Zarząd Województwa Dolnośląskiego

Zarząd Województwa Dolnośląskiego
Wojewódzki
Program Ochrony Środowiska
Województwa Dolnośląskiego
na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015
(projekt)
Wrocław, 2008 r.
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
2
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
SPIS TREŚCI
1.
WSTĘP _______________________________________________________________ 5
2.
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA DLA OPRACOWANIA PROGRAMU WYNIKAJĄCE
Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH ___________________________________ 6
3.
4.
2.1
Polityka ekologiczna państwa_______________________________________________ 6
2.2
Strategia rozwoju kraju ___________________________________________________ 8
2.3
Narodowa Strategia Spójności ______________________________________________ 9
2.4
Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013
_______________________________________________________________________ 10
2.5
Strategia rozwoju Województwa Dolnośląskiego ______________________________ 10
2.6
Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Dolnośląskiego ___________ 12
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO ______ 12
3.1
Położenie administracyjne ________________________________________________ 12
3.2
Położenie fizyczno - geograficzne ___________________________________________ 13
3.3
Struktura użytkowania terenu _____________________________________________ 15
3.4
Klimat _________________________________________________________________ 17
3.5
Demografia i procesy społeczne ____________________________________________ 17
3.6
Gospodarka ____________________________________________________________ 18
3.7
Transport ______________________________________________________________ 20
3.8
Walory turystyczne ______________________________________________________ 21
SYNTETYCZNA OCENA STANU ŚRODOWISKA ___________________________ 21
4.1
4.1.1
4.1.2
4.1.3
5.
6.
Ochrona wód i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi _________________ 21
Wody powierzchniowe __________________________________________________________ 21
Wody podziemne ______________________________________________________________ 26
Wody mineralne i lecznicze ______________________________________________________ 31
4.2
Powietrze atmosferyczne__________________________________________________ 32
4.3
Hałas __________________________________________________________________ 41
4.4
Promieniowanie elektromagnetyczne _______________________________________ 44
4.5
Poważne awarie i zagrożenia naturalne _____________________________________ 50
4.6
Zasoby przyrodnicze _____________________________________________________ 55
4.7
Gleby __________________________________________________________________ 62
4.8
Zasoby surowców naturalnych_____________________________________________ 68
4.9
Gospodarka odpadami ___________________________________________________ 73
STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO
DO ROKU 2015 ________________________________________________________ 74
5.1
Cel nadrzędny __________________________________________________________ 74
5.2
Priorytety ekologiczne ____________________________________________________ 74
POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO 75
3
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
6.1
Ochrona wód i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi _________________ 75
6.2
Jakość powietrza atmosferycznego _________________________________________ 81
6.3
Hałas __________________________________________________________________ 86
6.4
Promieniowanie elektromagnetyczne _______________________________________ 90
6.5
Poważne awarie i zagrożenia naturalne _____________________________________ 92
6.6
Ochrona przyrody i krajobrazu ____________________________________________ 97
6.7
Ochrona gleb __________________________________________________________ 101
6.8
Ochrona zasobów kopalin________________________________________________ 105
7.
CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM_____________________ 108
7.1
System transportowy ____________________________________________________ 108
7.2
Przemysł i energetyka zawodowa__________________________________________ 109
7.3
Budownictwo i gospodarka komunalna ____________________________________ 111
7.4
Rolnictwo _____________________________________________________________ 112
7.5
Turystyka i rekreacja ___________________________________________________ 112
7.6
Aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska ___________________ 113
8.
EDUKACJA EKOLOGICZNA ___________________________________________ 114
9.
ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU… _____________________ 124
9.1
Źródła finansowania inwestycji z zakresu ochrony środowiska _________________ 124
9.2
Harmonogram rzeczowo – finansowy realizacji Programu… ___________________ 138
10.
10.1
11.
ZARZĄDZANIE OCHRONĄ ŚRODOWISKA ____________________________ 147
Instrumenty zarządzania środowiskiem ____________________________________ 147
SPOSÓB KONTROLI I DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU…. 151
11.1
Opiniowanie projektu Programu… ________________________________________ 151
11.2
Raport z realizacji Programu… ___________________________________________ 151
11.3
Weryfikacja i aktualizacja Programu… ____________________________________ 151
11.4
Monitoring stanu środowiska oraz realizacji Programu… _____________________ 152
SPIS TABEL_____________________________________________________________ 156
SPIS RYSUNKÓW ________________________________________________________ 158
SPIS SKRÓTÓW UŻYTYCH W OPRACOWANIU ______________________________ 159
SPIS LITERATURY I WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW ____________________ 160
4
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
1.
WSTĘP
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25 poz. 150
z późn. zm.) w art. 17 obliguje organ wykonawczy województwa do sporządzenia i uchwalenia
wojewódzkiego programu ochrony środowiska obejmującego okres czterech lat oraz
uwzględniającego działania na kolejne cztery lata. W kontekście obowiązujących przepisów
opracowany dokument ma stanowić podstawę planowania strategicznego w zakresie Polityki
Ekologicznej Państwa oraz przenosić jej cele na poziom województwa przy jednoczesnym
uwzględnieniu regionalnych problemów ekologicznych.
Pierwszy Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska dla województwa dolnośląskiego
został zatwierdzony Uchwałą Sejmiku Województwa Dolnośląskiego Nr XLIV/842/2002 z dnia
26 kwietnia 2002 roku. Dokument ten stanowił w minionych latach podstawowy instrument polityki
ekologicznej województwa.
Niniejszy Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008 –
2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 (zwany dalej Programem oraz WPOŚ) jest aktualizacją ww.
dokumentu programowego i wytycza cele, kierunki działań oraz zadania z zakresu ochrony
środowiska na terenie Województwa Dolnośląskiego.
Aktualizację Programu przeprowadzono w oparciu o:
zweryfikowane priorytety i zadania zapisane w pierwszej edycji Programu ochrony
środowiska…,
aktualne akty prawne,
Politykę Ekologiczną Państwa na lata 2003–2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 20072010,
Politykę Ekologiczną Państwa na lata 2009–2012 z perspektywą do roku 2016,
Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych,
Strategię Gospodarki Wodnej,
Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010,
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko,
Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego,
Strategię Rozwoju Województwa Dolnośląskiego,
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego,
diagnozę aktualnego stanu środowiska.
Podstawą polityki ekologicznej regionu jest zasada zrównoważonego rozwoju. Głównym jej
założeniem jest prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia
społecznego w sposób umożliwiający zachowanie zasobów i walorów środowiska w takim stanie, aby
zarówno obecne jak i przyszłe pokolenia mogły z nich w pełni korzystać. Jednocześnie istotą
zrównoważonego rozwoju jest także dążenie do zachowania trwałości procesów przyrodniczych oraz
naturalnej różnorodności biologicznej a także równe traktowanie racji społecznych, ekonomicznych
i ekologicznych, co w praktyce oznacza konieczność łączenia zagadnień z zakresu ochrony
środowiska z polityką rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki.
W kontekście powyższego niniejszy dokument wyznacza przy użyciu formuły elastycznej (otwartej)
cele i kierunki działań służące poprawie stanu środowiska przyrodniczego, przy czym czyni to
w sposób umożliwiający bieżącą (w trakcie realizacji) ich korektę. Korekta ta może być podyktowana
zarówno często zmieniającymi się przepisami prawnymi jak też koniecznością dostosowywania
zakresu podejmowanych działań do zmieniających się warunków. W ujęciu przestrzennym Program
dotyczy Województwa Dolnośląskiego w jego granicach administracyjnych, z uwzględnieniem
powiązań międzynarodowych, ogólnokrajowych i międzywojewódzkich. Określone w Programie
działania są adresowane do wszystkich podmiotów mających realne, prawno-finansowe możliwości
ich podejmowania.
5
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Program został sporządzony z uwzględnieniem ustrojowej pozycji samorządu województwa oraz
charakteru i zakresu jego obowiązków i uprawnień. Kompetencje samorządu województwa obejmują
szeroką sferę programowania rozwoju regionalnego, przy ograniczonych własnych możliwościach
realizacyjnych.
Podobnie jak w dokumencie z 2002 r., sposób opracowania niniejszego Programu został
podporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego, polegającej na:
syntetycznej diagnozie stanu środowiska przyrodniczego w Województwie Dolnośląskim,
zawierającej charakterystykę poszczególnych komponentów środowiska wraz z oceną stanu;
przedstawieniu kreatywnej części Programu poprzez określenie zweryfikowanej
długoterminowej polityki na lata 2008-2015 polegającej na wytyczeniu kierunków działań
w obrębie przyjętych celów głównych, konkretyzację (uszczegółowienie) celów głównych
w postaci listy działań, czyli planu operacyjnego na lata 2008-2011;
charakterystyce uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie: zarządzania, źródeł
finansowania i zasad monitorowania skutków realizacji dokumentu.
Opracowanie pomocnicze przy przygotowaniu niniejszego Programu stanowiły Wytyczne do
sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym opracowane przez
Ministerstwo Środowiska w grudniu 2002 r. Dokument ten zawiera ramowe instrukcje dotyczące
sposobu i zakresu uwzględniania Polityki Ekologicznej Państwa w programach ochrony środowiska
oraz wskazówki dotyczące ich zawartości. W programie wojewódzkim powinny być uwzględnione:
zadania własne województwa (przedsięwzięcia finansowane w całości lub częściowo ze
środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji województwa),
zadania koordynowane (pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym
wykorzystaniem zasobów, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków
zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bądź instytucji
działających na terenie województwa, ale podległych bezpośrednio organom centralnym,
wytyczne do sporządzania programów powiatowych (również w odniesieniu do programów
naprawczych, związanych z wdrażaniem dyrektyw Unii Europejskiej).
2.
PODSTAWOWE
ZAŁOŻENIA
DLA
OPRACOWANIA
WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH
PROGRAMU
Jak wspomniano już powyżej, Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa
Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 został opracowany zgodnie z
obowiązującymi przepisami prawa oraz w oparciu o założenia wynikające z dokumentów
strategicznych z zakresu ochrony środowiska, które zostały opracowane na szczeblu krajowym i
wojewódzkim. Charakterystykę najważniejszych z nich, z racji podejmowanej w Programie…
problematyki, z uwzględnieniem przyjętych założeń i celów, zamieszczono poniżej.
2.1
Polityka ekologiczna państwa
W dniu 8 maja 2003 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej przyjął Politykę ekologiczną Państwa na lata
2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 jako uszczegółowienie opracowanej
w 2000 roku II Polityki ekologicznej Państwa.
Przyjęta Polityka ekologiczna Państwa… miała na celu stworzenie warunków niezbędnych do
realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska. Realizacja zapisów wynikających z przedmiotowego
dokumentu wraz z upływem czasu w coraz większym stopniu miała się dokonywać poprzez zmiany
modelu
produkcji
i
konsumpcji,
zmniejszenie
materiałochłonności,
wodochłonności
i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk
6
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
gospodarowania, a następnie poprzez ochronne, tradycyjne działania takie jak: oczyszczanie gazów
odlotowych i ścieków czy unieszkodliwianie odpadów.
Cele ekologiczne zawarte w Polityce ekologicznej Państwa… zostały ujęte w pięciu blokach
tematycznych:
cele i zadania o charakterze systemowym (przyszłościowy rozwój gospodarczo-społeczny
w kontekście ochrony środowiska, w tym systemy zarządzania środowiskowego i włączanie
aspektów ekologicznych do polityk sektorowych, edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa
w sprawach ochrony środowiska, współpraca ponadlokalna),
ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody (m.in.:
ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona lasów, ochrona powierzchni ziemi),
zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii (m.in.: wykorzystanie
energii odnawialnej, kształtowanie stosunków wodnych),
poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (jakość wód, w tym gospodarka
wodno-ściekowa, gospodarowanie odpadami (w oparciu o plan gospodarki odpadami), jakość
powietrza atmosferycznego, oddziaływanie hałasu, pola elektromagnetyczne, awarie
przemysłowe),
przeciwdziałanie zmianom klimatu.
Realizacja ww. celów, w myśl zapisów wynikających z przedmiotowego dokumentu, powinna
odbywać się w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a co za tym idzie także poprzez wdrażanie
zasad pomocniczych i uzupełniających do zasady zrównoważonego rozwoju, w tym m.in.: zasady
przezorności, zasady integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, zasady prewencji,
zasady subsydiarności czy też zasady uspołeczniania.
Obecnie, zgodnie z wymogami Ustawy z dnia 27 kwietnia Prawo ochrony środowiska (Dz. U.
z 2008 r., Nr 25, poz. 150) opracowany został nowy dokument – Polityka ekologiczna Państwa
w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Dokument ten został przyjęty przez rząd w dniu
16 grudnia 2008 r., a więc w trakcie prac nad Wojewódzkim Programem Ochrony Środowiska
Województwa Dolnośląskiego.
Potrzeba aktualizacji Polityki ekologicznej Państwa wynikała również (poza przepisami prawa
krajowego) z uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej i spełnienia wymagań
wynikających z Traktatu Akcesyjnego oraz osiągania celów wspólnotowej polityki ekologicznej.
Polityka ekologiczna Państwa w latach 2007-2010 z perspektywą do roku 2014 bierze pod uwagę
powyższe zobowiązania. Przy jej opracowywaniu uwzględniono nie tylko strategiczne i programowe
dokumenty rządu Rzeczpospolitej Polskiej, ale także Wspólnoty Europejskiej.
Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 stanowi aktualizację
poprzedniego opracowania w odniesieniu do celów i niezbędnych działań wynikających z aktualnej
sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska. W kontekście powyższego należy podkreślić,
że zasadniczo zachowana została struktura dokumentu podobna do Polityki ekologicznej Państwa na
lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010. Istotną zmianą jest natomiast
dodanie rozdziału 1. zawierającego podsumowanie całego dokumentu, krótkie zestawienie działań
podjętych w latach 2007-2008 i wskazującego na główne wyzwania i najważniejsze priorytety polityki
ekologicznej w najbliższych 4-8 latach.
W kolejnych rozdziałach (rozdziały 2-5) przedmiotowego dokumentu scharakteryzowano
szczegółowo kierunki działań, jakie powinny być podjęte w najbliższych latach. Ujęte one zostały
jako:
1.
Kierunki działań systemowych (uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach
sektorowych, aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska, zarządzanie środowiskowe,
udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, rozwój badań i postęp
techniczny, odpowiedzialność za szkody w środowisku, aspekt ekologiczny w planowaniu
przestrzennym);
7
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
2.
3.
4.
Ochrona zasobów naturalnych (ochrona przyrody, ochrona i zrównoważony rozwój lasów,
racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, ochrona powierzchni ziemi, gospodarowanie
zasobami geologicznymi);
Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (środowisko a zdrowie, jakość
powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, oddziaływanie hałasu i pól
elektromagnetycznych, substancje chemiczne w środowisku).
Nakłady na realizację polityki ekologicznej (szacuje się, że na wykonanie zadań określonych
w Polityce ekologicznej państwa na lata 2009-2012... trzeba będzie przeznaczyć ponad 66 mld
zł, a na lata 2013-2016 ponad 63 mld zł).
Analiza zapisów Polityki ekologicznej Państwa w latach 2009-2012... wskazuje, że najważniejsze
zadania objęte charakteryzowanym dokumentem będą wiązać się z: poprawą jakości środowiska,
realizacją zasady zrównoważonego rozwoju, powstrzymaniem niekorzystnych zmian klimatu oraz
ochroną zasobów naturalnych, w tym różnorodności biologicznej.
Dużym wyzwaniem dla naszego kraju będzie również sprostanie unijnym dyrektywom w sprawie
jakości powietrza. Dla obszarów, które nie spełniają wspólnotowych standardów w zakresie jakości
powietrza, zostaną opracowane i zrealizowane programy naprawcze. Konieczna będzie również
promocja najnowszych technologii służących ochronie środowiska, w tym promocja rozwoju
odnawialnych źródeł energii, a także szybka modernizacja przemysłu energetycznego.
Zgodnie z zapisami Polityki ekologicznej Państwa w latach 2009-2012..., szeroko rozumiana
problemtyka ochrony środowiska powinna być uwzględniana w planach zagospodarowania
przestrzennego, sczególnie chodzi tu o wdrożenie przepisów umożliwiających przeprowadzanie ocen
oddziaływania na środowisko już na etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego.
Polityki ekologicznej Państwa w latach 2009-2012... uwzględnia również zagadnienia związane
z działalnością nowych organów – Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i regionalnych
dyrektorów ochrony środowiska. Praca tych organów ma uprościć i przyspieszyć procedury
środowiskowe, wymagane w fazie przygotowania inwestycji. Do kompetencji tych instytucji należą
bowiem kwestie związane z ocenami oddziaływania na środowisko, zarządzaniem ochroną przyrody,
w tym europejską siecią Natura 2000 oraz zagadnieniami odpowiedzialności za szkody w środowisku.
W opisywanym dokumencie duży nacisk położono również na ochronę zasobów naturalnych. –
w 2009 r. mają zostać zakończone prace nad listą obszarów Natura 2000. Będzie to miało istotne
znaczenie dla przyspieszenia realizacji inwestycji infrastrukturalnych, takich jak: autostrady, kolektory
kanalizacyjne czy też linie energetyczne, itp. Ważnym zadaniem będzie kontynuacja zalesień
i zadrzewianie tzw. korytarzy ekologicznych (łączących kompleksy leśne), które mają ogromne
znaczenie dla zachowania i rozwoju różnorodności biologicznej fauny oraz flory.
W ciągu najbliższych lat jeszcze ważniejsze stanie się racjonalne gospodarowanie zasobami
naturalnymi, w szczególności wodą. Założono również bardziej racjonalne korzystanie z zasobów
geologicznych i poprawę gospodarki odpadami, zwłaszcza komunalnymi.
Wśród innych działań uwzględnionych w dokumencie należy wymienić m.in.: bezpieczeństwo
ekologiczne, ochronę gleb, rekultywację terenów zdegradowanych czy też ochronę przed hałasem.
Podkreślono także znaczenie edukacji ekologicznej.
2.2
Strategia rozwoju kraju
Strategia Rozwoju Kraju (SRK) na lata 2007 – 2015 została przyjęta przez Radę Ministrów 29 grudnia
2006 roku jako nadrzędny, wieloletni dokument rozwoju społeczno – gospodarczego Polski. Jej
8
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
zadaniem jest określenie celów i priorytetów polityki rozwoju w perspektywie najbliższych lat
i wskazanie warunków, które miałyby sprzyjać temu rozwojowi.
Nadrzędnym celem charakteryzowanego dokumentu jest szeroko rozumiane podniesienie poziomu
i jakości życia mieszkańców Polski – zarówno poszczególnych obywateli jak i rodzin, którego
warunkiem ma być szybki oraz trwały rozwój gospodarczy. Co więcej, powyższy cel może zostać
osiągnięty tylko w warunkach realizacji zasad zrównoważonego rozwoju oraz pielęgnowania
i zachowania dziedzictwa kulturowego kraju.
W celu realizacji przedstawionego powyżej celu głównego oraz w oparciu o zdiagnozowane problemy
społeczno – gospodarcze wytypowane zostały następujące priorytety:
Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki;
Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej;
Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości;
Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa;
Rozwój obszarów wiejskich;
Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej.
Ich realizacja, zgodnie z założeniami SRK, będzie odbywać się poprzez działania regulacyjne,
decyzyjne i wdrożeniowe władz państwowych i administracji publicznej, jak i innych podmiotów
życia społeczno – gospodarczego. Dodatkowo przewiduje się utworzenie systemu oceny postępu
realizacji poszczególnych zadań.
2.3
Narodowa Strategia Spójności
Narodowa Strategia Spójności 2007-2013 (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) określa
priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz
Funduszu Spójności (FS) na lata 2007-2013.
Celem nadrzędnym przedmiotowego dokumentu jest utworzenie warunków sprzyjających wzrostowi
konkurencyjności polskiej gospodarki oraz stojących przed nią szans. Jego realizacja natomiast ma się
odbywać za pośrednictwem Programów Operacyjnych (PO) zarządzanych przez Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) zarządzanych przez
zarządy poszczególnych województw, w tym Regionalny Program Operacyjny dla Województwa
Dolnośląskiego na lata 2007-2013.
Jednym z programów operacyjnych (PO) jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata
2007-2013 (zatwierdzony decyzją komisji Europejskiej z dnia 7 grudnia 2007 r.) – jego głównym
celem jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój
infrastruktury technicznej, przy czym powinno odbywać się to przy równoczesnej ochronie i poprawie
stanu środowiska, zdrowia społeczeństwa oraz zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu
spójności terytorialnej. W Programie Infrastruktura i Środowisko sformułowanych zostało 15 niżej
wymienionych priorytetów:
1.
Gospodarka wodno-ściekowa;
2.
Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi;
3.
Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska;
4.
Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska;
5.
Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych;
6.
Drogowa i lotnicza sieć TEN-T;
7.
Transport przyjazny środowisku;
8.
Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe;
9.
Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna;
10. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii ;
9
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
11.
12.
13.
14.
15.
2.4
Kultura i dziedzictwo kulturowe;
Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia;
Infrastruktura szkolnictwa wyższego;
Pomoc techniczna - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;
Pomoc techniczna - Fundusz Spójności.
Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 20072013
Regionalny Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 (RPO WD)
został formalnie zaakceptowany przez Komisję Europejską (KE) w dniu 4 września 2007 r. Natomiast
Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa
Dolnośląskiego na lata 2007-2013 został zatwierdzony Uchwałą nr 1948/III/08 z dnia 24 września
2008 r. w sprawie zmiany Uchwały Nr 1149/III/08 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia
5 lutego 2008r. w sprawie przyjęcia Szczegółowego Opisu Priorytetów Regionalnego Programu
Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 (Uszczegółowienia RPO WD).
W dniu 10 lutego 2009 r. Zarząd Województwa Dolnośląskiego Uchwałą nr 2402/III/08 przyjął
zmiany w Szczegółowym Opisie Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla
Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 (Uszczegółowienie RPO WD).
Dla realizacji niniejszego Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa
Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 najistotniejsze znaczenie mają
priorytety:
Priorytet 1. Wzrost konkurencyjności dolnośląskich przedsiębiorstw („Przedsiębiorstwa i
Innowacyjność)
Działanie 1.1.f
Dotacje
inwestycyjne
dostosowujące
MSP
(z
wyłączeniem
mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą do 2 lat) do
wymogów wynikających z prawa krajowego i wspólnotowego w zakresie
ochrony środowiska oraz projekty w zakresie zwiększenia efektywności
energetycznej
Priorytet 3. Rozwój infrastruktury drogowej na Dolnym Śląsku („Transport”)
Działanie 3.3
Transport miejski i podmiejski
Priorytet 4.
Priorytet 5.
Priorytet 6.
2.5
Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ekologicznego
i przeciwpowodziowego Dolnego Śląska.
Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku.
Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego i kulturowego Dolnego Śląska.
Strategia rozwoju Województwa Dolnośląskiego
Jednym z zadań ustawowo nałożonych na samorząd województwa jest programowanie rozwoju
regionalnego. Kluczowy dokument w tym zakresie stanowi strategia, która ma za zadanie określać
kierunki działań województwa oraz stanowić punkt odniesienia dla sektorowych dokumentów
programowych a także determinować procesy rozwojowe regionu.
Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku została uchwalona przez Sejmik
Województwa Dolnośląskiego w dniu 30 listopada 2005 roku.
Celem Strategii… - zgodnie z zapisami w niej zawartymi - jest wskazanie niezbędnych dla obszaru
Województwa Dolnośląskiego kierunków rozwoju gospodarczego i infrastrukturalnego. Dokument ten
ma stanowić także narzędzie do poprawy warunków życia mieszkańców Dolnego Śląska, m.in.
10
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
poprzez zwiększanie ich zaangażowania w realizację zadań publicznych, a tym samym zwiększanie
poczucia odpowiedzialności za harmonijny rozwój regionu.
Charakteryzowany dokument wyznacza perspektywę rozwoju do 2020 roku i w swojej konstrukcji
uwzględnia następujące elementy:
- synteza diagnozy społeczno – gospodarczej regionu;
- analiza SWOT – bilans strategiczny regionu;
- opis systemu wdrażania i ewaluacji Strategii;
- opis systemu monitorowania realizacji Strategii;
- charakterystyka instrumentów finansowych i prawnych służących realizacji Strategii.
W kontekście uwarunkowań prawnych oraz przeprowadzonej analizy SWOT, na układ zamierzeń
rozwojowych przyjętych w Strategii składają się:
- wizja regionu;
- cel nadrzędny;
- priorytety i działania sformułowane w odniesieniu do celów sfery gospodarczej, przestrzennej
i społecznej.
Bilans strategiczny regionu – wizja regionu sformułowana w Strategii…: Dolny Śląsk europejskim
regionem węzłowym.
Cel nadrzędny: Podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa
konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.
Cel „gospodarczy”:
Zbudowanie konkurencyjnej i innowacyjnej gospodarki Dolnego Śląska.
Priorytet 1:
Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Dolnego Śląska.
Priorytet 2:
Budowa gospodarki opartej na wiedzy (GOW).
Priorytet 3:
Wspieranie aktywności gospodarczej na Dolnym Śląsku.
Cel „przestrzenny”:
Zwiększenie spójności przestrzennej i infrastrukturalnej regionu oraz jego
integracja z europejskimi obszarami wzrostu.
Strategia… w ramach tak określonego celu zakłada stymulowanie i umacnianie integracji
przestrzennej oraz infrastrukturalnej Dolnego Śląska z Polską i Unią Europejską a także wewnątrz
regionu oraz, co ma szczególnie istotne znaczenie z punktu widzenia niniejszego Programu.....,
aktywną ochronę wartości przyrodniczych i kulturowych oraz kształtowanie środowiska
przyrodniczego Dolnego Śląska w oparciu o zasady ekorozwoju.
Priorytet 1:
Priorytet 2:
Priorytet 3:
Priorytet 4:
Priorytet 5:
Poprawa spójności przestrzennej regionu.
Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.
Poprawa ładu przestrzennego, harmonijności struktur przestrzennych.
Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa i gospodarki.
Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego regionu.
Cel „społeczny”: Rozwijanie solidarności społecznej oraz postaw obywatelskich twórczych
i otwartych na świat.
Priorytet 1:
Integracja społeczna i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu.
Priorytet 2:
Umacnianie społeczeństwa obywatelskiego, rozwój kultury.
Priorytet 3:
Poprawa jakości i efektywności systemu edukacji i badań naukowych.
Priorytet 4:
Stałe podnoszenie stanu bezpieczeństwa i zdrowia mieszkańców województwa.
Priorytet 5:
Aktywna polityka rynku pracy oraz wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich.
11
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
2.6
Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Dolnośląskiego
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego został opracowany w latach
1999 – 2002 w Wojewódzkim Biurze Urbanistycznym we Wrocławiu i przyjęty uchwałą Sejmiku
Województwa Dolnośląskiego w dniu 30 sierpnia 2002 roku.
Przedmiotowy dokument precyzuje cele strategiczne związane z rozwojem przestrzennym
województwa oraz wyznacza cele, zasady realizacji i kierunki polityki przestrzennej dla
podstawowych systemów zagospodarowania regionu. Dodatkowo wskazuje również na priorytety
polityki przestrzennej województwa i kierunki polityki przestrzennej dla tzw. obszarów
problemowych.
Wśród celów strategicznych zawartych w charakteryzowanym dokumencie za najistotniejsze z punktu
widzenia ochrony środowiska należy uznać: aktywną ochronę wartości przyrodniczych i kształtowanie
środowiska przyrodniczego prowadzące do realizacji ekorozwoju, ochronę dziedzictwa kulturowego
oraz zapewnienie warunków dla zapobiegania awariom i klęskom żywiołowym oraz ochronę przed ich
skutkami.
Osiągnięcie ww. celów strategicznych wymaga kierowania się w podejmowanych inicjatywach
nadrzędnymi zasadami. Zostały one określone w Planie zagospodarowania…. m.in. jako:
ukierunkowanie na ekorozwój w użytkowaniu i zagospodarowaniu przestrzeni,
poprawa ładu przestrzennego wyrażającego dążenie do harmonijności struktur przestrzennych
i powiązań z przyrodą,
przełamywanie barier i ograniczeń rozwoju w funkcjonowaniu struktur przestrzennych.
Istotnym elementem opisywanego dokumentu są również założenia związane z gospodarowaniem
przestrzenią i zasady organizacji struktury przestrzennej Województwa Dolnośląskiego.
W zakresie gospodarowania przestrzenią Plan… zakłada: ochronę bogatego i różnorodnego
dziedzictwa kulturowego województwa poprzez kształtowanie struktur przestrzennych
umożliwiających ochronę krajobrazu kulturowego, obiektów zabytkowych oraz wskazania działań dla
udostępnienia tych zasobów społeczeństwu. Przewiduje również ochronę i racjonalne kształtowanie
cennych zasobów środowiska przyrodniczego poprzez kształtowanie struktur przestrzennych nie
naruszających jego walorów oraz umożliwiających aktywną ochronę jego wartości prowadzących do
realizacji ekorozwoju,
Z kolei w odniesieniu do zasad organizacji struktury przestrzennej województwa, za nadrzędne
w przedmiotowym dokumencie uznano m.in.: wymagania z zakresu ochrony środowiska
przyrodniczego i ochrony dóbr kultury z uwzględnieniem obszarów podlegających szczególnej
ochronie, wymagania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej.
3.
3.1
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO
Położenie administracyjne
Województwo Dolnośląskie (Dolny Śląsk) położone jest w południowo–zachodniej części Polski
i stanowi zachodnią część historycznej krainy – Śląska. Południowa i zachodnia granica
charakteryzowanej jednostki administracyjnej jest jednocześnie granicą państwową i na przeważającej
długości ma charakter naturalny. Wyznaczają ją grzbiety górskie (wododziały) lub koryta cieków
powierzchniowych - w Sudetach przebiega granica z Republiką Czeską, natomiast wzdłuż rzeki Nysy
Łużyckiej przebiega granica z Republiką Federalną Niemiec. Od strony północnej Województwo
12
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Dolnośląskie graniczy z Województwem Lubuskim i Województwem Wielkopolskim, a od strony
wschodniej – z Województwem Opolskim.
Województwo Dolnośląskie powstało z połączenia województw jeleniogórskiego, legnickiego,
wałbrzyskiego i wrocławskiego oraz 7 gmin należących uprzednio do województw kaliskiego
(Dziadowa Kłoda, Międzybórz, Syców) oraz leszczyńskiego (Góra, Wąsosz, Jemielno, Niechlów).
Województwo Dolnośląskie dzieli się na:
- 26 powiatów ziemskich: bolesławiecki, dzierżoniowski, głogowski, górowski, jaworski,
jeleniogórski, kamiennogórski, kłodzki, legnicki, lubański, lubiński, lwówecki, milicki, oleśnicki,
oławski, polkowicki, strzeliński, średzki, świdnicki, trzebnicki, wałbrzyski, wołowski,
wrocławski, ząbkowicki, zgorzelecki, złotoryjski,
- 3 powiaty grodzkie: Wrocław, Legnica, Jelenia Góra,
- 169 gmin, w tym 36 miejskich, 55 miejsko-wiejskich, 78 wiejskich.
Na obszarze województwa zlokalizowanych jest 2 674 miejscowości, w tym 91 miast. Stolicą
województwa jest Wrocław, liczący 623 367 tys. mieszkańców (czwarte pod względem liczby
mieszkańców miasto w Polsce). Ponadto, znajduje się tutaj 19 miast liczących powyżej 20 tysięcy
mieszkańców.
Rysunek 1
3.2
Podział administracyjny Województwa Dolnośląskiego
Położenie fizyczno - geograficzne
Cechą charakterystyczną Województwa Dolnośląskiego jest duże urozmaicenie rzeźby terenu i krajobrazu.
Centralną, północną i wschodnią część regionu tworzą obszary nizinne przechodzące ku południowi
13
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
w obszar podgórski, a następnie w pasma górskie rozciągające się wzdłuż granicy z Republiką Czeską.
Granicę tych obszarów wyznacza Sudecki Uskok Brzeżny. Jest on największym i najwyraźniej
zaznaczonym uskokiem tektonicznym w Polsce, a badania wykazują, że w dalszym ciągu jest aktywny
sejsmicznie.
Zgodnie z podziałem fizyczno – geograficznym zaproponowanym przez J. Kondrackiego, teren
Województwa Dolnośląskiego znajduje się w obrębie obszaru Europy Zachodniej i dwóch
podobszarów: Masywu Czeskiego i Niżu Środkowoeuropejskiego. Masyw Czeski reprezentowany jest
na Dolnym Śląsku przez jedną jednostkę w randze prowincji – Sudety z Przedgórzem Sudeckim,
natomiast w obrębie Niżu Środkowoeuropejskiego wyróżniono dwie prowincje: Niziny SaskoŁużyckie oraz Niziny Środkowopolskie. Podprowincja Sudety dzieli się z kolei na pięć
makroregionów: Pogórze Zachodniosudeckie, Przedgórze Sudeckie, Sudety Zachodnie, Środkowe
i Wschodnie. W obrębie Nizin Sasko-Łużyckich na obszar województwa sięga tylko jeden
makroregion: Nizina Śląsko-Łużycka. Niziny Środkowopolskie reprezentowane są przez następujące
jednostki niższej rangi: Nizinę Południowowielkopolską (północne rubieże województwa na północ
od Milicza i w okolicach Góry), Obniżenie Milicko-Głogowskie, Wał Trzebnicki oraz Nizinę Śląską.
Rysunek 2
Podział fizyczno – geograficzny Województwa Dolnośląskiego
Źródło: Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego; Zarząd Województwa
Dolnośląskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu; Wrocław, listopad 2005
Główne cechy rzeźby północnej części województwa ukształtowane zostały w plejstocenie, w czasie
zlodowaceń: południowo- i środkowopolskiego. Rzeźba ta ma charakter staroglacjalny i nie różni się
w znacznym stopniu od innych obszarów niżowych w Polsce. Na powierzchni występują tu utwory
14
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
piaszczyste, gliniaste i pyłowe. Dobrze rozwinięta jest tutaj sieć rzeczna, ale niemal brak jezior.
Nizinna część województwa pokryta jest w głównej mierze terenami rolniczymi i lasami.
Na część górską Dolnego Śląska składają się Sudety. Główne pasma górskie regionu to (licząc od
zachodu): Góry Izerskie, Karkonosze, Góry Kaczawskie i Rudawy Janowickie otaczające Kotlinę
Jeleniogórską, Góry Wałbrzyskie, Kamienne i Sowie położone na południe od Wałbrzycha oraz góry
otaczające Kotlinę Kłodzką czyli Góry Stołowe, Bardzkie, Złote, Bialskie, Masyw Śnieżnika oraz
Góry Bystrzyckie. W odróżnieniu od Karpat, Sudety mają charakter gór zrębowych, powstałych
w wyniku procesów tektonicznych – uskoków, które podzieliły górotwór na szereg bloków
ulegających w różnym stopniu wypiętrzeniu lub obniżeniu. Charakterystyczną rzeźbą Sudetów są
strome stoki, płaskie wierzchowiny i głęboko wcięte doliny w strefach przykrawędziowych.
Rysunek 3
Mapa hipsometryczna Województwa Dolnośląskiego
Źródło: Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego; Zarząd Województwa
Dolnośląskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu; Wrocław, listopad 2005
3.3
Struktura użytkowania terenu
Województwo Dolnośląskie, zgodnie z informacjami z Wydziału Geodezji i Kartografii Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, zajmuje obszar 19 913 km2, co stanowi około 6,3%
ogólnej powierzchni kraju i plasuje charakteryzowaną jednostkę administracyjną na 7. miejscu pod
względem zajmowanej powierzchni wśród 16 województw.
15
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Największymi pod względem zajmowanego obszaru są powiaty: kłodzki, bolesławiecki, wrocławski,
oleśnicki i trzebnicki. Najmniejszymi są natomiast powiaty: kamiennogórski, lubański, głogowski,
dzierżoniowski oraz miasta na prawach powiatu (Wrocław, Legnica i Jelenia Góra).
W strukturze osadniczej Województwa Dolnośląskiego dominują miasta z grupy wielkości 20 – 50
tysięcy mieszkańców. W miastach dużych, liczących powyżej 100 tysięcy mieszkańców, skupia się
około 42,3% populacji miejskiej (średnia w kraju w tym zakresie wynosi 47,8%). Wiejska sieć
osadnicza cechuje się mniejszym rozdrobnieniem niż w innych regionach kraju.
Strukturę użytkowania gruntów na obszarze Województwa Dolnośląskiego wg stanu na dzień
1.01.2008 r. w rozbiciu na obszary wiejskie i miejskie przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1
Struktura użytkowania gruntów na obszarze Województwa Dolnośląskiego wg
stanu na dzień 1.01.2008 r.
Powierzchnia [ha]
Formy użytkowania terenu
obszar
obszar
ogółem
miejski
wiejski
grunty orne
63 344
807 054
870 398
sady
1 785
5 603
7 388
łąki trwałe
13 727
128 729
142 456
użytki rolne, w tym:
pastwiska trwałe
13 191
111 958
125 149
grunty rolne zabudowane
2 173
27 510
29 683
grunty pod stawami
355
12 287
12 642
grunty pod rowami
1 072
9 841
10 913
lasy
62 044
541 757
603 801
grunty leśne oraz zadrzewione
grunty zadrzewione
i zakrzewione, w tym:
2 315
11 249
13 564
i zakrzewione
tereny mieszkaniowe
12 466
6 586
19 052
tereny przemysłowe
7 501
6 148
13 649
tereny inne zabudowane
7 144
2 592
9 736
zurbanizowane tereny
3 549
1 611
5 160
niezabudowane
tereny rekreacyjno –
grunty zabudowane
4 788
3 166
7 954
wypoczynkowe
i zurbanizowane, w tym:
tereny komunikacyjne, w tym:
drogi
11 442
49 625
61 067
tereny kolejowe
3 148
5 740
8 888
inne
121
96
217
użytki kopalne
1 613
4 297
5 910
wodami płynącymi
2 648
11 733
14 381
grunty pod wodami
powierzchniowymi, w tym pod:
wodami stojącymi
487
2 450
2 937
użytki ekologiczne
151
3 220
3 371
nieużytki
1 828
11 212
13 040
tereny różne
3 186
6 766
9 952
RAZEM
220 078 1 771 230 1 991 308
Źródło:
Wydział Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Dolnośląskiego
Jak wynika z powyższej tabeli, w 2007 roku użytki rolne w Województwie Dolnośląskim zajmowały
obszar o powierzchni 1 198 629 ha i stanowiły około 60% powierzchni województwa. Grunty orne
zajmowały 870 398 ha a ich udział w skali województwa kształtował się na poziomie 43,7%. Grunty
leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmowały natomiast 617 365 ha, czyli około 31% ogólnej
powierzchni charakteryzowanej jednostki administracyjnej
16
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Na grunty zabudowane i zurbanizowane przypadało 131 633 ha. W strukturze gruntów zabudowanych
i zurbanizowanych, na tereny mieszkaniowe przypadało 19 052 ha; na tereny przemysłowe 13 649 ha,
na tereny komunikacyjne 70 172 ha, a na użytki kopalne 5 910 ha.
3.4
Klimat
Województwo Dolnośląskie położone jest w strefie przejściowej ścierania się wpływów oceanicznych
i kontynentalnych, co powoduje dużą zmienność parametrów meteorologicznych. Występujący na
obszarze charakteryzowanej jednostki administracyjnej klimat jest klimatem umiarkowanym
o cechach oceanicznych. Charakteryzuje się względnie łagodnymi zimami i niezbyt upalnymi latami.
Najsilniejszy wpływ na zróżnicowanie warunków klimatycznych wywiera urozmaicona rzeźba terenu,
a zwłaszcza znacząca rozpiętość wysokości nad poziomem morza (70-1 603 m n.p.m.) i.
Obszar Województwa Dolnośląskiego odznacza się dużym zróżnicowaniem stosunków termicznych,
szczególnie w Sudetach. Najwyższe wartości średniej rocznej temperatury powietrza, wyznaczonej
w latach 1971-2000, występują na Nizinie Śląsko-Łużyckiej i Nizinie Śląskiej (Legnica 8,8oC,
Wrocław 8,7oC). Są to tereny zaliczane do najcieplejszych w Polsce.
Średnie sumy roczne opadów atmosferycznych w Województwie Dolnośląskim wykazują zależność
od wysokości nad poziomem morza oraz rzeźby terenu. Pionowy gradient opadów rocznych,
wyznaczony z okresu 1971-2000, wynosi 66 mm/100 m.
Nieznaczna modyfikacja klimatu przez czynnik antropogeniczny, uwarunkowana zmieniającym się
aktualnie charakterem podłoża i składu chemicznego atmosfery, formuje osobliwe cechy klimatu
miejskiego aglomeracji wrocławskiej oraz miast Legnicy i Jeleniej Góry.
Współczesne zmiany klimatu obszaru Województwa Dolnośląskiego charakteryzuje przede wszystkim
występowanie silnych i nieregularnych fluktuacji oraz generalna tendencja wzrostowa temperatury
powietrza. Trend średniej rocznej temperatury we Wrocławiu osiągnął w XX wieku +0,46oC/100 lat.
Osobliwą cechą zmienności klimatu obszarów nizinnych Dolnego Śląska w latach 1971- 2008 były
przypadki braku klimatologicznej zimy, czyli wystąpienia choćby jednego miesiąca z ujemną średnią
temperaturą powietrza.
3.5
Demografia i procesy społeczne
Liczba ludności Województwa Dolnośląskiego, wg danych Banku Danych Regionalnych
prowadzanego przez Główny Urząd Statystyczny, wg stanu na dzień 31.12.2007 r. wynosiła
2 878 410 osób, co stanowiło około 7,5% mieszkańców Polski. Zdecydowana większość mieszkańców
charakteryzowanej jednostki administracyjnej zamieszkiwała w miastach (2 033 536 osób, czyli
70,6% ogółu mieszkańców). Najludniejszym miastem w obrębie województwa był i jest Wrocław,
który w charakteryzowanym okresie czasu zamieszkiwało 632 930 osób (21,98% ludności całego
województwa). Natomiast najmniej zaludnionym powiatem był powiat górowski, który liczył
36 418 mieszkańców (1,6% ludności województwa). Ten sam powiat cechował się również
najmniejszą gęstością zaludnienia – kształtowała się ona na poziomie 50 mieszkańców na 1 km2.
W populacji Województwa Dolnośląskiego przeważały kobiety, które stanowiły w badanym okresie
czasu 52% ogółu ludności (na 100 mężczyzn przypadało 109 kobiet). Gęstość zaludnienia w obrębie
charakteryzowanej jednostki administracyjnej wynosiła w 2007 r. 144 osoby na 1 km2 powierzchni
i była wyższa od średniej krajowej (122 osoby/ 1 km2).
17
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
W ogólnej strukturze ludności 18,1% stanowiły osoby w wieku przedprodukcyjnym, 65,9% osoby
w wieku produkcyjnym i 16,0% osoby w wieku poprodukcyjnym.
Przyrost naturalny odnotowany w 2007 r. na obszarze Województwa Dolnośląskiego był ujemny
i osiągnął wartość -2 224 osoby. W 2007 roku odnotowano 27 591 urodzeń oraz 29 815 zgonów.
Ujemne było również saldo migracji – wynosiło ono -3 626 osób. W największym stopniu miały na to
wpływ migracje zagraniczne – w 2007 roku województwo opuściło 5 201 osób.
Odnotowane w 2007 r. zmniejszanie się liczby mieszkańców Dolnego Śląska jest zjawiskiem
obserwowanym już od 2000 r. (w latach 2000 – 2007 liczba ludności Województwa Dolnośląskiego
zmniejszyła się o około 34 tysiące osób). Proces ten wiąże się zarówno ze starzeniem się
społeczeństwa, jak i z migracją ludności. Należy jednak zaznaczyć, że prognozowany ogólny spadek
liczby mieszkańców nie będzie równomiernie rozłożony w skali charakteryzowanej jednostki
administracyjnej. Największe nasilenie tego zjawiska ma wystąpić na obszarze subregionu
jeleniogórsko–wałbrzyskiego i w mieście Wrocławiu, z kolei w jego otoczeniu (tj. na obszarze
podregionu wrocławskiego) zakłada się wzrost liczby mieszkańców. Proces ten związany będzie ze
zjawiskiem suburbanizacji polegającym na migracji ludności, zwłaszcza z dużych ośrodków
miejskich, i osiedlaniu się jej w miejscowościach podmiejskich.
3.6
Gospodarka
Województwo Dolnośląskie należy do najlepiej i najwcześniej uprzemysłowionych regionów kraju.
Wartość produkcji sprzedanej przemysłu lokuje region na czwartym miejscu w Polsce.
Na Dolnym Śląsku, wg stanu na 31.12.2007 r., zarejestrowanych było 308 308 podmiotów gospodarki
narodowej (w tym 6 000 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego). Około 94%
podmiotów gospodarki narodowej należało do sektora prywatnego.
Podstawowe informacje na temat podmiotów gospodarczych z obszaru Województwa Dolnośląskiego
przedstawiono w tabeli 2.
Podmioty gospodarki narodowej wg sektorów własności i wybranych form
prawnych wg stanu na 31.12.2007 r.
Liczba podmiotów
Podmioty gospodarki narodowej
gospodarki
narodowej
OGÓŁEM, w tym:
308 308
Sektor publiczny
17 949
Tabela 2
państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem
przedsiębiorstwa państwowe
spółki handlowe
spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego
państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego,
gospodarstwa pomocnicze
Sektor prywatny
66
290 359
osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą
spółki handlowe
spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego
spółdzielnie
fundacje
stowarzyszenia i organizacje społeczne
Źródło:
4 527
23
422
12
Bank Danych Regionalnych (www.stat.gov.pl)
18
220 798
20 892
5 988
1 458
722
6 268
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Dominująca większość podmiotów zarejestrowanych na obszarze Dolnego Śląska – około 96% zatrudniała od 1 do 9 osób.
Podmioty gospodarcze prowadzące działalność przemysłową wykazywały istotne zróżnicowanie
branżowe. Najliczniejszą grupą byli producenci: artykułów spożywczych i napojów, chemikaliów
i wyrobów chemicznych, maszyn i urządzeń. Duży udział podmiotów zajmował się także górnictwem
węglowym, górnictwem i kopalnictwem miedzi, surowców skalnych, zaopatrzeniem w energię
elektryczną, gaz i wodę, produkcją ceramiczną i szklarską oraz produkcją tkanin i odzieży. Przemysł
Dolnego Śląska charakteryzuje się znacznym udziałem produkcji części kooperacyjnych, które muszą
być dostarczane do innych zakładów – np. produkcja części samochodowych, podzespołów
i półproduktów. Stawia to szczególnie wysokie wymagania przed przedsiębiorstwami transportowymi
i infrastrukturą transportową regionu.
Największym koncernem przemysłowym regionu jest KGHM Polska Miedź w Lubinie. Z kolei
największym z zagranicznych producentów jest Volkswagen Motor w Polkowicach. Inne ważniejsze
przedsiębiorstwa przemysłowe to Elektrownia Turów, Volvo Polska we Wrocławiu czy też Hutmen
Wrocław. Ponadto w regionie znajdują się także liczne zakłady przemysłu chemicznego np. PCC
Rokita S.A., Rokita – Agro S.A., Vita-Polimers Poland itd.
Największymi ośrodkami przemysłowymi są Wrocław i Legnica. Na terenie województwa
funkcjonują trzy Specjalne Strefy Ekonomiczne:
1. Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna „Invest Park” Sp. z o.o. (położona jest
w południowo-zachodniej Polsce na terenie Województwa Dolnośląskiego, Województwa
Opolskiego, Województwa Wielkopolskiego oraz Województwa Lubuskiego; na WSSE
składają się 32 podstrefy, z których dwadzieścia położonych jest na obszarze Województwa
Dolnośląskiego, tj. na terenie: Wałbrzycha, Nowej Rudy, Kłodzka, Dzierżoniowa, Żarowa,
Jelcza - Laskowic, Kudowy Zdrój, Świdnicy, Wrocławia, Oławy, Strzelina, Strzegomia,
Brzegu Dolnego, Bolesławca, Wiązowa, Wołowa, Ząbkowic Śląskich, Sycowa, Świebodzic
oraz Bystrzycy Kłodzkiej, sześć znajduje się na terenie Województwa Opolskiego - w Opolu,
Nysie, Namysłowie, Praszce, Kluczborku i Skarbimierzu, pięć na terenie Województwa
Wielkopolskiego - w Krotoszynie, Śremie, Lesznie, Wrześni oraz w Kościanie oraz jedna
w Województwie Lubuskim, w Szprotawie. WSSE „Invest Park” obejmuje obszar o łącznej
powierzchni 1 544,7 ha);
2. Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości (została powołana
na podstawie ustawy z 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych;
KSSEMP dysponuje terenami inwestycyjnymi o łącznej powierzchni około 339 ha i składa się
z 14 podstref położonych na terenie Województwa Dolnośląskiego (Kamienna Góra,
Krzeszów, Lubawka, Jawor, Nowogrodziec – Wykroty, Lubań, Janowice Wielkie,
Piechowice, Kowary, Jelenia Góra, Prusice, Żmigród) oraz na terenie Województwa
Wielkopolskiego (Ostrów Wielkopolski i Raczyce);
3. Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (Obejmuje ona łącznie 416,7986 hektarów terenów
inwestycyjnych typu greenfield przeznaczonych pod inwestycje przemysłowe i usługowe;
LSSE składa się z 11 podstref zlokalizowanych w: Legnicy, Legnickim Polu, Polkowicach,
Krzywej, Lubinie i Złotoryi, Chojnowie, Głogowie, Prochowicach, Przemkowie i Środzie
Śląskiej).
Województwo Dolnośląskie jest znacznie zróżnicowane pod względem warunków do prowadzenia
działalności rolniczej. Obszary rolnicze dominują na Nizinie Śląskiej, co wiąże się z glebami dobrej
jakości i sprzyjającym klimatem. Główne uprawy regionu to pszenica, rzepak, buraki cukrowe
i ziemniaki. Wśród zwierząt hodowlanych najpopularniejsze są: bydło, trzoda chlewna, drób i ryby.
Wraz z rolnictwem na obszarze województwa występuje przemysł spożywczy – młyny, cukrownie,
gorzelnie, mleczarnie, zakłady przetwórstwa mięsnego i owocowo – warzywnego. W sektorze
rolnictwa pracuje około 8% zatrudnionych w województwie.
19
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
3.7
Transport
Na tle kraju Województwo Dolnośląskie wyróżnia się gęstą siecią komunikacyjną, zarówno kolejową
(8,7 km/100 km2 – 2. miejsce w kraju), jak i drogową (91,6 km dróg publicznych o twardej
nawierzchni/100 km2 – 4. miejsce w kraju). Zgodnie z informacjami zamieszczonymi w Banku
Danych Regionalnych, ogólna długość dróg publicznych na Dolnym Śląsku, wg stanu na dzień
31.12.2007 r., wynosiła 22 498,6 km (w tym 150 km autostrady). W strukturze dróg publicznych
długość dróg o nawierzchni twardej wynosiła 18 262,0 km, natomiast długość dróg o nawierzchni
twardej ulepszonej – 16 873,6 km.
Sieć komunikacyjną Województwa Dolnośląskiego można podzielić na dwie zasadnicze części:
tranzytową i lokalną. Sieć lokalna jest dobrze rozwinięta, natomiast sieć o zasięgu ponadregionalnym
nie ma zbyt dużego zagęszczenia, choć na najbliższe lata planowany jest jej znaczny rozwój.
Najważniejszym szlakiem tranzytowym Dolnego Śląska jest autostrada A4, będąca częścią
europejskiego korytarza łączącego Niemcy z Ukrainą. Pozostałe większe szlaki komunikacyjne łączą
Republikę Czeską ze Szczecinem (projektowana trasa A3), Gdańskiem (droga krajowa nr 5)
i z Warszawą (projektowana autostrada A8).
Rysunek 4
Najważniejsze szlaki komunikacyjne na terenie Województwa Dolnośląskiego
Źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref Województwa Dolnośląskiego za
2007 rok; Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2008
Główne węzły komunikacyjne regionu to Wrocław, Wałbrzych i Jelenia Góra. Centralnym węzłem
sieci kolejowej jest Wrocław, skąd wychodzą linie do Warszawy, Krakowa, Poznania i Berlina.
Długość eksploatowanych linii kolejowych kształtowała się na Dolnym Śląsku w 2007 r. na poziomie
1 730 km (Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny).
We Wrocławiu znajduje się również port lotniczy (Strachowice). W 2007 r., zgodnie z informacjami
pochodzącymi z Banku Danych Regionalnych, ruch pasażerski w tym obiekcie w odniesieniu do
przylotów kształtował się na poziomie 630 252 osób, natomiast w odniesieniu do wyjazdów osiągnął
wartość 650 259 osób.
Duże znaczenie transportowe ma Odra, którą transportuje się kopaliny z Górnego i Dolnego Śląska.
Główne przejścia graniczne znajdują się w Zgorzelcu (granica z Niemcami) oraz w Kudowie-Zdroju
i Jakuszycach na granicy czeskiej.
20
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
3.8
Walory turystyczne
Ukształtowanie geograficzne, warunki środowiska przyrodniczego oraz bogate zasoby kulturowe
i historia regionu, powodują, że Województwo Dolnośląskie zajmuje wyjątkową pozycję w rankingu
atrakcyjności turystycznej polskich regionów - na charakteryzowanym obszarze znajduje się
stosunkowo liczne skupisko uzdrowisk (np. Cieplice Zdrój, Duszniki Zdrój, Lądek Zdrój, Szczawno
Zdrój), miejscowości o wyjątkowych walorach turystyczno – krajobrazowych (m.in: Karpacz,
Szklarska Poręba, Kowary), a także miejscowości historycznych, w których zlokalizowane są cenne
obiekty dziedzictwa kulturowego (Np. Bolków, Kamieniec Ząbkowicki czy Wrocław).
Biorąc powyższe pod uwagę, walory turystyczne Województwa Dolnośląskiego należy rozpatrywać
pod kątem funkcji: wypoczynkowych i uzdrowiskowych, krajoznawczych oraz specjalistycznych.
Ze względu na rolę i znaczenie turystyki w rozwoju regionu opracowany został Program Rozwoju
Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego. Dokument ten zawiera szczegółową charakterystykę
turystyki jako gałęzi gospodarki regionu, wraz ze szczegółowym określeniem zadań i priorytetów jej
rozwoju w latach 2004-2006 oraz wskazaniem ogólnych kierunków działań do 2013 roku.
W charakteryzowanym dokumencie przedstawiony został sposób jego wdrożenia oraz wskazano
źródła finansowania dla zaplanowanych działań.
Realizacja założeń przyjętych w Programie Rozwoju Turystyki ma przyczynić się do rozwoju
turystyki w Województwie Dolnośląskim, a tym samym ma spowodować wzrost jej
konkurencyjności. Działania towarzyszące przyjętym założeniom powinny pozytywnie wpłynąć na
wzrost ekonomiczny, a także przyczynić się do dalszego wzrostu atrakcyjności turystycznej regionu,
zwiększenia świadomości kulturowej jego mieszkańców oraz pogłębienia współpracy
międzynarodowej w tym zakresie.
4.
SYNTETYCZNA OCENA STANU ŚRODOWISKA
4.1
Ochrona wód i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi
4.1.1
Wody powierzchniowe
Województwo Dolnośląskie jest jednym z najuboższych w wodę regionów kraju. Sieć rzeczna na
obszarze Dolnego Śląska, naturalnie ukształtowana w wyniku ewolucji rzeźby, od ponad 100 lat ulega
wyraźnej modyfikacji, będącej rezultatem dużego uprzemysłowienia oraz intensywnej urbanizacji.
Grunty pod wodami powierzchniowymi zajmują 17 318 ha (stan na 01 stycznia 2008 r.), w tym:
- płynącymi – 14 381 ha,
- stojącymi – 2 937 ha.
Prawie całe Województwo Dolnośląskie leży w dorzeczu rzeki Odry, a jedynie niewielkie partie Sudetów
należą do dorzecza Łaby. Na terenie województwa wydzielono 9 zlewni II rzędu: Nysy Kłodzkiej,
Oławy, Ślęzy, Bystrzycy, Widawy, Kaczawy, Baryczy, Bobru, Nysy Łużyckiej. Największą
powierzchnię w Województwie Dolnośląskim zajmuje zlewnia Bobru, a najmniejszą – zlewnia Nysy
Łużyckiej.
Największą rzeką województwa i jednocześnie osią hydrograficzną jest Odra, będąca drugą co do
wielkości rzeką w Polsce. Długość rzeki wynosi ogółem 854 km, z tego na terenie Województwa
Dolnośląskiego wynosi 215 km Od Kędzierzyna-Koźla do Brzegu Dolnego Odra jest skanalizowana
na długości 186 km, tj. zabudowana 24 stopniami piętrzącymi wodę. Na dalszym odcinku Odra płynie
swobodnie, a jej nurt jest uregulowany przy pomocy ostróg.
21
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Dorzecze Odry jest bardzo rozwinięte i wyjątkowo asymetryczne. Uwarunkowania orograficznogeologiczne powodują, że bardziej znaczące źródło zasilania stanowi lewostronna część dorzecza
Odry. Głównymi dopływami rzeki w granicach Województwa Dolnośląskiego są: Nysa Kłodzka
(z Bystrzycą Łomnicką, Białą Lądecką, Bystrzycą Dusznicką, Ścinawką), Bystrzyca (z Piławą, Czarną
Wodą, Strzegomką), Kaczawa (z Nysą Szaloną), Bóbr (z Zadrną, Leskiem, Łomnicą, Kamienną
i Kwisą), Nysa Łużycka (z Witką), Oława , Ślęza, Widawa, Barycz.
Inne znaczące rzeki to: Nysa Kłodzka, Oława, Bystrzyca, Kaczawa, Barycz, Bóbr (największy system
rzeczny lewobrzeżnej Odry), Nysa Łużycka. Najbardziej zasobne w wodę są dorzecza sudeckich rzek
górskich. Naturalne jeziora są nieliczne, istnieją natomiast zbiorniki sztuczne zbudowane w celu
przeciwdziałania powodziom oraz liczne stawy rybne (głównie na terenie powiatów milickiego
i trzebnickiego).
Rysunek 5
Sieć hydrograficzna Województwa Dolnośląskiego
Źródło: Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego; Zarząd Województwa
Dolnośląskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu; Wrocław, listopad 2005
Największe zasoby wodne posiada Nysa Kłodzka i Bóbr z uwagi na górski charakter zlewni leżących
w obrębie Województwa Dolnośląskiego. Do rzek o najmniejszych zasobach wodnych zalicza się:
Barycz, Ślężę, Widawę, Szprotawę, Skorę, Czarną Wielką i Nysę Łużycką.
Pierwszoplanową rolę w kształtowaniu stosunków hydrologicznych odgrywają opady atmosferyczne
oraz ich rozkład w czasie i na obszarze dorzecza Odry. Do obszarów o największych opadach można
zaliczyć: Góry Odrzańskie i Masyw Pradziada, Masyw Śnieżnika i Góry Bystrzyckie oraz Góry
Izerskie i Karkonosze.
22
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Obok nielicznych jezior naturalnych istnieje wiele zbiorników sztucznych, zbudowanych w celu
przeciwdziałania powodziom (np. „Mietków” na Bystrzycy, „Słup” na Nysie Szalonej czy „Pilchowicki“
na Bobrze) oraz liczne stawy rybne. W granicach Województwa Dolnośląskiego znajdują się liczne
obiekty małej retencji oraz urządzenia wodne:
523 obiekty piętrzące o łącznej pojemności 2 790,187 tys. m3,
200 sztuk małych zbiorników wodnych o powierzchni powyżej 1 ha każdy, których sumaryczna
powierzchnia wynosi 1 615, 8 ha o łącznej pojemności 43 715,6 tys. m3 ,
1 846 stawów rybnych o powierzchni powyżej 1 ha każdy, których sumaryczna powierzchnia
wynosi 10 727,5 ha, a pojemność 116 915,5 tys. m3.
Średni roczny odpływ z powierzchni Województwa Dolnośląskiego wynosi 1 734 mln m3. Zasoby
własne województwa wynoszą 600 m3 na mieszkańca na rok i są znacznie mniejsze od sąsiednich
województw.
Zasoby wód powierzchniowych Województwa Dolnośląskiego
Powierzchnia
Przepływ
Zasoby
A
średni SSQ
Rzeka
Wodowskaz
[km2]
[m3/s]
[mln m3]
Międzylesie
49,7
0,68
Bystrzyca Kłodzka
260
4,29
605
Nysa Kłodzka
Kłodzko
1 084
13,31
Bardo
1 744
19,19
Oława
957
3,87
122
Oława
Białobrzezie
181
0,53
45
Ślęza
Borów
547
1,42
Krasków
683
4,49
289
Bystrzyca
Jarnołtów
1 710
9,16
Zbytowa
721
3,38
216
Widawa
Wrocław - Krzyżanowice
1 640
6,84
Świerzawa
134
1,17
Rzymówka
314
2,26
248
Kaczawa
Dunino
774
4,39
Piątnica
1 807
7,86
Osetno
4 579
16,21
511
Barycz
Bukówka
58,5
0,94
Kamienna Góra
190
2,69
Wojanów
535
5,96
638
Bóbr
Jelenia Góra
1 049
14,57
Pilchowice
1 209
15,56
Dąbrowa Bolesławiecka
1 910
20,23
Mirsk
186
3,35
230
Kwisa
Nowogrodziec
736
7,28
Porajów
375
6,09
Sieniawka
687
9,03
512
Nysa Łużycka
Zgorzelec
1 609
16,22
Oława
19 943
143,0
4 510
Malczyce
26 860
164,0
5 172
Odra
Ścinawa
29 605
180,0
5 676
Głogów
36 418
198,0
6 244
Źródło:
Program małej retencji wodnej w województwie dolnośląskim; Wrocław, 2006 r.
Tabela 3
Jakość wód powierzchniowych na terenie Dolnego Śląska badana jest w ramach Państwowego
Monitoringu Środowiska przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu.
23
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
W województwie funkcjonują następujące sieci pomiarowe wód powierzchniowych: monitoring
diagnostyczny i monitoring operacyjny. Badania w monitoringu diagnostycznym wykonywane są pod
kątem:
jakości wód powierzchniowych, które są lub mogą być wykorzystane do zaopatrzenia ludności
w wodę do spożycia,
jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb,
jakości granicznych wód powierzchniowych,
systemu EIONET,
zawartości substancji niebezpiecznych.
Natomiast jakość wód powierzchniowych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł
rolniczych wykonywana jest w monitoringu operacyjnym.
W 2007 roku prowadzono badania wód w 150 punktach pomiarowo – kontrolnych na 88 rzekach.
W tabeli 4. przedstawiono ocenę jakości wód głównych rzek w województwie w latach 2004 - 2007.
Ocena jakości wód powierzchniowych w latach 2004 – 2007 w wybranych
punktach pomiarowych
Rok
km
Nazwa punktu pomiarowo Lp.
Rzeka
biegu 2004 2005 2006 2007
kontrolnego
rzeki
klasa czystości
1.
Odra
powyżej PCC Rokita
278,0
III
IV
III
III
2.
Nysa Kłodzka
powyżej Międzylesia
167,0
II
III
III
III
3.
Ścinawka
powyżej Tłumaczowa
25,2
IV
IV
IV
IV
4.
Oława
ujście do Odry
2,0
III
III
III
III
5.
Ślęza
ujście do Odry
2,4
IV
IV
III
IV
6.
Bystrzyca
powyżej Głuszycy
88,4
III
III
IV
III
7.
Bystrzyca
ujście do Odry
1,2
IV
IV
IV
III
8.
Pilawa
ujście do Bystrzycy
0,5
V
V
IV
IV
9.
Czarna Woda 3
ujście do Bystrzycy
0,5
IV
III
III
III
10. Strzegomka
ujście do Bystrzycy
0,2
IV
IV
IV
IV
11. Kaczawa
ujście do Odry
3,2
III
III
III
III
12. Barycz
ujście do Odry
1,0
V
IV
IV
IV
13. Sąsiecznica
ujście do Baryczy
0,5
III
III
III
IV
14. Orla
ujście do Baryczy
2,0
IV
V
IV
IV
15. Polski Rów
ujście do Baryczy
3,2
V
V
16. Bóbr
powyżej ujęcia w Wojanowie
215,4
III
III
III
III
17. Nysa Łużycka
trójpunkt graniczny
197,0
IV
IV
IV
IV
18. Witka
m. Cernousy-Zawidów
10,9
IV
IV
IV
III
19. Czerwona Woda
ujście do Nysy Łużyckiej
0,5
III
III
III
III
Źródło:
Raport o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r., Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r.
Tabela 4
Na podstawie przeprowadzonej oceny ogólnej w zakresie wskaźników nie stwierdzono na terenie
Województwa Dolnośląskiego wód bardzo dobrej i dobrej jakości (klasy czystości I i II). W jednym
punkcie pomiarowym jakość wody była zła (V klasa), a w pozostałych niezadowalająca (IV klasa)
i zadowalająca (III klasa). Wody o najlepszych parametrach występowały najczęściej na obszarach
górskich i podgórskich, stanowiących jednocześnie tereny o walorach turystycznych.
Porównanie wyników jakości wód powierzchniowych wykonanych w 2007 roku w stosunku do
wyników w roku 2006 wykazało, że jakość wód Dolnego Śląska utrzymuje się na zbliżonym
poziomie. Nadal czynnikami mającymi największy wpływ na jakość wód są: nadmierne stężenia
24
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
związków fosforu i azotu oraz stan bakteriologiczny wód. Pogorszenie jakości wody odnotowano
w rzekach: Sąsiecznica i Ślęza, natomiast poprawę jakości wody odnotowano dla rzek: Bystrzyca
i Witka. W pozostałych punktach jakość wód utrzymuje się na tym samym poziomie.
Podkreślić należy, że zanieczyszczenia wód mają w większości przypadków charakter allochtoniczny.
Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych w województwie przedstawiono w tabeli 5.
Źródła zanieczyszczeń głównych wód powierzchniowych w Województwie
Dolnośląskim
Rzeka
Główne źródła zanieczyszczeń
ścieki komunalne i przemysłowe, głównie z miast Oława, Wrocław i Głogów,
zanieczyszczenia niesione przez rzeki wpadające do Odry, spływy obszarowe
Odra
z terenów rolniczych i zurbanizowanych, rzeka wpływa na teren województwa
znacznie zanieczyszczona
spływy obszarowe z terenów rolniczych, ścieki komunalne i przemysłowe
Nysa Kłodzka
z Międzylesia, Bystrzycy Kłodzkiej, Kłodzka i Barda
Ścinawka
ścieki komunalne i przemysłowe z miast: Mieroszów, Sokołowsko i Nowa Ruda
Oława
spływy obszarowe z terenów rolniczych
spływy obszarowe z terenów rolniczych, ścieki komunalne i przemysłowe z ośrodków
Ślęza
miejsko – gminnych: Strzelina, Niemczy, Jordanowa, Kobierzyc, Żórawiny
spływy obszarowe z terenów rolniczych i zurbanizowanych, ścieki komunalne
Bystrzyca
i przemysłowe m.in. z Wałbrzycha, Świdnicy, aglomeracji dzierżoniowskiej,
Świebodzic, Strzegomia, Kątów Wrocławskich
spływy obszarowe z terenów rolniczych i zurbanizowanych, ścieki komunalne
Piława
i przemysłowe z Piławy Górnej, Pieszyc, Dzierżoniowa
Strzegomka
ścieki komunalne i przemysłowe z Wałbrzycha, Świebodzic i Strzegomia
Kaczawa
ścieki komunalne i przemysłowe ze Złotoryi, Jawora, Legnicy, Prochowic
ścieki komunalne i przemysłowe z Milicza, Żmigrodu, Trzebnicy, Góry, Wąsosza,
Barycz
zanieczyszczenia niesione przez rzeki wpadające do Baryczy,
ścieki komunalne i przemysłowe z Trzebnicy, spływy obszarowe z terenów rolniczych
Sąsiecznica
i zurbanizowanych
główne źródła zanieczyszczeń znajdują się na terenie województwa wielkopolskiego,
Orla
ścieki komunalne i przemysłowe z miasta Wąsosz
ścieki komunalne i przemysłowe z ośrodków miejskich: Kamiennej Góry, Jeleniej
Góry, Bolesławca i z terenu gmin miejsko – wiejskich: Lubawki, Wlenia, Lwówka
Bóbr
Śląskiego, Kamiennej Góry, Marciszowa, Janowic Wielkich, Jeżowa Sudeckiego,
Bolesławca
Nysa Łużycka spływy obszarowe z terenów rolniczych i zurbanizowanych
ścieki komunalne i przemysłowe z kilku miejscowości w Czechach (m.in. z Frylandu),
Witka
a po polskiej stronie z Zawidowa
ścieki komunalne i przemysłowe ze Stronia Śląskiego, Lądka Zdroju, Ołdrzychowic,
Biała Lądecka
Krosnowic
Bystrzyca
ścieki komunalne i przemysłowe z Polanicy Zdroju
Dusznicka
Źródło:
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu
Tabela 5
Górskie rzeki i potoki przepływające przez obszary o mniejszej ilości źródeł zanieczyszczeń
charakteryzują się wodami lepszej jakości. Z tego względu wykorzystywane są do zaopatrzenia
ludności, stanowią jednocześnie środowisko życia ryb. Jednocześnie, przedgórze Sudetów to obszar
silnie zurbanizowany i uprzemysłowiony, na którym mogą występować zjawiska odprowadzania
ścieków komunalnych i przemysłowych do wód powierzchniowych. Jednakże podejmowane działania
w zakresie budowy i modernizacji oczyszczalni ścieków, minimalizuje ich negatywny wpływ na wody
powierzchniowe.
25
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Niemniej jednak występowanie wód gorszej jakości związane jest w większości z odprowadzaniem
ścieków z aglomeracji miejsko-przemysłowych: wałbrzyskiej, świdnickiej i dzierżoniowskiej, a także
ze zrzutami do rzek ścieków komunalnych, czasem oczyszczonych w stopniu niedostatecznym lub
ilościowo znaczących w stosunku do przepływów rzek (np. Piława, Strzegomka, Orla). Ponadto, wg
danych WIOŚ, w dalszym ciągu ścieki od ok. 25% mieszkańców województwa nie są odprowadzane
do oczyszczalni.
Na podstawie analizy jakości wód powierzchniowych (WIOŚ) stwierdzono, że stan czystości rzek na
terenie województwa sukcesywnie poprawia się. W większości badanych punktów wody są
zadawalającej jakości i stan ten utrzymuje się od kilku lat.
Stan czystości wód stojących (zbiorniki zaporowe) utrzymuje się na względnie dobrym poziomie i od
pewnego czasu nie jest obserwowane pogarszanie się jakości ich wód.
Rysunek 6
Hydrogeologiczny podział regionalny
Źródło: Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego; Zarząd Województwa
Dolnośląskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu; Wrocław, listopad 2005
4.1.2
Wody podziemne
Województwo Dolnośląskie, pod względem zasobów eksploatacyjnych, zaliczane jest do regionów
najuboższych w wodę (zajmuje 11 miejsce w rankingu 16 województw). Zasoby wód podziemnych
wynoszą 4,68% krajowych ustalonych zasobów eksploatacyjnych.
Pod względem hydrogeologicznym obszar Województwa Dolnośląskiego podzielony jest na trzy
regiony o przebiegu północny zachód – południowy wschód, wg Atlasu Hydrogeologicznego Polski
pod redakcją B. Paczyńskiego:
26
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
region sudecki – obejmuje obszar występowania wód szczelinowych w utworach krystalicznych
oraz wód szczelinowych i porowo-szczelinowych w utworach osadowych. Region ten występuje
na terenie prawie całego województwa.
region wrocławski – obejmuje obszar występowania wód porowych w utworach piaszczystych
i żwirowych czwartorzędu i trzeciorzędu oraz wód szczelinowo-porowych w utworach
krystalicznych znajdujących się w podłożu kenozoiku. Region ten występuje na terenie prawie
całego województwa.
region wielkopolski – jest to region alimentacji wód podziemnych w utworach porowych
czwartorzędu i trzeciorzędu. Region ten występuje tylko na niewielkim obszarze województwa,
w jego północnej części.
-
-
Generalny kierunek odpływu wód podziemnych jest prostopadły do przebiegu głównych struktur
geologicznych oraz hydrogeologicznych i biegnie z kierunku południowo-zachodniego na północnowschodni.
W Województwie Dolnośląskim prawie 70% zatwierdzonych zasobów pochodzi z utworów
czwartorzędowych. Na szeroką skalę piętro to eksploatowane jest w rejonie Jaworzyny Śląskiej,
Kamieńca Ząbkowickiego, Kłodzka, Barda, Ziębic, w dolinie Odry i Szprotawy, Bobru, Kwisy,
Kaczawy i Nysy Łużyckiej. Dla regionu przedgórskiego podstawę zaopatrzenia w wody podziemne
stanowi trzeciorzędowe piętro wodonośne. Ma to szczególne znaczenie dla miast, takich jak Świdnica,
Strzegom, Jaworzyna Śląska, Oława oraz Lubin.
Podstawę zaopatrzenia w wodę w rejonie Kotliny Kłodzkiej i Niecki Krzeszowskiej jest kredowe
piętro wodonośne regionu sudeckiego. Wody z tego poziomu są eksploatowane w rejonie Kudowy
Zdrój, Polanicy Zdrój, Bystrzycy Kłodzkiej, Międzylesia. Prowadzone w ostatnich latach badania
wykazały, że piętro to, z powodu swojej zasobności, jest bardzo perspektywiczne pod względem
zaopatrzenia lokalnej ludności w dobrą jakościowo wodę. Miejscowości w obrębie tzw. Niecki
Grodzieckiej oraz w Unisławiu Śląskim zaopatrywane są w wodę pobieraną z permskiego piętra
wodonośnego. Ma ono charakter użytkowy jedynie w rejonie sudeckim, podobnie jak karbońskie
piętro wodonośne. W poziomie górnego karbonu występują wody lecznicze Jedliny Zdroju. Tylko
sporadycznie wody z tego piętra wodonośnego pobierane są dla celów komunalnych.
Na terenie Województwa Dolnośląskiego występuje 19 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.
Spośród nich 11 jednostek znajduje się w całości na terenie województwa, natomiast 8 –
fragmentarycznie, przy dużym zróżnicowaniu udziału obszarowego. Dominują GZWP
czwartorzędowe, których jest 11. Brak jest ochrony wód Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.
Tabela 6
Nr
GZWP
302
303
306
309
314
315
316
317
318
Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w Województwie Dolnośląskim
Średnia
Powierzchnia
Nazwa GZWP
Typ ośrodka
głębokość
[km2]
[m]
Pradolina Barycz-Głogów
porowy
435
30
(W)
Pradolina Barycz-Głogów
porowy
1 515
60
Zbiornik Wschowa
porowy
200
35
Zbiornik międzymorenowy
porowy
96
80
Smoszew- Chwaliszew
Pradolina Odry (Głogów)
porowy
347
50-80
Zbiornik Chocianów –
porowy
1 052
60
Gozdnica
Subzbiornik Lubin
porowe
258
130
Niecka zewnatrzsudecka szczelinowo
1 000
100-200
Bolesławiec
- porowy
Zbiornik Słup – Legnica
porowy
70
15
27
Zasoby
[tys.m3/d]
59
185
22
18
80
292
50
80
15
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Nr
GZWP
319
320
321
322
338
339
340
341
342
343
Źródło:
Nazwa GZWP
Subzbiornik Prochowice –
Środa Śląska
Pradolina Odry (S Wrocław)
Subzbiornik Kąty
Wrocławskie – Oława - Brzeg
Zbiornik Oleśnica
Subzbiornik Paczków Niemodlin
Zbiornik Góry Bialskie Śnieżnik
Dolina kopalna Nysy
Kłodzkiej
Niecka wewnątrzsudecka –
Kudowa - Bystrzyca
Niecka wewnątrzsudecka Krzeszów
Powierzchnia
[km2]
Średnia
głębokość
[m]
porowy
326
65
25
porowy
500
12
250
porowy
769
100
80
porowy
246
30-160
60
porowy
735
80-150
60
szczelinowo
- porowy
143
10-30
37
porowy
18
10-30
25
Typ ośrodka
Zasoby
[tys.m3/d]
szczelinowo
168
80-50
50
- porowy
szczelinowo
55
180
10
- porowy
szczelinowo
Dolina Bobru (Marciszów)
60
30
50
- porowy
Raport o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r., Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r.
Intensywna działalność górnicza prowadzona na terenie województwa, połączona z odwadnianiem
górotworów lub nadmierną eksploatacją wód podziemnych w celach komunalnych i przemysłowych
doprowadziły do zakłócenia naturalnych warunków hydrodynamicznych i wytworzenia się na
znacznych obszarach województwa tzw. lejów depresyjnych. Leje te odzwierciedlają zasięgi
antropopresyjnego zakłócenia naturalnego przebiegu hydroizohips.
Jakość wód podziemnych na terenie Województwa Dolnośląskiego badana była w 2007 roku przez
Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie oraz Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we
Wrocławiu w ramach monitoringu: diagnostycznego (w 49 punktach kontrolno-pomiarowych PIG
oraz 63 punktach WIOŚ) i operacyjnego (w 21 punktach kontrolno-pomiarowych PIG oraz 16
punktach WIOŚ). Prowadzone były również przez WIOŚ, badania jakości zwykłych wód
podziemnych oraz wód podziemnych na obszarach bezpośrednio zagrożonych oddziaływaniem
zanieczyszczeń (składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, oczyszczalnie ścieków, tereny
wodonośne oraz zbiorniki odpadów poflotacyjnych - badaniami objęto 26 obiektów w 69 punktach).
Monitoring diagnostyczny
Wyniki, prowadzonego przez WIOŚ, monitoringu diagnostycznego wód podziemnych na terenie
Województwa Dolnośląskiego w 2007 roku wykazały przewagę wód dobrej jakości (76% - klasa
wody I, II i III) nad wodami złej jakości (24% - klasa wody IV i V). O jakości zwykłych wód
podziemnych w 2007 roku decydowały głównie podwyższone wartości żelaza, manganu, potasu,
fluoru, fosforanów i siarczanów oraz obniżone wartości odczynu i wodorowęglanów. Do związków
o charakterze toksycznym obniżających jakość zwykłych wód podziemnych zaliczono amoniak,
azotany i azotan.
Wyniki, prowadzonego przez PIG, monitoringu diagnostycznego wód podziemnych na terenie
Województwa Dolnośląskiego w 2007 roku wykazały przewagę wód dobrej jakości (63% - klasa
wody I, II i III) nad wodami złej jakości (37% - klasa wody IV i V). O jakości zwykłych wód
podziemnych w 2007 roku decydowały głównie podwyższone wartości żelaza, siarczanów, potasu,
28
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
wapnia, sodu, manganu, chlorków, fluorków i przewodnictwa elektrycznego oraz obniżone wartości
wodorowęglanów. Do związków o charakterze toksycznym obniżających jakość zwykłych wód
podziemnych zaliczono azotany, miedź, nikiel, arsen i kadm.
Ocenę ogólną jakości wód podziemnych monitoringu diagnostycznego przedstawiono na rysunku 7.
Klasa I (bardzo dobra jakość wód)
Klasa II ( dobra jakość wód)
Klasa III (zadawalająca jakość wód)
Klasa V (zła jakość wód)
Klasa IV (niezadawalająca jakość wód)
43%
30%
3%
Rysunek 7
22%
2%
Ocena ogólna jakości wód podziemnych na terenie Województwa Dolnośląskiego
Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu
Monitoring operacyjny
W ramach wykonanego monitoringu operacyjnego przez PIG, stwierdzono przewagę wód złej jakości
(57% - klasa wody IV i V) nad wodami dobrej jakości (43% - klasa wody I, II i III), o czym
decydowały głównie podwyższone wartości żelaza i azotu amonowego. W ramach wykonanego
monitoringu operacyjnego przez WIOS stwierdzono takie same tendencje w zakresie czystości wód tj.
przewagę wód złej jakości (70% - klasa wody IV i V) nad wodami dobrej jakości (30% - klasa wody I,
II i III), o czym decydowały głównie podwyższone wartości żelaza, siarczanów, manganu i odczynu.
Do związków o charakterze toksycznym zaliczono amoniak i WWA.
Ogólna ocena jakości wód podziemnych w układzie pięter wodonośnych
Ogólna ocena jakości wód podziemnych w układzie pięter wodonośnych została przeprowadzona na
podstawie danych uzyskanych z monitoringu diagnostycznego wykonanego przez PIG i WIOŚ (tabela
7.).
Ogólna ocena jakości wód podziemnych w układzie pięter wodonośnych
w 2007 roku
Klasa jakości wody w %
Stratygrafia
warstwy
I
II
III
IV
V
wodonośnej bardzo dobra
dobra
zadowalająca niezadowalająca
zła
czwartorzęd
2
21
53
21
3
trzeciorzęd
5
11
37
26
21
kreda
15
15
46
15
9
utwory starsze
5,5
44
17
28
5,5
od kredy
Źródło:
Raport o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r., Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r.
Tabela 7
Ogólna ocena jakości wód podziemnych w układzie pięter wodonośnych w 2007 roku wykazuje
zdecydowaną przewagę wód dobrej jakości (klasa od I do III) w poziomach wodonośnych kredy,
29
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
czwartorzędu oraz starszych od kredy i w skałach krystalicznych. Udział wód dobrej jakości wynosi
od 75% do 83% przebadanych wód tych poziomów. Wody dobrej jakości w utworach
trzeciorzędowych obejmują 43% wszystkich badanych wód.
Wody czwartorzędowe
Wody czwartorzędowe narażone są w dużym stopniu na oddziaływanie czynników zewnętrznych
i charakteryzują się zmiennym składem fizykochemicznym. Stwierdza się w nich wysokie stężenia
związków azotu, fosforu, żelaza i manganu. W przeważającej części województwa wody
czwartorzędowe do celów pitnych wymagają dwustopniowego uzdatniania, tj. odmanganiania
i odżelaziania. Szczególnie dużo związków żelaza występuje w dolinie Odry w rejonie miejscowości
Lubiąż (ca. 30 mg Fe/l) i wsi Brzostawa (ca. 50 mg Fe/l). Zawartość żelaza w niektórych przypadkach
dyskwalifikuje przydatność tych wód do celów pitnych. Jakość wód w dolinach rzek (z uwagi na
infiltracyjny charakter zlokalizowanych tam ujęć wody) nie jest najlepsza. Wpływ na to mają
stosowane nawozy chemiczne oraz środki ochrony roślin. Dużym zagrożeniem dla czystości wód tego
poziomu wodonośnego są również związki azotowe pochodzące ze stosowanej na dużą skalę
gnojowicy do nawożenia pól. Wskaźniki decydujące o jakości wody to: żelazo, mangan, amoniak,
azotany, azotyny, WWA, fenole, fosforany, siarczany, potas, miedz, nikiel i wapń, wodorowęglany
i odczyn.
Wody trzeciorzędowe
Wody trzeciorzędowe posiadają z reguły podwyższone ilości związków żelaza i manganu. Wykazują
także wpływ zanieczyszczeń antropogenicznych. Stopień degradacji wód trzeciorzędowych jest
znacznie mniejszy niż wód czwartorzędowych, jednak podobny skład chemiczny wskazuje na kontakt
hydrauliczny obu tych warstw. W rejonie Wrocławia obserwowane jest zjawisko pogarszania się
jakości wody trzeciorzędowego poziomu wodonośnego. Wskaźniki decydujące o jakości wody to:
azotany, azotyny, fluorki, WWA, żelazo, wodorowęglany i odczyn.
Wody kredowe
Wskaźniki decydujące o jakości wody to: azotyny, wodorowęglany, odczyn, fosforany, arsen i żelazo.
Skład chemiczny tych wód wskazuje, że na stan ich czystości mają wpływ czynniki zewnętrzne.
Zagrożenia wód podziemnych wynikają z ich kontaktu z powierzchnią ziemi, wodami glebowymi,
wodami powierzchniowymi, atmosferą oraz opadami atmosferycznymi. Na obszarze województwa
szczególnie zagrożone są systemy wód podziemnych pozbawione naturalnej izolacji. Należą do nich
odsłonięte systemy płytkiej i nieizolowanej strefy rumoszowo-szczelinowej w obszarach górskich
i kulminacji przedgórskich Sudetów. Wysokie potencjalne ryzyko zanieczyszczeń wód dotyczy też
płytkich, nieizolowanych poziomów plejstoceńskich, występujących zarówno w strefach
wysoczyznowych, jak i nizinnych, a także czwartorzędowego, głównego piętra użytkowego,
usytuowanego płytko w dolinach większych rzek województwa (zwłaszcza doliny Odry).
Na terenie Województwa Dolnośląskiego wyznaczono dwa obszary szczególnie narażone (OSN) na
zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych, z których odpływ azotu do wód należy
ograniczyć. Są to obszary zlewni rzeki Orli i rzeki Rowu Polskiego do ujścia Baryczy. Łączna
powierzchnia wyznaczonych obszarów na terenie Dolnego Śląska (OSN) to 582,51 km2, co stanowi
2,9% powierzchni województwa (19 948 km2). Monitoring płytkich wód podziemnych
zlokalizowanych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł
rolniczych w zlewni Orli i Rowu Polskiego wykazał stężenia azotanów powyżej 50 mgNO 3/l tylko
w punkcie zlokalizowanym w miejscowości Korzeńsko (69,53 mgNO3/l), co wskazuje na
zanieczyszczenie wód podziemnych związkami azotu w tym punkcie. W pozostałych punktach
stężenia azotanów kształtowały się w granicach od wartości mniejszych niż 0,5 mgNO3/l do
35,5 mgNO3/l (miejscowość Świniary) i nie przekraczały normy.
30
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Przeprowadzone w 2007 roku badania wód podziemnych wokół obiektów narażonych na
bezpośrednie oddziaływanie zanieczyszczeń przemysłowych i komunalnych oraz wokół obiektów
stanowiących potencjalne źródło poważnych awarii, wskazały na występowanie zróżnicowanych
jakościowo wód od bardzo dobrej jakości do wód złej jakości. Wody złej jakości odnotowano
w 34 punktach pomiarowych zlokalizowanych na 21 obiektach, głównie są to składowiskach odpadów
innych niż niebezpiecznie i obojętnych.
4.1.3
Wody mineralne i lecznicze
Na terenie województwa istnieją wydajne i różnorodne złoża wód mineralnych i leczniczych, w tym
radoczynnych i termalnych. Występują jako wody głębinowe, a rozpuszczone w nich substancje
mineralne to głównie kationy (sód, potas, magnez, wapń) i aniony (wodorowęglany, chlorki,
siarczany). Są też wody mineralne zawierające dodatkowo inne pierwiastki, jak jod, brom, żelazo,
stront, krzem, fluor. Wodami leczniczymi są te wody mineralne, które uznane zostały za lecznicze
w oparciu o badania kliniczne.
Wody mineralne na terenie Województwa Dolnośląskiego występują przede wszystkim w rejonie
sudeckim – zachodnia i centralna część Kotliny Kłodzkiej, pas Wałbrzych – Bolków, Góry Izerskie.
Poza Sudetami źródła wód mineralnych znajdują się jedynie w Przerzeczynie Zdroju (wody
siarczkowe) i w rejonie Trzebnicy (wody chlorkowe). Wody Lądka Zdroju (radoczynne wody
termalne), Kudowy Zdroju (szczawy arsenowe) oraz Szczawna Zdroju (szczawy wodorowęglanowo–
sodowe) są unikatowe w skali kraju. Wody lecznicze grupują się w rejonach Ziemi Kłodzkiej,
Wałbrzycha oraz Świeradowa Zdroju. Wykorzystywane są w lecznictwie sanatoryjnym, rozlewnictwie
i eksploatacji naturalnego CO2 (źródło: Opracowanie Ekofizjograficzne…).
Na niektórych obszarach występowania wód mineralnych i leczniczych oraz wód głębinowych
zwykłych zaznaczył się wyraźny wpływ eksploatacji wód zwykłych na jakość wód mineralnych.
Dotyczy to rejonu Kudowy Zdroju, gdzie w otworach ujmujących wody mineralne pojawiło się
zanieczyszczenie wywołane eksploatacją wody głębinowej po stronie czeskiej.
Podsumowanie
Presja antropogeniczna, zarówno jeśli chodzi o pobór wód jak i jakość wód zmniejsza się
sukcesywnie. Jakość wód powierzchniowych ulega powolnej, ale stałej poprawie, w wyniku podjętych
działań zapobiegawczo – ochronnych, jak i przemian gospodarczych, ale nadal nie jest najlepsza.
Odnosząc się do wymagania osiągnięcia przez wszystkie wody powierzchniowe stanu co najmniej
dobrego w 2015 roku widać, że pomimo pozytywnych tendencji poprawy jakości wód udział wód
o niezadowalającej i złej jakości jest jeszcze znaczny. Stopień zanieczyszczenia wód
powierzchniowych na terenie województwa jest umiarkowany. Systematycznie zmniejsza się udział
ścieków nieoczyszczonych odprowadzanych do wód powierzchniowych, następuje rozwój sieci
kanalizacyjnej na obszarach wiejskich. Ponadto odnotowano wzrost liczby podłączeń gospodarstw
domowych do sieci wodociągowej oraz utrzymującą się tendencję spadkową stężeń podstawowych
zanieczyszczeń warunkujących jakość wód powierzchniowych.
Wśród czynników negatywnych należy wymienić: nieuporządkowaną gospodarkę wodno-ściekową na
części obszarów wiejskich, nadal niski stopień oczyszczania ścieków oraz przedostawanie się do wód
powierzchniowych i podziemnych zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rolniczych i miejsc
bytowania ludzi.
Najważniejszymi problemami są:
braki w infrastrukturze kanalizacyjnej i wodociągowej oraz brak oczyszczalni ścieków,
szczególnie na obszarach wiejskich,
brak kompleksowych planów gospodarowania wodami, w tym planu przeciwdziałania skutkom
suszy,
31
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
-
4.2
niekorzystne efekty intensywnej eksploatacji wód podziemnych – leje depresyjne,
pogarszanie się jakości wód podziemnych w płytkich poziomach wodonośnych w obrębie
terenów zurbanizowanych,
presja działalności człowieka na wody powierzchniowe, w szczególności na obszarach
użytkowanych rolniczo, co w konsekwencji powoduje degradację wód szczególnie przez
związki azotu,
nadal niezadowalająca jakość zasobów wodnych wód powierzchniowych (większość wód
województwa jest w IV klasie czystości), pomimo podejmowanych działań w zakresie
uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej,
brak racjonalnego gospodarowania wodą w gospodarce komunalnej oraz brak racjonalizacji
gospodarki wodnej w sektorze przemysłowym oraz wodochłonność procesów produkcyjnych.
Powietrze atmosferyczne
Powietrze atmosferyczne, które w znaczący sposób wpływa na warunki życia ludzi, zwierząt i roślin,
jest jednym z najbardziej wrażliwych na zanieczyszczenia komponentów środowiska.
Zanieczyszczenia powietrza mogą mieć formę stałą, płynną lub gazową i dzieli się je ogólnie na
zanieczyszczenia pierwotne - emitowane do powietrza bezpośrednio ze źródeł zanieczyszczenia oraz
wtórne – powstające w wyniku reakcji chemicznych zachodzących w atmosferze pomiędzy
wprowadzonymi zanieczyszczeniami. Dodatkowo, ze względu na sposób odprowadzania
zanieczyszczeń do atmosfery, emisję można podzielić na zorganizowaną i niezorganizowaną. Emisja
zorganizowana występuje, gdy zanieczyszczenia odprowadzane są do atmosfery za pomocą emitora
(komin, wyciąg wentylacyjny), natomiast emisja niezorganizowana występuje na hałdach, terenach
zabudowanych lub podczas parowania cieczy. Emisję można też podzielić ze względu na źródło jej
pochodzenia – można wówczas wyróżnić emisję ze źródeł liniowych, punktowych
i powierzchniowych.
Stężenia zanieczyszczeń charakteryzują się zmiennością sezonową związaną z warunkami
klimatycznymi. Na podwyższenie stężeń większości zanieczyszczeń wpływają niska temperatura,
znikome opady atmosferyczne oraz słaby wiatr. Zużycie paliw, w wyniku którego dochodzi do emisji
zanieczyszczeń, jest maksymalne w czasie jesiennym i zimowym, stąd też zdecydowanie większe jest
zanieczyszczanie atmosfery w tym okresie.
Emisja zanieczyszczeń do powietrza
Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie Województwa Dolnośląskiego są:
-
źródła komunalno – bytowe: kotłownie lokalne, indywidualne paleniska domowe, emitory
z zakładów użyteczności publicznej. Wprowadzanie zanieczyszczeń przez osoby fizyczne nie
podlega praktycznie żadnym ograniczeniom.
Mają one znaczący wpływ na lokalny stan zanieczyszczenia powietrza, są głównym powodem tzw.
niskiej emisji. Najważniejszym elementem składowym niskiej emisji są zanieczyszczenia emitowane
podczas ogrzewania budynków mieszkalnych lub użyteczności publicznej paliwami stałymi,
zwłaszcza węglem niskiej jakości lub stosowanie przestarzałych technologicznie kotłów. Do niedawna
obserwowano tendencję przechodzenia z paliwa węglowego na bardziej ekologiczne, np. gaz czy też
drewno opałowe, jednak w wyniku wzrastających kosztów ogrzewania gazem uległo to zahamowaniu.
Obecnie czynniki ekonomiczne mają zdecydowaną przewagę nad ekologicznymi. Niska emisja
(głównie SO2 i pył) jest szczególnie uciążliwa w regionach górskich, gdzie występują niekorzystne
warunki dla rozprzestrzeniania zanieczyszczeń, jak również w dużych aglomeracjach miejskich (słabe
przewietrzanie, duża liczba źródeł emisji).
32
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
-
źródła transportowe – emisja związana z ruchem samochodowym, która skutkuje całorocznym
wysokim poziomem tlenków azotu w powietrzu oraz wpływa na podwyższony poziom pyłu
zawieszonego PM10 i benzenu.
Duże zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów
występuje na skrzyżowaniach głównych ulic i dróg, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu
ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. W miejscach o szczególnie wysokim poziomie
ryzyka, gdzie zanieczyszczenie powietrza jest wyjątkowo wysokie (podziemne i nadziemne parkingi
samochodowe, tunele i okolice stacji benzynowych), poziom zanieczyszczenia powietrza może być
kilkukrotnie wyższy niż średnia dla całych obszarów miejskich. Przyczyną nadmiernej emisji
zanieczyszczeń ze środków transportu jest przede wszystkim zły stan techniczny pojazdów, ich
nieprawidłowa eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą
przepustowością dróg. Pojazdy samochodowe są największym emitorem toksycznych związków
chemicznych, takich jak: 1,3-butadien, benzen i liczne kancerogeny związane z pyłami.
-
źródła przemysłowe – pochodzące z procesów produkcyjnych oraz kotłowni przemysłowych.
Spośród funkcjonujących na terenie Województwa Dolnośląskiego zakładów uciążliwych dla
czystości powietrza (140 zakładów, czyli około 8% ogólnej liczby zakładów tego typu w kraju), 97
z nich posiada urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, natomiast zaledwie 24 urządzenia do
redukcji zanieczyszczeń gazowych. Procentowo najwięcej zanieczyszczeń pyłowych wprowadza się
do powietrza w powiecie zgorzeleckim, lubińskim, polkowickim, wołowskim i w mieście Wrocławiu
(łącznie 72,9% emisji wojewódzkiej), natomiast najwięcej zanieczyszczeń gazowych pochodzi
z obszaru powiatów: zgorzeleckiego, głogowskiego, wrocławskiego oraz z terenu miasta Wrocławia
i Legnicy (łącznie 91,3% emisji wojewódzkiej).
Z kontekstu powyższej analizy wynika fakt, że największym emitentem zanieczyszczeń do powietrza
znajdującym się na obszarze Województwa Dolnośląskiego jest BOT Elektrownia „Turów” S.A.. Jest
ona jednocześnie drugim co do wielkości źródłem emisji zanieczyszczeń w Polsce. Duży wpływ na
zanieczyszczenie powietrza mają również inne zakłady, w tym między innymi:
–
Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich „Kogeneracja” S.A. (Elektrociepłownia „Wrocław”
i Elektrociepłownia „Czechnica”),
–
Elektrociepłownia „Miasto” i Ciepłownia „Zabobrze” w Jeleniej Górze,
–
Zakłady Koksownicze „Victoria” S.A. w Wałbrzychu,
–
ektrociepłownie w Legnicy i Lubinie,
–
Oddziały i Spółki KGHM „Polska Miedź” – Huta Miedzi Głogów i Huta Miedzi Legnica.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2006 roku Województwo Dolnośląskie
znajdowało się na 4. miejscu w kraju pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych oraz na 5.
miejscu pod względem całkowitej emisji zanieczyszczeń gazowych pochodzących z zakładów
szczególnie uciążliwych. Emisje zanieczyszczeń pochodzące z Dolnego Śląska stanowiły
w charakteryzowanym okresie czasu 5,2% emisji gazów (bez dwutlenku węgla), a w przypadku pyłów
– 7,2% ogółu krajowej emisji. Ogółem emisja zanieczyszczeń pyłowych powietrza pochodzących
z zakładów szczególnie uciążliwych wynosiła 0,4 Mg/rok/1km2, natomiast zanieczyszczeń gazowych
879,8 Mg/rok/1km2.
W 2007 roku (Bank Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego) emisja zanieczyszczeń
pyłowych pochodzących z zakładów szczególnie uciążliwych zlokalizowanych na Dolnym Śląsku
wyniosła 6 680 ton, co stanowiło zaledwie 16% emisji z 1996 roku (wynosiła ona wtedy 40 785 ton).
Emisję niezorganizowaną oszacowano na 487 ton. Pyły emitowane były w największym stopniu
podczas spalania paliw – w 2007 roku wyemitowano ich 5 316 ton (w 1996 roku - 24 031 ton). Duży
udział w ich emisji miał przemysł cementowo – wapienniczy i przemysł materiałów ogniotrwałych –
137 ton. W 2007 roku wyemitowano również 10 ton środków powierzchniowo czynnych oraz 33 tony
pyłów węglowo – grafitowych i sadzy.
33
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
W stosunku do lat ubiegłych zwiększeniu uległa emisja zanieczyszczeń gazowych – w 2007 roku
kształtowała się ona na poziomie 16 677 110 ton (wobec 14 782 386 ton w 1998 roku). Emisję
niezorganizowaną oszacowano na 12 684 ton. Ponad 99% emisji gazowej stanowił dwutlenek węgla
(16 578 598 ton). Emisja pozostałych zanieczyszczeń gazowych wynosiła:
- dwutlenek siarki – 60 868 ton,
- tlenki azotu – 20 912 ton,
- tlenek węgla – 11 140 ton,
- metan – 4 012 ton.
W 2007 roku w urządzeniach do redukcji zatrzymano lub zneutralizowano następujące ilości
zanieczyszczeń:
- zanieczyszczenia pyłowe – 2 408 908 ton (99,7 % wytworzonych),
- zanieczyszczenia gazowe – 860 908 ton (89,7% wytworzonych).
Chemizm opadów atmosferycznych
Opady atmosferyczne wciąż stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych. Największy
wpływ na stan środowiska mają kwasotwórcze związki siarki i azotu, kwaśne deszcze, związki
biogenne i metale ciężkie, które powodują bezpośrednie zanieczyszczenie wód powierzchniowych,
zachwianie równowagi ekosystemów, zmiany warunków troficznych, zagrożenie jakości płodów
rolnych poprzez kumulowanie w glebie, zagrożenie obszarów wodonośnych, degradacje obszarów
zalesionych, wzrost zachorowań. Największe ładunki zanieczyszczeń wprowadzane są wraz z masami
powietrza z kierunku zachodniego. Badania wykazały, iż wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza
uległa znacznemu obniżeniu, a w ostatnich kilku latach jest stabilna. Spadek emisji spowodowany był
realizacją wielu nowych i modernizacyjnych inwestycji proekologicznych, unowocześnienia
technologii, likwidacją lub ograniczeniem uciążliwej produkcji, bądź też całkowitym zamykaniem
wielu zakładów.
Pomimo malejących stężeń większości badanych substancji, nadal oddziałują one negatywnie na
środowisko, zwłaszcza w przypadku kwasotwórczych związków siarki i azotu (tzw. kwaśne deszcze),
związków biogennych i metali ciężkich.
W Województwie Dolnośląskim koncentracja zanieczyszczeń w opadach zmniejszyła się
w porównaniu do ostatnich lat – od kilku (fosfor ogólny) do kilkudziesięciu procent (azot). Wzrosła
tylko koncentracja wapnia (o 12%), sodu (o 8%), potasu (o 18%) i miedzi (o 4,5%). Szczególnie
istotne jest zmniejszenie zawartości siarczanów (o 42%) oraz azotanów – azotynów, azotu ogólnego,
fosforu ogólnego i metali ciężkich. Zmniejszyła się również kwasowość opadów.
Najwyższe stężenia zanieczyszczeń w opadach na terenie Województwa Dolnośląskiego notuje się
w jego północnej i centralnej części (szczególnie na obszarze LGOM-u). Najwyższe stężenia
siarczanów, azotynów i azotanów, wolnych jonów wodorowych, azotu ogólnego, sodu i niklu zostały
wniesione w Karkonoszach (1,7 średniej dla województwa). Tereny LGOM-u charakteryzują się
największym obciążeniem miedzią, ołowiem, potasem, wapniem, magnezem, chlorkami, fosforem
ogólnym, kadmem i suchą pozostałością.
Stan jakości powietrza
W celu scharakteryzowania stanu aktualnego w zakresie jakości powietrza atmosferycznego na terenie
Województwa Dolnośląskiego odniesiono się do „Oceny poziomów substancji w powietrzu oraz
wyników klasyfikacji stref Województwa Dolnośląskiego za 2007 rok” oraz „Oceny jakości powietrza
na terenie Województwa Dolnośląskiego w 2007 roku“ sporządzonych przez WIOŚ we Wrocławiu.
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (art. 89) Wojewódzki
Inspektor ochrony Środowiska co roku wykonuje ocenę poziomów substancji w powietrzu we
wszystkich strefach województwa.
34
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Ocena ta jest przeprowadzana w celu:
1.
Klasyfikacji stref w oparciu o kryteria zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia
6 czerwca 2002r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu,
alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 2002 r., Nr 87, poz. 796),
2.
Uzyskania informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń,
3.
Wskazania wartości i obszarów przekroczeń wartości kryterialnych,
4.
Wskazania potrzeb w zakresie niezbędnej modernizacji systemu monitoringu powietrza.
Klasyfikacji stref dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze względu na ochronę zdrowia
ludzi oraz ze względu na ochronę roślin.
W ramach prowadzonych prac ocenie podlegają aglomeracje o liczbie mieszkańców powyżej 250
tysięcy oraz obszary powiatów nie wchodzących w skład aglomeracji – zgodnie z podziałem na strefy
wprowadzonym przez Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref,
w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2008 r., Nr 52, poz. 310).
W kontekście powyższego, dla celów oceny jakości powietrza pod kątem zawartości dwutlenku siarki,
dwutlenku azotu, tlenków azotu, tlenku węgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM10, ołowiu, arsenu,
kadmu, niklu i benzo(a)pirenu Województwo Dolnośląskie podzielono na 16 stref (Aglomeracja
Wrocławska, miasto Jelenia Góra, miasto Legnica, powiat głogowski, powiat kłodzki, powiat oławski,
powiat wałbrzyski, powiat zgorzelecki, strefa bolesławiecko – lwówecka, strefa dzierżoniowsko –
świdnicka, strefa jaworsko – złotoryjska, strefa jeleniogórsko – kamiennogórska, strefa lubińsko –
polkowicka, strefa oleśnicko – trzebnicka, strefa strzelińsko – ząbkowicka i strefa średzko –
wrocławska).
Natomiast dla celów oceny jakości powietrza pod kątem zawartości ozonu województwo podzielono
na dwie strefy: aglomerację wrocławską oraz pozostały obszar województwa nie wchodzący w skład
aglomeracji (strefa dolnośląska).
Ocena poziomów substancji w powietrzu w Województwie Dolnośląskim wykonywana jest na
podstawie pomiarów prowadzonych w wojewódzkiej sieci monitoringu powietrza, w skład której
wchodzą: automatyczne stacje pomiarów jakości powietrza, stacje manualne (oznaczenia
wykonywane w laboratoriach), stacje mobilne oraz punkty pomiaru zanieczyszczenia powietrza
metodą pasywną. Wyniki wszystkich pomiarów gromadzone są w wojewódzkiej bazie danych
o jakości powietrza JPOAT, znajdującej się w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska we
Wrocławiu.
Podstawę oceny jakości powietrza stanowią określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia
3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2008 r., Nr 47, poz.
281) poziomy substancji w powietrzu: dopuszczalne, docelowe, celów długoterminowych i alarmowe.
W niektórych przypadkach w ww. rozporządzeniu określono dozwoloną liczbę przekroczeń
określonego poziomu, a także terminy, w których określony poziom powinien zostać osiągnięty.
Dwutlenek siarki
W 2007 r. w żadnym punkcie nie wystąpiły wartości ponadnormatywne. Najniższy poziom stężeń
średniodobowych występował na terenach pozamiejskich. Na terenach podmiejskich i miejskich
maksymalne stężenia średniodobowe były ponad dwukrotnie wyższe niż w stacjach górskich.
Przypadki ponadnormatywnych stężeń dobowych i chwilowych SO2 notowano w Legnicy.
Charakterystycznym elementem rozkładu stężeń SO2 w ciągu roku jest znaczna różnica pomiędzy
stężeniami rejestrowanymi w sezonie grzewczym i pozagrzewczym (kwiecień-wrzesień). Średnio
w skali całego województwa poziom stężeń w sezonie grzewczym był około 4-krotnie wyższy niż
w sezonie letnim, co oznacza, że większość emisji tego gazu pochodzi ze źródeł energetycznych.
35
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
W 2007 r. poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki był średnio o około 30% niższy od
stężeń notowanych w 2006 r.
Dwutlenek azotu
W 2007 r. w odniesieniu do normy średniorocznej przekroczenia zanotowano we Wrocławiu - w obu
przypadkach na wysoki poziomi NO2 decydujący wpływ miała emisja zanieczyszczeń z silników
samochodowych. Najwyższy poziom zanieczyszczenia powietrza wystąpił w pozostałych większych
miastach województwa: Wałbrzychu i Legnicy. W większości punktów pomiarowych średnie stężenia
w sezonie grzewczym były wyższe niż w sezonie pozagrzewczym o około 40%. W 2007 r.
w porównaniu do 2006 r. w większości stacji pomiarowych stwierdzono niewielkie (średnio dla
województwa – 6%) zmniejszenie stężenia średniorocznego NO2.
Pył zawieszony PM10
W 2007 r. w odniesieniu do dopuszczalnego poziomu średniorocznego zanotowano przekroczenia
w następujących punktach pomiarowych: Jelenia Góra, Nowa Ruda, Wrocław, w Legnica, Głogów,
Zgorzelec, Dzierżoniów, Świdnica. W pozostałych punktach pomiarowych również notowano
przypadki ponadnormatywnych stężeń dobowych, jednak z częstością mniejszą od dopuszczalnych
35 dni w roku. W przypadku pyłu zawieszonego PM10 przekroczenia średniodobowej wartości
normatywnej występują głównie w sezonie grzewczym, jednak na wielu stacjach, szczególnie
w dużych miastach, wartości ponadnormatywne rejestrowane były również w sezonie
pozagrzewczym. W roku 2007 zanotowano obniżenie stężeń pyłu PM10 w stosunku do poziomu
z roku 2006. Związane to było z warunkami meteorologicznymi panującymi w 2007 roku (znacznie
łagodniejsza zima w porównaniu z latami ubiegłymi i w związku z tym mniejsza emisja
zanieczyszczeń ze źródeł grzewczych).
Tlenek węgla
W 2007 r. na terenie Województwa Dolnośląskiego nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego
poziomu tlenku węgla. We wszystkich stacjach pomiarowych rejestrowany poziom tlenku węgla
w sezonie grzewczym był wyższy niż w sezonie pozagrzewczym. W 2007 r. w porównaniu do 2006 r.
w większości punktów pomiarowych stwierdzono niższy poziom zanieczyszczenia powietrza.
Ozon
Na terenie Województwa Dolnośląskiego ciągłe pomiary poziomu stężeń ozonu wykazały
przekroczenia dopuszczalnej częstości przekroczeń normy na wszystkich stanowiskach pomiarowych:
Przekroczenia notowano głównie w sezonie letnim. W miesiącach kwiecień – lipiec 2007 r.
zarejestrowano przekroczenia wartości informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia poziomów
alarmowych wynoszącej 180 µg/m3. Stężenia ozonu wykazują w ciągu doby charakterystyczną
zmienność – niski poziom w godzinach nocnych i stopniowy wzrost stężeń w ciągu dnia w czasie
najintensywniejszego promieniowania słonecznego.
Benzen
Przekroczenie normy średniorocznej stwierdzono w Wałbrzychu. W pozostałych punktach stężenia
średnioroczne występowały w zakresie 24% – 87% normy. We wszystkich punktach wystąpiły
wyższe stężenia w sezonie grzewczym niż w pozagrzewczym.
Ołów
W 2007 r. stężenia średnioroczne we wszystkich punktach pomiarowych występowały na poziomie
niższym od dopuszczalnego.
36
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Arsen, nikiel, kadm, benzo(a)piren
W odniesieniu do wartości docelowych przekroczenia w 2007 r. zanotowano w przypadku arsenu
i benzo(a)pirenu. Najwyższe stężenie średnioroczne arsenu zanotowano w Legnicy. W przypadku
benzo(a)pirenu ponadnormatywne stężenia średnioroczne stwierdzono na następujących stanowiskach:
Wrocław, Legnica, Polkowice, Szczawno Zdrój, Zgorzelec. Najwyższe stężenie średnioroczne kadmu
(91% wartości kryterialnej) stwierdzono w Lubinie. Najwyższe stężenie średnioroczne niklu (45%
wartości kryterialnej) odnotowano w Jeleniej Górze.
Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze
i wiąże się z określonymi wymaganiami w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza
(w przypadku, gdy nie są dotrzymane dopuszczalne poziomy) lub utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia
ona przyjęte standardy).
Klasy stref i wymagane działania w zależności od określonych poziomów stężeń
zanieczyszczenia
Poziom stężeń
Klasa strefy
Wymagane działania
nie przekraczający odpowiednio:
poziomu dopuszczalnego*, poziomu
utrzymanie jakości powietrza w strefie na tym
A
docelowego lub poziomu celów
samym lub lepszym poziomie
długoterminowych
powyżej poziomu dopuszczalnego*
określenie obszarów przekroczeń poziomów
lecz nie przekraczający
dopuszczalnych powyżej odpowiednio:
poziomu dopuszczalnego
B
poziomu dopuszczalnego**, poziomu
powiększonego o margines
dopuszczalnego powiększonego o margines
tolerancji*
tolerancji*
określenie obszarów przekroczeń poziomów
powyżej odpowiedniego poziomu
dopuszczalnych oraz poziomów
dopuszczalnego**, poziomu
dopuszczalnych powiększonych o margines
dopuszczalnego powiększonego o
C
tolerancji, poziomów docelowych lub
margines tolerancji, poziomu
poziomów celów długoterminowych,
docelowego lub poziomu celów
opracowanie programu ochrony powietrza
długoterminowych
POP
Tabela 8
*
**
z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń;
gdy margines tolerancji nie jest określony.
Poniżej w formie tabelarycznej (tabele 9 – 14) przedstawiono wyniki uzyskane dla każdej strefy
w odniesieniu do poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń – zarówno z uwzględnieniem kryteriów
wyznaczonych dla ochrony zdrowia jak i kryteriów wyznaczonych dla ochrony roślin.
Tabela 9
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych dla
poszczególnych zanieczyszczeń uzyskana w ocenie rocznej z uwzględnieniem
kryteriów dla ochrony zdrowia
Symbol klasy wynikowej w strefie
Nazwa strefy
SO2
NO2
C6H6
CO
Pb
PM10
Aglomeracja wrocławska
A
A
A
A
A
C
miasto Jelenia Góra
A
A
A
A
A
C
miasto Legnica
A
A
A
A
A
C
powiat głogowski
A
A
A
A
A
C
powiat kłodzki
A
A
A
A
A
C
powiat oławski
A
A
A
A
A
A
powiat wałbrzyski
A
A
A
A
A
A
powiat zgorzelecki
A
A
A
A
A
C
strefa bolesławiecko – lwówecka
A
A
A
A
A
A
37
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Symbol klasy wynikowej w strefie
SO2
NO2
C6H6
CO
Pb
PM10
strefa dzierżoniowsko – świdnicka
A
A
A
A
A
C
strefa jaworsko – złotoryjska
A
A
A
A
A
A
strefa jeleniogórsko – kamiennogórska
A
A
A
A
A
A
strefa lubińsko – polkowicka
A
A
A
A
A
A
strefa oleśnicko – trzebnicka
A
A
A
A
A
A
strefa strzelińsko – ząbkowicka
A
A
A
A
A
A
strefa średzko - wrocławska
A
A
A
A
A
A
Źródło:
Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref Województwa
Dolnośląskiego za 2007 rok; WIOŚ Wrocław, 2008
Nazwa strefy
Tabela 10
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomów docelowych dla poszczególnych
zanieczyszczeń uzyskana w ocenie rocznej z uwzględnieniem kryteriów dla
ochrony zdrowia
Symbol klasy wynikowej w strefie
Nazwa strefy
As
Cd
Ni
benzo(a)piren
Aglomeracja wrocławska
A
A
A
C
miasto Jelenia Góra
A
A
A
A
miasto Legnica
C
A
A
C
powiat głogowski
A
A
A
A
powiat kłodzki
A
A
A
A
powiat oławski
A
A
A
A
powiat wałbrzyski
A
A
A
C
powiat zgorzelecki
A
A
A
C
strefa bolesławiecko – lwówecka
A
A
A
A
strefa dzierżoniowsko – świdnicka
A
A
A
A
strefa jaworsko – złotoryjska
A
A
A
A
strefa jeleniogórsko – kamiennogórska
A
A
A
A
strefa lubińsko – polkowicka
A
A
A
C
strefa oleśnicko – trzebnicka
A
A
A
A
strefa strzelińsko – ząbkowicka
A
A
A
A
strefa średzko - wrocławska
A
A
A
A
Źródło:
Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref Województwa
Dolnośląskiego za 2007 rok; WIOŚ Wrocław, 2008
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomów celów długoterminowych dla ozonu
uzyskana w ocenie rocznej z uwzględnieniem kryteriów dla ochrony zdrowia
Symbol klasy wynikowej w strefie
Nazwa strefy
O3
Aglomeracja wrocławska
C
Strefa dolnośląska
C
Źródło:
Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref Województwa
Dolnośląskiego za 2007 rok; WIOŚ Wrocław, 2008
Tabela 11
38
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 12
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych dla
poszczególnych zanieczyszczeń uzyskana w ocenie rocznej z uwzględnieniem
kryteriów dla ochrony roślin
Symbol klasy wynikowej w strefie
Nazwa strefy
SO2
NOx
Aglomeracja wrocławska
nie klasyfikuje się
miasto Jelenia Góra
nie klasyfikuje się
miasto Legnica
nie klasyfikuje się
powiat głogowski
A
A
powiat kłodzki
A
A
powiat oławski
A
A
powiat wałbrzyski
A
A
powiat zgorzelecki
A
A
strefa bolesławiecko – lwówecka
A
A
strefa dzierżoniowsko – świdnicka
A
A
strefa jaworsko – złotoryjska
A
A
strefa jeleniogórsko – kamiennogórska
A
A
strefa lubińsko – polkowicka
A
A
strefa oleśnicko – trzebnicka
A
A
strefa strzelińsko – ząbkowicka
A
A
strefa średzko - wrocławska
A
A
Źródło:
Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref Województwa
Dolnośląskiego za 2007 rok; WIOŚ Wrocław, 2008
Tabela 13
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomu docelowego dla ozonu w celu
ochrony roślin
Symbol klasy wynikowej w strefie
Nazwa strefy
O3
Aglomeracja wrocławska
nie klasyfikuje się
Strefa dolnośląska
C
Źródło:
Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref Województwa
Dolnośląskiego za 2007 rok; WIOŚ Wrocław, 2008
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomu celów długoterminowych dla ozonu
uzyskana w ocenie rocznej w celu ochrony roślin
Symbol klasy wynikowej w strefie
Nazwa strefy
O3
Aglomeracja wrocławska
nie klasyfikuje się
Strefa dolnośląska
C
Źródło:
Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref Województwa
Dolnośląskiego za 2007 rok; WIOŚ Wrocław, 2008
Tabela 14
Na podstawie klasyfikacji przeprowadzonej w poszczególnych strefach Województwa Dolnośląskiego
w 2007 roku pod kątem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia stwierdzono potrzebę
opracowania programów ochrony powietrza (POP) dla 10-ciu niżej wymienionych stref województwa:
1.
Aglomeracja Wrocławska (PM10, benzo(a)piren, ozon),
2.
miasto Jelenia Góra (PM10),
3.
miasto Legnica (PM10, arsen, benzo(a)piren),
4.
powiat głogowski (PM10),
5.
powiat kłodzki (PM10),
6.
powiat wałbrzyski (benzo(a)piren),
39
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
7.
8.
9.
10.
powiat zgorzelecki (PM10, benzo(a)piren),
strefa dzierżoniowsko-świdnicka (PM10),
strefa lubińsko-polkowicka (benzo(a)piren),
strefa dolnośląska (ozon).
Odnosząc się natomiast do wyników uzyskanych dla poszczególnych stref w kontekście kryteriów
ustanowionych dla ochrony roślin wskazane jest opracowanie programu ochrony powietrza w strefie
dolnośląskiej ze względu na ponadnormatywne stężenia ozonu.
Uwzględniając informacje zawarte w „Ocenie poziomów substancji w powietrzu oraz wynikach
klasyfikacji stref Województwa Dolnośląskiego za 2007 rok” oraz „Ocenie jakości powietrza na
terenie Województwa Dolnośląskiego w 2007 roku“ oraz w powyższych tabelach należy stwierdzić, że
na przeważającym obszarze Województwa Dolnośląskiego rejestrowany poziom zanieczyszczenia
powietrza jest niższy od poziomów dopuszczalnych, a w przypadku takich zanieczyszczeń jak:
dwutlenek siarki, tlenek węgla oraz niektóre metale ciężkie (ołów, nikiel) wartości stężeń są znacznie
niższe od wartości kryterialnych.
Niemniej, monitoring jakości powietrza wykazał istnienie następujących problemów związanych
z ochroną jakości powietrza:
wysoki poziom zapylenia powietrza na terenach miejskich – występowanie
ponadnormatywnych wartości średniodobowych pyłu zawieszonego PM10 w ciągu całego roku,
ze zwiększoną częstością przekroczeń w sezonie grzewczym,
wysoki poziom dwutlenku azotu – rejestrowany na stanowiskach w pobliżu dróg o znacznym
natężeniu ruchu,
wysoki poziom bezo(a)pirenu, który jest traktowany jako znacznik rakotwórczego ryzyka
związanego z obecnością wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w powietrzu,
wysoki poziom ozonu w miesiącach letnich roku – przekroczenia wartości docelowej we
wszystkich punktach pomiarowych w odniesieniu do kryterium ochrony zdrowia ludzi oraz
przekroczenia współczynnika AOT 40 wyznaczanego ze względu na ochronę roślin.
Monitoring jakości powietrza w odniesieniu do ochrony roślin (tzw. stacje „ekosystemowe”) wykazał
również:
niski poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki i tlenkami azotu,
wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza ozonem w większości stacji pozamiejskich
i przekroczenie wskaźnika AOT 40 na podstawie pomiarów prowadzonych na Śnieżce,
Śnieżnych Kotłach, Czarnej Górze i w Czerniawie w latach 2003-2007.
Podsumowanie
W latach 1999-2007 na obszarze Województwa Dolnośląskiego emisje zanieczyszczeń do powietrza
ze źródeł przemysłowych uległy znacznej redukcji, na co główny wpływ miały realizowane
w sektorze gospodarczym inwestycje proekologiczne. Wśród czynników pozytywnych należy
wymienić również: spadkową tendencję emisji i imisji dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłu oraz
całkowity brak przekroczeń standardów jakości powietrza w 6-ciu strefach województwa (klasa A).
Czynnikami negatywnymi są natomiast: zły stan jakości powietrza we Wrocławiu i Legnicy,
pogorszenie jakości powietrza ze względu na tlenki azotu i pył zawieszony w większych miastach oraz
przy szlakach komunikacyjnych, pogorszenie jakości powietrza na obszarze województwa pod
względem zawartości ozonu w warstwie przyziemnej (troposferycznej), wzrastająca liczba obszarów
stref zakwalifikowanych do klasy C.
W kontekście powyższego za najpoważniejsze problemy należy uznać niską emisję pochodzącą
z ogrzewania mieszkań i ze spalin samochodowych, pogorszenie jakości powietrza na obszarze
województwa pod względem zawartości ozonu w warstwie przyziemnej (troposferycznej) a także
niski udział energii odnawialnej w ogólnym bilansie energetycznym.
40
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
4.3
Hałas
Hałas stanowi jedno ze źródeł zanieczyszczenia środowiska, wzrastające w ostatnich latach
w związku z rozwojem komunikacji, uprzemysłowieniem i postępującą urbanizacją głównie miast.
Odczuwany jest przez mieszkańców jako jeden z najbardziej uciążliwych czynników wpływających
ujemnie na środowisko i samopoczucie.
Hałasem nazywa się każdy dźwięk, który w danych warunkach jest określony jako szkodliwy,
uciążliwy lub przeszkadzający, niezależnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest więc
bardzo subiektywne i zależy od wrażliwości słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk
akustycznych zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu
i przestrzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego. Uciążliwość
hałasu dla organizmu zależy od natężenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania.
Do głównych źródeł akustycznych zaburzeń środowiska na terenie Województwa Dolnośląskiego
należą:
hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy, tramwajowy, związany z parkingami,
zajezdniami, itp.),
hałas przemysłowy (związany z zakładami produkcyjnymi, usługowymi, rzemieślniczymi,
terenami budowy, liniami elektromagnetycznymi)
Hałas komunikacyjny jest aktualnie podstawowym źródłem zakłóceń klimatu akustycznego
środowiska. Związany jest z pojazdami samochodowymi i szynowymi.
Na terenie Województwa Dolnośląskiego, (wg GUS), ogólna długość dróg wynosi 22 498,6 km,
w tym 18 262,0 km dróg utwardzonych i 150 km autostrady. Wskaźnik gęstości dróg na koniec
2007 r. wynosił 91,6 km/100 km2. Największe natężenie ruchu, wg Strategii Rozwoju
Województwa....., jest na drogach wjazdowych i wyjazdowych do/z Wrocławia oraz na drodze nr 5 (na
wspólnym z drogą nr 8 odcinku Wrocław – autostrada A4), na drodze nr 8 od m. Wierzbice do drogi
nr 35, na drodze nr 3 na odcinku Polkowice – Lubin, na drodze nr 35 – na odcinku Wałbrzych –
Świebodzice, na A4 od Legnicy przez Kąty Wrocławskie do granicy z Województwem Opolskim.
Długość linii kolejowych (wg GUS), wynosi 1 730 km, w tym 1 055 km to linie kolejowe
zelektryfikowane. Wskaźnik gęstości linii kolejowych na koniec 2007 r. wynosił 8,7 km/100 km2.
Długość linii tramwajowej we Wrocławiu wynosi 198,7 km.
Poziomy emisji dźwięku środków komunikacji drogowej są wysokie i wynoszą nawet do 82 dB
(równoważny poziom dźwięku A), przy dopuszczalnych natężeniach hałasu w środowisku:

dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej do 50 dB w porze nocy i do 55 dB
w porze dnia,

dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego do 50 dB
w porze nocy i do 60 dB w porze dnia,

dla terenów w strefie śródmiejskiej miast pow. 100 tys. mieszkańców ze zwarta zabudowa
mieszkaniową i koncentracja obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych do 55 dB
w porze nocy i do 65 dB w porze dnia.
O poziomie hałasu komunikacyjnego decyduje kilka czynników: natężenie ruchu pojazdów, udział
pojazdów ciężarowych, prędkość pojazdów, stan techniczny pojazdów, płynność ruchu, stan
nawierzchni dróg, położenie dróg, ich parametry, ukształtowanie powierzchni terenu, przez który
przebiega droga, rodzaj sąsiadującej z drogą zabudowy oraz odległość zabudowy od drogi.
Największa skala uciążliwości hałasu komunikacyjnego w regionie Dolnego Śląska związana jest
z Wrocławiem, głównymi trasami przelotowymi przez wszystkie miasta, które w większości nie
41
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
posiadają obwodnic zewnętrznych oraz drogami o znaczeniu krajowym i międzynarodowym,
najbardziej obciążonymi ruchem komunikacyjnym.
W 2007 roku na terenie Województwa Dolnośląskiego WIOŚ prowadził badania hałasu
komunikacyjnego na terenie następujących powiatów: wrocławskiego, trzebnickiego, głogowskiego,
kamiennogórskiego, kłodzkiego. Charakterystykę klimatu akustycznego w badanych powiatach
przedstawiono poniżej.
Na terenie powiatu wrocławskiego stwierdzono przekroczenia we wszystkich punktach pomiarowych
na linii pierwszej zabudowy. Równoważny poziom dźwięku LAeq w porze dnia mieścił się w granicach
58,9 dB(m. Żórawina) – 76,8 dB (m. Bielany Wrocławskie). W Bielanach Wrocławskich, Tyńcu
Małym, Turowie, Siechnicach, Radwanicach i Długołęce natężenie hałasu w zabudowie mieszkalnej
w porze dnia przekraczało poziom 70 dB, przyjęty za bardzo uciążliwy.
Na terenie powiatu trzebnickiego stwierdzono przekroczenia w 16 punktach pomiarowych na linii
pierwszej zabudowy. Równoważny poziom dźwięku LAeq w porze dnia mieścił się w granicach 49,4
dB (m. Prusice) – 75,6 dB (m. Psary). Średni poziom równoważny we wszystkich badanych punktach
dla pory dnia przekroczył dopuszczalny poziom hałasu od 1,2 dB do 15,6 dB. W miejscowościach
Psary i Wisznia Mała niedotrzymany był również poziom 70 dB, uznany jako bardzo uciążliwy.
Na terenie powiatu głogowskiego stwierdzono przekroczenia w 9 punktach pomiarowych (na 10
badanych) na linii pierwszej zabudowy. Równoważny poziom dźwięku L Aeq w porze dnia mieścił się
w granicach 59,6 dB (m. Borek) – 70,3 dB (m. Nielubia). Średni poziom równoważny we wszystkich
badanych punktach dla pory dnia przekroczył dopuszczalny poziom hałasu od 1,3 dB do 10,3 dB. W
miejscowościach Nielubia i Żukowice niedotrzymany był również poziom 70 dB, uznany jako bardzo
uciążliwy.
Na terenie powiatu kamieniogórskiego stwierdzono przekroczenia we wszystkich punktach
pomiarowych na linii pierwszej zabudowy. Równoważny poziom dźwięku LAeq w porze dnia mieścił
się w granicach 61,2 dB (m. Lubawka) – 70,4 dB (m. Marciszów). Średni poziom równoważny we
wszystkich badanych punktach dla pory dnia przekroczył dopuszczalny poziom hałasu od 1,2 dB do
10,4 dB. W miejscowości Marciszów przy ul. Głównej niedotrzymany był również poziom 70 dB,
uznany jako bardzo uciążliwy.
Na terenie powiatu kłodzkiego stwierdzono przekroczenia we wszystkich punktach pomiarowych na
linii pierwszej zabudowy. Równoważny poziom dźwięku LAeq w porze dnia mieścił się w granicach
63,5 dB (m. Nowa Ruda Słupiec) – 71,4 dB (m. Kłodzko, ul. Warty). Średni poziom równoważny we
wszystkich badanych punktach dla pory dnia przekroczył dopuszczalny poziom hałasu od 3,5 dB do
11,4 dB. W miejscowościach Kłodzko przy ul. Warty oraz w Szczytnej niedotrzymany był również
poziom 70 dB, uznany jako bardzo uciążliwy.
Na terenie badanych powiatów WIOŚ stwierdził przekroczenia wartości normatywnych praktycznie
we wszystkich punktach pomiarowych, niekiedy nawet o ponad 15 dB. Wynika to głównie z faktu, że
punkty pomiarowe zlokalizowane były przy głównych drogach województwa, w miejscach znacznej
uciążliwości akustycznej. Przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu występują na drogach
krajowych Nr 8 (Kudowa Zdrój – Warszawa), Nr 94 (Wrocław – Brzeg), Nr 5 (Wrocław – Poznań), nr
35 (Wrocław-Świdnica) oraz na drogach wojewódzkich Nr 395 (Wrocław – Strzelin) i Nr 455
(Wrocław – Jelcz Laskowice). Na 70 przebadanych odcinków dróg w 5 powiatach w 2007 roku, tylko
w 3 punktach pomiarowych równoważny poziom hałasu spełniał wartości normatywne, w
54 punktach przekraczał poziom 60 dB, natomiast w 13 poziom 70 dB.
W 2008 roku wykonano mapę akustyczną dla Wrocławia. Ponadnormatywnym hałasem (powyżej
60dB w porze dnia i 50 dB w porze nocy) pochodzącym z różnych źródeł, zagrożony jest następujący
procent populacji miasta:
42
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
-
szacunkowa liczba osób, narażonych na hałas pochodzący od ruchu kołowego (na drogach lub
ulicach) – 166 004 osoby (28,15%) w porze dnia i 187 238 osób (31,75%) w porze nocy,
szacunkowa liczba osób narażonych na hałas przemysłowy – 266 osób (0,04%) w porze dnia
i 468 osób (0,07%) w porze nocy,
szacunkowa liczba osób narażonych na hałas kolejowy – 6 372 osoby (1,08%) w porze dnia
i 4 542 osoby (0,77%) w porze nocy,
Na terenie Wrocławia powierzchnia obszarów zagrożonych hałasem drogowym, na których stan
środowiska określa się jako „niedobry” stanowi 34,5 km2, natomiast obszarów, których stan określany
jest jako „zły” i „bardzo zły” - 3,5 km2. W strefie o „złych” i „bardzo złych” warunkach akustycznych
znajduje się 7 726 lokali mieszkalnych, zamieszkanych przez blisko 38,5 tys. mieszkańców oraz
5 budynków szkolnych i przedszkolnych. Powierzchnia obszarów najbardziej zagrożonych hałasem
drogowym w porach nocnych, na których stan środowiska określany jest jako „niedobry” wynosi
44 km2, a terenów, na których stan środowiska określany jest jako „zły” lub „bardzo zły” wynosi 6,3
km2. Na obszarze o złych i bardzo złych warunkach akustycznych znajduje się 13 626 lokali
mieszkalnych, które zamieszkuje 68,1 tys. ludzi oraz 10 budynków szkolnych i przedszkolnych
(źródło: Mapa akustyczna miasta Wrocławia).
W przypadku długookresowego hałasu pochodzenia kolejowego w obszarach określonych jako „złe”
znajdują się 2 lokale mieszkalne, zamieszkane łącznie przez 12 osób. W przypadku hałasu
pochodzenia kolejowego mierzonego w porach nocnych w obszarach o „złych” lub „bardzo złych”
warunkach akustycznych znajduje się 18 lokali i zamieszkuje je 72 osoby (źródło: Mapa akustyczna
miasta Wrocławia).
Powierzchnia obszarów zagrożonych hałasem lotniczym zajmuje zaledwie 0,000034 km2 i 0,0743 km2
(hałas w porach nocnych). Trzy lokale mieszkalne, zamieszkane przez 14 osób znajdują się
w „niedobrych” warunkach (źródło: Mapa akustyczna miasta Wrocławia).
Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy od parku
maszynowego, zastosowanej izolacji akustycznej hal produkcyjnych, a także prowadzonych procesów
technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów.
Hałas przemysłowy ma charakter lokalny, a liczba zagrożonych nim osób stanowi niewielki odsetek
ogółu. Przyczyną wzrostu uciążliwości tego rodzaju hałasu jest rozszerzanie zabudowy mieszkaniowej
leżącej w sąsiedztwie terenów przemysłowych. Z kontroli przeprowadzonej przez WIOŚ w 2007 roku
(135 zakładów było kontrolowanych) wynika, że najczęściej notowano przekroczenie do 10 dB.
Najbardziej uciążliwe obiekty wśród skontrolowanych przez WIOS w 2007 roku przedstawiono
w tabeli 15.
Tabela 15
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Źródło:
Najbardziej uciążliwe obiekty wśród skontrolowanych przez WIOS w 2007 roku
na terenie Województwa Dolnośląskiego
Nazwa zakładu
Zrzeszenie Producentów Rolnych „ŁAN”
RADAN BAZALT Sp. z o.o.
Zakład Produkcyjno- Handlowo-Usługowy „BAREX”, Import-Export,
Boratyński Andrzej
Firma Produkcyjno-Usługowa Ślusarstwo-Spawalnictwo, Jan Bielewicz
Suszarnia w Skokowej Przedsiębiorstwa Wielobranżowego „Pieprzyk” Sp. z
o.o. w Rawiczu
Dolnośląskie Młyny S.A.
Kruszywa Strzelin Sp. z o.o.
Gospodarstwo Rolno-Handlowe „Godziszowa” Sp. z o.o.
Warszawska Fabryka Platerów: Hefra” S.A. w Warszawie, Zakład Produkcyjny
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Rolne „Sady Dolne” Sp. z o.o.
Miejscowość
Zgorzelec
Sulików
Świeradów Zdrój
Kowary
Skokowa
Ujazd Górny
Strzelin
Godziszowa
Legnica
Sady Dolne
Raport o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r., Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r.
43
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Dla miasta Wrocławia powierzchnia obszarów zagrożonych hałasem przemysłowym, na których stan
środowiska określa się jako „niedobry”,„zły” i „bardzo zły” stanowi 1,5 km2. W strefie o „złych” i
„bardzo złych” warunkach akustycznych znajduje się 101 lokali mieszkalnych, zamieszkanych przez
blisko 500 mieszkańców. Odpowiednio dla pór nocnych wartości te wynoszą: 177 lokali mieszkalnych
i 936 mieszkańców (źródło: Mapa akustyczna miasta Wrocławia).
Najczęstszymi przyczynami nadmiernej emisji hałasu z zakładów przemysłowych do środowiska są:
- brak właściwych zabezpieczeń akustycznych źródeł hałasu pracujących na zewnątrz budynków
produkcyjnych (instalacje wentylacyjno-klimatyzacyjne),
- niewystarczająca izolacyjność akustyczna ścian budynków produkcyjnych,
- niewłaściwa organizacja działalności produkcyjnej realizowanej z udziałem hałaśliwych środków
technicznych,
Znaczny wpływ na klimat akustyczny maja również masowe imprezy rozrywkowe i sportowe
organizowane w centrach miast.
Podsumowanie
Zwiększający się ruch samochodowy będzie wzmagał problemy związane z uciążliwością hałasu,
szczególnie dla mieszkańców terenów położonych wzdłuż dróg. Ograniczeniu ulegnie natomiast hałas
przemysłowy.
Wśród czynników pozytywnych należy wymienić: wzrost ilości realizacji różnego rodzaju
zabezpieczeń przed ponadnormatywnym hałasem, powszechniejsze stosowanie nowoczesnych
wyciszonych maszyn i urządzeń, poprawę stanu nawierzchni dróg, zmiany w przepisach prawnych,
oraz obowiązek wykonania programów ochrony środowiska przed hałasem dla obszarów, gdzie
poziom hałasu jest przekroczony.
Wśród czynników negatywnych należy wymienić: ciągły wzrost natężenia ruchu samochodowego
i bardzo wolny rozwój infrastruktury drogowej w stosunku do przybywającej liczby samochodów,
brak obwodnic dla miast i miejscowości narażonych na duże natężenie ruchu tranzytowego,
postępujący proces degradacji obszarów „cichych”.
Najważniejszymi problemami są: emisja hałasu z ciągów komunikacyjnych, w tym przede wszystkim
z dróg o dużym natężeniu ruchu, brak obwodnic dla miast, w których na intensywny ruch tranzytowy
nakłada się lokalny (miejscowy) ruch pojazdów, szczególne zagrożenie hałasem mieszkańców
województwa w rejonach o przekroczonych wartościach normatywnych, nie uwzględnianie
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego uwarunkowań związanych z ochroną przed
hałasem.
4.4
Promieniowanie elektromagnetyczne
Promieniowaniem elektromagnetycznym (PEM) nazywamy emisje zaburzenia energetycznego
wywołanego zmianą przyspieszenia jakichkolwiek ładunków elektrycznych np. przepływem prądu
elektrycznego. Promieniowanie dzieli się na dwie zasadnicze grupy: jonizujące oraz niejonizujące.
Źródła promieniowania można podzielić na naturalne - występujące w przyrodzie i sztuczne –
wytwarzane przez człowieka. Pola elektromagnetyczne niejonizujące definiuje się jako pola
elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Powyżej
300 GHz promieniowanie ma już zdolność jonizacji atomów oraz cząsteczek (np. promieniowanie X,
gamma), a pola z tego zakresu nazywa się promieniowaniem jonizującym.
44
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Promieniowanie naturalne
Źródłem promieniowania jonizującego w otoczeniu człowieka są pierwiastki promieniotwórcze
występujące w przypowierzchniowej części skorupy ziemskiej oraz promieniowanie kosmiczne
docierające do powierzchni ziemi, którego udział wzrasta wraz z wysokością terenu nad poziom
morza. Promieniowanie jonizujące ze źródeł naturalnych związane jest z obecnością w środowisku
geologicznym radioizotopów uranu i toru i produktów ich rozpadu oraz promieniotwórczego
radioizotopu potasu 40K. W przypadku Województwa Dolnośląskiego najwyższe zawartości
wszystkich wskazanych wyżej pierwiastków promieniotwórczych występują na obszarze Sudetów
oraz w niektórych jednostkach geologicznych bloku przedsudeckiego. Dotyczy to przede wszystkim
obszarów, których powierzchnie terenu budują skały: granity Karkonoszy, gnejsy Gór Izerskich, łupki
krystaliczne starszego paleozoiku Gór Kaczawskich, gnejsy i łupki krystaliczne rejonu Lądka Zdroju
i Masywu Śnieżnika oraz obszarów występowania granitoidów strzegomskich. Zawartości uranu,
najważniejszego pierwiastka promieniotwórczego, na terenie Sudetów wahają się od wartości
zbliżonych do 0 do kilkunastu g/t. Najwyższe zawartości tego pierwiastka występują w granitach
karkonoskich. Duże znaczenie zawartości uranu w skałach budujących powierzchnię terenu w ocenie
radiologicznej związane jest z tym, że jednym z produktów jego rozpadu jest promieniotwórczy gaz –
radon, będący emiterem promieniowania alfa. Gaz ten może migrować z gruntu do budynków, gdzie
gromadzi się i jest wdychany przez mieszkańców. Szacuje się, że na obszarach jego wzmożonych
emisji jego udział w całkowitej dawce wchłanianej przez człowieka może przekraczać 50%. Wg badań
CLOR udział radonu w średnim rocznym efektywnym równoważniku dawki w Polsce wynosi około
40%. Z uwagi na możliwe zagrożenie związane z emisjami radonu ze środowiska geologicznego
opracowana została przez Państwowy Instytut Geologiczny mapa potencjału radonowego Sudetów
i wybranych jednostek bloku przedsudeckiego (Wołkowicz, 2007) (rysunek 8.), na której zaznaczono
obszary o wysokim, średnim i niskim potencjale radonowym.
Rysunek 8
Mapa potencjału radonowego Sudetów i wybranych jednostek bloku
przedsudeckiego
Źródło: Wołkowicz S.: Potencjał radonowy Sudetów i wybranych jednostek bloku przedsudeckiego. w: (red.
Wołkowicz S. Potencjał radonowy Sudetów wraz z wyznaczeniem obszarów występowania potencjalnie
leczniczych wód radonowych). Wyd. PIG. Warszawa, 2007 r.
45
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Wysokim potencjałem radonowym, o średnim stężeniu radonu w powietrzu glebowym, wynoszącym
ponad 50 kBq/m3, charakteryzują się obszary, których powierzchnię terenu budują granitoidy
karkonoskie, gnejsy izerskie, staropaleozoiczne łupki krystaliczne Gór Kaczawskich oraz granitoidy
strzegomskie. Z obszarów o średnim potencjale radonowym, gdzie stężenie radonu w powietrzu
glebowym waha się od 10 do 50 kBq/m3, na uwagę zasługuje rejon Ziemi Lądeckiej, której
powierzchnia terenu jest zbudowana z różnych rodzajów gnejsów i staropaleozoicznych łupków
krystalicznych. Średnie stężenia radonu w powietrzu glebowym tych obszarów są nieznacznie niższe
od 50 kBq/m3.
Nieodłącznym problemem związanym z radonem jest jego obecność w wodach pitnych, w tym przede
wszystkim w wodach podziemnych, ujmowanych i wykorzystywanych w celach konsumpcyjnych. Na
terenie Sudetów radonowe wody potencjalnie lecznicze występują w Cieplicach (Jelenia Góra),
Długopolu Zdroju, Dusznikach Zdroju, Jedlinie Zdroju, Jeleniowie, Lądku Zdroju, Szczawinie,
Szczawnie Zdroju i Świeradowie Zdroju (Przylibski, 2007). Wykonane przez tego autora badania
stężenia radonu w wodach Sudetów wykazały, że najwyższe średnie stężenia radonu w wodach
podziemnych występują na obszarze Lądka – Śnieżnika (375 Bq/dcm-3), granitów karkonoskich
(293 Bq/dcm-3), metamorfiku izerskiego (255 Bq/dcm3). Maksymalne stężenia radonu w pojedynczych
próbkach sięgają 2 000 Bq/dcm-3. W Polsce nie ma obowiązujących norm dotyczących
dopuszczalnych stężeń radonu w wodach pitnych, natomiast Komisja Europejska zaleca przyjęcie
poziomu referencyjnego stężenia radonu, dopuszczającego do użytku powszechnego lub
wykorzystania komercyjnego wody zawierające radon do 1 000 Bq/dcm-3.
Odrębnym problemem budzącym duże zainteresowanie społeczne jest obecność złóż i przejawów
okruszcowania uranem na terenie Sudetów oraz ich eksploatacja w okresie od 1948 do około
1967 roku. Poszukiwania złóż rud uranu podjęto w 1948 roku i prowadzone były one przez
wyodrębnione radzieckie przedsiębiorstwo „Kuznieckije Rudniki” z siedzibą w Kowarach.
Doprowadziły one do odkrycia kilku złóż uranu i kilkudziesięciu punktów mineralizacji uranowej
i kilku punktów mineralizacji torowej (rysunek 9.). Eksploatowane rudy w całości były wywożone do
ZSRR. Pod koniec lat 50-tych ubiegłego wieku przedsiębiorstwo radzieckie zostało przekształcone
w polskie przedsiębiorstwo Zakłady Przemysłowe R-1, które ostatecznie zostało rozwiązane
w 1973 roku. Można szacować, że w latach 1928-1967 w Sudetach wydobyto około 1 000 ton uranu
(Wołkowicz, Strzelecki, 1993, Muras, 1995). Na obszarze całych Sudetów zlokalizowane były liczne
tzw. „hałdy pouranowe”, na których gromadzone były skały płonne, wydobywane w czasie
wykonywania sztolni i chodników poszukiwawczych. Większość z tych hałd została w ostatnich
latach rozebrana, a uzyskany materiał skalny został wykorzystany do produkcji tłucznia na podbudowę
dróg lokalnych. Należy podkreślić, że w części przypadków (np. hałd przy kopalni rud uranu
w Radoniowie, największej kopalni tego typu w Polsce) materiał skalny z tych obiektów był poddany
analizom radiologicznym, które nie wykazały ich szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne
i potwierdziły możliwość wykorzystania do drogownictwa.
46
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Objaśnienia (uproszczone):
1 – żyłowa mineralizacja uranowa, 2 – żyłowa mineralizacji torowa, 3 – mineralizacja uranowa w piaskowcach
i zlepieńcach, 4 – mineralizacja uranowa w łupkach i węglach, 5 –uskoki.
Rysunek 9
Złoża i punkty mineralizacji uranowej i torowej w Sudetach (wg Bareja i in.,
1982)
Reasumując problematykę promieniowania jonizujące pochodzącego ze źródeł naturalnych należy
wspomnieć o tym, że szkodliwe oddziaływanie tego promieniowania na organizm człowieka nie jest
powszechnie akceptowane i nie jest jednoznacznie udowodnione. Teoria hormezy radiacyjnej zakłada
hipotetyczny korzystny wpływ małych dawek promieniowania jonizującego na organizmy żywe. Stąd
też m.in. istnieje pojęcie leczniczych wód radonowych, a do 1978 roku funkcjonowało w starych
sztolniach koło Kowar, pozostałych po poszukiwaniach złóż uranu, tzw. inhalatorium radonowe, gdzie
leczono schorzenia górnych dróg oddechowych.
Promieniowanie sztuczne
Sztuczne radionuklidy obecne w środowisku naturalnym Polski przedostały się do środowiska
naturalnego w efekcie naziemnych prób z bronią nuklearną, które były przeprowadzane w latach
1957-1963 oraz w wyniku awarii elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Teren Polski skażony został
głównie radioizotopami cezu. Na obszarze Województwa Dolnośląskiego skażenie to jest bardzo
niewielkie. Najwyższe wartości, wynoszące około 30 kBq/m2 zostały stwierdzone w Kotlinie
Kłodzkiej i stanowią kontynuację tzw. anomalii opolskiej (Strzelecki i in. 1995).
47
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Rysunek 10
Udział różnych źródeł promieniowania jonizującego w średniorocznej dawce
skutecznej otrzymanej przez statystycznego mieszkańca Polski
Źródło: www.paa.gov.pl –Roczny Raport PAA 2007
Promieniowanie niejonizujące jest to takie promieniowanie, którego energia nie powoduje procesu
jonizacji w trakcie oddziaływania na materię (w tym na ciało człowieka). Do promieniowania
niejonizującego możemy zaliczyć promieniowanie radiowe, mikrofalowe, podczerwone, a także
światło widzialne.
Znaczące oddziaływanie na środowisko pól elektromagnetycznych na terenie Województwa
Dolnośląskiego występuje:
w paśmie 50 Hz od urządzeń i sieci energetycznych; źródłem największych oddziaływań
mogących powodować przekroczenia poziomów dopuszczalnych są napowietrzne linie
elektroenergetyczne wysokiego napięcia 110 kV, 220 kV i 400 kV oraz związane z nimi stacje
elektroenergetyczne,
w paśmie od 300 MHz do 40000 MHz od urządzeń radiokomunikacyjnych, radiolokacyjnych
i radionawigacyjnych. Największy udział w emisji mają stacje bazowe telefonii komórkowej ze
swoimi antenami sektorowymi i antenami radiolinii (antena sektorowa służy do komunikacji
z telefonem komórkowym, natomiast antena radiolinii służy do komunikacji między stacjami
bazowymi). Istniejące sieci telefonii komórkowej wykorzystują następujące zakresy
częstotliwości: ok. 900 MHz (sieć GSM 900), około 1800 MHz (sieć GSM 1800) oraz ok.
2 100 MHz (sieć UMTS). Szacunkowa liczba stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie
województwa wynosi 640 sztuk. Znajduje się tu także 89 telewizyjnych stacji nadawczych oraz
82 radiowe.
w paśmie 50 Hz od urządzeń elektrycznych pracujących w zakładach pracy i gospodarstwach
domowych. Większość urządzeń jest zasilana z sieci energetycznej. W tej kategorii występuje
lawinowy wzrost liczby źródeł, a ewidencja ich nie jest możliwa.
Ze względu na stosunkowo krótki okres wykorzystywania pól elektromagnetycznych wytwarzanych
przez źródła sztuczne (gwałtowne zwiększenie emisji nastąpiło w ostatnich 50 latach) brak jest
wiarygodnych informacji na temat oddziaływania na zdrowie i środowisko przy ekspozycjach
długoletnich (wpływ na następne pokolenia - skutki odległe). Badania monitoringowe wykonywał
w latach 1993 i 2001 Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w ramach realizacji programu Pomiary
pól elektromagnetycznych na terenach zurbanizowanych, a w latach 2005 – 2007 badania na terenie
48
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Województwa Dolnośląskiego wykonał WIOŚ, przyjmując analogiczne założenia. Punkty pomiarowe
wyznaczono na terenach o wysokiej gęstości zaludnienia w rejonie oddziaływania źródeł emisji PEM
(stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe i telewizyjne). Badania prowadzono na terenie
następujących miast:
w 2007 roku - Głogów, Jelenia Góra, Lubin i Świdnica (43 punkty pomiarowe),
w 2006 roku – Legnica i Wałbrzych (27 punktów pomiarowych),
w 2005 roku – Wrocław: dzielnice Fabryczna, Krzyki, Stare Miasto, Śródmieście, Psie Pole
(68 punktów pomiarowych).
Pomiary wartości stężeń pól elektromagnetycznych wykazały brak przekroczeń wartości
dopuszczalnych w badanych punktach.
Źródła oraz zakresy częstotliwości emitowanych pól elektromagnetycznych przedstawia tabela 16.
Tabela 16
Źródła oraz zakresy częstotliwości emitowanych pól elektromagnetycznych
Opis pola
Przedział
Źródła oraz okoliczności występowania
Długość fali
elektromagnetycznego
częstotliwości
pól
Stałe pole elektryczne
0
Silniki elektryczne, elektroliza i przemysł
i magnetyczne
Elektroenergetyka, oświetlenie,
6 000 lub
Pola sieciowe
50 lub 60 Hz
ogrzewanie, silniki, urządzenia zasilane
5 000 km
z sieci, przemysł
Pola bardzo niskich
300 – 3 000
0,1 – 1,0 kHz
Urządzenia przemysłowe
częstotliwości
km
Pola niskich częstotliwości
1 – 100 kHz
3 – 300 km Urządzenia przemysłowe
0,1 – 300
Radiofonia (fale długie, średnie i krótkie,
Fale radiowe
1 – 3 000 m
MHz
UKF)
Radiolokacja, radionawigacja, telefonia
Mikrofale
0,3 – 300 GHz 1 – 1 000 mm komórkowa, urządzenia medyczne,
domowe i przemysłowe
Źródło:
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, 2004 r.
Oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko będzie stale wzrastać, co związane jest
z rozwojem usług telekomunikacyjnych i postępem cywilizacyjnym. Wpływ na wzrost
promieniowania ma przede wszystkim rozwój telefonii komórkowej, powstawanie coraz większej
liczby stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej, itp.,
pokrywających coraz gęstszą siecią obszary dużych skupisk ludności. Przedstawiony rozwój źródeł
pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania
elektromagnetycznego w środowisku, jak też zwiększenie liczby i powierzchni obszarów
o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania.
Podsumowanie
Wśród czynników pozytywnych należy wymienić: brak przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól
elektromagnetycznych na terenie Województwa Dolnośląskiego, brak istotnych różnic natężenia pól
w ciągu ostatnich lat.
Wśród czynników negatywnych należy wymienić: wzrost liczby miejsc generowania promieniowania
elektromagnetycznego, szczególnie zaś wzrost liczby stacji nadawczych telewizyjnych, radiowych
oraz bazowych telefonii komórkowej, przez co zwiększa się obszar oddziaływania.
Najważniejszymi problemami są: mała świadomość społeczeństwa na temat źródeł, zasięgu oraz
oddziaływań pól elektromagnetycznych oraz niepełna wiedza na temat skutków zdrowotnych, brak
środków finansowych na zwiększenie zakresu badań monitoringowych.
49
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
4.5
Poważne awarie i zagrożenia naturalne
Zagrożenia powodowane przez wszelkiego typu awarie infrastruktury technicznej stwarzające
zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz katastrofy wywołane przez siły natury powodują
konieczność prewencji i przeciwdziałania w celu zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu
Przez poważną awarię (zgodnie z art. 3 pkt.23 i 24 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony
środowiska) określa się zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie
procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej
niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub
zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.
Potencjalne źródła zagrożenia na terenie Województwa Dolnośląskiego to:
- urządzenia techniczne (instalacje) w zakładach magazynujących lub stosujących w procesie
produkcji toksyczne środki przemysłowe (np. amoniak, chlor, produkty ropopochodne, inne
substancje chemiczne),
- transport materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych, łatwopalnych, wybuchowych)
głównie na drogach publicznych oraz szlakach kolejowych,
- magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych,
- występowanie palnej i zwartej zabudowy.
Wymienione wyżej zagrożenia, poza zasięgiem lokalnym ograniczającym się do terenu danego
zakładu, w niesprzyjających warunkach mogą potencjalnie przyjąć rozmiary niebezpieczeństwa
o zasięgu regionalnym (np. transport materiałów niebezpiecznych).
Na obszarze województwa zlokalizowane są zakłady stwarzające zagrożenia wystąpienia poważnej
awarii typu chemicznego, technicznego i pożarowego. Wg danych WIOŚ, na koniec 2007 roku
w rejestrze potencjalnych sprawców poważnych awarii znajdowały się 82 zakłady, w tym 14 było
zakwalifikowanych do grupy zakładów o dużym ryzyku a 25 - do grupy o zwiększonym ryzyku.
Pozostałe 36 zakładów zaliczało się do zakładów podlegającym przepisom dyrektywy 96/82/WE
(SEWESO II). W grupie 14 zakładów o dużym ryzyku 85% stanowiły zakłady posiadające w obrocie
substancje toksyczne i inne substancje niebezpieczne, natomiast w grupie 25 zakładów
o zwiększonym ryzyku odsetek ten kształtował się na poziomie 43%.
W 2007 roku odnotowano wystąpienie 6 zdarzeń o znamionach poważnej awarii, w tym:
2 zdarzenia spowodowane były transportem materiałów niebezpiecznych po drogach
województwa,
2 zdarzenia związane były z pożarem magazynu styropianu oraz substancji niebezpiecznych,
1 zdarzenie dotyczyło wycieku substancji niebezpiecznych,
1 zdarzenie wiązało się z pęknięciem nowego zbiornika.
Potencjalnym źródłem zagrożenia dla środowiska są również liczne stacje paliw, rurociągi i gazociągi.
Transport materiałów niebezpiecznych
Na terenie województwa źródłem potencjalnych awarii może być załadunek, transport i rozładunek
materiałów niebezpiecznych. Brak obwodnic i sieci dróg szybkiego ruchu stwarza problemy związane
z transportem towarowym, zwłaszcza w okolicach miast położonych przy drogach o największym
natężeniu ruchu. Duży udział w ilości przewożonych przez obszar województwa materiałów
niebezpiecznych mają produkty przerobu ropy naftowej. Na terenie Dolnego Śląska nie wyznaczono
tras przewozu środków niebezpiecznych (za wyjątkiem miasta Wrocławia). Natomiast wyznaczone
zostały parkingi dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne (wg KW PSP):

Polkowice - nie występują typowe parkingi dla transportu drogowego materiałów
niebezpiecznych; na wypadek konieczności parkowania pojazdów z materiałami
niebezpiecznymi przewiduje się teren bazy Zakładu Transportowo - Sprzętowego "TRAWOS"
50
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)





przy ul. Krzywej 3 w Polkowicach - możliwość parkowania 2 zestawów ciągnik - przyczepa
(naczepa)
Wrocław przy Hotelu "IRYS" ul. Irysowa 1,
Wrocław "Transbud " al. Armii Krajowej 53,
Ślęza - gmina Kobierzyce, droga A4 - 154,4 km - powiat wrocławski,
Cieszyce - gmina Kobierzyce, droga nr 8 - 346,0 km - powiat wrocławski,
Terminal Spedycyjny w Żarskiej Wsi - powiat zgorzelecki.
Transport materiałów niebezpiecznych odbywa się również koleją (w strukturze przewożonych
ładunków ok. 10% stanowią materiały niebezpieczne). Województwo Dolnośląskie posiada dobrze
rozwiniętą sieć linii kolejowych, a głównym węzłem komunikacyjnym jest Wrocław z jednym
z największych w kraju węzłów kolejowych Wrocław Brochów (średnia na dobę wynosi tu ok. 600700 ładunków). Materiały niebezpieczne transportowane są następującymi trasami kolejowymi (wg
KW PSP):
Wrocław – Węgliniec,
Wrocław –Zielona Góra,
Wrocław – Międzylesie,
Wrocław – Rawicz,
Wrocław – Wałbrzych,
Legnica –Kamieniec Ząbkowicki,
Międzylesie– Kłodzko – Węgliniec,
Wrocław – Opole,
Legnica – Głogów,
Oleśnica – Ostrów.
Na terenie województwa materiały i surowce transportowane są również drogą wodną (rzeka Odra ze
swoimi kanałami żeglownymi). Są to głównie produkty rolne, rudy metali, kruszywa i materiały
budowlane. Materiały niebezpieczne nie są transportowane droga wodną (wg KW PSP).
Zagrożenia naturalne
Do zagrożeń naturalnych zalicza się przede wszystkim ryzyko wystąpienia powodzi, zagrożenie
pożarowe, niekorzystne zjawiska atmosferyczne oraz ruchy masowe.
Zagrożenia powodziowe mogą występować głównie na rzece Odrze i jej dopływach: Oławie, Ślęży,
Widawie, Bystrzycy, Strzegomce. Bardzo duże zagrożenie stanowią również rzeki Bystrzyca
Dusznicka w powiecie kłodzkim (Szalejów), rzeka Bóbr w powiecie jeleniogórskim
i kamiennogórskim (rzeki górskie charakteryzują się okresowymi gwałtownymi wezbraniami) oraz
rzeka Barycz w powiecie Milicz i Góra (źródło: KW PSP).
Odra w swym górnym i środkowym biegu posiada szereg zabezpieczeń w postaci zbiorników
retencyjnych z urządzeniami upustowymi, polderów, kanałów ulgi i wałów przeciwpowodziowych.
Istniejący na terenie województwa zbiornik retencyjny w Mietkowie o pojemności blisko 64 mln m3
nie zapewnia skutecznej ochrony przeciwpowodziowej obszarów położonych w środkowym biegu
Odry. Przy bardzo wysokim stanie wód Odry (porównywalnym ze stanem z lipca 1997 r.) istnieje
realne niebezpieczeństwo tzw. cofnięcia wody z Odry do jej dopływów tj. rzek Widawy, Strzegomki,
Jezierzycy i Baryczy. Wysoki poziom wody powoduje zagrożenie dla większości budowli
hydrotechnicznych (śluz, jazów) oraz istniejących przepraw drogowych i kolejowych przez Odrę
(źródło: KW PSP).
Wg danych Dolnośląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych, na koniec 2007 r., na terenie
województwa cieki naturalne posiadały długość 5 886,7 km, w tym uregulowane były na długości
3 921,4 km. Długość wałów przeciwpowodziowych wynosiła 1 332,6 km, w tym m.in. na Odrze
331,273 km, Baryczy – 168,115 km, Ślęzy – 67,569 km, Widawie – 58,205 km oraz Oławie
57,616 km. Wały przeciwpowodziowe chroniły obszar o powierzchni 154 990 ha. Ponadto na terenie
województwa funkcjonowało 2 709 budowli hydrotechnicznych, w tym:
51
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)





926 sztuk budowli piętrzących i przelewów (tj. jazów, zastawek, przepustów, stopni i mostów
z piętrzeniami oraz przelewów stałych),
49 budowli wpustowych i spustowych (śluzy wałowe),
14 lewarów, akweduktów i syfonów,
802 przepusty wałowe,
919 progów, stopni i bystrotoków.
Rysunek 11
Zagrożenie powodziowe na obszarze Województwa Dolnośląskiego
Źródło: Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego; Zarząd Województwa
Dolnośląskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu; Wrocław, listopad 2005
Występowanie materiałów palnych w budynkach mieszkalnych oraz użyteczności publicznej stwarza
możliwość powstania i rozprzestrzeniania się pożarów. Natomiast w zakładach produkcyjnych
powstanie pożaru związane jest z rodzajem stosowanego procesu technologicznego oraz może
wystąpić w połączeniu z zagrożeniem chemicznym.
Na terenie województwa, wg KW PSP, ponad 20 000 obiektów ze względu na pełnioną funkcję,
podzielonych zostało na 5 kategorii zagrożenia ludzi pod kątem zagrożenia pożarowego tj. od ZL I do
ZL V. Do kategorii ZL I należą: domy towarowe, kina, teatry, sale zabaw, widowiskowe, banki,
restauracje (1 184 obiekty), do kategorii ZL II należą szpitale i domy opieki, do kategorii ZL III –
szkoły, budynki biurowe, domy studenckie, internaty, hotele, ośrodki zdrowia, kategorię ZL IV
stanowią budynki mieszkalne, natomiast kategorię ZL V – archiwa, muzea i biblioteki.
Natomiast w ponad 300 przedsiębiorstwach i zakładach pracy może wystąpić zagrożenie pożarowe
w połączeniu z zagrożeniem chemicznym. Największe zagrożenie stwarzają te obiekty, w których
w wyniku procesów technologicznych mogą tworzyć się mieszaniny wybuchowe gazów, cieczy i ciał
stałych. Wg, KW PSP, na terenie województwa występuje ponad 340 stref zagrożonych wybuchem
w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych, z czego najbardziej niebezpiecznych stref ZO, Z1
i Z10 tj. takich, gdzie mieszaniny występują w normalnych warunkach pracy jest 122.
52
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Zagrożenie pożarowe stwarzają również obiekty o powierzchni powyżej 1 000 m2, w których
występują materiały palne, a obciążenie ogniowe przekracza 500 MJ/m2. Obiektów takich jest ponad
1300 (wg KW PSP).
Obszary leśne, stanowią również potencjalne zagrożenia pożarowe. Wg KW PSP, najbardziej
narażone na niebezpieczeństwo powstania pożaru są drzewostany sosnowe w I i II klasie wieku (do
40 lat), które zajmują łącznie ponad 65% powierzchni obszarów leśnych województwa.
Niekorzystne zjawiska atmosferyczne
Mroźna zima połączona z długotrwałymi i obfitymi opadami śniegu będzie powodowała okresową
nieprzejezdność odcinków dróg kołowych i tras kolejowych zarówno o znaczeniu wojewódzkim,
powiatowym jak i lokalnym. Zjawiska te mogą być przyczyną zakłóceń w przemieszczaniu się
ludności oraz zaopatrzeniu w surowce i artykuły spożywcze.
Wiatry o sile huraganowej (8-9oB) mogą doprowadzić do licznych uszkodzeń napowietrznych linii
energetycznych, telekomunikacyjnych, zerwania pokryć dachowych, połamania i zwalenia drzew oraz
do znacznych strat materialnych.
Silne mrozy mogą doprowadzić do zamarzania ludzi, w tym szczególnie bezdomnych.
Lokalnie mogą też wystąpić gradobicia, trąby powietrzne (1-7 razy w ciągu roku w Polsce).
Ponadto, potencjalnym źródło skażeń środowiska na terenie Dolnego Śląska stanowią mogilniki,
w których zdeponowane są przeterminowane środki ochrony roślin.
Ruchy masowe
Rozpoznanie i udokumentowanie zagrożeń związanych z ruchami masowymi jest przedmiotem
realizowanego obecnie przez Państwowy Instytut Geologiczny ogólnokrajowego projektu o nazwie
System Osłony PrzeciwOsuwiskowej (SOPO). Jego podstawowym celem jest rozpoznanie,
udokumentowanie i zaznaczenie na mapie w skali 1:10 000 wszystkich osuwisk oraz terenów
potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi w Polsce oraz założenie systemu monitoringu
wgłębnego i powierzchniowego na 100 wybranych osuwiskach.
Cały projekt – przewidziany do realizacji na 9 lat (do roku 2016) - ma za zadanie wspomaganie władz
lokalnych w wypełnianiu obowiązków dotyczących problematyki ruchów masowych wynikających
z odpowiednich ustaw i rozporządzeń. Wyniki uzyskane w trakcie prac w ramach SOPO mają pomóc
w zarządzaniu ryzykiem osuwiskowym, a więc w ograniczeniu w znacznym stopniu szkód i zniszczeń
wywołanych rozwojem osuwisk poprzez zaniechanie budownictwa drogowego i mieszkaniowego
w obrębie aktywnych i okresowo aktywnych osuwisk. Jest to obecnie jeden z najważniejszych
projektów geologicznych realizowanych w Ministerstwie Środowiska, którego wyniki będą miały
duży wpływ na gospodarkę i finanse państwa polskiego z jednej strony, a z drugiej - na aspekty
społeczno - ekonomiczne.
Już w chwili obecnej na stronie internetowej SOPO można zapoznać się z mapami poszczególnych
województw (w tym również z mapą Województwa Dolnośląskiego), na których zostały
przedstawione zasięgi obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych oraz
dotychczas udokumentowane osuwiska, badane na przestrzeni ostatnich 30-40 lat. W ten sposób
zostały wskazane rejony, gdzie nie wyklucza się możliwości rozwoju ruchów masowych. Prace
terenowe na tych obszarach, zakończone opracowaniem map osuwisk i terenów zagrożonych w skali
1:10 000 oraz wypełnieniem kart rejestracyjnych, będą prowadzone w trakcie realizacji kolejnych
etapów projektu SOPO
53
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Na terenie Województwa Dolnośląskiego zarejestrowano dotychczas 185 osuwisk. Dane te pochodzą
z „Katalogu osuwisk województwa wrocławskiego” (1972), opracowania „Rejestracja
i inwentaryzacja naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie całego kraju (ze szczególnym
uwzględnieniem osuwisk oraz innych zjawisk geodynamicznych)” wykonanego przez Akademię
Górniczo - Hutniczą (w latach 2003-2005) oraz z informacji zawartych w Szczegółowej mapie
geologicznej Polski w skali 1:50 000. Uwzględniono także dane o ruchach masowych w Sudetach
Środkowych i Wschodnich (Migoń i inni, 2002).
Obszary predysponowane do występowania ruchów masowych na obszarze Województwa
Dolnośląskiego wyznaczone zostały w oparciu o analizę map geologicznych (Szczegółowa mapa
geologiczna Polski w skali 1:50 000 i Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów w skali 1:25 000),
geomorfologicznych i topograficznych. Przy analizie uwzględniono także nachylenie stoków i zboczy
w oparciu o cyfrowy model terenu.
Większość obszarów, na których stwierdzono występowanie ruchów masowych, zgrupowanych jest
w południowej części województwa, w obrębie Sudetów i na ich bliskim przedpolu. Budowa
geologiczna Sudetów powoduje, że w odróżnieniu od fliszowych stoków w Karpatach liczba
i rozmiary stwierdzonych osuwisk są znacznie mniejsze. Dominują tu osunięcia gruntu na kontakcie
pokryw zwietrzelinowych na skałach magmowych, metamorficznych i osadowych. Ich miąższość
dochodzi zwykle do kilku metrów. Do osunięć dochodzi najczęściej po okresach długotrwałych i/lub
nawalnych opadów. Bardzo rzadko ruchy masowe przybierają w Sudetach i na ich przedpolu charakter
katastrofalny. Największym, zarejestrowanym w kronikach historycznych katastrofalnym osuwiskiem
było osunięcie do Nysy Kłodzkiej stoku Góry Kalwarii w Bardzie w sierpniu 1598 r., po okresie
długotrwałych opadów. Powstało wówczas osuwisko o długości 350 m i szerokości rzędu 100-200 m.
Wysokość stoku objętego ruchem osuwiskowym wyniosła 170 m. Osunięciu uległy nie tylko pokrywy
zwietrzelinowe, ale także spękane bloki skalne łupków ilastych i szarogłazów struktury bardzkiej,
a koluwium, które zatarasowało koryto Nysy Kłodzkiej spowodowało spiętrzenie wody i zalanie
znacznej części Barda.
W czasie wezbrań rzek w wielu miejscach dochodzi do podcinania i osuwania się skarp brzegowych.
Tego typu zjawiska lokalnie zagrażające drogom, liniom kolejowym czy zabudowaniom wiążą się
jednak bardziej z erozją rzeczną wód wezbraniowych i mogą wystąpić praktycznie w dolinach
każdego cieku. Wynikiem nawalnych opadów i podcięcia stoków przez wezbraną rzekę jest też
stosunkowo rozległe jak na obszar Sudetów osuwisko w Janowcu. W lipcu 1997 w strefie sudeckiego
uskoku brzeżnego powstało osuwisko o szerokości 150 m. Osunięcie mas skalnych w kierunku
wezbranej rzeki objęło szarogłazy i łupki struktury bardzkiej wraz z zalegającymi na nich żwirami
wysokiej terasy Nysy Kłodzkiej. Powstałe wówczas wyraźne skarpy pionowych przemieszczeń
osiągały do 4,5 m wysokości.
W wielu miejscach w Sudetach nachylone stoki przechodzą w pionowe ściany skalne. Skałki mają
zwykle od kilku do kilkudziesięciu metrów wysokości. Postępujące, aczkolwiek stosunkowo powolne
procesy wietrzeniowe mogą doprowadzić do obrywania bloków skalnych. Szczególnie wysokie ściany
skalne występują w Górach Stołowych. Powstawaniu ruchów masowych sprzyja tu budowa
geologiczna. Masywne kompleksy piaskowcowe, z których utworzone są skałki i ściany skalne,
zalegają na plastycznych i nasiąkliwych mułowcach i marglach. Deformacje miękkich skał niżej
leżących powodują odkształcenia w sztywnym kompleksie nadległych piaskowców, otwieranie
spękań, przewracanie i obrywy. Procesy te zachodzą jednak stosunkowo powoli i są w miejscach
nasilonego ruchu turystycznego monitorowane badaniami geodezyjnymi.
Wiele niewielkich obrywów i osuwisk na obszarze Województwa Dolnośląskiego, związanych jest
działalnością człowieka i powstało w czasie podcinania stoków przez przekopy drogowe i kolejowe.
Rzadziej, niewielkiej skali ruchy masowe, rejestrowane były już w czasie eksploatacji dróg i linii
kolejowych.
54
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Na obszarze przedsudeckim istotnym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu ruchów masowych jest
występowanie iłów formacji poznańskiej. Pojawiają się one w wielu miejscach bezpośrednio na
powierzchni lub pod cienką pokrywą młodszych osadów o grubszej frakcji. Ilaste utwory stanowią
warstwę izolującą dla infiltrujących wód opadowych, co sprzyja powstaniu powierzchni poślizgowych
i przy odpowiednich warunkach ukształtowania terenu – na krawędziach dolin i stokach wzniesień,
może powodować powstanie osuwisk.
Nieco mniejszy rejon, na którym skoncentrowane są obszary predysponowane do wystąpienia ruchów
masowych występuje w północnej części Województwa Dolnośląskiego na Wzgórzach Trzebnickich,
w obrębie powiatów Wrocławskiego i Trzebnickiego. Glacitektonicznie spiętrzone osady miocenu
(w tym iły formacji poznańskiej) i czwartorzędu przykryte są tu kilkumetrowej miąższości pokrywą
lessową. Taka budowa geologiczna w powiązaniu z gęstą siecią stosunkowo głębokich rozcięć
erozyjnych sprzyja powstawaniu osuwisk.
Podsumowanie
Wśród czynników pozytywnych należy wymienić: dobrą współpracę między instytucjami przy
usuwaniu i ograniczaniu skutków awarii, zmniejszenie procentowego udziału awarii następujących
w wyniku wypadków drogowych, co można wytłumaczyć poprawą stanu jakości dróg, powstanie
wojewódzkiego i powiatowych centrów zarządzania kryzysowego, sukcesywną modernizację
zabezpieczeń przeciwpowodziowych.
Wśród czynników negatywnych należy wymienić: brak wyznaczonych tras przejazdu dla pojazdów
samochodowych transportujących substancje niebezpieczne przez tereny zurbanizowane, zły stan
nawierzchni dróg na trasach transportowych, potencjalne zagrożenie ruchami masowymi i większe niż
w innych regionach kraju zagrożenie powodziowe i pożarowe.
4.6
Zasoby przyrodnicze
Niniejszy rozdział został opracowany w oparciu o informacje zamieszczone w: Raporcie o stanie
środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r.; WIOŚ, Wrocław, 2008 r.; Opracowaniu
Ekofizjograficznym dla Województwa Dolnośląskiego; Zarząd Województwa Dolnośląskiego,
Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu; Wrocław, listopad 2005 r.
Szata roślinna
Obszar Województwa Dolnośląskiego jest regionem o wysokich walorach przyrodniczych zarówno
w krajowym jak i europejskim systemie ekologicznym. Na Dolnym Śląsku występują gatunki
reprezentujące różne elementy i podelementy geograficzne oraz grupy synekologiczne i zasięgowe,
a wiele z nich podkreśla wyjątkowość tego regionu w skali kraju, a nawet kontynentu.
Zgodnie z regionalizacją przyrodniczo-leśną obszar Województwa Dolnośląskiego zaliczony został
głównie do Krainy Śląskiej (V) – obejmującej nizinne regiony województwa oraz do Krainy Sudeckiej
(VII) – obejmującej regiony górskie. Północna część województwa dolnośląskiego w niewielkim
zakresie obejmuje fragmenty Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej (III). Obszar województwa znajduje
się w zasięgu występowania wszystkich ważniejszych lasotwórczych gatunków drzew.
Dolny Śląsk nie doczekał się jeszcze opracowania całokształtu roślinności rzeczywistej, choć powstało
wiele prac opisujących jego roślinność i analizujących jej dynamikę.
Część niżowa została w bardzo znacznym stopniu odlesiona, większość rosnących tam lasów to
nasadzenia gospodarcze, będące uprawami drzew i pozbawione charakterystycznej struktury i składu
florystycznego. Wśród zbiorowisk roślinnych, powierzchniowo dominują zbiorowiska
antropogeniczne: segetalne, ruderalne, półruderalne zbiorowiska pionierskie oraz seminaturalne łąki.
55
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Obszar Sudetów, ze względu na trudne warunki, jest odlesiony i użytkowany rolniczo w mniejszym
stopniu. Także tutaj w lasach dominują nasadzenia – jednogatunkowe, ubogie antropogeniczne
agregacje. Na siedliskach długotrwale odlesionych, znajdujących się w niższych położeniach górskich,
występują zbiorowiska antropogeniczne zbliżone do zbiorowisk niżowych, chociaż wyraźnie
zubożałe. Na siedliskach odlesionych krótkotrwale, przede wszystkim zrębach, rozwija się roślinność
porębowa.
Roślinność wodna i błotna należy do grupy najbardziej zagrożonych wyginięciem. Również roślinność
torfowiskowa jest obecnie jedną z najsilniej zagrożonych. Wiąże się to z wielowiekowym
eksploatowaniem pokładów torfu, początkowo głównie dla celów opałowych. Zarówno torfowiska
przejściowe, jak i wysokie, są objęte dyrektywą siedliskową.
Na terenie Dolnego Śląska występują ciepłolubne murawy o bardzo różnym charakterze i typach
zasięgu. Rozwijają się tu murawy związane z podłożem kwaśnym i zasadowym, o zasięgu
oceanicznym i suboceanicznym oraz kontynentalnym i subkontynentalnym. Największym
zagrożeniem tych zbiorowisk są próby zagospodarowania muraw, powszechnie traktowanych jako
nieużytki: nawożenie, zaorywanie, zalesianie, urządzanie dzikich składowisk śmieci itd., co prowadzi
do ich fizycznego zniszczenia lub przebudowy składu.
Roślinność o charakterze reliktowym skupia się w górach oraz na torfowiskach, obecnie przede
wszystkim sudeckich – torfowiska niżowe, zostały zniszczone lub przekształcone w znacznym
stopniu.
Zbiorowiska leśne naturalnie pokrywały zdecydowaną większość obszaru Dolnego Śląska. Wśród
nich największą rolę odgrywały lasy liściaste.
Lasy
Jak wynika z informacji zamieszczonych w rozdziale 3.3 niniejszego opracowania, lasy na terenie
Województwa Dolnośląskiego zajmują obszar o powierzchni 603 801 ha.
Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego wskazuje, że na obszarze
charakteryzowanej jednostki administracyjnej przeważają lasy nizinne, które stanowią około 61%
wszystkich lasów. Na lasy wyżynne przypada około 11% ogółu powierzchni leśnej, a na lasy górskie
około 28%. W strukturze gatunkowej przeważają lasy z drzewami iglastymi. Dominującymi
gatunkami drzew są sosna i świerk. Wśród gatunków liściastych najliczniej występuje dąb.
Lasy na terenie Dolnego Śląska rozmieszczone są nierównomiernie. Największy obszar leśny
stanowią położone w jego północno-zachodniej części Bory Dolnośląskie, które tworzą niejednolity
kompleks leśny na Nizinie Śląsko-Łużyckiej. Większe skupiska lasów występują również na
Wzgórzach Trzebnickich, w dolinach Odry i Baryczy, oraz w rejonach pasm górskich i Przedgórza
Sudeckiego.
Największy udział gruntów leśnych i lasów w powierzchni ogólnej występuje w powiecie
bolesławieckim oraz jeleniogórskim, w których zajmują one ponad połowę powierzchni. Lasy
odgrywają również istotną rolę w powiatach: zgorzeleckim, kłodzkim, milickim, wałbrzyskim
i kamiennogórskim. Natomiast ze względu na rolniczy charakter, niewielkie zalesienie charakteryzuje
środkowy pas województwa. W położonych na jego terenie powiatach udział lasów w ogólnej
strukturze użytkowania gruntów wynosi ten wynosi od około 9% w powiecie strzelińskim, do około
16% w powiecie legnickim.
Na terenie województwa znajdują się następujące typy siedlisk leśnych:
Siedliska borowe (Bs, Bśw, BMśw) zajmują 38% powierzchni lasów województwa.
Zdominowane są przez drzewostany sosnowe z większą lub mniejszą domieszką głównie obu
dębów, brzozy brodawkowatej i innych gatunków.
56
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
-
-
-
-
-
-
-
Siedliska borów wilgotnych i bagiennych (Bw, BMw, Bb, BMb) dominują na ok. 6%
powierzchni lasów województwa. Są zdominowane przez drzewostany sosnowe z większą lub
mniejszą domieszką głównie świerka, brzóz (obu gatunków), dębu szypułkowego i innych
gatunków.
Siedliska lasowe (LMśw, Lśw) dominują na ok. 10% powierzchni kompleksów leśnych. Lasowe
siedliska naturalne związane są z grądami i buczynami. Występują one na terenie województwa
dolnośląskiego w rozproszeniu i najczęściej objęte są którąś formą ochrony przyrody
w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody, lub chronią je zapisy planów urządzenia lasu.
Lasowe siedliska wilgotne, bagienne i łęgowe (LMw, LMb, Lw, Lł, Ol, OlJ) dominują na 5%
powierzchni lasów województwa. Związane są głównie z ciekami wodnymi, w bezpośredniej
odległości których występują różne postacie lasów łęgowych, przechodząc dalej w siedliska
grądowe. Największe kompleksy z dominującymi takimi siedliskami, występują na terenie
województwa dolnośląskiego w dolinie Odry z jej dopływami, w zasięgu nadleśnictw: Oława,
Oleśnica Śląska, Miękinia, Wołów.
Siedliska wyżynne (BMwyż, LMwyż, Lwyż) –najczęściej są to siedliska świeże, rzadziej
wilgotne. Naturalne postacie tworzą grądy i buczyny. Dominują drzewostany mieszane, często
o bardzo bogatym składzie gatunkowym. Większe kompleksy, z dominującymi dębami,
występują na Wzgórzach Strzelińskich na terenie nadleśnictwa Henryków i na terenie
nadleśnictw Świdnica i Jawor. Większy kompleks buczyn występuje na Ślęży na terenie
nadleśnictwa Miękinia.
Bory wysokogórskie (BWG) dominują na powierzchni ok. 1% kompleksów leśnych i związane
są w całości z piętrem regla górnego Sudetów. Większe powierzchnie tych siedlisk występują
w Górach Izerskich na terenie nadleśnictwa Świeradów i przede wszystkim na terenie
Karkonoskiego Parku Narodowego. Drzewostany tworzy tutaj niskiej bonitacji świerk.
Bory górskie (BG, BMG) dominują na powierzchni ok. 6% kompleksów leśnych Województwa
Dolnośląskiego i związane są z górną częścią regla dolnego (BMG) oraz fragmentami na
granicy regli (BG). Większe kompleksy tych siedlisk występują w Górach Izerskich,
Karkonoszach, ale również w Górach Bystrzyckich, Masywie Śnieżnika i Górach Bialskich. Są
to bory jodłowo-świerkowe, w których obecnie dominują wysoko produkcyjne drzewostany
świerkowe, często tworzące znaczne powierzchnie jednowiekowe.
Lasy górskie (LMG, LG) dominują w Sudetach, zajmując powierzchnię ok. 22% kompleksów
leśnych województwa. Obejmują, w dolnej strefie regla dolnego, potencjalnie kwaśne i żyzne
buczyny. Dominują w nich drzewostany świerkowe, w miarę przebudowy z coraz większym
udziałem buka, a w wariantach wilgotnych i łęgowych – jaworu, jesionu i innych gatunków.
Na terenie województwa prowadzony jest monitoring lasu w celu śledzenia zmian stanu lasu. System
monitoringu lasu oparty jest na sieci stałych powierzchni obserwacyjnych (SPO), które zlokalizowano
w drzewostanach sosnowych, świerkowych, jodłowych, dębowych, bukowych i brzozowych w wieku
powyżej 20 lat. W Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu zlokalizowanych jest
łącznie 116 SPO I rzędu. Cele, jakie zostały ustalone dla monitoringu to:określenie przestrzennego
zróżnicowania stanu zdrowotnego lasów,
- śledzenie zmian stanu zdrowotnego lasów w czasie,
- ocena poziomu różnorodności gatunkowej runa leśnego,
- analiza związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy stanem zdrowotnym lasu a biotycznymi
i abiotycznymi czynnikami środowiska,
- opracowanie krótkookresowych zmian stanu zdrowotnego lasu.
Na terenie Województwa Dolnośląskiego zaliczono 36% kompleksów leśnych do poziomu
ostrzegawczego, charakteryzującego się defoliacją (procentowy ubytek powierzchni asymilacyjnej
drzewa, w odniesieniu do drzewa referencyjnego o pełnej powierzchni asymilacyjnej dla danego typu
morfologicznego korony drzew) w przedziale 11% do 25% oraz 64% kompleksów leśnych do
poziomu drzewostanów uszkodzonych, charakteryzujących się defoliacją na poziomie 26% do 60%.
Znaczne uszkodzenia lasów obserwuje się w Sudetach – zwłaszcza w Górach Izerskich. Kondycja
drzewostanów jest zbliżona do przeciętnej w kraju.
57
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Fauna
Dominującą część fauny Dolnego Śląska stanowią gatunki szeroko rozpowszechnione,
charakteryzujące się dużą tolerancją ekologiczną i zdolnościami migracyjnymi. Na uwagę zasługuje
natomiast fakt, że na charakteryzowanym obszarze prawie nie występują gatunki endemiczne. Są nimi
wyłącznie niewielkie bezkręgowce Najmłodszą grupę przybyszów stanowią zwierzęta zasiedlające
środowiska silnie zmienione przez człowieka, a także gatunki zawleczone lub wprowadzone sztucznie,
a pochodzące nawet z innych kontynentów.
Faunę Dolnego Śląska charakteryzuje też znaczna strefowość występowania. Fauna ssaków Dolnego
Śląska liczy 52 gatunki. Do krytycznie zagrożonych należy jeden gatunek (kozica), do silnie
zagrożonych – trzy gatunki nietoperzy, do narażonych na wyginięcie – jeden gatunek, do bliskich
zagrożenia – 7 gatunków, do niezagrożonych, ale rzadkich – dwa gatunki. Ponadto cztery gatunki są
wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, a nie ujęte w Czerwonej Księdze.
Najliczniejszą grupę ssaków stanowią nietoperze.
Wśród kręgowców Dolnego Śląska pod względem liczebności dominują ptaki. Stwierdzono
dotychczas 348 gatunków ptaków, spośród których 192 gatunki obecnie gniazdują, a pozostałe to
ptaki przelotne lub zalatujące dawniej lub współcześnie. Oprócz wielu gatunków pospolitych,
wyróżnia się grupy gatunków o niskiej liczebności, rzadkich lub ginących. Należy do nich 29
gatunków ptaków, w różnym stopniu zagrożonych w skali ogólnopolskiej wg kryteriów
sformułowanych w polskiej Czerwonej Księdze zwierząt. W całym XX wieku awifauna Dolnego
Śląska zubożała o 13 gatunków.
Spośród 18 gatunków płazów występujących w kraju, na Dolnym Śląsku stwierdzono 15 gatunków.
Fauna gadów jest jeszcze uboższa, gdyż na Dolnym Śląsku występuje tylko 7 gatunków.
Na naturalną ichtiofaunę tego terenu składa się 48 gatunków, jednak wielowiekowe oddziaływanie
człowieka na ekosystemy wodne spowodowało jej drastyczną zmianę: 7 gatunków wyginęło,
natomiast wprowadzono 11 gatunków obcych.
Obszary i obiekty podlegające ochronie prawnej
W celu zachowania najcenniejszych walorów środowiska i zapobiegania jego dalszej degradacji,
na terenie województwa utworzony został regionalny system ochrony przyrody, stanowiący część
systemu krajowego i obejmujący formy ochrony prawnej wymienione w Ustawie z dnia 16 kwietnia
2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880 z późn. zm.). Na system ten składają
się tereny o zróżnicowanym statusie prawnym i różnych funkcjach i są to:
2 parki narodowe (Karkonoski Park Narodowy i Park Narodowy Gór Stołowych),
12 parków krajobrazowych,
67 rezerwatów przyrody,
17 obszarów chronionego krajobrazu,
153 użytki ekologiczne,
10 zespołów przyrodniczo – krajobrazowych,
obszary Natura 2000,
pomniki przyrody.
W 2007 r. na terenie charakteryzowanej jednostki administracyjnej łączna powierzchnia terenów
podlegających ochronie prawnej wynosiła 360 918,8 ha (Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd
Statystyczny), co stanowiło około 18% powierzchni Województwa Dolnośląskiego (wartość tego
parametru dla kraju wynosiła 32,5% powierzchni).
Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę wybranych form ochrony przyrody.
58
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Parki narodowe
Karkonoski Park Narodowy został utworzony w 1959 r. Jego ogólna powierzchnia wynosi 5 573,3 ha
(WIOŚ, 2008). O unikatowości tego parku decydują przede wszystkim obszary położone na
wysokości powyżej 800 m n.p.m., czyli regiel górny, piętro alpejskie i subalpejskie, gdzie występuje
roślinność alpejska a wśród niej gatunki reliktowe, jak również liczne torfowiska. Na obszarze KPN
bytuje wiele cennych gatunków ptaków takich jak: cietrzew, głuszec, płochacz halny czy drozd
obrożny.
Park Narodowy Gór Stołowych został utworzony w 1993 r. Obecnie jego ogólna powierzchnia wynosi
6 339,72 ha. Unikatowość tego obszaru wynika zarówno z budowy geologicznej, jak
i niespotykanego, płytowego ukształtowania utworów skalnych. Występująca tu roślinność należy
głównie do piętra regla dolnego. Wśród flory stwierdzono 44 gatunki roślin naczyniowych w tym
35 objętych ochroną całkowitą, a 9 – częściową.
Parki krajobrazowe
Na terenie Dolnego Śląska znajduje się 12 parków krajobrazowych: PK Dolina Jezierznicy, PK Dolina
Baryczy, PK Dolina Bystrzycy, Ślężański PK, Śnieżnicki PK, PK Gór Sowich, PK Sudetów
Wałbrzyskich, Książański PK, Rudawski PK, PK Doliny Bobru, PK Chełmy, Przemkowski PK
o łącznej powierzchni 207 680,1 ha (Dolnośląski Urząd Wojewódzki we Wrocławiu). Parki
krajobrazowe Województwa Dolnośląskiego chronią różnorodne ekosystemy, a ponadto spełniają
funkcje: zachowania dziedzictwa kulturowego i historycznego regionu oraz aktywizacji turystyki.
Rezerwaty przyrody
Łącznie na obszarze Województwa Dolnośląskiego znajduje się 67 rezerwatów przyrody o całkowitej
powierzchni 10 504,3 ha (Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny). Z informacji
umieszczonych w Raporcie o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r. wynika, że za
najcenniejsze z nich można uznać: Stawy Milickie – będące unikatowym w skali kraju i Europy
rezerwatem ornitologicznym, Łąkę Sulistrowicką – rezerwat florystyczny położony w Masywie Ślęży,
Ostrzycę Proboszczowicką (rezerwat florystyczny; ochroną objęty jest fragment stożka wulkanicznego
najwyższego wzniesienia regionu legnickiego; celem ochrony jest najpiękniejsze w kraju gołoborze
oraz specyficzna flora naskalna) oraz Wąwóz Myśliborski koło Jawora będący również rezerwatem
florystycznym, którego celem jest ochrona jedynego w Sudetach stanowiska paproci języcznika
zwyczajnego, umieszczonego w grupie gatunków wymierających.
Obszary chronionego krajobrazu
Obszary chronionego krajobrazu są tworzone na terenach o szczególnych walorach krajobrazowych,
posiadających znaczenie turystyczno – wypoczynkowe, mogą również pełnić funkcje korytarzy
ekologicznych. Na Dolnym Śląsku wyróżniono 17 takich obszarów o łącznej powierzchni
135 508,5 ha (Dolnośląski Urząd Wojewódzki we Wrocławiu). Są to: Dolina Baryczy, Dolina Czarnej
Wody, Dolina Odry, Góra Krzyżowa, Góry Bardzkie i Sowie, Góry Bystrzyckie i Orlickie, Grodziec,
Kopuły Chełmca, Krzywińsko- Osiecki, Lasy Chocianowskie, Masyw Trójgrabu, Ostrzyca
Proboszczowicka, Wzgórza Dałkowskie, Wzgórza Niemczańsko- Strzelińskie, Wzgórza
Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska, Zawory i obszar chronionego krajobrazu bez nazwy.
Zespoły przyrodniczo – krajobrazowe
Ich łączna powierzchni wynosi 1 660,61 ha. Są to: Dębowa Dolina Koszówki, Dolina Uszewscy,
Grobowiec, Łąki Książęce, Mokradła Gniewomierskie, Obryw skalny, Skalna, Szczytnicki Zespół
Przyrodniczo - Krajobrazowy, Wysoczyzna Taczalińska, Złoty Las.
59
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Obszary Natura 2000
Znaczna cześć Województwa Dolnośląskiego podlega także ochronie w ramach sieci Natura 2000.
Pojęcie oraz zasady tworzenia sieci Natura 2000 wprowadzone zostały przez Dyrektywę Siedliskową,
przy czym część unormowań (dotyczących zasad wybierania do ochrony siedlisk i ważnych dla
ptaków) jest także zawarta w Dyrektywie Ptasiej.
Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej, Natura 2000 to spójna Europejska Sieć Ekologiczna
obejmująca:

specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony:

siedlisk naturalnych,

siedlisk gatunków roślin i zwierząt,

obszary specjalnej ochrony (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk
ptaków,
połączone w miarę możliwości fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi w sposób umożliwiający
migrację, rozprzestrzenianie i wymianę genetyczną gatunków.
Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) zostały wyznaczone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia
21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000 (Dz. U. z 2004 r., Nr
229, poz. 2313 z późn. zm.). Przepisy mają na celu ochronę i zachowanie wszystkich populacji ptaków
naturalnie występujących w stanie dzikim.
Specjalne Obszary Ochrony (SOO) – zaproponowane zgodnie z Dyrektywą Siedliskową Rady Europy
92/43/EWG obejmują ochronę siedliska przyrodnicze i dziko żyjącą florę i faunę (bez ptaków). Tryb
i zakres opracowania projektu planu ochrony dla obszaru NATURA 2000 reguluje Rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu
ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 61, poz. 549).
Na obszarze Województwa Dolnośląskiego wyróżniono 64 obszary Natury 2000. Ich wykaz,
z wyszczególnieniem obszarów specjalnej ochrony ptaków i specjalnych obszarów ochrony
zamieszczono w tabelach 17. i 18.
Tabela 17
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (OSO) w Województwie
Dolnośląskim
Powierzchnia całkowita
Kod
Nazwa
obszaru [ha]
PLB020001
Dolina Baryczy*
55 516,8
PLB020002
Grądy Odrzańskie*
19 999,3
PLB020003
Stawy Przemkowskie*
4 605,4
PLB020004
Zbiornik Mietkowski
1 193,9
PLB020005
Bory Dolnośląskie*
172 093,4
PLB020006
Góry Stołowe
19 816,7
PLB020007
Karkonosze
18 578,4
PLB020008
Łęgi Odrzańskie*
17 999,4
* - obszary Natura 2000 wykraczające swoim zasięgiem poza teren Województwa Dolnośląskiego
Źródło:
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów
specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z 2004 r., Nr 229, poz. 2313 z późn.
zm.); http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl/
60
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Specjalne obszary ochrony Natura 2000 (SOO) w Województwie Dolnośląskim
Powierzchnia całkowita
Lp.
Kod
Nazwa
obszaru [ha]
1
PLH020035
Biała Lądecka
73,13975
2
PLH020065
Bierutów
223,5333
3
PLH080007
Buczyna Szprotawsko - Piotrowicka
1 423,3
4
PLH020001
Chłodnia w Cieszkowie
18,70665
5
PLH020033
Czarne Urwisko koło Lutyni
36,14454
6
PLH020002
Dębniańskie Mokradła
4 960,298
7
PLH020034
Dobromierz
1 162,078
8
PLH020050
Dolina Dolnej Kwisy
5 972,175
9
PLH020003
Dolina Łachy
991,2379
10 PLH020036
Dolina Widawy
1 049,611
11 PLH020061
Dzika Orlica
291,335
12 PLH020062
Góry Bardzkie
3 379,668
13 PLH020016
Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika
17 888,55
14 PLH020037
Góry i Pogórze Kaczawskie
33 251,18
15 PLH020038
Góry Kamienne
24 098,86
16 PLH020060
Góry Orlickie
2 798,074
17 PLH020004
Góry Stołowe
10 983,58
18 PLH020017
Grądy w Dolinie Odry
7 673,654
19 PLH020039
Grodczyn i Homole koło Dusznik
287,8654
20 PLH020051
Irysowy Zagon koło Gromadzynia
38,83361
21 PLH020005
Kamionki
87,80206
22 PLH020006
Karkonosze
18 204,92
23 PLH020007
Kopalnie w Złotym Stoku
170,0545
24 PLH020008
Kościół w Konradowie
0,2951904
25 PLH020069
Las Pilczycki
119,5646
26 PLH020018
Łęgi Odrzańskie
18 002,9
27 PLH020057
Masyw Chełmca
378,5139
28 PLH020040
Masyw Ślęży
5 059,252
29 PLH020068
Muszkowicki Las Bukowy
206,36
30 PLH080014
Nowosolska Dolina Odry
6 040,332
31 PLH020041
Ostoja nad Baryczą
82 026,38
32 PLH020054
Ostoja nad Bobrem
15 372,98
33 PLH020071
Ostoja Nietoperzy Gór Sowich
21 324,86
34 PLH020042
Ostrzyca Proboszczowicka
74,03436
35 PLH020009
Panieńskie Skały
11,48566
36 PLH020019
Pasmo Krowiarki
5 423,188
37 PLH020052
Pątnów Legnicki
312,8336
38 PLH020010
Piekielna Dolina koło Polanicy
412,5158
Przełom Nysy Kłodzkiej koło
39 PLH020043
330,6634
Morzyszowa
40 PLH020066
Przełomowa Dolina Nysy Łużyckiej
1 625,468
41 PLH020020
Przełom Pałecznicy pod Książem
240,2755
42 PLH020055
Przelatki nad Bystrzycą
834,5715
43 PLH020011
Rudawy Janowickie
6 635,044
44 PLH020012
Skałki Stoleckie
6,308477
45 PLH020044
Stawy Sobieszowskie
99,00481
46 PLH020045
Stawy w Borowej
188,7325
47 PLH020070
Sztolnia w Młotach
12,42363
48 PLH020013
Sztolnie w Leśnej
8,683093
Tabela 18
61
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Lp.
49
50
51
Kod
Nazwa
PLH020047
PLH020014
PLH080027
Torfowiska Gór Izerskich
Torfowisko pod Zieleńcem
Uroczyska Borów Dolnośląskich
Wrzosowiska
Świętoszowsko52 PLH020063
Ławszowskie
53 PLH020015
Wrzosowisko Przemkowskie
54 PLH020021
Wzgórza Kiełczyńskie
55 PLH020053
Zagórzyckie Łąki
56 PLH020049
Żwirownie w Starej Olesznej
Źródło:
http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl/
Powierzchnia całkowita
obszaru [ha]
1 424,059
225,8263
12 227,39
10 141,62
6 663,705
403,6384
359,7877
41,80398
Podsumowanie
Wśród czynników pozytywnych należy wymienić: opracowanie dla części obszarów chronionych
planów ochrony oraz fakt, że większość obszarów chronionych posiada naturalne zaplecze
rekreacyjne. Ponadto dla planowanych inwestycji ingerujących w siedliska podlegające ochronie
istnieje możliwość wprowadzenia kompensacji przyrodniczej.
Wśród czynników negatywnych należy wymienić: brak ciągłości i spójności obszarów chronionych,
zanieczyszczenia powietrza wpływające na stan szaty roślinnej, zanieczyszczenia wód podziemnych
i powierzchniowych, wprowadzenie i inwazję gatunków obcych roślin, niski poziom świadomości
ekologicznej społeczeństwa, nielegalne prowadzenie eksploatacji kopalin pospolitych na obszarach
chronionych lub w ich sąsiedztwie oraz przypadki braku rekultywacji obszarów poeksploatacyjnych,
przekształcenia krajobrazu i likwidację ekosystemów siedlisk spowodowaną zmianą sposobu
użytkowania ziemi.
Najważniejszymi problemami są: potrzeba weryfikacji obszarów Natura 2000, będących w konflikcie
z rozwojem regionu, brak planów ochrony dla obszarów Natura 2000, zagrożenie populacji niektórych
gatunków zwierząt i roślin, brak dokumentacji dla części obszarów chronionych, niewystarczająca
dbałość o stan zdrowotny drzewostanów, profilaktyka, kontrola i ograniczanie występowania
zagrożeń, brak waloryzacji przyrodniczej Województwa Dolnośląskiego, brak systemowego
rozwiązania dotyczącego wdrażania Natury 2000, tak pod względem organizacyjno - prawnym, jak
i finansowym, duże zagrożenie pożarowe i zaśmiecanie lasów.
4.7
Gleby
Gleby Województwa Dolnośląskiego wykazują znaczne zróżnicowanie typologiczne, co wiąże się
przede wszystkim ze złożoną budową geologiczną regionu, ukształtowaniem powierzchni terenu
i warunkami klimatycznymi występującymi na charakteryzowanym obszarze.
W strukturze użytkowania przeważają grunty rolne. W latach 2000-2007 zajmowały one od 58% do
61%. Analizując rodzaj pokrywy glebowej użytków rolnych należy zaznaczyć, że dominującą rolę w
ich strukturze odgrywają gleby brunatne (stanowią one 34,4% ogółu gleb). Na drugim miejscu pod
względem zajmowanej powierzchni plasują się gleby płowe (29,9%). Mady rzeczne stanowią 15,7%
ogółu gleb, natomiast odsetek powierzchni użytków rolnych województwa pokrytej czarnymi
ziemiami wynosi około 8,5%. Pozostały obszar jest pokryty m.in. glebami rdzawymi i bielicowymi
(Raport o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r.; WIOŚ Wrocław, 2008 r.).
62
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Monitoring chemizmu gleb ornych na obszarze Województwa Dolnośląskiego
Z informacji zamieszczonych w Raporcie o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r.
(WIOŚ Wrocław, 2008 r.) wynika, że na terenie charakteryzowanej jednostki administracyjnej
w 2007 r. w ramach monitoringu gleb realizowano dwa zadania, a mianowicie:
prowadzono ocenę jakości gleb użytkowanych rolniczo (jest ona przeprowadzana w ramach
monitoringu chemizmu gleb ornych Polski w cyklach 5-cioletnich przez Instytut Upraw,
Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach (IUNG) oraz w ramach badań własnych Okręgowej
Stacji Chemiczno-Rolniczej we Wrocławiu),
identyfikowano tereny, na których wystąpiło przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi.
Poniżej przedstawiono wyniki uzyskane podczas prowadzonych prac.
Odczyn (pH) gleb i potrzeby ich wapnowania (badania Stacji Chemiczno – Rolniczej we Wrocławiu)
Z przeprowadzonych badań wynika, że w 2007 r. na obszarze charakteryzowanej jednostki
administracyjnej na obszarach użytkowanych rolniczo dominowały gleby zakwaszone – łącznie
zajmowały one blisko 80% ich powierzchni, co przedstawia poniższy rysunek. Gleby najbardziej
zakwaszone, a więc gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym, występowały w południowej
części Województwa Dolnośląskiego, w powiatach: kamiennogórskim (81%), lwóweckim (77%),
jeleniogórskim (74%), zgorzeleckim (68%) i lubańskim (63%). Na północy największym udziałem
gleb zakwaszonych charakteryzował się powiat milicki (69%).
8
16
13
30
33
pH do 4,5: odczyn bardzo kwaśny
pH 4,6-5,5: odczyn kwaśny
pH 6,6-7,2: odczyn obojętny
pH powyżej 7,2: odczyn zasadowy
pH 5,6-6,5: odczyn lekko kwaśny
Rysunek 12 Zróżnicowanie procentowego udziału gleb użytkowanych rolniczo na obszarze
Województwa Dolnośląskiego w latach 2004-2007 w zależności od ich odczynu (pH)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r.,
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r.
Duży udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych powoduje, że znaczna część użytków rolnych (około
51%) wymaga wapnowania w stopniu koniecznym i potrzebnym. Procentowy udział gleb
użytkowanych rolniczo w kontekście potrzeby ich wapnowania przedstawiono na rysunku 13.
63
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
18
33
14
17
Rysunek 13
18
w apnow anie konieczne
w apnow anie potrzebne
w apnoanie ograniczone
w apnow anie zbędne
w apnow anie w skazane
Zróżnicowanie procentowego udziału gleb użytkowanych rolniczo na obszarze
Województwa Dolnośląskiego w latach 2004-2007 w zależności od potrzeby ich
wapnowania
Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r.,
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r.
Badania prowadzone przez Stację Chemiczno – Rolniczą we Wrocławiu wykazały także
zróżnicowanie gleb ornych występujących na obszarze Województwa Dolnośląskiego pod względem
występowania w nich fosforu, potasu i magnezu.
Zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu w glebach użytkowanych
rolniczo w latach 2004-2007 (% przebadanych prób glebowych)
Zawartość [%]
Pierwiastek
bardzo
bardzo
występujący w glebie
niska
średnia
wysoka
niska
wysoka
fosfor
13
23
23
16
25
potas
9
18
34
15
24
magnez
14
20
29
17
20
Źródło:
Raport o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r., Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r.
Tabela 19
Gleby ubogie w fosfor zajmują około 36% powierzchni użytków rolnych i występują przede
wszystkim w południowej i południowo – zachodniej części województwa (powiaty: kamiennogórski,
kłodzki, jeleniogórski, lwówecki, lubański, zgorzelecki, wałbrzyski, złotoryjski, bolesławiecki).
Najkorzystniejszy stan zasobności w fosfor występuje natomiast w powiatach wrocławskim
i strzelińskim.
Analizując stan zasobności gleb użytkowanych rolniczo w potas należy zaznaczyć, że
najkorzystniejsza sytuacja pod tym względem została odnotowana na terenie powiatów legnickiego,
złotoryjskiego, jaworskiego, świdnickiego, dzierżoniowskiego i lubańskiego Na obszarze tych
jednostek występuje najniższy odsetek gleb ubogich w potas. Odwrotna sytuacja w tym zakresie
występowała w powiatach milickim, wołoskim oraz polkowickim – udział gleb ubogich w potas
przekraczał tam 40%.
Gleby zasobne w magnez zajmują łącznie 37% powierzchni użytków rolnych. Najmniej gleb o niskiej
i bardzo niskiej zawartości magnezu występuje w powiatach: lwóweckim, bolesławieckim,
polkowickim, lubińskim, wołoskim, oleśnickim i jeleniogórskim, najwięcej natomiast w powiecie
ząbkowickim.
64
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Chemizm gleb ornych (badania IUNG w Puławach)
Z badań przeprowadzonych w latach 2005-2007 przez IUNG w Puławach wynika, że gleby
użytkowane rolniczo występujące na obszarze Województwa Dolnośląskiego charakteryzują się
zróżnicowaną zawartością metali ciężkich (badania prowadzono w 20 punktach pomiarowych) – od
zawartości naturalnej do silnego zanieczyszczenia.
Jedynym metalem ciężkim, który we wszystkich punktach pomiarowych występował w zawartości
naturalnej (stopień zanieczyszczenia 0) był kadm. Miedź występowała w stężeniach odpowiadających
zarówno zawartości naturalnej jak również zawartości określanej jako silne zanieczyszczenie (stopień
IV) – wartości takie odnotowano w Białce i Sobczycach. Dla niklu zawartość podwyższoną (I stopień
zanieczyszczenia) odnotowano tylko w jednym punkcie – w Starych Bogaczowicach. Analogiczna
sytuacja miała miejsce w odniesieniu do ołowiu – przekroczenie jego stężenia odpowiadające
zawartości podwyższonej (I stopień) wystąpiło w Białce. Również cynk w większości badanych
punktów występował w zawartości naturalnej – I stopień zanieczyszczenia (zawartość podwyższona)
wystąpił w Mysłakowicach, Lubawce i Starych Bogaczowicach. Najbardziej zróżnicowane wyniki
uzyskano dla wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Zaledwie w trzech
próbkach WWA występowały w stężeniach odpowiadających zawartości naturalnej (Nowa Wieś,
Rogów Górowski, Lepnica). Zawartość podwyższoną (I stopień zanieczyszczenia) odnotowano
w 11 punktach, małe zanieczyszczenie (II stopień) w 3 punktach. Największe zanieczyszczenie WWA
odpowiadające II stopniowi wystąpiło w Mysłakowicach, Lubawce i Pastuchowie.
Tereny, na których wystąpiło przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi
W ramach identyfikacji terenów, na których wystąpiło przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi
starostwa powiatowe, zgodnie z przepisami określonymi w art. 109 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
Prawo ochrony środowiska oraz w art. 18 ustawy z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów
rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.), prowadziły badania
monitoringowe skażenia gleb:
na terenach użytków rolnych zagrożonych zanieczyszczeniami w granicach administracyjnych
miasta Wrocławia (60 punktów pomiarowych),
na obszarze powiatu oławskiego (18 punktów pomiarowych),
na obszarach użytkowanych rolniczo oraz zagrożonych zanieczyszczeniami na terenie powiatu
średzkiego (badania uzupełniające; 81 punktów pomiarowych),
na obszarach użytkowanych rolniczo, położonych na terenie oddziaływania zbiornika odpadów
poflotacyjnych „Żelazny Most” (721 punktów pomiarowych),
na wybranych obszarach powiatu kłodzkiego (12 punktów pomiarowych).
Jako kryterium oceny przyjęto Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.
w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r., Nr 165, poz.
1359).
Uzyskane wyniki wykazały przekroczenie standardów jakości gleb w stosunku do następujących
parametrów:
ołów (miasto Wrocław, powiat polkowicki, powiat kłodzki);
miedź, cynk i kadm (miasto Wrocław);
arsen (powiat kłodzki, powiat średzki);
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (powiat kłodzki, powiat polkowicki);
benzo(a)piren (miasto Wrocław, powiat oławski, powiat średzki).
Odrębne badania gleb prowadzone były również przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
we Wrocławiu – obejmowały one swoim zasięgiem obszary uprzemysłowione, związane
z oddziaływaniem punktowych źródeł zanieczyszczeń. Szczegółowe informacje w tym zakresie
65
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
zostały przedstawione w Ocenie stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim
w 2007 roku. Obszary bezpośrednio zagrożone zanieczyszczeniami (WIOŚ, Wrocław 2008 r.).
Przedmiotowymi badaniami objęto 26 obiektów w 154 punktach pomiarowych, przy czym
przekroczenia standardów jakości gleby (w odniesieniu do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
9 września 2002 r. ) odnotowano wokół 19 obiektów w około 50% punktów pomiarowych. Dotyczyły
one cynku, ołowiu, miedzi, chromu, niklu, arsenu, kadmu i benzo(a)pirenu. W żadnej z analizowanych
próbek gleby nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń rtęci. Warto też podkreślić, że
najczęstsze przekroczenia dopuszczalnych norm dotyczyły benzo(a)pirenu. Najwyższe stężenia metali
ciężkich wystąpiły wokół następujących obiektów: „Hutmen” S.A. we Wrocławiu (cynk, kadm, ołów,
miedź) i Huta Miedzi „Legnica” w Legnicy (miedź i ołów).
Biorąc pod uwagę wytyczne Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, wokół
badanych obiektów odnotowano występowanie gleb silnie zanieczyszczonych (stopień IV) oraz
bardzo silnie zanieczyszczonych (stopień V). Gleby IV stopnia występowały wokół Huty Miedzi
„Legnica” i składowiska odpadów w Chocianowie, a także na terenie wokół „Karelma”
w Piechowicach, „Hutmen” S.A. we Wrocławiu i kopalni w Nasławicach.
Z kolei gleby bardzo silnie zanieczyszczone stwierdzono wokół huty Miedzi „Legnica” (ze względu
na miedź) i składowiska odpadów w Chocianowie (tu decydujący wpływ miały stężenia kadmu).
Degradacja i zanieczyszczenie gleb
Z informacji zamieszczonych w Raporcie o stanie środowiska województwa dolnośląskiego
w 2007 roku (WIOŚ, Wrocław 2008 r.) wynika, że charakteryzowana jednostka administracyjna
zajmuje drugie miejsce w kraju pod względem powierzchni gruntów zdegradowanych
i zdewastowanych. Przyczyn takiej sytuacji należy upatrywać przede wszystkim w intensywnym
rozwoju przemysłu, w tym działalności związanej z górnictwem i energetyką, które to branże
powodują największe przekształcenia w środowisku.
W zależności od działających mechanizmów przekształceń wyróżnia się degradację geomechaniczną,
hydrologiczną, chemiczną oraz erozję gleb.
Przekształcenia geomechaniczne gleb polegające na mechanicznym niszczeniu zewnętrznej części
litosfery i związane ze zmianami warunków geomorfologicznych występują przede wszystkim
w rejonach eksploatacji kopalin – zarówno podziemnej, jak i odkrywkowej, a także przy wszelkich
budowach (drogi, kanały, budownictwo miejskie i przemysłowe). Do terenów zdegradowanych
w przeszłości na dużą skalę poprzez zdejmowanie nadkładu oraz tworzenie zwałowiska należy
zaliczyć m.in. KWB „Turów” w Bogatyni. Negatywne oddziaływanie objawia się w tym rejonie
przekształcaniem gruntów, niszczeniem naturalnej morfologii terenu i zaburzeniem reżimu wód
podziemnych. Pomimo intensywnych działań rekultywacyjnych zwałowiska duża ilość gruntów
w tym regionie została zniszczona.
Degradacja hydrologiczna gleb związana jest głównie z eksploatacją wód wgłębnych dla celów
przemysłowych lub komunalnych. Znaczne obniżenie zwierciadła wód gruntowych wystąpiło
w rejonach eksploatacji wód, takich jak: Julianka, Sobin, Jędrzychów, Retków, Potoczek. Inną formą
degradacji hydrologicznej jest zawodnienie powodowane podniesieniem poziomu wód gruntowych,
a niekiedy całkowitym zatopieniem gleb. Zmiany takie występują głównie w sąsiedztwie sztucznych
zbiorników wodnych, m.in. w pobliżu zbiorników poflotacyjnych „Gilów” i „Żelazny Most”.
Przekształcenia chemiczne polegają na zmianie właściwości chemicznych, fizykochemicznych oraz
biologicznych gleb w wyniku wprowadzania do nich różnego rodzaju zanieczyszczeń. Degradacja
chemiczna gleb na Dolnym Śląsku powodowana jest głównie przez emisje pyłów i gazów z zakładów
przemysłowych. Do najbardziej niebezpiecznych zanieczyszczeń gleb należy zaliczyć
zanieczyszczenie metalami ciężkimi. Z badań WIOŚ we Wrocławiu wynika, iż na obszarach
66
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
uprzemysłowionych, charakteryzujących się punktowym oddziaływaniem źródeł zanieczyszczeń,
najwyższą zawartość metali ciężkich stwierdzono we Wrocławiu wokół zakładów „Hutmen” S.A.
i wokół Huty Miedzi „Legnica”. Poważnym problemem w województwie jest także zakwaszenie gleb.
Istotnym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu zakwaszenia gleb jest emisja tlenków siarki
i azotu pochodzących z przemysłu energetycznego.
Wśród wielu czynników degradujących przestrzeń południowo-zachodniej Polski na pierwsze miejsce
pod względem zasięgu oddziaływania wysuwa się erozja gleb. Na erozję najbardziej narażone są gleby
na obszarach o znacznych nachyleniach terenu (na południu województwa, w obszarze Sudetów,
rejonie Wzgórz Trzebnickich oraz masywu Ślęży). Do zagrożonych w największym stopniu silną
erozją wietrzną (4 stopień) należą Trzebnica, Długołęka, Łagiewniki i Zawonia. Największe
powierzchnie zagrożone erozją wodną powierzchniową, jak również erozją wąwozową
w Województwie Dolnośląskim występują w rejonie wałbrzyskim.
Intensywnie rozwijający się na obszarze Województwa Dolnośląskiego przemysł wpłynął na
przekształcania gleb i tworzenie się gruntów antropogenicznych. Gleby industrio- i urbanoziemne
stanowią utwory glebowe w różnym stopniu przeobrażone oddziaływaniem przemysłu, zwłaszcza
górnictwa węgla brunatnego (Turoszów), węgla kamiennego (Wałbrzych i Nowa Ruda) oraz kopalń
i hut miedzi na terenie Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego.
Wyrazem opisywanych powyżej zmian są odnotowywane w środowisku anomalie geochemiczne. Ich
przykładem może być chociażby zobrazowana w Atlasie geochemicznym Polski 1:2 500 000 (Józef
Lis, Anna Pasieczna; Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 1995 r.) regionalna anomalia
pochodzenia antropogenicznego związana z eksploatacją, przeróbką rudy i hutnictwem miedzi
w Legnicko – Głogowskim Okręgu Miedziowym i na obszarze niecki śródsudeckiej. W glebach
zaznacza się ona przede wszystkim w postaci silnych anomalii miedzi i ołowiu, a w osadach wodnych
w postaci anomalii srebra, arsenu, miedzi, ołowiu i rtęci.
Anomalia ta w sposób szczegółowy została scharakteryzowana w Atlasie geochemicznym Legnicko –
Głogowskiego Okręgu Miedziowego 1:250 000 (Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 1999
r.). Opierając się na przywołanym źródle należy stwierdzić, że największe zanieczyszczenia gleb
miedzią i ołowiem występują wokół hut Głogów i Legnica. W mniejszym stopniu są one obecne
wokół zakładów przeróbczych zlokalizowanych między Polkowicami a Lubinem.
Szczegółowym badaniom geochemicznym poddano również rejon Wałbrzycha (Atlas geochemiczny
Wałbrzycha i okolic 1:50 000; Anna Pasieczna, Jacek Siemiątkowski, Józef Lis; Państwowy Instytut
Geologiczny; Warszawa, 1996 r.). Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono tam
występowanie anomalii związanej z górnictwem i przeróbką barytu – objawia się ona występowaniem
w środowisku podwyższonych stężeń srebra, arsenu, kobaltu, ołowiu, rtęci i żelaza. Również
górnictwo węgla kamiennego, koksownictwo i przemysł energetyczny wpłynęły na powstanie
anomalii pochodzenia geologiczno – antropogenicznego. W obrazie kartograficznym gleb zaznacza się
ona występowaniem rozległych anomalii rtęci, cynku, ołowiu, miedzi i wapnia. Mniejsze obszary
zajmują anomalie strontu i arsenu.
Atlas geochemiczny Wrocławia i okolic; część I; 1:100 000 (Hanna Tomassi – Morawiec, Józef Lis,
Anna Pasieczna; Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1998 r.) obrazuje m.in. anomalne
zawartości szeregu pierwiastków w glebach aluwialnych doliny Odry (kadm, rtęć, ołów, cynk). Ich
głównym źródłem są zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego transportowane przez wody
Odry z terenu Górnego Śląska, będącego obszarem wieloletniej, intensywnej eksploatacji złóż węgla
kamiennego i rud cynkowo – ołowiowych oraz przeróbki wydobywanych surowców.
Podsumowanie
Opierając się na przytoczonych powyżej informacjach jak również uwzględniając zawarte w Raporcie
o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r. dane dotyczące inicjatyw podejmowanych
67
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
na rzecz ochrony powierzchni ziemi, za czynniki pozytywne związane z sektorem gleb należy uznać
zmniejszającą się w skali województwa powierzchnię gruntów zdegradowanych i zdewastowanych.
Z pewnością wydźwięk pozytywny ma też fakt, że Województwo Dolnośląskie zajmuje czołowe
miejsce w kraju pod względem powierzchni objętej badaniami gleb (w tym uprawnych)
prowadzonymi pod katem identyfikacji terenów, na których przekroczone zostały standardy jakości.
Za czynniki negatywne należy uznać przede wszystkim duże zakwaszenie gleb użytkowanych
rolniczo, niedostateczne przygotowanie starostw w zakresie prowadzenia przez nie badań gleb, trwale
utrzymujące się zanieczyszczenie gleb wokół dużych zakładów przemysłowych.
4.8
Zasoby surowców naturalnych
Obszar Województwa Dolnośląskiego jest jednym z bardziej zasobnych w surowce mineralne
regionów Polski. Na terenie charakteryzowanej jednostki administracyjnej występuje wiele kopalin
unikalnych w skali kraju - między innymi jedyne w Polsce kwarcu żyłowego, magnezytów, glin
ceramicznych biało wypalających się i kaolinów, a także zdecydowana większość złóż blocznych
granitów, sjenitów, gabra, marmurów dolomitycznych, bazaltów, melafirów, marmurów i złóż
surowca skaleniowego.
Surowce występujące na obszarze Województwa Dolnośląskiego stanowią podstawę dla rozwoju
przemysłu wydobywczego oraz wielu innych gałęzi przemysłu bazujących na produktach górnictwa
i kopalnictwa, w tym m.in.: energetyki, hutnictwa miedzi i metali nieżelaznych, budownictwa
i drogownictwa oraz przemysłu ceramiki szlachetnej i budowlanej.
Na terenie Województwa Dolnośląskiego wyróżnia się cztery grupy surowców:
1.
surowce energetyczne,
2.
surowce metaliczne,
3.
surowce chemiczne,
4.
surowce skalne.
Surowce energetyczne
Należą do nich między innymi złoża węgla kamiennego i brunatnego oraz gazu ziemnego.
Złoża gazu ziemnego występują w północno-wschodniej części charakteryzowanej jednostki
administracyjnej, w rejonie miejscowości Góra, Żmigród i Milicz. Łącznie na omawianym obszarze
udokumentowano 28 złóż gazu ziemnego, z czego 17 jest eksploatowanych. Należą one do złóż
małych (o zasobach rzędu kilkuset milionów metrów sześciennych gazu) i średnich (o zasobach rzędu
kilku miliardów metrów sześciennych).
Złoża węgla kamiennego występujące na terenie Województwa Dolnośląskiego zlokalizowane są
w obszarze depresji śródsudeckiej, w rejonie Wałbrzycha i Nowej Rudy. W obrębie
charakteryzowanej jednostki administracyjnej węgle występują w postaci licznych, cienkich
pokładów, o miąższości na ogół nieprzekraczającej 2,5 m. Wyeksploatowanie większości dostępnych
zasobów, nieopłacalność eksploatacji głębszych perspektywicznych pokładów węgli (zalegających na
głębokości poniżej 1 000 m) oraz trudne warunki eksploatacji, spowodowały zaniechanie dalszego
wydobycia w zagospodarowanych 5 złożach i likwidację Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego
(DZW) w 2000 r. Bilansowe zasoby węgli kamiennych o wielkości 369 mln ton, występujące
w obszarach zaniechanych złóż, zostały obecnie w całości zaliczone do zasobów pozabilansowych.
Pośród nich na uwagę zasługują zasoby węgli koksowych, specjalnych i antracytowych
pozostawionych w byłej kopalni Victoria, o zasobach wynoszących ok. 58,5 mln ton (dla miąższości
pokładów co najmniej 1,2 m) oraz zasoby antracytu w złożu Wałbrzych-Gaj (jedyne tego typu złoże
w Polsce) o pozostawionych zasobach ok. 20 mln ton.
68
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Ewentualne prognostyczne zasoby węgla występujące na głębokościach ok. 600-1 600 m, na
przedłużeniu pól eksploatacyjnych zlikwidowanych kopalni obliczono na 232 mln
ton(Bossowski,1992).
W granicach Województwa Dolnośląskiego zlokalizowanych jest również 13 udokumentowanych złóż
węgla brunatnego, związanych z paleogeńsko-neogeńską formacją węglonośną, o łącznych
bilansowych zasobach geologicznych wynoszących 13 629,017 mln ton. Złoża węgla brunatnego
występują głównie w zachodniej i północno- zachodniej części województwa. Znaczenie przemysłowe
mają zasoby jedynego czynnego tu złoża Turów w gminie Bogatynia oraz zasoby
niezagospodarowanych złóż z rejonu Legnicy i Ścinawy. W rejonie miejscowości Jaroszów
w powiecie świdnickim węgle brunatne występują jako kopalina towarzysząca w eksploatowanym
złożu glin ogniotrwałych Rusko-Jaroszów. Zasoby przemysłowe złoża Turów, w ilości 401,7 mln ton,
stanowią około 28% krajowych zasobów przemysłowych węgla brunatnego. Roczne wydobycie węgla
ze złoża Turów wyniosło w 2007 roku około 11,5 mln ton. Należy w tym miejscu podkreślić, że
Dolny Śląsk zajmuje trzecie miejsce w kraju pod względem wydobycia węgla brunatnego (po
Województwie Łódzkim i Województwie Wielkopolskim). Perspektywy rozwoju górnictwa węgla
brunatnego i energetyki w Województwie Dolnośląskim są związane z planami udostępnienia do
eksploatacji złóż z rejonu Legnicy.
Kopaliny metaliczne
Region dolnośląski jest bogaty w różnorodne złoża i wystąpienia rud metali - powszechnie znane są
wystąpienia złota rodzimego i wtórnego (okruchowego) w rejonie Złotego Stoku, Lwówka Śląskiego,
Złotoryi i Legnicy, polimetaliczne złoża rud miedzi, srebra, ołowiu, kobaltu i arsenu, złoża cyny, niklu
a także żelaza występujące w różnych rejonach Sudetów i Przedgórza Sudeckiego. Zostały one
w większości wyeksploatowane, a powtórne zainteresowanie nimi wiąże się z rozwojem
nowoczesnych technologii przeróbki, które pozwalają wykorzystać nawet ubogie rudy czy też odpady
mineralne, pozostawione w rejonach dawnego górnictwa kruszcowego.
Obecnie największe znaczenie gospodarcze posiadają jedyne w kraju złoża rud miedzi i srebra,
występujące w utworach cechsztynu na monoklinie przedsudeckiej i w niecce północnosudeckiej.
W złożach tych występują pierwiastki towarzyszące miedzi: srebro, ołów, cynk, kobalt, molibden,
nikiel, ren, wanad, a także selen i złoto, które są lub mogą być odzyskiwane w procesach
technologicznych przerobu tych rud. Aktualnie przedmiotem eksploatacji są tylko złoża na monoklinie
przedsudeckiej, a ostatnia kopalnia rud miedzi w niecce północnosudeckiej (Zakłady Górnicze
„Konrad”) zaprzestała wydobycia w 1989 r.
Na terenie województwa udokumentowano 14 złóż rud miedzi i srebra o łącznych zasobach
1 543,8 mln ton, przy czym zasoby miedzi wynoszą 31 mln ton, a srebra – 86 tys. ton. Eksploatację
prowadzi się w sześciu złożach: Głogów Głęboki – Przemysłowy, Lubin-Małomice, Polkowice,
Radwanice-Wschód, Rudna i Sieroszowice. Aktualnie działają trzy kopalnie – Lubin, Rudna
i Polkowice-Sieroszowice, tworzące wraz z zakładami przeróbki rud i hutami miedzi tzw. LegnickoGłogowski Okręg Miedziowy (LGOM). Najważniejsza dla gospodarki regionu jest eksploatacja rud
miedzi i srebra przez KGHM „Polska Miedź” S.A. Wydobycie, w tym odzysk pierwiastków
współwystępujących, stanowi całość krajowej produkcji tego surowca. Z informacji zamieszczonych
w Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007 r. (PIG, Warszawa
2008 r.) wynika, że z rud miedzi odzyskiwane są m.in.: złoto, srebro, nikiel i ołów. Największe
znaczenie gospodarcze ma odzysk srebra – w 2007 r. oprócz miedzi wyprodukowano 937 ton srebra
oraz 16 tys. ton ołowiu.
Kopaliny chemiczne
Dolnośląskie złoża barytu i fluorytu nie mają obecnie znaczenia gospodarczego. Po zalaniu kopalni
barytu w Boguszowie-Gorcach (w wyniku powodzi z 1997 r.) wstrzymano eksploatację z tego złoża,
a całość zasobów przekwalifikowano do pozabilansowych. Rok później, z przyczyn ekonomicznych,
69
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
zaniechano także wydobycia ze złoża barytowo-fluorytowego Stanisławów. Aktualnie bilansowe
zasoby barytu w złożach dolnośląskich – łącznie ze wstępnie rozpoznanym złożem w Jeżowie
Sudeckim i niemal wyeksploatowanym złożem w Jedlince – wynoszą 5,558 mln ton. Bilansowe
zasoby fluorytu pozostawione w złożu Stanisławów wynoszą 5,156 mln ton.
Jedyne udokumentowane złoże soli kamiennej w regionie dolnośląskim związane jest z solnymi
utworami cechsztynu, występującymi w nadkładzie złoża rud miedzi Sieroszowice - jego zasoby
wynoszą 2 936 mln ton. Ponadto znaczące, nieudokumentowane zasoby soli, występują w złożu rud
miedzi Rudna koło Lubina.
Udokumentowane złoża kopalin chemicznych występujące na obszarze
Województwa Dolnośląskiego według stanu na dzień 31.12.2007 r.
Zasoby
Liczba
Wydobycie
geologiczne
Rodzaj surowca
udokumentowanych
przemysłowe
bilansowe
złóż
[tys. t]
[tys. t]
[tys. t]
4
5 558
Baryt i fluoryt
1
2 936 171
Sól kamienna
Źródło:
Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007 r.;
Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2008
Tabela 20
Kopaliny skalne
Dolny Śląsk zajmuje pierwsze miejsce w Polsce pod względem wielkości zasobów kopalin skalnych
oraz wydobycia kamieni drogowych i budowlanych. Znajduje się tu ponad 50% całości krajowych
zasobów tych surowców. Na terenie województwa udokumentowano około 745 złóż kopalin skalnych,
w tym kamieni drogowych i budowlanych, kruszywa naturalnego oraz surowców ilastych ceramiki
budowlanej. Złoża kopalin skalnych skoncentrowane są w południowej (Sudety) i środkowej
(Przedgórze Sudeckie) części województwa. Złoża granitów znajdują się w masywie Strzegom –
Sobótka (powiat świdnicki) oraz w masywie strzelińskim, bazaltów w dwóch głównych obszarach:
zgorzelecko–lubańskim i jaworsko–złotoryjskim, złoża porfirów i melafirów zlokalizowane są
w zachodniej części depresji śródsudeckiej oraz wschodniej części depresji północnosudeckiej.
Przedmiotem eksploatacji są głównie granity, gabra, diabazy, bazalty, melafiry, amfibolity, porfiry,
gnejsy, piaskowce, szarogłazy, dolomity i wapienie
Na terenie Województwa Dolnośląskiego znajdują się także złoża gipsu i anhydrytu. Obecnie
udokumentowane są cztery złoża: trzy w Niwnicach koło Lwówka Śląskiego i jedno w Iwinach koło
Bolesławca. Ich łączne zasoby wynoszą 75 mln ton.
Województwo Dolnośląskie zajmuje pierwsze miejsce w Polsce w wydobyciu różnego rodzaju
okruchowych surowców skalnych. Żwiry, pospółki i piaski występują na całym obszarze, z przewagą
północnej i środkowej jego części. Piaski i żwiry zostały udokumentowane w 319 złożach. Wydobycie
na poziomie 13 049 tys. ton w 2007 r. pozwoliło na zajęcie przez Dolny Śląsk drugiego miejsca
w kraju pod tym względem (po Województwie Mazowieckim).
Poniżej w formie tabelarycznej (tabela 21.) zestawiono informacje na temat udokumentowanych złóż
surowców skalnych występujących na obszarze Województwa Dolnośląskiego.
70
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 21
Udokumentowane złoża surowców skalnych
Województwa Dolnośląskiego według stanu
Rodzaj surowca
Liczba
udokumentowanych
złóż
Bentonity i iły bentonitowe
Dolomity
Gips i anhydryt
Gliny ceramiczne, w tym:
Gliny ceramiczne białowypalające się*
Gliny ceramiczne kamionkowe
Gliny ogniotrwałe
Kamienie łamane i bloczne, w tym:
Skały magmowe:
Bazalt
Diabaz, gabro
Granit, granodioryt, sjenit, głazy
narzutowe
Melafir, porfir, tuf porfirowy
Skały metamorficzne:
Amfibolit, serpentynie, zieleniec
Gnejs, hornfels, łupek krystaliczny,
migmatyt
Marmur, marmur dolomityczny
Skały osadowe:
Dolomit, margiel, wapień, wapień
dolomityczny, wapień i dolomit,
trawertyn, zlepieniec
Piaskowiec, piaskowiec kwarcytowy,
szarogłaz
Kwarcyty ogniotrwałe
Kwarc żyłowy*
Łupki kwarcytowe
Łupki łyszczykowe*
Magnezyty*
Piaski formierskie
Piaski i żwiry
Wapienie i margle dla przemysłu
cementowego
Wapienie dla przemysłu
wapienniczego
Surowce kaolinowe*
Surowce skaleniowe
Surowce szklarskie
3
1
4
występujące na obszarze
na dzień 31.12.2007 r.
Zasoby
Wydobycie
geologiczne
przemysłowe
bilansowe
[tys. t]
[tys. t]
[tys. t]
1 589,34
1 375,34
1,29
13 463
13 463
247
75 062
62 553
262
6
12
5
59 839
23 845
44 205
92
4 870
2 016
127
119
150
46
5
573 073
442 583
380 778
337 705
7 893
3 604
77
1 594 099
828 573
5 810
22
961 338
311 867
2 921
10
150 107
32 612
1 244
17
206 737
99 603
693
21
421 022
103 113
486
9
103 392
81 070
82
36
116 268
43 470
153
14
7
1
2
6
2
319
2 442
6 564
5 980
6 705
14 811
23 094
1 930 202
3 227
3 839
4 443
2 619
8 715
302 937
1
10
8
63
26
13 049
1
315 593
276 144
57
12
35 139
19 428
302
14
8
6
214 262
73 540
319
119 041
3 135
181
66 481
19 733
958
3
3
3
[tys. m ]
[tys. m ]
[tys. m ]
2
5 891
3 348
7
Piaski kwarcowe
4
512 684
16 041
1 161
Piaski podsadzkowe
1
41
Surowce dla prac inżynierskich
71
794 070
18 196
748
Surowce ilaste ceramiki budowlanej
1
201,76
Torfy
Źródło:
Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007 r.;
Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2008
71
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Perspektywy udokumentowania nowych złóż
Na terenie Województwa Dolnośląskiego wyznaczono wiele obszarów prognostycznych
i perspektywicznych występowania nowych złóż kopalin. W poniższej tabeli zestawiono informacje
dotyczące najważniejszych surowców.
Prognozowane oraz
naturalnych
Prognozowana
Rodzaj kopaliny
ilość
Tabela 22
ropa naftowa i gaz
ziemny
bd.
węgiel brunatny
500 mln ton
rudy miedzi
40 mln ton
rudy cyny
11,7 mln ton
rudy torfu
144 tys. ton
sól kamienna
22,5 mln ton
kamienie drogowe
i budowlane
bd.
kopaliny ilaste
(kaolin)
48 mln ton
gliny ceramiczne
kamionkowe
gliny ogniotrwałe
357 mln ton
piaski i żwiry
1 270 mln ton
łupki
metamorficzne
(fyllity i łupki
kwarcytowe)
2 mln ton
surowiec
skaleniowy
Źródło:
perspektywiczne
obszary
występowania
surowców
Uwagi
związane z występowaniem piaskowców, wapieni
i dolomitów czerwonego spągowca w północno-wschodniej
części województwa
występuje w utworach górnego miocenu w północnozachodniej i północno-centralnej części Dolnego Śląska
występują w rejonie Kłobuczyna-Radwanic, na zachód od
obszaru górniczego Sieroszowice oraz w rejonie Nowych
Jaroszowic koło Bolesławca
występuje w metamorfiku izerskim w obrębie pasma Starej
Kamienicy; część zasobów perspektywicznych cyny
położona jest w granicach obszaru górniczego dla wód
leczniczych i mineralnych oraz w sąsiedztwie strefy
ochronnej uzdrowiska w Świeradowie Zdroju
występuje w rejonie Markocic koło Bogatyni, zalegając
w terenie chronionym (lasy ochronne, gleby wysokich klas)
występuje w utworach cechsztynu monokliny przedsudeckiej,
w obrębie udokumentowanych złóż rud miedzi Sieroszowice i
Głogów
zasoby perspektywiczne i prognostyczne są trudno dostępne
ze względu na ograniczenia planistyczne (projektowane
wielkoprzestrzenne obszary ochrony przyrody); realne szanse
zagospodarowania nowych obszarów występują w
przypadku bazaltów rejonu Żerkowic i Radzimowa, granitów
z Rogoźnicy, piaskowców w rejonie Radłówki, gabra
z Woliborza, gnejsów z rejonu Kłodzka i Doboszowic
występują wśród zwietrzelin bazaltoidów w otoczeniu
czynnych i zaniechanych złóż bazaltów (Sulików, Trójca,
Leśna, Markocice);występują na terenach leśnych, co utrudnia
ich przyszłe zagospodarowanie
występują w rejonie Udanina
skupiają się w dolinach większych rzek - Nysy Łużyckiej,
Kwisy, Kaczawy i Odry
występują w bloku przedsudeckim w rejonie Marcinowice –
Jenków. oraz w rejonie Mikołajowic
związane z leukogranitami izerskimi i granitoidami
zgorzeleckimi oraz na Pogórzu Izerskim (w rejonie
Kamienicy Małej i Proszowej)
Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego; Zarząd
Województwa Dolnośląskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu;
Wrocław, listopad 2005
62 mln ton
72
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Jak wynika z informacji zamieszczonych w Opracowaniu Ekofizjograficznym dla Województwa
Dolnośląskiego, rozpoznany potencjał zasobowy wielu kopalin został już w znacznym stopniu
zagospodarowany. Natomiast część z pozostałych, nieeksploatowanych złóż posiada ograniczone
możliwości wykorzystania, co wynika bezpośrednio z priorytetów ochrony środowiska.
Dotyczy to m.in. węgli brunatnych, torfów, glin ogniotrwałych, większości glin ceramicznych oraz
granitów, porfirów, melafirów i wapieni krystalicznych. Także we wszystkich pozostałych grupach
kopalin mniejsza lub większa część zasobów prognostycznych i perspektywicznych zlokalizowana jest
w obszarach trudnych do zagospodarowania górniczego.
Przykładowo, pomimo dużych wystąpień piasków i żwirów w dolinach rzecznych, wielu złóż nie będzie
można eksploatować, gdyż znajdują się one w obszarach chronionych – strefach ujęć wód podziemnych dla
miast (np. Mokry Dwór k.Wrocławia, Śmiałowice) albo w pasach ochronnych dolin rzecznych (ochrona
łęgów nadrzecznych, siedlisk fauny i flory, np. Siedlce, Łęg, Lenartowice). Istotne są tu również
ograniczenia natury prawnej związane z koniecznością ochrony terenów leśnych i gruntów rolnych
o wysokiej klasie bonitacyjnej.
Dość istotnym zagadnieniem z punktu widzenia omawianej tematyki jest też niewłaściwe (z punktu
widzenia ochrony złóż) zagospodarowywanie obszarów złóż udokumentowanych (np. złóż węgla
brunatnego w rejonie Legnicy) oraz obszarów perspektywicznych i prognostycznych, co w efekcie
powoduje nieodwracalne uszczuplenie zasobów kopalin.
Eksploatacja surowców mineralnych jest również bez wątpienia przyczyną znacznej degradacji
środowiska przyrodniczego, zwłaszcza występowania przestrzennych zmian na powierzchni terenu.
Przekształcenia środowiska są wynikiem zarówno dawnych, zakończonych procesów wydobywczych
jak i tych prowadzonych obecnie, przy czym z całą pewnością najgroźniejszym czynnikiem
destrukcyjnym, negatywnie wpływającym na stan powierzchni ziemi, jest skala prowadzonej
działalności górniczej.
Podsumowanie
W aspekcie problematyki związanej z występowaniem złóż surowców naturalnych i ich eksploatacją
za elementy pozytywne należy uznać istnienie nie tylko wystarczających zasobów kopalin pospolitych
pozwalających na zabezpieczenie podstawowych potrzeb regionu ale także występowanie szeregu
kopalin unikatowych w skali kraju (np. niektóre rodzaje surowców skalnych - granity, bazalty,
surowce kaolinowe) a nawet w skali światowej (złoża rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej).
Godne podkreślenia jest także podejmowanie działań w zakresie rekultywacji i zagospodarowania
terenów zdegradowanych po zakończeniu eksploatacji.
Czynnikami negatywnymi są natomiast: brak zabezpieczenia terenów udokumentowanych lub
perspektywicznych złóż przed trwałą zabudową a także nielegalna eksploatacja kopalin, szczególnie
kruszyw.
4.9
Gospodarka odpadami
Zgodnie z art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r., Nr 39, poz.
251 z późn. zm.) integralną częścią wojewódzkiego programu ochrony środowiska jest wojewódzki
plan gospodarki odpadami. Plan gospodarki odpadami opracowywany jest dla osiągnięcia celów
założonych w polityce ekologicznej państwa, a także w celu stworzenia w kraju zintegrowanej
i wystarczającej sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, spełniających
wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska
Dla Województwa Dolnośląskiego aktualnie został opracowany projekt Wojewódzkiego Planu
Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 20122015. Dokument ten w sposób szczegółowy i wyczerpujący porusza kwestie i zagadnienia związane
73
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
z analizą i oceną stanu aktualnego w zakresie gospodarowania wszystkimi rodzajami odpadów
wytwarzanych na terenie województwa oraz z identyfikacją problemów w ww. zakresie. Swoją
tematyką obejmuje również prognozowane zmiany w gospodarce odpadami i w powiązaniu z nimi
formułuje cele i działania niezbędne do realizacji. Istotnym elementem charakteryzowanego
opracowania jest również opis planowanego systemu gospodarowania odpadami wraz ze wskazaniem
instrumentów i źródeł finansowania służących jego realizacji.
Mając powyższe na uwadze, w dalszej części
poruszano kwestii dotyczących gospodarki
odrębnym opracowaniu (wyjątek stanowi tu
kosztów niezbędnych na realizację celów
Odpadami…).
5.
5.1
Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska… nie
odpadami, uznając, że została ona wyczerpana w
rozdział 9.2, w którym umieszczono dane odnośnie
określonych w Wojewódzkim Planie Gospodarki
STRATEGIA
OCHRONY
ŚRODOWISKA
DOLNOŚLĄSKIEGO DO ROKU 2015
WOJEWÓDZTWA
Cel nadrzędny
Naczelną zasadą przyjętą w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa
Dolnośląskiego jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonijny rozwój gospodarczy
i społeczny wraz z ochroną walorów środowiskowych. Oznacza ona taki rozwój społecznogospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych
społeczeństw lub ich obywateli – zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń – następuje proces
integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi
przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych.
W kontekście powyższego, nadrzędny cel Programu… sformułowano następująco:
Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju Województwa Dolnośląskiego
poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego, zachowanie jego istotnych walorów,
utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska
5.2
Priorytety ekologiczne
Spośród wyznaczonych w Programie… celów dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których
rozwiązanie przyczyni się w najbliższej przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie
Województwa Dolnośląskiego – tzw. priorytetów ekologicznych. Jako kryteria ich wyboru
zastosowano przede wszystkim: diagnozę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie
województwa, uwarunkowania zewnętrzne (obowiązujące akty prawne) i wewnętrzne, a także inne
wymagania w zakresie jakości środowiska.
Wyboru priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych dokonano przy zastosowaniu następujących
kryteriów organizacyjnych i środowiskowych:
wymiar przedsięwzięcia (ponadlokalny i publiczny),
stopień zaawansowanie realizacji przedsięwzięcia,
konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych,
zgodność z celami zawartymi w dokumentach szczebla krajowego i wojewódzkiego,
zabezpieczenie środków na realizację przedsięwzięcia lub możliwość uzyskania dodatkowych
zewnętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej lub innych źródeł zagranicznych,
a także ze źródeł krajowych),
74
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska i zdrowia
ludzi,
skala dysproporcji pomiędzy stanem aktualnym i prognozowanym oraz stanem wymaganym
przez prawo,
skala efektywności ekologicznej przedsięwzięcia (efekt planowany, tempo jego osiągnięcia),
wieloaspektowość efektów ekonomicznych przedsięwzięcia (możliwość jednoczesnego
osiągnięcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska).
-
Biorąc pod uwagę powyższe kryteria proponuje się, w perspektywie najbliższych czterech lat,
następującą hierarchię celów:
W zakresie zadań systemowych:

Rozwój edukacji ekologicznej;

Zarządzanie środowiskowe.
W zakresie poprawy jakości środowiska:

Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych;

Racjonalizacja gospodarki odpadami;

Poprawa jakości powietrza atmosferycznego;

Ochrona przed hałasem ze źródeł komunikacyjnych.
W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody:

Efektywna ochrona przyrody;

Ochrona i racjonalna eksploatacja ekosystemów leśnych;

Ochrona gleb użytkowanych rolniczo.
W zakresie zrównoważonego wykorzystania surowców, wody i energii:

Zabezpieczenie środowiska i człowieka przed zagrożeniami powodziowymi;

Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.
Należy zaznaczyć, że wiele przedsięwzięć proponowanych w ramach jednego zagadnienia wpisuje się
także w pozostałe zagadnienia. Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska
i uciążliwości środowiskowe są ze sobą powiązane i poprawa jakości lub ochrona jednego z nich
zwykle skutkuje poprawą lub ochroną pozostałych.
6.
6.1
POPRAWA
JAKOŚCI
EKOLOGICZNEGO
ŚRODOWISKA
I
BEZPIECZEŃSTWA
Ochrona wód i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi
Cel strategiczny:
Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości i ilości wód podziemnych wraz
z racjonalizacją ich wykorzystania
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Dążenie do osiągnięcia właściwych standardów wód powierzchniowych i podziemnych pod
względem jakościowym poprzez ich ochronę przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze
źródeł, komunalnych, przemysłowych i rolniczych.
75
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1.
Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych ze źródeł
komunalnych, przemysłowych i rolniczych.
2.
Rozwój i modernizacja infrastruktury techniczno-inżynieryjnej w zakresie wodociągów
i kanalizacji.
3.
Zaspakajanie potrzeb mieszkańców w zakresie dostarczania odpowiedniej jakości i ilości wody
pitnej.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Województwo Dolnośląskie jest jednym z najuboższych w wodę regionów kraju, co nadaje
szczególnego znaczenia działaniom w zakresie gospodarki wodnej.
Podstawowym działaniem jest likwidacja lub ograniczenie oddziaływania źródeł zanieczyszczenia
wód powierzchniowych – punktowych, obszarowych i liniowych. Głównym czynnikiem
zagrażającym czystości wód jest nieuporządkowana gospodarka ściekowa, stąd też priorytetowym
działaniem będą inwestycje z tego zakresu oraz racjonalizujące użytkowanie wody.
Zanieczyszczenie wód powierzchniowych na terenie województwa ma w dużej mierze charakter
alochtoniczny – rzeka Odra wpływa na teren województwa jako ciek bardzo zanieczyszczony.
Opracowanie jednolitej koncepcji ochrony tych wód jest zadaniem ponadlokalnym, jednak władze
województwa powinny aktywnie uczestniczyć w takich pracach. W zakresie wód powierzchniowych
zadaniem priorytetowym jest przywrócenie ich jakości do wymaganych standardów ekologicznych.
Bardzo duże znaczenie ma Program dla Odry 2006. Uwzględnia on trzy elementy o znaczeniu
międzynarodowym: ochronę przeciwpowodziową w dorzeczu Odry, ochronę czystości wody wraz
z ochroną środowiska oraz funkcję transportową. Do głównych zadań w dziedzinie ochrony
środowiska należy zaliczyć zadania prowadzące do poprawy jakości wód (Program szybkiego
działania nad ochroną wód rzeki Odry przed zanieczyszczeniem). W zakresie funkcji transportowej
zakłada się poprawę warunków nawigacyjnych Odry na całym jej biegu poniżej odcinka
skanalizowanego (obsługa transportowa nadodrzańskich podmiotów gospodarczych, handel
zagraniczny).
W celu poprawy jakości wód powierzchniowych, konieczna będzie likwidacja niekontrolowanych
zrzutów ścieków bytowych do rzek płynących przez teren województwa. W tym celu należy wykonać
szczegółową inwentaryzację punktów zrzutu ścieków oraz systematycznie ją aktualizować.
Następnym, niezwykle ważnym zadaniem jest inwentaryzacja stanu technicznego zbiorników
bezodpływowych (szamb), które obecnie funkcjonują na terenach nieskanalizowanych. Bardzo często
zbiorniki te są nieszczelne i są źródłem zanieczyszczenia wód. Powinna być prowadzona kontrola
stanu technicznego szamb, a po przyłączeniu posesji do sieci kanalizacyjnej - możliwie szybka ich
likwidacja. Należy również propagować budowę przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, na
których obecnie nie przewiduje się budowy sieci kanalizacyjnej.
W zakładach przemysłowych promowane będzie wprowadzanie zamkniętych obiegów wody jako
elementu pozwalającego na ograniczenie zrzutu zanieczyszczonych wód do środowiska, a także
zmiany technologii, poprawę stanu zakładowych sieci wodociągowych, itp.
W rolnictwie promowane będzie stosowanie najlepszych dostępnych praktyk rolniczych, co powinno
również doprowadzić do zmniejszenia zapotrzebowania na wodę i jednocześnie ograniczenia
ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do odbiorników.
Dopływy rozproszone z pól powinno się zminimalizować głównie przez tworzenie wokół zbiorników
wód powierzchniowych stref antyeutrofogennych zagospodarowywanych trwałą zielenią z jak
największym udziałem zieleni wysokiej. Duże znaczenie ma obudowa biologiczna cieków; tereny
rolne dolin i podnóży stoków powinny być w jak największym stopniu użytkowane jako łąki
76
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
i pastwiska. Rolnicze nieużytki, położone w pobliżu wód powierzchniowych, powinny pozostać
w stanie naturalnym, nie należy ich odwadniać i zagospodarowywać.
Osobnym zagadnieniem jest budowa w gospodarstwach rolnych instalacji do bezpiecznego
przechowywania nawozów naturalnych, tj. zbiorników na gnojowicę i gnojówkę oraz płyt
obornikowych. Powyższą kwestię reguluje ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu
(Dz. U. z 2007 r., Nr 147, poz. 1033).
W zakresie ochrony wód podziemnych jednym ze sposobów ochrony biernej będzie przestrzeganie
zasad ustalonych dla stref i obszarów ochronnych ujęć wód podziemnych, na których obowiązują
zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie korzystania z wody i użytkowania gruntów. Strefa ochrony
bezpośredniej (grupa bezwzględnie obowiązujących nakazów) ma na celu eliminację zagrożenia
powstającego w związku z ujęciem wody. Ustalenia związane z ochroną wód podziemnych przed
zanieczyszczeniem zawarte powinny zostać w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego.
Jednym z większych problemów w Województwie Dolnośląskim jest bardzo niski poziom
skanalizowania. Zadania w gospodarce ściekowej wynikają ze zobowiązań międzynarodowych Polski
(stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG)
i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej w mieście. Działania
inwestycyjne wyznacza także Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Do końca 2010 r.
powinny zostać osiągnięte następujące cele:

wyposażenia aglomeracji powyżej 100 000 RLM w oczyszczalnie ścieków z podwyższonym
usuwaniem biogenów do wartości nieprzekraczalnych 10 mg N/dm3 i 1 mg P/dm3 oraz
niezbędna modernizacja i rozbudowa istniejącej w tych aglomeracjach sieci kanalizacyjnej,

wyposażenia aglomeracji o wielkości 15 000 - 100 000 RLM w biologiczne oczyszczalnie
ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów,

wyposażenia zakładów sektora rolno-spożywczego w oczyszczalnie ścieków zapewniające
osiągnięcie wprowadzonych standardów emisji zanieczyszczeń.
Aby zrealizować zapisane cele w KPOŚ niezbędne są działania w zakresie:

rozbudowy i modernizacji istniejących oczyszczalni ścieków,

budowy nowych oczyszczalni ścieków,

modernizacji istniejących i budowy nowych odcinków kanalizacji,

modernizacji istniejących i budowy nowych ujęć i stacji uzdatniania wody,

modernizacji istniejących i budowy nowych odcinków sieci wodociągowej (kolektorów
głównych i sieci rozdzielczych).
Należy wspierać uporządkowanie i modernizację gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych –
działania te realizowane będą poprzez budowę urządzeń podczyszczających ścieki przed ich zrzutem
do kanalizacji miejskiej, wprowadzanie zamkniętych obiegów wody, technologiczne wykorzystanie
ścieków oraz wspieranie i egzekwowanie programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej.
Zadanie te będą finansowane przez podmioty gospodarcze.
Na terenach zurbanizowanych należy dążyć do uporządkowania gospodarki wodami opadowymi,
w szczególności wspierać działania zmierzające do likwidacji dopływów powierzchniowych
zanieczyszczeń do wód z dróg (szczególnie w okresie zimy i jesieni, gdy używa się środków
chemicznych do likwidacji śliskości pośniegowej.
Ograniczenie ilości zanieczyszczeń niesionych w spływach opadowych powinno następować
w sposób możliwie naturalny, najlepiej przez wpuszczenie wód opadowych do kanalizacji
ogólnospławnej, a tam gdzie jest to możliwe do kanalizacji deszczowej zakończonej separatorem lub
do sztucznych zbiorników budowanych np. przy drogach ekspresowych i autostradach. Ograniczenie
zanieczyszczeń powinno się odbywać również poprzez utrzymanie czystości w zlewni, sprzątanie jej
77
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
ale też nakładanie powszechnych kar za zanieczyszczenia np. jezdni. Bardzo istotne jest, aby wzdłuż
ulic sadzona była zieleń, która nie dopuści do wymywania gruntu z niezagospodarowanych terenów.
Separatory substancji ropopochodnych są niezbędne na stacjach benzynowych, myjniach, przy
warsztatach samochodowych i wszędzie tam gdzie mogą wystąpić spływy deszczu z olejami
napędowymi i benzyną.
Rozbudowa istniejącego systemu odprowadzenia wód opadowych powinna uwzględni następujące
zalecenia:
wykorzystanie istniejących rowów melioracyjnych i ich pojemności retencyjnej;
systematyczne czyszczenie (np. usuwanie odpadów w postaci tzw. „dzikich składowisk”,
koszenie roślinności zarastającej rowy) rowów melioracyjnych;
naprawa istniejącego systemu kanalizacji deszczowej, ogólnospławnej i sanitarnej.
W zakresie małej retencji, realizowany będzie wojewódzki Program małej retencji. Promowane
będzie przede wszystkim tworzenie polderów, jako najprostszego i najtańszego rozwiązania.
Podnoszona będzie retencja gleb i lasów, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów leśnych.
Wszelkie podejmowane działania powinny być realizowane w odniesieniu do przyjętego Programu
rozwoju małej retencji. Województwo będzie wspierało wszelkie inicjatywy służące poprawie bilansu
wodnego. Działania z zakresu wzrostu małej retencji będą mały na celu zabezpieczenie zasobów
wodnych na potrzeby rolnictwa, ochronę zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem, ochronę
przeciwpowodziową, rozwój rekreacji, turystyki, wędkarstwa, rybołówstwa, wzbogacanie krajobrazu
itp.
Racjonalizacja użytkowania wody będzie realizowana zgodnie z hierarchią ważności wykorzystania
wód przez różnych użytkowników gospodarczych. W pierwszej kolejności realizowane są potrzeby
gospodarki komunalnej (woda pitna), a następnie przemysłu spożywczego wymagającego wody
wysokiej jakości, rolnictwa (w celu nawadniania użytków rolnych i pojenia zwierząt) oraz przemysłu.
Użytkownicy wody będą informowani o możliwościach relatywnego zmniejszania jej zużycia, np.
poprzez wprowadzanie zamkniętych obiegów, zmiany technologii, poprawę stanu sieci
wodociągowych (także zakładowych), zakup urządzeń wodooszczędnych.
W celu ograniczenia strat wody należy systematycznie dokonywać przeglądu i konserwacji sieci
wodociągowej, prowadząc niezbędne remonty i modernizacje poszczególnych odcinków.
W zakresie zmniejszenia zużycia wody w gospodarstwach domowych, przemyśle i rolnictwie należy
kontynuować działania zmierzające do racjonalizacji jej zużycia.
78
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 23
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie poprawy jakości wód i stosunków wodnych
Cel długoterminowy do
Cele krótkoterminowe do
Jednostki odpowiedzialne za
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
roku 2015
roku 2011
realizację działań
Zapewnienie ochrony wód powierzchniowych poprzez m.in.
inwentaryzację źródeł zanieczyszczeń dopływających do wód
gminy, powiaty, WIOŚ
powierzchniowych.
Zapewnienie ochrony wód podziemnych przed degradacją
zwłaszcza głównych zbiorników wód podziemnych oraz stref
RZGW, WIOŚ
ochrony ujęć wód podziemnych.
Ograniczanie i eliminacja zrzutów zanieczyszczeń z zakładów
Przedsiębiorcy, WIOS
Przeciwdziałanie
do wód powierzchniowych.
zanieczyszczeniom wód
Ograniczenie i eliminacja zanieczyszczeń wód
gmina Wałbrzych, starostwo
powierzchniowych
powierzchniowych w rejonie terenów poprzemysłowych miasta
powiatowe, Marszałek
i podziemnych ze źródeł
Wałbrzycha (dzielnica Sobięcin).
Województwa
komunalnych,
Ograniczanie spływu zanieczyszczeń powierzchniowych
rolnicy, gminy, Dolnośląski
Dążenie do osiągnięcia
przemysłowych i rolniczych
z rolnictwa (wyposażenie w zbiorniki na gnojowice i płyty
Zarząd Melioracji i Urządzeń
właściwych standardów wód
obornikowe).
Wodnych
powierzchniowych
przedsiębiorstwa wodnoi podziemnych pod
kanalizacyjne, gminy,
względem jakościowym
Uregulowanie systemu odprowadzania wód opadowych.
administratorzy dróg,
poprzez ich ochronę przed
Dolnośląski Zarząd Melioracji
zanieczyszczeniami
i Urządzeń Wodnych
pochodzącymi ze źródeł,
komunalnych,
przedsiębiorstwa
Wyposażenie aglomeracji powyżej 2 000 RLM w systemy
przemysłowych i rolniczych
wodociągowo-kanalizacyjne,
kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków zgodnie
jednostki administracyjne
z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych.
Województwa Dolnośląskiego
Budowa szczelnych zbiorników bezodpływowych
Rozwój i modernizacja
i przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach
właściciele nieruchomości
infrastruktury technicznoo zabudowie ekstensywnej lub poza zasięgiem projektowanej
inżynieryjnej w zakresie
sieci kanalizacyjnej.
wodociągów i kanalizacji
przedsiębiorstwa
Modernizacja istniejących i budowa nowych odcinków
wodociągowo-kanalizacyjne,
kanalizacji.
jednostki administracyjne
Województwa Dolnośląskiego
79
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel długoterminowy do
roku 2015
Cele krótkoterminowe do
roku 2011
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
Rozdział kanalizacji ogólnospławnej na kanalizacje sanitarną i
kanalizacje wód opadowych – w szczególności w dużych
miastach.
Modernizacji istniejących i budowy nowych odcinków sieci
wodociągowej.
Zapewnienie ciągłego dostarczenia wody dobrej jakości dla
mieszkańców.
Zaspakajanie potrzeb
mieszkańców w zakresie
dostarczania odpowiedniej
jakości i ilości wody pitnej
Edukacja ekologiczna mieszkańców, rolników i podmiotów
gospodarczych w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniom
wód.
80
Jednostki odpowiedzialne za
realizację działań
przedsiębiorstwa
wodociągowo-kanalizacyjne,
jednostki administracyjne
Województwa Dolnośląskiego
przedsiębiorstwa
wodociągowo-kanalizacyjne,
jednostki administracyjne
Województwa Dolnośląskiego
stacje uzdatniania wody,
przedsiębiorstwa
wodociągowo-kanalizacyjne,
gminy
ośrodki edukacyjnoinformacyjne, placówki
oświatowe, gminy, powiaty,
Marszałek Województwa,
przedsiębiorcy, ośrodki
doradztwa rolniczego
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
6.2
Jakość powietrza atmosferycznego
Cel strategiczny:
Trwała poprawa jakości powietrza atmosferycznego
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Utrzymanie wartości stężeń poszczególnych zanieczyszczeń powietrza co najmniej na poziomie
określonym prawem lub poniżej tego poziomu.
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1.
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł komunalnych,
szczególnie tzw. niskiej emisji.
2.
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł przemysłowych.
3.
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł komunikacyjnych.
4.
Wzmocnienie monitoringu jakości powietrza.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Zgodnie z art. 85. Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska „ochrona powietrza
polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez: utrzymanie poziomów
substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych
poziomach, zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie
są one dotrzymane oraz zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej
poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach”.
W kontekście powyższego, zaproponowane kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów
krótkoterminowych związane są z ograniczaniem emisji zanieczyszczeń do powietrza pochodzących
zarówno ze źródeł komunalnych, komunikacyjnych jak też i przemysłowych.
Ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunalnych
W celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń emitowanych do powietrza w wyniku prowadzenia
komunalnej gospodarki cieplnej wyróżnić można dwa kierunki działań:
- wzrost energooszczędności m.in. poprzez stosowanie zabiegów termoizolacyjnych - modernizacje
budynków mieszkalnych, publicznych i innych;
- modernizacja lub przebudowa systemów ogrzewania – szczególnie małych kotłowni oraz
indywidualnych palenisk domowych (w gospodarce cieplnej duże znaczenie mają uwarunkowania
rynkowe, stąd też wskazanie szczegółowych wytycznych nie jest możliwe; generalnie, na
terenach, gdzie dominuje zabudowa rozproszona, brak jest ekonomicznego uzasadnienia dla
rozwoju centralnych systemów ciepłowniczych).
Zakłada się również stopniową modernizację wysokoparametrowych i niskoparametrowych sieci
ciepłowniczych, która polegać będzie na wymianie sieci wykonanej z tradycyjnych materiałów na
sieci preizolowane (z systemem wykrywania przecieków), przez co nastąpi znaczne zmniejszenie strat
ciepła na przesyle).
Tam, gdzie będzie to możliwe, podjęte zostaną działania zmierzające do jak najszybszej gazyfikacji
obszarów o najwyższym poziomie niskiej emisji. Szczególną uwagę należy poświęcić
miejscowościom uzdrowiskowym, gdzie zanieczyszczenia pochodzące z lokalnych kotłowni, m.in.
ośrodków sanatoryjnych i wypoczynkowych, stanowią duże zagrożenie dla walorów tych
miejscowości.
81
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Jednym ze sposobów ograniczania niskiej emisji jest także wzrost wykorzystania alternatywnych
źródeł energii i sukcesywne zastępowanie paliw tradycyjnych paliwami gazowymi i olejowymi.
Alternatywą dla paliw tradycyjnych jest wykorzystanie innych źródeł energii: biomasy, energii
geotermalnej, energii wód płynących, energii wiatru i energii słonecznej. Wykorzystanie
alternatywnych źródeł wymaga jednak bardzo szczegółowej analizy stanu istniejącego i możliwych do
osiągnięcia korzyści. Dlatego niezbędnym działaniem będzie opracowanie Programu wykorzystania
alternatywnych źródeł energii. Województwo będzie wspierało, również finansowo, działania
podejmowane w kierunku stosowania alternatywnych, odnawialnych źródeł energii. Powinny być
stworzone mechanizmy i rozwiązania (organizacyjne, instytucjonalne, prawne i finansowe), które
pozwolą zwiększyć zainteresowanie wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych. Rozwijać się
będzie rynek odnawialnych źródeł energii.
Znaczną poprawę jakości powietrza można uzyskać w wyniku prowadzenia edukacji ekologicznej
mieszkańców, na temat szkodliwości spalania odpadów w paleniskach domowych lub na powierzchni
terenu.
Ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych
Najważniejsze zakłady przemysłowe, mające największy wpływ na emisje zanieczyszczeń do
powietrza, prowadzą od wielu lat działania ukierunkowane na redukcję emisji zanieczyszczeń do
powietrza. Duże zakłady objęte są dosyć dobrze funkcjonującym systemem monitoringu,
a prowadzona w ostatnich latach polityka przyczyniła się do znaczącego spadku ich uciążliwości.
Jednocześnie coraz większy udział w emisji zanieczyszczeń do powietrza mają małe i średnie zakłady.
Dlatego też konieczne jest kontynuowanie ich monitoringu. Najskuteczniejszym działaniem jest
zawieszenie kary za wprowadzanie zanieczyszczeń do środowiska i przeznaczenie tych środków
finansowych na inwestycje proekologiczne.
Ponadto, w dalszym ciągu powinny być realizowane działania i przedsięwzięcia zmierzające do
ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów przemysłowych. W tym celu należy
promować wprowadzanie „czystych technologii”, zmianę paliwa na bardziej przyjazne środowisku,
modernizację procesów technologicznych, zmniejszenie materiałochłonności produkcji i instalowanie
urządzeń oczyszczających. W procesach restrukturyzacji technicznej ukierunkowanej na
wprowadzanie energooszczędnych technologii zakłady przemysłowe będą wspomagane przez władze
wojewódzkie, WIOŚ i powiaty. Zarząd Województwa będzie wspierał zakłady wprowadzające
systemy zarządzania środowiskiem przy ubieganiu się o pomoc finansową. Działania te będą
traktowane jako priorytety wojewódzkie w zakresie ochrony środowiska.
Narzędziem wspomagającym działania w zakresie ochrony powietrza jest system handlu
uprawnieniami do emisji, składający się ze wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji
oraz z krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji. System obejmuje instalacje, dla których
przyznaje się uprawnienia do emisji (wymienione w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia
31 marca 2006 roku w sprawie rodzajów instalacji objętych wspólnotowym systemem handlu
uprawnieniami do emisji - Dz. U. z 2006 r., Nr 60, poz. 429 oraz w Rozporządzeniu Ministra
Środowiska z dnia 6 marca 2007 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie rodzajów instalacji
objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji - Dz. U. z 2007 r., Nr 45, poz.
295). W okresie rozliczeniowym - od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2012 r. wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji objęty jest dwutlenek węgla. Obecnie, na
mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Planu
Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 2008-2012 dla wspólnotowego systemu
handlu uprawnieniami do emisji (Dz. U. z 2008 r., Nr 202, poz. 1248) funkcjonuje Drugi Krajowy
Plan Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 2008-2012. Na liście krajowej na lata
2008-2012 liczba instalacji wpisana w KPRU wynosi 838, a krajowy limit emisji ustalono na
poziomie 200,96 mln ton uprawnień CO2. Każda instalacja objęta systemem może wyemitować tylko
taką ilość dwutlenku węgla, która odpowiada średniorocznej liczbie przyznanych uprawnień.
Przyznane dla instalacji uprawnienia do emisji na dany rok okresu rozliczeniowego mogą być
82
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
wykorzystane przez prowadzącego instalacje na własne potrzeby, odpowiadające rzeczywistej emisji
danej substancji do powietrza lub sprzedawane. Systemem administruje Krajowy Administrator
Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (zadanie te powierzone Instytutowi Ochrony Środowiska
w Warszawie), do zadań którego należy m. in. opracowywanie projektów krajowych planów rozdziału
uprawnień do emisji, prowadzenie bazy danych, prowadzenie Krajowego Rejestru Uprawnień do
Emisji, monitorowanie i udzielanie wyjaśnień.
Ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych
Kierunki działań związane z ograniczeniem powietrza ze źródeł komunikacyjnych wiążą się w sposób
bezpośredni z eliminacją lub zmniejszeniem uciążliwości transportu drogowego dla otoczenia
i koncentrują się przede wszystkim na poprawie warunków ruchu drogowego przy wykorzystaniu
podstawowych narzędzi inżynierii ruchu, zapewniających zwiększenie płynności i przepustowości
drogowej, na podwyższeniu standardów technicznych infrastruktury drogowej, zwłaszcza w obszarze
o największym nasileniu ruchu oraz na rozwoju transportu zbiorowego.
Zbiorowy transport autobusowy powinien opierać się o autobusy spełniające wymagania norm EURO,
co może oznaczać konieczność modernizacji bądź wymiany taboru. Ponadto, w celu zwiększenia
konkurencyjności transportu zbiorowego względem pojazdów indywidualnych, należałoby dążyć do
ograniczenia ruchu samochodowego poprzez właściwą politykę parkingową. Zalecane jest tworzenie
obszarów „bez samochodów”, zwłaszcza w centralnej części miast.
W miejscach, gdzie ciągi komunikacyjne przebiegać będą przez tereny zamieszkane, należy tworzyć
będą trwałe bariery chroniące mieszkańców przed emisją spalin (nasadzenia wieloletnie).
Do zanieczyszczeń specyficznych zaliczyć można również tzw. czarny smog, czyli pył powstający
przy ścieraniu opon samochodowych. Zły stan nawierzchni dróg w województwie i duże natężenie
ruchu powoduje lokalną uciążliwość w postaci pyłu opadającego na pas przydrożny. W tym zakresie
konieczne będzie podejmowanie wszelkich działań związanych z modernizacją szlaków
komunikacyjnych.
Konieczne jest również wspomaganie działań edukacyjnych mających na celu podniesienie
świadomości ekologicznej społeczeństwa, m.in. poprzez organizację kampanii typu „dzień bez
samochodu” czy też propagowanie wspólnych dojazdów samochodami prywatnymi do pracy.
Ograniczenie występowania przekroczeń dopuszczalnych poziomów stężeń zanieczyszczeń powietrza
W świetle analizy stanu aktualnego w zakresie jakości powietrza atmosferycznego, konieczne jest
dalsze wzmacnianie systemu monitoringu powietrza. Istotną rolę w osiąganiu wymaganej jakości
powietrza odgrywać będzie również realizacja programów ochrony powietrza, opracowywanych dla
wyznaczonych stref. Szczegółowe wymagania co programów ochrony powietrza określone zostały
w rozporządzeniu Ministra Środowiska wydanym na podstawie art. 91 ust. 10 ustawy z dnia
27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Jednym ze skutków prawnych uchwalenia programu
ochrony powietrza jest jego wpływ na treść pozwoleń na emisję do powietrza, w tym również
pozwoleń zintegrowanych, wydawanych na obszarze jego obowiązywania. Zgodnie z art. 186 ust. 4
ustawy z dnia 27 kwietnia Prawo ochrony środowiska, nie można wydać pozwolenia, które byłoby
sprzeczne z takim programem.
83
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 24
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie poprawy jakości powietrza atmosferycznego
Cel długoterminowy do
Cele krótkoterminowe do
Jednostki odpowiedzialne za
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
roku 2015
roku 2011
realizację działań
Podejmowanie zintegrowanych działań na rzecz minimalizacji
zużycia energii oraz zmniejszenia strat ciepła, m.in. poprzez
właściciele, użytkownicy
termomodernizacje budynków mieszkalnych i publicznych,
i zarządcy nieruchomości
montowanie regulatorów ciepła, wymianę stolarki drzwiowej
i okiennej.
Ograniczenie emisji
Przechodzenie na paliwo ekologiczne w indywidualnych
właściciele, użytkownicy
zanieczyszczeń powietrza
systemach grzewczych.
i zarządcy nieruchomości
pochodzących ze źródeł
jednostki samorządowe
komunalnych, szczególnie
Opracowanie gminnych planów zaopatrzenia w ciepło, energię
szczebla gminnego z obszaru
tzw. niskiej emisji.
elektryczną i paliwa gazowe oraz wdrażanie ich założeń.
Województwa Dolnośląskiego
Modernizacja ciepłowni oraz lokalnych kotłowni
z wykorzystaniem odpowiednich technologii zabezpieczających właściciele, użytkownicy
przed emisją szkodliwych gazów oraz zmiana paliwa na
i zarządcy nieruchomości
ekologiczne.
Utrzymanie wartości stężeń
Prowadzenie odpowiedniej polityki przestrzennej mającej na
poszczególnych
celu lokalizację zakładów uciążliwych ze względu na emisję
jednostki samorządowe
zanieczyszczeń powietrza co
zanieczyszczeń do atmosfery na terenach oddalonych od
z obszaru Województwa
najmniej na poziomie
zabudowy mieszkalnej oraz z dala od obszarów cennych
Dolnośląskiego
Ograniczenie emisji
określonym prawem lub
przyrodniczo.
zanieczyszczeń powietrza
poniżej tego poziomu.
pochodzących ze źródeł
Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe norm
przemysłowych.
prawnych i warunków pozwoleń w zakresie wprowadzania
WIOŚ
gazów i pyłów do powietrza.
Promowanie i wdrażanie nowoczesnych, energooszczędnych
przedsiębiorcy, organizacje
technologii, w tym BAT.
ekologiczne,
jednostki zarządzające
Realizacja zadań przewidzianych dla poprawy infrastruktury
drogami, właściciele dróg,
drogowej oraz optymalizacja warunków ruchu w celu
jednostki samorządowe
Ograniczenie emisji
zwiększenia płynności transportu.
z obszaru Województwa
zanieczyszczeń powietrza
Dolnośląskiego
pochodzących ze źródeł
komunikacyjnych.
właściciele i zarządzający
Modernizacja taboru komunikacji autobusowej.
taborem
84
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel długoterminowy do
roku 2015
Cele krótkoterminowe do
roku 2011
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
Rozwój i wspieranie transportu zbiorowego w celu zwiększenia
jego udziału w przewozach pasażerskich.
Ograniczenie występowania
przekroczeń dopuszczalnych
poziomów stężeń
zanieczyszczeń powietrza
Jednostki odpowiedzialne za
realizację działań
zarządzający transportem
zbiorowym, organizacje
ekologiczne, jednostki
samorządowe z obszaru
Województwa Dolnośląskiego
Dalszy, systematyczny monitoring imisji substancji w
powietrzu, w tym zwiększenie liczby punktów pomiarowych
oraz doskonalenie metod pomiarów.
WIOŚ
Przygotowanie i realizacja Programów Ochrony Powietrza
poprzez kontynuację lub podjęcie działań naprawczych
określonych w wyniku corocznych ocen jakości powietrza.
Marszałek Województwa
Dolnośląskiego, podmioty, do
których skierowane są
obowiązki określone
w programie
85
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
6.3
Hałas
Cel strategiczny:
Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców województwa
Cel długoterminowy do roku 2015:
1. Poprawa klimatu akustycznego na obszarach, gdzie zostały przekroczone wartości normatywne.
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1. Ograniczenie występowania przekroczeń normatywnych hałasu komunikacyjnego.
2. Ograniczanie występowania przekroczeń normatywnych hałasu przemysłowego.
3. Kontrola poziomu hałasu, zwłaszcza pochodzenia komunikacyjnego.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Ochrona przed hałasem polega na:
- zapobieganiu jego powstawaniu,
- zapobieganiu jego przenikaniu do środowiska.
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska podstawowym poziomem
oceny klimatu akustycznego jest powiat. Starostowie (Prezydenci Miast) oraz zarządzający drogami,
liniami kolejowymi i portami lotniczymi odpowiedzialni są za dokonywanie ocen w formie map
akustycznych oraz sporządzanie programów działań naprawczych. Mapy akustyczne winny być
aktualizowane w cyklach pięcioletnich począwszy od 2007 r. Dla Wrocławia mapę akustyczną
sporządzono w 2008 roku. Do 30 czerwca 2012 roku mapy akustyczne powinny być wykonane dla
aglomeracji (miasto lub kilka miast posiadających wspólne granice administracyjne) liczących ponad
100 tysięcy mieszkańców. Na podstawie map zostaną opracowane programy ograniczenia hałasu na
obszarach intensywnej zabudowy, gdzie poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne. Do
30 czerwca 2013 roku powinien zostać sporządzony program ochrony przed hałasem dla ww.
aglomeracji. Starosta (Prezydent) zobowiązany jest przekazać mapy zarządowi województwa,
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska oraz wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.
Zalecanym działaniem jest zmniejszenie liczby osób narażonych na nadmierny hałas, głównie
komunikacyjny. W pierwszej kolejności należy podjąć działania naprawcze w obszarach zwartej
zabudowy i na obszarach, w których wystąpiły z całą pewnością przekroczenia progowego poziomu
hałasu (tzw. tereny zagrożone hałasem) oraz poziomu dopuszczalnego hałasu na terenach
przeznaczonych pod obiekty szczególnej ochrony. Każdy przypadek powinien być poprzedzony
szczegółowymi badaniami technicznymi, umożliwiającymi określenie najskuteczniejszej techniki
wyciszenia (w większości przypadków będzie to ekran akustyczny, zasadzenie pasów zwartej zieleni
izolacyjnej lub działania administracyjne). Dla innych obszarów należy zainicjować działania
naprawcze dopiero po stwierdzeniu występowania przekroczeń dopuszczalnych poziomów,
wykorzystując bazę danych terenów i obiektów szczególnej ochrony (szpitale, domy opieki
społecznej, tereny ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży).
Należy propagować stosowanie materiałów budowlanych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej.
Dobrą metodą redukcji hałasu komunikacyjnego jest wymiana okien na dźwiękoizolacyjne,
o podwyższonym wskaźniku izolacyjności akustycznej właściwej (Rw>30dB), które zapewnią warunki
komfortu akustycznego wewnątrz pomieszczeń zamkniętych. Działania te powinny zostać podjęte
szczególnie w budynkach narażonych na ponadnormatywny hałas i nowobudowanych obiektach.
86
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Kolejnym działaniem może być zmiana funkcji lokali w budynkach położonych przy głównych
ciągach komunikacyjnych (z mieszkalnej na usługową). W celu ochrony przed hałasem należy przyjąć
zasięg stref uciążliwości szlaków komunikacyjnych, w zasięgu których:

wyklucza się lokalizację obiektów służby zdrowia i oświaty,

dopuszcza się lokalizowanie obiektów mieszkalnych i usługowych po warunkiem
zabezpieczenia przeciwhałasowego pomieszczeń zgodnie z Polską Normą PN 7 dB – 02151.
Przy modernizacji dróg i ulic należy zwrócić szczególną, uwagę na dobór nawierzchni właściwej dla
rzeczywistej prędkości pojazdów.
Za alternatywę dla transportu samochodowego uważa się w Województwie Dolnośląskim transport
kolejowy i wodny. Aby przywrócić im znaczącą funkcję, konieczne byłoby jednak przeprowadzenie
wielu inwestycji w celu polepszenia infrastruktury technicznej. Istotne znaczenie w tym zakresie
będzie miała realizacja część zadań zawartych w Programie dla Odry 2006.
Istotnym elementem wspomagającym działania ochronne przed hałasem będzie określenie terenów dla
poszczególnych standardów akustycznych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Kierunki działań związane z ograniczeniem wielkości emisji hałasu przemysłowego mają bezpośredni
związek z eliminacją lub zmniejszeniem uciążliwości zakładów przemysłowych dla otoczenia
i koncentrują się na: przestrzeganiu poziomów hałasu określonych w decyzjach administracyjnych,
budowy zabezpieczeń akustycznych źródeł hałasu urządzeń pracujących na zewnętrz budynków i hal
produkcyjnych oraz ścian budynków.
87
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 25
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie poprawy jakości klimatu akustycznego
Cel długoterminowy do
Cele krótkoterminowe do
Jednostki odpowiedzialne
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
roku 2015
roku 2011
za realizację działań
administratorzy dróg,
Realizacja zadań przewidzianych dla poprawy infrastruktury
jednostki samorządowe
drogowej oraz organizacji ruchu w celu obniżenia emisji hałasu
Województwa
komunikacyjnego.
Dolnośląskiego
właściciele i zarządzający
Modernizacja taboru transportu zbiorowego.
taborem
administratorzy dróg,
Ograniczenie występowania
Wprowadzanie pasów zieleni przy drogach, zieleni niskiej
administratorzy i właściciele
przekroczeń normatywnych
i wysokiej do wnętrz osiedlowych, instalowanie ekranów
nieruchomości, jednostki
hałasu komunikacyjnego
akustycznych przy trasach o największym natężeniu ruchu.
samorządowe Województwa
Dolnośląskiego
Działania termomodernizacyjne, m.in. stosowanie
dźwiękochłonnych elewacji budynków, stosowanie stolarki
administratorzy i właściciele
okiennej na okna o podwyższonym wskaźniku izolacyjności
nieruchomości
akustycznej właściwej (Rw>30dB) w budynkach narażonych na
Poprawa klimatu
ponadnormatywny hałas i nowobudowanych obiektach.
akustycznego na obszarach,
Ograniczanie hałasu w obiektach przemysłowych poprzez:
gdzie zostały przekroczone
 zastosowanie w zakładach przemysłowych automatyzacji
wartości normatywne
i hermetyzacji procesu produkcji,

montaż ekranów akustycznych wokół obiektów szczególnie
Ograniczenie występowania
uciążliwych,
przekroczeń normatywnych
przedsiębiorcy
hałasu przemysłowego
 przebudowę instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych,
 dobór technologii produkcji o niskim poziomie hałasu,
 stosowanie obudów dźwiękochłonnych na urządzenia
i maszyny emitujące wysoki poziom hałasu.
Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe poziomów
WIOŚ
hałasu określonych w decyzjach administracyjnych.
Kontrola poziomu hałasu,
zwłaszcza pochodzenia
Dalszy, systematyczny monitoring poziomu hałasu w tym
komunikacyjnego
zwiększenie liczby punktów pomiarowych oraz doskonalenie
WIOŚ
metod pomiarów.
88
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel długoterminowy do
roku 2015
Cele krótkoterminowe do
roku 2011
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
Opracowanie i wdrożenie programów ograniczeń hałasu dla
miast lub aglomeracji zagrożonych ponadnormatywnym hałasem
i podjęcie działań naprawczych.
89
Jednostki odpowiedzialne
za realizację działań
starostowie, prezydenci
Miast
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
6.4
Promieniowanie elektromagnetyczne
Cel strategiczny:
Ochrona przed negatywnym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Utrzymywanie natężenia promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego poniżej
poziomów dopuszczalnych lub co najwyżej na tym samym poziomie
Cel krótkoterminowy do roku 2011:
1.
Ograniczanie oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego
2.
Kontrola poziomu promieniowania elektromagnetycznego
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Zagrożenie promieniowaniem niejonizującym może być stosunkowo łatwo wyeliminowane lub
ograniczone, pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól
przekraczających określone wartości graniczne. W celu ograniczenia oddziaływania na środowisko
i zdrowie ludzi, powinno się przestrzegać następujących zasad:

należy unikać lokalizacji nowych budynków mieszkalnych w bliskim sąsiedztwie linii
elektroenergetycznych lub stacji transformatorowych wysokiego napięcia;

wprowadzać w nowoprojektowanych i remontowanych układach energetycznych nowych
materiałów i technologii wykonawstwa.
W związku z rozwojem systemu usług telekomunikacyjnych na terenie województwa potencjalnie
wzrośnie oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego pochodzącego z tego źródła.
Dla potrzeb rozwoju sieci telekomunikacyjnych należy uwzględniać w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego miejsca dla urządzeń teletechnicznej kanalizacji kablowej.
Natomiast w związku z intensywnym rozwojem budownictwa mieszkalnego, wzrastać będzie gęstość
linii energetycznych. Linie energetyczne o napięciu 110 kV i wyższych, nie powinny być
lokalizowane w sąsiedztwie terenów mieszkalnych.
Podstawowym elementem ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest informacja
o występujących poziomach pól. Zniesiony został obowiązek posiadania pozwolenia na emitowanie
pól elektromagnetycznych, jednak nałożono obowiązek wykonania pomiarów natężenia pól
elektromagnetycznych na prowadzących instalacje i użytkowników urządzeń emitujących pola
elektromagnetyczne. Pomiary należy przeprowadzać bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania
instalacji lub urządzenia i każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy urządzenia.
Monitoring prowadzony jest także przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska poprzez:

okresowe badania kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych na terenach przeznaczonych
pod zabudowę mieszkaniową oraz dostępnych dla ludności,

prowadzenie bazy danych o źródłach pól mogących oddziaływać na środowisko w oparciu
o wyniki badań wykonanych przez zarządzających instalacją z mocy prawa,

prowadzenie, aktualizowanego corocznie, rejestru zawierającego informację o terenach,
na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych
w środowisku.
90
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 26
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym
Cel długoterminowy do
Cele krótkoterminowe do
Jednostki odpowiedzialne
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
roku 2015
roku 2011
za realizację działań
Inwentaryzacja i kontrola źródeł promieniowania
WIOŚ, gminy, właściciele i
elektromagnetycznego na terenie poszczególnych powiatów i
operatorzy anten
Ograniczanie oddziaływania
gmin.
Utrzymywanie natężenia
promieniowania
Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego
promieniowania
elektromagnetycznego
jednostki administracji
aspektów związanych z zagrożeniem promieniowaniem
elektromagnetycznego
samorządowej
niejonizującym.
niejonizującego poniżej
poziomów dopuszczalnych
Prowadzenie cyklicznych kontrolnych badań poziomów
WIOŚ
lub co najwyżej na tym
promieniowania na obszarach o zwiększonym stopniu ryzyka.
Kontrola poziomu
samym poziomie
promieniowania
Egzekwowanie przez organy kontrolne pomiarów pól
elektromagnetycznego
elektromagnetycznych, do których inwestorzy są zobowiązani na WIOŚ
mocy ustawy POŚ po uruchomieniu urządzeń.
91
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
6.5
Poważne awarie i zagrożenia naturalne
Cel strategiczny:
Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym i zagrożeniom naturalnym oraz eliminacja
i minimalizacja skutków w razie ich wystąpienia
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Ograniczenie ryzyka wystąpienia zagrożeń środowiska spowodowanych przez potencjalne
źródła awarii przemysłowych i zagrożeń naturalnych dla ochrony ludności przed ich skutkami.
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1.
Zapobieganie poważnym awariom i innym zagrożeniom, mogącym mieć wpływ na środowisko
oraz zdrowie i życie mieszkańców.
2.
Doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego w aspekcie ochrony środowiska, oraz rozwój
monitoringu zagrożeń środowiska.
3.
Zapewnienie bezpiecznego transportu materiałów niebezpiecznych.
4.
Podniesienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Poważne awarie i zagrożenia naturalne należą do trudno przewidywalnych zagrożeń środowiska, ale
odpowiednio prowadzony monitoring potencjalnych sprawców poważnych awarii oraz zmian
w środowisku (np. prowadzony monitoring poziomu wód w rzekach, obserwacje meteorologiczne)
mogą zminimalizować w razie wystąpienia ich skutki.
Szczegółowe sposoby postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii określa ustawa z dnia
27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z ustawą obowiązki związane z awariami
przemysłowymi spoczywają głównie na prowadzącym zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym
ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także Wojewodzie oraz
Inspekcji Ochrony Środowiska.
Prowadzący zakład o dużym ryzyku lub o zwiększonym ryzyku jest zobowiązany do zgłoszenia
zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz do opracowania programu
zapobiegania poważnym awariom. Ponadto prowadzący zakład o dużym ryzyku jest zobowiązany do
opracowania i wdrożenia systemu bezpieczeństwa, stanowiącego element ogólnego systemu
zarządzania i organizacji zakładu oraz opracowania raportu o bezpieczeństwie i przedłożenie go przed
uruchomieniem zakładu komendantowi wojewódzkiemu PSP oraz WIOŚ. Również zakład dużego
ryzyka opracowuje wewnętrzny i zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy w celu zapobiegania,
zwalczania i ograniczania skutków awarii przemysłowej.
Instalacje mogące spowodować poważne awarie powinny być poddawane okresowej kontroli. Pozwoli
to na prowadzenie bieżącego nadzoru oraz wyeliminowanie potencjalnego zagrożenia ekologicznego
np. poprzez aktualizację dokumentów opracowywanych przez zakłady.
Istotne znaczenie dla bezpieczeństwa ludności pełni Krajowy System Ratowniczo – Gaśniczy
(KSRG), skupiający jednostki ochrony przeciwpożarowej, służby i instytucje oraz inne podmioty
uczestniczące w akcjach i działaniach ratowniczych. System województwa dolnośląskiego został
wpisany w działalność KSRG. Ponadto, na każdym szczeblu działania państwa powinien znajdować
się ośrodek koordynacyjny w zakresie ratownictwa i ochrony ludności. Na terenie województwa
dolnośląskiego takim ośrodkiem jest Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego, które
w sposób ciągły za pomocą wyznaczonych służb pełni rolę koordynatora i monitoruje stan
bezpieczeństwa w województwie. Organem odpowiedzialnym za organizowanie i koordynowanie
działań związanych z reagowaniem kryzysowym na terenie powiatu jest Starosta. Wydaje on decyzje
92
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
w zakresie reagowania kryzysowego przy pomocy Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego,
które kieruje działaniami ratowniczymi i porządkowo - ochronnymi podejmowanymi przez siły
i środki będące w jego dyspozycji. W przypadku uznania, że siły i środki będące w dyspozycji starosty
powiatu są niewystarczające w stosunku do zaistniałego zagrożenia, występuje on z wnioskiem do
Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego o wsparcie działań ratowniczych siłami
i środkami wyższego szczebla.
Istotne jest również opracowanie programu edukacyjnego uświadamiającego mieszkańcom zagrożenia
i propagujące wzorce zachowań w razie wystąpienia poważnej awarii lub zagrożeń naturalnych.
Ponadto konieczne jest opracowanie i wdrożenie systemu wczesnego ostrzegania przed zagrożeniem
oraz prowadzenie cyklicznych ćwiczeń, aby mieszkańcy mogli się zapoznać z odpowiednimi
procedurami w razie wystąpienia zagrożenia (np. skażeń chemicznych, huraganów, epidemii,
pożarów, itp.).
Przy transporcie materiałów niebezpiecznych powinny być zachowane przepisy obowiązujące przy
przewozie drogowym towarów niebezpiecznych. Pojazd przewożący towary niebezpieczne powinien
posiadać świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych oraz powinien
być odpowiednio przystosowany, wyposażony i oznakowany zgodnie z ADR. Kierowca natomiast
powinien posiadać m.in. instrukcje pisemne na wypadek awarii dotyczące wszystkich przewożonych
towarów. Materiały niebezpieczne powinny być transportowane wyznaczonymi trasami do przewozu
towarów niebezpiecznych. Trasy przewozu powinny być poprowadzone tak, aby omijały tereny gęstej
zabudowy mieszkalnej oraz tereny cenne przyrodniczo. Na terenie województwa nie wyznaczono tras
przewozu materiałów niebezpiecznych. Zadania te leżą w gestii Starostw Powiatowych, jako
administratorów dróg powiatowych oraz Zarządu Województwa Dolnośląskiego i Zarządów Dróg
Krajowych i Wojewódzkich. Istotne znaczenie ma również wyznaczenie miejsc tymczasowego
magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania skutków ewentualnego zdarzenia.
Ochrona przed powodzią wymaga zintensyfikowania procesu wdrażania Programu Odra 2006 oraz
pozostałych programów i studiów zabezpieczeń dla rzek, potoków górskich oraz zbiorników
retencyjnych. Ochrona przeciwpowodziowa wiąże się także z problemem naturalnej (zalesianie,
ochrona gleb przed erozją) i sztucznej (zbiorniki retencyjne, systemy melioracyjne) retencji
w dorzeczu. Istotne znaczenie odgrywa zagospodarowanie terenów zalewowych. Większość zadań
w tym zakresie spoczywa na Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej, Wojewodzie, Samorządzie
Wojewódzkim, Rządzie Rzeczypospolitej Polskiej i Wojewódzkim Zarządzie Melioracji i Urządzeń
Wodnych. Dla uniknięcia większych szkód powodowanych przez powódź należy ograniczyć
inwestowanie na terenach narażonych na zalewy powodziowe. Dla obszarów nie obwałowanych
narażonych na niebezpieczeństwo powodzi Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej
sporządzi studium określające granice obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią, które będą
objęte zakazami ujętymi w art. 83 ust.1 i 2 Ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U.
z 2005 r., Nr 239 poz.2019 z późn. zmianami).
Dla tych obszarów oraz dla terenów o szczególnym znaczeniu społecznym, gospodarczym lub
kulturowym przy sporządzaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego należy
uwzględniać poziom wód maksymalnych o prawdopodobieństwie występowania raz na sto lat.
Granice zalewu powodziowego o prawdopodobieństwie wystąpienia raz na sto lat (woda 1%) zostały
zawarte w opracowaniu sporządzonym na podstawie „Mapy zagospodarowania przeciwpowodziowego
województwa dolnośląskiego” – skala 1:100 000 (sporządzonej przez Wydawnictwo Kartograficzne
EKO-GRAF, Spółka z o.o. na zlecenie Wydziału Zarządzania Kryzysowego, Ochrony Ludności
i Spraw Obronnych Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego).
93
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 27
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie powaznych awarii i zagrożeń naturalnych
Cel długoterminowy do
Cele krótkoterminowe do
Jednostki odpowiedzialne
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
roku 2015
roku 2011
za realizację działań
Kontrola zakładów dużego ryzyka i zakładów zwiększonego ryzyka pod
Zapobieganie poważnym
względem przestrzegania zapisów posiadanych decyzji
WIOŚ
awariom i innym
administracyjnych oraz zapisów ustawy o substancjach i preparatach
zagrożeniom, mogącym mieć
chemicznych.
wpływ na środowisko oraz
Prowadzenie i aktualizacja coroczna rejestru potencjalnych sprawców
zdrowie i życie mieszkańców
WIOŚ
poważnych awarii.
Wdrażanie zasad i zaleceń zawartych w Wojewódzkim Planie
Wojewoda, Państwowa Straż
Zarządzania Kryzysowego.
Pożarna
Doskonalenie systemu
Utworzenie i utrzymanie w gotowości Powiatowych i Gminnych
Powiaty i Gminy
zarządzania kryzysowego w
Centrów Reagowania Kryzysowego.
Państwowa Straż Pożarna
aspekcie ochrony
Państwowa Straż Pożarna,
środowiska, oraz rozwój
Utrzymanie w pełnej gotowości jednostek prewencyjno-ratowniczych.
Policja
monitoringu zagrożeń
Wojewoda, Państwowa Straż
Ograniczenie ryzyka
środowiska
Zwiększenie świadomości społecznej dotyczącej zasad postępowania w
Pożarna, Centra Reagowania
wystąpienia zagrożeń
przypadku wystąpienia poważnej awarii lub zagrożenia naturalnego.
Kryzysowego
środowiska spowodowanych
przez potencjalne źródła
Państwowa Straż Pożarna
awarii przemysłowych i
Wyznaczenie tras przewozu materiałów niebezpiecznych.
Administratorzy i właściciele
zagrożeń naturalnych dla
dróg
Zapewnienie bezpiecznego
ochrony ludności przed ich
transportu materiałów
Kontrola nad załadunkiem i rozładunkiem materiałów niebezpiecznych
Przedsiębiorcy (służba BHP)
skutkami.
niebezpiecznych
w celu zapobiegania potencjalnym poważnym awariom.
Kontrole sprawności technicznej pojazdów i warunków transportowania Inspekcja Transportu
materiałów niebezpiecznych.
Drogowego
IMGW, Wojewódzkie
Monitorowanie sytuacji hydrologicznej i ostrzeganie przed powodzią.
Centrum Zarządzania
Kryzysowego
Podniesienie bezpieczeństwa
przeciwpowodziowego
Sukcesywna realizacja przyjętych programów zapobiegających
powodziom, a w szczególności: „Strategii modernizacji Odrzańskiego
Systemu Wodnego, „Programu dla Odry 2006”, „Generalnej strategii
ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry po wielkiej
powodzi lipcowej 1997 roku”, „Modernizacja wrocławskiego systemu
ochrony przed powodzią – studium programowo przestrzenne”.
94
RZGW, Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych, jednostki
samorządowe województwa
dolnośląskiego
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel długoterminowy do
roku 2015
Cele krótkoterminowe do
roku 2011
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
Budowa 4 polderów – Kotowice, Domaszków – Tarchalice, Bieliszów –
Lubów, Dobrzejowice.
Zwiększenie przepustowości koryt przez, między innymi, modernizację
kanałów powodziowych, czyszczenie i udrożnienie koryt rzek i
międzywali.
Modernizacja zabudowy hydrotechnicznej (m.in. modernizacja i
przebudowa wałów, rozsunięcie wałów, podwyższenie, budowa wałów
poprzecznych).
Utrzymanie w sprawności technicznej istniejących obiektów
infrastruktury przeciwpowodziowej i zbiorników, wałów, koryt
rzecznych, potoków i kanałów oraz zabudowy towarzyszącej.
Wykonanie studium zabezpieczenia przed powodzią dolin Kwisy i
Nysy Łużyckiej oraz realizacja jego ustaleń.
Opracowanie Studium ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej oraz
realizacja jego ustaleń.
Wykonanie studium zabezpieczenia przed powodzią dorzecza oraz jego
realizacja.
95
Jednostki odpowiedzialne
za realizację działań
RZGW, Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych, jednostki
samorządowe województwa
dolnośląskiego
RZGW, Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych, jednostki
samorządowe województwa
dolnośląskiego
Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych,
RZGW, Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych, jednostki
samorządowe województwa
dolnośląskiego
Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych, jednostki
samorządowe województwa
dolnośląskiego
Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych, jednostki
samorządowe województwa
dolnośląskiego
Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych, jednostki
samorządowe województwa
dolnośląskiego
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel długoterminowy do
roku 2015
Cele krótkoterminowe do
roku 2011
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
Zabudowa regulacyjna (techniczno – biologiczna) potoków górskich, ze
szczególnym uwzględnieniem Łomniczki, Łomnicy, Kamienicy,
Piastówki, Wrzosówki, Czerwienia, Podgórnej, Złotouchej.
96
Jednostki odpowiedzialne
za realizację działań
Dolnośląski Zarząd
Melioracji i Urządzeń
Wodnych, jednostki
samorządowe Województwa
Dolnośląskiego
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
6.6
Ochrona przyrody i krajobrazu
Cel strategiczny:
Zintegrowana, trwale zrównoważona ochrona zasobów przyrody prowadzona w ramach
racjonalnej polityki przestrzennej
Cel długoterminowy do 2015 roku:
1.
Ukształtowanie spójnego przestrzennie systemu obszarów podlegających ochronie prawnej oraz
pozostałych terenów zieleni.
Cele krótkoterminowe do 2011 roku:
1.
Ochrona, rozwój oraz uporządkowanie systemu obszarów zielonych, w tym systemu obszarów
prawnie chronionych.
2.
Ochrona i zwiększanie powierzchni terenów zielonych, w tym obszarów leśnych.
3.
Prowadzenie racjonalnej polityki przestrzennej uwzględniającej wartości przyrodnicze.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Na terenie Województwa Dolnośląskiego obszary najcenniejsze pod względem przyrodniczym
pokrywają się w zasadzie z obszarami najbardziej atrakcyjnymi rekreacyjnie. W związku
z powyższym stwarza to niebezpieczeństwo wzrostu natężenia negatywnego oddziaływania
antropopresji na zasoby przyrodnicze, w tym na obszary chronione. Dlatego też, priorytetem
w dziedzinie ochrony przyrody w skali województwa jest ochrona ekosystemów, ich krajobrazowych
układów oraz różnorodności biologicznej.
W ochronie przyrody i krajobrazu wzmocniona powinna zostać rola planowania przestrzennego, m.in.
poprzez dostarczenie skutecznych narzędzi zapobiegających zabudowywaniu korytarzy ekologicznych
i rozpraszaniu zabudowy. Problematykę ochrony całokształtu zasobów przyrodniczych, w tym
zagadnień dotyczących różnorodności biologicznej, należy wprowadzić do polityk i planów takich
sektorów gospodarki jak: rolnictwo, turystyka, transport, energetyka i przemysł oraz gospodarka
wodna.
Fragmentacja środowiska jest jednym z największych zagrożeń środowiska przyrodniczego.
Rozproszona zabudowa, wzrost urbanizacji, budowa nowych szlaków komunikacyjnych to tylko
niektóre z elementów przyczyniających się do fragmentacji korytarzy ekologicznych. Ekosystemy
cenne przyrodniczo nie utrzymają swoich walorów i funkcji, jeśli będą występowały w postaci
izolowanych obszarów. Dlatego też należy dążyć do zachowania lub odbudowy ich ciągłości
i struktury wewnętrznej.
Innym niezwykle istotnym działaniem będzie rozwój sieci obszarów chronionych na terenie
Województwa Dolnośląskiego. Będzie on polegał nie tylko na terytorialnym powiększaniu zasięgu
przedmiotowych obszarów, ale również na eliminacji takich jego niedoskonałości jak: brak ciągłości
i powiązań pomiędzy poszczególnymi obszarami, nieskuteczna ochrona walorów przyrodniczych
i krajobrazowych w ramach funkcjonujących form ochrony przyrody.
W ramach zaproponowanych działań, ważną kwestią jest również ochrona zasobów leśnych.
Priorytetowym zadaniem współczesnego leśnictwa jest znalezienie kompromisu pomiędzy gospodarką
leśną, zasadnym prawem ludzi do wypoczynku w lesie oraz ochroną jego ekosystemów. Podstawowe
zasady gospodarowania na terenach leśnych, jakie powinny być stosowane zarówno na gruntach
Lasów Państwowych jak i prywatnych, są zawarte w:

zasadach hodowli lasu,
97
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)


instrukcji ochrony lasu,
instrukcji ochrony przeciwpożarowej lasu.
Ochrona zasobów leśnych, utrzymanie lub podniesienie ich wysokich walorów będzie realizowane
m.in. poprzez przeciwdziałanie zagrożeniom, w tym m.in. zagrożeniu pożarowemu (co odbywać się
będzie w ramach stałego monitoringu obszarów leśnych pod kątem ewentualnych zagrożeń) czy też
poprzez regulowanie form i intensywności użytkowania zasobów leśnych, tj. pozyskiwania drewna
i użytków niedrzewnych oraz świadczenia przez las funkcji socjalnych i ochronnych.
Priorytetem w określaniu zalesień jest konieczność zapewnienia ciągłości i przestrzennej spójności
systemu obszarów chronionych w układzie ponadgminnym (powiązania zewnętrzne). Ponadto
zalesiane będą grunty zdegradowane oraz grunty pełniące funkcje ochronne wód powierzchniowych
i podziemnych.
98
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 28
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu
Cel długoterminowy do
Cele krótkoterminowe do
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
roku 2015
roku 2011
Weryfikacja i przystosowanie aktów prawnych dla wszystkich
form przyrody podlegających ochronie w kontekście
obowiązujących przepisów.
Ochrona, rozwój oraz
Utworzenie, wdrożenie i konsekwentne, okresowe
uporządkowanie systemu
aktualizowanie baz danych o dziedzictwie przyrodniczym
obszarów zielonych, w tym
i krajobrazowym (ze szczególnym uwzględnieniem terenów
systemu obszarów prawnie
zieleni urządzonej).
chronionych.
Opracowanie planów ochrony dla istniejących rezerwatów
i parków krajobrazowych, jeśli takowych nie posiadają lub jeśli
opracowanie te są nieaktualne.
Zwiększanie powierzchni leśnych na obszarze województwa
zgodnie z Krajowym Programem Zwiększania Lesistości
i Programem Wzrostu Lesistości Województwa Dolnośląskiego.
Ukształtowanie spójnego
przestrzennie systemu
Utrzymanie lasów stanowiących własność komunalną.
obszarów podlegających
ochronie prawnej oraz
Przeciwdziałanie zagrożeniom, w tym m.in. zagrożeniu
pozostałych terenów zieleni.
pożarowemu, poprzez stały monitoring obszarów leśnych pod
kątem ewentualnych zagrożeń.
Ochrona i zwiększanie
Regulowanie form i intensywności użytkowania zasobów
powierzchni terenów
leśnych, tj. pozyskiwania drewna i użytków niedrzewnych oraz
zielonych, w tym obszarów
świadczenia przez las funkcji socjalnych i ochronnych.
leśnych.
Aktualizacja ewidencji gruntów rolnych i nieużytków pod kątem
możliwości ich zalesienia lub przeznaczenia na tereny
rekreacyjne.
Uaktualnienie lub opracowanie planów urządzania lasów.
Dążenie do zróżnicowania struktury gatunkowej
i poprawy struktury wiekowej drzewostanów
99
lasów
Jednostki odpowiedzialne
za realizację działań
Wojewódzki Konserwator
Przyrody
Wojewódzki Konserwator
Przyrody, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego,
nadleśnictwa
Wojewódzki Konserwator
Przyrody, nadleśnictwa
nadleśnictwa, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego
nadleśnictwa, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego
nadleśnictwa, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego
nadleśnictwa
Wydział Geodezji Urzędu
Marszałkowskiego
Województwa
Dolnośląskiego
nadleśnictwa, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego
nadleśnictwa
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel długoterminowy do
roku 2015
Cele krótkoterminowe do
roku 2011
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
Wprowadzanie precyzyjnych zapisów dotyczących terenów
zielonych przy sporządzaniu miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego.
Opracowanie i wdrażanie programów rozwoju i ochrony zieleni
urządzonej na terenie poszczególnych jednostek administracji
samorządowej Województwa Dolnośląskiego.
Prowadzenie racjonalnej
polityki przestrzennej
uwzględniającej wartości
przyrodnicze.
Kontynuacja programu zagospodarowania i ochrony terenów
leśnych po byłych poligonach Armii Radzieckiej (poligony
Strachów i Świętoszów oraz mniejsze obszary w Nadleśnictwach
Świdnica i Legnica).
Tworzenie spójnych kompleksów leśnych szczególnie
w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów.
Wprowadzanie stref zieleni izolacyjnej wokół obiektów
uciążliwych środowiskowo i krajobrazowo.
100
Jednostki odpowiedzialne
za realizację działań
Urząd Marszałkowski
Województwa
Dolnośląskiego, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego
jednostki administracji
samorządowej szczebla
gminnego
Urząd Marszałkowski
Województwa
Dolnośląskiego,
nadleśnictwa, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego
Urząd Marszałkowski
Województwa
Dolnośląskiego,
nadleśnictwa, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego,
Wojewódzki Konserwator
Przyrody
jednostki administracji
samorządowej szczebla
gminnego, właściciele
obiektów i podmioty
zarządzające nimi
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
6.7
Ochrona gleb
Cel strategiczny:
Racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych zarówno pod względem ekologicznym jak
i ekonomicznym
Cel długoterminowy do 2015 roku:
1.
Ochrona gleb przed degradacją oraz rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych.
Cele krótkoterminowe do 2011 roku:
1.
Rekultywacja terenów zdegradowanych.
2.
Ochrona gleb użytkowanych rolniczo.
3.
Kontynuacja monitoringu środowiska glebowego w województwie.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Gleby są jednym z podstawowych elementów środowiska przyrodniczego. Od ich jakości zależy
w dużym stopniu stan roślin, świata zwierzęcego i zdrowie mieszkańców. Stąd, pomimo ciągłego
konfliktu pomiędzy potrzebami rozwojowymi województwa a wymaganiami ochrony środowiska
przyrodniczego, konieczne są działania na rzecz ochrony gleb. Prowadzona przez wiele lat na obszarze
Dolnego Śląska działalność przemysłowa doprowadziła do znacznych przekształceń w środowisku
glebowym. Największe przekształcenia pociąga za sobą działalność w zakresie górnictwa i energetyki.
Zakłada się ekonomiczną i ekologiczną racjonalizację wykorzystania gleb i gruntów - stymulowanie
rozwoju takiej gospodarki gruntami, która pozwoli na zachowanie jakości, a w przypadku terenów
zdegradowanych i poddanych rekultywacji na podnoszenie lub przywrócenie jakości. W tym celu
dążyć się będzie do ograniczania wykorzystania gleb w sposób niezgodny z ich walorami
przyrodniczymi, dostosowania formy zagospodarowania do naturalnego potencjału gleb, eliminacji
produkcji rolniczej lub odpowiedniej zmiany upraw na glebach zanieczyszczonych. Na cele
nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów
jako nieużytki, a w razie ich braku – inne grunty o najniższej przydatności rolniczej. Przeznaczenia
gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne można dokonać jedynie w planach
zagospodarowania przestrzennego. Szczegółowej ochronie podlegają użytki rolne o wysokiej
bonitacji, tzn. klas I-III, wytworzone z gleb pochodzenia mineralnego oraz użytki rolne klas IV-VI –
jeśli zostały wytworzone z gleb pochodzenia organicznego oraz lasy. Na obszarze gleb najwyższych
klas ograniczane będzie lokalizowanie ciągów komunikacyjnych i zakładów przemysłowych.
Prowadzone będą działania mające na celu zapobieganie procesom degradacji gleb. Intensywne
rolnictwo będzie ograniczane do obszarów charakteryzujących się glebami o dobrej jakości, na jakich
już dzisiaj jest prowadzone, zaś tereny o wyższych walorach przyrodniczych będą przeznaczane pod
ekstensywne gospodarowanie. Do niezbędnego minimum ograniczane będzie stosowanie dużych
dawek środków ochrony roślin i nawozów sztucznych, ponieważ powoduje to przyrodniczą
degradację nie tylko pól ornych, ale też np. intensywnie użytkowanych łąk. Szczegółowe zasady
stosowania dopuszczalnych ilości nawozów określone zostały w odpowiednich aktach prawnych.
Tereny nadmiernie zanieczyszczone będą wyłączane z rolniczego i ogrodniczego wykorzystania oraz
poddawane rekultywacji. Prowadzony będzie na nich monitoring oraz kontrola poziomu
zanieczyszczeń. Ważnym zadaniem jest okresowy (np. co 10 lat) monitoring jakości gleb, zwłaszcza
w rejonach zakładów uciążliwych dla środowiska, ruchliwych tras komunikacyjnych, aby wykluczyć
zanieczyszczenie metalami ciężkimi i środkami ochrony roślin. Informacje o jakości gleb i stopniu
zanieczyszczenia powinny zostać powszechnie udostępnione.
101
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
W zakładach stanowiących źródło zanieczyszczeń prowadzone będą działania naprawcze.
W Polityce ekologicznej Państwa zakłada się, że do roku 2025 osiągnięty zostanie stan, w którym
powierzchnia terenów rekultywowanych w skali jednego roku nie będzie mniejsza niż powierzchnia
terenów przekazywana do rekultywacji po ich uprzednim, nierolniczym wykorzystaniu. Taki sam
poziom powinien zostać osiągnięty w województwie dolnośląskim. Obok działań rekultywacyjnych
obszary te będą poddawane zagospodarowaniu. Obszary, gdzie gleby charakteryzują się skażeniem,
będą wykorzystywane pod zalesienia.
Jako, że stosunkowo wiele gleb na obszarze Województwa Dolnośląskiego wykazuje dosyć wysoki
poziom zakwaszenia, prowadzone będzie ich wapnowanie. Jednakże wszelkie działania w tym
zakresie będą prowadzone w sposób racjonalny i ostrożny, przy stałej kontroli odczynu gleby.
Prowadzone będą działania w zakresie edukacji ekologicznej wśród rolników, mające na celu
uświadomienie konsekwencji intensywnej gospodarki rolnej i wskazujące alternatywne rozwiązania.
Realizowany będzie kodeks dobrych praktyk rolniczych. Wprowadzane będzie rolnictwo ekologiczne,
przede wszystkim na obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych i w bezpośrednim
sąsiedztwie tych obszarów. Wprowadzona zostanie integrowana produkcja i obowiązek atestacji
sprzętu ochrony roślin oraz kontrola stosowanych nawozów i środków ochrony roślin.
Ochronę gleb należy także postrzegać w powiązaniu z ochroną powierzchni ziemi, z włączeniem
gospodarki odpadami, ochrony przed powodzią oraz przed ruchami masowymi.
Dla utrzymania optymalnego nawilgocenia konieczna będzie konserwacja, budowa lub odbudowa
urządzeń melioracyjnych i budowa małych urządzeń retencji wody na terenach upraw rolnych.
Obszary Województwa Dolnośląskiego najbardziej narażone na erozję to rejony Gór Złotych
i Masywu Śnieżnika, Gór Bardzkich, Sowich i Wałbrzyskich, Gór Kamiennych, Stołowych
i Bystrzyckich, Rudaw Janowickich, Karkonoszy, Gór Izerskich, a w północnej części województwa
Wzgórz Trzebnickich w okolicach miasta Trzebnica. Średnią podatność na erozję wykazują gleby
Pogórza Izerskiego, Pogórza Kaczawskiego, Pogórza Bolkowsko-Wałbrzyskiego, Wzgórz
Strzegomskich, Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich oraz Wysoczyzny Chojnowskiej i okolic
Głogowa, a także częściowo w obszarze Wzgórz Trzebnickich.
102
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 29
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie ochrony gleb
Cel długoterminowy do
Cele krótkoterminowe do
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
roku 2015
roku 2011
Likwidacja magazynów, mogilników i „dzikich wysypisk”
a następnie rekultywacja gleby i ziemi.
Rekultywacja terenów
zdegradowanych
Rekultywacja gleb i gruntów zdegradowanych
i zanieczyszczonych (ze szczególnym uwzględnieniem m.in.:
terenów zajmowanych przez wojska Federacji Rosyjskiej,
obszarów wokół zakładów przemysłowych, poligonów Strachów
i Świętoszów, obszarów okolicach Legnicy i Świdnicy)
Kompleksowa rekultywacja i zagospodarowanie nieczynnych
składowisk odpadów.
Ochrona gleb przed
degradacją oraz rekultywacja
terenów zdegradowanych
i zdewastowanych
Racjonalne użytkowanie środków ochrony roślin i nawozów.
Ochrona gleb użytkowanych
rolniczo
Wdrażanie programów rolno – środowiskowych w tym
Krajowego Programu Rolno – Środowiskowego,
uwzględniających działania prewencyjne w zakresie ochrony
gleb.
Prowadzenie prac rekultywacyjnych i zalesianie
zdegradowanych gleb na obszarach użytkowanych rolniczo
Upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych – szkolenia
rolników
103
Jednostki odpowiedzialne
za realizację działań
właściciele obiektów,
jednostki administracji
samorządowej szczebla
powiatowego i gminnego
właściciele obiektów,
jednostki administracji
samorządowej szczebla
powiatowego i gminnego
właściciele obiektów,
jednostki administracji
samorządowej szczebla
gminnego
osoby uprawiające ziemię,
Stacja Rolniczo – Chemiczna
we Wrocławiu, Państwowa
Inspekcja Ochrony Roślin
Urząd Marszałkowski
Województwa
Dolnośląskiego, Stacja
Rolniczo – Chemiczna we
Wrocławiu, jednostki
administracji samorządowej
szczebla powiatowego
i gminnego
właściciele terenu, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego
Ośrodki Doradztwa
Rolniczego, jednostki
administracji samorządowej
szczebla gminnego
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel długoterminowy do
roku 2015
Cele krótkoterminowe do
roku 2011
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
Aktualizacja map glebowo – rolnych, badania zasobności gleb
jako podstawa do wyznaczania kolejności wapnowania i
określenia właściwego nawożenia.
Prowadzenie rejestru obszarów, na których przekroczone zostały
standardy jakości gleby i ziemi
Kontynuacja monitoringu
środowiska glebowego
w województwie.
Dalszy monitoring gleb użytkowanych rolniczo na obszarze
Województwa Dolnośląskiego
Prowadzenie obserwacji terenów zagrożonych ruchami
masowymi oraz terenów, na których występują te ruchy, a także
prowadzenie rejestru zawierającego informacje o tych terenach.
104
Jednostki odpowiedzialne
za realizację działań
Urząd Marszałkowski
Województwa
Dolnośląskiego, Stacja
Rolniczo – Chemiczna we
Wrocławiu
jednostki administracji
samorządowej szczebla
powiatowego
jednostki administracji
samorządowej szczebla
powiatowego, WIOŚ, Stacja
Rolniczo – Chemiczna we
Wrocławiu
jednostki administracji
samorządowej szczebla
powiatowego, WIOŚ, Stacja
Rolniczo – Chemiczna we
Wrocławiu
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
6.8
Ochrona zasobów kopalin
Cel strategiczny:
Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystanie, zahamowanie nielegalnego
wydobycia kopalin oraz rekultywacja terenów poeksploatacyjnych
Cel długoterminowy do 2015 roku:
1.
Racjonalne gospodarowanie zasobami kopalin w zakresie ich rozpoznania, wydobycia
i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych.
Cele krótkoterminowe do 2011 roku:
1. Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania kopalin.
2. Maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin w granicach udokumentowania.
3. Ochrona złóż nieeksploatowanych poprzez uwzględnienie ich w planach zagospodarowania
przestrzennego.
4. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Eksploatacja surowców mineralnych często powoduje degradację środowiska, która objawia się m.in.
zanieczyszczeniem gleb, powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, obniżeniem poziomu wód
podziemnych, jak również występowaniem dużych, przestrzennych zmian powierzchni terenu.
Jako priorytetowe kierunki działań w zakresie ochrony kopalin przyjmuje się m.in.: ochronę
eksploatowanych złóż kopalin poprzez maksymalne wykorzystanie zasobów i uszlachetnianie
kopaliny oraz likwidację tzw. „dzikiej” eksploatacji kopalin oraz eliminowanie jej z terenów
chronionych (tym terenów rolniczych o wysokiej bonitacji gleb i obszarów leśnych).
Za kształtowanie polityki ochrony złóż i kopalin oraz gospodarowanie tymi zasobami odpowiedzialne
są organy administracji geologicznej – zgodnie z przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo
geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r., Nr 228, poz. 1947 z późn. zm.) są to: Minister Środowiska,
Marszałek Województwa oraz Starostowie. Na mocy decyzji ww. organów i w oparciu o przepisy
przywołanej ustawy, na prowadzenie działalności w zakresie poszukiwania oraz eksploatacji kopalin
wydawana jest koncesja. Warunkiem wydania koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż jest m.in.
udokumentowanie złoża, wykonanie projektu zagospodarowania złoża oraz uzyskanie decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia (o ile wymaga tego prawo lub o ile
przepisy nie stanowią inaczej), o której mowa w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu
informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz
o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz. 1227).
Obowiązek uzyskaniem koncesji jak też obowiązki związane z eksploatacją złoża i późniejszą
rekultywacją wyrobiska ciążą bezpośrednio na użytkowniku złoża.
Ważnym elementem w ramach poruszanej problematyki jest również racjonalizowanie gospodarki
surowcami mineralnymi, z zastosowaniem optymalnych metod i technologii. Złoża powinny być
wykorzystywane
jak
najpełniej,
łącznie
z wykorzystaniem
kopalin
towarzyszących
i zagospodarowaniem nadkładów.
Eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie. Z tego powodu
wymaga to stworzenia warunków racjonalnego ich zagospodarowania, zgodnie z maksymalną ochroną
walorów krajobrazowych, a następnie rekultywacji terenów poeksploatacyjnych, z przeznaczeniem na
cele m.in. rekreacyjne, przeciwpowodziowe, żeglugowe. Obowiązek rekultywacji, zgodnie z art. 80
105
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
ustawy Prawo geologiczne i górnicze, spoczywa na użytkowniku złoża. Obowiązek ten musi zostać
wypełniony w oparciu o przepisy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych
(Dz. U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.) w ciągu 5 lat od zakończenia działalności
wydobywczej. W tym aspekcie konieczna jest współpraca władz lokalnych z użytkownikami złoża, co
pozwoli na właściwe ukierunkowanie podejmowanych działań. W przypadku, gdy nie jest możliwe
wskazanie przedsiębiorcy, który wydobywał złoże, bądź jego następcy prawnego, obowiązek
rekultywacji ciąży na budżecie państwa i działającym w jego imieniu ministrze właściwym do spraw
Skarbu Państwa.
W przypadku złóż nieeksploatowanych, jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów jest ochrona
obszarów, na którym występują przed inwestowaniem uniemożliwiającym późniejsze wykorzystanie
złoża. Działania ochronne polegać będą m.in. na uwzględnieniu tych terenów w gminnych studiach
uwarunkowań i w planach zagospodarowania przestrzennego w postaci zapisów umożliwiających
zagospodarowanie tych obszarów zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
W województwie powinien powstać kompleksowy program, w którym zostaną opisane wszystkie
miejsca występowania wód mineralnych i wypracowane metody ich wykorzystania. Wody mineralne
mogą być wykorzystywane na cele lecznicze (w sanatoriach i uzdrowiskach) a wody o podwyższonej
temperaturze na cele grzewcze. W miejscowościach, gdzie są ich źródła, będą one stanowić podstawę
dla rozwoju funkcji sanatoryjnych i wypoczynkowych.
106
Tabela 30
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie ochrony zasobów kopalin
Cel długoterminowy do roku
2015
Cele krótkoterminowe do
roku 2011
Kierunki działań dla celów krótkoterminowych
Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego zasad
ochrony przyrody przy eksploatacji złóż na terenach cennych
przyrodniczo.
Minimalizacja presji
wywieranej na środowisko
w procesie wykorzystania
kopalin
Racjonalne gospodarowanie
zasobami kopalin w zakresie ich
rozpoznania, wydobycia
i rekultywacji terenów
poeksploatacyjnych
Prowadzenie eksploatacji złóż zgodnie z zatwierdzonym planem ruchu.
Ograniczanie naruszeń dotyczących ochrony środowiska
towarzyszących wydobywaniu kopalin poprzez prowadzenie kontroli w
zakładach górniczych, przestrzeganie realizacji obowiązków
wynikających z koncesji oraz zapobieganie szkodom górniczym i ich
usuwanie.
Jednostki odpowiedzialne za
realizację działań
Urząd Marszałkowski
Województwa Dolnośląskiego,
jednostki administracji
samorządowej szczebla
powiatowego i gminnego
podmioty gospodarcze
odpowiedzialne za eksploatację
Urząd Marszałkowski
Województwa Dolnośląskiego,
jednostki administracji
samorządowej szczebla
powiatowego i gminnego,
organy nadzoru górniczego
Maksymalne wykorzystanie
zasobów kopalin w granicach
udokumentowania
Zwiększenie efektywności wykorzystania udokumentowanych i
eksploatowanych złóż kopalin poprzez stosowanie sprawnego sprzętu
urabiającego, wdrażanie linii technologicznych do uszlachetniania
kopaliny gdy jej jakość na to pozwala oraz poprzez wybieranie
kopaliny do spągu złoża, zgodnie z wyliczonym wskaźnikiem
wykorzystania złoża.
podmioty gospodarcze
odpowiedzialne za eksploatację
Ochrona złóż
nieeksploatowanych poprzez
uwzględnienie ich w planach
zagospodarowania
przestrzennego
Uwzględnienie w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego złóż eksploatowanych i nieeksploatowanych, w tym
także obszarów perspektywicznych i prognostycznych występowania
kopalin.
Urząd Marszałkowski
Województwa Dolnośląskiego,
jednostki administracji
samorządowej szczebla
powiatowego i gminnego
Rekultywacja terenów
poeksploatacyjnych
Zagospodarowanie i rekultywacja wyrobisk oraz terenów
poeksploatacyjnych, najlepiej w kierunku rekreacyjno –
wypoczynkowym
podmioty odpowiedzialne za
rekultywację, starostowie
Prowadzenie rekultywacji terenów górniczych równolegle lub
natychmiast po zakończeniu działalności wydobywczej
podmioty odpowiedzialne za
rekultywację, starostowie
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
7.
CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM
Stan środowiska danego regionu jest ściśle związany z jego rozwojem społeczno-gospodarczym.
Analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian z punktu widzenia presji
wywieranej na środowisko pozwala ocenić, jaki wpływ ma rozwój regionu na zachowanie naturalnych
cech środowiska.
7.1
System transportowy
Cel strategiczny:
Rozwój i modernizacja systemu transportowego z uwzględnieniem rozwiązań zmniejszających
lub eliminujących negatywny wpływ transportu na środowisko
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Dążenie do eliminacji zanieczyszczeń środowiska z systemu transportowego.
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1.
Poprawienie organizacji ruchu.
2.
Wprowadzenie koniecznych zmian w inżynierii ruchu drogowego.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Osiągnięcie powyższych celów będzie możliwe poprzez realizacje poniższych kierunków działań:
Budowa i modernizacja dróg oraz całego układu komunikacyjnego:

modernizacja dróg (w tym remonty bieżące i kapitalne) w celu poprawy ich standardów
technicznych,

projektowanie nowych dróg z uwzględnieniem możliwie małych pochyleń podłużnych, mało
szorstkich nawierzchni oraz elementów drogi redukujących hałas (np. prowadzenie drogi
w głębokim wykopie, w newralgicznych punktach trasy),

likwidacja tzw. wąskich gardeł układu komunikacyjnego,

modernizacja skrzyżowań, dążąca do poprawy ruchu, zmniejszenia ilości kolizji i koordynacji
skrzyżowań (tzw. zielona fala),

eliminacja ruchu tranzytowego z centrum miast, a docelowo poza obszar zwartej zabudowy
(budowa obwodnic),

określenie i wprowadzenie do układu komunikacyjnego miast Stref Ruchu Uspokojonego i Stref
Ograniczonego Postoju,

określenie parametrów ulic śródmiejskich: np. zawężenie przekrojów ulicznych, fakturowanie
i kolorystyka nawierzchni, zmiana rodzaju nawierzchni, i tzw. szykany, czyli progi zwalniające,
skosy poziome, itp.,

wprowadzanie ulic jednokierunkowych na ulicach bocznych do głównych ciągów
komunikacyjnych, co zwiększy przepustowość komunikacyjną terenów przyległych, zmniejszy
kolizyjność i usprawni ruch.
Modernizacja pojazdów:

uzyskanie przez wszystkie eksploatowane środki transportu parametrów w zakresie walorów
użytkowych oraz w zakresie oddziaływania na środowisko, jakie będą w tym czasie
obowiązywały w Unii Europejskiej.
108
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Działania ograniczające uciążliwość hałasu:

działania techniczne zabezpieczające mieszkańców przed nadmiernym hałasem (zieleń
izolacyjna, ekrany akustyczne, wymiana okien).
Poprawa funkcjonowania komunikacji zbiorowej i alternatywnej:

budowa zatok w miejscach zatrzymywania się autobusów,

zintegrowanie transportu publicznego: kolej – komunikacja autobusowa oraz kolej – transport
indywidualny,

zwiększenie udziału komunikacji publicznej (zbiorowej) co zmniejszy w znaczący sposób
ogólną liczbę pojazdów,

wprowadzenie preferencji dla pojazdów transportu publicznego:
 wydzielone pasy ruchu,
 wydzielone pasy ruchu w godzinach szczytu (np. łącznie z samochodami z 3 lub 4
osobami),
 sterowanie światłami na skrzyżowaniach,
 wjazd do obszarów z zakazem ruchu samochodowego,

polityka cenowa opłat za przejazdy zachęcająca do korzystania z komunikacji publicznej,

opracowanie programu budowy ścieżek rowerowych,

zmniejszenie technicznych ograniczeń w zakresie rozwoju transportu rowerowego, poprzez
wybudowanie lub wyznaczenie, na wszystkich obszarach zabudowanych, ścieżek rowerowych
oraz odpowiednio zagospodarowanych miejsc do parkowania rowerów.
Zapewnienie bezpieczeństwa środowiska:

spełnienie wszystkich wymaganych w prawie polskim i międzynarodowym warunków
bezpieczeństwa przy przewozach ładunków niebezpiecznych,

intensyfikacja okresowego obowiązkowego czyszczenia ulic,

wprowadzanie ograniczeń prędkości na drogach o pylącej nawierzchni,

przeciwdziałanie zanieczyszczaniu pyłem ulic przez pojazdy opuszczające place budów,

stosowanie przy modernizacji dróg i parkingów materiałów i technologii gwarantujących brak
pylenia podczas eksploatacji,

budowa systemów podczyszczania wód deszczowych (rowów i separatorów na substancje
ropopochodne).
Odpowiednia polityka parkingowa:

ograniczanie ruchu samochodowego poprzez rozszerzenie systemu płatnego parkowania,

budowa sieci parkingów, zatok postojowych, szczególnie na obrzeżach miast i w rejonach
intensyfikacji funkcji usługowych (system Park&Ride).
Edukacja ekologiczna:

promowanie proekologicznych zachowań właścicieli samochodów (np. Dzień bez samochodu,
korzystanie ze środków transportu publicznego, korzystanie kilku osób z jednego pojazdu).
7.2
Przemysł i energetyka zawodowa
Cel strategiczny:
Ograniczenie oddziaływania przemysłu i energetyki na środowisko
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Dążenie do ograniczenia negatywnego oddziaływania procesów przemysłowych na środowisko
poprzez wdrożenie prośrodowiskowych wzorców i modelu produkcji oraz zasad planowania
przestrzennego i obowiązujących przepisów prawnych.
109
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel krótkoterminowy do roku 2011:
1.
Wdrożenie zarządzania środowiskowego.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celu krótkoterminowego:
Zmiany zachodzące w ostatnich latach związane ze wzrostem konkurencyjności i zaostrzeniem
wymogów ekologicznych powodują konieczność restrukturyzacji, zarówno w sferze technologicznej,
jak i organizacyjnej. Z punktu widzenia ochrony środowiska ważne będą wszystkie działania
zmierzające do zminimalizowania wpływu działalności przedsiębiorstwa na środowisko.
Zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”, zakłady przemysłowe powinny ponosić całkowitą
odpowiedzialność za podejmowane działania mogące pogorszyć stan środowiska przyrodniczego.
Istotne jest, aby sprawcy zanieczyszczeń i przekształceń nie ograniczali się do naprawy zaistniałych
szkód i spełnienia wymogów określonych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale zmierzali
do zapobiegania i minimalizacji negatywnych oddziaływań.
Jedną z metod minimalizacji wpływu działalności produkcyjnej jest wprowadzenie w zakładach zasad
tzw. Czystszej Produkcji, która jest prewencyjną strategią ochrony środowiska polegającą na
zapobieganiu u źródła powstawaniu odpadów stałych, ścieków, gazów i pyłów oraz oszczędności
energii, wody, paliw i innych zasobów naturalnych w procesach produkcyjnych, usługach oraz
w każdej innej działalności.
Istotne będzie podejmowanie przez przedsiębiorstwa dobrowolnych działań na rzecz środowiska jak
np. wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego. Oznacza to włączenie środowiska i jego
ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy.
Sformalizowany systemem zarządzania środowiskowego wprowadza się według norm ISO serii
14000, które są przydatne dla przedsiębiorstw o dowolnym charakterze i wielkości. Normy te
określają wymagania, które umożliwiają sformułowanie polityki i celów działalności organizacji, jej
wyrobów i usług, które mogą oddziaływać na środowisko i które organizacja może kontrolować.
Nowe zakłady produkcyjne powinny być lokalizowane głównie w istniejących już dzielnicach
przemysłowych lub w wyznaczonych strefach rozwoju tego typu działalności. Na terenach
przewidzianych do zagospodarowania w ramach produkcji przemysłowej, usług i handlu proponuje się
wprowadzenie następujących zasad zrównoważonego rozwoju:

zasada zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń,

zasada utrzymania i ochrony istniejących zasobów środowiska przyrodniczego,

zasada racjonalnego zagospodarowania powierzchni ziemi przy zachowaniu wysokiego udziału
terenów zielonych,

zasada stosowania najlepszej dostępnej techniki (BAT), w tym technologii energooszczędnych
z maksymalnym wykorzystaniem energii odpadowej oraz energii odnawialnej,

zasada ograniczania ryzyka wystąpienia poważnej awarii oraz jej skutków dla ludzi
i środowiska.
Zadania związane z sektorem energetycznym obejmują: wytwarzanie, dystrybucję oraz użytkowanie
energii. Szczególnie istotne znaczenie ma wytyczenie celów zmierzających do zrównoważonego
rozwoju dla małych, lokalnych źródeł energii cieplnej, będących główną przyczyną niskiej emisji
zanieczyszczeń.
Zakłada się następujące cechy zrównoważonego rozwoju dla sektora energetycznego:

zmniejszenie energochłonności gospodarki,

zastępowanie węgla jako paliwa paliwami gazowymi i płynnymi, a także, w miarę lokalnych
możliwości, nośnikami energii odnawialnej i z odpadów,

eliminowanie urządzeń o niskiej sprawności energetycznej,

wspieranie inwestycji termoizolacyjnych,
110
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)



7.3
modernizacja urządzeń energetycznych i technik spalania zwiększająca sprawność przemian
energii i zmniejszająca emisję zanieczyszczeń,
informowanie społeczeństwa o energochłonności maszyn, urządzeń i wyrobów,
zapewnienie dostępu do informacji o uciążliwości sektora energetycznego dla środowiska,
a także podejmowanych przez sektor w tym zakresie działaniach, szerokim kręgom
społeczeństwa, z zachowaniem zasad ochrony tajemnicy przemysłowej i handlowej.
Budownictwo i gospodarka komunalna
Cel strategiczny:
Podniesienie jakości życia mieszkańców i zachowanie ładu przestrzennego
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Poprawa jakości stanu środowiska.
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1.
Poprawa jakości powietrza atmosferycznego.
2.
Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych.
3.
Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
W zakresie rozwoju mieszkalnictwa głównymi kierunkiem będzie polepszenie warunków bytowania
ludności poprzez rozwój infrastruktury. Działania te muszą spełniać wymagania ochrony środowiska
w zakresie jakości poszczególnych jego elementów. Szczególnie istotne będzie ograniczanie niskiej
emisji zanieczyszczeń głównie w dzielnicach o gęstej zabudowie oraz rozbudowa systemu
kanalizacyjnego. Nie bez znaczenia jest modernizacja dróg i zwiększanie ich przepustowości.
Osiągnięcie powyższych celów będzie możliwe poprzez realizacje poniższych kierunków działań:

zmiana systemu ogrzewania (wprowadzenie ekologicznych nośników energii, w tym
niekonwencjonalnych, podłączenie do sieci c.o),

skanalizowanie terenów gęstej zabudowy, które obecnie nie są wyposażone w sieć
kanalizacyjną,

doskonalenie systemu gospodarki odpadami komunalnymi,

ochrona i rozwój systemu zieleni urządzonej,

edukacja ekologiczna mieszkańców,

spełnienie wszystkich wymagań wynikających z przepisów prawa krajowego i regulacji Unii
Europejskiej, a także określonych regułami racjonalności i dobrej praktyki gospodarowania,
dotyczących stanu infrastruktury technicznej gospodarki komunalnej w zakresie: uzdatniania
wody do picia, oczyszczania i odprowadzania ścieków, zagospodarowania odpadów,
ograniczania emisji ze spalania w lokalnych kotłowniach, opomiarowanie zużycia wody i ciepła,
zmniejszenie strat przesyłowych wody i ciepła,

tworzenie bądź utrzymanie ładu przestrzennego, obejmującego zachowanie właściwych relacji
pomiędzy terenami zabudowanymi i terenami otwartymi, zaplanowany, zharmonizowany
z krajobrazem kształt architektoniczno – urbanistyczny pojedynczych budynków i ich zespołów,
dbałość o czystość i porządek,

całkowite wyeliminowanie samowoli budowlanej,

szerokie wdrażanie tzw. dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych (organizacja
zaplecza i placu budowy, stosowane technologie, jakość, a zwłaszcza uciążliwość dla
środowiska, maszyn i urządzeń oraz środków transportu, porządkowanie i rekultywacja zajętego
terenu po zakończeniu inwestycji, itp.), skuteczne wspierane nadzorem inwestorskim
i administracyjnym w pełni wykorzystującym zalecenia zawarte w wykonanych ocenach
oddziaływania projektowanych inwestycji na środowisko.
111
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
7.4
Rolnictwo
Cel strategiczny:
Rozwój rolnictwa zgodnie z zasada zrównoważonego rozwoju
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Dalszy rozwój rolnictwa zapewniającego zachowanie walorów środowiska i różnorodności
biologicznej.
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1.
Ograniczenie stosowania nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin.
2.
Racjonalne gospodarowanie glebami.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Produkty z rolnictwa ekologicznego zyskują coraz większą popularność, ale w celu zwiększenia
zysków z tego typu produkcji ważne będzie stworzenie grup producenckich reprezentujących interesy
rolnictwa ekologicznego.
Intensywna gospodarka rolna, stosowanie nawozów i środków ochrony roślin może powodować
ujemne skutki dla środowiska. Z tego punktu widzenia ważne będą działania prowadzące do
minimalizacji wpływu gospodarki rolnej na środowisko i rozwoju infrastruktury ochrony środowiska
terenów wiejskich, jak również działania edukacyjne rolników z zakresu stosowania zasad Kodeksu
Dobrej Praktyki Rolniczej. Osiągnięcie powyższych celów będzie możliwe poprzez realizację
poniższych kierunków działań:

działania na rzecz edukacji rolników w tym wdrażanie „Kodeksu dobrych praktyk rolniczych”

transfer technologii i innowacji do sektora rolno-spożywczego oraz utworzenie ośrodków
innowacji dla rolnictwa i obszarów rolnych,

optymalne wykorzystanie potencjału biologicznego gleb poprzez dostosowanie rodzaju
i wielkości upraw, zalesianie gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa, minimalizacja gruntów
przekazywanych na cele nierolnicze, zwłaszcza wysokich klas bonitacyjnych,

powszechne wdrożenie dobrych praktyk rolniczych, zwłaszcza w zakresie stosowania nawozów
mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin, nawożenia i gospodarowania obornikiem
i gnojowicą, regulacji stosunków wodnych, mechanizacji prac polowych, utrzymania miedz oraz
wprowadzania zadrzewień i zakrzewień śródpolnych,

rozwój infrastruktury technicznej na obszarach uprawianych rolniczo, w szczególności
infrastruktury związanej z ochroną środowiska.
7.5
Turystyka i rekreacja
Cel strategiczny:
Aktywizacja działań na rzecz zrównoważonego wykorzystania zasobów środowiska w sektorze
turystyki rekreacji
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Rozwój turystyki i rekreacji zgodnie z zasadami ochrony środowiska.
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1.
Wspieranie rozwoju turystyki regionalnej.
2.
Ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko rozwoju turystycznego.
112
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:
Istniejące walory przyrodnicze i krajoznawcze Województwa Dolnośląskiego będą sprzyjały
rozwojowi turystyki na tym obszarze. Rozwój tej dziedziny niesie za sobą konieczność inwestowania
m.in. w bazę turystyczną.
Do powstawania nowych obiektów będą wyznaczane obszary selektywnie wybrane, odpowiednio
przygotowane, o wysokim standardzie uzbrojenia. Akceptacja ich budowy będzie zależna od
spełnienia wymogów ochrony środowiska i krajobrazu. Ważne będzie dostosowanie przyszłego
budownictwa do wymagań architektonicznych, wynikających z planu zagospodarowania
przestrzennego, istniejącej zabudowy i warunków krajobrazowych. Osiągnięcie powyższych celów
będzie możliwe poprzez realizacje poniższych kierunków działań:

optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych województwa do celów rekreacji i turystyki,

przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstających obiektów
turystycznych i rekreacyjnych,

selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo, w tym ochrona cennych terenów przed
przeinwestowaniem,

rozwój ścieżek rowerowych, szlaków pieszych i konnych,

edukacja ekologiczna mieszkańców,

rozwój różnorodnych form rekreacji zorganizowanej promującej zdrowy tryb życia
mieszkańców,

wspieranie towarzystw i fundacji zajmujących się turystyką, rekreacja i sportem.
7.6
Aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska
Cel strategiczny:
Rozwój świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju
Cel długoterminowy do roku 2015:
1.
Kształtowanie proekologicznych postaw konsumpcyjnych.
Cele krótkoterminowe do roku 2011:
1.
Rozwój proekologicznych produkcji towarów.
2.
Eliminacja z rynku wyrobów szkodliwych dla środowiska.
Istotnym wsparciem ochrony środowiska jest aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony
środowiska prowadząca do produkcji towarów przyjaznych środowisku, rozwoju produkcji urządzeń
służących ochronie środowiska bądź tworzenia tzw. zielonych miejsc pracy (zwłaszcza w rolnictwie,
turystyce, leśnictwie i ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii, wykorzystania odpadów).
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:






wspieranie powstawania tzw. zielonych miejsc pracy z wykorzystaniem funduszy Unii
Europejskiej,
przeprowadzenie kampanii społecznej kształtującej zrównoważone wzorce konsumpcji,
wprowadzenie etykiet informujących o produktach ekologicznych i ich promocja wśród
społeczeństwa województwa,
uwzględnianie w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego organizowanym przez
administrację rządową i samorządową wymogów ekologicznych,
kształtowanie równoprawnych warunków konkurencji przez pełne stosowanie zasady
„zanieczyszczający płaci”, wraz z uwzględnieniem kosztów zewnętrznych,
stymulowanie rozwoju przemysłu urządzeń ochrony środowiska, zwłaszcza urządzeń
wykorzystywanych w ochronie wód i powietrza oraz zagospodarowania odpadów.
113
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
8.
EDUKACJA EKOLOGICZNA
Z racji faktu, że człowiek nie jest w stanie funkcjonować w sposób, który nie zagrażałby środowisku
naturalnemu, ogromne znaczenie dla realizacji zasady zrównoważonego rozwoju oraz dla realizacji
celów i działań określonych w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa
Dolnośląskiego ma edukacja ekologiczna społeczeństwa. Jej podstawowym zadaniem jest
wykształcenie u ludzi takich postaw proekologicznych, które wpłyną na minimalizację nadmiernej
eksploatacji zasobów środowiska naturalnego oraz przyczynią się do poprawy jego stanu. Edukacja
ekologiczna musi obejmować całe społeczeństwo bez wyjątku.
Należy również pamiętać, że edukacja ekologiczna jest ważnym składnikiem edukacji obywatelskiej
kształtującej społeczeństwo rozumne i akceptujące zasadę zrównoważonego rozwoju.
Ponieważ adresatem końcowym Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska… jest społeczeństwo
Województwa Dolnośląskiego, to warunkiem niezbędnym do realizacji zapisów wynikających z
przedmiotowego dokumentu jest chęć włączenia się mieszkańców do zaplanowanych inicjatyw. Z
tego względu jednym z priorytetów Programu… jest kontynuacja i dalszy rozwój prowadzonej na
terenie charakteryzowanej jednostki administracyjnej edukacji ekologicznej.
Województwo Dolnośląskie posiada opracowany w listopadzie 2005 r. Program Edukacji
Ekologicznej dla Dolnego Śląska. Dokument ten został opracowany jako konsekwencja realizacji
Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i ma swoje odniesienie do celów jej programu
wykonawczego, jakim jest Narodowy Program Edukacji Ekologicznej.
Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska (zwany dalej w skrócie PEE) ma na celu
wspomożenie działań prowadzonych przez samorządy, instytucje i organizacje pozarządowe na rzecz
podnoszenia świadomości ekologicznej w Województwie Dolnośląskim a jego przesłanie wiąże się
z: „Wychowaniem odpowiedzialnego za środowisko naturalne mieszkańca Dolnego Śląska, który
świadomie dąży do zrównoważonego rozwoju rozumianego jako jedyna droga postępu w rozwoju
społeczeństwa przy równoczesnym zachowaniu zasobów przyrody dla przyszłych pokoleń.”
Kluczowe elementy PEE obejmują:
diagnozę bazy i zasobów edukacyjnych na Dolnym Śląsku,
identyfikację problemów z zakresu edukacji ekologicznej,
określenie mocnych i słabych stron podmiotów realizujących edukację ekologiczną,
główne cele programu wraz ze wskazaniem instrumentów służących do jego realizacji,
system zarządzania i monitorowania programem.
Poniżej, ze względu na rangę i znaczenie problematyki związanej z edukacją ekologiczną, jak również
ze względu na dążenie do zintegrowania zapisów niniejszego dokumentu z założeniami PEE pokrótce
scharakteryzowano najistotniejsze zagadnienia składające się na treść PEE.
Baza i zasoby edukacyjne na Dolnym Śląsku
Z informacji zamieszczonych w PEE (badania przeprowadzone w 2002 i 2003 r.) wynika, że na
obszarze Dolnego Śląska edukacja ekologiczna prowadzona jest przez jednostki oświatowe,
samorządy, jednostki zarządzające cennymi przyrodniczo obszarami chronionymi i organizacje
pozarządowe.
Z informacji przekazanych autorom PEE przez ww. podmioty wynika, że podejmowane przez nie
działania edukacyjne cechują się dużą różnorodnością. Ich mankamentem jest natomiast doraźny
charakter podejmowanych inicjatyw oraz słaba współpraca pomiędzy poszczególnymi podmiotami.
Najliczniejszą grupę podmiotów realizujących działania edukacyjne stanowią jednostki oświatowe –
szczególnie szkoły podstawowe i gimnazjalne, które biorą udział w akcjach i działaniach
114
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
incydentalnych, wdrażają autorskie programy edukacji ekologicznej bądź też uczestniczą
w programach edukacyjnych przygotowanych i prowadzonych przez organizacje pozarządowe.
Najczęstszymi formami realizacji edukacji ekologicznej są zajęcia lekcyjne, konkursy, wystawy
i prezentacje oraz zajęcia terenowe.
Rosnące zaangażowanie w prowadzenie edukacji ekologicznej wykazują również samorządy, które
z racji posiadanych środków i infrastruktury mają stosunkowo duże możliwości w tym zakresie.
Dominującą formą podejmowanych inicjatyw są tu: edukacja szkolna, festyny oraz akcje cykliczne
(np. Sprzątanie Świata). Najczęściej realizowane tematy wiążą się natomiast z gospodarką odpadami
oraz promocją systemów recyklingu. Część z samorządów realizuje również kompleksowe programy
edukacji ekologicznej, a przy ich tworzeniu współpracuje z organizacjami ekologicznymi.
Wśród jednostek zarządzających cennymi przyrodniczo obszarami chronionymi, które zajmują się
edukacją ekologiczną należy wymienić Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, Regionalną
Dyrekcję Lasów Państwowych, Park Narodowy Gór Stołowych oraz Karkonoski Park Narodowy.
Podmioty te prowadzą zróżnicowane pod względem formy i zakresu działania, a największym ich
atutem jest możliwość realizacji kształcenia w sposób niewerbalny – bezpośrednio w terenie.
Identyfikacja problemów z zakresu edukacji ekologicznej
Zgodnie z informacjami zawartymi w PEE, najważniejsze problemy z zakresu edukacji ekologicznej
na obszarze Dolnego Śląska, dotyczą aspektów organizacyjnych, finansowych oraz zagadnień
z zakresu komunikacji i współpracy.
Problemy organizacyjne w największej mierze wiążą się z niedostatecznym przygotowaniem
warsztatowym nauczycieli, nadmiernym zróżnicowaniem poziomów programów edukacyjnych
i nadmiernym werbalizmem w ich realizacji oraz z niedostateczną współpracą pomiędzy administracją
Parków i Lasów a innymi podmiotami prowadzącymi edukację. Spośród innych zagadnień
o charakterze organizacyjnym, które wpływają niekorzystnie na jakość prowadzonej edukacji
ekologicznej, należy wymienić krótkofalowy charakter realizowanych programów i działań
organizacji pozarządowych oraz niedostateczne wykorzystanie potencjału kadrowego w organizacjach
pozarządowych.
Najważniejsze problemy finansowe wynikają natomiast z braku czytelnych zasad dofinansowywania
działań ekologicznych. Są one również efektem funkcjonowania sztywnych procedur przyznawania
środków finansowych oraz słabych umiejętności osób odpowiedzialnych za przygotowaniem
wniosków o dofinansowanie.
Wśród głównych problemów obejmujących komunikację i współpracę, w PEE wymieniono brak
trwałych form współpracy pomiędzy sektorami realizującymi edukację ekologiczną oraz
niedostateczny udział mediów publicznych w obszarze edukacji i informacji społecznej.
Mocne i słabe strony podmiotów realizujących edukację ekologiczną
W PEE dokonano podziału na mocne i słabe strony podmiotów realizujących edukację ekologiczną
w oparciu o istniejące czynniki i uwarunkowania wpływające na realizację planu strategicznego, przy
czym za kluczowe kryterium uznano czynniki wewnętrzne takie jak: istniejące zasoby ludzkie,
organizacyjne i finansowe.
Wśród mocnych stron określonych dla różnych podmiotów można wymienić m.in.:
- rosnący zbiór dobrych praktyk edukacyjnych (szkolnictwo);
- rozwój infrastruktury pozaszkolnej wspierającej edukację ekologiczną (centra i ośrodki edukacji)
(szkolnictwo);
115
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
-
-
istniejącą i rozwijaną infrastrukturę przystosowaną do prowadzenia edukacji ekologicznej, w tym
ośrodki, centra, nadleśnictwa, izby, sale dydaktyczne, ścieżki dydaktyczne (jednostki zarządzające
obszarami chronionymi i leśnymi);
stałe programy na podstawie których prowadzona jest edukacja ekologiczna (jednostki
zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi);
doświadczenie w pozyskiwaniu środków pozabudżetowych: WFOŚiGW, NFOŚiGW, GFOŚiGW
i inne fundusze celowe (jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi);
dobrą bazę lokalową (samorząd i administracja);
szybką identyfikację problemów (samorząd i administracja);
aktywność – zaangażowanie ludzi i kapitału społecznego, jako uzupełnienia kapitału finasowego
(organizacje pozarządowe);
specjalizacja i zaplecze eksperckie (w przypadku większych organizacji) (organizacje
pozarządowe);
efektywność w realizacji celów edukacyjnych (organizacje pozarządowe);
zdolność do kreowania postaw, mód i wzorców zachowań (media informacyjne);
duży zasięg i siła oddziaływania oraz różnorodność form przekazu (media informacyjne).
Słabymi stronami podmiotów realizujących działania z zakresu edukacji ekologicznej są m.in:
- nadmierny werbalizm w stosowanych formach (brak przełożenia programów teoretycznych na
praktykę zajęć terenowych) ( szkolnictwo);
- przygotowanie warsztatowe (szkolnictwo);
- utrudnienia w zakresie komunikacji społecznej wynikające z podziału kompetencji,
w negocjacjach z jednostkami terenowej władzy administracji państwowej i samorządowej
(jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi);
- niedostatek bazy noclegowej w ośrodkach i centrach edukacji ekologicznej (jednostki
zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi);
- duże zróżnicowanie w poszczególnych samorządach budżetów przeznaczonych na ochronę
środowiska, brak równouprawnienia w dostępności środków finansowych i czytelnych kryteriów
ich dystrybucji (samorząd i administracja);
- niedostatek długofalowych programów edukacyjnych (organizacje pozarządowe);
- brak stałego wsparcia dla działań organizacji (w tym ze strony państwa i samorządu) (organizacje
pozarządowe);
- niedostatek cyklicznych form informacyjno – edukacyjnych (media informacyjne);
- brak podejścia interdyscyplinarnego – prowadzenie edukacji ekologicznej praktycznie wyłącznie
w blokach i programach tematycznych (media informacyjne).
Główne cele programu wraz ze wskazaniem instrumentów do jego realizacji
W PEE wyróżniono trzy główne cele kształcenia ekologicznego:
1.
Rozwój świadomości ekologicznej mieszkańców Dolnego Śląska.
2.
System stałej współpracy międzysektorowej i dialogu społecznego.
3.
Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy służącej powszechnej edukacji ekologicznej.
W odniesieniu do powyższych celów sformułowane zostały konkretne zadania przeznaczone dla
administracji oraz samorządów (w tym m.in. WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW), szkolnictwa,
jednostek zarządzających obszarami chronionymi i leśnymi, organizacji pozarządowych i mediów.
Celom przypisane zostały konkretne działania w podziale na sektory. Oznacza to, że każdemu
z sektorów (szkolnictwo, jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi, samorząd
i administracja, organizacje pozarządowe, media) przypisano szczegółowe działania w zakresie
każdego z trzech wymienionych powyżej celów głównych, co zostało przedstawione w tabeli 31.
116
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Zadania sformułowane w kontekście celów głównych PEE dla podmiotów odpowiedzialnych za realizację edukacji ekologicznej na
obszarze Dolnego Śląska
CEL I:
CEL II:
CEL III:
Rozwój świadomości ekologicznej
Organizacja systemu stałej współpracy
Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy
mieszkańców Dolnego Śląska
międzysektorowej i dialogu
służącej powszechnej edukacji ekologicznej
Działania
Działania
Działania
Stworzenie warunków dla sprawnego
i skutecznego przepływu informacji, wymiany
Konsekwentne wprowadzanie do realizacji
doświadczeń i kompetencji tak wewnątrz sektora Włączenie w realizację Programu Edukacji
programów edukacji ekologicznej właściwych dla
szkolnictwa jak i pomiędzy tym sektorem a
Ekologicznej Dolnego Śląska Dolnośląskiego
danego poziomu nauczania. Dotarcie przez te
organizacjami pozarządowymi, mediami a przede Festiwalu Nauki
programy do rodziców i ogółu społeczeństwa
wszystkim z samorządem lokalnym
i administracją.
Doskonalenie inwentaryzacji istniejących,
służących formalnej edukacji ekologicznej
Zwiększenie szeregów odpowiedniej kadry
ośrodków, ścieżek, zielonych szkół i programów.
dydaktycznej dla potrzeb szkolnictwa na
Powołanie odpowiednich platform wymiany
Przeprowadzenie ich ewaluacji i po
wszystkich jego poziomach. Wprowadzenie
informacji i doświadczeń.
zweryfikowaniu ich przydatności opracowanie
elementów nauki o środowisku do wszystkich
łatwo dostępnej bazy danych informującej gdzie
form kształcenia nauczycieli.
można przeprowadzić zajęcia terenowe związane
z konkretnymi tematami.
Opracowanie programów edukacji ekologicznej
Opracowanie praktycznego poradnika
Promowanie aktywnych na polu edukacji
dla szkół oraz uczelni niepodlegających resortowi z przykładami udanych projektów ścieżek
ekologicznej placówek oświatowych także
oświaty.
edukacyjnych.
niepaństwowych.
Stworzenie systemu zajęć terenowych
prowadzonych w ramach edukacji ekologicznej w
szkolnictwie. Przygotowanie odpowiednich
materiałów dydaktycznych, objęcie nauczycieli
Zorganizowanie roboczych spotkań
edukacją w terenie (doskonalenie nauczycieli).
przedstawicieli uczelni i nauczycieli praktyków
Wypracowanie formuły promowania i wspierania
Zwiększenie zainteresowania szkół
służącego usprawnieniu form dokształcania i
osobowego aktywnych na polu edukacji
międzynarodowymi programami z zakresu
podniesienia standardów kształcenia w zakresie
ekologicznej nauczycieli.
edukacji ekologicznej, zwłaszcza tymi, które
edukacji ekologicznej.
łączą w sobie elementy ochrony środowiska
lokalnego i globalnego.
Opracowanie i rozpowszechnianie przewodnika
Tabela 31
Szkolnictwo
Realizator
Programu
117
Realizator
Programu
CEL I:
Rozwój świadomości ekologicznej
mieszkańców Dolnego Śląska
Działania
dla nauczycieli pt.: „Jak uczyć o ochronie
środowiska”. Aktualizacja przewodnika w
systemie cyklicznym.
Coroczne przygotowanie planów edukacji
ekologicznej oraz ich aktualizacja.
Edukacja ekologiczna dzieci, młodzieży (w tym
niepełnosprawnej i podlegającej resocjalizacji)
i dorosłych w Centrach i Ośrodkach Edukacji
Ekologicznych.
CEL II:
Organizacja systemu stałej współpracy
międzysektorowej i dialogu
Działania
Udostępnianie terenów objętych ustawą
o ochronie przyrody w zakresie delegowanych
uprawnień na cele edukacji ekologicznej zgodnie
z zakresem wskazanym w ustawie, w tym
infrastruktury i zaplecza edukacyjnego.
Współpraca, współorganizowanie, partycypacja
w organizowaniu przedsięwzięć edukacji
ekologicznej w formie zajęć dla grup dzieci,
młodzieży i dorosłych, warsztatów ekologicznych
dla nauczycieli i grup zawodowych.
Współpraca w zakresie i formach określonych
przepisami ustaw z otoczeniem społecznym,
gospodarczym, instytucjonalnym, kulturowym –
społecznością lokalną, władzami terenowej
administracji państwowej i samorządowej,
organizacjami i stowarzyszeniami zajmującymi
się ochroną środowiska i edukacją ekologiczną.
Organizowanie corocznych i cyklicznych
konkursów, konferencji, warsztatów (w tym
warsztaty terenowe i kameralne dla nauczycieli),
seminariów (przedsięwzięć promocyjnych na
rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego
rozwoju).
Współpraca z instytucjami i organizacjami
medialnymi (prasa, radio, telewizja).
Upowszechnianie informacji i promocja edukacji
ekologicznej prowadzonej poprzez publikacje,
opracowania, strony internetowe i inne.
Współpraca w celu rozwoju, wymiany
doświadczeń i doskonalenia metod edukacji
ekologicznej w skali ogólnopolskiej.
a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
c
j
a
Jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi
Realizacja zadań ustawowych w zakresie edukacji
ekologicznej.
i
ą
d
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Przygotowanie gminnych i powiatowych
Kontynuacja i propagowanie Dolnośląskiego
118
CEL III:
Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy
służącej powszechnej edukacji ekologicznej
Działania
Rozwój, modernizacja i utrzymanie obiektów
oraz infrastruktury edukacyjnej w wymaganym
standardzie technicznym (w tym tzw. terenowe
„zielone klasy” i punkty edukacyjne).
Systematyczne uzupełnianie wyposażenia
w pomoce dydaktyczne, naukowe, sprzęt i
materiały do prowadzenia edukacji ekologicznej.
Utrzymanie i modernizacja infrastruktury
informacyjno – edukacyjnej w tym oznakowanie
tablic informacyjnych.
Udostępnienie bazy edukacyjnej w celu
wspierania edukacji nauczycieli w formie
warsztatów ekologicznych, seminariów.
Udostępnianie bazy edukacyjnej i infrastruktury
dla potrzeb społeczności lokalnej, szkół, władz
terenowej administracji państwowej
i samorządowej.
Wspieranie zakupu sprzętu i pomocy
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Realizator
Programu
CEL I:
Rozwój świadomości ekologicznej
mieszkańców Dolnego Śląska
Działania
programów edukacji ekologicznej lub
uzupełnienie o tę część Programów Ochrony
Środowiska. Systematyczna aktualizacja tych
programów.
Wspieranie finansowe działań służących
podnoszeniu świadomości ekologicznej
mieszkańców realizowanych przez placówki
oświatowe, kulturalne, organizacje pozarządowe
i podmioty gospodarcze.
CEL II:
Organizacja systemu stałej współpracy
międzysektorowej i dialogu
Działania
Międzysektorowego Forum Ekologicznego
Konsultowanie społeczne strategii, planów,
polityki i decyzji dotyczących ochrony
środowiska; powołanie instytucji mediatora
społecznego.
Wspieranie podnoszenia kwalifikacji edukatorów.
Upowszechnienie informacji wśród instytucji
oświatowych organizacji pozarządowych i innych
beneficjentów o zasadach korzystania z funduszy
ochrony środowiska (gminnych, powiatowych,
wojewódzkich, ogólnopolskich, unijnych).
Włączanie placówek oświatowych, kulturalnych
i organizacji pozarządowych w regionalne,
ogólnopolskie i międzynarodowe programy
edukacyjne.
Przygotowanie publikacji edukacyjnych
propagujących zachowania przyjazne środowisku
i wiedzę o lokalnych i regionalnych walorach
przyrodniczych.
Wspieranie długofalowych kampanii, programów
i projektów edukacyjnych skierowanych do
mieszkańców, realizowanych na poziomie
województwa.
CEL III:
Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy
służącej powszechnej edukacji ekologicznej
Działania
i doposażenia placówek i organizacji
prowadzących edukację ekologiczną.
Współpraca z organizacjami pozarządowymi,
placówkami szkolnymi, liderami lokalnymi w
zakresie realizacji edukacji ekologicznej.
Upowszechnianie informacji o stanie środowiska
poprzez stworzenie łatwo dostępnej informacji na
poziomie lokalnym, regionalnym i wojewódzkim.
Organizacja na poziomie powiatów i gmin
Konkursów Małych Dotacji dla instytucji
oświatowych i organizacji pozarządowych na
poziomie powiatów.
119
Organizacja i finansowanie terenowej
infrastruktury edukacyjnej oraz lokalnych
ośrodków edukacji ekologicznej na poziomie
powiatów i gmin.
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Media
publiczne
(media
informacyjne)
Organizacje pozarządowe
Realizator
Programu
CEL I:
Rozwój świadomości ekologicznej
mieszkańców Dolnego Śląska
Działania
Przygotowanie i prowadzenie zintegrowanych
programów edukacji ekologicznej adresowanych
do szerokiego ogółu społeczeństwa (w tym np.
programów tematycznych dotyczących
gospodarki odpadami, świadomej konsumpcji,
sieci NATURA 2000, partnerstwa w zarządzaniu
środowiskiem).
Przygotowanie i wdrażanie programów edukacji
ekologicznej dla szkół (ze szczególnym
uwzględnieniem edukacji interdyscyplinarnej
i terenowej).
Organizacja publicznych imprez cyklicznych dla
odbiorcy masowego (festyny, akcje, jarmarki,
imprezy plenerowe).
Prowadzenie działalności szkoleniowej
dotyczącej rozwoju zrównoważonego
i możliwości jego wdrażania (dla różnych grup
m.in. dla samorządowców, rolników,
przedsiębiorców).
Prowadzenie działalności promującej wiedzę
ekologiczną (wydawnictwa, programy radiowe
i TV, olimpiady, konkursy wiedzowe).
Prowadzenie działalności monitorującej
przestrzeganie prawa ochrony środowiska
i wzmacnianie udziału społecznego.
CEL II:
Organizacja systemu stałej współpracy
międzysektorowej i dialogu
Działania
Wspieranie partnerstw międzysektorowych.
CEL III:
Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy
służącej powszechnej edukacji ekologicznej
Działania
Rozwój ośrodków edukacji ekologicznej
(subregionalnych i terenowych).
Rozwój terenowej infrastruktury edukacyjnej.
Wsparcie strukturalne dla POE – konkurs.
Wspieranie współpracy pomiędzy POE a
mediami, poprzez inspirowanie i stymulowanie
działań w zakresie PR.
Rozwój bazy informacyjnej sektora
pozarządowego (m.in. internet, bazy danych,
multimedia).
Realizacja i emisja cyklicznych programów
Organizacja szkoleń dotyczących komunikacji
ekologicznych o tematyce ekologicznej na antenie społecznej i PR dla jednostek prowadzących
TV.
edukację ekologiczną
Realizacja i emisja cyklicznych programów
Wsparcie merytoryczne dziennikarzy w zakresie
ekologicznych o tematyce ekologicznej na antenie tematyki ekologicznej (punkt informacyjny i baza
120
Wykorzystanie wydawnictw i publikacji
medialnych dotyczących ekologii w ośrodkach
edukacyjnych oraz punktach informacyjnych
(czytelnie, mediateki, infopunkty).
Przygotowanie i aktualizacja bazy kontaktowej
mediów dla potrzeb edukacji ekologicznej
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Realizator
Programu
CEL I:
Rozwój świadomości ekologicznej
mieszkańców Dolnego Śląska
Działania
CEL II:
Organizacja systemu stałej współpracy
międzysektorowej i dialogu
Działania
kontaktów)
radia.
Realizacja cykli tematycznych dotyczących
problematyki ekologicznej w prasie regionalnej
oraz lokalnej, a także w wydawnictwach
adresowanych do kluczowych dla ochrony
środowiska grup odbiorców
Prowadzenie cyklicznej działalności wydawniczej
(czasopisma, biuletyny)organizacji ekologicznych
Dofinansowanie zakupu czasopism
specjalistycznych o tematyce ekologicznej dla
potrzeb ośrodków edukacji ekologicznej i szkół.
Źródło:
Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska, Wrocław, 2005 r.
121
CEL III:
Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy
służącej powszechnej edukacji ekologicznej
Działania
i monitoring informacji medialnych dotyczących
tematów ekologicznych (w tym przegląd prasy).
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Realizacji PEE dla Dolnego Śląska będą służyły instrumenty społeczne, infrastrukturalne, edukacyjne
oraz promocyjne i finansowe. Ich pełne wykorzystanie będzie wpływało na zarządzanie
Programem…, a miarą osiągania założonych celów będzie monitoring oparty o wskaźniki wymienione
w dokumencie i zaprezentowane w poniższej tabeli (tabela 32.).
Wskaźniki monitorowania PEE dla Dolnego Śląska
Wskaźniki
Źródła informacji
Urzędy gmin,
Nakłady przeznaczone na edukację ekologiczną przez
Starostwa Powiatowe,
GFOŚiGW, PFOŚiGW, WFOŚiGW
Urząd Marszałkowski.
Urzędy gmin,
Starostwa Powiatowe,
Ilość osób korzystających z działań ośrodków
Dolnośląski Zespół Parków
edukacji ekologicznej
Krajobrazowych, Parki
Narodowe, N RDLP, szkoły
Ilość gminnych i powiatowych programów edukacji
Urzędy Gmin,
ekologicznej
Starostwa Powiatowe,
WFOŚiGW,
Ilość programów edukacyjnych o zasięgu
Urząd Marszałkowski,
regionalnych oraz ilość ich odbiorców
Organizacje pozarządowe
Funkcjonujący system łatwo dostępnej informacji o
WIOŚ,
stanie środowiska Woj. Dolnośląskiego.
Urząd Marszałkowski,
Ilość i zasięg lokalnych i regionalnych wydarzeń
Urzędy gmin,
edukacyjnych (wystawy, konkursy, prelekcje, imprezy Starostwa Powiatowe,
itd.)
Organizacje pozarządowe
WFOŚiGW,
Nakłady wydawnictwa poświęconych edukacji
Urzędy gmin,
ekologicznej
Starostwa Powiatowe,
Organizacje pozarządowe
Kontynuacja Dolnośląskiego Forum Ekologicznego
Urząd Marszałkowski
Kuratorium Oświaty,
Ilość międzysektorowych konferencji i warsztatów
Wyższe Uczenie,
wymiany doświadczeń poświeconych e.e.
Urząd Marszałkowski,
Organizacje pozarządowe
Powstanie bazy danych o działaniach w zakresie
Kuratorium oświaty,
edukacji ekologicznej.
Organizacje pozarządowe
Urzędy gmin,
Starostwa Powiatowe,
Nakłady na działania ośrodków edukacji ekologicznej
Dolnośląski Zespół Parków
oraz ich wyposażenie
Krajobrazowych, Parki
Narodowe, RDLP
Dolnośląski Zespół Parków
Krajobrazowych, Parki
Ilość przyrodniczych ścieżek edukacyjnych
Narodowe, RDLP,
Organizacje pozarządowe
Dolnośląski Zespół Parków
Ilość ośrodków edukacji ekologicznej (dysponujących Krajobrazowych, Parki
stałą kadrą i programem działania)
Narodowe, RDLP,
Organizacje pozarządowe
Dolnośląski Ośrodek
Ilość i jakość szkoleń podnoszących kwalifikacje osób Szkolenia Nauczycieli,
prowadzących edukacje ekologiczną
Kuratorium oświaty,
Organizacje pozarządowe
Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska, Wrocław, 2005 r.
Racjonalne wykorzystanie i rozwój bazy
służącej edukacji ekologicznej
System stałej
współpracy
międzysektorowe
j i dialogu
społecznego
służący e.e.
Rozwój świadomości ekologicznej społeczeństwa.
Tabela 32
Cel
Źródło:
122
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Uwzględniając cele i działania zawarte w PEE jak również mając na uwadze problematykę
przedstawioną w niniejszym Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska, za kluczową kwestię
dotyczącą edukacji ekologicznej należy uznać wykształcenie świadomości ekologicznej
u przeważającej części społeczeństwa Dolnego Śląska i przekonanie ludzi o konieczności myślenia
i działania według zasad ekorozwoju. Jest to cel dalekosiężny, prawdopodobnie wykraczający poza
horyzont 2015 roku, do którego można się zbliżać poprzez stopniowe podnoszenie świadomości
ekologicznej coraz większej liczby ludzi. Cel ten osiągnie się przez intensyfikację aktualnych działań
w zakresie edukacji ekologicznej, eliminowanie działań małoefektywnych i poszerzenie sposobów
edukowania o nowe formy, sprawdzone w warunkach krajowych.
Oznacza to, że w pierwszej kolejności należy dążyć do całkowitej integracji celów i kierunków
działań wyznaczonych w PEE z celami i kierunkami działań sformułowanymi w odniesieniu do
wszystkich bez wyjątku sektorów środowiska scharakteryzowanych w niniejszym dokumencie.
Dlatego też określona poniżej hierarchia postępowania (wyrażona za pośrednictwem celu
strategicznego, celu długoterminowego oraz celów krótkoterminowych i sformułowanych
w odniesieniu do nich kierunków działań) została opracowana z uwzględnieniem zapisów PEE oraz
uwarunkowań wynikających z przedmiotowego dokumentu (Wojewódzki Program Ochrony
Środowiska…)
Cel strategiczny:
Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa województwa, kształtowanie
postaw proekologicznych jego mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość
środowiska
Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej.
Cel długoterminowy do roku 2015:
1. Dalsze kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań wszystkich grup społeczeństwa
w odniesieniu do konkretnych sektorów środowiska w ramach podejmowanych inicjatyw z
zakresu edukacji ekologicznej.
Cele krótkoterminowe do roku 2011 :
1.
Kontynuacja oraz rozwój edukacji na temat ochrony środowiska w przedszkolach, szkolnictwie
wszystkich szczebli oraz dla ogółu mieszkańców województwa.
2.
Rozwój oraz wspieranie finansowe i merytoryczne różnorodnych form działań z zakresu
edukacji ekologicznej.
3.
Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji na temat stanu środowiska i działań na
rzecz jego ochrony.
4.
Rozwijanie międzyregionalnej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej.
Kierunki działań sformułowane w odniesieniu do celów krótkoterminowych:



kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa oraz
przekazywanie informacji o właściwych sposobach postępowania w odniesieniu do
poszczególnych sektorów środowiska (wody powierzchniowe i podziemne, powietrze
atmosferyczne, promieniowanie elektromagnetyczne, gleby itd.),
upowszechnienie i zapewnienie każdemu mieszkańcowi dostępu do informacji z zakresu
możliwości ochrony środowiska i wynikających z tego korzyści zdrowotnych, ekologicznych
oraz ekonomicznych,
wprowadzenie lub kontynuacja edukacji z zakresu ochrony środowiska w szkolnictwie
wszystkich szczebli,
123
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)


włączenie tematyki ochrony środowiska do działań i projektów realizowanych przez różnego
rodzaju grupy społeczne i podmioty gospodarcze,
włączenie tematyki ochrony środowiska do artykułów prasowych i różnego rodzaju
publikowanych biuletynów.
Podkreślenia wymaga tu fakt, że edukacja ekologiczna powinna być prowadzona w odniesieniu do
każdego sektora środowiska w powiązaniu z wyznaczonymi kierunkami działań.
9.
ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU…
9.1
Źródła finansowania inwestycji z zakresu ochrony środowiska
Realizacja zamierzeń z zakresu ochrony środowiska wymienionych w przedmiotowym dokumencie
wymaga zapewnienia źródeł finansowania.
Pozyskanie środków finansowych na realizację poszczególnych działań jest warunkiem wdrożenia
zapisów Programu…. Zakłada się, że część środków pochodzić będzie z budżetu województwa.
Ponadto środki finansowe na realizację Programu... będą pochodziły także z funduszy celowych
(w tym z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) oraz z funduszy
ekologicznych. Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów
gospodarczych i inwestorów prywatnych. Pożądanym kierunkiem jest zwiększenie dofinansowania na
działania związane z ochroną środowiska ze źródeł pomocowych i strukturalnych Unii Europejskiej.
Część działań finansowana będzie przez powiat i gminę poprzez zaciągnięcie kredytów komercyjnych
i w międzynarodowych instytucjach finansujących. Dobrym rozwiązaniem jest też zawiązywanie
spółek partnerskich publiczno – prywatnych z zainteresowanymi inwestorami, co nie pozbawia władz
samorządowych wpływu na decyzje związane z daną inwestycją.
Finansowaniem ochrony środowiska w Polsce interesuje się coraz więcej banków i funduszy
inwestycyjnych. Rozwija się też pomoc zagraniczna, dzięki której funkcjonuje w Polsce wiele fundacji
ekologicznych. Poszukiwane są też nowe instrumenty ekonomiczno – finansowe w ochronie
środowiska, takie jak opłaty produktowe czy obligacje ekologiczne. Można założyć, że system
finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w Polsce będzie rozwijał się nadal,
oferując coraz szersze formy finansowania i coraz większe środki finansów.
Zestawienie poszczególnych źródeł finansowania działań i inwestycji związanych z ochroną
środowiska i gospodarką odpadami przedstawia tabela 33.
124
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Wybrane źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska
Formy dofinansowania,
Źródło finansowania
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
Tabela 33
Beneficjenci
Wysokość dofinansowania
pożyczki oprocentowane, dotacje, przekazywanie środków jednostkom
budżetowym, dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów
bankowych i pożyczek, nagrody za działalność na rzecz ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, udostępnianie środków finansowych
bankom z przeznaczeniem na udzielanie kredytów na wskazane przez
Narodowy Fundusz programu i przedsięwzięcia
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej
02-673 Warszawa
tel. (022) 459 00 00,
459 00 01,
fax (022) 459 01 01
e-mail: [email protected]
www.nfosigw.gov.pl
Dotacje mogą być udzielane obecnie na:
 przygotowanie dokumentacji niezbędnej do wystąpienia o
dofinansowanie przedsięwzięć wskazanych przez właściwe instytucje
do wsparcia z funduszu,
 przedsięwzięcia realizowane w ramach Gospodarki wodnej dla
priorytetowego programu:
 w zakresie gospodarki ściekowej w aglomeracjach ujętych w
Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych,
które do 2010 r. musza zostać wyposażone w systemy
kanalizacji zbiorczej oraz oczyszczalnie ścieków,

przedsięwzięcia realizowane w ramach Ochrony Ziemi dla
priorytetowych programów w zakresie:
redukcji ilości składowanych odpadów poprzez uzupełnianie i
rozbudowę systemów służących ich zagospodarowaniu,
zamykania i rekultywacji składowisk odpadów
innych niż niebezpieczne i obojętne, niespełniających
wymogów obowiązującego prawa,
likwidacji mogilników zawierających przeterminowane środki
ochrony roślin,
usuwania i unieszkodliwiania PCB i PCT,
wsparcia zbierania i demontażu pojazdów wycofanych z
eksploatacji oraz gospodarowanie odpadami powstałymi w
wyniku demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji.
wsparcia gospodarowania odpadami zużytego sprzętu
elektrycznego i elektronicznego oraz edukacji ekologicznej i
rozwoju technologii w tych dziedzinach.
wsparcia gospodarowania odpadami opakowaniowymi i
poużytkowymi oraz edukacji ekologicznej i rozwoju technologii
w tych dziedzinach.
wparcia gospodarowania substancjami kontrolowanymi oraz
edukacji ekologicznej i rozwoju technologii w tych dziedzinach,
125
Dotacje:
Minimalna wysokość dotacji jest
określona w kryteriach wyboru
przedsięwzięć priorytetowych.
O dofinansowanie ze środków
Narodowego Funduszu mogą
ubiegać
się
podmioty
podejmujące
realizację
przedsięwzięć
służących
ochronie
środowiska
i gospodarce
wodnej
oraz
wojewódzkie fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej
w
celu
finansowania
przedsięwzięć
określonych
w ustawie
Pożyczki:
nie może przekroczyć 80% kosztów
przedsięwzięcia.
W razie finansowania przedsięwzięcia
jednocześnie ze środków Narodowego
Funduszu
i
z
niepodlegających
zwrotowi środków zagranicznych,
wysokość dofinansowania nie może
przekroczyć 80% różnicy pomiędzy
planowanymi kosztami inwestycyjnymi
przedsięwzięcia a dofinansowaniem ze
środków zagranicznych.
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
związanym z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów,
wsparcia gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, w tym
niebezpiecznymi odpadami medycznymi i weterynaryjnymi,
związanym z realizacją rządowego „Programu usuwania azbestu
i wyrobów zawierających azbest”,
zmierzającym do zmniejszenia uciążliwości wynikających z
wydobywania kopalin i ich wzbogacania oraz ograniczenia
negatywnego oddziaływania na środowisko procesów likwidacji
zakładów górniczych oraz prac badawczych dla rozpoznania
zasobów wód zaliczanych do kopalin.

przedsięwzięcia realizowane w ramach Ochrony Powietrza dla
priorytetowych programów:
 w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów
wysokosprawnej kogeneracji,
 w zakresie ograniczania emisji lotnych związków
organicznych,
 służących poprawie jakości paliw i technologii silnikowych
oraz biopaliw i biokomponentów.
 służących wdrażaniu technologii zapewniających czystszą i
energooszczędną produkcje oraz oszczędność surowców
naturalnych i energii
 w zakresie oszczędzania energii.
 finansowania
funkcjonowania
systemu
handlu
uprawnieniami do emisji, w
 tym prowadzenie Krajowego Rejestru Uprawnień do
Emisji i realizacja zadań Krajowego Administratora
Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji oraz zadań
dotyczących monitorowania wielkości emisji substancji
objętych tym systemem,
 związanych z opracowaniem, zgodnie z art. 89-91 ustawy,
programów ochrony powietrza i planów działania,
 w zakresie ograniczenia emisji z procesów energetycznego
spalania paliw.
przedsięwzięcia realizowane w ramach Edukacji Ekologicznej i Ochrony
Przyrody dla priorytetowych programów,
wspierania edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, w tym
gospodarki wodnej oraz profilaktyki zdrowotnej dzieci i
młodzieży z obszarów, na których występują przekroczenia
standardów jakości środowiska,
wspierania działalności pozarządowych organizacji
-
126
Beneficjenci
Wysokość dofinansowania
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
ekologicznych,
służących ochronie przyrody i krajobrazu,
służących ochronie i zrównoważonemu rozwojowi lasów
programy zgłoszone przez Ministra Środowiska, Prezesa Krajowego
Zarządu Gospodarki Wodnej, Głównego Geologa Kraju i Głównego
Inspektora Ochrony Środowiska oraz Ministra Infrastruktury oraz zgodnie
z zawartymi Porozumieniami dla przedsięwzięć:
budowy zbiorników wodnych i obiektów hydrotechnicznych,
w zakresie poznania budowy geologicznej kraju oraz
gospodarki zasobami złóż kopalin i wód podziemnych.
wspierania działalności badawczej i eksperckiej na rzecz
ochrony środowiska.
wspierania działalności badawczej i eksperckiej na rzecz
gospodarki wodnej,
wspierania działalności służby hydrometeorologicznej,
wspierania działalności w zakresie monitoringu środowiska,
których realizacja jest konieczna ze względu na dostosowanie
do obowiązujących przepisów,
związanych z wypełnianiem zobowiązań Polski wynikających z
umów, porozumień i konwencji międzynarodowych,
w zakresie zarządzania zasobami i przeciwdziałania
zagrożeniom środowiska,
których realizacja wynika z nagłych sytuacji zagrażających
środowisku,
realizacji zadań doraźnych,
wspierania ekologicznych form transportu oraz ochrony
środowiska w żegludze śródlądowej w ramach Funduszu
Żeglugowego.
 przedsięwzięcia określone w § 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Środowiska w sprawie szczegółowych zasad i kryteriów
gospodarowania środkami z opłat produktowych.
127
Beneficjenci
Wysokość dofinansowania
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
pożyczki, częściowe umorzenie udzielonej pożyczki, dotacje, dopłaty do
oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek
Wojewódzki Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej
we Wrocławiu
ul. Jastrzębia 24
53-148 Wrocław
tel. (71) 333 09 30, 333 09 40
fax (71) 332 37 76
e-mail: [email protected]
www. fos.wroc.pl
Pożyczki przyznawane są m.in. na:

zadania z zakresu termomodernizacji (obejmujące ocieplenie
budynków, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej),
wodociągowania i zakup specjalistycznych samochodów do
transportu odpadów,

wykonanie dokumentacji dla inwestycji:
 studium wykonalności,
 raport oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko,
 projekt budowlany (w przypadku gdy jest on wymagalny
na etapie przygotowania aplikacji) w zakresie wymaganym
przez aplikację
zgodnych z:
 planem zagospodarowania przestrzennego,
 dla których zostały wydane warunki zabudowy i
zagospodarowania terenu lub ustalenia lokalizacji celu
publicznego,
 wynikające z wieloletnich planów inwestycyjnych
Beneficjenci
Pożyczki:
 jednostki samorządu
terytorialnego, ich związki i
ich stowarzyszenia,
 przedsiębiorców w
rozumieniu ustawy z dnia 2
lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej (t.j.
Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz.
1095 z późn. zm.),
 osoby prawne,
Wysokość dofinansowania
Pożyczki:
Pożyczka na realizację zadań
inwestycyjnych i nieinwestycyjnych –
do 75% wartości zadania w przypadku
dofinansowania tylko w formie
pożyczki
Przy
wspomaganiu
środkami
Wojewódzkiego
Funduszu
przedsięwzięć finansowanych
jednocześnie
z
niepodlegających
zwrotowi
środków
zagranicznych
wysokość udzielanej pomocy nie może
przekroczyć 80% różnicy pomiędzy
planowanymi kosztami realizacji
przedsięwzięcia a dofinansowaniem ze
środków zagranicznych.
Zadania realizowane z udziałem
środków
zagranicznych
niepodlegających
zwrotowi,
w
przypadku gdy wielkość tej pomocy
łącznie z uzupełniającą dotacją z
budżetu państwa jest wyższa od 50%
kosztów całego przedsięwzięcia, mogą
być
wspomagane
środkami
Wojewódzkiego Funduszu wyłącznie w
formie pożyczki
Nakłady na wykonanie dokumentacji
niezbędnych do pozyskania środków z
funduszy unijnych kierowanych do
sektora ochrony środowiska mogą być
dofinansowane w wysokości do 50%
ich kosztów.
W przypadku łączenia powyższych
form dofinansowania (dotacja i
pożyczka) wysokość dofinansowania
wynosi: do 25% wartości zadania w
128
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
Beneficjenci
Wysokość dofinansowania
formie dotacji i do 75% wartości
zadania w formie pożyczki, przy czym
wysokość pożyczki nie może być niższa
niż wysokość dotacji.
Dotacje udzielane są na:
 zadania w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej
realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego i ich związków
oraz ich stowarzyszeń, jednostki sfery budżetowej oraz inne jednostki
organizacyjne prowadzące działalność w zakresie ochrony zdrowia,
profilaktyki zdrowotnej, pomocy społecznej, oświaty i kultury,
 zadania z zakresu ochrony przyrody, monitoringu środowiska,
zapobiegania lub likwidacji skutków poważnych awarii, profilaktyki
zdrowotnej dzieci i młodzieży, z obszarów o przekroczonych
standardach środowiska oraz realizowane w ramach porozumień
zawieranych z administratorami cieków przedsięwzięcia z zakresu
gospodarki wodnej,
Fundusz, przeznaczając środki, kieruje się Polityką ekologiczną państwa,
Strategią Województwa Dolnośląskiego oraz kryteriami wyboru
przedsięwzięć, listą przedsięwzięć priorytetowych Funduszu i zasadami
uchwalonymi przez Radę Nadzorczą Wojewódzkiego Funduszu.
Regionalny Program Operacyjny dla
Województwa Dolnośląskiego na lata
2007-2013
Urząd Marszałkowski Województwa
Dolnośląskiego
Departament Regionalnego Programu
Operacyjnego
Wybrzeże Juliusza Słowackiego 12-14
50-411 Wrocław
tel. (71) 776 91 20, 776 91 42
Zgodnie z Listą przedsięwzięć priorytetowych WFOŚiGW we Wrocławiu
planowanych do dofinansowania w 2009 r. priorytetowo traktowane będą
zadania ujęte w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko oraz
zadania Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa
Dolnośląskiego na lata 2007-2013, których zakres odpowiada działalności
statutowej Funduszu.
dotacje rozwojowe
Dla zagadnień związanych z ochroną środowiska najistotniejsze znaczenie
mają priorytety:
Priorytet 1. Wzrost konkurencyjności dolnośląskich przedsiębiorstw
(„Przedsiębiorstwa i Innowacyjność)
Działanie 1.1.f - Dotacje inwestycyjne dostosowujące MSP (z
wyłączeniem
mikroprzedsiębiorstw
prowadzących
działalność gospodarczą do 2 lat) do wymogów
wynikających z prawa krajowego i wspólnotowego w
zakresie ochrony środowiska oraz projekty w zakresie
129
Dotacje:
 jednostki samorządu
terytorialnego i ich związków
oraz ich stowarzyszeń
 jednostki budżetu państwa
 publiczne zakłady opieki
zdrowotnej
 nieprowadzące działalności
gospodarczej stowarzyszenia,
związki wyznaniowe,
fundacje, inne jednostki o
charakterze opiekuńczo –
wychowawczym, kultury
fizycznej, oświatowym,
kulturalnym i badawczym
 osoby prawne,





jednostki samorządu
terytorialnego, ich związki
i stowarzyszenia;
przedsiębiorcy;
organizacje pozarządowe;
kościoły i związki
wyznaniowe oraz osoby
prawne kościołów
i związków wyznaniowych
PGL Lasy Państwowe i jego
Dotacje:
Standardowo wynoszą do 25% wartości
zadania, ale w uzasadnionych
przypadkach poziom ten może być
wyższy.
W formie dotacji do 50% mogą być
dofinansowywane zadania z zakresu:
ochrony przyrody, monitoringu
środowiska, zapobiegania lub likwidacji
skutków poważnych awarii, profilaktyki
zdrowotnej dzieci i młodzieży z
obszarów o przekroczonych
standardach środowiska oraz
realizowane w ramach porozumień
zawieranych z administratorami cieków
przedsięwzięcia z zakresu
gospodarki wodnej
Szczegółowy poziom dofinansowania
określony został w Ramowym Planie
Realizacji Regionalnego Programu
Operacyjnego dla Województwa
Dolnośląskiego na lata 2007-2013
w okresie 2009-2011 przyjetym przez
Zarząd Województwa Dolnoslaskiego
Uchwałą Nr 2250/III/08 z dnia
15.12.2008 r.
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
zwiększenia efektywności energetycznej
fax (710 776 95 82
www.rpo.dolnyslask.pl
Beneficjenci
Wysokość dofinansowania
jednostki organizacyjne
Rozwój infrastruktury drogowej na Dolnym Śląsku
(„Transport”)
Działanie 3.3 Transport miejski i podmiejski
Priorytet 3.
Poprawa
stanu
środowiska
naturalnego
oraz
bezpieczeństwa ekologicznego i przeciwpowodziowego
Dolnego Śląska.
Priorytet 5. Regionalna
infrastruktura
energetyczna
przyjazna
środowisku.
Priorytet 6. Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego
i kulturowego Dolnego Śląska.
Dopłaty, kredyty.
Priorytet 4.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa w Warszawie
Al. Jana Pawła II 70
00-175 Warszawa
tel. 0 800 38 00 84, (022) 318 42 20,
fax 318 53 30
e-mail: [email protected]
www.arimr.gov.pl
Program dopłat dla branży utylizacyjnej w zakresie zbierania, transportu i
przetwarzania padłego bydła, owiec, kóz i świń oraz transportu i spalania
mączki.
Pomoc finansowa przeznaczona
dla producentów rolnych i
polega na dofinansowaniu
kosztów zbioru, transportu i
utylizacji padłych zwierząt
gospodarskich obejmujących
bydło, owce, kozy, świnie i
konie. Środki przekazywane
będą podmiotom zajmującym
się przetwarzaniem zwłok i nie
wprowadzaniem produktów z
nich otrzymanym do dalszego
obrotu.
Wysokość pomocy nie może
przekroczyć:
• 100% kosztów zbioru i transportu ww.
gatunków zwierząt;
• 100% kosztów utylizacji padłego
bydła mającego, co najmniej 24
miesiące życia lub owiec lub kóz
mających, co najmniej 12 miesięcy
życia;
• 75% kosztów utylizacji padłego bydła
poniżej 24 miesiąca życia owiec i kóz
poniżej 12 miesiąca życia lub świń, lub
koni.
Dopłaty do upraw roślin energetycznych
Dopłaty przysługują
producentom rolnym, którzy:
uprawiają rośliny energetyczne
przeznaczone do przetworzenia
na produkty energetyczne i
zawierają umowy na dostawy
surowców energetycznych z
zatwierdzonym podmiotem
skupującym lub zatwierdzoną
pierwszą jednostką przetwórczą
lub uprawiane rośliny
Wysokość płatności do upraw roślin
energetycznych wynosi maksymalnie
45 Euro/ha.
130
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
Beneficjenci
Wysokość dofinansowania
energetyczne wykorzystują lub
przetwarzają w gospodarstwie
na cele energetyczne.
Grunty rolne, na które rolnik
ubiega się o przyznanie
płatności do upraw roślin
energetycznych, muszą być
utrzymywane w dobrej kulturze
rolnej przy zachowaniu
wymogów ochrony środowiska
(zgodnie z normami).
Refundacja części poniesionych kosztów kwalifikowanych na realizację
zadań inwestycyjnych w ramach działania 121 „Programu Rozwoju
Obszarów Wiejskich”
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi
Polskiej (European Fund For The
Development Of Polish Villages
Counterpart Fund)
Al. Reymonta 12A
01-842 Warszawa
osoby fizyczne, osoby prawne,
wspólnicy spółek cywilnych,
spółki osobowe prawa
handlowego
Poziom pomocy zawiera się w
granicach 40% kosztów
kwalifikowanych (poziom
podstawowy), który może zostać
zwiększony do poziomu 75% dla osób
fizycznych i 60% w przypadku
wspólników spółek cywilnych.
Szczegółowe informacje znajdują się na
stronie internetowej: www.armir.gov.pl
Refundacja części poniesionych kosztów kwalifikowanych na realizację
zadań inwestycyjnych w ramach działania 311 „Programu Rozwoju
Obszarów Wiejskich”
rolnik lub jego domownik w
rozumieniu przepisów
o ubezpieczeniu społecznym
rolników, lub małżonek tego
rolnika
Obecnie Fundusz realizuje dziewięć preferencyjnych linii kredytowych
m.in.:
 kredyty na inwestycje w zakresie budowy, modernizacji i remontu
dróg publicznych gminnych i powiatowych, leżących na terenach
wiejskich (wsie i małe miasta do 20 tys. mieszkańców),
jednostki samorządu
terytorialnego szczebla
gminnego i powiatowego,
realizujące inwestycje na
terenach wiejskich
Maksymalny poziom pomocy
finansowej może wynosić 50% kosztów
kwalifikowanych. Pomoc przyznaje się
i wypłaca do wysokości limitu, który w
okresie realizacji
Programu wynosi maksymalnie 100 tys.
zł na jednego beneficjenta. Uwzględnia
się przy tym sumę kwot pomocy
wypłaconej w ramach operacji
zrealizowanych i kwot pomocy
przyznanej w ramach operacji
niezakończonych
Kredyty (w zakresie budowy,
modernizacji i remontu dróg) mogą być
udzielane do wysokości 80% wartości
kosztorysowej zadania inwestycyjnego
brutto, jednakże maksymalna
jednostkowa kwota kredytu nie może
131
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
tel. (022) 663 75 01, 639 87 63,
639 81 25, 639 81 26
fax 663 17 29, 639 87 64
e-mail: [email protected]
www.efrwp.com.pl
Fundacja Wspomagania Wsi
(Rural Development Foundation)
ul. Bellottiego 1
01-022 Warszawa
tel. (022) 6362575, fax 6366270
e-mail: [email protected]
www.fww.org.pl
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

kredyty na inwestycje z zakresu zbiorowego zaopatrzenia wsi w
wodę, zlokalizowane zlokalizowane na terenach wiejskich,
rozumianych jako tereny rolne, leśne i inne otwarte osiedla wiejskie i
małe miasta do 20 tys. mieszkańców, obejmujące:
 budowę lub przebudowę sieci wodociągowych
 budowę lub przebudowę stacji wodociagowych
 inwestycje wymienione powyżej, realizowane łącznie,
pożyczki,
mikropożyczki
Celem działania Fundacji jest wspieranie inicjatyw
gospodarczych i społecznych mieszkańców wsi i
małych miast związanych z poprawą stanu
infrastruktury obszarów wiejskich. Zadania w
zakresie ochrony środowiska mogą być
finansowane w ramach programu Małe elektrownie
wodne w Polsce.
 Program Małe Elektrownie Wodne w Polsce
stawia sobie za cel odtworzenie
zdewastowanych jazów, zapór, młynów i
innych obiektów rzecznych (pożyczki),
132
Beneficjenci
jednostki samorządu
terytorialnego szczebla
gminnego i powiatowego oraz
ich związki i porozumienia;
spółki handlowe, o których
mowa w art. 1 § 2 ustawy z 15
września 2000 r. Kodeks spółek
handlowych; inne osoby prawne
oraz jednostki organizacyjne nie
posiadające osobowości
prawnej, lecz posiadające
zdolność prawną
pożyczki: osoby fizyczne, spółki
osób fizycznych, instytucje
kościelne, gminy.
mikropożyczki: osoby fizyczne
zamieszkałe na wsi lub w
miastach do 20.000
mieszkańców,
Wysokość dofinansowania
przekroczyć 500 tys. zł. Kredyt może
być przyznany tylko w przypadku, gdy
inwestor posiada, z uwzględnieniem
ewentualnego kredytu Fundacji, pełne,
udokumentowane pokrycie finansowe
zadania inwestycyjnego. W przypadku
realizacji przedsięwzięć/inwestycji
objętych dofinansowaniem ze środków
Unii Europejskiej kredyt może być
udzielony do 100% wartości
kosztorysowej brutto inwestycji.
Kredyty (zakresu zbiorowego
zaopatrzenia wsi w wodę) mogą być
udzielane do wysokości 80% wartości
kosztorysowej zadania inwestycyjnego
brutto, jednakże maksymalna
jednostkowa kwota kredytu nie może
przekroczyć 500 tys. zł. Kredyt może
być przyznany tylko w przypadku, gdy
inwestor posiada, z uwzględnieniem
ewentualnego kredytu Fundacji, pełne,
udokumentowane pokrycie finansowe
zadania inwestycyjnego. W przypadku
realizacji przedsięwzięć/inwestycji
objętych dofinansowaniem ze środków
Unii Europejskiej kredyt może być
udzielony do 100% wartości
kosztorysowej brutto inwestycji.
Wysokość pożyczki nie może
przekroczyć 50% wartości nakładów
inwestycyjnych lub 200 000 PLN
Maksymalna wysokość mikropożyczki
nie może przekroczyć kwoty 10.000,00
złotych, dla osób po raz pierwszy
korzystających ze środków Funduszu,
przy kolejnych pożyczkach
maksymalna kwota pożyczki może być
zwiększona do 15.000,00 złotych, pod
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
Beneficjenci

Program Operacyjny Infrastruktura
i Środowisko
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
Departament Koordynacji Programów
Infrastrukturalnych
ul. Wspólna 2/4, 00-926 Warszawa
tel. 022 461 39 36
fax 022 461 32 60
e-mail: [email protected]
oraz instalowania kolektorów słonecznych
(mikropozyczki).
Instytucją Zarządzającą Programem Operacyjnym Infrastruktura
i Środowisko jest Minister Rozwoju Regionalnego, który wykonuje swoje
funkcje przy pomocy Departamentu Koordynacji Programów
Infrastrukturalnych w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Instytucja
Zarządzająca przekazała realizację części swoich zadań Instytucjom
Pośredniczącym, tj. ministrom właściwym. Instytucjami
odpowiedzialnymi za wdrażanie poszczególnych priorytetów Programu
Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (Instytucjami
Pośredniczącymi) są:
 Ministerstwo Środowiska (priorytety I-V);
 Ministerstwo Infrastruktury (priorytety VI-VIII);
 Ministerstwo Gospodarki (priorytety IX-X);
 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (priorytet XI);
 Ministerstwo Zdrowia (priorytet XII);
 Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (priorytet XIII).
W ramach programu realizowanych będzie 15 priorytetów:
1. Gospodarka wodno-ściekowa – 3 275,2 mln euro (w tym 2 783,9 mln
euro z FS);
2. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi – 1,430,3 mln
euro (w tym 1,215,7 mln euro z FS);
3. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska –
655,0 mln euro (w tym 556,8 mln euro z FS);
4. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów
ochrony środowiska – 667,0 mln euro (w tym 200,0 mln euro z
EFRR);
5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych – 105,6 mln
euro (w tym 89,9 mln euro z EFRR);
6. Drogowa i lotnicza sieć TEN-T – 10 548,3 mln euro (w tym 8 802,4
mln euro z FS);
7. Transport przyjazny środowisku – 12 062,0 mln euro (w tym 7 676,0
mln euro z FS);
8. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe – 3 465,3
mln euro (w tym 2 945,5 mln euro z EFRR);
9. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność
energetyczna – 1 403,0 mln euro (w tym 748,0 mln euro z FS);
10. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii
– 1 693,2 mln euro (w tym 974,3 mln euro z EFRR);
133
Wysokość dofinansowania
warunkiem terminowej spłaty
poprzedniej pożyczki
Jednostki samorządu
terytorialnego i ich związki,
Administracja rządowa,
Przedsiębiorcy,
Inspekcje i straże w zakresie
ochrony środowiska,
Jednostki naukowe, szkoły
wyższe,
Instytucje kultury,
Zakłady opieki zdrowotnej,
Partnerstwa publiczno –
prywatne,
Organizacje pozarządowe,
Kościoły i związki wyznaniowe
Zasady kwalifikowania wydatków
w ramach PO Infrastruktura i
Środowisko są określone w
„Wytycznych w zakresie
kwalifikowania wydatków w ramach
POIiŚ”, wydanych przez instytucję
zarządzającą POIiŚ (MRR), które są
dostępne na stronie internetowej pod
adresem www.mrr.gov.pl oraz
www.pois.gov.pl. Wytyczne te są
spójne z dokumentem określającym
ogólne zasady dotyczące
kwalifikowania wydatków w ramach
funduszy strukturalnych i Funduszu
Spójności pn. „Krajowe wytyczne
dotyczące kwalifikowania wydatków w
ramach funduszy strukturalnych i
Funduszu Spójności”, który został
wydany przez instytucję koordynującą
NSRO (MRR).
W przypadku projektów, dla których
dofinansowanie stanowi pomoc
publiczną, program pomocowy może
zawierać bardziej restrykcyjne zasady
dotyczące kwalifikowania wydatków
niż określone w wyżej wymienionych
wytycznych MRR.
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
Beneficjenci
Wysokość dofinansowania
 fundacje i stowarzyszenia,
 organizacje założone przez
kościoły i/lub związki
wyznaniowe,
 partnerzy społeczni (np.
organizacje pracodawców i
pracobiorców),
 inne organizacje
pozarządowe
charakteryzujące się
odrębnym statusem prawnym
działające dla pożytku
Wysokość udzielanego dofinansowania:
 Maksymalna wartość
dofinansowania wynosi 90%
kosztów kwalifikowalnych
projektu.
 Minimalna wartość dofinansowania
na jeden projekt, o jakie można się
ubiegać wynosi 5 000euro.
 Maksymalna wartość
dofinansowania na jeden projekt, o
jakie można się ubiegać wynosi 250
000 euro.
11. Kultura i dziedzictwo kulturowe – 576,4 mln euro (w tym 490,0 mln
euro z EFRR);
12. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony
zdrowia – 411,8 mln euro (w tym 350,0 mln euro z EFRR);
13. Infrastruktura szkolnictwa wyższego – 588,2 mln euro (w tym 500,0
mln euro z EFRR);
14. Pomoc techniczna - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego –
220,9 mln euro (w tym 187,8 mln euro z EFRR);
15. Pomoc techniczna - Fundusz Spójności – 462,9 mln euro (w tym
393,5 mln euro z FS).
Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację
Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013
wyniesie 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld
euro, zaś wkład krajowy – 9,7 mln euro.
Podział środków UE dostępnych w ramach Programu Operacyjnego
Infrastruktura i Środowisko pomiędzy poszczególne sektory przedstawia
się następująco:
 środowisko – 4,8 mld euro;
 transport – 19,4 mld euro;
 energetyka – 1,7 mld euro;
 kultura – 490,0 mln euro;
 zdrowie – 350,0 mln euro;
 szkolnictwo wyższe – 500,0 mln euro.
W ramach POIiŚ udzielane są dotacje.
Norweski Mechanizm Finansowy i
Mechanizm Finansowego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego
(EOG)
Krajowy Punkt Kontaktowy:
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
Departament Programów Pomocowych i
Pomocy Technicznej
ul. Wspólna 2-4
00-526 Warszawa
tel.(022) 461 39 18,
fax: (022) 461 33 21
e-mail: [email protected]
Fundusz dla Organizacji Pozarządowych
II Priorytet: Ochrona środowiska i zrównoważony rozwój
Wdrażanie projektów dotyczących następujących obszarów
tematycznych:
 A. Działania edukacyjne i informacyjne na rzecz ochrony środowiska
 B. Ochrona dziedzictwa naturalnego
 C. Wdrażanie przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska
 D. Działania na rzecz partnerstwa dla efektywności ekologicznej
 E. Działania na rzecz poprawy świadomości społecznej
 F. Finansowe i instytucjonalne aspekty zrównoważonego rozwoju
 G. Proekologiczna restrukturyzacja rynku turystycznego
134
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
www.eog.gov.pl
Wysokość dofinansowania
publicznego
Kredyt na zakup
lub montaż
urządzeń
i wyrobów
służących ochronie
środowiska
Bank Ochrony Środowiska S.A.
Al. Jana Pawła II 12
00-950 Warszawa
tel. (022) 850 87 20, fax 850 88 91
infolinia 0-801-355-455
e-mail: [email protected]
www.bosbank.pl
Beneficjenci
Kredyty na
przedsięwzięcia
z zakresu
termomodernizacji
Przedmiotem kredytowania jest zakup lub montaż
urządzeń i wyrobów służących ochronie
środowiska
Przedsięwzięcia termomodernizacyjne, o których
mowa w ustawie o wspieraniu przedsięwzięć
termomodernizacyjnych, czyli ulepszenia,
w wyniku których następuje zmniejszenie:
 rocznego zapotrzebowania na energię
zużywaną na potrzeby ogrzewania i
podgrzewania wody użytkowej, dostarczaną do
budynków mieszkalnych i budynków
służących do wykonywania przez jednostki
samorządu terytorialnego zadań publicznych;
 co najmniej 10% – w budynkach, w których
modernizuje się jedynie system grzewczy;
 co najmniej 15% – w budynkach, w których
w latach 1985-2001 przeprowadzono
modernizację systemu grzewczego;
 co najmniej 25% – w pozostałych budynkach;
 co najmniej 25% rocznych strat energii
pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej
sieci ciepłowniczej, czyli:
135
wszyscy ubiegający się
 właściciele lub zarządcy
budynku, lokalnej sieci
ciepłowniczej lub lokalnego
źródła ciepła, niezależnie od
statusu prawnego, z
wyłączeniem jednostek
budżetowych i zakładów
budżetowych,
 jednostki samorządu
terytorialnego realizujące
przedsięwzięcie
termomodernizacyjne
w budynku stanowiącym ich
własność i wykorzystywanym
do wykonywania zadań
publicznych.
Maksymalna kwota kredytu – do 100%
kosztów zakupu i kosztów montażu,
przy czym koszty montażu mogą być
kredytowane w jednym z poniższych
przypadków:
 gdy sprzedawca, z którym Bank
podpisał porozumienie jest
jednocześnie wykonawcą,
 gdy wykonawca jest jednostką
autoryzowaną przez sprzedawcę,
z którym Bank podpisał
porozumienia,
 gdy Bank podpisał z wykonawcą
porozumienie dotyczące montażu
urządzeń i wyrobów zakupionych
wyłącznie na zasadach
obowiązujących dla niniejszego
produktu.
Termomodernizacja: Maksymalne
kwota kredytu – do 80% kosztów
zadania.
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
Beneficjenci
Wysokość dofinansowania
kotłowni lub węźle cieplnym, z których
nośnik ciepła jest dostarczany
bezpośrednio do instalacji ogrzewania i
ciepłej wody w budynku,
ciepłowni osiedlowej lub grupowym
wymienniku ciepła wraz z siecią
ciepłowniczą o mocy nominalnej do 11,6
MW, dostarczającej ciepło do budynku
lub lokalnej sieci ciepłowniczej, jeżeli
budynki, do których dostarczana jest z
tych sieci energia, spełniają wymagania
w zakresie oszczędności energii
określone odpowiednimi przepisami lub
zostały podjęte działania mające na celu
zmniejszenie zużycia energii
dostarczanej do tych budynków;
wykonanie przyłączy technicznych do
scentralizowanego źródła ciepła, w związku z
likwidacją lokalnego źródła ciepła,
prowadzące do zmniejszenia kosztów ciepła
dostarczanego do budynków o co najmniej
20% w stosunku rocznym;
całkowita lub częściowa zamiana źródeł
energii z konwencjonalnych na
niekonwencjonalne (w tym odnawialne),
realizowane zgodnie z projektem budowlanym
wykonanym na podstawie audytu
energetycznego.
-


Kredyty dla firm
realizujących
inwestycje
w formule
„Trzeciej strony”
Inwestycyjne przedsięwzięcia proekologiczne:
 których celem jest uzyskanie oszczędności
energii elektrycznej, energii cieplnej, zużycia
wody lub z tytułu zmniejszenia opłat za
gospodarcze korzystanie ze środowiska,
 służące składowaniu lub zagospodarowywaniu
odpadów, oczyszczaniu ścieków lub
uzdatnianiu wody i których efekty ekologiczne
w wyrazie finansowym zapewniają spłatę
kredytu.
136
Przedsiębiorcy, wprowadzający
nową technologię w obiektach
zamawiającego w celu
uzyskania zysków z
oszczędności lub opłat.
Maksymalna kwota kredytu – do 80%
kosztów zadania.
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Źródło finansowania
Formy dofinansowania,
warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji
Kredyty na
zbiorowe
zaopatrzenie w
wodę wsi i miast
do 20 tys.
mieszkańców
Przedmiot kredytowania:
 budowa lub przebudowa sieci i stacji
wodociągowej).
137
Beneficjenci
jednostki samorządu
terytorialnego szczebla
gminnego i powiatowego oraz
ich związki i porozumienia,
spółki handlowe, inne osoby
prawne oraz jednostki
organizacyjne, nie posiadające
osobowości prawnej, lecz
posiadające zdolność prawną.
Wysokość dofinansowania
maksymalna kwota kredytu - 500.000
PLN lecz nie więcej niż 80% wartości
kosztorysowej zadania (w przypadku
realizacji przedsięwzięć/inwestycji
objętych dofinansowaniem ze środków
UE kredyt, może być udzielony do
100% wartości kosztorysowej brutto
przedsięwzięcia/inwestycji)
Program ochrony środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Inne wybrane źródła finansowania:
Banki aktywnie wspomagające finansowanie ochrony środowiska:
 Bank Rozwoju Eksportu S.A.,
 Polski Bank Rozwoju S.A.,
 Bank Światowy,
 Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Fundusze inwestycyjne
Fundusze inwestycyjne stanowią nowy segment rynku finansowego ochrony środowiska. Wejście
ekologicznych funduszy inwestycyjnych na rynek finansowy ochrony środowiska może okazać się
kluczowe dla usprawnienia podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz integracji ochrony środowiska
z przedsięwzięciami o charakterze gospodarczym.
Ocena dostępności źródeł finansowania dla zadań wymienionych w Programie...
Zadania wyznaczone w Programie..... mają swoje odzwierciedlenie w priorytetach funduszy
ekologicznych. Istnieje realna szansa uzyskania wsparcia z tych źródeł. Z najważniejszych należy
wymienić zadania z zakresu gospodarki wodno – ściekowej, likwidację niskiej emisji, ochrony wód,
ochrony powietrza, ochrony przyrody i krajobrazu.
Pomoc z tych źródeł obejmuje przede wszystkim te dziedziny, w których standardy jakości
środowiska uzgodnione podczas negocjacji z Unią Europejską nie są dotrzymane. Dotyczy to przede
wszystkim gospodarki wodno – ściekowej.
W zakresie uzyskania kredytów bankowych duże szanse mają inwestycje z zakresu ochrony
atmosfery, a także wspierające rozwój odnawialnych źródeł energii (np. energia geotermalna,
kotłownie na biopaliwo, itp.).
9.2
Harmonogram rzeczowo – finansowy realizacji Programu…
W tabeli 38. przedstawione zostały niezbędne nakłady finansowe przewidziane do poniesienia na
realizację celów krótkookresowych (lata 2008-2011) sformułowanych w odniesieniu do
poszczególnych segmentów środowiska wyszczególnionych w rozdziale 6. niniejszego opracowania
(uwzględniono również cele związane z edukacją ekologiczną – rozdział 9. oraz cele związane
z gospodarką odpadami – zawarte w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami Województwa
Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015).
Oszacowania kosztów dla poszczególnych celów krótkoterminowych dokonano na podstawie: analizy
wydatków inwestycyjnych i pozainwestycyjnych poniesionych w latach ubiegłych, analizy wydatków
budżetu centralnego dla Województwa Dolnośląskiego oraz w oparciu o zapisy Wieloletniego
Programu Inwestycyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 i Krajowego
Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych.
I tak, z informacji zgromadzonych w Banku Danych Regionalnych wynika, że w 2007 roku nakłady
na środki trwałe służące ochronie środowiska na obszarze Województwa Dolnośląskiego kształtowały
się w następujący sposób:
138
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska wg kierunków
inwestowania w 2007 r.
Jednostka
Nakłady na:
Wysokość nakładów
miary
Środki trwałe służące gospodarce wodnej wg kierunków inwestowania
ogółem
tys. zł
283 737,3
ujęcia i doprowadzanie wody
tys. zł
115 136,1
budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody
tys. zł
65 354,8
zbiorniki i stopnie wodne
tys. zł
38 656,5
regulacja i zabudowa rzek i potoków
tys. zł
49 203,5
obwałowania przeciwpowodziowe
tys. zł
14 572,6
stacje pomp na zawałach i obszarach depresyjnych
tys. zł
813,8
Zmniejszenie hałasu i wibracji
ogółem
tys. zł
1 251,0
Ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazu
ogółem
tys. zł
883,7
Ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazu – ochrona i odbudowa gatunków i krajobrazu siedlisk
ochrona i odbudowa gatunków i krajobrazu siedlisk oraz
tys. zł
883,7
naturalnego i półnaturalnego krajobrazu
Ochronę powietrza atmosferycznego i klimatu
ogółem
tys. zł
47 513,8
zapobieganie zanieczyszczeniom razem
tys. zł
24 927,1
zapobieganie zanieczyszczeniom nowe techniki i technologie
tys. zł
13 728,8
spalania paliw
zapobieganie zanieczyszczeniom modernizacja kotłowni i
tys. zł
13 728,8
ciepłownictwa
Ochronę powietrza atmosferycznego i klimatu – redukacja zanieczyszczeń
ogółem
tys. zł
22 448,2
pyłowe
tys. zł
11 159,9
gazowe
tys. zł
6 258,3
Gospodarkę ściekową i ochronę wód
ogółem
tys. zł
348 005,0
sieć kanalizacyjna odprowadzająca ścieki
tys. zł
229 944,2
sieć kanalizacyjna odprowadzająca wody opadowe
tys. zł
33 363,2
oczyszczalnie ścieków przemysłowych
tys. zł
33 078,0
oczyszczalnie ścieków komunalnych
tys. zł
43 661,1
Źródło:
Bank Danych Regionalnych (www.stat.gov.pl)
Tabela 34
Poniżej przedstawiono źródła finansowania, z których pochodziły nakłady na środki trwałe służące
ochronie środowiska i gospodarce wodnej.
Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej wg
źródeł finansowania w 2007 r.
Nakłady na środki trwałe na:
Jednostka
Źródło finansowania
miary
ochronę środowiska
gospodarkę wodną
ogółem
tys. zł
539 337,0
283 737,3
środki własne
tys. zł
289 938,3
96 777,8
środki z budżetu centralnego
tys. zł
4 633,5
12 248,4
środki z budżetu województwa
tys. zł
7,0
52 040,6
środki z budżetu powiatu
tys. zł
407,0
środki z budżetu gminy
tys. zł
454,9
1 039,1
środki z zagranicy
tys. zł
91 884,3
45 758,3
fundusze ekologiczne
tys. zł
114 860,9
49 449,9
Tabela 35
139
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Nakłady na środki trwałe na:
Jednostka
miary
ochronę środowiska
gospodarkę wodną
kredyty i pożyczki krajowe
tys. zł
28 356,2
3 242,7
inne środki
tys. zł
8 794,9
23 180,5
Źródło:
Bank Danych Regionalnych (www.stat.gov.pl)
Źródło finansowania
Z zapisów WPI dla Województwa Dolnośląskiego wynika, że w latach 2007-2013 symulacja
zbiorczego zestawienia wydatków na poszczególne grupy zadań będzie kształtować się w następujący
sposób:
Tabela 36
Zbiorcze zestawienie wydatków na WPI
Łączne
wydatki na
zadania
priorytetowe
[tys. PLN]
Lp.
Grupa zadań
1
2
Drogi
wojewódzkie
Oświata
Kultura
Ochrona
zdrowia
Informatyzacja
Ochrona
środowiska
Pozostałe
OGÓŁEM
Źródło:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
3
Udział
Wydatki na
Struktura
wydatków
zadania
Struktura w
Wartość
w
własnych
finansowane z
budżecie
zadań
wydatkach
w
budżetu
Województwa
rezerwowych
ogółem
wydatkach
Województwa
[%]
[tys. PLN]
[%]
ogółem
[tys. PLN]
[%]
4
5
6
5/3
7
1 355 899,521
32,8
604 201
62,92
44,56
686 801
345 656,574
169 430,754
8,36
4,10
97 611
19 958
10,16
2,08
28,24
11,78
20 000
23 000
458 584,094
11,09
55 291
5,76
12,06
239 719
304 865,232
7,38
27 045
2,82
8,87
5 896
1 185 666,607
28,68
4 857
0,51
0,41
0,000
313 510,700
7,58
151 302
15,76
48,26
1 569
4 133 613,482
100,00
960 265
100,00
23,23
976 985
Wieloletni Program Inwestycyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 2013 realizowany przez Samorząd Województwa według stanu na 26 czerwca 2008 r.
- uchwała nr XXVIII/410/08 z dnia 26 czerwca 2008 r.; tekst jednolity
Ponieważ pierwszeństwo w realizacji będą miały zadania priorytetowe, w poniższej tabeli
przedstawiono koszty wdrożenia poszczególnych grup zadań z uwzględnieniem źródeł ich
finansowania.
Tabela 37
Grupa zadań
Zestawienie wydatków na zadania priorytetowe w WPI dla Województwa
Dolnośląskiego
Plan wydatków priorytetowych w latach 2007-2013 [tys. PLN]
w tym:
łączne
środki własne
fundusze unijne
nakłady
budżet
budżetu
inne
inwestycyjne
państwa
RPO
inne
województwa
Drogi
1 355 899,521
wojewódzkie
Oświata
345 656,574
Kultura
169 430,754
Ochrona
458 584,094
zdrowia
Informatyzacja
304 865,232
Ochrona
1 185 666,607
środowiska
604 201,396
329 974,355
351 315,284
8 718,961
61 689,525
97 610,913
19 957,900
101 001,701
50 935,100
20 282,332
74 389,315
65 803,956
15 066,775
60 957,672
9 081,664
55 291,435
131 132,252
81 485,567
28 772,147 161 902,693
27 044,854
243 070,550
11 941,802
4 857,107
93 957,065
140
0,000
22 808,026
792 164,499 286 232,115
8 455,821
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Grupa zadań
Pozostałe
Razem
Źródło:
Plan wydatków priorytetowych w latach 2007-2013 [tys. PLN]
w tym:
łączne
środki własne
fundusze unijne
nakłady
budżet
budżetu
inne
inwestycyjne
państwa
RPO
inne
województwa
313 510,700
151 301,838
138 758,862
23 450,000
0,000
0,000
4 133,613,482
960 265,443 1 088 829,885 1 355 028,799 404 593,954 324 895,401
Wieloletni Program Inwestycyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 2013 realizowany przez Samorząd Województwa według stanu na 26 czerwca 2008 r.
- uchwała nr XXVIII/410/08 z dnia 26 czerwca 2008 r.; tekst jednolity
Odwołując się z kolei do Projektu aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków
Komunalnych z dnia 1 stycznia 2009 r. należy stwierdzić, że nakłady inwestycyjne na działania objęte
przedmiotowym dokumentem i planowane do realizacji w latach 2007-2015 na obszarze
Województwa Dolnośląskiego oszacowane zostały na poziomie 6 393 352 900 PLN.
Mając powyższe na uwadze, szacunkowe koszty wdrożenia zapisów Wojewódzkiego Programu
Ochrony Środowiska... w poszczególnych segmentach środowiska będą kształtować się następująco:
141
Program ochrony środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Szacunkowe nakłady inwestycyjne przewidziane do poniesienia w latach 2008-2011 na realizację poszczególnych celów
krótkoterminowych
Szacunkowe
Cel strategiczny
Cel długoterminowy
Cele krótkoterminowe
Źródło finansowania
koszty
[tys. PLN]
Ochrona wód i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom wód
powiatowe i gminne fundusze ochrony
powierzchniowych i podziemnych ze źródeł
20 000,0
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
komunalnych, przemysłowych i rolniczych
Europejskiej, środki własne podmiotów
Dążenie do osiągnięcia
gospodarczych
właściwych standardów wód
Poprawa jakości wód
powierzchniowych
budżet państwa, środki własne samorządów,
powierzchniowych
i podziemnych pod względem
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
oraz ochrona jakości
Rozwój i modernizacja infrastruktury
jakościowym poprzez ich
powiatowe i gminne fundusze ochrony
i ilości wód
techniczno-inżynieryjnej w zakresie
6 393 352,9*
ochronę przed
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
podziemnych wraz z
wodociągów i kanalizacji
zanieczyszczeniami
Europejskiej, środki własne podmiotów
racjonalizacją ich
pochodzącymi ze źródeł,
gospodarczych
wykorzystania
komunalnych,
budżet państwa, środki własne samorządów,
przemysłowych i rolniczych
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
Zaspakajanie potrzeb mieszkańców
powiatowe i gminne fundusze ochrony
w zakresie dostarczania odpowiedniej jakości
15 000,0
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
i ilości wody pitnej
Europejskiej, środki własne podmiotów
gospodarczych
Jakość powietrza
budżet państwa, środki własne samorządów,
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
Utrzymanie wartości stężeń
powietrza pochodzących ze źródeł
powiatowe i gminne fundusze ochrony
54 915
poszczególnych
Trwała poprawa
komunalnych, szczególnie tzw. niskiej emisji środowiska i gospodarki wodnej, środki własne
zanieczyszczeń powietrza co
jakości powietrza
mieszkańców
najmniej na poziomie
atmosferycznego
określonym prawem lub
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń
poniżej tego poziomu.
powietrza pochodzących ze źródeł
środki własne podmiotów gospodarczych,
44 896
przemysłowych
Tabela 38
142
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel strategiczny
Trwała poprawa
jakości powietrza
atmosferycznego
Cel długoterminowy
Utrzymanie wartości stężeń
poszczególnych
zanieczyszczeń powietrza co
najmniej na poziomie
określonym prawem lub
poniżej tego poziomu.
Cele krótkoterminowe
Źródło finansowania
Szacunkowe
koszty
[tys. PLN]
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń
powietrza pochodzących ze źródeł
komunikacyjnych
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki własne
podmiotów gospodarczych
39 520
Wzmocnienie Systemu Oceny Jakości
Powietrza w województwie
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki własne
podmiotów gospodarczych
74 781
Hałas
Zmniejszenie
uciążliwości hałasu
dla mieszkańców
województwa
Poprawa klimatu
akustycznego na obszarach,
gdzie zostały przekroczone
wartości normatywne
Utrzymywanie natężenia
promieniowania
Ochrona przed
elektromagnetycznego
negatywnym
niejonizującego poniżej
oddziaływaniem pól
poziomów dopuszczalnych
elektromagnetycznych
lub co najwyżej na tym
samym poziomie
Ograniczenie występowania przekroczeń
normatywnych hałasu komunikacyjnego
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej
3 560
Ograniczanie występowania przekroczeń
środki własne podmiotów gospodarczych
normatywnych hałasu przemysłowego
Kontrola poziomu hałasu, zwłaszcza
budżet państwa, środki własne samorządów,
pochodzenia komunikacyjnego
środki własne podmiotów gospodarczych
Promieniowanie elektromagnetyczne
Ograniczanie oddziaływania promieniowania budżet państwa, środki własne podmiotów
elektromagnetycznego
gospodarczych
1 200,0
budżet państwa, środki własne samorządów,
środki własne podmiotów gospodarczych
400,0
Kontrola poziomu promieniowania
elektromagnetycznego
143
2 760
200,0
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel strategiczny
Cel długoterminowy
Źródło finansowania
Cele krótkoterminowe
Szacunkowe
koszty
[tys. PLN]
Poważne awarie i zagrożenia naturalne
Zapobieganie
poważnym awariom
przemysłowym i
zagrożeniom
naturalnym oraz
eliminacja i
minimalizacja
skutków w razie ich
wystąpienia
Zapobieganie
poważnym awariom
przemysłowym i
zagrożeniom
naturalnym oraz
eliminacja i
minimalizacja
skutków w razie ich
wystąpienia
Ograniczenie ryzyka
wystąpienia zagrożeń
środowiska spowodowanych
przez potencjalne źródła
awarii przemysłowych
i zagrożeń naturalnych dla
ochrony ludności przed ich
skutkami
Ograniczenie ryzyka
wystąpienia zagrożeń
środowiska spowodowanych
przez potencjalne źródła
awarii przemysłowych
i zagrożeń naturalnych dla
ochrony ludności przed ich
skutkami
Zapobieganie poważnym awariom i innym
zagrożeniom, mogącym mieć wpływ na
środowisko oraz zdrowie i życie
mieszkańców
Doskonalenie systemu zarządzania
kryzysowego w aspekcie ochrony
środowiska, oraz rozwój monitoringu
zagrożeń środowiska
Zapewnienie bezpiecznego transportu
materiałów niebezpiecznych
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej
5 600,0
budżet państwa, środki własne samorządów
2 200
budżet państwa, środki własne samorządów
800,0
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej
1 186,0
Ochrona, rozwój oraz uporządkowanie
systemu obszarów zielonych, w tym systemu
obszarów prawnie chronionych
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej
4 480
Ochrona i zwiększanie powierzchni terenów
zielonych, w tym obszarów leśnych
budżet państwa, środki własne samorządów
3 650
Prowadzenie racjonalnej polityki
przestrzennej uwzględniającej wartości
przyrodnicze
budżet państwa, środki własne samorządów
440,0
Podniesienie bezpieczeństwa
przeciwpowodziowego
Ochrona przyrody i krajobrazu
Zintegrowana, trwale
zrównoważona
ochrona zasobów
przyrody prowadzona
w ramach racjonalnej
polityki przestrzennej
Ukształtowanie spójnego
przestrzennie systemu
obszarów podlegających
ochronie prawnej oraz
pozostałych terenów zieleni
144
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel strategiczny
Cel długoterminowy
Cele krótkoterminowe
Źródło finansowania
Szacunkowe
koszty
[tys. PLN]
Ochrona gleb
Racjonalne
wykorzystanie
zasobów glebowych
zarówno pod
względem
ekologicznym jak i
ekonomicznym
Ochrona zasobów
złóż poprzez ich
racjonalne
wykorzystanie,
zahamowanie
nielegalnego
wydobycia kopalin
oraz rekultywacja
terenów
poeksploatacyjnych
Rekultywacja terenów zdegradowanych
Ochrona gleb przed
degradacją oraz rekultywacja
terenów zdegradowanych
i zdewastowanych
Racjonalne gospodarowanie
zasobami kopalin w zakresie
ich rozpoznania, wydobycia
i rekultywacji terenów
poeksploatacyjnych
Ochrona gleb użytkowanych rolniczo
Kontynuacja monitoringu środowiska
glebowego w województwie.
Ochrona zasobów kopalin
Minimalizacja presji wywieranej na
środowisko w procesie wykorzystania kopalin
Maksymalne wykorzystanie zasobów kopalin
w granicach udokumentowania
Ochrona złóż nieeksploatowanych poprzez
uwzględnienie ich w planach
zagospodarowania przestrzennego
Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych
budżet państwa, środki własne podmiotów
gospodarczych, środki własne samorządów
budżet państwa, środki własne samorządów
6 000,0
budżet państwa, środki własne samorządów
750,0
budżet państwa, środki własne podmiotów
gospodarczych, środki własne samorządów
budżet państwa, środki własne podmiotów
gospodarczych, środki własne samorządów
środki własne podmiotów gospodarczych, środki
własne samorządów
budżet państwa, środki własne podmiotów
gospodarczych, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej
2 900,0
1 200
600,0
200,0
4 000,0
Gospodarka odpadami***
Budowa
kompleksowego
systemu gospodarki
odpadami
Minimalizacja powstawania
odpadów poprzez
zastosowanie nowoczesnego
systemu gospodarowania
odpadami
Minimalizacja powstawania odpadów
w sektorze komunalnym
Minimalizacja powstawania odpadów
w sektorze gospodarczym
145
budżet państwa, środki własne podmiotów
gospodarczych, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej
środki własne samorządów, NFOŚiGW,
WFOŚiGW we Wrocławiu, powiatowe i gminne
fundusze ochrony środowiska i gospodarki
402 800439 200**
14 490
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Cel strategiczny
Cel długoterminowy
Cele krótkoterminowe
Minimalizacja powstawania odpadów oraz
prawidłowy system gospodarowania
w sektorze odpadów niebezpiecznych
Źródło finansowania
wodnej, środki Unii Europejskiej
budżet państwa, środki własne podmiotów
gospodarczych, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej
Szacunkowe
koszty
[tys. PLN]
7 470-7 670
Edukacja ekologiczna
Kontynuacja oraz rozwój edukacji na temat
ochrony środowiska w przedszkolach,
szkolnictwie wszystkich szczebli oraz dla
ogółu mieszkańców województwa.
Wzrost świadomości
ekologicznej
społeczeństwa
województwa,
kształtowanie postaw
proekologicznych
jego mieszkańców
oraz poczucia
odpowiedzialności za
jakość środowiska
Dalsze kształtowanie
prawidłowych wzorców
zachowań wszystkich grup
społeczeństwa w odniesieniu
do konkretnych sektorów
środowiska w ramach
podejmowanych inicjatyw
z zakresu edukacji
ekologicznej.
Rozwój oraz wspieranie finansowe
i merytoryczne różnorodnych form działań
z zakresu edukacji ekologicznej.
Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych
informacji na temat stanu środowiska
i działań na rzecz jego ochrony.
Rozwijanie międzyregionalnej współpracy
w zakresie edukacji ekologicznej.
*
**
***
koszty przewidziane do poniesienia w latach 2007-2015, zgodnie z zapisami KPOŚK
koszty na lata 2008-2015 w zależności od realizowanego wariantu
zgodnie z WPGO
146
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej, środki organizacji ekologicznych,
środki przedsiębiorców
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej, środki organizacji ekologicznych,
środki przedsiębiorców
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej
budżet państwa, środki własne samorządów,
NFOŚiGW, WFOŚiGW we Wrocławiu,
powiatowe i gminne fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej, środki Unii
Europejskiej
400,0
1 200
800,0
850,0
Program ochrony środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Odnosząc się do horyzontu czasowego lat 2008-2012 ocenia się, że nakłady na działania inwestycyjne
i pozainwestycyjne niezbędne do osiągnięcia celów krótkoterminowych określonych w niniejszym
dokumencie, będą wyglądały następująco:
- ochrona wód i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi 6 6428 352,9 tys. PLN*;
- ochrona powietrza atmosferycznego 214 112,0 tys. PLN;
- ochrona przed hałasem 7 520,0 tys. PLN;
- ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 600,0 tys. PLN;
- ochrona przed poważnymi awariami i zagrożeniami naturalnymi - 9 786,0 tys. PLN;
- ochrona przyrody i krajobrazu 8 570,0 tys. PLN;
- ochrona gleb 9 650,0 tys. PLN;
- ochrona zasobów kopalin 6 000,0 tys. PLN;
- edukacja ekologiczna 3 250,0 tys. PLN.
*
w przypadku ochrony wód i racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi określono koszty całkowite przewidziane
do poniesienia do roku 2015.
10.
ZARZĄDZANIE OCHRONĄ ŚRODOWISKA
Wdrożenie zapisów niniejszego Programu... zależy w dużej mierze od sprawności zarządzania
ochroną środowiska zarówno na szczeblu wojewódzkim, ale również powiatowym i gminnym.
W niniejszym rozdziale przedstawiono zasady i instrumenty zarządzania środowiskiem wynikające
z uprawnień administracji samorządowej, jednakże sprawność procesu wdrażania programu ochrony
środowiska zależeć będzie od włączenia się do jego realizacji także przedstawicieli różnych branż oraz
sfery życia gospodarczego i społecznego. Jako szczególny element wyróżniono Wojewódzki Program
Ochrony Środowiska, który będzie instrumentem koordynującym poszczególne działania w zakresie
ochrony środowiska na terenie Województwa Dolnośląskiego.
10.1
Instrumenty zarządzania środowiskiem
System zarządzania środowiskiem opierać się będzie na następujących zasadach:
 zanieczyszczający i użytkownik płaci,
 subsydiarności,
 przezorności,
 współodpowiedzialności,
 pomocniczości.
Poniżej w tabeli 39. przedstawiono główne charakterystykę poszczególnych typów instrumentów
zarządzania środowiskiem.
147
Program ochrony środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 39







Instrumenty zarządzania środowiskiem
Instrumenty prawne
decyzje reglamentacyjne –
pozwolenia: zintegrowane, na
wprowadzanie gazów lub pyłów do
powietrza, wytwarzanie odpadów,
wprowadzanie ścieków do wód lub do
ziemi,
decyzje na prowadzenie działalności w
zakresie gospodarki odpadami.
pozwolenia wodno-prawne na
szczególne korzystanie z wód,
wykonywanie urządzeń wodnych,
wykonywanie innych czynności i
robót, budowli, które mają znaczenie
w gospodarowaniu wodami lub
w korzystaniu z wód,
zezwolenia – koncesje wydane na
podstawie Prawa geologicznego i
górniczego,
uzgadnianie w zakresie przestrzegania
standardów ekologicznych decyzji o
warunkach zabudowy oraz
o pozwoleniu na budowę, rozbiórkę
obiektu budowlanego, decyzji
o pozwoleniu na zmianę sposobu
użytkowania obiektu budowlanego lub
jego części przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko,
cofnięcie lub ograniczenie zezwolenia
lub pozwolenia na korzystanie ze
środowiska,
decyzje naprawcze dotyczące zakresu i
sposobu usunięcia przez podmiot
korzystający ze środowiska przyczyn
negatywnego oddziaływania na
środowisko i przywrócenia środowiska
do stanu właściwego oraz
zobowiązujące do usunięcia uchybień,








Instrumenty finansowe
opłaty za korzystanie ze
środowiska – za wprowadzanie
gazów i pyłów do powietrza, za
wprowadzanie ścieków do wód
lub do ziemi, za pobór wód, za
składowanie odpadów,
administracyjne kary pieniężne
w zakresie przekroczeń
określonych limitów
w pozwoleniach, naruszenie
decyzji zatwierdzających
eksploatację składowiska
odpadów lub decyzji
określających miejsce i sposób
magazynowania odpadów,
odpowiedzialność cywilna w
zakresie szkód spowodowanych
oddziaływaniem na środowisko
kredyty, pożyczki i dotacje z
funduszy ochrony środowiska i
gospodarki wodnej oraz innych
funduszy oraz fundusze
strukturalne i Fundusz
Spójności,
pomoc publiczna w postaci
preferencyjnych pożyczek,
kredytów, dotacji, odroczeń
rozłożenia na raty itp.,
opłaty produktowe i
depozytowe,
budżety samorządów i Państwa,
środki własne przedsiębiorców
i mieszkańców.
148
Instrumenty społeczne
Instrumenty społeczne określone zostały
najdokładniej w Konwencji o dostępie do
informacji, udziale społeczeństwa w
podejmowaniu decyzji oraz o dostępie do
sprawiedliwości w sprawach dotyczących
środowiska, podpisanej w 1999 r. w Aarhus
(konwencja została ratyfikowana przez
Polskę, a jej tekst został ogłoszony w Dz. U.
Nr 78 z 2003 r.).
Art. 7 Konwencji nakazuje
zagwarantowanie udziału społeczeństwa w
przygotowaniu planów i programów
mających znaczenie dla środowiska, a więc
także gminnego programu ochrony
środowiska. Określa też podstawowe
obowiązki organów w zakresie zapewnienia
udziału społecznego:

ustalenia zakresu podmiotowego
konsultacji,

ustalenia rozsądnych norm
czasowych na poszczególne etapy
konsultacji,

przeprowadzenie konsultacji
odpowiednio wcześnie w toku
procedury decyzyjnej, gdy wszystkie
warianty są jeszcze możliwe, a udział
społeczeństwa może być skuteczny,

należyte uwzględnienie konsultacji
społecznych przy wydawaniu decyzji

edukacja ekologiczna, omówiona w
osobnym rozdziale,

współpraca i budowanie partnerstwa
(włączenie do realizacji programu jak
najszerszej liczby osób, system
szkoleń i dokształceń, współpraca
zadaniowa z poszczególnymi
sektorami gospodarki, współpraca z
Instrumenty strukturalne
Instrumenty strukturalne to głównie
opracowania o charakterze
strategicznym i planistycznym,
omówione szczegółowo w rozdziale
2. Dokumenty te określają główne
cele i kierunki działań w ramach
rozwoju gospodarczego,
społecznego i ochrony środowiska.
Wojewódzki Program ochrony
środowiska jest zgodny z zapisami
powyższych dokumentów.
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Instrumenty prawne
administracyjne kary pieniężne,
decyzje zezwalające na usuwanie
drzew i krzewów,

programy dostosowawcze dotyczące
przywracania standardów jakości
środowiska do stanu właściwego,

decyzje wstrzymujące oddanie do
użytku instalacji lub obiektu, a także
wstrzymujące użytkowanie instalacji
lub obiektu,

decyzje o zakazie produkcji, importu,
wprowadzania do obrotu.
Instrumentami prawnymi są również:

kontrole przestrzegania prawa ochrony
środowiska i zobowiązań
wynikających z decyzji,

oceny oddziaływania na środowisko,

raporty oddziaływania przedsięwzięcia
inwestycyjnego na środowisko,

miejscowe plany zagospodarowania
przestrzennego,

przeglądy ekologiczne,

monitoring środowiska,

składniki prawa miejscowego, w
szczególności dotyczące
gospodarowania środowiskiem
i zrównoważonego rozwoju.
Wymienione instrumenty prawne będą
stosowane przez Wojewodę Dolnośląskiego,
Marszałka Województwa Dolnośląskiego,
Wojewódzkiego Inspektora Ochrony
Środowiska, Dyrektora Regionalnego
Zarządu Gospodarki Wodnej oraz starostów,
wójtów, burmistrzów i prezydentów miast
zgodnie z kompetencjami wymienionych
organów.
Instrumenty finansowe




Realizacja Programu odbywać się będzie
149
Instrumenty społeczne
instytucjami finansowymi),
monitorowanie odczuć społecznych i
badania dotyczące udziału
społeczności lokalnej w działaniach
w zakresie zarządzania i poprawy
stanu środowiska,
upowszechnianie informacji o
środowisku.
Instrumenty strukturalne
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Instrumenty prawne
zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
według kompetencji organów zarządzających
środowiskiem. Zgodnie z nowym
prawodawstwem, kompetencje do wydawania
decyzji w zakresie ochrony środowiska
podzielono pomiędzy Starostę i Marszałka
(od 1 stycznia 2008 r.), przyjmując za
podstawowe kryterium skalę uciążliwości
danego podmiotu
Instrumenty społeczne
Instrumenty finansowe
W zakresie ochrony środowiska zadania
wykonują ponadto organy administracji nie
zespolonej. Dużą rolę w realizacji zadań na
rzecz ochrony środowiska pełnią instytucje
niepaństwowe: jednostki badawczo rozwojowe, agencje, fundacje, organizacje
gospodarcze i społeczne organizacje
ekologiczne.
150
Instrumenty strukturalne
Program ochrony środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
11.
11.1
SPOSÓB KONTROLI I DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU….
Opiniowanie projektu Programu…
Opiniowanie projektu Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska odbywa się na podstawie
przepisów Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska oraz w oparciu o przepisy
Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z
2008 r., Nr 199, poz. 1227).
11.2
Raport z realizacji Programu…
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (art. 18) organ wykonawczy
województwa ma obowiązek sporządzać co 2 lata raport z realizacji Wojewódzkiego Programu
Ochrony Środowiska i przedstawiać go sejmikowi województwa.
Raport z realizacji Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska powinien obejmować:

ocenę stopnia realizacji określonych w Programie celów i kierunków działań,

sprawozdanie z wykonanych zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych,

zgodność wykonanych zadań z harmonogramem prac,

sprawozdanie z realizacji harmonogramu finansowania założonych przedsięwzięć.

podsumowanie z wnioskami i ewentualną rekomendacją nowelizacji Programu.
Sprawozdanie może zawierać także informacje dotyczące zaistniałych zmian w aktach prawnych,
założeniach podstawowych, planach i programach wyższego rzędu, itp., co będzie powodować
konieczność weryfikacji Programu... i jego aktualizację.
11.3
Weryfikacja i aktualizacja Programu…
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wskazuje w art. 17, że opracowując
programy ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym należy uwzglednić
w odniesieniu do przedmiotowych dokumentów wymagania określone w art. 14 (dotyczą one
opracowywania Polityki ekologicznej państwa). Oznacza to, że podobnie jak Politykę ekologiczną
państwa, programy ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata.
Proces aktualizacji programu ochrony środowiska poprzedza weryfikacja dokumentu w celu oceny,
które części dokumentu wymagają aktualizacji i w jakim zakresie. Weryfikacji podlega cały Program,
tj. aktualny stan, wytyczone cele i działania, program krótko- i długoterminowy, określone zadania
i harmonogram ich realizacji.
Przy aktualizacji Programu niezbędna będzie weryfikacja danych wyjściowych przyjętych przy
opracowywaniu dokumentu poprzez:
 udoskonalenie lub wprowadzenie nowej metodyki szacowania,
 ewentualnie: zamianę danych szacowanych przez dane pomierzone,
 uzupełnienie o dane uprzednio niedostępne lub nieuwzględnione, w szczególności w oparciu
o informacje pozyskane drogą monitoringu i kontroli.
151
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
11.4
Monitoring stanu środowiska oraz realizacji Programu…
Przebieg realizacji Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska… musi być systematycznie
kontrolowany (monitorowany). Za wdrożenie systemu przedstawionego w Wojewódzkim Programie
Ochrony Środowiska odpowiada Marszałek Województwa Dolnośląskiego, który jest jednocześnie
zobowiązany do opracowania oraz wdrożenia systemu monitoringu. Monitoring ten ma istotne
znaczenie informacyjne. Monitorowanie realizacji Programu... umożliwi ocenę prawidłowości i
efektywności działań oraz szybkie i elastyczne reagowanie na zmiany. Dotyczy to zarówno działań
bieżących, jak i okresowo dokonywanych ocen i aktualizacji celów i priorytetów.
Monitoring spełnia ponadto następujące funkcje:
1. demonstruje i ocenia wdrażanie Programu..... w województwie,
2. umożliwia ocenę dynamiki i kierunków zmian poszczególnych parametrów,
3. określa problemy w osiąganiu celów założonych w Programie...,
4. wykazuje na stopień wykorzystania funduszy przeznaczonych na wdrażanie Programu...,
5. reguluje działalność podmiotów gospodarczych, tj. ułatwia funkcjonowanie systemu wydawania
pozwoleń, decyzji i egzekucji.
System monitoringu realizacji Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska.... składa się z
podstawowych elementów:
1. monitoring jakości środowiska, w tym inspekcje i egzekucje leżące w zakresie zadań WIOŚ
i innych instytucji;
2. monitoring polityki środowiskowej - wdrażania zapisów Programu..., a także jego przygotowania,
oceny i aktualizacji;
3. monitoring społeczny (odczucia i skutki).
Monitoring społeczny realizowany jest poprzez umożliwienie społeczeństwu pełnego dostępu do
danych o środowisku i jego ochronie oraz poprzez przyjmowanie opinii i wniosków odnośnie stanu
środowiska, jak też działań koniecznych do osiągnięcia poprawy jego stanu.
Wyniki monitoringu umożliwią ocenę czy i w jakim stopniu założone w Programie... działania są
realizowane i skutkują osiąganiem przewidzianych efektów będących wyrazem wymiernej poprawy
stanu środowiska. Monitoring umożliwi także dokonywanie ewentualnej korekty założonych celów
i działań w kierunku osiągnięcia lepszej efektywności ich wdrażania.
Monitoring prowadzonej polityki ochrony środowiska oznacza, że wdrażanie Programu... będzie
podlegało bieżącej ocenie w zakresie:
–
określenia stopnia realizacji założonych celów;
–
określenia stopnia wykonania przyjętych zadań;
–
analizy przyczyn powstałych rozbieżności.
Podstawą monitoringu realizacji Programu... jest sprawozdawczość oparta na wskaźnikach
odzwierciedlających stan środowiska i presję na środowisko. W celu nadzoru nad realizacją
opracowanego Programu..., przyjęto wskaźniki, które będą pomocne w przedstawianiu stopnia
realizacji założonych zadań. Analiza tych wskaźników będzie podstawą do korekty i weryfikacji
przedsięwzięć planowanych w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska.... Przyjmuje się, że
lista ta nie jest wyczerpująca i może podlegać modyfikacji.
Tabela 40
Wskaźniki monitoringu realizacji Programu....
Lp.
Wskaźnik
1.
wielkość zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych
2.
udział poszczególnych klas czystości wód podziemnych
3.
udział poszczególnych klas czystości wód powierzchniowych
152
Jednostka
tys. m3
%
%
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Lp.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
Wskaźnik
długość sieci wodociągowej
połączenia sieci wodociągowej prowadzące do budynków mieszkalnych i
zbiorowego zamieszkania
ludność korzystająca z sieci wodociągowej
woda dostarczona gospodarstwom domowym
długość sieci kanalizacyjnej
stosunek długości sieci kanalizacyjnej do długości sieci wodociągowej
połączenia sieci kanalizacyjnej prowadzące do budynków mieszkalnych i
zbiorowego zamieszkania
ścieki odprowadzone
ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej
zużycie wody na 1 mieszkańca
zużycie wody w przemyśle
ścieki oczyszczone komunalne
ścieki oczyszczone przemysłowe
ludność obsługiwana przez oczyszczalnie
wartość wskaźników zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych (BZT5, ChZT,
zawiesina ogólna, azot ogólny, fosfor ogólny)
długość zmodernizowanych i wybudowanych walów przeciwpowodziowych
liczba wybudowanych polderów zalewowych
liczba zrealizowanych i zmodernizowanych zbiorników retencyjnych
powierzchnia zmeliorowanych i nawadnianych użytków rolnych
wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza (gazy)
wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza (pyły)
wielkość emisji punktowej ze źródeł energetycznych
zanieczyszczenia powietrza zatrzymane lub zneutralizowane
liczba opracowanych programów ochrony powietrza
długość sieci gazowej rozdzielczej
czynne połączenia sieci gazowej do budynków mieszkalnych
odbiorcy gazu z sieci
ludność korzystająca z sieci gazowej
odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem
zużycie gazu z sieci
zużycie gazu z sieci na jednego mieszkańca
zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań
kubatura budynków ogrzewanych centralnie
długość sieci cieplnej przesyłowej
powierzchnia gruntów wyłączonych z produkcji rolnej
udział gleb kwaśnych w ogólnej powierzchni gleb
zużycie nawozów wapniowych (w przeliczeniu na czysty składnik)
liczba gospodarstw wdrażających programy rolno - środowiskowe
powierzchnia gruntów rolnych zagrożonych erozją
powierzchnia gruntów wymagających rekultywacji
powierzchnia gruntów zrekultywowanych
wskaźnik lesistości
powierzchnia gruntów zalesionych
powierzchnia gruntów zadrzewionych i zakrzewionych
powierzchnia obszarów prawnie chronionych
udział powierzchni obszarów chronionych w ogólnej powierzchni województwa
powierzchnia parków narodowych
powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu
powierzchnia zespołów przyrodniczo – krajobrazowych
153
Jednostka
km
szt.
osoba
tys. m3
km
%
szt.
tys. m3
osoba
m3/rok
tys. m3/rok
tys. m3
tys. m3
osoba
mg/dm3
km
szt.
szt.
ha
Mg
Mg
Mg
Mg
szt.
km
szt.
gosp. domowe
osoba
gosp. domowe
tys. m3
m3
tys. m3
tys. m3
km
ha
%
kg/ha
szt.
ha
ha
ha
%
ha
ha
ha
%
ha
ha
ha
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Lp.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
Wskaźnik
powierzchnia użytków ekologicznych
powierzchnia obszarów natura 2000
powierzchnia rezerwatów przyrody
stanowiska dokumentacyjne
pomniki przyrody
liczba chronionych i zagrożonych gatunków fauny i flory
liczba opracowanych i wdrożonych projektów ochrony wybranych gatunków
liczba utworzonych stref ochrony gatunków zagrożonych
ilość opracowanych i przyjętych planów ochrony
nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska
nakłady na środki trwałe służące gospodarce wodnej
ilość wybudowanych elektrowni wodnych, biogazowych i wiatrowych oraz ich
moc
produkcja energii ze źródeł wodnych
ilość obiektów wykorzystujących odnawialne źródła energii
liczba wybudowanych obwodnic
długość wybudowanych ekranów akustycznych
ilość opracowanych map akustycznych i programów naprawczych ochrony
środowiska przed hałasem
liczba punktów monitoringu hałasu, w których stwierdzono przekroczenia
poziomów dopuszczalnych
liczba zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnych awarii
ilość poważnych awarii
ilość awarii związanych z przewozem materiałów niebezpiecznych
długość dróg poddanych szczególnym procedurom dla określenia stopnia
bezpieczeństwa przewozu materiałów niebezpiecznych i zakwalifikowanych do
takich przewozów
długość linii kolejowych poddanych szczególnym procedurom dla określenia
stopnia bezpieczeństwa przewozu materiałów niebezpiecznych i
zakwalifikowanych do takich przewozów
liczba punktów pomiarowych, w których stwierdzono przekroczenie
dopuszczalnych poziomów wartości promieniowania elektromagnetycznego
liczba koncesji na wydobywanie kopalin
liczba koncesji na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż
liczba gmin, w których realizowano akcje z zakresu edukacji ekologicznej
Jednostka
ha
ha
ha
szt.
szt.
szt.
szt.
szt.
szt.
PLN
PLN
szt.
MW/h
MW/h
szt.
szt.
km
szt.
szt.
szt.
szt.
szt.
km
km
szt.
szt.
szt.
szt.
W celu oceny realizacji działań określonych w Programie..... wykorzystywany będzie system
państwowego monitoringu prowadzony przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska,
Wojewódzką i Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne, a także instytucje i placówki badawcze
zajmujące się zagadnieniami z zakresu ochrony środowiska. W wyniku przeprowadzonych pomiarów
i oceny stanu środowiska dostarczone będą informacje w zakresie: czystości wód powierzchniowych
i podziemnych, stanu powietrza atmosferycznego, hałasu i promieniowania elektromagnetycznego,
powstałych awarii oraz przyrody ożywionej. Punktem odniesienia dla części wskaźników będą
również dane statystyczne publikowane przez Główny Urząd Statystyczny oraz informacje znajdujące
się w posiadaniu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, Wojewódzkiego
Konserwatora Przyrody oraz jednostek administracji samorządowej szczebla powiatowego i
gminnego.
154
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
155
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
SPIS TABEL
Tabela 1
Tabela 2
Tabela 3
Tabela 4
Tabela 5
Tabela 6
Tabela 7
Tabela 8
Tabela 9
Tabela 10
Tabela 11
Tabela 12
Tabela 13
Tabela 14
Tabela 15
Tabela 16
Tabela 17
Tabela 18
Tabela 19
Tabela 20
Tabela 21
Tabela 22
Tabela 23
Tabela 24
Tabela 25
Tabela 26
Tabela 27
Tabela 28
Tabela 29
Struktura użytkowania gruntów na obszarze Województwa Dolnośląskiego wg stanu na
dzień 1.01.2008 r. ______________________________________________________ 16
Podmioty gospodarki narodowej wg sektorów własności i wybranych form prawnych wg
stanu na 31.12.2007 r. ___________________________________________________ 18
Zasoby wód powierzchniowych Województwa Dolnośląskiego ___________________ 23
Ocena jakości wód powierzchniowych w latach 2004 – 2007 w wybranych punktach
pomiarowych __________________________________________________________ 24
Źródła zanieczyszczeń głównych wód powierzchniowych w Województwie Dolnośląskim
_____________________________________________________________________ 25
Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w Województwie Dolnośląskim ______________ 27
Ogólna ocena jakości wód podziemnych w układzie pięter wodonośnych w 2007 roku _ 29
Klasy stref i wymagane działania w zależności od określonych poziomów stężeń
zanieczyszczenia _______________________________________________________ 37
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych dla poszczególnych
zanieczyszczeń uzyskana w ocenie rocznej z uwzględnieniem kryteriów dla ochrony
zdrowia ______________________________________________________________ 37
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomów docelowych dla poszczególnych
zanieczyszczeń uzyskana w ocenie rocznej z uwzględnieniem kryteriów dla ochrony
zdrowia ______________________________________________________________ 38
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomów celów długoterminowych dla ozonu
uzyskana w ocenie rocznej z uwzględnieniem kryteriów dla ochrony zdrowia ________ 38
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomów dopuszczalnych dla poszczególnych
zanieczyszczeń uzyskana w ocenie rocznej z uwzględnieniem kryteriów dla ochrony roślin
_____________________________________________________________________ 39
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomu docelowego dla ozonu w celu ochrony roślin
_____________________________________________________________________ 39
Klasyfikacja stref w odniesieniu do poziomu celów długoterminowych dla ozonu uzyskana
w ocenie rocznej w celu ochrony roślin______________________________________ 39
Najbardziej uciążliwe obiekty wśród skontrolowanych przez WIOS w 2007 roku na terenie
Województwa Dolnośląskiego _____________________________________________ 43
Źródła oraz zakresy częstotliwości emitowanych pól elektromagnetycznych _________ 49
Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (OSO) w Województwie Dolnośląskim60
Specjalne obszary ochrony Natura 2000 (SOO) w Województwie Dolnośląskim ______ 61
Zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu w glebach użytkowanych rolniczo w
latach 2004-2007 (% przebadanych prób glebowych) __________________________ 64
Udokumentowane złoża kopalin chemicznych występujące na obszarze Województwa
Dolnośląskiego według stanu na dzień 31.12.2007 r. ___________________________ 70
Udokumentowane złoża surowców skalnych występujące na obszarze Województwa
Dolnośląskiego według stanu na dzień 31.12.2007 r. ___________________________ 71
Prognozowane oraz perspektywiczne obszary występowania surowców naturalnych __ 72
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie poprawy jakości
wód i stosunków wodnych ________________________________________________ 79
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie poprawy jakości
powietrza atmosferycznego _______________________________________________ 84
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie poprawy jakości
klimatu akustycznego ____________________________________________________ 88
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie ochrony przed
promieniowaniem elektromagnetycznym _____________________________________ 91
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie powaznych
awarii i zagrożeń naturalnych _____________________________________________ 94
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie ochrony
przyrody i krajobrazu ___________________________________________________ 99
Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie ochrony gleb 103
156
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
Tabela 30 Cel długoterminowy, cele krótkoterminowe i kierunki działań w zakresie ochrony zasobów
kopalin ______________________________________________________________ 107
Tabela 31 Zadania sformułowane w kontekście celów głównych PEE dla podmiotów
odpowiedzialnych za realizację edukacji ekologicznej na obszarze Dolnego Śląska __ 117
Tabela 32 Wskaźniki monitorowania PEE dla Dolnego Śląska ___________________________ 122
Tabela 33 Wybrane źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska __________ 125
Tabela 34 Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska wg kierunków inwestowania w
2007 r. ______________________________________________________________ 139
Tabela 35 Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej wg źródeł
finansowania w 2007 r. _________________________________________________ 139
Tabela 36 Zbiorcze zestawienie wydatków na WPI ____________________________________ 140
Tabela 37 Zestawienie wydatków na zadania priorytetowe w WPI dla Województwa Dolnośląskiego
____________________________________________________________________ 140
Tabela 38 Szacunkowe nakłady inwestycyjne przewidziane do poniesienia w latach 2008-2011 na
realizację poszczególnych celów krótkoterminowych __________________________ 142
Tabela 39 Instrumenty zarządzania środowiskiem _____________________________________ 148
Tabela 40 Wskaźniki monitoringu realizacji Programu.... _______________________________ 152
157
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1
Rysunek 2
Rysunek 3
Rysunek 4
Rysunek 5
Rysunek 6
Rysunek 7
Rysunek 8
Rysunek 9
Rysunek 10
Rysunek 11
Rysunek 12
Rysunek 13
Podział administracyjny Województwa Dolnośląskiego _________________________ 13
Podział fizyczno – geograficzny Województwa Dolnośląskiego ___________________ 14
Mapa hipsometryczna Województwa Dolnośląskiego ___________________________ 15
Najważniejsze szlaki komunikacyjne na terenie Województwa Dolnośląskiego _______ 20
Sieć hydrograficzna Województwa Dolnośląskiego ____________________________ 22
Hydrogeologiczny podział regionalny _______________________________________ 26
Ocena ogólna jakości wód podziemnych na terenie Województwa Dolnośląskiego ____ 29
Mapa potencjału radonowego Sudetów i wybranych jednostek bloku przedsudeckiego __
_____________________________________________________________________ 45
Złoża i punkty mineralizacji uranowej i torowej w Sudetach (wg Bareja i in., 1982) __ 47
Udział różnych źródeł promieniowania jonizującego w średniorocznej dawce
skutecznej otrzymanej przez statystycznego mieszkańca Polski _________________ 48
Zagrożenie powodziowe na obszarze Województwa Dolnośląskiego _____________ 52
Zróżnicowanie procentowego udziału gleb użytkowanych rolniczo na obszarze
Województwa Dolnośląskiego w latach 2004-2007 w zależności od ich odczynu (pH) _
___________________________________________________________________ 63
Zróżnicowanie procentowego udziału gleb użytkowanych rolniczo na obszarze
Województwa Dolnośląskiego w latach 2004-2007 w zależności od potrzeby ich
wapnowania_________________________________________________________ 64
158
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
SPIS SKRÓTÓW UŻYTYCH W OPRACOWANIU
BAT
BOŚ
CLOR
EFRR
EFS
FOŚiGW
FS
GFOŚiGW
GZWP
KPOŚK
KW PSP
LGOM
NFOŚiGW
NSRO
PAA
PEE
PEM
PFOŚiGW
PIG
PO
PNB
PSH
RLM
RPO WD
RZGW
SOPO
SRK
UE
WFOŚiGW
WIOŚ
WPGO
WPI
WWA
WPOŚ
ZPORR
- Najlepsze Dostępne Techniki
- Bank Ochrony Środowiska
- Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
- Europejski Fundusz Społeczny
- Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Fundusz Spójności
- Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Główny Zbiornik Wód Podziemnych
- Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych
- Komenda Wojewódzka Państwoej Straży Pożarnej
- Legnicko – Głogowski Okręg Miedziowy
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013
- Państwowa Agencja Atomistyki
- Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska
- promieniowanie elektromagnetyczne
- Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Państwowy Instytut Geologiczny
- Program Operacyjny
- Produkt Narodowy Brutto
- Państwowa Służba Hydrogeologiczna
- równoważna liczba mieszkańców
- Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 20072013
- Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej
- System Osłony PrzeciwOsuwiskowej
- Strategia Rozwoju Kraju
- Unia Europejska
- Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
- Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego na lata
2008-2011 z uzględnieniem lat 2012-2015
- Wieloletni Program Inwestycyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 2013
- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne
- Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata
2008-2011 z uzględnieniem lat 2012-2015
- Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
159
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
SPIS LITERATURY I WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
Atlas geochemiczny Legnicko – Głogowskiego Okręgu Miedziowego 1:250 000; Państwowy
Instytut Geologiczny, Warszawa, 1999 r.;
Atlas Hydrogeologiczny Polski 1:500 000; Bronisław Paczyński (red.), Państwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa, 1995 r.;
Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny (www.stat.gov.pl);
Bareja E., Jęczmyk M., Kanasiewicz J., Lis J., Miecznik J.B., Sałdan M.: Pierwiastki
promieniotwórcze w Sudetach. Biul. IG nr 341, str. 259-272, Warszawa, 1982 r.;
Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007 r.; Państwowy
Instytut Geologiczny, Warszawa 2008 r.
Bossowski Andrzej: Ocena zasobów perspektywicznych koplin Polski wg stanu na 01.01.1991 r.
Surowce energetyczne: Węgiel Kamienny DZW; CAG PIG Wrocław;
Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu - dane ewidencyjne
dotyczące urządzeń melioracji podstawowych i szczegółowych;
Ihnatowicz Adam, Jureczka Janusz: Baza zasobowa węgla kamiennego Dolnośląskiego Zagłębia
Węglowego – zmiany w okresie restrukturyzacji górnictwa i perspektywy zagospodarowania;
Biuletyn PIG 429, s. 51-58, 2008 r.;
Katalog osuwisk województwa wrocławskiego; Instytut Geologiczny, 1972 r.
Klimat akustyczny w wybranych punktach województwa dolnośląskiego w roku 2007;
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu; Wrocław, 2008 r.;
Krajowy Plan Rozdziału Uprawnień do Emisji CO2 na lata 2008-2012; Ministerstwo
Środowiska, Warszawa, 2006 r.;
Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych; Ministerstwo Środowiska, Warszawa;
Lemberger M. (red): Rejestracja i inwentaryzacja naturalnych zagrożeń geologicznych na
terenie całego kraju (ze szczególnym uwzględnieniem osuwisk oraz innych zjawisk
geodynamicznych). Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków s.23-83; 219-234; 2005 r.
Lis Józef, Pasieczna Anna: Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000; Państwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa, 1995 r.;
Mapa akustyczna Wrocławia; Konsorcjum w składzie Lemitor Ochrona Środowiska Sp. z o.o.,
Geomotic Sp. z o.o. , FIN SKOG Geomatics International Sp. z o.o.; czerwiec 2007-styczeń
2008;
Migoń P., Hrádek M., Parzóch K.: Extreme events in the Sudetes Mountains. Their long-term
geomorphic impact and possible controlling factors. Studia Geomorphologica CarpathoBalcanica, 36: 31-49; 2002 r.;
Muras K. – 1995 – Górnictwo uranowe w Polsce w latach 1948-1963. Problemy zagrożeń dla
ludności i środowiska naturalnego. Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna. Nr 23,
str 41. 52
Narodowa Strategia Spójności 2007-2013;
Ocena jakości powietrza na terenie Województwa Dolnośląskiego w 2007 roku; Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2008 r.;
Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref Województwa
Dolnośląskiego za 2007 rok; Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu,
Wrocław 2008 r.;
Ocena stanu czystości rzek na terenie województwa dolnośląskiego w 2007 r.; Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska, Wrocław, 2008 r.;
Ocena stanu czystości wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego w 2007 r.;
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Wrocław, 2008 r.;
Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb w województwie dolnośląskim w 2007 r., Obszary
bezpośrednio zagrożone zanieczyszczeniami; Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we
Wrocławiu; Wrocław, 2008 r.;
Opracowanie Ekofizjograficzne dla Województwa Dolnośląskiego; Zarząd Województwa
Dolnośląskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu; Wrocław, listopad 2005;
160
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
Pasieczna Anna, Siemiątkowski Jacek, Lis Józef: Atlas geochemiczny Wałbrzycha i okolic
1:50 000; Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 1996 r.;
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego; Wojewódzkie Biuro
Urbanistyczne we Wrocławiu, Wrocław, 2002 r.;
Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 20072010;
Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016;
Program Edukacji Ekologicznej dla Dolnego Śląska; Wrocław, 2005 r.;
Program małej retencji wodnej w województwie dolnośląskim; Dolnośląski Zarząd Melioracji
i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu, Akademia Rolnicza we Wrocławiu – Centrum
Modelowania Procesów Hydrogeologicznych; Wrocław, 2006 r.;
Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; Urząd Marszałkowski
Województwa Dolnośląskiego, Wrocław, 2005 r.;
Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska dla województwa dolnośląskiego
(Uchwała Sejmiku Województwa Dolnośląskiego Nr XLIV/842/2002 z dnia 26.04.2002 r.);
Przylibski T. A., Adamczyk-Lorenc A., Żak S. – 2007 – Obszary występowania potencjalnie
leczniczych wód radonowych w Sudetach. W: (Red. Wołkowicz S. Potencjał radonowy
Sudetów wraz z wyznaczeniem obszarów występowania potencjalnie leczniczych wód
radonowych). Wyd. PIG. Warszawa
Raport o stanie środowiska województwa dolnośląskiego w 2007 r., Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław, 2008 r.;
Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013;
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w
powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.
U. z 2002 r., Nr 87, poz. 796);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości
gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r., Nr 165, poz. 1359);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z 2004 r., Nr 229, poz. 2313 z późn. zm.);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu
opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Z 2005 r., Nr 61, poz.
549);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 31 marca 2006 roku w sprawie rodzajów instalacji
objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji (Dz. U. z 2006 r., Nr 60,
poz. 429);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2007 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie rodzajów instalacji objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji
(Dz. U. z 2007 r., Nr 45, poz. 295);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2007 r., Nr 120, poz. 826);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych
substancji w powietrzu (Dz. U. z 2008 r., Nr 47 poz. 281);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których
dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2008 r., Nr 52, poz. 310);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Planu
Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 2008-2012 dla wspólnotowego
systemu handlu uprawnieniami do emisji (Dz. U. z 2008 r., Nr 202, poz. 1248);
Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015;
Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku;
Strzelecki R., Wołkowicz S., Lewandowski P.: Koncentracje cezu w Polsce. Przegląd
Geologiczny vol. 42, nr 1. str. 3-8., 1994 r.;
Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000; Państwowy Instytut Geologiczny;
Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów w skali 1:25 000; Państwowy Instytut Geologiczny;
161
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt)
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
Tomassi-Morawiec Hanna, Lis Józef, Pasieczna Anna: Atlas geochemiczny Wrocławia i okolic,
część I, 1:100 000; Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 1998 r.;
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2005 r., Nr 228, poz.
1947 z późn. zm.);
Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r., Nr 121,
poz. 1266 z późn. zm.);
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r., Nr 39 poz. 251 z późn. zm.);
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25 poz. 150
z późn. zm.);
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r., Nr 239 poz.2019 z późn. zm.);
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880 z
późn. zm.);
Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Z 2007 r., Nr 147, poz. 1033);
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
(Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz. 1227);
Wieloletni Program Inwestycyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 - 2013
realizowany przez Samorząd Województwa według stanu na 26 czerwca 2008 r. - uchwała nr
XXVIII/410/08 z dnia 26 czerwca 2008 r.; tekst jednolity;
Wołkowicz S., Strzelecki R.: Prawda i mity o złożach uranu w Polsce. III Konf. CPPGSMiE
PAN, Kraków. Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi. Zakopane, 1993 r;
Wołkowicz S.:Potencjał radonowy Sudetów i wybranych jednostek bloku przedsudeckiego. w:
(red. Wołkowicz S. Potencjał radonowy Sudetów wraz z wyznaczeniem obszarów
występowania potencjalnie leczniczych wód radonowych). Wyd. PIG, Warszawa, 2007 r.;
Wydział Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego –
informacje w zakresie struktury użytkowania gruntów na obszarze Województwa
Dolnośląskiego;
Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym
i lokalnym; Ministerstwo Środowiska, 2002 r.;
http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl/
informacje zamieszczone na stronie internetowej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
(http://www.kprm.gov.pl/s.php?doc=1725) dotyczące Polityki ekologicznej Państwa w latach
2009-2012 z perspektywa do roku 2016;
http://www.kwpsp.wroc.pl/ - informacje w zakresie poważnych awarii i zagrożeń naturalnych;
www.paa.gov.pl – Raport roczny: Działalność Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki oraz
Ocena stanu bezpieczeństwa radiologicznego w Polsce w 2007 r.; Warszawa, 2008 r.;
http://www.programodra.pl/ - Program dla Odry – 2006;
http://www.armir.gov.pl – informacje w zakresie możliwości finansowych dla zadań
w działalności rolniczej;
162