrody i lokalnej kultury”
Eko- i agroturystyka
Duża
różnorodność
walorów
przyrodniczo-krajobrazowych
i
kulturowych
Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i stanowiącego jego otulinę obszaru chronionego
krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie sprawia, że gminy położone na tym terenie mają
możliwość wielofunkcyjnego rozwoju. Konieczne jest jednak przekształcenie gospodarki na
wsiach tak, by obok rolnictwa rozwijać się mogły pozostałe funkcje: leśnictwo, turystyka,
ochrona przyrody i krajobrazu. Aby przyszłość wsi położonych na analizowanym terenie
miała nie tylko koniunkturalny wymiar, w strategiach rozwoju gmin przewidzieć należy
działania, które umożliwią:

zharmonizowany rozwój społeczno-gospodarczy służący poprawie standardów życia
(równoważenie rozwoju), gospodarowanie zasobami środowiska przyrodniczego i
kulturowego, integrowanie społeczności lokalnych wokół wspólnych programów
rozwoju, wykorzystanie lokalnego potencjału i zasobów zawartych w przyrodzie,
majątku, dorobku kulturalnym i zasobach ludzkich,

wprowadzenie ewentualnych zmian w dotychczasowych planach zagospodarowania
przestrzennego minimalizujących kolizje funkcji i wprowadzających ład przestrzenny.
Przyjmując założenie, że szczególnym zasobem gminy Pokój położonej na terenie
parku krajobrazowego i obszaru chronionego krajobrazu są walory przyrodnicze, w
szczególności osobliwości przyrody żywej, walory użytkowe wyrażone w takich parametrach
jak krajobraz i jego elementy (w tym stawy hodowlane) oraz walory kulturowe – w
planowanym rozwoju gospodarczo-społecznym gminy uwarunkowania te winny zostać
efektywnie wykorzystane.
Przykład wielu obszarów cennych przyrodniczo (np. Sudety, Bieszczady, Pojezierze
Mazurskie) dowodzi, że różne formy turystyki mogą aktywizować gospodarkę na tych
terenach. Żeby jednak obszary predysponowane do pełnienia funkcji turystycznej mogły ją
pełnić – sposób zagospodarowania terenów winien minimalizować zagrożenia wynikające
z nowej formy jego eksploatacji.
Zagospodarowanie terenu dla potrzeb turystycznych to między innymi:
108

budowa infrastruktury gospodarczej i usługowej, której obiekty (motele, pola namiotowe,
restauracje, bary, parkingi, stajnie wynajmujące konie) winny być lokalizowane w
miejscach łatwo dostępnych (otulinach parków, wzdłuż dróg dojazdowych),

budowa urządzeń sanitarnych i śmietników,

wytyczenie tras dydaktycznych z informacją i łatwo dostępnymi folderami,

urządzenie dróg, ścieżek, punktów widokowych i miejsc biwakowania (w tym stoły do
posiłków i ławy do wypoczynku) wzdłuż wytyczonych szlaków z zamieszczonymi przy
nich informacjami,

urządzenie ścieżek rowerowych i tras do jazdy konnej.
Na rozwój infrastruktury turystycznej składa się wiele różnorodnych działań mających
na celu:

uświadomienie miejscowej ludności (między innymi przez odpowiednie odczyty,
broszury, rozmowy) możliwości i atrakcyjności terenów przez nich zamieszkiwanych,

możliwość pozyskania kredytów, które będą mogły być przeznaczone na urządzenia
sanitarne a także tworzenie bazy noclegowej.
Turystyka i rekreacja wywołują w środowisku przyrodniczym szereg niekorzystnych
zmian, których skala zależy od:

charakteru przystosowania środowiska przyrodniczego do pełnienia funkcji turystycznych
czy rekreacyjnych, czyli sposobu jego zagospodarowania,

natężenia ruchu turystycznego, będącego efektem zapotrzebowania na dobra oferowane
przez przyrodę,

odporności tegoż środowiska na użytkowanie turystyczno-rekreacyjne.

zachowań turystów czy rekreantów w środowisku przyrodniczym.
Niewłaściwe (niezgodne z wymogami środowiska) zagospodarowanie przestrzenno-
funkcjonalne może wpłynąć niekorzystnie na walory środowiska przyrodniczego.
Zmniejszenie presji turystów na środowisko może nastąpić w wyniku wprowadzenia szeregu
działań organizacyjno-planistycznych. Nie da się jednak sterować zachowaniem turystów.
Kształtowanie właściwych zachowań turystów w kontakcie z przyrodą to wyzwanie dla
edukacji (formalnej i nieformalnej).16
16
Szerzej na ten temat: Alicja Krzymowska-Kostrowicka, Zachowania turystyczno-rekreacyjne w przyrodzie i
ich skutki. (w:) Rola turystyki w edukacji przyrodniczej społeczeństwa, AWF w Poznaniu, Poznań 1996, s. 1318.
109
Dla złagodzenia skutków środowiskowych wynikających z penetracji turystów
niezbędnym jest wyznaczenie i opis ścieżek przyrodniczych w parku. W opisie należy zwrócić
uwagę na wszystkie składniki środowiska.
Poza obszarami objętymi różnymi formami ochrony trasa ścieżek może prowadzić
przez teren nie objęty ochroną, a przydatny w edukacji przyrodniczej, np. ciekawe obiekty
przyrodnicze (drzewa pomnikowe, użytki ekologiczne i głazy narzutowe) w sąsiedztwie
zabudowy mieszkalnej.
Zadaniem ścieżki jest prezentacja typowych dla danego regionu form ukształtowania
terenu wraz z charakterystyczną roślinnością. Dla ułatwienia korzystania ze ścieżek winny
one być oznakowane, a dla umożliwienia samodzielnego zwiedzania przez turystów należy
opracować przewodniki i foldery.
Tworzenie ścieżek na obszarach cennych przyrodniczo – to szansa na właściwe
ukierunkowanie ruchu turystycznego, szczególnie na terenach postulowanych do objęcia
ochroną rezerwatową. Ścieżki przyrodnicze umożliwiają autentyczne i efektywne korzystanie
z najpopularniejszej formy rekreacji – jaką jest turystyka piesza. Ten rodzaj turystyki sprzyja
utrwalaniu pozytywnego stosunku człowieka do środowiska i kształtowania właściwego typu
zachowań w stosunku do niego. Poznawanie środowiska przyrodniczego wyrabia
emocjonalny stosunek do przyrody. Pozwala lepiej rozumieć zagrożenia i mobilizuje do
samoedukacji.
Proponowane w parkach krajobrazowych formy turystyki to eko- i agroturystyka. Pod
pojęciem ekoturystyka rozumiemy taką formę turystyki, która aktywnie zbliża do natury, daje
bliższe i pełniejsze poznanie związków człowieka z otaczającym go środowiskiem na
poziomie istotnego, indywidualnego doświadczenia. Tak pojęta turystyka nie jest oparta na
systemie zakazów, ale ma w sposób dynamiczny i indywidualny spełniać rolę wychowawczą i
kulturotwórczą. Ta forma turystyki zyskuje na znaczeniu wśród grupy turystów, która ceni
sobie kontakt z naturą, preferując zdrowy styl życia i związany z nim tzw. ekologiczny
wypoczynek. Ekoturystyka tym różni się od dotychczas funkcjonującej turystyki, że nie
narusza podstawowych parametrów środowiska przyrodniczego.
Agroturystyka – to forma turystyki oferująca pobyty u rodzin wiejskich, prowadzących
gospodarstwa rolne oraz zróżnicowane możliwości rekreacji w oparciu o zasoby gospodarstw
chłopskich i specyficzne walory obszarów wiejskich.
Warunkiem rozwoju agroturystyki są między innymi:
-
walory przyrodniczo-kulturowe gminy (rejonu),
110
-
atrakcyjność krajobrazu, w tym cieki wodne, zbiorniki, stawy, zróżnicowana rzeźba
terenu,
-
specyfika rejonu (wsi, gminy) jak np.: duże powierzchnie lasów, użytków rolnych, mały
udział terenów zurbanizowanych i przemysłowych,
-
szczególne atrakcje turystyczne, w tym: zbieractwo, wędkarstwo, możliwość jazdy konnej
i sportów wodnych,
-
przystosowanie domów rolników i obejść wiejskich do przyjęcia turystów.
Każda wieś o walorach krajobrazowych i zachowanej historycznej strukturze może
pełnić funkcję wsi agroturystycznej. Jednak na rozwój tej formy turystyki mają duży wpływ
czynniki zewnętrzne takie jak: inwestycje komunalne (wodociągi, kanalizacja, oczyszczalnie
ścieków, system gospodarki odpadami, modernizacja dróg, telefonizacja) i ochrona
środowiska.
Do podstawowych zadań samorządu gminy położonej na obszarach cennych
przyrodniczo powinna należeć ocena możliwości rozwoju form wypoczynku, a co się z tym
wiąże, ocena korzyści i kosztów działalności turystycznej w gminie. Istotną rolą samorządu
terytorialnego jest wkład w rozwój infrastruktury wsi, bez której agroturystyce trudno się
rozwijać. Warunkiem rozwoju agroturystyki jest zaopatrzenie w wodę, uporządkowana
gospodarka ściekowa, zaopatrzenie w gaz przewodowy, telefonizacja, modernizacja i budowa
dróg.
Ważnym zadaniem dla gminy wspólnie z jej mieszkańcami jest dbałość o estetyczny
wygląd wsi. Dla tych celów więcej uwagi poświęcić należy kulturze życia w miejscu
zamieszkania, więcej dbałości o czystość własnych obejść i posesji. Niezbędna jest także
stanowczość władz lokalnych w egzekwowaniu od obywateli postanowień ustawy o
utrzymaniu czystości i porządku w gminach.17 Jeżeli każdy zadba o ład. porządek, kulturę
życia wokół siebie i będzie zwracał uwagę na otoczenie, nie będzie potrzebna akcja tego typu
jak, np. „sprzątanie świata” itp. Uwarunkowania rozwoju agroturystyki przedstawia rys. 10.
Agroturystyka jest szansą dla społeczeństwa lokalnego na:

uzyskanie dodatkowych dochodów,

możliwość uzyskania korzystnych kredytów na budowę i rozbudowę obiektów
gospodarczych,

rozwój rolnictwa ekologicznego jako skutecznego sposobu ochrony środowiska na
obszarach wiejskich,
Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 1996, nr 132, poz. 622 z
późniejszymi zmianami). Ustawa weszła w życie 1 stycznia 1997 r.
17
111

rozwój przetwórstwa ekologicznych surowców, handel, edukację, doradztwo, itp.,

zwiększoną sprzedaż produktów rolnych z gospodarstwa,

rozwój kulturalny – organizowanie występów folklorystycznych, prezentację sztuki
ludowej (jarmarki, kiermasze),

wzrost dbałości społeczności lokalnej o stan środowiska przyrodniczego wsi i wygląd
zagród i obejść wiejskich,

rozbudzenie świadomości ekologicznej społeczeństwa.
Wsie atrakcyjne turystycznie winny mieć własne programy rozwoju turystyki, w
których uwzględnić należy takie podstawowe przesłanki jak:

walory przyrodniczo-krajobrazowe i wartości klimatyczno-zdrowotne,

atrakcyjność
elementów
zainwestowania
wsi
oraz
bezpośrednich
czynników
przyrodniczych, rzutujących na wybór i zróżnicowanie form turystyki w danej
miejscowości (w tym uruchomienie „zielonej szkoły”),

relacje pomiędzy wielkością terenów o pozytywnych cechach fizjograficznych dla
zabudowy, a wielkością zasięgu obszarów dostępnych do penetracji turystycznej i
bezpośredniej rekreacji,

możliwość
prawidłowego
wyodrębnienia
przestrzennego
funkcji
obszarów
zainwestowania, w celu zapewnienia właściwych warunków rozwoju przestrzennego wsi,
jako jednostki osadniczej o określonym kierunku gospodarki rolnej,

możliwość kształtowania odpowiednich powiązań komunikacyjnych i zapewnienia
infrastruktury technicznej.
Prywatni inwestorzy i gmina poprzez planowanie przestrzenne winni tworzyć system
zachęt dla rozwoju agroturystyki. Ta forma działalności na obszarach wiejskich winna być
rozpatrywana jako jeden z elementów wielofunkcyjnego rozwoju wsi i aktywizacji rozwoju
środowiska lokalnego. Na wsiach niezbędna jest rozbudowa infrastruktury towarzyszącej
turystyce (zwłaszcza usługowej i kulturalnej), dbałość o stan środowiska, estetykę oraz wzrost
sanitacji wsi.
Rozwój eko- i agroturystyki w gminie mógłby stać się motywacją do:

wzrostu zainteresowań przyrodniczych społeczeństwa,

zdobywania wiadomości o środowisku i problemach związanych z jego użytkowaniem,

kształtowania postaw proekologicznych,

aktywnego uczestnictwa w rozwiązywaniu problemów środowiskowych.
112
Wprowadzenie na wieś różnych form turystyki wiąże się z koniecznością
zastosowania nowoczesnych form kształcenia, oświaty, doradztwa rolniczego i socjalnobytowego.
Do najważniejszych instytucji regionalnych i ogólnopolskich zajmujących się
turystyką wiejską, a w tym agroturystyką należą:

Stowarzyszenie Agroturystyczne

Fundacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne”

Ośrodki Doradztwa Rolniczego – propagują one na wsi rozwój agroturystyki jako
alternatywnego źródła dochodu i możliwości ograniczania bezrobocia. Zajmują się
prowadzeniem działalności szkoleniowej poprzez organizowanie kursów, szkoleń,
pokazów dla rolników podejmujących działalność agroturystyczną oraz udostępniających
swoją bazę wypoczynkowo-rekreacyjną. Udzielają konsultacji w zakresie przygotowania
i wyposażenia gospodarstwa, jego estetyki, warunków sanitarnych, żywienia, kalkulacji
kosztów oraz przepisów obowiązujących w agroturystyce.

Izby Rolnicze – do ich zadań należą działania w zakresie rolnictwa, w tym rozwoju
infrastruktury rolnictwa i wsi, podnoszenia kwalifikacji osób zatrudnionych w rolnictwie,
a także kształtowanie świadomości ekologicznej producentów rolnych.
Instytucją rządową wspierającą przemiany strukturalne obszarów wiejskich jest Agencja
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Udzielane przez ARiMR kredyty preferencyjne
mogą być wykorzystane między innymi na sfinansowanie nakładów związanych z
modernizacją i adaptacją budynków mieszkalnych i budynków towarzyszących na kwatery
agroturystyczne i infrastrukturę z tym związaną.
Udzieleniem preferencyjnych kredytów i dotacji przeznaczonych między innymi na
rozwój agroturystyki i wypoczynku na terenach wiejskich zajmuje się także Europejski
Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej.
Wśród trzynastu jednostek osadniczych gminy Pokój predyspozycjami do pełnienia
funkcji wsi letniskowych charakteryzują się miejscowości: Ładza, Krogulna, Żabieniec,
Pokój, Jagienna, Świerczowskie, Fałkowice, Dąbrówka Dolna, Siedlice, Zawiść, Kozuby.
Wśród wymienionych obok Pokoju – siedziby władz samorządowych – znacząca rola
przypada wsi Ładza, położonej w otoczeniu kompleksów leśnych, w bliskiej odległości od
siedziby gminy. Szczególnym atutem tej wsi jest fakt usytuowania na jej terenie siedziby
Dyrekcji Opolskich Parków Krajobrazowych. Zasadnym wydaje się również zlokalizowanie
na jej terenie „zielonej szkoły”. Żeby wymienione wsie mogły pełnić nowe funkcje niezbędne
jest ich turystyczne zagospodarowanie.
113
Rolnictwo ekologiczne
System gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie
gospodarstwa określamy jako rolnictwo ekologiczne. Produkcja metodami ekologicznymi to
sposób uzyskania produktu rolnictwa, w którym zastosowano w możliwie największym
stopniu naturalne metody produkcji nie naruszając równowagi przyrodniczej.
Rolnictwo ekologiczne prowadzi produkcje w cyklu zamkniętym, nie stosuje „chemii”
w postaci nawozów ani pestycydów, dodatków do pasz nie występujących w naturze. Stosuje
wyłącznie własne nawozy organiczne. Zachwaszczeniu zapobiega przez odpowiedni
płodozmian, należyte zagęszczenie łanu, szkodliwe chwasty niszczy mechanicznie lub przy
użyciu swoistych homeopatycznych preparatów biologicznych. Przed chorobami i
szkodnikami chroni rośliny za pomocą naturalnych pestycydów organicznych i mineralnych
oraz działań profilaktycznych. Zwierzęta gospodarskie hodowane są w warunkach możliwie
najbardziej zbliżonych do tych, jakie panują w przyrodzie, uwzględniając przy tym wrodzone
reakcje i podstawowe potrzeby poszczególnych gatunków. Pokarm dla zwierząt pochodzi z
danego gospodarstwa.
Podstawowym założeniem rolnictwa ekologicznego, jest produkcja żywności w
systemach technologicznych, zapewniających utrzymanie równowagi biologicznej. W tym
celu propaguje się stosowanie odpowiednich płodozmianów roślin uprawnych dla
konkretnych warunków glebowo-klimatycznych i gospodarczych. Jest to podstawowy
warunek powstrzymywania degradacji i zmęczenia gleby, ograniczenia zabiegów
chemicznych stosowanych przy monokulturach. Wskazane jest także stosowanie zabiegów
agrotechnicznych przy pełnym uwzględnieniu zasad fotosyntezy i jej intensyfikacji celem
uzyskania wyższych efektów produkcyjnych przy mniejszych nakładach.
Celem rolnictwa ekologicznego jest nieszkodliwa dla środowiska i energooszczędna
produkcja pełnowartościowych fizjologicznie płodów. Na podstawie obserwacji całościowych
próbuje się optymalnie wykorzystać lokalne warunki siedliskowe oraz możliwie całkowicie
(bez dopływu substancji z zewnątrz) zamykać obieg materii organicznej i składników
pokarmowych (rys. 11).
Gospodarstwa ekologiczne należą do najbardziej wydajnych energetycznie i
ekonomicznie. Ideą gospodarowania ekologicznego jest oszczędzanie energii, szczególnie tej
pochodzącej z nieodnawialnych źródeł oraz optymalizacji produkcji, czyli taki maksymalny
114
plon jaki można uzyskać bez degradacji gleby i wody, taka produkcja zwierzęca, która w jak
największym stopniu wykorzystuje własne pasze.
Rolnik stosujący zasady rolnictwa ekologicznego ma obowiązek oczyszczania
ścieków (jeśli we wsi nie ma oczyszczalni), selekcji i utylizacji odpadów stałych, jak
najlepszego urządzenia krajobrazu wiejskiego.
Stan środowiska i sposób produkcji w gospodarstwie ekologicznym podlega stałej
kontroli, której wyniki są podstawą do nadania lub do przedłużenia atestu o kolejny rok.
Dotychczas w Polsce problematyka rolnictwa ekologicznego nie wzbudzała szerszego
zainteresowania mimo, że rolnictwo to ma w naszym kraju duże tradycje. W stosunku do
innych państw europejskich liczba certyfikowanych gospodarstw ekologicznych w Polsce jest
mała (około 500 gospodarstw, których łączna powierzchnia wynosi 10 000 ha).
Za rozwojem rolnictwa ekologicznego przemawiają fakty, w tym:

dostarcza pełnowartościową żywność

poprawia wynik ekonomiczny gospodarstw poprzez korzystanie z premii cenowej,

wzbogaca lokalny rynek i umożliwia potencjalny eksport produktów rolnych,

chroni i zwiększa bioróżnorodność,

zmniejsza negatywne oddziaływania rolnictwa konwencjonalnego na jakość wód i koszty
związane z ich oczyszczaniem,

stanowi realną barierę dla rozprzestrzeniania się genetycznie modyfikowanej żywności.
Produkcja żywności metodami ekologicznymi zalecana jest szczególnie na obszarach
przyrodniczo cennych, a za takie uważa się, poza parkami narodowymi, parki krajobrazowe i
obszary chronionego krajobrazu.
Funkcjonujące na tych terenach gospodarstwa rolne są przeważnie niewielkie i nisko
dochodowe, rolników charakteryzuje niski stopień świadomości ekologicznej. Dla
przyspieszenia wprowadzania rolnictwa ekologicznego konieczna jest:

promocja edukacji ekologicznej dzieci, młodzieży i różnych grup społecznozawodowych,

dokształcanie rolników w zakresie metod produkcji, przetwórstwa i zbytu,

wsparcie finansowe państwa dla gospodarstw przestawiających profil produkcji,

rozwój infrastruktury produkcyjno-handlowej na terenach wiejskich.
W przeciwieństwie do państw UE do 1999 roku ta forma rozwoju rolnictwa nie była
wspierana przez państwo. Od 1999 roku w gospodarstwach podejmujących i produkujących
115
metodami ekologicznymi przyznawane są dotacje dla każdego hektara upraw (roślin
rolniczych, warzyw, sadów, plantacji jagodowych, łąk, pastwisk). 18
Wymogi stawiane rolnictwu ekologicznemu, warunki prowadzenia produkcji i
przetwórstwa metodami ekologicznymi, sposób kontroli i certyfikacji gospodarstw określa
ustawa o rolnictwie ekologicznym.19 Ustawa reguluje kompleksowo określony system
produkcji w rolnictwie. Produkcja żywności metodami ekologicznymi jest trudna i
pracochłonna, wymagająca wiedzy o prawach rządzących przyrodą, dużej uczciwości i
rzetelności. Rekompensatą za duży wkład pracy rolnika jest fakt, że za żywność ekologiczną
można uzyskać wyższą cenę w kraju, jest na nią także duże zapotrzebowanie za granicą.
W trudnych warunkach transformacji polskiego rolnictwa ekologizacja tego działu
gospodarki jest alternatywą na zagospodarowanie nadmiaru siły roboczej na obszarach
wiejskich i zwiększenie dochodów gospodarstw rolnych.
Wzorem państw Unii Europejskiej uzasadnienie znajduje zwiększenie procentowego
udziału użytków rolnych przeznaczonych pod uprawy metodami ekologicznymi.
W naszym kraju największe szanse rozwoju ma sadownictwo, warzywnictwo, niektóre
gałęzie produkcji zwierzęcej, uprawy rzepaku, roślin strączkowych jadalnych i paszowych.
Wzrasta również zapotrzebowanie na produkcję surowców pochodzenia naturalnego takich
jak: len, konopie, nasiona oleiste, zioła, przyprawy (dla potrzeb przemysłu: włókienniczego,
farmaceutycznego, kosmetycznego). Polską specjalnością może stać się przetwórstwo i
produkcja żywności o wysokich walorach ekologicznych i zdrowotnych. Model rodzinnego
gospodarstwa rolnego ma korzystne warunki do rozwoju tego sektora.
Ważną determinantą ułatwiającą pełną integrację polskiego rolnictwa z rolnictwem
UE jest jak najszybsze zniwelowanie luki prawnej w dziedzinie ochrony środowiska. W
proekologicznej restrukturyzacji polskiego rolnictwa znaczącą rolę winno zająć pozyskiwanie
i wykorzystywanie środków unijnych. Przed Polską stoją wyzwania związane z zdolnością do
absorpcji pomocy unijnej.
Wysokość dotacji bezpośredniej wynosi od 75 do 230 złotych/ha w roku poprzedzającym uzyskanie atestu i
50 do 200 złotych/ha dla gospodarstw już posiadających atest. Wysokość dotacji uzależniona jest od całkowitej
powierzchni gospodarstw (do 50 ha przysługuje 100% dotacji).
19
Ustawa z 16 marca 2001 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 2001, nr 38, poz. 452).
18
116
*
*
*
Wprowadzenie ekologicznych metod produkcji rolnej w gminie Pokój (i nie tylko) stwarza
potrzebę współdziałania rolników z władzami gminy, Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego,
Izbą Rolniczą, a między rolnikami winny tworzyć się grupy producentów.
Na rozwój tej formy gospodarowania istnieje możliwość uzyskania pomocy
finansowej z funduszy krajowych i zagranicznych.
Słabe gleby i duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych tej gminy (na 666 gospodarstw
indywidualnych 225 to gospodarstwa do 2 ha i 221, gospodarstw od 2 do 5 ha jest 221 – to
dodatkowy argument za wprowadzeniem rolnictwa ekologicznego.
Szczególne predyspozycje do prowadzenia gospodarstw metodami ekologicznymi
charakteryzują się miejscowości: Ładza, Siedlice, Kopalina, Dąbrówka Dolna, Domaradzka
Kuźnia, Świerczowskie, Jagienna, Zieleniec.
Uzasadnienie znajduje również zalesianie gruntów rolnych o niskim potencjale
produkcyjnym.20 Pozwoli to na dodatkowe zatrudnienie rolników przy nasadzeniu,
pielęgnacji, poprawie infrastruktury leśnej itp. W art. 3.1 cytowanej ustawy grunty rolne
będące częścią gospodarstwa rolnego lub stanowiącego jego całość może być przeznaczony
do zalesienia jeżeli jest gruntem klasy VI lub V, okresowo zalewanym, zdegradowanym w
rozumieniu ustawy z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych.
20
Ustawa z 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. 2001, nr 73, poz. 764).
117
4.2. Działalność edukacyjna dla potrzeb wielofunkcyjnego rozwoju gminy (Krystyna Dubel)
Konieczność tworzenia i realizacji programów zrównoważonego rozwoju na terenach
wiejskich związana jest z pojawieniem się nowych, nieznanych dotychczas społeczności
lokalnej problemów gospodarczych, społecznych i ekonomicznych.
W procesie przygotowania konkretnych programów rozwoju gospodarczego i ochrony
przyrody na terenach przyrodniczo cennych (w ujęciu krajowym i regionalnym) wyłania się
potrzeba odpowiedzi na 2 pytania:

co czynić musi wieś na rzecz całokształtu ochrony przyrody, oraz

co czynić powinno społeczeństwo kraju dla ochrony ekosystemów żywicielskich, trwałej
produkcji bezpiecznej żywności i zabezpieczenia miejsc rekreacji.
Opracowując program rozwoju gminy wyeksponowano rolę społeczeństwa. Bowiem o
powodzeniu strategii rozwoju decydować będą nie tylko przyjęte założenia i prezentowane
treści, lecz przede wszystkim zaangażowanie społeczeństwa w ich realizację i utożsamianie
się z nią.
Praca wykonywana bez przekonania nie daje efektów. Idea realizowana bez wiary
przestaje być ideą. Czy zawsze o tym pamiętamy? Musimy zdać sobie sprawę, że z
momentem przyjęcia programu ekorozwoju społeczeństwo zamieszkujące dany teren staje się
niezależnie od chęci współodpowiedzialne za realizację tego programu na równi z
przyrodnikami, ekologami, politykami i działaczami gospodarczymi. Jeżeli nie uda się
przekonać ogółu społeczeństwa do programu, zostanie on skazany na fiasko. Konieczne jest
zatem, aby dobrze opracowany program edukacyjny, adresowany do całego społeczeństwa,
wyprzedzał wdrożenie strategii. Program taki powinien spełniać dwie zasadnicze funkcje:
1. edukacyjną (podniesienie wiedzy i świadomości ekologicznej społeczeństwa),
2. informacyjną (informacja o celach opracowanej strategii ekorozwoju oraz o szansach
jakie stwarza ona dla społeczności lokalnej).
Realizacja ekologicznej polityki państwa stwarza potrzebę podjęcia szybkich działań
organizacyjnych, w wyniku których stworzony zostanie odpowiadający potrzebom system
kształcenia społeczeństwa, w tym społeczności wiejskiej dla potrzeb wielofunkcyjnego
rozwoju.
Działania zmierzające do wprowadzenia zasad racjonalnego gospodarowania
zasobami przyrody często napotykają na opór. Obok różnych przyczyn tego stanu rzeczy
istotne znaczenie ma głęboko zakorzenione w świadomości społecznej „eksploatacyjne”
podejście do problemów przyrodniczych. Zmianę takiego podejścia może spowodować
118
jedynie właściwa edukacja ekologiczna, której ważnym elementem jest popularyzacja wiedzy
o środowisku przyrodniczym i jego reakcjach na antropopresję.
Podstawowe znaczenie ma upowszechnienie założenia, że rozwój zrównoważony nie
oznacza braku postępu, a strategia zmierzająca do zoptymalizowania relacji człowiekśrodowisko nie jest skierowana przeciwko rozwojowi społecznemu.
Jednym z założonych celów zmierzających do poprawy warunków życia i pracy
mieszkańców gminy jest:

rozwój
infrastruktury
społeczno-gospodarczej
stanowiącej
podstawowy
warunek
aktywizacji obszarów wiejskich;

promowanie i wspieranie podejmowania działalności gospodarczej;

rozwój różnych form szkolenia oraz doradztwa, co stwarzyłoby możliwości podjęcia
działalności pozarolniczej lub podjęcia pracy poza gospodarstwem, przyczyniłoby się do
likwidowania zarejestrowanego bezrobocia.
Strategia wielofunkcyjnego rozwoju gminy nakłada na oświatę i służby doradcze
szczególne obowiązki dotyczące aktywnego uczestnictwa w procesie przejmowania przez
wieś ciągle nowych funkcji sprzyjających urozmaiceniu działalności gospodarczej
przyspieszającej przemiany strukturalne.
Występujące na obszarach wiejskich różne formy działalności gospodarczej powinny
się rozwijać, ale musi to być rozwój w zgodzie z przyrodą – rozwój zrównoważony.
Planowanie takiego rozwoju wyrażać się winno dążeniem do:

zgodności charakteru i struktury zagospodarowania przestrzennego z cechami i walorami
środowiska przyrodniczego;

zgodności poziomu i intensywności zagospodarowania z naturalną chłonnością
środowiska21 i jego odpornością na degradację;

eksponowania wartości i walorów krajobrazowych środowiska i ich zharmonizowania z
zagospodarowaniem w jeden krajobraz kulturowy;

tworzenia warunków przestrzennych zapewniających ochronę unikalnych wartości i
walorów środowiska przyrodniczego i antropogenicznego;

tworzenia warunków przestrzennych umożliwiających odzyskanie utraconej równowagi
ekologicznej.
Chłonność turystyczna dla terenów dopuszczonych do powierzchniowej penetracji wyrażana jest liczbą osób
na ha lub na km2, a dla terenów, gdzie ruch turystyczny może się odbywać tylko liniowo wzdłuż wyznaczonych
szlaków wyrażana jest liczbą osób na metr lub kilometr bieżący szlaku.
21
119
Aby środowisko przyrodnicze na terenie gminy nie było degradowane przez
niewłaściwą gospodarkę, konieczne jest wprowadzenie do szkół programów, w których
eksponowane będą prawa przyrody i ekosystemów.
Znajomość
dynamiki
środowiska
jest
niezbędna
dla
zrozumienia
dróg
rozprzestrzeniania się szkodliwych substancji włączanych do obiegu wód i atmosfery,
przenikających następnie poprzez skażoną glebę do poszczególnych ekosystemów
naturalnych oraz upraw, a więc i do produktów żywnościowych.
Do zadań edukacyjnych, obok upowszechniania zasad i sposobów racjonalnej
gospodarki zasobami naturalnymi, należy kształtowanie umiejętności:

kompleksowego patrzenia na środowisko, z uwzględnieniem jego różnorodnych aspektów
i wewnętrznych powiązań,

oceny stanu środowiska i podejmowania działań na rzecz jego ochrony, a także wdrażanie
zasad kultury obcowania z szeroko pojętą przyrodą.
Wymienione
aspekty
ekologiczne
winny
zostać
włączone
do
programów
edukacyjnych przygotowujących dla potrzeb gminy specjalistów z zakresu:

rolnictwa ekologicznego;

przetwórstwa rolno-spożywczego;

agroturystyki;

infrastruktury technicznej;

sanitacji wsi;

melioracji wodnych;

zagospodarowania obszarów wiejskich;

ochrony przyrody, inżynierii i ochrony środowiska;

obsługi ekonomicznej rolnictwa i gospodarki żywieniowej.
Warunkiem realizacji kształcenia dla ekorozwoju jest dobre przygotowanie nauczycieli
i innych osób związanych z edukacją ekologiczną.22
Zadania władz samorządowych gminy w odniesieniu do edukacji środowiskowej
społeczności lokalnej to m.in.:

zapewnienie dla potrzeb szkolnictwa odpowiednio wykształconej kadry kierowniczej i
nauczycieli,

dbałość o stworzenie szkołom warunków materialnych (środki dydaktyczne) niezbędnych
do realizacji nowatorskich programów nauczania,
Szerokie informacje na ten temat: K. Dubel, Kształcenie nauczycieli dla potrzeb edukacji środowiskowej na
wsi (w:) Nauczyciel 2000-plus, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2001, s. 32-40.
22
120

wspieranie
działań
nauczycieli
wdrażających
autorskie
programy
edukowania
środowiskowego,

propagowanie kształcenia różnych grup społeczno-zawodowych w zakresie ochrony i
kształtowania środowiska (w tym także szkolenie rolników dla potrzeb rolnictwa
ekologicznego i agroturystyki),23

popieranie działań szkół w pracach na rzecz rozwijania kultury ekologicznej społeczności
lokalnej (np. konkursy na czystą wieś, prezentację zagród i obejść wiejskich
przystosowanych do potrzeb agroturystyki, popularyzowanie wprowadzania do upraw
mniej znanych gatunków warzyw),

promowanie działań społeczności lokalnej na rzecz przygotowania wsi dla celów turystyki
wiejskiej,

prezentowanie na sesjach rad sołeckich wyników prac młodzieży szkolnej dotyczących:
-
wiedzy na temat walorów przyrodniczych regionu, gminy,
-
analizy zagrożeń środowiska we wsi, czy rejonie usytuowania szkoły i działań
podejmowanych dla poprawy tego stanu,
-
zbierania surowców wtórnych, segregowania śmieci,
-
działań na rzecz ochrony przyrody (w tym: dbałość o obiekty chronione – drzewa
pomnikowe, użytki ekologiczne, rośliny prawem chronione), porządkowania i
upiększania terenów wiejskich (w tym zakładanie ogródków szkolnych, dbałość o
estetykę parku w Pokoju i zieleń przydrożną),
-
propagowania wiedzy o walorach przyrodniczo-krajobrazowo-kulturowych (stałe
konkursy pod hasłem „Chrońmy przyrodę”), ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych
wyznaczonych w gminie,
-
raportów z badań monitoringu środowiska.
Edukację społeczności wiejskiej należy realizować poprzez:

opracowanie i wprowadzenie do szkół nowych programów, które oprócz treści
niezbędnych do ogólnego wykształcenia, zawierałyby również szerokie informacje o
skutkach irracjonalnej gospodarki w środowisku przyrodniczym (np. stosowanie środków
ochrony roślin nie zawsze z zachowaniem ostrożności i okresów karencji, przenawożenie
Szerzej na ten temat: K. Dubel, Edukacja środowiskowa różnych grup społeczno-zawodowych w programach
ekorozwoju gmin (w:) Kształcenie ekologiczne dorosłych, Zeszyty naukowe nr 23, Instytut Badań
Edukacyjnych, Warszawa 1998, s. 95-107.
23
121
pól gnojowicą) i zasadach racjonalnego użytkowania gruntów (np. dostosowanie
wielkości dawek nawozowych do rodzaju gleb i inne),

edukację nieformalną w szkołach, w tym organizowanie kółek zainteresowań, takich jak:
ochrona środowiska, rolnictwo ekologiczne, turystyka wiejska,

aktywne włączanie młodzieży do prac na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego wsi i
gminy,

szerzenie oświaty ekologicznej wśród dorosłych.
Programy nauczania dla szkół wiejskich winny zostać dostosowane do warunków
przyrodniczo-gospodarczych gminy. Należy w nich uwzględniać zakładany rozwój wsi, w
tym wykorzystanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych dla rozwoju
turystyki wiejskiej.
W szkołach zawodowych o profilu rolniczym należy uruchomić specjalizacje w
zawodach pokrewnych lub związanych z rolnictwem (np. przetwórstwo, rolnictwo
ekologiczne, turystyka wiejska). Zasadne jest także uruchomienie nowych specjalizacji w
zakresie infrastruktury technicznej, zagospodarowania obszarów wiejskich, ochrony
przyrody.
W szerszym niż do tej pory zakresie włączać należy młodzież w prace porządkowe dla
wsi, powierzać młodzieży opiekę nad chronionymi obiektami przyrodniczymi i dobrami
kultury materialnej, uczyć dbałości o najbliższe otoczenie (zagrody wiejskiej).
Doprowadzenie do zrozumienia ochrony jako konieczności warunkującej nie tylko
przetrwanie, ale również rozwój społeczny i gospodarczy winno być celem działań
szkoleniowych uświadamiających i popularyzatorskich.
Nowe wyzwania rozwojowe powodują, że obok szkolnictwa różnych szczebli,
wprowadzania do szkół nowych programów, nowych specjalizacji pilną koniecznością jest
podnoszenie kwalifikacji zawodowych społeczności lokalnej (szkolenia specjalistyczne,
doradztwo).
Przeszkolenie zawodowe i doradztwo winno uwzględniać zarówno potrzeby rynku
pracy, jak i przyszłe potrzeby gospodarki. Programy edukacyjne powinny być zróżnicowane
w zależności od potrzeb społecznej czy zawodowej grupy, której dotyczy kształcenie.
Szkoleniami należałoby objąć tych wszystkich, których praca zawodowa i społeczna
może najszybciej przynieść widoczną poprawę środowiska, a jednocześnie zyskać wsparcie
współobywateli.
Działania
edukacyjne
powinny
prowadzić
do
wychowania
społeczeństwa
przekonanego o równorzędności celów społecznych i ekologicznych oraz o potrzebie
122
racjonalnego gospodarowania środowiskiem. Pierwszoplanową rolę w kształtowaniu nowego
sposobu myślenia o środowisku odgrywać będą konkretne, przemyślane i uwzględniające
problematykę środowiska decyzje gospodarcze, przykłady racjonalnego użytkowania jego
zasobów, skutecznej walki z marnotrawstwem, efektywne, chroniące środowisko urządzenia,
wprowadzanie nowych „czystych” technologii itd.
Od czasu przejęcia przez gminy nadzoru nad szkołami, na samorządzie spoczywa
odpowiedzialność za funkcjonowanie szkół podstawowych i ponadpodstawowych. W jego
gestii leży wiec zapewnienie formalnej edukacji środowiskowej młodzieży. Samorząd
powinien wspierać realizowane przez szkołę formy edukacji dla ekorozwoju, a w
szczególności:

tworzenie pracowni ekologicznych,

realizację przez nauczycieli programów autorskich z zakresu edukacji ekologicznej,

realizacje przez szkołę międzynarodowych i krajowych programów edukacji ekologicznej
(tzw. projektów),

prowadzenie przez nauczycieli zajęć pozalekcyjnych z zakresu ochrony środowiska,

organizowanie sesji popularnonaukowych promujących walory gminy,

działalność szkoły na rzecz edukacji ekologicznej rodziców.
O dużym zaangażowaniu w edukację ekologiczną nauczycieli z gimnazjum w Pokoju
świadczy bardzo aktywne włączanie się w realizację projektu „Czysta Odra – szkolny
monitoring środowiska”.
Drugim równie ważnym zadaniem samorządu gminy jest edukacja dla ekorozwoju
dorosłej części społeczeństwa.
Szczególną rolę w analizowanej gminie winny stanowić szkolenia osób, które zechcą
podjąć działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego, agroturystyki, obsługi turystów.
Funkcjonujące na tym terenie dwie szkoły podstawowe i jedno gimnazjum nie
sprostają oczekiwaniom w zakresie edukacji – dla potrzeb wielofunkcyjnego rozwoju gminy.
Uzasadnienie znajduje uruchomienie szkoły o profilu zawodowym przygotowującej młodzież
do przyszłych zadań.
Dla promocji gminy Pokój i walorów przyrodniczo-krajobrazowo-kulturowych
Stobrawskiego Parku Krajobrazowego uzasadnienie znajduje również zorganizowanie w
analizowanej gminie „zielonej szkoły”. Jej szczególnym atutem byłyby zajęcia terenowe
prowadzone przez nauczycieli miejscowego gimnazjum (biologów, geografów) znających
uwarunkowania parku. celem jej uruchomienia byłoby umożliwienie kontaktu z przyrodą –
młodzieży szkolnej województwa opolskiego.
123
4.3. Tworzenie bazy dla rozwoju turystyki kwalifikowanej i edukacyjnej
(M. Juszczyszyn-Pieczonka, J. Kubok)
Współczesna turystyka staje się jedną z najsilniej rozwijających się gałęzi
gospodarek. Wspomagana przez lepszą komunikację drogową czy lotniczą oraz wzrost
wolnego czasu odgrywa znaczącą rolę w tworzeniu narodowego produktu globalnego dla
wielu krajów.
Jednak turystyka nie może się rozwijać bez odpowiedniej infrastruktury
turystyczno-rekreacyjnej. Pozyskanie gości odwiedzających region uzależnione jest od
dobrze przygotowanej bazy, na którą składają się między innymi: wytyczone ścieżki dla
pieszych, trasy rowerowe, punkty widokowe czy ścieżki dydaktyczne. Dobrze wytyczone
w terenie i oznakowane ścieżki i trasy dają możliwość poznania walorów i osobliwości
regionu zachęcając do ponownego przyjazdu.
Punkty widokowe
Na terenie gminy Pokój, położonej w większości w granicach Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego, autorzy wytypowali siedem miejsc do lokalizacji punktów widokowych.
Potencjalne miejsca lokalizacji punktów widokowych usytuowane są w okolicach:
Krzywej Góry, Siedlic, Domaradza, Lubnowa i Dąbrówki Dolnej.
1. Punkt widokowy „Krzywa Góra”
Punkt widokowy wyznaczono w proponowanym zespole przyrodniczokrajobrazowym „Łąki nad Budkowiczanką” (rys. 12). Trasa do punktu widokowego
prowadzi wzdłuż wydm porośniętych drzewostanem. Na jednej z nich odkryto stanowisko
archeologiczne – XIII wieczne grodzisko. Wieżę widokową można usytuować na
niewielkim wzniesieniu powstałym podczas budowy stawów hodowlanych.
Jest to doskonałe miejsce do obserwacji wielu bytujących w tym rejonie ptaków i
zwierzyny łownej (np. saren, dzików, jeleni). Rozpościerający się krajobraz stanowią
liczne stawy hodowlane z niewielkimi wysepkami pośrodku, piaszczyste wydmy (niektóre
z nich mają odsłonięte zbocza) i okalające je podmokłe łąki przecięte przepływającą
Budkowiczanką. Podczas wędrówki można zapoznać się z wieloma gatunkami roślin
typowych dla podmokłych łąk.
2. Punkt widokowy „Winna Góra”
124
Punkt widokowy wyznaczono przy kompleksie stawów hodowlanych Gospodarstwa
Rybackiego Lasów Państwowych w Krogulnej przy drodze krajowej nr 454 OpoleNamysłów około 1,7 km od Krzywej Góry (rys. 12).
Jest miejsce skąd można obejrzeć typowy krajobraz stawów, na których prowadzona jest
gospodarka rybacka. Stawy te otoczone drzewostanem leśnym są miejscem bytowania
wielu gatunków ptaków wodnych. Zaobserwować można typową roślinność porastającą
brzegi stawów wzdłuż utworzonych grobli.
3. Punkt widokowy „Przy stawach”
Punk widokowy wyznaczono w kompleksie stawów w odległości około 2,5 km na
południowy zachód od drogi krajowej nr 454 Opole-Namysłów (rys. 13). Trasa do punktu
widokowego biegnie w kierunku Nowych Siłokowic, przez las tzw. „Drogą Pokojską”.
Wieżę widokową proponuje się usytuować nad stawem przy niewielkim moście.
Z wyznaczonego punktu oglądać będzie można krajobraz licznych stawów hodowlanych z
wysepkami w otoczeniu drzewostanu leśnego. Występują tu również tereny podmokłe i
rozlewiska tworzące się w okolicach przepływającej Budkowiczanki. Jest to doskonałe
miejsce by obserwować wiele ciekawych gatunków ptaków bytujących na tym terenie i
gatunki flory charakterystycznej dla terenów podmokłych.
4. Punkt widokowy „Siedlice”
Punkt widokowy wyznaczono za miejscowością Siedlice, przy moście nad Stobrawą (rys.
14). Trasa do punktu widokowego prowadzi drogą Pokój-Karłowice (około 2,5 km),
następnie drogą powiatową z Pokoju do Siedlic (około 3 km w kierunku zachodnim),
miejscowość Siedlice a dalej drogą gruntową w kierunku Bielic (około 1 km na
południowy zachód od zabudowań miejscowości w kierunku rzeki Stobrawy).
Z wyznaczonego punktu widokowego można będzie obserwować krajobraz nizinny –
typowy dla Stobrawskiego Parku Krajobrazowego – przecięty meandrującą Stobrawą, łąki
z niewielkimi oczkami wodnymi i remizami, egzemplarz dębu szypułkowego o szerokiej
kulistej koronie (proponowany do objęcia ochroną) i otaczający ten teren drzewostan
leśny. Ze względu na bliskie sąsiedztwo stawów hodowlanych zaobserwować tu można
przelatujące liczne gatunki ptaków wodnych, bytującą w okolicznych lasach zwierzynę i
występujące gatunki roślin typowych dla łąk tego terenu.
5. Punkt widokowy „Domaradz”
Punkt widokowy wyznaczono na łące za miejscowością Domaradz, w odległości około 1
km na zachód od zabudowań wsi (rys. 15). Usytuowanie tego punktu na płaskim terenie
daje możliwość obserwowania krajobrazu nizinnego poprzecinanego licznymi ciekami –
dopływami Bogacicy z licznymi łozami i zakrzaczeniami wierzbowymi. W dali widoczne
są niewielkie zalesione wzniesienia okolic Świerczowa.
W odległości około 1 km wybudowano stawy hodowlane, które stanowić będą miejsce
bytowania wielu gatunków ptaków wodno-błotnych, co daje możliwość ich obserwacji.
6. Punkt widokowy „Lubnów” – punkt dydaktyczny
125
Punkt widokowy wyznaczono przy drodze powiatowej z Lubnowa do Domaradzkiej Kuźni
w odległości około 0,5 km od Lubnowa (rys. 16). Wyznaczone miejsce to wydma z
częściowo odsłoniętym zboczem, a częściowo porośnięta drzewostanem iglastym. Stanowi
doskonałe miejsce do przeprowadzania zajęć dydaktycznych z geografii czy środowiska. U
podnóża wydmy znajdują się niewielkie oczka wodne powstałe po eksploatacji piasku z
roślinnością typową dla terenów podmokłych.
Jednak teren ten jest bardzo zaśmiecony zwłaszcza u podnóża wydmy, wzdłuż brzegów
oczka wodnego. Składowane odpady bytowo-gospodarcze należałoby usunąć, co
wpłynęłoby na poprawę estetyki tego terenu.
7. Punkt widokowy „Dąbrówka Dolna”
Punkt widokowy zlokalizowany jest w odległości około 3,5 km od Dąbrówki Dolnej w
kierunku południowo-wschodnim (rys. 17). Trasa do punktu prowadzi drogą powiatową
około 3 km z Dąbrówki Dolnej do Święcin, dalej drogą leśną około 1,5 km w kierunku
południowym.
Punkt widokowy usytuowano na najwyższej w tym rejonie wydmie, porośniętej
drzewostanem świerkowo-sosnowym. Wydmy tworzą niewielkiej szerokości pasmo.
Wydmy w części południowej są wyższe, nieco niższe schodzące tarasowo znajdują się w
części północnej. Cały teren porośnięty jest licznymi gatunkami mchów, borówką czarną i
borówką brusznicą.
126
Trasy rowerowe
Obok turystyki pieszej popularną formą turystyki kwalifikowanej staje się turystyka
rowerowa. Daje ona możliwość przebywania na świeżym powietrzu, sprawnego i
szybszego przemieszczania się po terenie. Rowerem można dotrzeć do miejsc
najciekawszych pod względem przyrodniczym, krajobrazowym czy kulturowym.
Trasy rowerowe zazwyczaj wytyczane są tak, aby poruszać się nie tylko po szlakach
komunikacyjnych, ale także drogami leśnymi i polnymi, co znacznie ją wzbogaca w
walory krajoznawcze. Jednak muszą być one dobrze oznakowane by można było
swobodnie poruszać się po terenie. Początek trasy rowerowej powinien być zaopatrzony w
tablicę informacyjną zawierającą informacje dotyczące między innymi:
-
całkowitej długości trasy,
-
potencjalnego czasu jej pokonywania (z odpoczynkami i bez odpoczynków),
-
miejsc przystankowych,
-
ogólnej oceny trudności trasy,
-
ciekawostek i osobliwości w jej pobliżu.
Gmina Pokój poprzez swoją wysoką lesistość, licznie występujące stawy i rozbudowaną
sieć rzeczną stanowi doskonały obszar do uprawiania turystyki rowerowej.
Zaproponowane przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w Opolu trasy
rowerowe umożliwiają poznanie walorów i osobliwości przyrodniczo-krajobrazowych
Stobrawskiego Parku Krajobrazowego. PTTK zaproponowało wytyczenie pięciu tras
rowerowych, z których dwie zostały wytyczone i oznakowane w 2002 r. (z Karłowic do
Pokoju i z Zagwiździa do Pokoju).
Trasa 1 rozpoczyna się w miejscowości Pokój przy ul. Wojska Polskiego. Jej przebieg
wyznaczony został przez miejscowości: Jagienna, Wilczą Budę, Zagwiździe, Grabice,
Młodnik, Radomierowice, Święciny, Dąbrówkę Dolną. Z miejscowości tej proponuje się
poprowadzić trasę nad stawy (okoliczne prywatne kąpielisko), dalej do Domaradzkiej
Kuźni i Paryża, a następnie drogą leśną w kierunku ruin leśniczówki, a stamtąd do Pokoju
(wjazd od ul. 1 Maja).
Trasa 2 również rozpoczyna się w miejscowości Pokój przy ul. Wojska Polskiego. Jej
przebieg wyznaczony został przez miejscowości: Jagienną, Wilczą Budę, Zagwiździe.
Dalej polną drogą wzdłuż Budkowiczanki przez Murów (gdzie jest wodny tartak) do
Czarnej Wody, Winnej Góry i przez park do Pokoju (wjazd od ul. Wolności).
Trasa 3 rozpoczyna się w Pokoju przy ul. Kościelnej. Jej przebieg proponuje się
poprowadzić polną drogą w kierunku prywatnych stawów hodowlanych do
proponowanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Łąki nad Budkowiczanką”.
Następnie przez miejscowości: Lubienie, Siołkowice Stare, Chróścicki Młyn, Kwaśno,
Chróścice, Ameryka, Kaniów, Ładza, Grabczok, Okoły, Czarna Woda, Winna Góra do
Pokoju (wjazd od ul. Wolności).
Trasa 4 rozpoczyna się w Pokoju przy ul. Brzeskiej. Jej przebieg proponuje się
poprowadzić przez miejscowości Siedlice, Przygorzele, Bąkowice, Mąkoszyce, Rogalice,
Nowy Świat, Tarnowiec, Kurznie, Stobrawa, Stare Kolnie, Karłowice, Kuźnica Katowska
do Pokoju (wjazd od ul. Brzeskiej).
127
Trasę 5 proponuje się rozpocząć w Pokoju przy ul. 1 Maja. Jej przebieg poprowadzić
drogą koło cmentarza żydowskiego, dalej drogą leśną do Żabieńca, Domaradza, polną
drogą wzdłuż cieku do Fałkowic, Pieczysk, Starościna, i Dąbrowy. Następnie przez
Krogulną, szosą Wołczyn-Brzeg, leśną drogą do Pokoju (wjazd od ul. Brzeskiej).
Przebieg otwartych tras rowerowych został zaznaczony na mapie – Uwarunkowania
przyrodnicze Stobrawskiego Parku Krajobrazowego – załącznik.
Ścieżki przyrodnicze
Ścieżki przyrodnicze to trasy przeznaczone dla osób bardziej zainteresowanych poznaniem
bogactwa flory, fauny terenu, przez który zostały poprowadzone. Przygotowane zostały
głównie z myślą edukowania młodzieży szkolnej poprzez osobisty kontakt z przyrodą. Są
to przeważnie szlaki do pokonywania pieszo. Dobrze oznakowanie (mapa przebiegu trasy,
czas przejścia), wzbogacone tablicami informacyjnymi (edukacyjnymi) na wyznaczonych
przystankach mogą poszerzać wiadomości nie tylko dzieci, ale również dorosłych. Nie
należy zapominać o umieszczaniu znaków przypominających o zasadach zachowania się
na trasie ścieżki.
W gminie Pokój pracownicy Dyrekcji Stobrawskiego Parku Krajobrazowego
zaproponowali poprowadzenie ścieżki przyrodniczej o nazwie „Dolina Budkowiczanki” z
miejscowości Ładza (siedziby Dyrekcji Stobrawskiego Parku Krajobrazowego) przez
zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Łąki nad Budkowiczanką” do miejscowości Krzywa
Góra.
Zaproponowano dwa warianty wyznaczenia trasy ścieżki. Łącznie zaproponowano 10
miejsc–przystanków o nazwach: „Rośliny łąk”, „Ptaki drapieżne”, „Świerszcze”, „Gdzie
mieszkają ptaki”, „Elementy krajobrazu”, „Synantropizacja”, „Budkowiczanka”,
„Rozlewisko”, „Murawy piaskowe”, „Wydmy”.
Autorzy rozdziału proponują również wytyczenie ścieżki przyrodniczej przebiegającej z
Pokoju do Winnej Góry. Trasa rozpoczynałaby się w parku, dalej ścieżkami do pomnika
przyrody – sosny wejmutki. Kolejny przystanek proponuje się nad stawem w Winnej
Górze. Początek i koniec proponuje się w parku od ul. Wolności. Cały przebieg trasy
ścieżki uzależniony jest od wyników rozmów z właścicielami lub zarządcami gruntów,
głównie Lasów Państwowych.
Ścieżka umożliwiłaby zapoznanie się młodzieży szkolnej z wieloma gatunkami
dendroflory rodzimego i obcego pochodzenia. W centralnej części parku usytuowany jest
najstarszy egzemplarz sosny wejmutki w Polsce godny obejrzenia. Obok okazałych sosen
na uwagę zasługują egzemplarze buka pospolitego. Wokół oczek wodnych występują
liczne gatunki roślin wodno-błotnych. Nad stawem w Winnej Górze można będzie
zapoznać się z roślinnością charakterystyczną dla tego typu terenów i zaobserwować liczne
gatunki ptaków wodnych bytujących nad stawami. Zapoznać się również można z
typowymi siedliskami leśnymi tego terenu. W bliskiej odległości od zabudowań widoczne
ślady po dawnej winnicy – utworzone tarasy do nasadzeń winorośli. Po dawnych
okazałych budowlanych pozostały jedynie ruiny. Około 2 km na południowy wschód –
przy drodze Opole-Namysłów – zachowały się jeszcze elementy dawnej architektury
parkowej, strzelnica, „Ciemne Ganki”, Elisjum, Świątynia Matyldy na wyspie czy pomnik
cesarza Fryderyka I.
128
129
4.4. Proponowane kierunki rozwoju gospodarczego
Warunkiem ożywienia gospodarczego terenów wiejskich jest aktywizacja ludności
lokalnej. Narzędziem umożliwiającym kształtowanie przyszłości gminy jest strategia, w
której wskazane winny być działania minimalizujące zagrożenia i maksymalizujące szanse
rozwoju. Nowe inicjatywy gospodarcze poza rolnictwem dają możliwość zatrudnienia
ludności, są wskaźnikiem unowocześnienia terenów wiejskich.
Wybór przyszłych kierunków rozwoju zależy od uwarunkowań przyrodniczych, stanu
zagospodarowania, decyzji samorządu lokalnego, uwarunkowań społeczno-gospodarczych.
Opracowanie programu rozwoju gminy Pokój poprzedzone zostało:
1. Przeprowadzoną przez zespół w 2001 r. inwentaryzacją zasobów, walorów przyrodniczokrajobrazowych i kulturowych oraz zagrożeń gminy Pokój.
2. Analizą sporządzonych wcześniej opracowań, w tym:

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Pokój
(Główny projektant mgr Helena Nowik), Pokój 1999.

Miejscowego
planu
zagospodarowania
przestrzennego
wsi
gminnej
Pokój
(Opracowanie arch. Marek Przybylski, inż. Zbigniew Wydrych), Pokój 2001.

Prognozy
skutków
wpływu
ustaleń
miejscowego
planu
zagospodarowania
przestrzennego wsi Pokój na środowisko przyrodnicze (Autor opracowania prof. dr
hab. Krystyna Dubel, współpraca dr Mariusz Głowacki, mgr Małgorzata JuszczyszynPieczonka), Opole 2002.
3. Analizą materiałów źródłowych z gminy, danych Urzędu Statystycznego w Opolu,
Regionalnej Izby Obrachunkowej w Opolu.
4. Badaniami ankietowymi przeprowadzonymi przez zespół w 2002 r. wybranej losowo
grupy mieszkańców gminy.
Gmina Pokój położona w 90% w granicach Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i w
10% w granicach obszaru chronionego krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie w przyszłym
rozwoju gospodarczym, zgodnie z ustawą o ochronie przyrody24 winna uwzględniać
obowiązujące dla obszarów chronionych niektóre ograniczenia. Z definicji parku
krajobrazowego wynika, że grunty rolne, leśne i inne nieruchomości znajdujące się w
granicach parku krajobrazowego pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu.
Ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 r. (Dz. U. 1991, nr 114. poz. 492, z późniejszymi
zmianami).
24
130
Niemniej jednak w wydanym zarządzeniu wojewody opolskiego określone zostały
pewne ograniczenia w sposobie użytkowania tego obszaru parku. W parku krajobrazowym
oraz na obszarze chronionego krajobrazu ograniczona została możliwość lokalizowania
nowych obiektów mogących znacząco pogorszyć stan środowiska. Dla ochrony wyjątkowych
walorów przyrodniczo-krajobrazowych objętych ochroną prawną w zarządzeniu podane
zostały warunki, jakie dla tych celów określono. I tak zabrania się:

utrzymywania otwartych rowów i zbiorników ściekowych,

dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody
i zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz gospodarki rybackiej,

likwidowania małych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych,

wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych,

lokalizacji ośrodków chowu, hodowli – posługujących się metodą bezściółkową,

organizowania rajdów motorowych i samochodowych, pokazów lotów akrobacyjnych,

umieszczania tablic reklamowych poza obszarami zabudowanymi,

likwidowania zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych,

umyślnego zabijania dziko żyjących zwierząt, niszczenia nor, lęgowisk zwierzęcych,
tarlisk i złożonej ikry, ptasich gniazd oraz wybierania jaj,

wypalania roślinności i pozostałości roślinnych, wydobywania skał, minerałów, torfu oraz
niszczenia gleby,

wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem
obiektów związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym.
Analizowana gmina nie należy do obszarów o dużym stopniu uprzemysłowienia. Brak
dużych zakładów przemysłowych jest przyczyną wielu niekorzystnych zjawisk, w tym:
-
wysokiego bezrobocia,
-
nasilania się niezadowolenia społecznego,
-
obniżania się dochodu jednostkowego (liczonego na jednego mieszkańca),
-
spadku dochodów budżetu gminnego pozwalającego na prowadzenie inwestycji
komunalnych,
Większość podmiotów prowadzących działalność gospodarczą to zakłady osób
fizycznych. Wśród wielu branż niewielki procent stanowią zakłady przetwarzające drewno
(główny zasób tego terenu). Dominuje handel, brak jest również usług dla potrzeb
wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich.
131
Większe przedsiębiorstwa to gospodarstwa rybackie zajmujące się hodowlą i
sprzedażą ryb na lokalnych rynkach.
Ze względu na uwarunkowania przyrodnicze wskazane byłoby rozwinięcie
działalności w zakresie:
-
przetwórstwa drzewnego (w małym stopniu oddziałującego na środowisko),
-
rybactwa śródlądowego i drobnego przetwórstwa ryb słodkowodnych
-
przetwórstwa rolno-spożywczego,
-
hodowli z rozwiązaną utylizacją gnojówki, obornika i gnojowicy,
-
produkcji rolniczej oraz ogrodniczej,
-
produkcji rzemieślniczej o niskiej uciążliwości dla środowiska,
-
turystyki kwalifikowanej, agroturystyki, ekoturystyki,
-
kulturotwórczym,
-
naukowym (poprzez utworzenie pracowni, filii wyższej uczelni na terenie parku
krajobrazowego np. w siedzibie Opolskich Parków Krajobrazowych).
Niektóre
rodzaje
działalności
gospodarczej
wymagają
przygotowania
infrastrukturalnego. Zakładany rozwój turystyki wymusza potrzebę doinwestowania gminy
w zakresie:
-
bazy lokalowej,
-
bazy gastronomicznej,
-
usługowej,
-
sieci dróg, ścieżek, chodników,
-
informacji turystycznej,
-
urządzenia bazy turystycznej (pól namiotowych, biwakowych, miejsc parkingowych,
ambon, platform widokowych).
Uruchomienie w Stobrawskim Parku Krajobrazowym „zielonej szkoły”, dla której
najlepszym miejscem dla lokalizacji byłaby miejscowość Ładza (na terenie której mieści się
siedziba Opolskich Parków Krajobrazowych). Wraz z powołaniem „zielonej szkoły” winny
powstać punkty gastronomiczno-usługowe zaspakajające potrzeby przyjeżdżającej na ten
teren młodzieży szkolnej województwa opolskiego i nie tylko.
Gęsta sieć drogowa i dość dobry dojazd do gminy, przy jednoczesnym braku intensywnego
ruchu samochodowego, tworzą sprzyjające warunki do budowy i funkcjonowania domu
opieki nad osobami o ograniczonej zdolności przemieszczania się – np. „domy złotej
jesieni”, ośrodki pourazowej rehabilitacji ruchowej, ośrodki dla osób (dzieci)
niepełnosprawnych psychoruchowo. Bliskość wsi zapewnia możliwość prowadzenia
132
rehabilitacji przy pomocy zwierząt np. hippoterapia czy temu podobne. Dla rozpoczęcia
tego zadania konieczne jest jednak stworzenie infrastruktury dostosowanej dla obsługi
osób niepełnosprawnych (chodniki o obniżonych krawężnikach, podjazdy i windy do
urzędów, ośrodków zdrowia, sklepów, banków itp.).
Specyficzny mikroklimat okolic Pokoju sprawia, że funkcjonujący tu od lat jedyny w
województwie opolskim Szpital Reumatologiczno-Rehabilitacyjny w Pokoju mógłby zostać
rozbudowany przez co liczba osób korzystających z jego usług wzrosłaby, co jednocześnie
zwiększyłoby zapotrzebowanie na personel medyczny tego ośrodka. Zwarte kompleksy leśne
otaczające miejscowość predysponują ten teren do wszczęcia starań o uznanie go
miejscowością uzdrowiskową. Jest to jedyna tego typu placówka w województwie opolskim i
zasadnym wydaje się utworzenie centrum leczenia osteoporozy.
Znaczący udział użytków rolnych w strukturze użytkowania gruntów tej gminy, przy
słabych stosunkowo glebach, wysokie rozdrobnienie rodzinnych gospodarstw rolnych,
uzasadnia celowość tworzenia gospodarstw ekologicznych produkujących zdrową żywność.
Byłby to dodatkowy argument za tworzeniem podstaw pod rozwój agroturystyki na tym
terenie. Należy jednak podkreślić, że działalność agroturystyczna jest jedynie dodatkowym
źródłem dochodów dla rolników udostępniających swoje mieszkania dla przyjeżdżających z
zewnątrz osób. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze nie pozwalają na tym terenie
traktować tej działalności jako głównego źródła dochodów.
Bliskość od dużej aglomeracji miejskiej (30 km), stosunkowo łatwy i krótki czas
dojazdu, przy wyróżniających gminę walorach przyrodniczo-krajobrazowych mogłaby być w
ograniczonym stopniu wykorzystana do promowania jej wybranych terenów pod osadnictwo
jednorodzinne, w tym letniskowe. Uzasadnienie znajduje dostosowanie przyszłego
budownictwa do istniejącego charakteru zabudowy i układu osadniczego zgodnie z
otaczającym krajobrazem. Wyszukane budownictwo, np. zbyt wysokie, o niewłaściwej
konstrukcji dachów, zeszpeciłyby architekturę lokalnego krajobrazu. Żeby tak się stało gmina
musi być promowana z wykorzystaniem radia, telewizji i internetu.
Uzasadniony wielofunkcyjny rozwój gminy Pokój sprawia, że winno się dostosować
zakres kształcenia społeczności lokalnej tego terenu do nowych wyzwań. Gmina będzie
potrzebowała specjalistów w zakresie:
-
ochrony przyrody,
-
kompleksowej obsługi turystów,
-
doradztwa rolniczego, w tym ds. rolnictwa ekologicznego i agroturystyki,
-
infrastruktury technicznej dla potrzeb wsi.
133
Plan ożywienia gospodarczego gminy nie zostanie zrealizowany, jeśli cała
społeczność lokalna i samorząd nie uznają go za swój własny.
Zakładany w strategii wielofunkcyjny rozwój gminy stwarza potrzebę zaangażowania
lokalnej społeczności i umożliwienia jej dokształcenia w zakresie szeroko rozumianej
edukacji ekologicznej.
Wszystkie proponowane kierunki perspektywicznego rozwoju gminy Pokój wymagają
zaangażowania znacznych nakładów finansowych. Oprócz środków wygenerowanych przez
gminę możliwe jest podjęcie starań o pozyskanie środków spoza budżetu gminy, z różnych
funduszy celowych. Wybrane instytucje wspierające rozwój terenów wiejskich, małej
przedsiębiorczości i działań proekologicznych zamieszczono w załączniku niniejszego
opracowania.
5. Załączniki
Załącznik 1
– Zbiorcze zestawienie wyników ankiet
Załącznik 2
– Wzór ankiety A
Załącznik 3
– Wzór ankiety B
Załącznik 4
– Wykaz instytucji wspierających działalność inwestycyjną i proekologiczną
Załącznik 5
– Mapa: Uwarunkowania przyrodnicze Stobrawskiego Parku Krajobrazowego
Załącznik 6
– Mapa: Uwarunkowania antropogeniczne Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego
Załącznik 7
– Mapa: Możliwości użytkowania przestrzeni Stobrawskiego Parku
Krajobrazowego
Załącznik 8
– Mapa: Uwarunkowania przyrodnicze gminy Pokój
Załącznik 9
– Mapa: Uwarunkowania antropogeniczne gminy Pokój
Załącznik 10 – Mapa: Możliwości użytkowania przestrzeni gminy Pokój
Załącznik 11 – Wykaz wybranych instytucji wspierających działania na rzecz rozwoju
terenów wiejskich, działań proekologicznych
134
Załącznik 1.
Zbiorcze zestawienie ankiet „B” (150 sztuk) pt. „Oczekiwania mieszkańców gminy Pokój
w zakresie kierunków rozwoju gminy”
1. Miejsce urodzenia – Gmina Pokój
tak – 55
nie – 95
2. Czy Pan/Pani posiada pracę?
tak – 80
nie – 70
3. Czy Pan/Pani podejmuje prace dorywcze?
tak – 37
nie – 113
4. Czy Pan/Pani próbował lub prowadził własną działalność gospodarczą?
tak – 39
nie – 111
5. Czy Pan/Pani zamierza w najbliższym czasie (roku) podjąć własną działalność gospodarczą?
tak – 16
nie – 134
6. Czy posiadana praca daje Panu/Pani satysfakcję?
tak – 70
nie – 62
brak odpowiedzi – 18
7. Czy zamierza Pan/Pani w najbliższym czasie zmienić rodzaj wykonywanej pracy?
tak – 14
nie – 122
brak odpowiedzi – 14
8. Jak ocenia Pan/Pani swoje dochody?





wysokie – 1
satysfakcjonujące – 30
zbyt małe z pracy podstawowej – 56
zbyt niskie pomimo różnych źródeł zatrudnienia – 12
absolutnie niewystarczające – 51
9. Kiedy i jakie inwestycje ostatnio (w okresie ostatnich 3 lat) Pan/Pani poczynił?






zakup odkurzacza, telewizora lub temu podobne – 59
zakup samochodu (maszyny lub temu podobne) do kwoty 20.000 zł. – 14
zakup samochodu (maszyny lub temu podobne) w zakresie 20.000-50.000 zł. – 13
rozbudowa posesji – domu (podłączenie kanalizacji, rozbudowa domu, budowa garażu
itp.) – 82
budowa domu dla siebie lub pomoc finansowa w budowie domu najbliższej rodzinie w
pobliżu (na terenie sąsiednich miejscowości lub na terenie gminy) – 6
rozpoczęcie działalności gospodarczej - budowa zabudowań, zakup maszyn itp. – 6
135
10. Jak Pan/Pani ocenia swoją znajomość prawa?
bardzo słaba – 53
przeciętna – 94
bardzo dobra – 3
11. Czy Pan/Pani wspomógłby nieodpłatnie (w zakresie własnych możliwości) działania
społeczne na rzecz rozwoju gminy?
tak – 72
nie – 78
12. Ile czasu miesięcznie mógłby Pan/Pani przeznaczyć na pracę społeczną na rzecz gminy,
gdyby takie prace były organizowane?
1 godz. – 3, 2 godz. – 2, 4 godz. – 7, 5 godz. – 14, 6 godz. – 4, 8 godz. – 3, 10 godz. – 13, 12
godz. – 1, 15 godz. – 1, 16 godz. – 1, 20 godz. – 6, 30 godz. – 2, 40 godz. – 2, 1 tydzień – 2, 2
tyg. – 1, 2 dni – 1, 3 dni – 1, 4 dni – 2, 5 dni – 1.
13. W jakich organizacjach społecznych (politycznych) Pan/Pani działa lub działał i z jakiego
powodu zaprzestał działać?






















PSL – 5
Związki zawodowe – 5
Związki kombatantów – 3
OSP – 3
SLD – 3
ZHP – 3
Komitet Rodzicielski – 2
Koło Gospodyń Wiejskich – 2
PZPR – 2
LK Sport. – 1
CARITAS – 1
Solidarność – 1
PCK – 1
OHP – 1
ZMS – 1
ZMW – 1
LOK – 1
Związek Nauczycielstwa Polskiego – 1
Polski Związek Łowiecki – 1
Mniejszość Niemiecka – 1
Ławnik Sądowy – 1
Komisja Rozwoju Problemów Alkoholowych – 1
.
14. Ile czasu średnio miesięcznie poświęca Pan/Pani na działalność w organizacjach
społecznych?


SLD, PZŁ – 40 godz.
OHP – 30 godz.
136









SLD – 10 godz.
CARITAS – 8 godz.
LKS – 24 godz.
Kom. Rodz. – 1-2 dni
ZNP – 1 godz.
ZHP – 3-4 godz.
Kom. Rozw. Problemów Alk. – 2-3 godz.
Mniejszość Niemiecka – niewiele
Ławnik Sądowy – 1 dzień na 3 miesiące
15. Do jakiego typu organizacji społecznych chętnie Pan/Pani zapisałby się i podjął
działalność społeczną?







PCK, CARITAS – 11
charytatywnych – 13
Honorowych Dawców Krwi – 1
SLD – 1
Opieka Społeczna – 3
Koło Gospodyń Wiejskich – 1
organ. gminnej – 1
16. Jakie są przeszkody w podjęciu takich działań?











brak czasu – 50
brak zainteresowania – 26
brak sił, zdrowia – 15
studia – 1
brak dostępu do organizacji – 2
brak wiary w skuteczność działań – 5
brak kontaktów – 12
brak kompetentnych ludzi – 3
brak zaufania – 3
brak funduszy – 3
brak zapotrzebowania – 2
17. Co najbardziej przeszkadza Panu/Pani w codziennym funkcjonowaniu?













brak funduszy – 36
zdrowie – 22
brak czasu – 6
brak pracy – 8
złe drogi, chodniki, złe oświetlenie ulic – 16
za wysokie podatki – 4
słabe zarobki – 2
złe wiadomości polityczne – 1
dojazd do pracy – 1
dojazd do szkoły – 1
zmiana prawa i przepisów – 1
biurokracja – 1
bałagan i niekompetencja – 1
137















zapaść gospodarcza – 1
zamykanie szkół – 1
stresująca praca – 1
brak rodziny – 1
brak pomocy ze strony gminy – 3
brak kontenerów na odpady – 1
brak infrastruktury kulturalnej – 1
brak kompetentnego zarządu gminy – 2
mieszkanie na wsi – 1
sąsiadka – 1
brak kanalizacji i ścieżek rowerowych – 1
złe połączenia komunikacyjne, brak prawa jazdy – 1
brak klientów (fryzjer) – 2
brak życzliwości międzyludzkiej – 1
przynależność do gminy Pokój, woli do gminy Dobrzeń Wielki (z Ładzy) – 1
18. Jakie działania podjął Pan/Pani dla poprawy swego statusu i co przeszkadzało w nich
najbardziej?


















dodatkowa praca – 5
kursy dokształcające – 13
własna działalność gospodarcza – 8
kursy mistrzowskie – 4
praca dorywcza – 2
zmiana pracy – 2
poszukiwanie pracy – 5
kursy językowe – 2
kursy menedżerskie, zarządzania – 1
studia – 2
kursy komputerowe – 2
studia podyplomowe, kursy – 2
własny zakład fryzjerski – 1
zmiana pracy i dokształcanie się do nowego zawodu – 1
ograniczenie zatrudnienia we własnej firmie – 1
odbywany staż na nauczyciela dyplomowanego – 1
praca na zachodzie – 1
założenie ogrzewania 0 wodociągu własnego – 1
19. Jakie inwestycje zamierza Pan/Pani w najbliższym czasie podjąć dla poprawy stanu
posiadania – podniesienia standardu życia?









remont mieszkania – 22
remont domu – 18
znaleźć pracę – 4
ocieplenie domu – 3
rozpoczęcie własnej działalności – 3
kupienie samochodu – 3
poprawienie ogrodzenia – 4
pomalowanie mieszkania – 3
uzupełnienie sprzętu domowego – 3
138



















dokształcanie się – 1
założenie kanalizacji – 1
zrobienie prawa jazdy – 1
budowa sauny, siłowni, przebudowa baru – 1
przebudowa dachu na budynku gospodarczym – 1
wyjazd do Niemiec do pracy – 2
zlikwidowanie działalności gospodarczej – 1
założenie działalności deweloperskiej – 1
wydanie własnej poezji – 1
założenie centralnego ogrzewania – 1
zadaszenie tarasu – 1
zakup mieszkania – 2
otwarcie własnego sklepu – 1
wymiana okien – 2
doprowadzenie wody i c.o. – 1
zmiana profilu działalności – 1
ukończenie studiów podyplomowych – 1
zakup komputera – 1
wybudowanie pomieszczenia gospodarczego – 1
20. Jakie inwestycje zrealizowane przez gminę konieczne są dla poprawy życia mieszkańców
miejscowości?


























kanalizacja – 79
oczyszczalnia ścieków – 11
chodniki – 63
drogi – 46
oświetlenie ulic – 13
wodociąg – 30
wysypiska śmieci – 2
uruchomienie Domu Kultury – 7
więcej miejsc pracy – 6
więcej zajęć dla młodzieży – 3
uruchomienie sali gimnastycznej – 3
poprawa estetyki wsi – 3
pomoc emerytom – 3
odśnieżanie dróg – 2
doprowadzenie gazu – 2
melioracja rowów – 2
zadbanie o ekologię – 1
reforma oświaty – 1
budowa basenu – 1
remont świetlicy w Krzywej Górze – 1
budowa miejsca zabaw dla dzieci w Zieleńcu – 1
Budowa boiska szkolnego w Domaradzu – 1
poprawa bezpieczeństwa – 1
odbudowa cegielni w Zieleńcu – 1
dofinansowanie zakładów – 1
wypłata dodatków mieszkaniowych – 1
139
21. W jaki sposób może Pan/Pani pomóc w realizacji tych inwestycji i co powinna gmina
uczynić aby Pan/Pani włączył się do realizacji wymienionych zadań?



















zainteresowanie życiem mieszkańców – 3
proponowanie czynów społecznych – 3
pomoc finansowa – 3
zadbanie o interesy mieszkańców – 2
zmiana wójta – 2
ponoszenie kosztów – 1
poprawa prawa – 1
wprowadzenie opłat, korzystne rady – 1
współpraca, doradztwo – 1
zwiększenie pomocy społecznej – 1
brak porozumienia z zarządem gminy – 1
uzupełnienie oświetlenia – pomoc ze strony gminy – 1
możliwość częściowego odpracowania kosztów sieci wodno-kanalizacyjnej – 1
działanie w szkołach – 1
przyspieszenie realizacji sieci wodno-kanalizacyjnej – 1
stworzenie miejsc pracy – 2
przygotowanie materiałów promocyjnych gminy i poszczególnych miejscowości – 2
zmiana organizacji i zwiększenie inicjatywy zarządu gminy – 2
przekonanie do zarządu gminy mieszkańców gminy – 1
22. Jak Pan/Pani ocenia dotychczasowe działania zarządu gminy?





negatywnie – 60
dostatecznie – 72
dobrze – 15
bardzo dobrze – 2
wzorowo – 1
23. Zaniechania jakich działań zarządu gminy odczuł Pan/Pani najbardziej dotkliwie?

















brak chodników – 22
złe drogi – 17
brak kanalizacji – 16
kłopoty z wodociągami – 15
zamykanie zakładów pracy – 5
brak ścieżek rowerowych – 1
słabe odśnieżanie – 1
brak estetyki wsi – 2
brak kontroli nad przedszkolem w Pokoju – 1
brak kontaktu z mieszkańcami – 4
brak stomatologa w Pokoju – 1
brak pomocy finansowej – 1
brak odpowiedzi na skargi i zapytania mieszkańców – 1
zmiana dyrekcji szkoły podstawowej w Pokoju – 1
brak melioracji rowów – 2
słaba opieka społeczna – 2
zbyt wysoka cena przedszkola – 2
140








brak inwencji twórczej gminy – 1
rozwiązanie komisji oświaty – 1
słabe oświetlenie ulic – 1
brak odbioru płodów rolnych (Zieleniec) – 1
zamieszanie związane ze szkołą w Domaradzu – 1
zbyt wysoka cena za wodę i nieczystości – 1
zbyt wysoki czynsz za lokal – 1
brak pracy – 1
24. Co jest niezbędne dla poprawy losu Pana/Pani i współmieszkańców?
































praca – 67
zmniejszenie opłat i podatków – 13
lepsze chodniki – 17
lepsze drogi – 10
kanalizacja – 13
oświetlenie ulic – 3
wyższe zarobki – 5
estetyka wsi – 4
wyższe emerytury – 3
zdrowie i pieniądze – 3
przywrócenie zaufania do władzy – 1
umożliwienie sprzedaży budynków lokatorom – 2
wyższe dotacje dla urzędu gminy – 1
liczenie się z opinią mieszkańców – 1
lepszy stan służby zdrowia – 1
porozumienie zarządu gminy z mieszkańcami – 6
zmiana wójta i zarządu – 4
uczciwy wójt i jego pracownicy – 1
zorganizowanie czasu młodzieży – 5
działania w Gminnym Ośrodku Kultury – 1
wykorzystanie bezrobotnych do prac społecznych – 1
przynależność do innej gminy – 2
przystanek komunikacji lokalnej w Ładzy – 1
zmiana pory wyjazdu dzieci z Zieleńca do szkoły– 1
zwiększenie pomocy społecznej – 5
sprawna administracja – 3
wodociągi – 3
nowe inwestycje – 4
podniesienie stopy życia – 3
plac zabaw dla dzieci – 3
rozwój gospodarczy gminy – 2
pomoc zachodu – 1
25. Jaki problem społeczny uważa Pan/Pani za najważniejszy dla rozwoju gminy?




zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży
poprawa czystości i estetyki wsi i czystości środowiska
lepsze zaspakajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców
zwiększenie bezpieczeństwa
– 87
– 77
– 51
– 45
141






poprawa funkcjonowania pomocy społecznej
poprawa funkcjonowania służby zdrowia
poprawa stanu szkolnictwa (dojazdu do szkół)
inne (bezrobocie – 4, kanalizacja – 2)
nie mam żadnych uwag
brak odpowiedzi
– 38
– 31
– 19
– 6
– 3
– 11
26. Płeć respondenta
kobiet – 82
mężczyzn – 68
27. Wiek respondenta
Przedział wiekowy
do 20 lat
21 – 30
31 – 40
41 – 50
51 – 60
61 – 70
powyżej 70
Razem
kobiety
1
8
29
20
12
12
82
mężczyźni
2
6
10
23
19
4
4
68
razem
3
14
39
43
31
16
4
150
kobiety
16
1
27
23
14
1
82
mężczyźni
8
20
36
4
68
razem
24
1
47
59
18
1
150
28. Wykształcenie respondenta
Wykształcenie
wyższe
policealne
średnie
zawodowe
podstawowe
bez wykształcenia
Razem
29. Zawód wykonywany respondenta











nauczyciel – 17
emeryt – 17
handlowiec – 9
sprzedawca – 7
fryzjer – 6
prac administracji – 7
pracownik fizyczny – 8
ekonomista – 5
monter konstrukcji – 1
kominiarz – 2
bufetowa – 1
142
































konserwator sprzętu p.poż – 1
farmaceuta – 1
pracownik samorządowy – 1
student – 1
malarz – 1
leśnik – 1
hydraulik – 1
repasator pończoch – 1
meliorant- 1
technik rolnik – 1
bezrobotny – 5
elektronik – 1
elektromonter – 4
kucharz – 3
monter – 3
operator maszyn – 3
laborant – 2
kierowca – 3
krawcowa – 4
ślusarz – 3
budowlaniec – 1
gospodyni domowa – 7
dozorca – 2
księgowa – 3
cieśla – 1
stolarz – 3
pielęgniarka – 1
technik – 1
pracownik socjalny – 1
spawacz – 1
kasjerka – 2
brak wykształcenia – 5
30. Miejscowość
Pokój
Ładza
Zieleniec
Fałkowice
Dąbrówka Dolna
Zawiść
Domaradz
Lubnów
Krogulna
Krzywa Góra
Domaradzka Kuźnia
Kopalina
Siedlice
– 67
– 21
– 21
– 10
– 9
– 9
– 7
– 3
– 2
– 1
– 0
– 0
– 0
143
Załącznik 10
Instytucje wspierające działalność gmin w zakresie inwestycji
proekologicznych25
EUROPEAN COMMISSION
Directorate-General X
Town-Twining, Bureau VM-2 5/34
Rue de la Loi/Westraat 200
B-1049 Bruxelles/Brussel
tel. (32-2) 295 26 85 fax (32-2) 296.23.89
e-mail: Anne-Blanche. [email protected]. www.europa.eu.int/comm/dg10/towntwin/
Celem programu współfinansowanego przez Komisję Europejską jest współpraca
pomiędzy miastami bliźniaczymi oraz rozwój nowych inicjatyw poprzez starannie dobierane
środki. na program ten przeznacza się corocznie około 10 000 000 euro.
Priorytety przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu:
- wymiana pomiędzy miastami z krajów członkowskich Unii Europejskiej i miastami
państw Europy Środkowej i Wschodniej,
- projekty aranżujące współpracę państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państw
Europy Środkowej i Wschodniej.
Formy finansowania – dotacje
Wnioskodawca
Przedmiot udzielania
pomocy
Zewnętrzne źródło
finansowania pomocy
Maksymalny udział w
finansowaniu
Minimalny udział środków
własnych wnioskodawcy
Wymagania odnośnie
zarządy miast i organizacje działające na terytorium Unii Europejskiej,
Europy Środkowej i Wschodniej
- wymiana pomiędzy miastami i działającymi w nich organizacjami
- konferencje i spotkania oraz działalność planowania w celu nadania
nowych impulsów bliźniaczej współpracy
- szkolenie i seminaria organizacji działających w miastach
bliźniaczych
Komisja Europejska
2/3 wydatków na dany projekt, jednak nie więcej niż 50 tys. euro
1/3 wydatków na dany projekt
wniosek składa się nie później niż na 3 miesiące przed planowanym
Wykaz opracowano na podstawie: Źródła i zasady finansowania inwestycji w ochronie środowiska w Polsce,
Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 2001.
25
144
składania wniosków o
przyznanie dotacji
terminem realizacji projektu
145
Dodatkowe wymagania
Maksymalna kwota
udzielonej pomocy
kryteria przyznawania dotacji:
- liczba uczestników
- odległość pomiędzy uczestniczącymi w realizacji projektu miastami
- udział małych miast i wiosek (mniej niż 5000 mieszkańców)
- ważność tematu i zakresu współpracy – na przykład ochrona
środowiska
- udział młodzieży, kobiet i osób niepełnosprawnych
- siła i zakres wpływu na kraje nie będące członkami UE
50 tys. euro
146
EUROPEAN COMMISSION
Directorate-General XI
UNIT D.4 (GLOBAL ENVIRONMENT)
TRMF 01/77, rue de la Loi 200
B-1049 Bruxelles/Brussel
fax (32-2) 296 95 57
e-mail: [email protected]
Celem departamentu Generalnego XI jest między innymi kreowanie finansowych
instrumentów wspomagania działań ochraniających środowisko i przyrodę.
Priorytety przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu:
- ochrona środowiska
- zachowanie różnorodności przyrody i krajobrazu
- wspomaganie państw trzecich.
Formy finansowania – dotacje
Wnioskodawca
Przedmiot udzielania
pomocy
Zewnętrzne źródło
finansowania pomocy
Maksymalny udział w
finansowaniu
Minimalny udział środków
własnych wnioskodawcy
Wymagania odnośnie
składania wniosków o
przyznanie dotacji
Dodatkowe wymagania
Dodatkowe informacje
Okres dostępności do
środków
Maksymalny okres
udzielania pomocy
Maksymalna kwota
udzielonej pomocy
osoby fizyczne i prawne
- w zakresie środowiska – innowacje i demonstracyjne programy
działania w przemyśle, promocja i wspomaganie technicznych
działań lokalnych instytucji,
- w zakresie przyrody – działania zaplanowane w celu ochrony
przyrody, szeroko rozumianej fauny i flory
budżet Unii Europejskiej

30% uznanych wydatków dla projektów dochodowych

70% uznanych wydatków dla działań priorytetowych

100% uznanych wydatków wsparcia technicznego, którego celem
jest założenie struktur administracyjnych koniecznych w kraju dla
sektora ochrony środowiska
zawsze uzupełniający uzyskane wsparcie dla danego rodzaju projektu
wniosek należy złożyć do DG XI za pośrednictwem Ministerstwa
Środowiska lub Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej

wnioski składa się w listopadzie i grudniu

wniosek wraz z instrukcją można otrzymać występując z prośbą o
jego dostarczenie do DG XI
wniosek musi mieć formę uznaną przez Komisję Europejską
z niniejszego programu finansowane mogą być małe projekty
w każdym roku budżetowym

1 rok
w zależności od wagi projektu od 20 tys. do 60 tys. euro
147
FUNDACJA NA RZECZ ROZWOJIU WSI POLSKIEJ
„POLSKA WIEŚ” im. Macieja Rataja
al. W. Reymonta 12 A; 01-849 Warszawa
tel. (022) 663 78 00; fax (022) 663 09 86
Priorytety przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu:
 inicjowanie i wspomaganie inwestycji związanych z rozprowadzeniem wody w wiejskich
budynkach użyteczności publicznej,
 udzielanie kredytów na budowę i modernizację urządzeń grzewczych zasilanych gazem lub
olejem w budynkach wiejskich.
Formy finansowania: dotacje, kredyty.
Dotacje
Wnioskodawca
Przedmiot udzielenia dotacji
Zewnętrzne źródło finansowania pomocy
Maksymalny udział w finansowaniu
Wymagania odnośnie składania
wniosków o przyznanie dotacji
Dodatkowe wymagania
Dodatkowe informacje
Maksymalny okres udzielania pomocy
Maksymalna kwota udzielonej pomocy















wiejskie komitety społeczne
rady wiejskie
rozprowadzanie wody na terenach wiejskich w budynkach użyteczności
publicznej
środki uzyskane od fundatorów, pochodzące z darowizn
do 30%, ale nie więcej niż 50 tys. PLN
zbiorcze zestawienie kosztów
decyzja zezwalająca na budowę
umowa z wykonawcą
bankowa karta wzorów podpisów
zdjęcie potwierdzonego zaawansowania prac
wypełniony wniosek
brak
wnioski rozpatrywane są według kolejności zgłoszeń – cały rok
do wyczerpania środków
do 50 tys. PLN
Kredyty
Kredytobiorca
Przedmiot kredytowania


Terminy składania wniosków
Procedury ubiegania się o środki







urzędy gmin
Budowa i modernizacja urządzeń grzewczych zasilanych gazem lub olejem
opałowym
do wyczerpania zapasów
złożenie wniosku wypełnionego do Fundacji
po uzyskaniu opinii Fundacji jest składany do banku BOŚ w Warszawie
PLN
2 lata
do 30 tys. PLN
50%


nie określono
8% w stosunku rocznym


okres karencji płatności rat kapitałowych do 6 miesięcy
2 lata
Waluta kredytu
Okres kredytowania
Kwota kredytu na projekt
Minimalny udział środków własnych
kredytobiorcy
Maksymalna liczba transz kredytu
Oprocentowanie (z wyszczególnieniem
zadłużenia przeterminowanego, prowizji
Maksymalna karencja spłaty rat
Rozkład spłat w czasie
148
FUNDACJA WSPOMAGANIA WSI
RURAL DEVELOPMENT FOUNDATION
ul. Obozowa20; 01 –161 Warszawa
tel./fax (022) 632 00 76
www.fww.org.pl; e-mail: [email protected]
Fundacja powstała w 1999 roku w wyniku połączenia dwóch organizacji
pozarządowych: Fundacji Wspomagającej Zaopatrzenie Wsi w Wodę i Fundacji
Rolniczej. Obie fundacje miały wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu programów
wspierających rozwój obszarów wiejskich.
Celem działania Fundacji jest wspieranie inicjatyw gospodarczych i społecznych
mieszkańców wsi i małych miast związanych z poprawą stanu infrastruktury obszarów wiejskich.
Fundacja wspiera społeczny, gospodarczy i kulturalny rozwój obszarów wiejskich oraz
niekonwencjonalnych źródeł energii.
Kredyty udzielane ze środków Fundacji udzielane są za pośrednictwem Banku Inicjatyw
Społeczno-Ekonomicznych.
Mikropożyczki to program, który polega na połączeniu szkoleń i doradztwa z możliwością
uzyskania pożyczki przez osoby zainteresowane rozpoczęciem działalności gospodarczej lub pragnące
rozwinąć swoje małe przedsiębiorstwa.
Formy finansowania: kredyty, mikropożyczki.
Kredyty*
Kredytobiorca
Przedmiot kredytowania
Źródło zewnętrzne








Procedury ubiegania się o środki
Waluta kredytu
Okres kredytowania
Kwota kredytu na projekt
Oprocentowanie (z wyszczególnieniem
zadłużenia przeterminowanego, prowizji)
Rozkład spłat w czasie
Zabezpieczenie
Wymagania dodatkowe









*
zarządy gmin
zakłady komunalne
kanalizacja
oczyszczalnie ścieków
przydomowe oczyszczalnie ścieków
USA (w tym: USAID, US-Polish Joint Commission on Humanitarian Assistance,
Fundacja Forda)
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
rządy: Niemiec, Norwegii, Szwajcarii, Islandii, Kanady, Belgii, Włoch, Australii i
Francji
pisemne zgłoszenie do biura Fundacji przez kredytobiorcę
PLN
do 5 lat
do 300 tys. PLN
8%
kwartalnie
weksel in blanco
w przypadku budowy kanalizacji – minimalnie 10% udziału mieszkańców w
kosztach ogólnych
warunki udzielenia kredytu na budowę oczyszczalni przydomowych:
inwestycja obejmuje budowę nie mniej niż 20 oczyszczalni przydomowych
wkład mieszkańców (właścicieli gospodarstw), dla których budowane będą
oczyszczalnie ścieków, wyniesie co najmniej 10% kosztu budowy
oczyszczalni. Wkład ten może być wniesiony w postaci gotówki, robocizny
(pracy własnej) lub materiału
projekt techniczny oczyszczalni przydomowych zostanie przygotowany
zgodnie z przepisami ustawy o ochronie środowiska [1], prawa budowlanego
[10] i wodnego [4]
mieszkańcy utworzą spółkę wodno-ściekową lub komitet społeczny, który z
pomocą samorządu zajmie się pozyskaniem dodatkowych funduszy, wyborem
projektanta, zakupem materiałów, zorganizowaniem przetargu na wybór
oczyszczalni przydomowych oraz przetargu na wybór wykonawcy
kredytobiorcą będzie spółka wodno-ściekowa bądź zarząd gminy
rodzaj oczyszczalni i technologia oczyszczania zostaną wybrane w drodze
przetargu z procedurą przewidzianą w ustawie o zamówieniach publicznych
[2]
Fundacja zostanie poinformowana o terminie przetargu tak, aby jej
przedstawiciel mógł wziąć w nim udział
w 2002 roku mogą nastąpić zmiany w powyższych zasadach (informacje z tym związane dostępne będą na stronie www.fww.org.pl).
149
Mikropożyczka*
Pożyczkobiorca


Przedmiot pożyczki
Procedury ubiegania się o środki
Waluta kredytu
Okres udzielania kredytu
Kwota pożyczki na projekt
Kwota pożyczki na pożyczkobiorcę
Oprocentowanie (z wyszczególnieniem
zadłużenia przeterminowanego, prowizji)
Maksymalna karencja spłaty rat
Informacje dodatkowe

















pożyczkobiorcą mogą być:
bezrobotni mieszkańcy popegeerowskich osiedli
młodzież wiejska
rolnicy, którzy z różnych względów nie mogą uzyskać
zadowalającego dochodu z pracy na swoim gospodarstwie
osoby zamieszkałe na terenach wiejskich i małych miasteczkach,
które prowadzą swoje małe przedsiębiorstwa, ale nie mogą uzyskać
pożyczki z banku ze względu na brak koniecznych zabezpieczeń
o pożyczkę mogą się starać osoby indywidualne lub zorganizowane
grupy; głównym celem tworzenia grup jest umożliwienie ich członkom
wzajemnego poręczania pożyczek
produkcja (z wyłączeniem produkcji rolniczej, leśnej i łowiectwa)
usługi (w tym agroturystyka, usługi budowlane i transportowe)
handel (w tym handel obwoźny)
pożyczkobiorca ma prawo ubiegać się o kolejną pożyczkę po zgodnym z
przeznaczeniem wykorzystaniu i spłaceniu poprzedniej
PLN
zróżnicowane w zależności od wysokości pożyczki
pierwsza do 12 miesięcy
ostatnia do 24 miesięcy
pierwsza – do 3 tys. PLN
druga – do 5 tys. PLN
trzecia – do 10 tys. PLN
czwarta (ostatnia) – do 15 tys. PLN
suma udzielonych pożyczek nie może przekroczyć 18 tys. PLN
od 7% do 14% w zależności od wysokości pożyczki i liczby członków w
grupie pożyczkowej
2 miesiące
obsługę programu na poziomie powiatu i gminy zapewniają doradcy
pożyczkowi, którzy współpracują z Fundacją; są oni w bezpośrednim
kontakcie pożyczkobiorcami, pomagają przy opracowaniu planu
przedsięwzięcia, wniosku o pożyczkę, a następnie przy bieżącym
rozwiązywaniu problemów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa
program jest realizowany we współpracy z władzami samorządowymi,
powiatowymi urzędami pracy lub lokalnymi organizacjami
pozarządowymi
w 2002 roku mogą nastąpić zmiany w powyższych zasadach (informacje z tym związane dostępne będą na stronie
www.fww.org.pl).
150
FUNDUSZ MIKRO Sp. z o.o.
ul. Żurawia 22; 00-515 Warszawa
tel. (022) 629 00 92; fax (022) 628 88 11
www.funduszmikro.com.pl; e-mail: [email protected]
Fundusz Mikro, instytucja „not-for-profit”, został utworzony w 1994 roku przez
Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości (PAFP) do realizacji programu wspierania
mikroprzedsiębiorczości w Polsce. Przeznaczono na ten cel 20 mln USD. Kapitał
udostępniany jest w formie oprocentowanych pożyczek tym spośród właścicieli małych firm,
którzy zapewniają ich najbardziej racjonalne wykorzystanie, dając w ten sposób szansę
skorzystania z możliwości dofinansowania rozwoju większej liczbie przedsiębiorstw. Ofertę
współpracy skierowaną do właścicieli najmniejszych firm działających w miastach
poszerzono w 1999 roku o program wspomagania kapitałowego osób mających zamiar
rozpocząć działalność na własny rachunek, osób prowadzących działalność pozarolniczą na
terenach wiejskich, stowarzyszeń utworzonych w celu niewielkich inwestycji mających na
celu ułatwienie życia lokalnym społecznościom. Fundusz Mikro działa za pośrednictwem
sieci stałych przedstawicielstw lokalnych w miastach (30 na 1 stycznia 2001 roku) i punktów
konsultacyjnych. Do 1 października 2001 roku współpracę z Funduszem Mikro nawiązało 25
tys. właścicieli małych firm, którym wypłacono 334 mln zł w formie pożyczek.
Priorytety przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu: Fundusz Mikro proponuje stałą współpracę
polegającą na udostępnianiu kapitału w formie oprocentowanych pożyczek osobom prowadzącym
działalność gospodarczą w mikroskali, nie spełniającym kryteriów stawianych kredytobiorcom przez
banki i inne instytucje finansowe; pożyczki przeznaczone są na cele związane z prowadzoną
działalnością gospodarczą i udzielane na zasadach innych niż bankowe.
Formy finansowania: pożyczki
Pożyczki
Rodzaj udzielanej pomocy

Wnioskodawca

udostępniany jest kapitał w formie oprocentowanych pożyczek, przy
formalnościach ograniczonych do niezbędnego minimum
osoby fizyczne prowadzące lub zamierzające rozpocząć działalność
gospodarczą w małej skali, właściciel gospodarstwa agroturystycznego,
stowarzyszenie lokalne
151
Przedmiot udzielanej pomocy




Zewnętrzne źródło pomocy
Maksymalny okres udzielania pomocy
Maksymalna kwota pomocy
Informacje dodatkowe





zakup środków trwałych
zwiększenie środków w obrocie
remont, modernizacja czy adaptacja lokalu
realizacja inwestycji mających na celu ułatwienie życia lokalnym
społecznościom (w przypadku lokalnych stowarzyszeń)
kapitał własny Funduszu Mikro
12 miesięcy (spłata w ratach miesięcznych), dla stowarzyszeń – 18 miesięcy
do 30 tys. PLN (dla stałych klientów i stowarzyszeń także wyższe)
indywidualne podejście do klienta; nie są wymagane zabezpieczenia
materialne; oprocentowanie komercyjne, stałe w czasie trwania umowy
istnieje możliwość wzajemnego poręczenia w grupie przedsiębiorców
Adres przedstawiciela lokalnego:
OPOLE ul. Katowicka 55; 45-061 Opole; tel./fax (077) 456 74 38
152