Co wiemy o afazji?

Co wiemy o afazji?
Co to jest afazja?
•
Termin „afazja” został wprowadzony do
literatury neurologicznej w roku 1865 przez A.Trousseau i oznaczał
zaburzenia w słownym
wyrażaniu myśli oraz zaburzenia w rozumieniu mowy, występujące po
uszkodzeniach korowych struktur mózgu. Niezależnie od sposobów
definiowania afazji sama nazwa spotkała się z powszechną
akceptacją zastępując stosowany wcześniej przez P. Brocę termin
„aphemia”.
Afazja jest zespołem objawów, w którym dochodzi do częściowej lub
całkowitej utraty zdolności mówienia (afazja ruchowa,
ekspresyjna), utraty zdolności rozumienia mowy (afazja czuciowa,
percepcyjna) lub obu funkcji równocześnie (afazja czucioworuchowa lub ruchowo-czuciowa). Afazja może wystąpić na podłożu
różnych zmian strukturalnych o charakterystycznym
umiejscowieniu w tzw. mózgowym obszarze mowy.
Oblicza afazji
Podział ogólny
• motoryczna (ruchowa)
• sensoryczna (czuciowa)
• mieszana (dotyczy pacjentów z zaburzeniami
nadawania i odbierania mowy)
• nominacyjna (w przypadku osób z trudnościami z
aktualizowaniem nazw)
• całkowita (inaczej – totalna, gdy chory ma niemal
całkowicie zniesioną zdolność rozumienia i
mówienia),
• pierwotnie postępująca (wynika z długotrwałego
procesu zwyrodnienia komórek nerwowych, a w
konsekwencji ich obumierania),
Afazja motoryczna
• nazywana również afazją ruchową, ekspresyjną,
niepłynną lub afazją Broki,
• jej objawy dotyczą zaburzeń nadawania mowy,
• w dużej mierze zachowane jest rozumienie tego, co
mówią inni, ale sam nie jest w stanie budować płynnych,
prawidłowych wypowiedzi,
• W stanie ciężkim występują głębokie zaburzenia,
artykulacja może być zupełnie zniesiona, w późniejszym
okresie zaburzenia artykulacyjne ujawniają się we
wszystkich czynnościach mowy, a więc w
powtarzaniu,nazywaniu, mówieniu spontanicznym.
• w stanie lżejszym stwierdzamy: parafazje głoskowe
(zniekształcanie głosek), obrastania, opuszczenia; w
wypowiedziach dłuższych: agramatyzmy, tzw. styl
telegraficzny,perseweracje (czyli uporczywe
powtarzanie wcześniejszej głoski, sylaby lub słowa),
Afazja motoryczna c.d.
• motoryczne zaburzenia mowy może też
cechować apraksja (niemożność wykonania
celowych ruchów),
• mogą występować całkowite lub częściowe
zaburzenia czytania, pisania i liczenia
(aleksja, agrafia, akalkulia),
• pacjenci próbują wzmacniać swoją
zaburzoną komunikację przesadnym
gestykulowaniem, mimiką, mową ciała.
Afazja sensoryczna
• nazywana jest także czuciową, impresyjną, płynną lub afazją
Wernickiego,
• jej objawy dotyczą zaburzeń rozumienia, które przekładają
się na jakość wypowiedzi,
• z powodu zakłóceń w obszarze słuchu fonematycznego, czyli
zdolności analizy i syntezy dźwięków mowy, pacjent zupełnie
lub częściowo nie rozumie mowy innych osób – słyszy dobrze
– jednak w różnym zakresie nie rozumie znaczenia tego, co
słyszy,
• tempo i płynność mowy są zwykle poprawne, intonacja
właściwa, ale wypowiedzi są dziwaczne, puste treściowo i
pozbawione sensu, tzw. „sałatka słowna”,
• w mowie osób z afazją sensoryczną występują peryfrazy
(omówienia), parafazje werbalne, czyli zastępowanie słowa
celowego zupełnie innym znaczeniowo lub nawet
bezsensownymi ciągami głosek,
• zdarza się, że z całego zdania przyswoi jedno lub dwa
wyrazy i w kólko je będzie powtarzał,
Afazja sensoryczna c.d.
• czasami pojawiają się trudny do powstrzymania
słowotok (logorea), pełne neologizmów,
niezrozumiałych dla otoczenia,
• a.sensoryczna może mieć lekką postać – wtedy
rozumienie jest względnie zachowane, a mowa
zaburzona błędami wymawianymi, występują
trudności z powtarzaniem wypowiedzi,
• zależnie od głębokości i specyfiki nieprawidłowości
w tym typie afazji występują w różnym stopniu
trudności z czytaniem, pisaniem i liczeniem
Afazja mieszana
• nazywana jest również a.czuciowo-ruchową
(ruchowo-czuciową) lub sensorycznomotoryczną (motoryczno-sensoryczną) –
mamy z nią do czynienia wówczas, gdy w
mowie pacjenta występują cechy afazji
czuciowej i ruchowej,
• zaburzenia dotyczą zarówno mowy jak i
rozumienia,
Afazja nominacyjna
• ten rodzaj afazji powoduje problemy z przywołaniem
właściwej nazwy na przykład podczas rozmowy,
• nazywana jest również afazją amnestyczną, nominalną lub
anomią,
• dominującym deficytem są głębokie trudności w nazywaniu
(wydłużony czas reakcji, omawianie, występują czasem
parafazje werbalne, posługiwanie się potocznymi zwrotami),
• zniesiony zostaje związek między przedmiotem a
określającym go rzeczownikiem - wypowiedzi są dość płynne,
ale towarzyszą im trudności w poszukiwaniu właściwych słów.
• pismo i czytanie zaburzone głęboko, gdy anomia występuje w
uszkodzeniach skroniowo-ciemieniowych.
Afazja całkowita
• to najcięższa postać afazji, nazywana też
totalną i globalną,
• pacjent wypowiada jakieś niezrozumiałe słowa
czy zbitki głosek lub nie mówi wcale; często
nie jest w stanie porozumiewać się nawet
gestem, a jedynie za pomocą ruchów głowy,
powiek i gałek ocznych,
• rozumie tylko najprostsze, krótkie komunikaty
albo w ogóle nie rozumie kierowanych do niego
wypowiedzi,
Przyczyny afazji
• wyróżnia się dwa rodzaje czynników powodujących
afatyczne zaburzenia mowy: pierwszą grupę stanowią te,
których konsekwencją są strukturalne zmiany w tkance
mózgowej lub zmiany o charakterze dynamicznym,
Są to:
• choroby naczyniowe mózgu, np. udary mózgu, czyli
występujące nagle ogólne lub/i ogniskowe objawy
neurologiczne związane z zaburzeniami krążenia krwi w
CUN,
• urazy czaszkowo-mózgowe, będące najczęściej skutkiem
wypadków komunikacyjnych oraz wypadków podczas pracy w
zakładach przemysłowych,
• guzy mózgowe to rozwijające się wewnątrz czaszki zmiany
nowotworowe, zapalne (ropnie), naczyniowe (tętniaki), a
także guzy innego pochodzenia,
Przyczyny afazji c.d.
• choroby zwyrodnieniowe mózgu: zaliczyć
tu należy przede wszystkim chorobę
Alzheimera, najczęstszą postać
zwyrodnieniowych zmian w miąższu mózgu
oraz otępienie typu czołowego,
• zatrucia, które mogą być powodowane
alkoholem etylowym, tlenkiem węgla,
oparami środkówchemicznych, ciężkimi
metalami oraz środkami narkotycznymi,
Ile to potrwa i od czego
to zależy?
• jeżeli zaburzenia nie ustąpią w krótkim okresie od
zachorowania, należy nastawić się na terapię trwającą
wiele miesięcy lub wiele lat,
• pacjent i jego bliscy powinni brać pod uwagę również
to, że może on nigdy nie dojść do pełnej sprawności,
nie wrócić do wcześniej wykonywanego zawodu,
Poprawa zależy od wielu czynników:
- obrazu klinicznego afazji, jej typu i stopnia głębokości,
- ważne są charakter, rozległość i miejsce uszkodzenia
mózgu,
- istotne jest, czy w mózgu obecne są zmiany
miażdżycowe lub procesy zanikowe, a więc czy
przyczyna uszkodzenia ma charakter postępujący czy
niepostępujący,
Ile to potrwa… c.d.
• pod uwagę bierze się też współwystępujące
zaburzenia, ogólny stan zdrowia pacjenta, wiek,
inteligencję przedchorobową, sytuację rodzinną,
materialną,
Terapię mowy należy rozpocząć najszybciej, jak to
możliwe (najlepiej jeszcze w szpitalu) i kontynuować
z pomocą neurologopedy lub neuropsychologa,
• jeżeli u chorego pojawi się długotrwałe obniżenie
nastroju czy zaburzenia zachowania, pomocne może
okazać się wsparcie farmakologiczne (zalecone
przez psychiatrę).
Afazja dziecięca
• terminem tym określa się pierwotne
zaburzenia zachowania językowego
wynikającego z patologii mózgowej, które
nie są wynikiem głuchoty bądź niedosłuchu,
niedorozwoju umysłowego lub zaburzeń
emocjonalnych, schizofrenii dziecięcej,
opoźnienia rozwoju mowy oraz dysglosji,
Przyczyny afazji
dziecięcej
• Bardzo trudne jest rozpoznanie dysfazji, afazji
rozwojowej i ustalenie jej przyczyny. Przypuszcza
się, że wywołują ją uszkodzenia mózgu
spowodowane urazem okołoporodowym, zapaleniem
mózgu i opon mózgowych, zatrzymaniem się w
rozwoju pewnych struktur korowych lub urazem
czaszki, który nastąpił w okresie przed rozwojem
mowy,
• nabyta afazja dziecięca jest najczęściej wynikiem
schorzeń neurologicznych lub ogólnych, (np.
zapalenie mózgu, uraz głowy, napromieniowanie
itp.),
Przyczyny… c.d.
•
Poglądy na temat etiologii afazji rozwojowej (dawniej: alalii) w
zasadzie można podzielić na trzy grupy:
•
Do pierwszej zalicza się zwolenników stanowiska, którzy uważają,
że zaburzenie to nie ma żadnej widocznej przyczyny w budowie i
funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego, może być natomiast
uwarunkowane konstytucjonalnie lub dziedzicznie.
Drugą grupę stanowią ci autorzy, którzy uważają, że u dzieci z
afazją rozwojową nie stwierdza się organicznych zmian w mózgu,
lecz niedostateczny rozwój i opóźnienie neurologicznych procesów
dojrzewania potrzebnych dla mowy. Zaburzenie rozwoju mowy jest
więc wynikiem zaburzeń funkcjonalnych, tj. dysfunkcji CUN.
Trzecia grupa to zwolennicy teorii zakładającej, że
niedokształcenie mowy o typie afazji wiąże się z organicznym
uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego (najczęściej z
mikrouszkodzeniami mózgu).
•
•
Klasyfikacja afazji
dziecięcej
Określanie zaburzeń afatycznych - problemy terminologiczne:
• alalia,
• niedokształcenie mowy o typie afazji,
• afazja dziecięca,
• afazja rozwojowa,
• wrodzony niedorozwój ekspresji słownej oraz wrodzony
niedorozwój ekspresji i recepcji słownej,
• niemota,
• niemota pochodzenia centralnego,
• słuchoniemota,
• wrodzone zaburzenia rozwoju mowy,
• wrodzona niezdolność do nabywania mowy,
• dysfazja,
Klasyfikacja afazji… c.d.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
W definicjach i klasyfikacjach zaburzeń rozwoju mowy u dzieci
pochodzenia centralnego zwraca się uwagę na:
czas, w którym nastąpiło uszkodzenie mózgu:
–
0 - 12m.ż - alalia;
–
13mż. - 6 r.ż - niedokształcenie mowy o typie afazji;
–
7r.ż - 16r.ż - afazja dziecięca.
stopień rozwoju strukturalno-czynnościowego mózgu w chwili jego
uszkodzenia,
rodzaj przyczyn wywołujących uszkodzenie mózgu,
charakter przyczyn wywołujących zaburzenia rozwoju mowy
(wrodzone i nabyte),
patomechanizm zaburzeń rozwoju mowy, - okres, w którym
patologiczne czynniki biologiczne działały na CUN (prenatalny,
perinatalny, czy postnatalny),
etap rozwoju mowy dziecka w chwili uszkodzenia mózgu,
podstawy, na jakich kształtowała się mowa dziecka (patologiczne,
czy prawidłowe),
objawy zaburzeń rozwoju mowy,
możliwości restytucji mowy i szybkość ustępowania objawów
Podział afazji dziecięcej
•
afazja rozwojowa (określana też jako: dysfazja rozwojowa,
afazja wrodzona) - są to specyficzne zaburzenia rozwoju mowy w
wyniku wrodzonej, okołoporodowej lub występującej w pierwszych
miesiącach życia dziecka patologii mózgowej; mowa dziecka nigdy
nie rozwijała się normalnie; jednocześnie termin "specyfczne"
oznacza, że zaburzenia mowy nie są wtórną konsekwencją innych
zaburzeń wynikających z dysfunkcji mózgu;
•
afazja nabyta - to zaburzenia językowego rozwoju wywołane
dysfunkcją mózgową nabytą najwcześniej w 2. r. ż. (i później).
Dolna granica wieku dysfunkcji mózgowej została ustalona z
praktycznego punktu widzenia. U dziecka 2-letniego zaczyna się
rozwijać język; dziecko rozumie wypowiedzi innych osób i zaczyna
formułować własne wypowiedzi. W ocenie afazji nabytej ważne jest
stwierdzenie, że do momentu uszkodzenia mózgu, rozwój mowy
dziecka przebiegał normalnie.
Objawy afazji wrodzonej
•
•
•
•
•
Można wydzielić przynajmniej dwie grupy zaburzeń, gdzie w
pierwszej dominują objawy trudności w ekspresji werbalnej a
zaburzenia rozumienia są mniejsze {są to zaburzenia ekspresyjnoreceptywne), a w drugiej dominują zaburzenia rozumienia, zaś
trudności w ekspresji są mniejsze (są to zaburzenia receptywnoekspresyjne).
Do zaburzeń ekspresyjno-receptywnych należą:
dyzartria, w której podstawowym zaburzeniem są trudności w
kontroli ruchowej narządów artykulacyjnych;
niewyraźna artykulacja, w której podstawowym zaburzeniem są
trudności w koordynacji i integracji ruchów narządów
artykulacyjnych;
trudności w poszukiwaniu słów i błędy w budowie zdań.
W zaburzeniach receptywno-ekspresyjnych dominują trudności w
percepcji słuchowej dźwięków werbalnych, prowadzące do
zniekształcania wzorców wyrazów (typowymi błędami są parafazje
głoskowe).
Objawy afazji nabytej
• częsta obecność autyzmu,
• rzadko spotykane parafazje i incydentalne
przypadki żargon-afazji,
• pojawiające się z różną częstością
zaburzenia czytania, pisania, trudności
artykulacyjne, trudności w nazywaniu oraz
zaburzenia rozumienia,
Typy afazji dziecięcej
•
•
•
typ ekspresyjny (motoryczny)- charakteryzuje się niewykształceniem lub
zanikiem mowy spontanicznej przy dobrym jej rozumieniu. W tym typie
afazji występują zaburzenia umiejętności samodzielnego mówienia,
nazywania i powtarzania. Jest on charakterystyczny zarówno dla
rozwojowej, jak i nabytej dysfazji, afazji dziecięcej:
W przypadku rozwojowej afazji, dysfazji dziecięcej - mowa przez dłuższy
czas się nie wykształca. W przypadku rozwojowej dysfazji (zwykle
rozpoznawanej przed 3 r.ż.) około połowy dzieci "wyrasta" z tych zaburzeń,
podczas gdy u pozostałej części zaburzenia ekspresji mowy utrzymują się
długo. Cechą charakterystyczną są zaburzenia artykulacji, choć mogą się
też pojawiać zaburzenia w płynności mowy i formułowaniu wypowiedzi oraz
błędy w strukturze języka;
W typie nabytym - przebieg i rokowania związane są ze stopniem i
umiejscowieniem patologii mózgu oraz z wiekiem dziecka i stopniem rozwoju
języka w czasie wystąpienia zaburzeń. Podobnie jak w przypadku nabytej,
percepcyjno-ekspresyjnej dysfazji dziecięcej leczenie może doprowadzić
do całkowitego ustąpienia objawów, może doprowadzić do częściowego
odzyskania zdolności ekspresji mowy lub też nie przynieść żadnych
efektów. Znane są też przypadki wzmacniania się defektów.
Typy… c.d.
• typ percepcyjny (sensoryczny)- występuje
jedynie w przypadku dysfazji nabytej, która
charakteryzuje się zachowaniem zdolności
ekspresji mowy przy częściowo lub całkowicie
(afazja) zniesionej zdolności percepcji mowy.
Dziecko słyszy i mówi, ale nie rozumie swoich słów
ani cudzych przekazów słownych. Zachowana jest
mowa spontaniczna, powtarzanie, nazywanie,
natomiast całkowicie lub częściowo zaburzone jest
rozumienie mowy, cechuje ją agramatyzm i
wielomówność;
Typy… c.d.
•
•
typ percepcyjno-ekspresyjny - z przewagą komponenty
motorycznej (zaburzeń ekspresji mowy) lub sensorycznej
(zaburzeń percepcji mowy). Ten rodzaj dysfazji może wystąpić w
obu postaciach - rozwojowej i nabytej:
– przy rozwojowej dysfazji obserwuje się powolny rozwój
sprawności językowej. Mowa może pojawić się późno i wolno
przechodzić przez kolejne stadia rozwojowe;
– w typie nabytym, który może się pojawić w każdym wieku od
momentu rozpoczęcia procesu kształtowania i rozwoju mowy przebieg i rokowania związane są z lokalizacją patologii mózgu,
wiekiem dziecka oraz stopniem opanowania przez nie języka w
chwili wystąpienia zaburzenia. Leczenie kliniczne czasami
prowadzi do szybkiej i całkowitej poprawy zdolności
językowych, w innych przypadkach uzyskuje się jedynie
niewielką poprawę, a gdy zaburzenie ma charakter postępujący,
obserwuje się wzmacnianie defektów, rozwój zaburzenia
(opracowane na podstawie DSM-IV).
Pomimo istniejących różnic odnośnie terminologii i przyczyn afazji
dziecięcej - istnieje powszechna zgodność poglądów na temat
objawów tego zjawiska,
Cechy mowy dzieci
afatycznych
• Zaburzenia ekspresji werbalnej, wyrażające się przede
wszystkim w:
• błędach artykulacji (dzieci te mają wszelkie warunki do
prawidłowej artykulacji, a pomimo to mylą głoski,
niekonsekwentnie zastępując jedne drugimi);
• metatezach głoskowych i sylabowych
• kontaminacjach dźwięków i sylab
• inwersjach i elizjach
• błędach asymilacji (i to zarówno w postaci upodobnienia
poszczególnych dźwięków w obrębie wyrazu, czy całej
wypowiedzi, jak i upodobnienia całego wyrazu do zbliżonego
fonicznie, znanego już słowa), długo utrzymujących się
określeń z języka wczesnodziecięcego i dziecięcego sposobu
mówienia;
Cechy… c.d.
• Zaburzenia nominacji, wynikające z ubóstwa zasobu
leksykalnego tych dzieci. Dziecko nie znając lub nie
mogąc sobie przypomnieć odpowiedniego słowa,
zastępuje je według siebie najodpowiedniejszym, tj. z
danego "gatunku" (nazwami gatunkowymi), "sfery
danego przedmiotu" (przedmiotów pokrewnych) bądź
nazwę przedmiotu zastępuje określeniem jego funkcji.
Przy nazywaniu przedmiotów często posługuje się
omówieniami. W słowniku tych dzieci znajdują się
głównie rzeczowniki i czasowniki i niewiele: innych
części mowy. Najszybciej przyswajają często używane
zwroty, tzw. "małe słowa", którymi na ogół posługują się
prawidłowo.
Cechy… c.d.
• Agramatyzmy - stanowią oddzielną cechę mowy dzieci
afatycznych. Dzieci wówczas:
• nie uwzględniają w swoich wypowiedziach liczby i
rodzaju;
• w formach czasownikowych nie uwzględniają osoby i
liczby (przeważnie używają czasowników w 3 osobie
liczby pojedynczej i to zarówno na określenie czasu
teraźniejszego, przeszłego, jak i przyszłego);
• kontaminacjach dźwięków i sylab
• z trudem i rzadko używają przyimków, a często
swoiste zestawienia przyimka z danym rzeczownikiem
stanowią dla dziecka jeden wyraz.
Cechy… c.d.
• Zaburzenia składni - przejawiają się tym, że budowane przez
te dzieci zdania są krótkie i są najczęściej nagromadzeniem
kilku słów połączonych związkiem wewnętrznym i
sytuacyjnym: Dużą część wypowiedzi dzieci stanowią nie
zdania, lecz równoważniki zdań, jeśli już pojawiają się zdania
to są one zdaniami prostymi, zawierającymi jedynie podmiot;
orzeczenie, przyimek lub przydawkę: Dzieci te mają duże
trudności z budowaniem dłuższych wypowiedzi, w zasadzie
posługują się zdaniami pojedynczymi, bardzo rzadko lub
wcale - zdaniami podrzędnie złożonymi;
• Zaburzenia rytmu mowy - obok swoistej melodii mowy i
wydłużenia iloczasu niektórych sylab - dla mowy tych dzieci
charakterystyczne jest również skandowanie i wybijanie
rytmu słów;
• Zaburzenia motoryki mowy - wypowiedziom słownym często
towarzyszą trudności ruchowe warg, języka, szczęki,
wyrażające się w przesadnych ruchach tych narządów, w
poszukiwaniu ich właściwego ułożenia.
Cechy… c.d.
W zakresie rozumienia mowy:
• dla dzieci tych ogromne znaczenie w rozumieniu mowy otoczenia
mają czynniki pozawerbalne;
• słownik czynny nie zawsze jest uboższy od słownika biernego.
• brak gotowości werbalnej, przejawiającej się trudnościami w
przypominaniu sobie nazwy określonego desygnatu.
• opieranie rozumienia na centralnych elementach wypowiedzi, tzn.
że w całej wypowiedzi dziecko percypuje to słowo, które jest dla
niego najbardziej zrozumiałe, najlepiej znane i ono stanowi
podstawę rozumienia całej wypowiedzi. Tu właśnie tkwi przyczyna
trudności rozumienia, ponieważ dziecko nie zawsze właściwie
ocenia, które słowo jest centralne oraz nie uwzględnia jego relacji
z innymi słowami wypowiedzi. Różnorodność form gramatycznych,
której nie uwzględnia dziecko oraz fakt, że nawet jeśli rozumie
każde sławo z wypowiedzi to najczęściej po prostu nie rozumie
całości, a także to, że dla tych dzieci słowo jest konkretem
oznaczającym jakąś określoną rzecz, stan, cechę i wiąże się ze
swoistym, własnym dla dziecka skojarzeniem i jego doświadczeniem.
Wszystko to w poważnym stopniu utrudnia rozumienie wypowiedzi.
Wskazania terapeutyczne
• prowadzenie z dzieckiem krótkich, ale
częstych ćwiczeń (ze względu na szybką
męczliwość, trudności w koncentracji
uwagi, niepokoju psychoruchowego),
• ograniczanie zakresu materiału do ćwiczeń,
aby nie rozpraszać uwagi dziecka,
• zasada stopniowania trudności,
• wprowadzanie przerw, gdy widzimy,że
dziecko jest zmęczone.
Ważne!!!
• Pamiętajmy, że pracując z dzieckiem
afatycznym powinniśmy upewnić się,
czy rozumie ono nasze polecenie i
potrafi je wykonać (np. nazwać różne
części ciała).
Dziękuję za uwagę