PODSTAWY EKONOMII wykˇad II

miejsce dokonania transakcji
całokształt transakcji kupna i sprzeda y oraz warunków, w
jakich one przebiegaj
proces prowadz cy do tego, e decyzje gospodarstw
domowych dotycz ce konsumpcji alternatywnych dóbr,
decyzje przedsi biorstw o tym, co i jak wytwarza oraz
decyzje pracowników dotycz ce tego, jak wiele i dla kogo
pracowa ,
zostaj
wzajemnie
uzgodnione
dzi ki
odpowiednim dostosowaniom cen
proces, przy pomocy którego kupuj cy i sprzedaj cy
okre laj , co chc
sprzeda
lub kupi
i na jakich
warunkach
proces,
za
po rednictwem
którego
wzajemne
oddziaływania nabywców i sprzedawców danego dobra
prowadz do okre lenia jego ceny i ilo ci
Rynek i jego elementy
dr Magdalena Czerwi ska
2
spontaniczno powstawania rynków
rynek jest odpowiedzi na rzadko dóbr
proces rynkowy jest samokoryguj cy - uczestnicy stale
modyfikuj swe zachowania w na podstawie zdobywanych
do wiadcze i informacji
ci gle działaj cy system informacji i wymiany
składa si
z ludzi, konsumentów i przedsi biorców,
próbuj cych kupi i sprzeda na najlepszych z mo liwych
warunkach
reguluje procesy gospodarcze
wycenia produkty, usługi i zasoby gospodarcze
jest ródłem informacji dla podmiotów gospodarczych
jest niezb dnym warunkiem racjonalnego wykorzystania
zasobów gospodarczych
umo liwia ustalanie si stanów równowagi w gospodarce
jest weryfikatorem społecznej przydatno ci produkcji i
mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb
jest mechanizmem alokacji zasobów do poszczególnych
dziedzin wytwarzania
jest
mechanizmem
rozwi zywania
podstawowych
problemów ka dej gospodarki, tzn.: co, jak i dla kogo
produkowa
3
4
!
"
!
według przedmiotu obrotu:
"
w zale no ci
transakcji:
rynek produktów i usług konsumpcyjnych
rynek czynników produkcji
od
stopnia
jednorodno ci
przedmiotu
rynek homogeniczny (jednorodny) - np.: ropy naftowej
rynek heterogeniczny - np.: pracy
według zasi gu geograficznego:
w zale no ci od stopnia wyrównywania si ceny:
rynek lokalny
rynek regionalny
rynek krajowy
rynek mi dzynarodowy
rynek wiatowy
rynek doskonały - doskonała konkurencja
rynek niedoskonały - monopol, oligopol,
monopolistyczna
konkurencja
w zale no ci od sytuacji rynkowej:
rynek sprzedawcy (producenta)
rynek nabywcy (konsumenta)
5
#
6
#$ %
istotny element procesu rynkowego
proces, przy pomocy którego uczestnicy rynku, chc c
zrealizowa swe interesy, przedstawiaj korzystniejsze od
innych oferty pod wzgl dem ceny, jako ci lub innych
charakterystyk, wpływaj cych na decyzj
zawarcia
transakcji
proces, w którym uczestnicy rynku próbuj unikn
skutków przedstawienia przez innych korzystniejszych
ofert pod wzgl dem ceny, jako ci, asortymentu czy innych
charakterystyk, wpływaj cych na decyzj
zawarcia
transakcji
Formy konkurencji:
def.: relacja mi dzy cen dobra lub usługi, a ich ilo ci ,
któr konsumenci s skłonni i s w stanie naby w danym
odcinku czasu, przy zało eniu, e wszystkie inne elementy
charakteryzuj ce sytuacj rynkow pozostan bez zmiany
(klauzula ceteris paribus)
popyt efektywny - ch
nabycia okre lonego towaru
poparta odpowiednim ekwiwalentem
popyt potencjalny - pragnienie nabycia okre lonego dobra
nie poparte mo liwo ciami dochodowymi
popyt indywidualny - zgłaszany przez jednego konsumenta
na jedno dobro
popyt zbiorowy (rynkowy) - zgłaszany przez wszystkich
uczestników rynku na jedno dobro
popyt globalny - zgłaszany przez wszystkich uczestników
rynku na wszystkie dobra na rynku
cenowa
niecenowa
7
8
% &
% $#$ %
% &
cena danego dobra
ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych
oczekiwania i przewidywania cenowe
realne dochody konsumentów
gusty i preferencje konsumentów
moda, na ladownictwo, snobizm
czynniki losowe
klimat, pora roku, poło enie geograficzne, pogoda
zwyczaj, religia, tradycja
u yteczno dobra
dogodne warunki zakupu
skłonno do ycia na kredyt i do oszcz dzania
czynniki demograficzne (płe , wiek, wykształcenie)
% $#$ %
wielko rynku (liczba konsumentów) i jego poło enie
poda
dost pno innych dóbr
polityka
gospodarcza
pa stwa
(przepisy
prawa,
reglamentacja)
O wielko ci i strukturze popytu globalnego decyduj :
czynniki demograficzne (liczba ludno ci, struktura wieku,
płci, wykształcenia, społeczno-zawodowa itp.)
czynniki materialno-rzeczowe (stan techniki, posiadania
dóbr, maszyn, urz dze )
czynniki społeczno-cywilizacyjne (poziom kulturowy i
cywilizacyjny, tradycje i zwyczaje)
czynniki
społeczno-psychologiczne
(moda,
na ladownictwo, presja społeczna)
9
'
$#$ %
10
'
p
$#$ %
Ujemna relacja cena-ilo jest skutkiem:
efektu dochodowego
gdy cena danego dobra spada (a ceny pozostałych dóbr
pozostaj bez zmian), wzrasta siła nabywcza konsumentów
cena
(p)
a
p2
gdy cena danego dobra spada (a ceny pozostałych dóbr
pozostaj bez zmian), dobro to staje si wzgl dnie ta sze i
konsumenci zast pi nim inne dobra
p Q
b
p1
efektu substytucyjnego
Q
D (demand)
Q1
Q2
ilo
dobra (Q)
11
12
'
$#$ %
'
$#$ %
Q1
0
0
0
5
10
15
20
25
30
35
40
p
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Popyt - funkcja popytu - w normalnych warunkach jest to
odwrotna relacja mi dzy cen a ilo ci dobra
Wielko
popytu - ilo
dobra, na jak wyst puje popyt
przy okre lonej cenie
wielko popytu ≠ popyt
Krzywa popytu obrazuje zmian wielko ci popytu pod
wpływem zmiany ceny
Krzywa popytu odpowiada reakcji normalnej, co ma
zwi zek z prawem popytu
Indywidualna
krzywa
popytu
opisuje
reakcje
pojedynczego nabywcy dobra na zmiany ceny
Rynkowa krzywa popytu - opisuje zale no
ł cznego
popytu rynkowego wszystkich nabywców dobra od
poziomu ceny. Wyprowadzamy j
dodaj c poziomo
indywidualne krzywe popytu wszystkich nabywców
#
Q2
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
(#
QR
0
10
20
35
50
65
80
95
110
125
140
(P ) 1 2
10
8
6
4
2
0
0
20
40
60
80
100
120
140
p o p yt ko n s u m e n ta X
p o p yt ko n s u m e n ta Y
p o p yt ryn ko w y
13
#$#$ %
14
%$#
wyra a odwrotn zale no mi dzy wysoko ci ceny a
wielko ci popytu, je li nic w otoczeniu nie ulega zmianie
wynika z wykresu krzywej popytu, z jej ujemnego
nachylenia
dotyczy rynku jako cało ci
mówi tylko o tym, e zmiana ceny ma odwrotny co do
kierunku wpływ na wielko zakupów danego dobra. Nie
informuje natomiast o sile tego wpływu
Irracjonalno działa niektórych konsumentów (np.
palaczy, osób podatnych na reklam ) nie zmienia prawa
popytu, zmniejsza jedynie elastyczno popytu
160
(Q )
'
$#$ %
popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) - popyt, który nie
reaguje na zmian ceny, dotyczy dóbr zaspokajaj cych
niezb dne potrzeby i nie maj cych substytutów, np. sól,
lekarstwa
popyt doskonale elastyczny - popyt, który reaguje na
zmian
ceny kra cowo elastycznie; przy cenie p1
wyznaczonej przez rynek przedsi biorstwo mo e sprzeda
cał swoj produkcj , przy cenie wy szej nie zrealizuje ani
jednej jednostki dobra
p
D
popyt sztywny
p
p1
Q1
15
Q
popyt doskonale elastyczny
D
Q
16
%$#
'
$#$ %
%$#
jednokierunkowe zmiany wielko ci popytu i zmiany ceny
$#$ %
paradoks Giffena
dotyczy dóbr podrz dnych, których udział w ogólnych
wydatkach jest wysoki
dotyczy grupy osób o najni szych dochodach
wzrost cen dóbr podrz dnych powoduje spadek dochodów
realnych; implikuje to wzrost popytu na te dobra, gdy mimo
wzrostu ceny dalej s one relatywnie ta sze
efekt dochodowy jest silniejszy od substytucyjnego nabywcy nie zast puj tych dóbr innymi, gdy mimo wzrostu
cen dalej pozostaj one relatywnie ta sze
D
cena
(p)
'
p2
p1
paradoks Veblena
Q1
Q2
ilo
dotyczy popytu na tzw. dobra presti owe, których
konsumpcja wiadczy o statusie konsumenta
dotyczy grupy osób o wysokich dochodach
efekt demonstracji ro nie wraz z cen nabywanych dóbr
dobra (Q)
17
%$#
'
$#$ %
# #
efekt snobizmu
zwi zany z efektem demonstracji
dotyczy grupy osób o wysokich i rednich dochodach
popyt na dane dobro maleje wskutek tego, e inni kupuj to
dobro
oznacza potrzeb wyró nienia si , bycia ekskluzywnym,
odmiennym od innych
efekt popularno ci (owczego p du)
wywoływany jest efektem na ladownictwa
wi e si z ch ci posiadania tego, co posiadaj inni, by nie
by gorszym w danej grupie społecznej
paradoks spekulacyjny
wi e si z oczekiwaniami co do kształtowania si
przyszło ci
18
cen w
19
$#$ %
)$
#
(
niemiecki statystyk Ernst Engel (XIX w.) na podstawie
bada
dotycz cych bud etów rodzinnych sformułował
prawidłowo zwan prawem Engla
prawo to jest zwi zane z elastyczno ci dochodow
popytu, czyli jego reakcj na zmiany dochodu konsumenta
I Prawo Engla - wraz ze wzrostem dochodów ro nie
konsumpcja
artykułów
ywno ciowych
i
nie
ywno ciowych, jednak e tempo przyrostu spo ycia tych
pierwszych jest słabsze ani eli tempo spo ycia artykułów
nie ywno ciowych. W efekcie w wyniku wzrostu dochodów
udział procentowy wydatków na ywno
w wydatkach
ogółem maleje. Wzrost dochodów powoduje zwi kszenie
procentowego udziału wydatków na dobra luksusowe
(rekreacja, nauka, kultura, rozrywka, dobra trwałe)
20
# #
$#$ %
)$
#
(
# #
II Prawo Engla - wydatki na dobra luksusowe lub
oszcz dno ci pojawiaj si tylko przy wysokim dochodzie,
przekraczaj cym zaspokojenie potrzeb podstawowych;
skłonno
do nabywania dóbr luksusowych pojawia si
wówczas,
gdy
racjonalne
koszty
zaspokajania
podstawowych potrzeb nie przekraczaj
80 proc.
dochodów, pozostałe 20 proc. to tak zwany fundusz
swobodnej decyzji
dotyczy
rednio zamo nych gospodarstw domowych
(społecze stw)
$#$ %
)$
#
(
Prawo Engla nie odnosi si do gospodarstw domowych
(społecze stw) biednych i bogatych
W tych pierwszych wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost
udziału wydatków na
ywno
- przyrost dochodów
wydatkowany jest przede wszystkim na popraw stopnia
zaspokojenia potrzeb ywno ciowych, zatem rosn one
szybciej ni pozostałe wydatki
W gospodarstwach domowych (społecze stwach) bogatych
wydatki na ywno , wobec wysokiego stopnia zaspokojenia
tych potrzeb, nie ulegaj zmianie, a cały przyrost dochodu
wydatkowany jest na inne dobra i usługi lub przeznaczany na
oszcz dno ci - udział wydatków na ywno
w dochodach
maleje
21
'!
*
'
$#$ %
22
'#!%$#$ %
obrazuj zmiany popytu - jego wzrost lub spadek
przyczyn
przesuni
krzywej popytu s
zmiany
któregokolwiek z czynników wpływaj cych na popyt oprócz
ceny danego dobra
polega na wzro cie wielko ci popytu przy ka dej cenie
konsumenci s skłonni kupi wi cej dobra przy ka dej
cenie
s te skłonni płaci wi cej za ka d ilo dobra
zmiana popytu ≠ zmiana wielko ci popytu
P1
przesuni cie krzywej popytu
spowodowane zmian jednego
z czynników wpływaj cych na
ilo popytu z wyj tkiem ceny
ruch po krzywej popytu
spowodowany zmian ceny
P0
D0 D1
23
Q0
Q1
24
$
$#$ %
# +
polega na spadku wielko ci popytu przy ka dej cenie
konsumenci chc mniej dobra przy ka dej cenie
s te skłonni płaci mniej za ka d ilo dobra
def.: relacja mi dzy ilo ci dobra, któr producenci s
skłonni oferowa w danym odcinku czasu a cen , przy
zało eniu, e wszystkie inne elementy charakteryzuj ce
sytuacj rynkow pozostan bez zmiany (klauzula ceteris
paribus)
ilo
dobra, jak sprzedawcy s gotowi zaoferowa przy
ró nym poziomie ceny
relacja dodatnia, bo przy wzro cie produkcji rosn koszty
produkcji
P1
P0
wielko poda y ≠ poda
poda ≠ wielko produkcji ≠ wielko
sprzeda y
D0 D1
Q0
% &
Q1
25
% $# +
26
'
cena dobra
popyt na dobro
główne determinanty w
warunkach rynkowych
ceny czynników wytwórczych
ceny innych dóbr
technologia i technika produkcji
cele działania przedsi biorstwa
oczekiwania cenowe
czynniki losowe oraz inne (np. pogoda)
rezerwy produktów
handel zagraniczny
polityka ekonomiczna pa stwa
dost pno zasobów produkcyjnych
opłacalno produkcji danego dobra i innych dóbr
$# +
S (supply)
p
cena
(p)
b
p2
p1
p Q
a
Q1
27
Q
Q2
ilo
dobra (Q)
28
'
$# +
'!
Dodatnia relacja cena-ilo jest skutkiem:
wzrostu kosztów zwi zanych z wytwarzaniem dodatkowych
jednostek produkcji - zwi zanego z prawem malej cych
przychodów
'
$# +
obrazuj zmiany poda y - jej wzrost lub spadek
przyczyn
przesuni
krzywej poda y s
zmiany
któregokolwiek z czynników wpływaj cych na poda
oprócz ceny danego dobra
przy danych zasobach niektórych czynników produkcji
(zwłaszcza rodków trwałych) zwi kszenie produkcji wi e
si ze wzrostem kosztów jednostkowych - przedsi biorstwa
oczekuj
wi c wy szych cen, kompensuj cych wzrost
kosztów
Indywidualna krzywa poda y - dotyczy pojedynczego
dostawcy towaru (przedsi biorstwa)
Rynkowa krzywa poda y - pokazuje ł czn wielko poda y
danego towaru na rynku przy ró nych poziomach ceny.
Wyprowadzamy j z indywidualnych krzywych poda y
poszczególnych wytwórców
*
zmiana poda y ≠ zmiana wielko ci poda y
przesuni cie krzywej poda y
spowodowane zmian jednego
z czynników wpływaj cych na
ilo poda y z wyj tkiem ceny
ruch po krzywej poda y
spowodowany zmian ceny
29
'#!%$# +
30
$
polega na wzro cie wielko ci poda y przy ka dej cenie
producenci (sprzedawcy) s skłonni produkowa
(dostarcza ) wi ksz ilo dobra przy ka dej cenie
zgodz si te na ni sz cen za ka d dan ilo dobra
S0
$# +
polega na spadku wielko ci poda y przy ka dej cenie
producenci (sprzedawcy) oferuj mniej dobra przy ka dej
cenie
uzyskuj te wy sz cen za ka d ilo dobra
S0
S1
S1
P1
P0
P1
P0
Q0
Q1
31
Q0
Q1
32
# +
'
'!
w przeciwie stwie do popytu, reakcja poda y na zmian
czynników, j okre laj cych, wymaga czasu
okres ultrakrótki - poda jest stała
okres krótki - poda
mo e wzrosn
w ramach
zakre lonych przez mo liwo ci produkcyjne (np. przez
lepsze wykorzystanie istniej cego potencjału wytwórczego)
okres długi - i najwi ksze mo liwo ci wzrostu poda y,
zdolno ci produkcyjne wzrastaj na skutek inwestycji
p
S1 S
2
cokolwiek, z czego musimy zrezygnowa w zamian za
jednostk
nabywanego dobra lub usługi zakupionej,
otrzymanej lub spo ytej
stosunek wymiany
warto towaru wyra ona w pieni dzu
nie zawsze jest wyra ona w pieni dzu - mo e stanowi
stracon mo liwo robienia czego innego
cena ≠ koszt produkcji
podstawowe narz dzie alokacji zasobów i produktów
ustalanie cen:
S3
rynek wolnokonkurencyjny - w wyniku gry popytu i poda y
rynek monopolistyczny - dyktowana przez producenta
rynek regulowany - ustalana arbitralnie
Q
33
34
,"
informacyjna - przez cen uczestnik rynku informowany jest o
warto ci wymiennej ró nych towarów i usług. Informacje o
cenach wpływaj na wielko
i struktur popytu, znajduj
odzwierciedlenie równie w strukturze produkcji
alokacyjna - informacja o cenach ukierunkowuje popyt na te
dobra i usługi, których ceny umo liwiaj wytwarzanie przy
najni szych kosztach, przyczyniaj si do podj cia decyzji o
produkcji wyrobów lub usług zapewniaj cych producentowi
najkorzystniejsz
relacj
pomi dzy cen
a kosztem ich
wytworzenia
dystrybucyjna - ceny wpływaj na kształtowanie si dochodów
realnych ludno ci: wzrost cen artykułów konsumpcyjnych
powoduje zmniejszenie dochodów gospodarstw domowych,
spadek powoduje ich wzrost
równowa enia popytu i poda y - przy wzro cie ceny nast puje
spadek wielko ci popytu i wzrost wielko ci poda y, by poda była
wchłoni ta, cena musi by obni ona
35
#
(
#
stan rynku, kiedy popyt zrównuje si z poda
cena równowagi - cena, w kierunku której b dzie zmierzał
rynek konkurencyjny i na poziomie której b dzie
pozostawał po jej osi gni ciu, przy zało eniu, e wszystkie
inne elementy charakteryzuj ce sytuacj
rynkow
pozostan bez zmiany (klauzula ceteris paribus)
ilo
równowagi - poziom wielko ci
produkcji (sprzeda y), do której rynek
b dzie zmierzał i na poziomie której
pozostanie, gdy j osi gnie, przy
zało eniu, e wszystkie inne elementy
charakteryzuj ce sytuacj
rynkow
pozostan
bez zmiany (klauzula
ceteris paribus)
36
,"
#
(
#
,"
p
S
p
S
D
Q
pr
#
(
#
równowaga krótkookresowa - taka kombinacja ceny i ilo ci
towaru, która b dzie istnie tak długo, jak producenci nie
b d mieli czasu na zmian swych urz dze produkcyjnych
(lub jakiego innego zasobu, którego ilo
w krótkim
okresie jest stała)
równowaga długookresowa - taki układ ilo ci i ceny, który
wyst pi, gdy producenci b d mieli do
czasu na
przekształcenia swoich urz dze
produkcyjnych (lub
innych zasobów, których ilo w krótkim okresie jest stała)
D
Qr
Q
37
+
#
38
#-"
ilo , o któr wielko poda y przewy sza wielko popytu
przy danym poziomie ceny
mo e by wywołana przez ustalenie ceny minimalnej
#
ilo , o któr wielko popytu przewy sza wielko poda y
przy danym poziomie ceny
mo e by wywołana przez ustalenie ceny maksymalnej
S
S
nadwy ka
(Q1-Q0)
P1
Pr
Pr
D
Q0
Qr
niedobór
(Q1-Q0)
P0
Q1
Q0
39
Qr
D
Q1
40