Ćwiczenia 1 System finansowy-w gospodarce rynkowej to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między podmiotem niefinansowym składający się z instrumentów finansowych, rynków finansowych, instytucji finansowych a także zasad na jakich one działają. Ujęcie systemu finansowego w kategoriach świadczonych usług zapewniających sprawne krążenie siły nabywczej w gospodarce prowadzi do stwierdzenia że rolą systemu finansowego jest obniżanie kosztów transakcyjnych. System finansowy posiada 2 segmenty: - rynkowy system finansowy działający w oparciu o podmioty prywatne (instytucje finansowe) - publiczny system finansowy (fiskalny) , który umożliwia państwu dostarczenie dóbr publicznych oraz usług i świadczeń społecznych (instytucje budżetowe, aparat fiskalny) System bankowy- jest elementem systemu finansowego będącego z kolei jednym z najistotniejszych elementem struktury instytucjonalnej oraz sposobu funkcjonowania gospodarki towarowo pieniężnej. Rynki finansowe- to rynki na których przedmiotem transakcji są instrumenty finansowe. Dzielimy je na: 1.rynek pierwotny (emisyjny) na którym emitent upłynnia swoje zobowiązania oraz rynek wtórny na którym następuje dalszy obrót instrumentami finansowymi 2.rynki powszechnych transakcji finansowych (rynki otwarte)oraz rynki zindywidualizowanych transakcji finansowych Te pierwsze to rynki na których transakcji dokonuje się w trybie aukcyjnym. Oznacza to, że dostęp do nich jest mniej lub bardziej powszechny (może być ograniczony spełnieniem określonych warunków) zaś kursy instrumentów finansowych kształtują się przez dostosowanie ofert składanych przez sprzedawców i nabywców. Rynki powszechnych transakcji mają szereg istotnych cech: -instrumenty finansowe tych rynków cechują się płynnością; -aukcyjny sposób ustalania cen(kursów) instrumentów, powoduje, że stopy ich dochodowości mają zmienny rynkowy charakter; -w celu zwiększenia zbywalności instrumentów tych rynków często są one standaryzowane; -podmioty które dokonują transakcji na tych rynkach wykorzystują pewien z reguły prawnie określony i powszechnie dostępny zasób informacji (np. zawarty w prospekcie emisyjnym) Cechy rynków transakcji zindywidualizowanych: -instrumenty finansowe nie mają cechy zbywalności; -stopy dochodowości (stopy procentowe od kredytów i depozytów)depozytów także opłaty ubezpieczeniowe mogą się zmieniać, jednakże odbywa się to w trybie okazjonalnych decyzji administracyjnych; -instrumenty nie mają z reguły ujednoliconego charakteru, chociaż w przypadku niektórych usług finansowych (zwłaszcza w obszarze bankowości detalicznej) procedury i produkty coraz częściej są standaryzowane; -w tym zakresie w jakim nie występują standaryzowane procedury przepływu informacji między stronami transakcji finansowych na zindywidualizowany charakter cechując się tzw. asymetrią informacyjną Obecnie rynek transakcji zindywidualizowanych podlega przemianom w kierunku nadania mu cech powszechności m.in. techniki sekurytyzacji sprowadzające się do zamiany instrumentów zindywidualizowanych np. kredytów bankowych na instrumenty powszechne (papiery wartościowe) są tego przykładem. 3) Rynek pieniężny-to rynek instrumentów krótkoterminowych i rynek kapitałowy-to rynek instrumentów średnio i długoterminowych. Rynek pieniężny można podzielić na: * Rynek międzybankowy na tym rynku stronami transakcji są banki , zaś przedmiotem transakcji depozyty międzybankowe i krótkoterminowe papiery wartościowe, zazwyczaj papiery skarbowe, zaś w Polsce także bony pieniężne NBP. Funkcjonowanie tego rynku ma kluczowe znaczenie dla sterowania obiegiem pieniężnym przez B.C. * Rynek pozabankowy obejmuje pozostałe transakcje instrumentów krótkoterminowych przy czym jego nazwa może być myląca, ponieważ sugeruje, że banki nie odgrywają na tym rynku większej roli co jest niezgodne z rzeczywistością ponieważ to właśnie banki z reguły wprowadzają do obiegu krótkoterminowe instrumenty dłużne przedsiębiorstw i innych podmiotów niefinasnowych, dlatego pojęcie rynek pozabankowy jest zastępowane terminem pozostałe segmenty rynku pieniężnego. Rynek kapitałowy ma dwa segmenty: -Rynek giełdowy -Rynek pozagiełdowy 3) Ze względu na rozmiary transakcji: rynki hurtowe i rynki detaliczne 4) Ze względu na walutę: rynki instrumentów w walucie krajowej i rynki międzynarodowe; 5) W zależności od czasu między momentem jej zawarcia transakcji a momentem jej realizacji: rynki kasowe i rynki terminowe Instytucje finansowe(pośrednicy finansowi)-to podmioty ekonomiczne, które specjalizują się w przyjmowaniu na siebie zobowiązań finansowych oraz w nabywaniu takich zobowiązań od innych podmiotów. W efekcie dominująca część ich majątku to aktywa finansowe. Instytucje finansowe dzielimy na dwie podstawowe grupy: 1) instytucje wyłącznie pośredniczące w dystrybucji znajdujących się już w obiegu instrumentów finansowych czyli tzw. pasywni pośrednicy finansowi nie kreujący własnych instrumentów np. firmy faktoringowe, biura maklerskie , kantory walutowe. 2) instytucje kreujące własne pośrednie instrumenty – gromadzą środki służące nabywaniu innych w tym celu bezpośrednich instrumentów finansowych, następuje tu więc zamiana (transformacja) jednego typu instrumentów w inne, co wyraża się odmiennymi cechami tych instrumentów z punktu widzenia ich terminów zapadalności , stopnia ryzyka wartości, stopnia płynności czy wyrażania walutowego. Wśród aktywnych pośredników finansowych można wyróżnić: a) banki czyli instytucje depozytowe, które kreują depozyty czyli bezgotówkowe zobowiązania wystawione na siebie samych wykorzystywane przez ich posiadaczy w transakcjach gospodarczych; Kreacja depozytów jest tu rozumiana jako kreacja aktywna czyli wówczas gdy bank udziela kredytu. W odróżnieniu do kreacji pasywnej , gdy klient lokuje swoje środki na rachunkach bankowych.Aktywne kreowanie depozytów to kreacja pieniądza zaś w przypadku pasywnego powstawania dokonuje się wyłącznie zmiana fizycznej postaci pieniądza z gotówkowego w bezgotówkową. b) instytucje niedepozytowe tworzące niepieniężne instrumenty finansowe, nie kreują one depozytów a więc ich działalność nie jest bezpośrednio związana z tworzeniem pieniądza. Razem z instytucjami pośredniczącymi w dystrybucji instrumentów finansowych zwane są niebankowymi instytucjami pośrednictwa finansowego. Funkcje systemu bankowego można scharakteryzować następująco: -stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia; -zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami; -zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym; -zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze; -stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania (co do czasu,wielkości i ryzyka). Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ takie czynniki, jak: -porządek społeczny i gospodarczy, który określa społeczne wartości i cele gospodarcze; - struktura i wielkość popytu na usługi bankowe - regulacje prawne działań bankowych; skłonność banków do innowacji. Struktura systemu bankowego: W Polsce wstępuje dwuszczeblowy system bankowy. Przyjęto koncepcję dwupoziomowego modelu bankowości poprzez wydzielenie bezpośredniej działalności kredytowej z banku centralnego i powierzenie jej bankom komercyjnym. Narodowy Bank Polski stał się bankiem centralnym i bankiem banków, którego działalność ma na celu przede wszystkim umacnianie pieniądza polskiego oraz sprawowanie nadzoru nad bankami. Nadzór bankowy zajmuje się w szczególności zapewnieniem bezpieczeństwa wkładów oszczędnościowych i lokat finansowych, gromadzonych w bankach. Ponadto bada zgodność działania banków z obowiązującymi przepisami prawnymi, dotyczącymi w szczególności przestrzegania norm ostrożnościowych, kształtowania stosunków prawnych z klientami. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Do zadań NBP należy także: 1) organizowanie rozliczeń pieniężnych; 2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi; 3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami; 4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa; 5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie; 6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego; 7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej; 8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami. Organami NBP są: 1) Prezes NBP; 2) Rada Polityki Pieniężnej; 3) Zarząd NBP. Ad 1. Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Kadencja Prezesa NBP wynosi 6 lat. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Kadencja Prezesa NBP wygasa: 1) po upływie okresu sześcioletniego; 2) w razie śmierci; 3) w razie złożenia rezygnacji; 4) w razie odwołania. Prezesa NBP w czasie jego nieobecności zastępuje wiceprezes NBP – pierwszy zastępca Prezesa NBP. Wiceprezesi NBP kierują wyznaczonymi przez Prezesa NBP działami pracy NBP. Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. 3. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Prezes NBP: ustala, w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji, zasady przechowywania wartości pieniężnych w bankach i przedsiębiorstwach produkujących znaki pieniężne oraz transportowania tych wartości przez banki i te przedsiębiorstwa; Ad 2. Rada Polityki Pieniężnej, zwana dalej „Radą”, ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Zadania Rada Polityki Pieniężnej: 1) ustala wysokość stóp procentowych NBP; 2) ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania; 3) określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych; 4) zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP; 5) przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP; 6) ustala zasady operacji otwartego rynku. 3. Rada dokonuje ocen działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej. Ad 3. Działalnością NBP kieruje Zarząd. W skład Zarządu NBP wchodzą: Prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6–8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP. Członków Zarządu NBP powołuje i odwołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Prezesa NBP na okres 6 lat. Zadania Zarząd NBP: 1) realizuje uchwały Rady; 2) podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. 4. Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności: 1) realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej; 2) okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego; 3) nadzorowanie operacji otwartego rynku; 4) ocena funkcjonowania systemu bankowego; 5) uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP; 6) uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości; 7) określanie zasad gospodarowania funduszami NBP; 8) określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP; 9) określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP; 10) uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP; 11) sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP; 12) opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą; 13) przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady. Banki specjalne są to banki, których sfera działania w porównaniu z bankami komercyjnymi ma specjalny charakter pod względem zakresu i formy działania albo rodzaju klienteli.Do banków specjalnych można zaliczyć banki inwestycyjne, instytucje kredytu długoterminowego, banki hipoteczne, rolne i melioracyjne, a także banki komunalne. Banki specjalne to przede wszystkim banki inwestycyjne, które zajmują się koncentracją środków dla finansowania inwestycji. Kapitały te są mobilizowane nie tylko w drodze wkładów od klientów, ale także w drodze emisji i sprzedaży własnych obligacji lub przyjmowania lokat innych banków czy budżetu. Bank inwestycyjny jest to instytucja bankowa, w dyrektywach Unii Europejskiej określana mianem instytucji kredytowej, lub instytucja finansowa, w dyrektywach określana jako firma inwestycyjna. Przedmiotem działalności tej instytucji są operacje na rynku finansowym mające na celu finansowanie lub doradztwo przy finansowaniu różnorodnych przedsięwzięć inwestycyjnych. W szczególności banki inwestycyjne zapewniają następujące usługi: 1. Operacje na rynku papierów wartościowych: -działalność brokerska -działalność dealerska -sprzedaż bezpośrednia wąskiej grupie inwestorów -pośrednictwo w sprzedaży papierów wartościowych -projektowanie i handel instrumentami pochodnymi rynku kapitałowego -organizacja własnych i obcych emisji -gwarantowanie emisji 2.Operacje na rynku pieniężnym: -handel certyfikatami depozytowymi -transakcje instrumentami pochodnymi rynku pieniężnego -transakcje terminowe -transakcje „repo" 3.Zarządzanie funduszami: -zarządzanie płynnymi aktywami i udziałami klientów -tworzenie i zarządzanie funduszami podwyższonego ryzyka -tworzenie i zarządzanie funduszami wspólnego inwestowania 4. Doradztwo finansowe -opracowywanie strategii i prowadzenie restrukturyzacji przedsiębiorstw, -optymalizacja procesów prywatyzacyjnych pośrednictwo kapitałowe, -projektowanie sekurytyzacji -pozyskiwanie kapitału na przedsięwzięcia inwestycyjne, -organizowanie kredytów syndykalnych, -organizacja i przeprowadzanie wspomaganego wykupu przedsiębiorstw -opracowywanie strategii przejmowania i łączenia przedsiębiorstw, -sporządzanie analiz wykonalności projektów inwestycyjnych, -tworzenie serwisu informacji gospodarczej (koniunktura, rentowność inwestycji, stan prawny, analiza fundamentalna). Banki hipoteczne to typowe banki wyspecjalizowane. Akcje tych banków znajdują się na ogół w posiadaniu banków uniwersalnych. Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielanie kredytów pod zastaw ziemi i nieruchomości banki te mobilizują w drodze sprzedaży listów zastawnych, których zabezpieczeniem jest zastawiona w bankach ziemia lub nieruchomości. Holding bankowy to korporacja, która jest posiadaczem akcji jednego lub więcej banków. Holdingi tworzą także przedsiębiorstwa niebankowe, które w zasadzie powinny być powiązane z bankowością, firmy hipoteczne, faktoringowe, leasingowe, ubezpieczeniowe, brokerskie, zajmujące się doradztwem finansowym, dystrybucją papierów wartościowych, kredytowaniem sprzedaży ratalnej itp. Holdingi bankowe mają ułatwiony dostęp do rynków kapitałowych, większą zdolność zadłużania się w stosunku do kapitału własnego, a także możliwości kompensaty strat i zysków przy płaceniu podatków. Holdingi ograniczają konkurencję, podwyższają opłaty dla klientów oraz uwzględniają lokalnych potrzeb. Z drugiej strony jednak - są bardziej efektywne zmniejszają ryzyko bankructwa poszczególnych banków, a także oferują klient szerszy wachlarz usług. Konglomeraty finansowe- to rodzaje holdingów finansowych. Są to instytucje świadczące po jednym dachem usługi bankowe, ubezpieczeniowe i maklerskie. Konglomeraty finansowe charakteryzują się; -pełnym zakresem poradnictwa finansowego; -ze względu na regulacje realizują swoje zadania poprzez odrębne spółki; - regulacje zezwalają konglomeratom na posiadanie krzyżujących się udziałów w instytucjach finansowych, nie mają one natomiast udziałów kapitałowych u swoich klientów. Spółdzielnie kredytowe są to instytucje drobnego kredytu zorganizowane na zasadach spółdzielczych, polegających przede wszystkim na powiązaniu kredytobiorców (członków spółdzielni) m.in. poprzez ich wkłady członkowskie z solidarną odpowiedzialnością materialną za działalność danej spółdzielni. Obecnie spółdzielnie kredytowe są bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję rozszerzyły krąg klientów poza obręb własnych członków. W tej sytuacji przed spółdzielniami kredytowymi stoi następujące zadanie: optymalne zaopatrzenie członków w usługi finansowe, ale równocześnie obsługa osób nie należących do spółdzielni. Zadaniem kas oszczędnościowych jest ścisłe powiązanie oszczędnościowej działalności tych instytucji z potrzebami drobnych wytwórców i gospodarstw domowych, a także samorządów. Równocześnie muszą to być jednostki rentowne, zainteresowane swoimi wynikami. Kasy oszczędnościowe są samodzielnymi bankami uniwersalnymi, tj. mogącymi dokonywać wszystkich operacji przewidzianych prawem bankowym; Kasy oszczędnościowe prowadzą działalność typu banku uniwersalnego, który z jednej strony gromadzi oszczędności i udziela kredytu zwłaszcza dla drobnych przedsiębiorców i gospodarstw domowych, a z drugiej strony udziela kredytu samorządowi, a także częściowo przeznacza zysk do kasy gminy. Ćwiczenia 2 Wśród cech wyróżniających przedstawicieli nowej ekonomii instytucjonalnej w ich podejs'ciu do przedmiotu teorii ekonomii wymienia się jej: * interdyscyplinarność, otwartość na dorobek pozaekonomicznych dyscyplin wiedzy, * ewolucyjność, rozumianą jako rozpatrywanie instytucji w ich cyklu życia, * holistyczność, prowadzącą do powstania swoistego hologramu a nie jednowymiarowego modelu badanego zjawiska. Analiza instytucjonalna opiera się na czterech wzajemnie powiązanych założeniach metodologicznych. 1. Pierwsze z nich mówi, że punktem wyjścia do analizy instytucji ekonomicznej jest zachowanie pojedynczego człowieka jako jej uczestnika. Zachowanie większych zbiorowości musi zawsze wynikać z logiki post ępowania indywiduum. Z perspektywy nowej ekonomii instytucjonalnej gotowos'ć do kooperacji wynika bardziej z indywidualnego interesu niż emocjonalnych więzi. Interesy ekonomiczne jednostek wymagają aby wchodziły one w interakcje ze sobą w sposób regularny. 2. Po drugie, zakłada się, że człowiek dąży do maksymalizacji użyteczności swoich działań. Tym samym, wszyscy uczestnicy instytucji ekonomicznych dążą do maksymalnego zrealizowania swoich interesów w ramach zakreślonych przez system, w którym działają. Inaczej mówiąc, nowa ekonomia instytucjonalna zakłada, że człowiek jest racjonalny ekonomicznie. Dokonując wyborów, kieruje się własnym interesem. 3. Po trzecie, zakłada się, że decydenci wykazują ograniczoną racjonalność swojego postępowania. Poszukują rozstrzygnięć satysfakcjonujących, a nie najlepszych. Obiektywna racjonalność sugeruje, że podmiot działający kształtuje całos'ć swych zachowań i nadaje im charakter zintegrowanej struktury dzięki: a)szerokiemu spojrzeniu na alternatywy zachowań ważne z punktu widzenia decyzji; b)rozpatrzeniu całego zespołu skutków każdego z wyborów; sprecyzowaniu, w oparciu o dany system wartos'ci, którą z alternatyw należy ostatecznie wybrać. Rzeczywiste zachowania dalekie są od obiektywnej racjonalności z trzech przynajmniej następujących względów: * Racjonalność wymaga pełnej wiedzy i możliwości dokładnego przewidzenia konsekwencji wszystkich rozpatrywanych wyborów. W rzeczywistości zas' znajomość tych następstw jest zazwyczaj bardzo fragmentaryczna. * Ponieważ chodzi o przyszłe konsekwencje wyborów, to w procesie przypisywania im konkretnych wartości braki w dos'wiadczeniu musi zastąpić wyobraźnia. Wartości można przewidywać jedynie w sposób przybliżony. * Racjonalność wymaga dokonywania wyboru spośród możliwych alternatyw zachowań. W rzeczywistości pod rozwagę brane są tylko nieliczne spośród mnóstwa alternatyw. 4. Po czwarte, przyjmuje się, że tej ograniczonej racjonalności nie można pokonać przy pomocy perfekcyjnie sporządzonych kontraktów, gdyż pełnomocnik (agent), który działa w imieniu mocodawcy (pryncypała), może mieć trudną do wcześniejszego rozpoznania barierę motywacji do utożsamienia się z właścicielem. Analiza instytucjonalna poświęca szczególnie wiele uwagi okresom przełomowym w procesie historycznym, gdy kryzysy ekonomiczne i polityczne rozsadzają dotychczasowe stosunki pomiędzy instytucjami. Ekonomia instytucjonalna bada bowiem istotę instytucji politycznych i gospodarczych oraz ich zmiany.Tym należy tłumaczyć jej popularność ws'ród teoretyków transformacji systemowej. Ekonomia instytucjonalna w Polsce ma swoich prekursorów ws'ród badaczy komparatystyki systemowej takich jak Jan Drewnowski, Leszek Balcerowicz, Sławomir Grzegorz Kozłowski, Jan Winiecki. E ko n om ia in st y t uc jo n aln a r o zp at r uje sy st em go sp o dar c zy ko m p le kso wo , w trzech jego aspektach równoczes'nie. Są to: * struktura decyzji systemu (kto i jakie decyzje podejmuje), * struktura informacyjna (jakie informacje są gromadzone i do kogo są przekazywane), * struktura motywacyjna (jak nadwyżki i straty finansowe są dzielone pomiędzy podmioty gospodarcze i w jaki sposób wpływa to na ich zachowanie) Zgodnie z zarysowaną metodologią, analizę porównawczą instytucjonalnego aspektu rozwoju systemów bankowych można przedstawić w formie: A ∩ B = C, gdzie: A - oznacza unikatowy, historyczny splot sytuacji, które doprowadziły do ukształtowania porównywanych ram instytucjonalnych funkcjonowania systemów bankowych, B- oznacza specyficzne czynniki oddziałujące na zbliżenie form instytucjonalnych współczesnych rynków finansowych, C- stopień w jakim instytucje finansowe realizują swe funkcje w gospodarce rynkowej, a więc: * służą pobudzaniu skłonnosci do oszczędzania, ułatwiają akumulację kapitału oraz przekazywanie nadwyżkowych s'rodków finansowych do podmiotów zasługujących na zaufanie, że efektywnie je wykorzystają, * służą systematycznemu i ciągłemu obserwowaniu sytuacji finansowej pod miotów gospodarczych i ich otoczenia krajowego i zagranicznego, * tworzą presję na optymalne wykorzystanie s'rodków finansowych * realizują rozliczenia finansowe, skracając czas niezbędny na ewidencję wydarzeń ekonomicznych, * wspomagają krajowe podmioty gospodarcze w ich walce konkurencyjnej na rynku wewnętrznym i zagranicznym. Fazy tworzenia systemu bankowego: Pierwszy z nich to kapitalizm właściwy, charakterystyczny dla gospodarki przedindustrialnej, w której dominowały banki kupieckie. Banki te udzielały kredytów arystokracji lub państwu prowadzącemu wojnę. Nad przestrzeganiem dyscypliny finansowej przez kredytobiorców czuwała więź krwi bankierów solidarnych w odmowie pożyczek niesolidnym możnowładcom. Drugi okres rozwoju kapitalizmu wyraża się rozdzieleniem własności od profesjonalnego zarządzania nią w wyniku burzliwego rozwoju spółek akcyjnych. Przy czym coraz częściej wyróżnia się dwa, całkowicie odmienne wzorce gospodarki kapitalistycznej na jej menedżerskim stadium rozwoju: brytyjsko-amerykański oraz niemiecko-japoński. Do zalet modelu bryjsko-amerykariskiego rozwoju kapitalizmu zaliczamy: * ujawn ian ie i ro zwią zy wan ie kon flikt u int ere só w pom ię dzy men edżer am i i włas'cicielami, * nadanie kluczowej roli rynkowi akcji i obligacji przedsiębiorstw, * szybki rozwój rynków finansowych, * stymulowanie przez bank centralny operacji otwartego rynku, * pobudzanie innowacji finansowych w formie rozwoju systemu rozliczeniowego oraz nowych instrumentów finansowych, * działalnos'ć instytucjonalnych inwestorów Do wad tego modelu instytytucjonalnego zaliczamy: * wymuszanie krótkoterminowej perspektywy przy decyzjach podejmowanych przez menedżerów, * niską efektywność przetwarzania rozdrobnionych oszczędności w większe kapitały, * finansowanie podmiotów gospodarczych jest oparte na anonimowym rynku papierów wartos'ciowych, * nastawienie na częste zmiany partnerów transakcji ekonomicznych co wymusza daleko idącą ich formalizację, * krótkoterminowe kontrolowanie firm przez instytucje finansowe Przeciwstawieństwem kapitalizmu rentierów jest kapitalizm właścicielski. Jego ojczyzną są Niemcy i Japonia. Do mocnych stron tego modelu zaliczono: * finansowanie oparte na zindywidualizowanych umowach kredytowych, * stymulowanie powstawania silnych ekonomicznie grup gospodarczo-finanso-wych i silnych banków o charakterze uniwersalnym, * długoterminowe i nieanonimowe powiązania pomiędzy bankiem a korporacją przemysłową, * umacnianie wzajemnego zaufania przez krzyżowanie udziałów kapitałowych, * znaczącą rolę banków jako włas'cicieli korporacji przemysłowych, * rozwiązywanie konfliktów wewnątrz grupy kapitałowej. Za słabe strony modelu niemiecko-japońskiego organizacji systemu bankowego uznano: * ubogi pakiet instrumentów finansowych, * niesprzyjanie operacjom otwartego rynku finansowego oraz innowacjom w dziedzinie operacji rozliczeniowych, * hermetyczność na innowacje powstałe poza własnym krajem. Korporacją depozytową są: * banki komercyjne, * banki kupieckie, tj. banki komercyjne nie przybierające formy spółki akcyjnej, * banki oszczędnościowe, spółdzielnie oszczędnos'ciowo-pożyczkowe, towarzystwa budowlane, banki hipoteczne, * spółdzielnie i samopomocowe związki kredytowe, * banki rolne i wiejskie, * instytucje przyjmujące depozyty od publiczności, * fundusze wspólnego inwestowania i fundusze powiernicze, których s'rodki finansowe wliczane są do szerokiej definicji podaży pieniądza, * emitenci czeków podróżniczych, * banki pocztowe, banki rozliczeniowe, * państwowe banki depozytowe Korporacja depozytowa jest taką instytucją finansową, która dominującą część swojego majątku ma w postaci aktywów finansowych czyli zobowiązań majątkowych innych podmiotów gospodarczych. Na strukturę sprawowania władzy akcjonariuszy wewnątrz bankowej spółki akcyjnej nakłada się forma prawna integracji instytucji finansowych. I tak, mówi się o: * banku uniwersalnym, który w ramach jednego bilansu zagregowanego prowadzi równocześnie działalność depozytowo-kredytową, emisję papierów wartościowych oraz usługi ubezpieczeniowe, * konglomeracie finansowym, w ramach którego bankowa spółka akcyjna ograni czająca się do tradycyjnej bankowości depozytowo-kredytowej kontroluje kapitałowo spółkę zależną, która jest bankiem hipotecznym, firmą ubezpieczeniową, spółdzielnią budowlano-mieszkaniową, przedsiębiorstwem obrotu nieruchomościami. Dominującą formą świadczenia usług bankowych stały się obecnie holdingi finansowe. Każda z wchodzących w jego skład instytucji finansowych ma swoją osobowość prawną i swój bilans. Razem jednak tworzą podmiot gospodarczy, wspólnie rozliczający się z podatków i norm ostrożnościowych. Dla tych celów sporządza się bilans skonsolidowany holdingu oraz prowadzi wspólną politykę kadrową i marketingową. Prezentując istotę holdingu jako instytucji finansowej, wskazuje się na to, że jedną z jego cech wyróżniających go spośród innych instytucji jest niewystępowanie w nim wyodrębnionego pod względem organizacyjno-prawnym majątku holdingowego Konfiguracja instytucji w ramach kapitalizmu menedżerskiego oraz kapitalizmu instytucjonalnego może się układać w cztery zasadnicze wzorce: * Pierwszy to troska o niczym niezakłóconą płynność obrotu akcjami spółki. W tym przypadku akcjonariusze bez względu na strukturę kapitału zachowują kontrolę bieżącą nad menedżerami bankowymi. W każdej chwili mogą pozytywnie odpowiedzieć na propozycję przejęcia kontrolnego pakietu akcji. System giełdowy minimalizuje koszty monitorowania sprawności menedżmentu i daje pełną swobodę w egzekwowaniu praw własności. * Drugi system to kapitalizm rodzinny lub grup kapitałowych, w którym członkowie klanu monitorują wyniki zarządców i okresowo dokonują ich wymiany. Akcje tego typu spółek nie są poddawane weryfikacji na rynku kapitałowym, zaś w skrajnych przypadkach spółki akcyjne zamieniane są w spółki cywilne aby uniknąć obowiązku informowania o stanie interesu rodzinnego. Sprawowanie nadzoru nad menedżerami może również przybrać formę bardziej wyrafinowaną. Jest nią indeksacja. Polega ona na narzuceniu menedżerom wskaźnika wzrostu wartości akcji nie niższego niż zmiany indeksu kapitalizacji giełdy. * Trzeci system to system głównych banków. Polega on na wzajemnym zaufaniu deponentów do banku oraz banku jako głównego udziałowca grupy kapitałowej. System ten rozwinął się w szczególności w Japonii. Akcje spółek akcyjnych tworzących grupę kapitałową keiretsu są praktycznie rzecz biorą niepłynne, dlatego wykluczyć trzeba jako technikę kontroli nad menedżmentem wrogie przejęcia. Pozostaje system dożywotniego zatrudnienia, wysokie bonusy oraz brak rynku pracy dla kadry kierowniczej korporacji. * Czwarty system sprawowania kontroli nad menedżmentem bankowym oferuje koncepcja banków uniwersalnych. Dla wielu jest ona synonimem niemieckiego systemu bankowego. Jej istotą jest preferowanie długoletnich ścisłych kontaktów między wszystkimi aktorami rynku: deponentami, małymi akcjonariuszami i ciułaczami oszczędności w obligacjach, dużymi firmami i ich akcjonariuszami i zarządem oraz bankami spełniającymi rolę powiernika interesów wszystkich zainteresowanych. Różnice między bankowością komercyjna a inwestycyjną Bankowość komercyjna: typowa dla modelu niemieckiego, udzielanie kredytów krótko, średnio i długoterminowych, wykorzystywanie środków z depozytów na działalność kredytową, głównie działalność depozytowo kredytowa, ekspansja na rynku pieniężnym (krótkoterminowym, międzybankowym) Bankowość inwestycyjna: typowa dla modelu anglosaskiego, udzielanie kredytów długoterminowych, wykorzystanie środków własnych oraz z emisji papierów wartościowych na rynku kapitałowym, głównie działalność inwestycyjna (rynek kapitałowy) oraz przyjmowanie długoterminowych lokat, ekspansja na rynku kapitałowym (długoterminowym) i wykorzystanie instrumentów terminowych Banki uniwersalne = działalność depozytowo kredytowa + obrót papierami wartościowymi (na zlecenie klienta + własna emisja) Banki inwestycyjne = obrót paierami wartościowymi + własna emisja akcji + obligacji System anglosaski ( USA + W. Brytania) →bankowość inwestycyjna (giełda) →bankowość uniwersalna System kontynentalny (reński, niemiecko-japoński, europejski)→bankowość uniwersalna →b. inwestycyjna Ćwiczenia 3 Globalizacja jest pojęciem używanym aby opisać zmiany w społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej i kulturalnej. Opisuje zwiększenie handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami. W ekonomii termin ten oznacza głównie zjawiska związane z liberalizacją wymiany handlowej lub “wolnym handlem”. W bardziej szerokim znaczeniu odnosi się do rosnącej integracji i współzależności między jednostkami działającymi globalnie, czy to na platformie społecznej, politycznej czy ekonomicznej. Globalizacja, międzynarodowe standardy Globalizacja jest terminem powszechnie nadużywanym, na tyle wieloznacznym, że tracącym zdolności wyjaśniania zasad funkcjonowania współczesnych systemów bankowych. O globalizacji mówi się w odniesieniu do gospodarki światowej lat 1870-1914 w ramach systemu waluty złotej. Zdaniem wielu ekspertów gospodarka w tym okresie bywa bardziej globalna niz to ma miejsce obecnie. Kapitalizm ery globalnej, a więc kapitalizm aliansów muli uwzględniać, że regulatorem rynku jest nie tylko państwo i jego agendy nadzoru prewencyjnego, lecz również duże grupy kapitałowe oraz grupy zorganizowanych interesów nie tworzących tradycyjnych partii politycznych. Współczesna bankowość w równym stopniu obejmuje globalne rynki finansowe jak i lokalne oraz narodowe systemy podatkowe. Jest więc dualna i nie daje się sprowadzić do jednego tylko wymiaru narodowego lub ponadnarodowego. Globalizacja współczesna to splot wieli procesów występujących równocześnie. Globalizacja jest bardziej faktem niż ideologią dzięki sieci połączeń internetowych oraz zasadniczej obniżce kosztów przesyłania informacji. Współczesna bankowość uznaje globalizację za część szerszego procesu obniżki kosztów pośrednictwa finansowego. Globalizacja to nic innego, jak szybko postępująca integracja dotąd odrębnych krajowych _ rynków finansowych w jeden rynek ogólnokrajowy. Stąd istotnymi jej elementami są konsolidacja kapitałowoorganizacyjna w sektorze bankowym oraz fuzje i przejęcia o zasięgu krajowym i ponadnarodowym. Zwiększenie presji na obniżkę kosztów może prowadzić do obniżenia jakości usług oraz stosowania nieuczciwych metod konkurowania. Międzynarodowe standardy finansowe : * zasady – opracowane przez liczące się organizacje międzynarodowe. Dotyczą one podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego, opublikowane przez Komitet Nadzoru Bnakowego przy Banku Rozrachunków Międzynarodowych; cele i zasady regulacji papierów wartościowych; zasady nadzoru ubezpieczeniowego; podstawowe zasady systemowo ważnych systemów rozliczeniowych, wydane przez Europejski Instytut Walutowy * praktyki - zawierające instrukcje jak wyżej wspomniane zasady je realizować w praktyce, wydane przez odpowiednią grupę roboczą Komisji Nadzoru Bankowego BIS; Mechanizmy kontroli nad operacyjnym i finansowym ryzykiem firm maklerskich przy zarządzaniu i handlu na rynku równoległym instrumentami pochodnymi), opracowane przez IOSCO; Standardy licencjonowania dla władz nadzorczych), przygotowane prze IAIS, * metodykę - zapewniające zgodność zebranych danych z wzorcami; takie dokumenty wypracowuje Międzynarodowy Fundusz Walutowy w dziedzinie sporządzania bilansu płatniczego oraz danych niezbędnych do uruchomienia alternatywnych programów pomocy w warunkach zaburzeń na międzynarodowych rynkach finansowych. * nowym źródłem standardów międzynarodowych są kodeksy dobrej praktyki opracowywane przez różnego rodzaju stowarzyszenia zawodowe; przynależność do nich jest niezbędna do skutecznego wykonywania wielu z licznych zawodów bankowych. * ważną część międzynarodowych standardów w bankowości stanowią normy nieformalne, zwyczaje i sagi oraz tradycja - jest nią zarówno tajemnica bankowa, jak również etyka powiernika cudzego majątku. Międzynarodowe standardy finansowe różnią się nie tylko formą, lecz również charakterem prawnymi Są to zarówno normy międzynarodowego prawa publicznego, jak również międzynarodowego prawa prywatnego oraz ustalenia kontraktowe dominujących na tynku dostawców oprogramowania lub sprzętu, głównie informatycznego. Lawinowy rozwój międzynarodowej standaryzacji usług finansowych jest z jednej strony odpowiedzią na globalizację rynków finansowych, z drugiej zaś ułatwia jej ekspansję. Globalizacja i międzynarodowa standaryzacja ustug finansowych utatwia przewidywanie zachowań nieraz bardzo przestrzenie odległych uczestników gry rynkowej, ujednolicając ich zachowania, w tym również paniczne reakcja na domniemane lub faktyczne zagrożenia. Liberalizacja, Konkurencja transgraniczna Przesłanki liberalizacji Liberalizacja rynków finansowych polega na wprowadzeniu pełnej wymienialności pieniądza krajowego oraz usunięciu barier w swobodnym przepływie kapitałów pomiędzy krajowymi rynkami. Liberalizacja jest odpowiedzią władz regulacyjnych na nadprodukcję usług finansowych. W tych warunkach niezbędne staje się uporządkowanie form i poziomu konkurencji na rynkach finansowych. W przeciwnym razie konkurencja między instytucjami finansowymi mogłaby wytrącić z równowagi cały (międzynarodowy system finansowy. Ustalenie jednolitego poziomu do gry rynkowej wymaga zniesienia barier w dostępie do rynków krajowych oraz istotnego obniżenia kosztów wycofania się z danego rynku. Liberalizacja przepływów kapitałowych tworzy przestanki do istotnego obniżenia kosztów transakcyjnych, w szczególności kosztów pośrednictwa finansowego. Przez transgraniczną konkurencję rozumie się splot rewolucji teleinformatycznej pozwalającej na świadczenie ustug bez obecności handlowej z liberalizacją krajowych rynków finansowych. Zgodnie ze standardami międzynarodowej statystyki finansowej, wyróżniamy zewnętrzną i wewnętrzną liberalizację. Cztery wzorce transgranicznej konkurencji na rynku usług finansowych: Dwoma dotyczącymi liberalizacji zewnętrznej oraz dwoma dotyczącymi liberalizacji wewnętrznej. Wzorzec pierwszy polega na transgranicznym świadczeniu usługi finansowej, na przykład przez zezwolenie, by usługobiorca zawierał umowę kredytową z bankiem poza granicami kraju lub zakupywał zagranicą papiery wartościowe i ubezpieczenia. Wzorzec drugi polega na tym, że usługobiorca sam przekracza granicę i korzysta tam z usług instytucji finansowych. Wzorzec trzeci liberalizacji polega na komercyjnej obecności zagranicznego usługodawcy w kraju usługobiorcy. Może cna przybrać formę przedstawicielstwa, oddziału lub zależnej bankowej spółki akcyjnej. Wzorzec czwarty liberalizacji polega na tym, ze osoba fizyczna świadcząca koncesjonowane usługi finansowe czasowo przebywa na terenie kraju usługobiorcy, aby je świadczyć bez konieczności ponownego potwierdzania jej kwalifikacji i prawa do swobodnej przedsiębiorczości. Typy rozwoju transgranicznych usług bankowych: 1. Rozwój transgranicznych usług pobudzony przez podaż : Transgraniczna konkurencja na rynku usług finansowych Wyszczególnien Pieniądz Pieniądz ie krajowy międzynarodo wy Rezydencji Bankowoś Rynki ć krajowa eurowalutowe Nierezydenci Bankowoś Raje ć podatkowe zagraniczn a W warunkach braku wymienialności waluty krajowej rozwija się jedynie bankowość krajowa zatrudniająca jedynie rezydentów i angażująca jedynie rodzime kapitały. Bankowość zagraniczna jest odseparowana przez restrykcyjne prawo dewizowe i nie może bezpośrednio konkurować z bankowością krajową. Dopiero uznanie standardu wymienialności waluty krajowej Międzynarodowego Funduszu Walutowego czyni z niej walutę zewnętrznie wymienialną o różnym stopniu międzynarodowego uznania. Jego przejawem są warunki emisji obligacji skarbu państwa na międzynarodowych rynkach międzybankowych, zwanych rynkami „eurowalutowymi", a więc rozliczanymi w walutach, które nie są walutami krajowymi rezydentów, a więc dolarami amerykańskimi lub euro dla obywateli nasze go kraju. 2. Rozwój transgranicznych usług ciągnionych przez popyt: Przykładem usługi pobudzonej przez popyt w skali ponadnarodowej jest private banking, a więc obsługa bankowa ludzi zamożnych. Osoby o wysokim i stabilnym potencjalnie finansowym potrzebują spe- cjalnej, niestandardowej obsługi. Nic więc dziwnego, że na całym świecie, w tym banki zagraniczne w Polsce rozpoczęty intensywne zabiegi o pozyskanie tego typu klientów. Do ich wyselekcjonowania wykorzystano wysoki próg depozytów objętych korzystnym oprocentowaniem oraz oferując zarządzanie tej skali środkami finansowymi. Kanały dystrybucji transgranicznych usług: 1. Oddziały banków zagranicznych: Od proklamowania powstania Europejskiego Obszaru Gospodarczego liczba oddziałów banków zagranicznych państw go tworzących uległa istotnemu zwiększeniu. Ponadprzeciętnie zwiększyła się liczba oddziałów banków zagranicznych w Szwecji, Austrii, Portugalii, Finlandii, Danii i Niemczech. A więc w tych krajach, które stosowały formy ukrytego protekcjonizmu, broniąc dostępu do rynku inną niż spółka akcyjna formą prawą. Nie ulega zatem wątpliwości, że integracja europejska powoduje wzrost liczby oddziałów banków zagranicznych i zwiększa ich znaczenie jako kanału dystrybucji transgranicznych usług bankowych. Dla współczesnych sieci przetwarzania danych i informacji zarządczych przestrzenna odległość oddziału od macierzystej centrali nie ma już praktycznie znaczenia, Elektroniczna informacja spaja bank w jedną całość niezależnie od formalnoprawnych barier czy rozróżnień. Również dla wykształconego i świadomego swoich potrzeb klienta rozróżnienie na krajowy i zagraniczny bank nie ma znaczenia rozstrzygającego. 2. Bezpośrednia sprzedaż: Warunkiem koniecznym lecz nie wystarczającym rozwoju bezpośredniej sprzedaży produktów bankowych jest ich automatyzacja za pomocą technologii informatycznej. Podstawową zaletą nowych kanałów dystrybucji jest możliwość realizacji operacji bankowej, w tym transgranicznej, niezależnie od czasu i miejsca przebywania usługobiorcy i usługodawcy. Czynniki wpływające na pozycję konkurencyjną: * koszty pozyskania funduszy i kapitałów przez banki * doświadczenie w szerokim i otwartym na świat widzeniu konkurencji * innowacyjność i jakość strategicznego zarządzania * stan nadzoru bankowego w kraju macierzystym * wielkość banku * sytuacja polityczna w krajach z rzadem * stan zadłużenia zagranicznego Reakcje banków (postawy) na nasilenie regionalnej integracji gospodarczej i globalizacji rynków finansowych: * postawa analityczna: Stara się on zachować kompetencję w oferowaniu stałego zestawu produktów, zmieniając ich zestaw systematycznie i rozważnie, zachowując na rynku pozycję drugą pod względem konkurencyjności mierzonej produkt do produktu * postawa obronna: Banki realizujące ją starają się odkryć niszę rynkową z relatywnie stalą klientelą oraz ofertą produktową. Dążą one do koncentracji na jakości, a nie na liczbie oferowanych produktów. Obrońcy starają się nie dostrzegać nowych wyzwań i wierzą, że ich działanie w dobrej wierze zostanie docenione na lokalnym rynku. * postawa pioniera i działacza: Pionier pragnie być zawsze pierwszy na rynku z nowym produktem, dodając do swojej oferty coraz to nowe innowacje produktowe. Strategia ta prowadzi do tego, ze wszyscy są konkurentami tych banków, co uniemożliwia im osiągnięcie opłacalnego udziatu w rynku. Działacz reaguje na wydarzenia na rynku od przypadku do przypadku. Bankowi takiemu brakuje spójnej strategii produktowej i rynkowej. Nie walczy agresywnie o udział w rynku, lecz przemieszcza się tam, gdzie konkurencja go akceptuje i pozwala przeżyć. Rywalizacja modeli systemów finansowych W fazie kapitalizmu menadżerskiego wykształciły się dwa modele systemu finansowego: - model anglosaski (anglo-amerykański bądź zorientowany rynkowo) - model kontynentalny (reński , zorientowany bankowo wcześniej niemiecko-japoński) Model zorientowany rynkowo(anglosaski)-opiera się na rynkach finansowych; finansowych modelu tym obserwuje się uniezależnienie wielkich korporacji od banków komercyjnych których rola sprowadza się do pełnienia funkcji monetarnych systemu finansowego oraz do zaspokajania krótkookresowych potrzeb przedsiębiorstw .Podstawowy dopływ kapitału odbywa się drogą emisji zbywalnych instrumentów finansowych. Model anglosaski opiera się na rynkach finansowych. Sprzyja to uniezależnieniu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych. Te ostatnie są wykorzystywane przede wszystkim do funkcji płatniczych i rozliczeniowych, a także do zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstw na kredyt. Natomiast podstawowy dopływ kapitału odbywa się przez emisję papierów wartościowych i przez giełdę. Bardzo istotną rolę w tym modelu odgrywają różnego rodzaju fundusze i banki specjalne (inwestycyjne). Cechy modelu (anglosaski): 1) Kluczowa rola rynku kapitałowego jako mechanizmu mobilizacji i alokacji zasobów finansowych w gospodarce oraz mechanizmu kontroli podmiotów gospodarczych; Rynek kapitałowy jest w wypełnieniu tych funkcji niezależny , wolny od nacisków(+). W modelu tym podmioty niefinansowe pozyskując środki na działalność z anonimowego rynku pap wartościowych (-) . 2) Różnorodność instytucji pośrednictwa finansowego w tym wyspecjalizowanych inwestorów instytucjonalnych co stabilizuje funkcjonowanie rynków finansowych i całej gospodarki kosztem jednak większej niestabilności funkcjonowania pojedynczych instytucji. 3) Różnorodność instytucji finansowych skutkuje wysokim poziomem konkurencji na rynku i wyzwoleniem innowacji finansowych nowych rodzajów transakcji instrumentów finansowych. 4) Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw co wynika z aktywności towarzystw Verdżel Kapital oraz istnienia rozwiniętego obrotu pozagiełdowego. Model zorientowany bankowo(kontynentalny)- to model w którym główną rolę w systemie finansowym i w całym systemie gospodarczym pełnią banki które zaspokajają zarówno krótko i długoterminowe potrzeby finansowe ich klientów. Banki pełnią zarówno funkcje monetarne jak i kapitałoworedystrybucyjne i kontrolne systemu finansowego. Mają zatem charakter uniwersalny łącząc działalność depozytowo-kredytową (bankowość komercyjna) z usługami bankowości inwestycyjnej. Model niemiecko-japoński zakłada, że główną rolę w sektorze finansowym pełni system bankowy. Banki zaspokajają zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe potrzeby klientów. W tym modelu banki mają zatem charakter uniwersalny. Równocześnie rozpowszechniają się powiązania kapitałowe między bankami i korporacjami przemysłowymi. Cechy modelu (kontynentalny): 1) finansowanie podmiotów gospodarczych oparte jest na zindywidualizowanych umowach 2) długoterminowe powiązania pomiędzy bankami a korporacjami przemysłowymi także poprzez krzyżowanie udziałów kapitałowych (więzi te mogą powodować, że banki odrzucają doraźne korzyści ze współpracy z podmiotami gospodarczymi na rzecz korzyści długoterminowych). Jednakże nieczytelność relacji własnościowych wewnątrz grup finansowoprzemysłowych prowadzi do obniżenia efektywności alokacji kapitału w gospodarce. 3) Sposób monitorowania podmiotów gospodarczych zakładający aktywność przedstawicieli banków w pracach organów podmiotów gospodarczych. Koncepcja banku uniwersalnego daje możliwość dywersyfikacji przychodów co oznacza, że bank uniwersalny jest znacznie bardziej stabilny niż wyspecjalizowane instytucje finansowe, jednak cena tej stabilności jest znacznie większa potencjalna niestabilność całego systemu finansowego niż w modelu anglosaskim. Wadami tego modelu wynikającymi z mniejszego poziomu konkurencji międzybankowej są opóźnienia we wprowadzaniu innowacji bankowych oraz względnie ubogi pakiet instrumentów i transakcji finansowych. Zaletami modelu anglosaskiego są: - nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji przedsiębiorstw; sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych: - pobudzenie innowacji finansowych. Do wad tego systemu można zaliczyć: - oparcie finansowania podmiotów gospodarczych na anonimowym rynku papierów wartościowych; nastawienie na częste zmiany partnerów, co wymusza krótkoterminową perspektywę w procesach decyzyjnych; - dużą formalizację transakcji ekonomicznych. Zalety modelu niemiecko-japońskiego to: finansowanie podmiotów gospodarczych na podstawie indywidualnych umów kredytowych; długoterminowe finansowanie między bankiem a korporacją przemysłową m.in. poprzez krzyżowanie udziałów kapitałowych; stymulowanie powstawania silnych banków uniwersalnych. Jako wady lego systemu można wymienić: niedostateczne rozszerzenie wachlarza instrumentów finansowych; - opóźnienia we wprowadzaniu innowacji bankowych; - mniejszą odporność na konkurencję ze strony instytucji parabankowych. Polska nie może integrować się z Unią Europejską na podstawie anglosaskiego modelu systemu finansowego. Wola polityczna integracji Polski z Unią Europejską przesądza o konieczności imitowania w Polsce modelu niemieckiego bankowości, z wieloletnim przygotowaniem zawodowym kadr bankowych do pełnienia roli eksperta od finansowego zarządzania strategicznego oraz z szerokim polem do działania dla narodowych instytucji finansowych. Ćwiczenia 4 JAPONIA: Podstawowym celem działania banku Japonii jest sprawowanie kontroli nad obiegiem pieniężnym w sposób zapewniający stabilność cen dostosowany do zdrowego rozwoju gospodarki narodowej. Zakres działania Banku Japonii: -Kontrola nad obiegiem pieniężnym w sposób zapewniający stabilność cen oraz zdrowy rozwój gospodarki narodowej -zapewnienie harmonijnego przepływu środków finansowych między bankami oraz innymi instytucjami finansowymi -Monitorowanie kształtowania się depozytów oraz kredytów bankowych -Pełnienie funkcji pożyczkodawcy ostatniej instancji -Prowadzenie kasowej obsługi budżetu państwa -Informowanie opinii publicznej o swej polityce i działaniach w sprawach polityki pieniężnej. Cechy systemu bankowego Japonii: 1. Charakterystyczną cechą japońskiego systemu bankowego, wyróżniającą go spośród systemów bankowych innych krajów uprzemysłowionych, było dotychczas znaczące miejsce banków w grupach przedsiębiorstw, określanych jako „keiretsu” Grupy te należą do specyficznych dla Japonii struktur gospodarczych. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład keiretsu, poprzez wzajemne posiadanie akcji i udziałów oraz relacje dotyczące wzajemnych zakupów i dostaw, utrzymują między sobą ścisłe więzi o charakterze długoterminowym. Instytucje finansowe, najczęściej banki oraz towarzystwa ubezpieczeniowe, stanowią na ogół centralny element keiretsu i zapewniają finansowanie przedsiębiorstwom należącym do grupy. Mimo pewnego spadku znaczenia keiretsu w ostatnich latach, należą one ciągle do najważniejszych podmiotów w japońskiej gospodarce. 2. Japoński system bankowy charakteryzowała wysoka specjalizacja i wyraźny rozdział między działalnością kredytową i bankowością inwestycyjną. 3. Wkład systemu bankowego w powojenny rozwój gospodarczy Japonii można i sprowadzić do czterech mechanizmów. Pierwszy z nich to finansowanie rozwoju nie przez rynek kapitałowy lecz za pośrednictwem banków, które są bankami głównymi dla danej grupy gospodarczej. Po drugie, to wykorzystanie banku centralnego do dostarczenia bankom środków na pożyczki i kredyty przekraczające stopę oszczędności w gospodarce. Po trzecie, to administracyjne regulowanie stóp procentowych oraz ustalanie pułapów akcji kredytowych dla poszczególnych typów kredytobiorców. Po czwarte, podzielenie rynku na wyspecjalizowane i nie konkurujące z sobą segmenty banków oszczędnościowych, inwestycyjnych, eksportowych. 4. Japoński system bankowy odznaczał się dotychczas znacznie większą koncentracją aktywów niż amerykański. 5. charakterystyczną cecha jest to, że gdy powstaje oddział za granicą to w 100% jest to kapitał japoński, nie mają dostępu inne kraje. 6. Do końca lat siedemdziesiątych charakterystycznymi cechami japońskiego systemu bankowego, poza rozbudowanymi regulacjami prawnymi, była ograniczona konkurencja, duża ingerencja państwa, izolacja od rynków międzynarodowych oraz funkcjonalna segmentacja instytucji bankowych. Podstawowe grupy banków w Japonii: 1. banki miejskie (city banks)- tradycyjnie koncentrowały się na zapewnieniu finansowania dużym firmom, pozyskując środki przede wszystkim z dużych depozytów oraz kredytów z Banku Japonii. Banki te odznaczały się dotychczas także największą aktywnością międzynarodową. Banki te były ogniwem pośredniczącym pomiędzy bankiem centralnym, ministerstwem handlu zagranicznego i przemysłu oraz grupami przemysłowymi keiretsu w okresie szybkiego rozwoju gospodarczego. 2. banki kredytu długoterminowego (long-term credit banks)- były do niedawna jedynymi instytucjami działającymi w dziedzinie długoterminowego kredytowania przedsiębiorstw. Instytucje te miały stosunkowo ograniczone możliwości pozyskiwania środków poprzez przyjmowanie depozytów. 3. banki powiernicze (trust banks)- były do niedawna jedynymi instytucjami działającymi w dziedzinie długoterminowego kredytowania przedsiębiorstw. Instytucje te miały stosunkowo ograniczone możliwości pozyskiwania środków poprzez przyjmowanie depozytów. 4. banki regionalne (regional banks)- głównym polem działania tych banków było dotychczas udzielanie kredytów krótkoterminowych małym i średnim przedsiębiorstwom. Poprzez swoją sieć oddziałów funkcjonujących na ogół na obszarze lokalnym, banki te pozyskiwały depozyty od przedsiębiorstw będących kredytobiorcami oraz od gospodarstw domowych. Działały na terenie jednej prefektury lub dużego miasta. Ich kondycja finansowa zależy wprost od koniunktury gospodarczej w rejonie działania. Działania państwa na rzecz uzdrowienia sektora bankowego: -Zmiana regulacji prawnych; -Zwiększenie wydatków budżetowych na wsparcie finansowe banków -Wielka akcja ratowania banków -Objęcie gwarancjami państwowymi wszystkich depozytów w bankach 9także międzybankowych); -Wprowadzenie wymogu przedstawiania planu restrukturyzacji banków ubiegających się o pomoc państwa; -Kupowanie na dużą skalę przez Bank Japonii krótkoterminowych papierów dłużnych emitowanych przez przedsiębiorstwa; -Przejmowanie złych kredytów od banków upadłych, następnie ich zbywanie; -Utworzenie tzw. „banku pomostowego” w celu udzielania kredytów dobrze ocenianym kredytobiorcom upadłych banków. Przyczyny kryzysu japońskiego systemu bankowego: * Niedocenianie znaczenia oceny zdolności kredytowej. O udzieleniu kredytu decydowała odgórna decyzja, a nie rachunek ekonomiczny. Kredyty były udzielane często nierentownym przedsiębiorstwom, przede wszystkim wchodzącym w skład keiretsu. Ponadto, keiretsu były tak pomyślane, że nie było możliwości przejęcia jakiejkolwiek ich części przez inny podmiot, bank miał bowiem ponad 50% akcji w zrzeszonym przedsiębiorstwie. Keiretsu nie podlegały więc mechanizmom rynkowym. * Lekkomyślność w polityce kredytowej wzmacniana była przez przekonanie, że władze nie dopuszczą do upadku znaczących i zarazem dużych banków (TBTF i TITF). Stymulowało to zjawisko moral hazard. * Wzmożona presja konkurencyjna na działalność banków, związana z procesami deregulacji. Pod koniec lat 1980. duże japońskie firmy uzyskały możliwość emitowania długoterminowych obligacji (do tej pory przysługiwała ona tylko bankom kredytów długoterminowych), nastąpiło również uwolnienie stóp procentowych. Przy obniżonym koszcie kredytów banki zaczęły angażować się w ryzykowne transakcje: kredyty spekulacyjne w rodzimy sektor nieruchomości (zabezpieczone wysoką ceną ziemi) oraz kredyty dla przeżywających boom gospodarczy krajów Azji Południowo-Wschodniej. Tu często nie zabezpieczano się przed ryzykiem kursowym, co w przypadku dewaluacji przynosiło negatywne konsekwencje finansowe. * Zmiany zachodzące na tynku kapitałowym i na rynku nieruchomości. Obniżanie stóp procentowych przez bc skutkowało wzrostem cen papierów wartościowych. Wywołało to wzrost księgowych zysków japońskich banków z tytułu posiadania tych papierów wartościowych w ich portfelach. Było to możliwe, gdyż przepisy prawne zezwalały na zaliczenie części niezrealizowanych zysków (do 45%) do funduszy własnych. To zaś zwiększało wartość tych funduszy, a tym samym zdolność banków do udzielania kredytów. Do kryzysu przyczyniło się także znaczne i nieostrożne angażowanie się banków w finansowanie rynku nieruchomości, finansowanie ryzykownych przedsięwzięć firm działających w sektorze nieruchomości i udzielanie kredytów firmom nastawionym na spekulację w tym sektorze. Złudne poczucie bezpieczeństwa dawał ciągły i długotrwały wzrost cen rynkowych nieruchomości, który także przyczynił się do zwiększenia znaczenia hipoteki jako formy zabezpieczenia kredytów (w latach 1980. i 1990. ok. 50-70% kredytów miało zabezpieczenie hipoteczne). Należy stwierdzić, że do początku lat 1980. charakterystycznymi cechami japońskiego systemu bankowego były: rozbudowane regulacje prawne, ograniczona konkurencja między bankami, duża ingerencja państwa, izolacja od rynków międzynarodowych, funkcjonalna segmentacja instytucji bankowych. NIEMCY: Cechy systemu bankowego Niemiec: 1. Charakterystyczną cechą tego systemu, określanego jako „bankowo zorientowany", jest przewaga finansowania przedsiębiorstw za pomocą kredytów bankowych nad finansowaniem za pomocą emisji instrumentów rynku kapitałowego. 2. Charakteryzuje się również wszechstronnością form organizacyjnych i własnościowych. 3. Najważniejszą cechę uznano położenie akcentu na konkurowanie pomiędzy dwoma wielkimi uczestnikami rynku: bankami uniwersalnymi i bankami specjalistycznymi Bezpośrednia konkurencja między poszczególnymi bankami dotyczy wówczas jakości i kompleksowości usług, trafności wyboru strategii marketingowej na danym terenie, a nie stóp procentowych różniących się ułamkom procenta. Rozważna polityka konkurencji rodzi stabilność waluty i systemu bankowego. 4. Niemiecki system bankowy charakteryzuje się brakiem konsolidacji i koncentracji organizacyjnej, gdyż 5 największych banków ma jedynie 28% aktywów systemu bankowego, a 20 największych banków mniej niż 60%. Wielkie banki działające w formie konglomeratów finansowych i holdingów; organizacja grup bankowych banków oszczędnościowych i spółdzielczych tworzą stabilny system mimo zdywersyfikowania jego struktury własnościowej, który nie uległ daleko idącym zmianom po zjednoczeniu Niemiec. Grupy banków niemieckich: 1.banki komercyjne- są instytucjami prywatnymi Banki komercyjne, poza „wielką czwórką", obejmują m. in. oddziały banków zagranicznych. Banki z tej grupy w najszerszym zakresie zajmują się działalnością depozytowo-kredytową. Dążąc do rozszerzenia swej gamy usług, stają się też coraz bardziej aktywne na polu bankowości inwestycyjnej, także na rynkach międzynarodowych. 2.Banki spółdzielcze działają w Niemczech zarówno na szczeblu lokalnym, krajów związkowych, jak i ogólnokrajowym, prowadząc obsługę głównie rolnictwa i drobnego przemysłu. Deponenci tych banków są też na ogół ich udziałowcami. Dotychczas banki spółdzielcze stanowiły najbardziej liczną grupę banków w Niemczech 3.banki oszczędnościowe- znajdują się pod kontrolą państwa. W sektorze tym występują kasy oszczędnościowe (Sparkassen) oraz banki regionalne krajów związkowych (Landesbanken). Istota działalności tych banków sprowadzała się dotychczas do obsługi finansowej rządów krajów związkowych oraz społeczności lokalnych, głównie poprzez przyjmowanie depozytów, udzielanie kredytów oraz dokonywanie rozliczeń. Banki te w dużej części są własnością rządów regionalnych. STANY ZJEDNOCZONE: Zadania Zarządu SRF są bardzo szerokie. Zarząd SRF: -ustala stopę rezerw obowiązkowych od depozytów posiadanych przez banki, -reguluje stopy procentowe, -określa warunki operacji otwartego rynku realizowanych przez Federalny Komitet Operacji Otwartego Rynku będący częścią składową SRF, -Zarząd nadzoruje także funkcjonowanie dwunastu banków wchodzących w skład SRF. Są to tzw. banki Rezerwy Federalnej (Federal Reserve banks). Każdy z tych banków działa na obszarze jednego z dwunastu okręgów, na które są podzielone Stany Zjednoczone. Banki Rezerwy Federalnej na bieżąco nadzorują banki komercyjne oraz inne instytucje depozytowe działające w ich okręgu (tzn. banki będące członkami SRF - o czym szerzej niżej), realizują operacje z tymi bankami oraz mają za zadanie wprowadzać w życie politykę pieniężną określoną przez Zarząd SRF W początkowym okresie swego istnienia banki Rezerwy Federalnej nastawione były na reprezentowanie w ramach banku centralnego interesów regionalnych, w tym potrzeb kredytowych regionów. Efektem tego była stosunkowo zróżnicowana polityka stóp procentowych w poszczególnych okręgach. W ostatnich latach Zarząd SRF starał się, by polityka ta była jednolita na całym obszarze kraju. Funkcje i cechy banku centralnego - Systemu Rezerwy Federalnej: 1.Odpowiada za kształtowanie i realizację polityki pienionej 2.Sprawuje nadzór nad bankami - wspólnie z agencją rządową Office Of the Comptroller od the Currency (OCC), 3.Posiada szerokie kompetencje, m. in. ustala stopę rezerw obowiązkowych od depozyty reguluje stopy procentowe, określa warunki otwartego rynku realizowanych przez Federalny Komitet Operacji Otwartego Rynku 4.Posiada pełną niezależność, również ekonomiczna. – jest instytucją samofinansującą się 5.Siedmioosobowy Zarząd SRF ustanawiany jest na okres do 14 lat, a przewodniczący Zarządu uważany jest za drugą - po prezydencie najbardziej wpływową osobą w Stanach Zjednoczonych Struktura banków komercyjnych: Strukturę banków komercyjnych w Stanach Zjednoczony charakteryzuje istnienie dużej liczby banków różnej wielkości działających w tysiącach społeczności lokalnych. Ta cecha różni ją zdecydowanie od analogicznej struktury w innych krajach. Spośród działających w 1997 r. w Stanach Zjednoczonych 9143 banków komercyjnych około trzy czwarte były to banki stanowe, tzn. działające na bazie zezwolenia władz stanowych, pozostałe zaś określane jako banki narodowe, prowadziły działalność na podstawie zezwolenia rządu federalnego (konkretnie orać, na bazie zezwolenia wydanego przez OCC. Banki narodowe są na ogól bankami dużymi i to one niemal całości są tymi bankami komercyjnymi w Stanach Zjednoczonych, które mają aktywa powyżej miliarda dolarów. Wszystkie banki narodowe muszą być ubezpieczone w Federalnej Korporacji Ubezpieczenia Depozytów. Ponadto, są one członkami Systemu Rezerwy Federalnej. Jeśli chodzi o banki stanowe, to niektóre z nich na zasadzie wyboru także mogą stać się członkami Systemu Rezerwy Federalnej, a także zostać objęte ubezpieczeniem FDIC, jeśli zastosują się do regulacji tych instytucji federalnych. W praktyce niemal wszystkie banki stanowe są takim ubezpieczeniem objęte. Cechy bankowości komercyjnej: 1. Duża liczba banków komercyjnych – stanowych, o różnej wielkości, działająca w tysiącach społeczności lokalnych; aktywa pojedynczego banku nie przekraczają 100 mln dolarów 2. Mała liczba banków komercyjnych - narodowych, dysponujących aktywami rządu 1 mld dolarów i więcej; pełnią rolę wiodącą 3. Stały wzrost liczby oddziałów banków narodowych jak i stanowych, szczególnie w latach dziewięćdziesiątych, dzięki liberalizacji przepisów oraz na skutek podążania banków za przemieszczającymi się dużymi klientami 4. Niski odsetek bankructw w sektorze bankowym, dzięki surowym regulacjom prawnym oraz ostrożnemu zarządzaniu bankami; nasilanie się bankructw w latach osiemdziesiątych - głównie na skutek nadmiernego ryzyka oraz kryzysu giełdowego 5. Stosunkowo wysoki stopień ochrony pieniędzy depozytariuszy przez system ubezpieczeń depozytów bankowych ( znacznie wyższy niż w Unii Europejskiej). Główne czynniki bankructwa w amerykańskim systemie bankowym: 1. Wzrost kosztów ponoszonych przez banki z powodu zniesienia tzw. Regulation Q 2. Regionalna recesja m.in. na rynku naftowym oraz rolnym skutkująca pogorszeniem się sytuacji wielu przedsiębiorstw, które zaciągnęły kredyty bankowe 3. Wystąpienie zjawiska określanego jako „ryzyko moralne” oznaczającego podejmowanie przez banki nadmiernego ryzyka w przekonaniu, ze interesy deponentów i tak są chronione poprzez system ubezpieczenia wkładów, 4. Istotny wpływ miał także kryzys giełdowy w roku 1987. Najważniejsze dwie dziedziny regulacji bankowych w Stanach Zjednoczonych dotyczyły: 1.Tworzenie oddziałów (ekspansja geograficzna), Do 1927 r. na bazie obowiązujących przepisów banki narodowe, poza nielicznymi wyjątkami, nie miały prawa w ogóle otwierać oddziałów. Przepisy te zostały nieco zliberalizowane w 1927 r., kiedy zezwolono bankom na otwieranie oddziałów w miastach, pod warunkiem, że działające tam banki stanowe miały takie same uprawnienia w zakresie otwierania oddziałów. Banki narodowe uzyskały prawo otwierania swych oddziałów na obszarze swego macierzystego stanu, o ile prawo stanowe zezwalało na to samo bankom stanowym. W dalszym ciągu zabronione było otwieranie oddziałów w innych stanach, o ile stany te wyraźnie nie wyraziły na to zgody. Po II wojnie światowej poszczególne stany zaczęty wprowadzać możliwość otwierania oddziałów przez banki. Zmiany mające miejsce w następnych latach doprowadziły do tego, że na początku lat dziewięćdziesiątych we wszystkich stanach funkcjonowało ustawodawstwo dopuszczające posiadanie przez bank oddziałów w obrębie danego stanu. Istniejące przez długi czas ograniczenia dotyczące tworzenia oddziałów przyczyniły się do powstawania podmiotów (firm) posiadających akcje banków. Firmy holdingowe, mogły posiadać akcje jednego tub więcej banków, a głównym celem ich tworzenia było powiązanie banków działających na różnych geograficznie rynkach. Firmy będące właścicielami banków, pozyskując środki finansowe poprzez emisję akcji i (lub) papierów dłużnych, przeznaczały je na zakup sieci banków w jednym, bądź większej liczbie stanów. Możliwości rozwoju działalności tego rodzaju zostały ograniczone ustawą wydaną przez Kongres w 1956 r. (Bank Holding Company Act). Na jej podstawie władze stanowe uzyskały prawo wprowadzenia zakazu lub ograniczenia posiadania akcji banków przez firmy holdingowe. Poprzez wprowadzone później poprawki do tej ustawy ustanowiony został zakaz posiadania przez te firmy więcej niż 5% akcji banku mającego siedzibę w innym stanie, o ile nie uzyska ona zezwolenia od władz tego stanu. Świat bankowy w Stanach Zjednoczonych jednak dość szybko wykorzystał istniejącą w ustawie lukę, polegającą na tym, że żadnymi ograniczeniami nie zostały objęte firmy holdingowe posiadające akcje tylko jednego banku. Poprawka wprowadzona przez Kongres do tej ustawy w 1970 r. wyeliminowała tę możliwość i uściśliła istniejące przepisy. Obecnie firma holdingowa, pragnąca nabyć akcje nawet jednego banku, bądź instytucji niebankowej, musi uzyskać na to zgodę Systemu Rezerwy Federalnej. Kluczowe znaczenie dla ekspansji międzystanowej banków amerykańskich miała ustawa z 1994 r. (RiegleNeal Interstate Banking and Branching Efficiency Act). Umożliwiła ona firmom holdingowym nabywanie od 30 września 1995 r. banków w dowolnym stanie, nawet jeśli nie zezwala na to ustawodawstwo tego stanu. Wprowadzono jednak ograniczenie, że żadna firm holdingowa nie może kontrolować więcej niż 10% ogółu depozytów w całym kraju i nie więcej niż 30% depozytów w jednym stanie. Celem pierwszego z tych ograniczeń jest zapobieżenie nadmiernej koncentracji sektora bankowego w gestii nielicznych banków, zaś celem drugiego jest przeciwdziałanie zbytniemu drenowaniu lokalnych depozytów przez duże międzystanowe firmy holdingowe oraz banki. Banki działające na obszarze różnych stanów zostały zobowiązane do przeznaczania pewnej części pozyskiwanych przez siebie środków finansowych na pożyczki lokalne. Na mocy powyższej ustawy z 1994 r. banki uzyskały także prawo do otwierania od czerwca 1997 r. oddziałów w innych stanach, o ile nie jest to sprzeczne z ustawodawstwem odnośnych stanów, tzn. o ile dany stan nie opowiedział się do 1 czerwca 1997 r. przeciw otwieraniu na jego obszarze oddziałów przez banki z innych stanów. Istotne jest jednak to, że jeśliby jakiś stan opowiedział się przeciw otwieraniu takich oddziałów, to jego banki nie miałyby prawa otwierać swych oddziałów w pozostałych stanach. 2. Zakres działalności bankowej, Zakres usług bankowych, podobnie jak możliwości ekspansji geograficznej banków amerykańskich, podlegał dotychczas dość surowym regulacjom. O ile jednak ograniczenia odnoszące się do tej drugiej dziedziny zostały w minionych dziesięcioleciach niemal w całości zniesione, to postęp w rozszerzaniu zakresu usług, które mogą być świadczone przez banki okazał się bez porównania mniejszy Podstawowe przepisy regulujące zakres usług bankowych zostały zawarte w ustawie bankowej uchwalonej w 1933 r. (Glass-Steagall Act lub Bancing Act). Istotą tej ustawy było oddzielenie bankowości komercyjnej od bankowości inwestycyjnej, a także stworzenie federalnego systemu ubezpieczeń depozytów. Na podstawie tego aktu prawnego zakres usług bankowych został ograniczony praktycznie do przyjmowania depozytów oraz udzielaniu kredytów. Banki zostały pozbawione możliwości świadczenia usług ubezpieczeniowych. Uznano, że usługi te mogą być świadczone wyłącznie przez towarzystwa ubezpieczeniowe. kluczowym uprawnieniem, którym banki dysponowały przed uchwaleniem ustawy bankowej była możliwość nabywania i zbywania akcji spółek, a także emisji papierów wartościowych. Regulation Q: Jeśli chodzi o oprocentowanie wkładów bieżących, to do 1980 r, banki nie mogły go wypłacać w sposób otwarty, Ponieważ jednak wkłady takie stanowiły dla banków bezpłatne fundusze, które w rzeczywistości banki mogły korzystnie pożyczyć lub zainwestować, to okazało się, że w celu przyciągnięcia tych środków banki zaczęły ze sobą intensywnie konkurować oferując klientom „bezpłatne" usługi, jak np. rachunki czekowe, udostępnianie skrytek bankowych, sprzedaż czeków podróżniczych. Faktycznie więc depozyty bieżące w wielu przypadkach byty oprocentowane, tylko w specyficznej formie. W 1972 r. Kongres, tytułem eksperymentu, zezwolił w niektórych stanach na stosowanie tzw. rachunku NOW. Rachunek taki był oprocentowany (oprocentowanie to do 1 stycznia 1986 r. nie mogło być jednak wyższe niż 5,5%). Następnie możliwość prowadzenia takich rachunków została rozszerzona na pozostałe stany. Obecnie rachunek ten nie jest objęty żadnym limitem oprocentowania oraz jest dostępny tylko dla osób indywidualnych, instytucji rządowych oraz organizacji niezarobkowych (non profit).W przypadku Regulation Q chodziło o zapobieżenie nadmiernej i destrukcyjnej konkurencji między bankami w celu przyciągnięcia pieniędzy deponentów. Uznano, że konkurencja ta owocowałaby podwyższaniem odsetek, co wymuszałoby na bankach pobieranie odpowiednio wysokich odsetek od kredytów. To z kolei implikowałoby konieczność udzielania kredytów także stałym kredytobiorcom, a więc zwiększałoby to ryzyko kredytowe banków. Funkcjonowanie tego przepisu w praktyce oznaczało, że banki miały trudności z pozyskaniem funduszy w okresie występowania na rynku wysokich stóp procentowych. W takiej sytuacji występowało dość często dotkliwe dla banków wycofywanie wkładów przez klientów w celu ulokowania ich np. w papierach wartościowych. Zmuszało to banki do ograniczenia akcji kredytowej, a także wypowiadania niektórych kredytów, w tym hipotecznych, po to, by sprostać żądaniom wypłat zgłaszanym przez deponentów.Przepisy wynikające z Regulation Q były jednym z najważniejszych czynników nadzwyczaj dynamicznego rozwoju Główne regulacje ustawy Glass - Steagall Act (Banking Act) z 1933r. i jej ewolucja: 1.oddzielenie bankowości komercyjnej od inwestycyjnej; 2.stworzenie federalnego systemu ubezpieczeń depozytów 3.cofniencie uprawnień banków do nabywani i zbywania akcji spółek oraz przeprowadzanie emisji papierów wartościowych; 4.wprowadzenie zakazu płacenia przez banki od wkładów bieżących; stopniowo łagodzony w roku 1972, 1986, w latach dziewięćdziesiątych; 5.ndanie uprawnień bankowi centralnemu (SRF) do określani maksymalnego poziomu oprocentowania depozytów bankowych; 5.wprowadzenie w latach sześćdziesiątych Regulation Q w celu ograniczenia nadmiernej konkurencji miedzy bankami w przyciąganiu depozytów; 6.próba łagodzenia ograniczeń wynikających z ustawy Glass Steagall Act np. zgoda na emisje niektórych papierów wartościowych, obrót jednostkami uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, sprzedaż dożywotnich rent; próby uchylenia tej ustawy; 7.uchylenie ustawy Glass Steagall Act na mocy ustawy Gramm Leach Bliley Act, podpisanej przez prezydenta USA 12 listopada 1999r. Instytucje oszczędnościowe obejmują dwie grupy instytucji: towarzystwa oszczędnościowo-pożyczkowe oraz banki oszczędnościowe. Obie te grupy najczęściej są traktowane łącznie, gdyż istota ich działalności sprowadzała się do udzielania kredytów hipotecznych i kredytów konsumpcyjnych oraz pozyskiwania oszczędności gospodarstw domowych. Historycznie biorąc, towarzystwa oszczędnościowo-pożyczkowe koncentrowały się głównie na kredytowaniu budownictwa, podczas gdy banki oszczędnościowe miały działalność bardziej zróżnicowaną. Polegała ona bowiem nie tylko na udzielaniu kredytów hipotecznych, ale także na kredytowaniu przedsiębiorstw. Instytucje niebankowe: 1. Towarzystwa oszczędnościowo –pożyczkowe: Towarzystwa oszczędnościowo-pożyczkowe zaczęły powstawać w XIX w. jako instytucje, których właścicielami byty osoby posiadające w tych instytucjach swoje depozyty. Potem towarzystwa stopniowo zaczęły przekształcać się w spółki akcyjne. Obecnie spółki te dysponują ponad połową wartości aktywów ogółu tych towarzystw oszczędnościowopożyczkowych. Towarzystwa te funkcjonowały bez większych problemów przez znaczną część XX w. udzielając długoterminowych kredytów hipotecznych (na budowę i zakup domów i mieszkań), na bazie głównie krótkoterminowych depozytów oszczędnościowych ludności. Było to możliwe dzięki realizowanej przez dziesięciolecia polityce Systemu Rezerwy Federalnej zapewniającej odpowiednio dużą różnicę między długoterminowymi i krótkoterminowymi stopami procentowymi. Znaczący wzrost krótkoterminowych stóp procentowych na początku lat osiemdziesiątych doprowadził do dramatycznego pogorszenia sytuacji finansowej wielu towarzystw oszczędnościowo pożyczkowych. Zmierzając do przezwyciężenia zaistniałych problemów dokonane zostały zmiany w przepisach umożliwiające towarzystwom rozszerzenie możliwości pozyskiwania depozytów oraz dokonywania lokat, a także stosowanie zmiennego oprocentowania udzielanych kredytów. 2. Banki oszczędnościowe Banki oszczędnościowe początkowo byty instytucjami, których właścicielami byli deponenci tych banków. W ostatnich latach wiele z tych banków, będących instytucjami bardzo podobnymi do towarzystw oszczędnościowo-pożyczkowych, przekształciło się w spółki akcyjne. W połowie 1997 r. 371 banków oszczędnościowych dysponowało aktywami o wartości 321 mld dolarów, a ich depozyty byty ubezpieczane przez FDIC (do 100 tys. dol.). 3. Unie kredytowe Unie kredytowe są instytucjami depozytowymi nie nastawionymi na zysk, należącymi do ich członków (deponentów). Członkowie ci stanowią zazwyczaj pewną grupę zawodową albo są skupieni w jakimś stowarzyszeniu, bądź zamieszkują jakiś okręg wiejski. Celem unii kredytowych jest zaspokajanie potrzeb swoich członków w zakresie gromadzenia oszczędności i pozyskiwania funduszy. Stąd też depozyty przyjmowane od członków unii są przeznaczane na udzielanie im kredytów. Ponieważ unie kredytowe są instytucjami niezarobkowymi, osiągane przez nie dochody nie podlegają opodatkowaniu. To zwolnienie z podatków pozwala uniom na oferowanie swym członkom wyższego niż rynkowe oprocentowania depozytów oraz pobieranie niższych odsetek od niektórych rodzajów udzielanych kredytów. Wkłady w uniach kredytowych objęte są systemem ubezpieczenia federalnego od 1971 r. System ten zapewnia, podobnie jak w przypadku banków komercyjnych oraz instytucji oszczędnościowych, gwarancje wkładów do 100 tys. dolarów. Unie, konkurując z bankami i instytucjami oszczędnościowymi, oferują coraz szerszy zakres usług. Poza tradycyjnymi kredytami konsumpcyjnymi (w tym przeznaczonymi na zakup samochodów), członkowie unii mogą korzystać m in, z linii kredytowych oraz bankomatów. Ćwiczenia 5 Wielka Brytania Specyficzne cechy i struktura systemu System bankowy W.Brytanii mający wiele podobieństw z systemem Stanów Zjednoczonych charakteryzowało występowanie przez długi czas specjalizacji i podziału funkcji między bankami. Odróżniało go to w sposób istotny od modelu bankowości określanej umownie jako model kontynentalny, w tym w szczególności od niemieckiego stsytemu bankowego, w którym kluczową rolę od dawna odgrywają banki uniwersalne. W W. Brytania mniejsze zaangażowanie banków w finansowanie i obsługę przemysłu krajowego zmusiło przedsiębiorstwa do poszukiwania funduszy na rynku kapitałowym. W Wielkiej Brytanii istniej dość istotny podział na bankowość: * detalicznąa- banki te świadczą pełen zakres usług (obejmujący głównie przyjmowanie wkładów bieżących i terminowych, udzielanie kredytów, dokonywanie rozliczeń pieniężnych) zarówno osobom indywidualnym, jak i przedsiębiorstwom, głównie małym i średnim. Warto podkreślić, że małe i średnie firmy odgrywają w brytyjskiej gospodarce istotną rolę. Dążąc do dywersyfikacji swych usług i pozyskania dodatkowych źródeł przychodów niektóre banki „wielkiej szóstki" starają się zwiększyć swój udział w rynku kredytów hipotecznych. Ponadto banki tej grupy, kierując się marketingową ideą określaną jako „one-stop shopping", coraz szerzej nastawiają się na oferowanie za pośrednictwem swych oddziałów i filii, poza typowymi usługami bankowymi, szeregu innych usług, w tym usług ubezpieczeniowych, obsługi inwestycji w fundusze zbiorowego inwestowania. Na szczególną uwagę zasługuje tu coraz silniejsze zaangażowanie banków w sektorze ubezpieczeniowym, określane jako bancassurance. Zaangażowanie to może przybierać różne formy, nie może oczywiście obejmować „wytwarzania usług ubezpieczeniowych", zastrzeżonego wyłącznie dla instytucji ubezpieczeniowych. Banki brytyjskie najczęściej angażują się w działalność ubezpieczeniową poprzez swoje filie będące towarzystwami ubezpieczeniowymi, prowadząc marketing i dystrybucję produktów ubezpieczeniowych w okienkach bankowych oraz wchodząc w różne porozumienia z ubezpieczycielami. * hurtowa – istota tej bankowości w ramach której działają m.in. tzw. banki kupieckie, polega głównie na przyjmowaniu dużych depozytów oraz lokowaniu uzyskanych w ten sposób środków w instrumenty rynku pieniężnego lub w duże kredyty. Działalność ta obejmuje także pełną obsługę finansową dużych przedsiębiorstw, w tym w szczególności doradztwo w dziedzinie zarządzania finansami oraz udział w przeprowadzaniu fuzji i przejęć firm. Banki hurtowe wyróżnia kilka cech nadających im charakter innowacji instytucjonalnej. Są to: - łączenie czynnos'ci bankowych w pieniądzu krajowym i walutach, - przyjmowanie dużych lokat i udzielanie dużych kredytów w wielkościach bezwzględnych, - szerokie wykorzystanie innowacji finansowych, np. kredytów o zmiennym oprocentowaniu, lub takich jak Certyfikaty Depozytowe, kredyty odnawialne, - aktywny udział w kształtowaniu rynku międzybankowego oraz eurowalutowego, - rozpraszanie ryzyka kredytowego odbywa się poprzez zaawansowane zarządzanie aktywami i pasywami, emisję opcji, pozabilansowe operacje. Odrębne miejsce w systemie brytyjskim zajmują tzw. domy dyskontowe, których jest siedem. Dotychczas pełniły one rolę pośrednika między bankiem centralnym (Bankiem Anglii) a innymi bankami, dysponując wyłącznym prawem do zaciągania kredytów w Banku Anglii. W praktyce oznaczało to, że działające w Wielkiej Brytanii banki komercyjne nie mogły do tej pory, tak, jak to się dzieje w innych krajach uprzemysłowionych, bezpośrednio pożyczać pieniędzy w banku centralnym. By pokryć środkami banku centralnego ewentualne niedobory płynności, których nie da się sfinansować na rynku pieniężnym, w tym w obrocie międzybankowym, banki muszą korzystać z pośrednictwa domów dyskontowych. Z kolei domy te, w zamian za przywilej wynikający z bezpośredniego dostępu do kredytów Banku Anglii, zobowiązane są do absorbowania całości tygodniowych emisji bonów skarbowych oferowanych przez bank centralny. W zakresie działania domów dyskontowych mieści się też przyjmowanie depozytów bieżących i terminowych od banków komercyjnych, poszukujących możliwości ulokowania swych nadwyżek płynnych środków. Zasady działania banku Anglii: 1. Bank Anglii miał obowiązek wspomagać rynek i akceptować wynikające z tego ograniczenia zysków akcjonariuszy. 2. Hegemonia Banku Anglii nad pozostałymi bankami komercyjnymi nie podlegała dyskusji i obie strony dostosowywały do tego swoje nieformalne zachowania. 3. Dominujący bank podporządkowuje się regułom waluty złotej bez ograniczania swobody przyjmowania depozytów przez banki komercyjne . Obecnie Bank Anglii, jako bank centralny, spełnia conajmniej pięć funkcji. Funkcje: 1. emituje banknoty przez Departament Emisyjny i jego przedsiębiorstwa. 2. jest zobowiązany do doradzania rządowi i urzeczywistniania polityki pieniężnej obejmującej zarządzanie długiem publicznym oraz operacje na otwartym rynku. 3. za pośrednictwem Departamentu Bankowości wykonuje czynności bankowe jako bankier rządu, banków komercyjnych, banków zagranicznych oraz międzynarodowych instytucji finansowych i nielicznych klientów prywatnych. 4. na mocy ustawy z 1987 r. sprawuje nadzór nad przestrzeganiem norm ostrożnościowych przez banki i jest ich kredytodawcą ostatniej instancji. 5. jest organizatorem systemu rozliczeń miedzy bankami oraz emisji rządowych papierów wartościowych, powiernikiem państwowych rezerw walutowych i złota. Francja Charakteryzując strukturę systemu bankowego we Francji w latach 90-tych można zastosować następujący podział instytucji bankowych: 1. Instytucje przyjmujące depozyty krótkoterminowe, obejmujące: duże banki, banki wzajemne i spółdzielcze, banki oszczędnościowe, manipulacyjne banki kredytowe. 2. Specjalistyczne instytucje kredytowe ( finansowanie rolnictwa, finansowanie przemysłu i usług, udzielanie kredytów na finansowanie budownictwa). Wpływ na sytuację francuskich banków w latach osiemdziesiątych, a w dużej mierze także w 90- tych była przeprowadzona na dużą skalę nacjonalizacja banków, podjęta w 1982 roku przez ówczesny socjalistyczny rząd. Postawił sobie on za cel zapewnienie przedsiębiorstwom, w tym zwłaszcza o strategicznym znaczeniu, lepszego dostępu do kredytów bankowych. W praktyce okazało się że nie jest to dobre rozwiązanie. W rezultacie już w 1986 roku rozpoczął się odwrót od nacjonalizacji. Proces nacjonalizacji (jak przebiegał, czyli jakby etapy): 1. Do nacjonalizacji banków w 1982 r., system bankowy podzielony był na banki licencjonowane, banki spółdzielcze oraz banki oszczędnościowe. W grupie banków licencjonowanych można wyróżnić dwa ich typy. Pierwszy to banki komercyjne. Drugi to banki inwestycyjne. Przy czym banki komercyjne mają charakter banków uniwersalnych, prowadzących działalność depozytowo-kredytową oraz pasywny lub aktywny udział w publicznym obrocie papierami wartościowymi. 2. Nacjonalizacją objęto wszystkie banki w których wartość depozytów przekraczała 1 miliard franków, zaś większość akcji była w rękach obywateli francuskich. Dysponentem trzonu systemu bankowego stali się urzędnicy Dyrekcji Generalnej Skarbu Państwa stanowiącej część Ministerstwa Finansów. Zachowali oni formy organizacyjne bankowych grup kapitałowych w formie niezmienionej. 3. Zasadnicza zmiana instytucjonalna dokonała się w 1984 r., gdy wraz z wejs'ciem w życie nowego prawa bankowego, dokonano odejscia od tradycyjnego podziału między banki komercyjne, banki inwestycyjne, banki s'rednio- i długoterminowego kredytowania. Instytucje finansowe używające nazwy bank, mogą dokonywać wszystkich czynnos'ci bankowych, być zarazem bankiem komercyjnym i bankiem inwestycyjnym, a nawet bankiem rozwojowym, tj. wyspecjalizowanym w udzielaniu hurtowych kredytów na długookresową restrukturyzację gospodarki lub poszczególnych branż przemysłu. Zgodnie z Pierwszą i Drugą Dyrektywą Bankową — zostały nazwane instytucjami kredytowymi. Te banki uniwersalne muszą być członkami Związku Banków Francuskich. Aktualnie francuski system bankowy składa się z 1649 instytucji, z których 610 ma pełne uprawnienia do s'wiadczenia usług finansowych. Dzielą się one na cztery typy z punktu widzenia ich formy prawnej. Są to: * banki działające jako bankowe spółki akcyjne — 409 w tym 84 oddziały zagranicznych banków, * banki spółdzielcze i kasy wzajemnej pomocy — 146 w tym 32 banki publiczne, 74 banki regionalne Credit Agricole, oraz 28 kas wzajemnej pomocy, * banki oszczędnościowe — 35 według stanu na konie 1993 r., * banki komunalne — 20 na koniec 1993 r. Ponadto działa 1039 innych instytucji finansowych mających ograniczone uprawnienia do dokonywania czynnosci bankowych. Z nich 1007 to korporacje finansowe zas' 32 to wyspecjalizowane agendy finansowe państwa mające status instytucji użytecznosci publicznej. Porównanie systemu bankowego Francji i Niemiec: 1. Na sytuację banków oraz ich pozycję na rynku finansowym we Francji i w Niemczech istotnie rzutuje struktura finansowa przedsiębiorstw. Z przeprowadzonych badań wynika że nie ma ścisłej relacji między kapitałem przedsiębiorstw a finansowaniem. W Niemczech znaczenie finansowania bankowego zależy istotnie od wielkości przedsiębiorstwa, gdyż ta z kolei determinuje znaczenie zadłużenia w ogólnej sumie pasywów. We Francji od pocz. lat 90-tych występował syetmatyczny spadek zadłużenia wobec banków w ogólnej sumie pasywów przedsiębiorstw. 2. Znacznie większa rola kredytów bankowych w finansowaniu małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech i Francji wynika głównie z występujących tam regulacji prawnych oraz specyficznych relacji między bankami a przedsiębiorstwami. W przypadku regulacji prawnych chodzi głównie o to, że w sytuacji upadłości przedsiębiorstwa będącego kredytobiorcą, banki są traktowane jako wierzyciele uprzywilejowani. Czyli polega to na m.in. w odpowiednim odseparowaniu od majątku upadłej firmy aktywów przyjętych jako zabezpieczenie udzielonych przez bank kredytów.